เลยบถนแผนดนเวยด นพทธพร เพงแกว เรองและภาพ

เนชนสดสปดาห56

บ นแผนดนเวยดนามเมอครงทกองทพประชาชนตองตอสเพอปลดปลอยประเทศจากการ

ขมเหงของชาตตะวนตก มใชเปนเพยงเรองของทหารเวยดมนห เวยดกง หรอชาวนากรรมกรเทานน แตคนทกสาขาอาชพลวนมส�านกในความรกชาตดวยกนทงสน วาถงประเดนน อาจารยเหงยน ซน เวยดกเลาถงชวตของอาจารยเหงยน ยา ตร ปรมาจารยทางดานแลคเกอร เพนตง ทครงอยในวยหนมฉกรรจนน อาจารยตร ไดเขารวมในขบวนการ ตอตานฝรงเศสอยางมนคงเขมแขง ทงทครบาอาจารยทางศลปะของทาน ลวนแลวแตเปนศลปนฝรงเศสทงสน แตอาจารย ตรกเลอกทางเดนของชวตตวเอง ดวยวธทอาจารยเวยดทบทวนใหฟงวา “ครงแรกทอาจารยตรไปหาครฝรงเพอฝากตวเปนศษย มครฝรงเศสบอกกบอาจารยตร วาถาอยากเรยนศลปะกบทาน ตองไมยงเรองการเมอง แมอาจารยฝรง

ทานนนจะฝมอยอดเยยมเพยงใดอาจารยตรกไมเรยนดวย เพราะชวงนนเวยดนามยงเปนอาณานคมของฝรงเศส คนเวยดนามทงประเทศตองสกบฝรงเจาอาณานคม” ในความเปนศลปนฝมอล�าเลศ อาจารยตรไดท�างานไวมากมาย ท�างานอยตลอดเวลา แมกระทงขณะอยในคก คกสมยอาณานคมทมผคมเปนคนฝรงเศส และฝรงเศสเปนชนชาตทรกศลปะอยในสายเลอด นเองคอเหตส�าคญท�าให อาจารยตรรอดตายจากการตดคก

ในวยหนมมาได ดงทอาจารยเวยดเลาถงประวตชวตของครทานวา “สมยหนมๆ ตอนพวกฝรงเศสจบอาจารยตรเขาคก มผหญงฝรงเศสถกจบยดคกมาพรอมกนดวย อาจารยตรเลยไดท�างานศลปะในคก เพราะสาวฝรงเศสคนนนเธอยนดมาเปลองผาเปนนางแบบนดใหอาจารยตรวาดภาพ เวลาวาดภาพนดชดน ผคมฝรงเศสจะมาชนชมภาพเขยนของทาน ไมตทาน หยดทรมานทาน” อาจารยเวยด ยงเลารายละเอยด เพมเตมในเรองนอกวา เหตทอาจารยตรตองเขาคกกเพราะในสตดโอของอาจารยตรเปนแหลงซองสมอาวธปนจ�านวนมาก ทางการฝรงเศสสบพบ จงเขาคน และจบกมคมขง ทงยงท�าทารณกรรมกบ อาจารยตรอยางรนแรงเพอใหเปดเผยเรองราวเกยวกบรายชอพรรคพวกกชาต หากอาจารยตรปดปากเงยบกรบ ไมยอมทรยศขบวนการกชาต ท�าใหทานถกทรมานอยางหนกหนาสาหส จนอาจารยตรพยายามฆาตวตายถง 3 ครง ดวยการเอาหวโขกพนไมทแขงเปนเหลกแรงๆ หากอาจารยก

ไมตาย เพยงแตบาดเจบอยางหนก เหตจงกลบกลายเปนวา ทางฝาย เจาหนาทฝรงเศสทรกและชนชมในฝมอทางศลปะของอาจารยตร กลบกลวและเสยดายอยางทสดหากศลปนฝมอยอดเยยมคนนจะตายหรอมาฆาตวตายคาคก เพราะศลปนทสามารถผลตผลงานทางศลปะสงสงขนาดอาจารยตร ไมใชจะเกดขนในโลกไดงายๆ เหลาผคมฝรงเศสจงชวยกนหามอาจารยตรออกไปดแลรกษา หาไขเปดลวกใหทานกน และทางผคมฝรงเศสกตดสนใจทจะหยดทรมานอาจารยตรนบแตบดนน เรยกวากรณนเกดเพราะฝมอสดยอด

