comunu de seneghe - … · novas de seneghe si podet arretzire finas a domo, cun una e-mail. bastat...
TRANSCRIPT
COMUNU DE SENEGHE
Provìntzia de Aristanis
Praza G.A.Deriu 1 – 09070 Seneghe – Or
Tel. 0783 548012/Fax 0783 51652 Comune [email protected]
Novas de Sèneghe
Fozu periòdicu de informatzione istitutzionale de su Comunu de Sèneghe.
Annu III, n.1 de su mese de Austu 2015
Est apertu s’Isportellu Linguìsticu in su Comunu de Sèneghe.
A incomintzare de su 3 de Austu de su 2015, at apèrtu in su Comunu de Seneghe s’Isportellu Linguìsticu Comunale pro sa Limba Sarda.
Pro como, s’Ufìtziu de s’Isportellu Linguìsticu est collocau in ue est sa Biblioteca Comunale.
S’Operadore est a disponimentu de totu sos tzitadinos pro cale siat informatzione, duda, curiosidade chi pertocat sa limba sarda.
Cun s’apèrtura de s’Isportellu Linguìsticu, at a sighire finzas unu servìtziu periòdicu de informatzione istitutzionale intra s’Amministratzione Comunale e sos tzitadinos, poita custos siant semper informados de sas fainas chi s’Amministratzione faghet efinas de sas iscadèntzias de prus importu, dande in su matessi tempus visibilidàde pùblica e ufìtziale a su sardu, una limba a beru ancora bia in sa comunidàde nosta, ma chi si foeddat solu in situatziones informales e pagu o nudda in sos contestos ufìtziales e prus pagu ancora benit iscritu.
Novas de Seneghe si podet arretzire finas a domo, cun una e-mail. Bastat a ddu
pedire, iscriende una punta de bullette eletrònicu a s’indirizzu: www.comuneseneghe.or.it iscridende su nòmene e su sambenau e”cherzo arretzire Novas de Sèneghe”.
Sa redatzione de Novas de Sèneghe est contivitzada de su Servìtziu Linguìsticu Sardu de su Comunu de Sèneghe. Operadore Gonario Carta, de s'Assòtziu Culturale "Nieddì" de Narbulia.
S’Isportellu Linguìsticu est a disponimentu de totus sos tzitadinos pro cale siat informatzione, profundamentu, duda, curiosidàde, bibliografia, sitografia a susu de sa limba sarda, pro consulentzias e pro cussizos chi pertocant sas arrègulas de iscritura de su Sardu.
Pindulas de Limba Sarda
Dònnia nùmeru de Novas de Sèneghe, at a èssere integrau puru cun curiosidàdes asusu de sa Limba Sarda, comente pro esèmpiu nòmenes de logu, etimologia de sosfoeddos, fainas antigas, gramatica e arrègulas de iscritura isperimentale po sa Limba Sarda (LSC) e àteras ancora. Ant a èssere bene arretzios totu sos azudos chi serbint a fàghere unu trabballu prus fatu bene, pro chi sa Limba e sa Cultura Sarda siant semper prus avalorada e isvilupada.
Dies e oras de apèrtura de s'Isportellu Linguìsticu Comunale:
S'Isportellu Linguisticu Comunale est apertu dònnia Lunis sero dae sas tres e mesu a sas chimbe e mesu (15.30 - 17.30) e dònnia Zòbia de sasundighi a sa una de manzanu (11.00-13.00)
S'Ufìtziu de sa Limba Sarda e s'Isportellu Linguìsticu Comunale est collocadu in sos locales de sa Biblioteca.
AUSTU. Est su de oto mese de s'annu Austu: nde benit de su latinu Augustus mensis, chi cheret narrere mese cunsagradu a Augustu s’imperadore. Diziu: “Chie marrat sa bingia in Austu, prenet sa carrada de mustu”.
Presentada de su progetu
Su 3 de su mese de Austu de su 2015, at apèrtu s'Ufìtziu de sa Limba Sarda, est a nàrrere, s'Isportellu Linguìsticu in su Comunu de Sèneghe.
S'Isportellu chi ocànnu comintzat est subracomunale, in cantu s’estfatu assotziande diversos Comunes e s'operadore interprete tradutore andat in totue custos Comunes, in dies divèrsas.
Su progetu est finantziadu de sa Lege 15 de Nadale n° 482/97, intitulàda: "Normas in matèria de tutela de sas minorias linguìsticas istòricas". Annualidade de finantziamentu 2011.
Su progetu de ocànnu tenet su nòmene de: "In limba e pro sa limba”. Diat a èssere: "In lingua e per la lingua".
Su Comunu de Sèneghe, pàris cun sas Amministratziones Comunales de Bonàrcadu (capu filera), Baulau, Boàtiri, Milis, Narabulia, Nurachi, Santulussurzu eTramatza, ant crèfidu, calchiùnu pro sa prima bòrta, àteros pro sa de duos o pro sa de tres, promovere s'impreu finas iscritu de su sardu, custu non solu in famìlia e cun sos amigos e sa zente connota, ma finas in situatziònes formàles, mescamente in s'Amministratzione Pùblica, iscriende cantos atos in limba sarda puru, impreende su lingùagiu giurìdicu amministrativu chi ddi pertocat.
Duncas, s'Ufìtziu e s'Isportellu Linguìsticu, est in su logu, su riferimentu istitutzionale chi permitit a sos Comunes de promovere e avalorare sa Limba e sa Cultura Sarda, cunforme a sasleges de setore.
Totu sos Comunes interessàdos a custu progetu sunt lacanarzos.
In Sèneghe bivint belle gasi 1980 persones (Seneghesos), in unu territoriu mannu 57,82 Kmq. est postu in sa parte centru otzidentàle de Sardigna a pès de su Montiferru.
Su logu est arrìcu de abbas, siat rios (Malancone, Pizziu, Maistu Impera), siat funtanas. Bùscos de elighes, de chercos, de suèrzos, de lidones e de orzàstos. De importu mannu sos livàrios de olias, pius de 200 ètaros, chi mudànt su territoriu e faghet immanniàre s'economia, s'ozu de Sèneghe est meda preziàdu, finas in fora de Sardigna.
Sèneghe est una bidda de semper fundàda a subra de s'allevamèntu de su bestiàmene, siat bàcas (sarda modicana, melina), siat arbèghes.
S'artigianau est de importu: maistos de linna, maistos de ferru, picaperdas, sunt sas atividades praticàdas.
In Sèneghe, siat su Comunu siat sa comunidàde pretziat meda sa cultura, sas traditziones, sa limba. Sas traditziones cun sos ballos in partza, comintzànt su 20 de bennàrzu Santu Trebistianu e finint su màrtis de coa de carresegàre. Su cantu, cussu a cuntrattu, sa limba cun sa poesia." Cabudanni de sos poetas" est oe in die una manifestatzone de importu mannu, ca in bidda paret chi sa poesia bivit.
Sas civilidades in s'istòria ant lassadu medas arrastas, cun sinnos chi benint de sa civilidade nuraghesa (nuraghe Mesu Maiore, nuraghe Craccheras, nuraghe Ruiu), de sa civilidàde punica, cun sa tzitade de Cornus, pustis sa civilidade romana latina.
Su nòmene de Sèneghe s'attobiàt pro sa prima borta in su Condaghe de Santa Maria de Bonàrcadu (1120-1146), una bidda desa curadoria de Parte Milis.
In Sèneghe, sa cresia manna est cussa intitulàda a s'Immaculada, posta in su tzentru de sa bidda. 'Atera cresia de importu, pro su sentimèntu de sos Seneghesos e sa cresia de Santa Maria de se Rosa, cun sa festa chi si fàghet su 2 de Trìulas, cun d’una ardia a caddu.
Pro su chi pertocat sa limba sarda, custa est connota e foeddada, siat de mannos che minores, sa bariedade est su seneghesu.
Si comènte custu est su sugundu annu chi in Seneghe apèrit s'Ufìtziu de sa Limba Sarda e s'Isportellu Linguìsticu, s'agatant Atos Amministrativos, deliberas, determinas, regulamentos, normativas de lege, certificatziones diversas iscritas in sardu e custu triballu si s'Amministratzione ddu cheret, si podet sighire a fàghere.