ทางศลปะของศลปน มาประจวบพอดกบการไดเจอผคมคกเปนคนฝรงเศส ชนชาตทรกศลปะสดๆ จงท�าใหทานอาจารยตรรอดตายมาได ในชวงสงครามกบสหรฐอเมรกา อาจารยตรมอายเรมเขาสวยชราแลว ทานอาศยในเมองไซงอน ซมท�างานศลปะอยเงยบๆ ขณะนนรฐบาลเวยดนามใต บบคนชาวพทธอยางหนก เพราะประธานาธบดโง ดนห เดยมเปนชาวครสตและเขากบฝายสหรฐอยางเตมตว ยคนนปญญาชนเวยดนามไมชอบรฐบาลโง ดนห เดยม อยางรนแรง เมอป พ.ศ.2506 พระภกษเวยดนาม คอทานทช กวง ดก ถงกบเผาตวตายกลางเมองไซงอน เพอประทวงรฐบาลทท�ารายชาวพทธอยางหนก สภาพสงคมซงเตมไปดวยความเหลอมล�า การคอรรปชน การยอมสยบใหตางชาตดวยการหนมาฆาฟนท�ารายคนเชอชาตเดยวกนอยางรนแรง ยอมท�าใหศลปน ผรกชาตไมอาจนงเฉยได เชนเดยวกบ

อาจารยตรทไดผลตงานศลปะตอตานรฐบาล และสนบสนนการปฏวตประชาชนอยางเตมท จงท�าใหทานไดรบแรงกระทบจากสงครามอยางหนก ทหารเวยดนามใตของประธานาธบดโงมาจบอาจารยตรไปเขาคก ทรมานทานอยางทารณจนมแผลเปนตดตว ผลงานศลปะระหวางสงครามกบสหรฐครงน มชนหนงอาจารยตรสรางสรรคไวชนด ‘ถงใจ’ ประชาชน ชาวเวยดอยางยง ดงทอาจารยเหงยน ซน เวยด เลาใหฟงวา “ประธานาธบดโง มพนอง 5 คน ในชวงตรษจนปใหม ปนนเปนปหน อาจารย ตรวาดภาพหน 5 ตวรมกนทงแตงโม

เลยบถนแผนดนเวยด (9)

ชวตชาวบานเวยดนาม หาบของ รนของคาขายในงานศลปะแลคเกอร เพนตงของ อาจารยเหงยน ยา ตร ในพพธภณฑศลปะกลางนครโฮจมนห

อาจารยเหงยน ซน เวยด ยนอยหนาผลงานศลปะของปรมาจารยเหงยน ยา ตร ในพพธภณฑศลปะกลางนครโฮจมนห ภาพนอาจารยเวยดในวยหนม เคยเปนลกมอชวยอาจารยตรขดเงาภาพมาแลวในวนวาน

สาวเวยดก�าลงสางผมสยายงาม อาจารยตร เปนยอดฝมอทไมมศลปนคนไหนเทยบไดในวธการใชเปลอกไขประดบลงในภาพแลคเกอร เพนตง เปลอกไขทผานมออาจารยตร จะกลมมนเหลอมเงาราวเปลอกหอยมกกไมปาน

ผลงานศลปะของอาจารยตร จะอยด�ารงความงามอนยงยนนไปอกหลายรอยป เพราะงานแลคเกอร เพนตงจะทนทานมาก กระทง จมน�าทะเลถาไมนานมาก กจะยงไมเสยหาย