De importu mannu at a èssere su cuncòrdu de su situ internet de suComunu, iscritu in sardu, cun su forum interativu, pro fàghere a manera chi sa zente sene si movere dae domo issoro, podet praticare e iscriere sa limba sarda.
S'Ufìtziu e s'Isportellu chi oe apèrit, est indiritzau in custa carrèla, diat a èssere de sensibilitzare sa populatzione a sa cultura de s'identidade, a tennere a contu e avalorare su patrimòniu istòricu, linguìsticu e culturale. Si custu tenner contu e avalorare balet meda pro sos costumenes, sas usantzias, tantu de prus balet pro sa limba. Custu non pro tòrrare a su tempus colau, a su connotu o pro èssere de moda, ma de siguru pro èssere sa testimòniantzia de una realidàde chi est bene bia e cheret chi totu custu arribet a sa zente benidora.
Su progetu de custa annualidade 2011 pertocat mescamente:
1) S'apèrtura de s'Isportellu Linguìsticu Comunale.
2) Sa formatzione de su personale de su Comunu (su progetu est in carrigu de sa Provìntzia de Aristanis).
3) Interbèntos culturales ( su progetu est paris cun sa Provìntzia de Aristanis.
4) Promotzione de sa limba sarda cun sos mèdios de comunicatzione de massa (su progetu est de sa Provìntzia de Aristanis).
Ite si cheret fàghere a curtzu e finas a tempus longu?
-Fàghere attividade de intèrprete pro s'Amministratzione e sa zente chi ddu pregontat e ddu cheret.
-Bortare in limba sarda (LSC) atos de calesiat tipu (deliberas,determinas, ordinantzias, regulamentos ecc), de su Comunu, de sa Provìntzia, de sa Regione.
-Tenner a contu su situ internet de su Comunu pro su chi pertocat sa limba e sa cultura sarda.
-Agiudare candu serbit pro s'interpretatzione e sa bortadura in su cussizu comunale e in sos àteros organismos.
-Disvilupare e interbènnere pro avalorare in dònnia logu sa limba e sa cultura sarda secùndu sa Lege Regionale n°26/97, sa Lege Natzionale 482/99 e totu sas normativas europeas.
-Tènnere cuncordia cun sos rappresentantes de sas Consultas Comunales (L.R. 26/97 art.8), pro bìdere sos critèrios de s'atividàde, iscurtare sos pàrreres e sas propòstas de traballu.
-Traballare imparis cun sas iscolas a dònnia livellu (maternas, elementares, segundàrias de primu e de segundu gradu), totu custu pro sensibilitzare e fàghere connoschere sa cultura e sa limba sarda.
-Avalorare su triballu de sas Associatziones reconnotas.
-De importu mannu meda e su èssere a cuncordu cun s'Ufìtziu de saLimba e de sa Cultura Sarda de sa Provìntzia de Aristanis, bistu sostriballos bellos chi si sunt fotos in sos annos passados, pro su chi pertocat sa formatzione de su personale dipendente e su chi pertocat sa promotzione pro mesu de medios de comunicatzione de massa.
Totu custu poite?
-Pro afortìare in sa zente benidora, finas utilitzende tecnologias noas, cun zogos, cuncursos a tèma, chircas ecc. chi podent punghere sos zovanos a s'interessare.
-Fàghere iscola de bortadura, fraighende segundu de s'edade e sa connoschentzia de sa zente de sa limba sarda.
-si ponner a cuncordu cun sos Istitutos de chirca e de Istudiu pro avalorare semper de prus sa limba e sa cultura sarda.
-Tennere a contu meda sos cantigos de dònnia zenia, comente mediu pro connoschere sa linguìstica e pro unu cuncambiu culturale.Pro accabàre naramus chi s'Isportellu Linguìsticu est su riferimentu istitutzionale in su Comunu de Seneghe, chi permitit depromòvere e avalorare in bidda sa Limba e sa Cultura Sarda, cunforme a sas leges de setore.
Comune di Seneghe
Provincia di Oristano
Ufficio della Lingua Sarda
Sportello Linguistico Comunale
Responsabile del Servizio: Dott.ssa Maria Giovanna Caddeo
Operatore dello sportello linguistico: Dott. Gonario Carta
Giorni e ore di apertura: Tutti i Lunedì dalle ore 15.30 alle ore 17.30 e tutti i Giovedì dalle ore 11.00 alle ore 13.00
Tel. 3349358721
L’Ufficio della lingua Sarda e lo Sportello Linguistico Comunale, lavora per mezzo della Legge 482 del 15 Dicembre 1999: “Norme in materia di tutela delle minoranze linguistiche storiche”. Annualità di finanziamento 2011. Progetto “In Limba e pro sa Limba”
L’Ufficio della Lingua Sarda e lo Sportello Linguistico Comunale è nel posto il punto di riferimento istituzionale, per quanto riguardala Lingua e la Cultura Sarda e svolge le attività di:
· Lavori istituzionali di traduzione e svolgimento in lingua sarda (LSC), di Atti Amministrativi del Comune, della Provincia, della Regione e dello Stato;
· Cura il sito internet istituzionale del Comune, per quanto riguarda la parte in sardo;
· Promozione, valorizzazione e rafforzamento della cultura e della lingua sarda;
· ‘E a disposizione degli Amministratori, dei Dipendenti e di tutti i Cittadini, per qualsiasi informazione, approfondimento,dubbio, curiosità riguardo la lingua e la cultura sarda e per consigli sulle regole di scrittura del sardo;
· Lavora assieme con le scuole, la biblioteca e tutte le associazioni culturali riconosciute, per ricerche, attività didattiche e lavori che riguardano la lingua e la cultura sarda;
· ‘E in accordo con l’Ufficio della Lingua e della Cultura
Sarda della Provincia di Oristano e con l’Ufficio regionale per la promozione delle loro attività.
L’Ufficio della Lingua Sarda e lo Sportello Linguistico Comunale è ubicato nei locali della Biblioteca Comunale.
Comunu de Seneghe
Provìntzia de Aristanis
Ufìtziu de sa Limba Sarda
Isportellu Linguìsticu Comunale
Responsabile de su Servìtziu: Dot.ssa Maria Giovanna Caddeo
Operadore de s’Isportellu Linguìsticu: Dot. Gonario Carta
Dies e oras de apertura de s’Isportellu Linguìsticu Comunale: Dònnia Lunis de sas tres e mesu a sas chimbe e mesu de sero (15.30 – 17.30) e dònnia Zòbia de sas undighi a sa una (11.00-13.00)
Tel 3349358721
S’Ufìtziu de sa Limba sarda, traballat pro mesu de sa Lege 482 de su 15 de Nadale 1999, “Normas in matèria de tutela de sas minorias linguìsticas istòricas”. Annualidade de finantziamentu 2011. Progetu: “In Limba e pro sa Limba”.
S’isportellu Linguìsticu est in su logu su puntu de riferimentu istitutzionale pro su chi pertocat sa Limba e sa Cultura Sarda e faghet attividades de:
· Traballos istitutzionales de tradusidura e bortadura de Atos
Amministrativos in limba sarda (LSC) de su Comune, sa Provìntzia, sa Regione e su Stadu;
· Curat su situ internet istitutzionale de su Comunu pro su chi pertocat sa parte in sardu;
· Promotzione, avaloramentu e afotziamentu de sa cultura e de sa limba sarda;
· Est a disponimentu de sos Amministradores Comunales, de sos Dipendentes e de totu sos Tzitadinos, pro calesiat informatzione, profundamentu, duda, curiosidade chi pertocat sa limba e sa cultura sarda, pro cussigios chi pertocant sas arrègulas de iscritura de su sardu;
· Traballat paris cun sas iscòlas, sa biblioteca e totu sos assòtzios culturales reconnotos, pro calesiat chirca, attividades de imparu e traballos chi pertocant sa cultura e sa limba sarda;
· Est a cuncordu cun s’Ufìtziu de sa Limba e de sa Cultura Sarda de sa Provìntzia de Aristanis e cun s’Ufìtziu Regionale pro promovere totu sas attividades issoro.
S’Ufìtziu de sa Limba Sarda e s’Isportellu Linguìsticu Comunale est collocàdu in sos locàles de sa Biblioteca Comunale.