อาจารยเหงยน ซน เวยด ขณะสอนลกศษยชาวไทยท�างานแลคเกอร เพนตง

เลยบถนแผนดนเวยด นพทธพร เพงแกว เรองและภาพ

เนชนสดสปดาห56

ใ นการท�างานศลปะของกลมศลปนเวยดนามทสบทอดมาจากทงทางสายเวยดนามโบราณและคณาจารย

ชาวฝรงเศสนน อาจารยเหงยนยาตร (Nguyen Gia Tri, ค.ศ.1908-1993) ถอเปนปรมาจารยทอาจารยเหงยนซน- เวยดและจตรกรรนใหมชาวเวยดนาม ใหความเคารพศรทธาอยางยง อาจารย ตรถายทอดปรชญาศลปะอนลกซงไวมากมาย เปนการผสมผสานทลงตวมากระหวางกระแสธารศลปะตะวนออก-และตะวนตก ทอาจารยไดพฒนาเทคนคตะวนตกมาสรางสรรคงานศลปะทมรากฐานจากเวยดนามโบราณ อาจารยตรย�าเสมอในงานเขยนของทานวา จดหมายของศลปนนน - “เราท�างานใดๆ ลวนเปนไปเพอการ

บรรลธรรม การท�าศลปะเหมอนการบวชเรยนอยขางใน เพราะจตรกรรมเปนเรองจตของเราขางในหลงไหลออกขางนอกมาใหเหน ดงนนตองฝกตวเองใหด ตองท�าดทกอยาง งานศลปะของเราจะยงด” วาถงประเดนน อาจารยเหงยนซนเวยด ศษยผใกลชดกบอาจารยตร กลาวใหฟงวา มหลายครงทอาจารยย�ากบทานถงความส�าคญในการตองตงใจมนคงกบการท�างานวาเปนไปเพราะ... “เราท�างานศลปะเหมอนการภาวนา เราท�าศลปะแลวเหมอนพระพทธเจา สงสดเพอไมมตวตน เราท�าแลคเกอร เพนทตง ไมใชชอของเรา ตองฟงแลคเกอรวาอยากไดอะไร เราไปตามแลคเกอร เปนกระบวนการภาวนาเพอไมมตวตน ใหพระเจาในใจ

เราปรากฏออกมา และศลปะเหมอนธรรมะ ถาเหนกเหนเลย ถาไมเหนพดเทาไหร กไมร” แตสงส�าคญทสด ทอาจารยตรอธบายไวกบอาจารยเหงยนซนเวยด กคอ “ส�าหรบอาจารยตรแลว งานศลปะแตละ painting เปนหนง ซาโตร งานแตละ ชนเปนการบรรลธรรม เปนผตน ผเบกบาน และกตองมครงหนงทตนทงหมด ภาษาเวยดนามเรยกค�านวา ‘โหงะ’ หมายถง การพบการบรรลธรรมทงหมด อาจารยตรบอกวา การบรรลธรรมเปนสงทเราตองถงทงหมด อนอนไมส�าคญเทา การพบโหงะ

หรอบรรลธรรมส�าคญทสด ถงจดนนศลปนจะเปนคนอสระ จตวาง เมอจตวางเราจะท�างานศลปะใหม ไดใหมเสมอ เหมอนธรรมชาตทใหมทกวน ซงไมใชการคดใหม นนนะไมใหมจรง เพราะสมองเรามนเกา และอาจารยตรยงบอกวา การหลดพนของคนเพยงคนเดยวจะชวยไดทกคนเลย” เทาทดฉนไดศกษาชวประวตของ อาจารยเหงยนยาตร ศลปนชนครทานน ไดปฏบตภาวนาระหวางท�างานศลปะอยางลกซงและเขมขนมาก ทานเคยกลาวไวในทหนงวา แนวทางของขงจอท�าไดเพยง แกโรคผคนอยางผวเผน แตศาสนาพทธ แกโรคลกเขาไปในไขกระดก นงคยกบอาจารยเหงยนซนเวยดอยพกใหญ ดฉนกไดถามถงขอของใจทตดคางมานาน เพราะมหลายครงทเคยลกขนมากลางดก มอไมสนพบๆ ควาปากกากระดาษแทบไมทนขณะนงเขยนวรรณกรรม เขยนบทกว เขยนเอาๆ เหมอนถกผสง ไมเคยวางพลอตเรอง หรอวางแผนใดๆ มากอน แตเหมอนมพลงบางอยางผลกดนบบคนใหลกตนมาท�างานกลางดกอยางหยดไมได เขยนอยอยางนนหลายๆ ชวโมงเหมอนผบา ครนเสรจสม