UFÌTZIU LIMBA SARDA
Sos ufìtzios de limba e cultura sarda sunt dae annos una realtade presente e de importu pro sas Amministratziones Pùblicas. S’isportellu linguìsticu est unu servìtziu nàschidu cun s’intentu de amparare su sardu, sa limba chi est parte manna de s’identidade e de sa cultura nostra. Est istadu apertu gràtzias a sos contributos de sa Leze 482 de su 15 de Nadale de su ’99 (Norme in materia di tutela delle minoranze linguistiche storiche) e a su traballu mannu chi faghent paris s’istadu, sa Regione e sos Comunes.
Si cheret duncas fàghere intrare sa Limba Sarda in sos ufìtzios de s’Amministratzione Pùblica e custu est solu unu de sos passos chi tocat a pònnere pro arribare a artu, pro arribare, cun impinnu e amore pro sa limba, fintzas a su Bilinguismu. Naramus “Bilinguismu” cando duas limbas(sardu e italianu in custu casu) benint reconnotas a manera ufitziale dae s’istadu, ambas duas benint impreadas pro faeddare de totu chentzechi una siat cunsiderada prus importante de s’àtera. Custu at a tènnere resurtados mannos pro sos sardos:
S’impreu efetivu e fitianu de ambas sas limbas dae parte de totus sos sardos;
Su reconnoschimentu ufitziale de su sardu dae parte de s’Istadu;
Sa presèntzia de sardu e italianu in sos cartellos, in sa toponomàstica e in sas comunicatziones de onni ratza;
Su bilinguismu in sas iscolas;
Sa cussèntzia noa chi nos faghet bìere su sardu comente limba e non prus comente dialetto.
Ufìtziu limba Sarda
Sunt fainas de s’isportellu:
1) Impreare sa limba sarda cun chie andat a Comune, dare e difùndere informatziones a sos ufìtzios e a sos tzitadinos de sos Comunes chi faghent parte de su prozetu;
2) Traballare paris cun sos àteros Comunes e cun s’ufìtziu de sa Limba e de sa Cultura Sarda de sa Provìntzia de Aristanis;
3) Fàghere de tràmite intre sas Amministratziones e sos tzitadinos, sas iscolas, sos sòtzios culturales e sos
àteros entes presentes in sos comunes chi faghent parte de su prozetu;
4) Bortare e difùndere documentos in limba sarda a manera de permìtere s’impreu de su sardu in sos ufìtzios, in sos Cussizos Comunales e in sos assessoraos de sos Comunes chi faghent parte de su prozetu;
5) Fàghere, sìghere, aggiornare su situ internet de sos Comunes chi faghent parte de su prozetu;
6) Incorazare e sensibilizare sos zòvanos pro chi torrent a impreare sa limba sarda;
7) Fàghere a manera chi sa comunidade potzat cumprèndere s’importàntzia de s' identidade sua;
8) Traballare pro chi s’arribet a una realtade sòtziu culturale prus unida;
9) Ispronare sas relatziones e sos raportos sotziales intre sas comunidades pro chi bi potzat èssere unu iscàmbiu semper ativu.
S’Istadu Italianu, in s’artìculu 6 de sa Costitutzione narat: “La Repubblica tutela con apposite norme le minoranze linguistiche”. Ma semus nois, sos tzitadinos in antis de totu, chi devimus fàghere totu su possìbile pro mantènnere bia sa limba, pro dda difùndere, valorizare ca est parte de nois, de s’identidade nostra. Tocat duncas a traballare cun impinnu e passèntzia pro arribare a tènnere una cussèntzia linguìstica noa chi siat capatza de lassare
a unu chirru cuss’idea mala de sardu impreadu dae zente pòbera e pagu istudiada ebbia. In custa manera amus a bìere sa limba nostra comente una richesachi non tenet prètziu.
In custu caminu chi amus leadu, at tentu e sighit a tènnere una parte de importu s’azudu de sa Regione.Est pròpriu in ie chi est istada fata sa Delìbera de su 18 deabrile de su 2006 chi at aprovadu unas cantas normas ortogràficas de riferimentu pro sa limba sarda iscrita in bessida dae s’Amministratzione Pùblica: Sa limba Sarda Comuna. Dae sa nàschida est istada cuntestada e criticada, ma de su restu custu est su chi capitat a totus sas noas chi iscumpiliant s’òrdine de sas cosas. At a èssere menzus, imbetzes, a ddabìere comente unu mèdiu, isperimentale e semper apertua cambiamentos e/o arrichimentos, chi pro sa prima borta permitit a nois sardos de tènnere una limba codificada, normas iscritas chi sunt sas solas chi ddi podent torrare cussa dignidade de limba chi no at tentu pro meda, tropu tempus. Su de tènnere una limba iscrita de riferimentu non cheret nàrrere chi amus a pèrdere sas variedades locales (comente calicunu at pensadu), ca custas sunt una richesa e nemos nos nde ddas podet leare: est unu diritu e finas unu dovere su de sìghere a faeddare sa variedade pròpria.
S’amparu de sas Limbas de Minoria, e duncas finas de su sardu, agat unu
azudu mannu in unas cantas lezes internatzionales, natzionales e regionales:
Dichiarazione Universale dei Diritti dell’Uomo
http://www.interlex.it/testi/dichuniv.htm
Dichiarazione universale dei diritti linguistici
http://www.minoranzelinguistiche.provin
cia.tn.it/binary/pat_minoranze/Normativa_euroint/DICHIARAZIONE
UNIVERSALE%20SUIDIRITTILINGUISTICI.1115622432.pdf
Carta europea delle lingue regionali e minoritarie
http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=148HYPERLINK "http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=148&CM=1&CL=ITA"&HYPERLINK "http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=148&CM=1&CL=ITA"CM=1HYPERLINK "http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=148&CM=1&CL=ITA"&HYPERLINK "http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=148&CM=1&CL=ITA"CL=ITA
Convenzione quadro per la protezione delle minoranze nazionali – Strasburgo
http://www.studiperlapace.it/view_news_html?news_id=20050424044320
Legge 482/1999 " Norme in materia di tutela delle minoranze linguistiche storiche "
http://www.parlamento.it/parlam/leggi/99482l.htm
Legge regionale n. 26, del 15 ottobre 1997, "Promozione e valorizzazione
della cultura e della lingua della Sardegna"
http://www.regione.sardegna.it/j/v/86?
v=9&c=72&s=1&file=1997026LIMBA SARDA COMUNALingua/Grafia Sarda Comuna
http://www.limbasarda.it/lingui/LSC.pdf
Proposte sperimentali dei lineamenti grammaticali comuni di Lingua Sarda
http://www.sardegnacultura.it/documenti/7_108_20090205130352.pdf
Glossario Amministrativo a carattere sperimentale
http://www.sardegnacultura.it/documenti/7_108_20090205122945.pdf
Deliberazione n. 16/14 del 18.04.2006
"Limba Sarda Comuna. Adozione delle norme di riferimento acarattere sperimentale per la lingua scritta in uscita dell'Amministrazione regionale" (pdf)
http://www.regione.sardegna.it/documenti/1_74_20060503165407.pdf
PRO ND’ISCHIRE DE PRUS
Lingua Sarda
http://it.wikipedia.org/wiki/Lingua_sarda
Ditzionàriu de sa Limba Sarda – Mario Puddu
http://www.ditzionariu.org/home.asp
Correttore ortografico per la lingua sarda
http://www.ditzionariu.org/correttore.asp
Dizionario Universale della Lingua di Sardegna Italiano-Sardo-Italiano Antonino Rubattu
http://www.toninorubattu.it/ita/DULS-SARDO-ITALIANO.htm
http://www.sardegnadigitallibrary.it/
Intervista alla dottoressa Antonella
Sorace, importante studiosa che si occupa di studi sul bilinguismo
http://www.youtube.com/user/Piccolingo
LINGUA SARDA COMUNA
Lingua/Grafia Sarda Comuna
http://www.limbasarda.it/lingui/LSC.pdf
Proposte sperimentali dei lineamenti grammaticali comuni di Lingua Sarda
http://www.sardegnacultura.it/documenti/7_108_20090205130352.pdf
Glossario Amministrativo a carattere sperimentale
http://www.sardegnacultura.it/documenti/7_108_20090205122945.pdf
Deliberazione n. 16/14 del 18.04.2006
"Limba Sarda Comuna. Adozione delle norme di riferimento acarattere sperimentale per la lingua scritta in uscita dell'Amministrazioneregionale"(pdf)
http://www.regione.sardegna.it/document
i/1_74_20060503165407.pdf
INFORMATI ONLINE
a) Lingua Sarda
http://it.wikipedia.org/wiki/Lingua_sarda
b) Ditzionàriu de sa Limba Sarda – Mario Puddu
http://www.ditzionariu.org/home.asp
c) Correttore ortografico per la lingua sarda
http://www.ditzionariu.org/correttore.asp
d) Dizionario Universale della Lingua di Sardegna Italiano-Sardo-ItalianoAntonino Rubattu
http://www.toninorubattu.it/ita/D
ULS-SARDO-ITALIANO.htme)
http://www.sardegnadigitallibrary.it/
Intervista alla dottoressa
Antonella Sorace, importante studiosa che si occupa di studi sul
bilinguismo
http://www.youtube.com/user/PicUn programma esperimentale di
educazione linguistica in Sardgna di
Roberto Bolognesi Università di Amsterdam
http://www.romaniaminor.net/ianua/Tori
no/Torino09.pdf
Pindulas de limba sarda
Su Sardu.