ดงใจกคลานขนเตยงหลบปย หลบไมฝน ตนอกทคอยมาตรวจสอบ มาอานอกครงดวยความพศวงวา เอะ...นเราเขยนอะไรไปหนอ? เรองทหลงไหลผานสมองผานมอเราออกมา มอะไรบาง และทส�าคญทสดกคอ กรณเชนนไดเคยเกดขนแลวหลายครง มนคออะไร? ถามถกคนแทๆ เพราะอาจารยเวยดกเคยพบกบภาวะนเชนกน อาจารยเวยดจงใหค�าอธบายไขแสงสวางใหดฉนไดรบรทมาทไปของดวงจตแบบนอยางแจมชดทสดวา “ทแรกเปนจตน�าทางกอน หลงจาก

เลยบถนแผนดนเวยด (10)

อาจารยเหงยนซนเวยด (นงกลาง) และภรรยา ศลปน ‘พงา’ (Nguyen Thi Bich Nga) กบผมาเยอนชาวไทย นงอยดวยกนหนาผลงานบงบวขนาดใหญของอาจารยเวยด

ดอกบวสทองสวาง ผลงานอาจารยเวยด ทตองลงส ขด ปดทองค�าเปลว ใชเวลาสรางสรรคงานยาวนานหลายเดอน

งานแลคเกอร เพนทตงของอาจารยเวยด แสดงภาพชวตในตลาดชนบทของเวยดนาม ภาพนปจจบนอยทเพอนคนหนงของอาจารยในเมองไทย

Spring Garden งานแลคเกอรเพนทตง ‘ชมสวนในฤดใบไมผล’ ชนน เปนผลงานชนครชนสดทายของอาจารยเหงยนยาตร ทใชเวลาสรางสรรคยาวนานหลายสบป

เลยบถนแผนดนเวยด นพทธพร เพงแกว เรองและภาพ

เนชนสดสปดาห56

ก วาท เหงยน ธ บ งา หรอ ‘พงา’ จะมาเปนศลปนมชอของเวยดนามในวนน เธอผานการ

ฝาฟนและลมลกคลกคลานลองผดลองถกมามาก เมอถามถงเรองยากทสดในการเรมตนท�างานศลปะนน พงาถงกบถอนหายใจเฮอกใหญ กอนใหค�าตอบทเธอพบอยางชดแจงดวยตวเองมาตงแตเรมจบดนสอ พกน กระดาษ และแคนวาสวา “ฉนไมเคยเรยนศลปะจากส�านกไหนๆ มากอน การเรม sketch จงยากทสด เรองเกยวกบองคประกอบ (composition) ของภาพกยากมากส�าหรบฉน ทยากกคอจะใหมนมองคประกอบทดในการ sketch ภาพไดอยางไร อนนแหละยงยากมาก บางครงอาจารยเวยดกชวยแนะน�าบาง ถงจะยากแคไหน ฉนกตงใจทจะ ไมทอถอย ไมหยด ไมเลก ฉนจะท�ำ ท�ำ และท�ำ แมมชวงของการลมเหลวผานเขามา แตฉนพบวาหากเรารกในงานใดงานหนง เมอเรารหนทางถกตองในการสรางสรรคงาน และเมอเรามประสบการณมากขนเรอยๆ เราจะไดพบ เทคนคใหมๆ ทจะใชแกปญหาตางๆ ไดด ขน นไมใชเฉพาะคนท�างานศลปะเทานน

แตในทกสาขาอาชพเลยกวาได ตวฉนกเหมอนกน แรกๆ ฉนคดวาฉนเปนศลปนไมได มนยากเหลอเกน...ยากเกนไป จนลกสาวฉนไปเรยนทสงคโปร ภาระตางๆ รอบตวเรมผอนคลายลงบาง ฉนถงมโอกาสไดเรมงานศลปะ และหดวาดภาพอยางจรงจง แรกๆ มนยากมาก แตฉน ไมเคยทอ ยงเวลาไปตางประเทศกบสาม ไดเหนคนแคนาดาชนชมอาจารยเวยดทเปนศลปนอยางมาก ฉนจงมงมนวำวนหนงฉนตองเปนศลปนใหได” ความมงมนในวนวานทกลายมาเปนความจรงไปแลว ณ วนน ชวนใหดฉนตงขอสงสยยงวา ตลอดหลายปทผานมา หลงไดสมผส จบ คลก อยในวถทางของศลปะชนดเตมตว เตมแรง เตมทเตมก�าลงมาอยางสดๆ หากในสวนลกนน...หวใจของ พงามการเปลยนแปลงไปบางหรอไม

อยางไร? “ฉนคดวาเปลยนไปมาก” พงาใหค�าตอบอยางชดแจง ไมมลงเลสงสยเมอกลาวตอไปวา “ฉนมความสขมากขน ฉนรสกถงอสรภาพอยางยงขณะวาดภาพ กอนหนานนตลอดมาหลายครงในชวตฉนรสกไมมอสระ ถกตกรอบบบคนดวยสภาพการเมอง, การท�ามาหากน ฉนไมอาจ เขาใจลกๆ และลกๆ กไมคอยเขาใจฉนกบ อาจารยเวยด ฉนไมคอย

สบายใจนก แตพอไดท�างานศลปะ ฉนรสกถงอสรภาพ ในหวใจตวเอง มนเบาสบาย ไมมอะไรส�าคญ เลยจรงๆ everything is nothing. ทก วนนเวลามเรองไมสบายใจฉนจะวาดภาพ เลนดนตร แลวจะ

รสกดขน การท�างานศลปะท�าใหฉนรวา ทกอยางมนเหมอนๆ กนนนแหละ มนไมมอะไรจะมารบกวนหวใจฉนได ไมอาจท�าใหฉนรสกแยได และฉนรสกวาทกวนนหวใจและจตวญญาณของฉนเขมแขงขนมาก และบทเรยนจากตวเองทกอนหนานเปนเพยงแมบานธรรมดาๆ คนหนง ท�าใหฉนไดรวา ทกคนสามารถเปนศลปน เปนจตรกร หรอท�างานศลปะดานอนๆ ไดแนๆ ถาเขาสามารถตงสมาธมนคงในการผลตงานศลปะ

ของเขาออกมา” 6-7 ป ผานไป แมบานคนหนงไดเปนศลปนเตมตวในวนน หากนกลบไมใชสงท พงาเรยกมนวา ‘ความส�าเรจ’ ความส�าเรจไมไดน�าความขน-ลงใดๆ มาใหชวตในวนนวยนอกแลว เพราะพงาไดคนพบสงทมความหมายสงยงกวา อนถอเปน ‘หวใจ’ ของการท�างานศลปะ เปนเรยวแรงใหพงาตงใจท�างาน silk painting และ

งานแลคเกอรเพนทตงดวยใจเปยมสข เพอ สบตอเสนทางทปรมาจารยเหงยนยาตร ไดเคยคนพบจากครฝรงเศสกบศลปนเวยดนามในวนวาน และไดถายทอดมอ ตอมอสอาจารยเหงยนซนเวยด จนไดกลายมาเปนเลอดเนอ เปนเปาหมาย แหงชวตการท�างานศลปะของพงาในวนน ดงทพงากลาวใหฟงดวยแววตาสงบและออนโยนนกในชวงทายๆ ของการสนทนาครงนวา “หลายปทท�างานมา สงส�าคญทสดส�าหรบฉนกคอ ฉนท�างานศลปะอยบนพนฐานการปฏบตภาวนาของพทธศาสนา การฝกสมาธชวยใหฉนควบคมตวเองไดดขน ท�าใหหวใจฉนสงบเยน และฉนพบวาวถการท�างานศลปะ เปนหนทางดทสด

เหมาะกบฉนมากทสดในการปฏบตภาวนา”