Su sardu est una limba neolatina. Su latinu s’est ispraighinadu in s’isula nostraa sos tempos chi sos romanos dd’aiant conchistada, a pustis de sa prima gherra punica, contra sos cartaginesos.
Sa limba latina, aiat a pagu a pagu amuntadu sas limbas de prima, sa nuraghesa e su punicu cartaginesu, diventende poscas de importu mannu pro sas arreighinas de sa limba sarda.
Sa globalizatzione minatzat oe meda su sardu e pro custu motivu tocat de dda connòschere e de dd’impreare fintzas comente istrumentu linguìsticu pro chi siat unu bene e unu posidu de cultura de lassare a sos sardos de su tempus benidore.
Comente amus nadu, su sardu de oe est una limba neolatina o romanza, comente sunt puru su frantzesu, s’italianu, s’ispagnolu, su portoghesu, su rumenu e àteras ancora.
In sardigna no est in totue chi si foeddat su matessi sardu, ca intre e isse matessi, si distinghent paritzas bariedades e pronùntzias a suba de sas cales de tempus sos linguìstas chicant de pònnere cuncordia.
Duas sunt sas bariedades du prus importu pro sa zente meda chi dda foeddante pro s’isterrida de su logu, tiana a èssere sa Logudoresa e sa Campidanesa, sa prima foeddada in sa Sardigna tzentru settentrionale e s’àtera in sa Sardigna tzentru meridionale. Custa partzidura puru, est pagu sincra, ca intro de custa partzidura manna, sunt partzidas in paritzas bariedades locales, pro nàrrere sa beridade, dònnia bidda foeddat una bariedade locale cosa sua.
Dae tempus si chircat de pònnere accordiu, pro apostivigare cale potzat èssere una forma ufìtziale iscrita pro su sardu. Pustis de medas punnas e battallas, sa Regione Sarda at aprovadu una proposta a carattere isperimentale pro una Limba Sarda Comuna (LSC), chi est istada aprontada de una Comissione de espertos.
Limba Sarda Comuna (LSC)
Sa giunta Regionale cun dd’una deliberatzione cosa sua, aiat costituidu una Comissione de espertos, cun s’incarrigu de fàghere unu triballu de istudiu pro connòschere a ite puntu siat sa limba sarda e pro proponnere unu istandard linguìsticu de impreu pro una iscritura ufìtziale de atos pùblicos. Cun sa deliberatzione de su 18 de Arbile de su 2006 n. 14/16, sa Giunta Regionale at adotadu sa Limba Sarda Comuna (LSC), cun normas de referèntzia de caràtere isperimentale pro s’impreu de sa limba sarda iscrita in bessida de s’Amministratzione Regionale.
Custa Limba Sarda Comuna, no est a beru una limba imbentada, comente calincunu a nadu, ma est a beru una limba naturale pro su 92,8 po chentu, foeddada in sas àreas tzentrales de Sardigna, cun aberturas a su Logudoresu e a su Campidanesu.
Amus nadu isperimentale e impreada de sa Regione pro cantos atos suos in bessida, ca chie ddu cheret, podet iscriere a s’Amministratzione Regionale in sa bariedade linguìstica cosa sua.