พงากลาวจบประโยคขณะยมเยอกเยน ดฉนหนไปดรอบๆ บานอนเปนทงสตดโอผลตงานศลปะ และเหยาเรอน สงบสบายของคชวต ศลปนเวยดนาม

ทสรางสรรคงานมคา อยดวยกนเงยบๆ

2 คน ชวนใหนกถงขอสงเกตทอาจารยเหงยนซนเวยดเพงบอกดฉนเมอไมก วนนเองวา ศลปน

ทแทจรงมกอยล�ำพงอยำงเดยวดำย ชวตพวกเขำแคมครอบครวดกเพยงพอแลว บานเรอนของพงาและอาจารยเวยดกเปนเชนนน มบางครงทเปดตอนรบเพอนๆ และลกศษยทสนใจเรยนรงานศลปะ แตโดยปกตบานหลงนอยกนเงยบเชยบ คนภายนอกทเขามามเพยงคนงานชาวบาน 2-3 คนทมาชวยอาจารยเวยดขดถแผนไมท�างานแลคเกอรเพนทตง คนงานชายทยมใหดฉนบอยๆ นน เปนคนหเสย พดแทบไมไดแตเขาชอบขดเขยนอะไรเลกๆ นอยๆ โยนไวขางโตะ ยามเยนกมกกอบขยมทง

ลงถงขยะ ดฉนชะโงกไปดเหนมแผนหนงเขยนดวยภาษาเวยดนามหนาตาเหมอนบทกว 4 บรรทด จงลองขอใหพงาแปลเปนภาษาองกฤษใหฟงหนอย เพราะอยากรจรงๆ วา พตาย-หนมใหญเวยดนามหนาใสตาปรอๆ หเสย พดไมคอยไดคนนน เขาขยนเขยนอะไรอยไดทกววน พงาจบปากกาเขยนค�าแปลสงมาใหอยางรวดเรว อานแลวดฉนถงกบตาคาง หลดปากรองไอหยา... นมนบทกวไพเราะสดๆ เลยนนา ลองอานดเถอะ ดอกกหลาบงามจบตาเพราะกลบสชมพผลสะพรง หญงสาวงามลกซงเพราะศรทธาเตมเปยมหวใจตอชายทเธอรก ผมไมปรารถนาทจะเปนกวเพราะ การเขยนบทกวของตวเอง หากผมเพยงบนทกทกตวอกษร เหลานไว...ดวยหวใจอนเดยวดาย ดฉน และเพอนคนไทยคอ นองกว- ปรศนนท กบจตรกรปาน-คณกตต กลยาณพงศ ทนงอยดวยกนใกลๆ มาสมหวอานบทกวของพตายดวยความปลาบปลม ไดเหนชดๆ อยางนกรเลยวาเปนจรงแทอยางทเพอนชาวเวยดเคยบอกดฉนไวเมอหลายปกอนวา บางเมองของเวยดนามอยางฮานอยนน คนครงเมองเปนกว อกครงเมองเปนศลปนวาดรป นแมไมใชหนมฮานอย เปนเพยงหนม ชาวบานยากจนของนครโฮจมนห ยงเขยน บทกวใสเศษกระดาษโยนทงไว ดวยขอความจบใจนก

เลยบถนแผนดนเวยด (จบ)

ผลงานแลคเกอรเพนทตงรปนครวด ของอาจารยเหงยนซนเวยด

ภาพลายเสนรปปรมาจารย เหงยนยาตร ฝมออาจารยเวยด บนแทนบชาทบานอาจารยเวยด

ผลงานนางอปสราในรปของแลคเกอรเพนทตง ฝมออาจารยเหงยนซนเวยด

ผลงานแลคเกอรเพนทตงของอาจารยเหงยนซนเวยด ทท�าไวเมอ 7-8 ปกอน

พตาย-ชาวบานเวยดนาม ลกมอคนงานแลคเกอรเพนทตงของอาจารยเวยด หนมใหญคนนเขยนบทกวโยนทงไว

หยบมาอานดแสนจะออนหวานไพเราะจบใจ