Cun cussa deliberatzione de su 18 de Arbile de su 2006, chi amus nadu, sa Regione Sarda, adotat sa Limba Sarda Comuna e fàghet, sa prima borta in s’istòria de s’Autonomia cosa sua, una delibera iscrita in limba sarda.
Cun cussa matessi delibera de su 18 de Arbile de su 2006 n.16/14, chi aiat aprovadu sas normas de referèntzia a caràtere isperimentale pro sa limba sarda iscrita in bessida de s’Amministratzione Regionale (LSC), aiat fintzas istituidu s’Ufìtziu de sa Limba Sarda e s’Isportellu Linguìsticu Regionale e prevididu de fàghere sa bortadura in sardu de s’Istatutu de sa Sardigna e de saLege 26/97, chi pertocat sa promotzione e sa valorizatzione de sa cultura e de sa limba de sa Sardigna.
In su 2007, in su mese de maju, in d’una cunferentzia manna fata in Paule, suntistados presentados sos resultados de una inchiesta chi teniat custu titulu: “Limba Sarda Comuna. Una chirca sotziu-linguìstica a suba de sas chistiones linguìsticas chi pertocant s’Isula”.
De custa chirca inchiesta, est risultadu ca no est beru ca sa Limba Sarda Comuna est una limba inbentada, ca custa est naturale comente amus nadu pro su 92,8 po chentu de sos sardos, ca est una limba mesana, cunforma a totusas bariedades de su sardu, chi podet èssere de seguru integrada, modificada, irrichida, meiorada, pro dda fàghere diventare limba ufìtziale de sa Sardigna ede sos sardos.
Limbas de minoria.
S’Unione Europea, medit de tempus meda su modu de tutelare e difèndere nonsolu sas culturas e sas limbas natzionales, ma fintzas cussas chi sunt sas espressadas linguìsticas de minoria.
Unu documentu de importu mannu in custa bia est de siguru sa “Carta Europea de sas limbas regionales o minoritàrias” de su 5 de Santandria de su 1992. Custu documentu de importu mannu amus nadu, a dadu su comintzu pro àteras leges. Sa Carta Europea, est istada ratificada de totu sos Istados de s’UE, foras chi s’Italia e sa Frantza.
Pustis de cussu documentu de su 1992, ddu est istada sa Conventzione Cuadropro sa protetzione de sas minorias natzionales, fata in Strasburgo su 1 de Santandria de su 1995.
In su 1996, in Barcellona, in sa Cunferentzia Internatzionale a suba de sos Deretos Linguìsticos, ant bogadu a campu sa “Dichiaratzione Universale de sosDeretos Linguìsticos”.
Pro lompere a s’Italia, in su 1999 cun sa Lege n.482 “Normas in materia de tutela de sas minorias linguìsticas istòricas”, s’est reconnotu a unu nùmeru mannu de minorias linguìsticas, in atuatzione fintzas de sa Costitutzione cosa sua, chi custa cosa previdiat giai de su 1948 in sos articulos 3 e 6.
Sa listra de sas limbas de minoria tuteladas in Italia cun sa Lege 482/99 est longa meda, su Sardu est una de cussas. In àteru logu amus nadu de sa 482/99,como passamus a àteras cosas.
Istòria a sa lestra de su Sardu.
Su sardu de oe, naschet comente sas àteras limbas neolatinas, de s’evolutzionede su latinu, poscas chi custu fiat arribadu in s’Isula in su de tres secùlos in antis Cristos, candu sos romanos aiant binchidu sos cartaginesos, chi in cussostempos fiant meres de sa Sardigna.
Cando s’imperu romanu est intradu in crisi,in su de bator secùlos pustis Cristos, in Sardigna sunt imbattidos prima sos Vandalos, po pagos annos. Pustis de custos, sa Sardigna est passada a suta de su controllu de sos Bizantinos. In cussos tempos su latinu fiat difundidu in totu s’Isula e est abarradu comente caràtere primàrzu de sa formatzione linguìstica sua.
Pustis de sos Bizantinos, chi a bellu a bellu isparessent, a fache su de X secùlospustis Cristos, in Sardigna agatamus sos Giuigados. Sa Sardigna totu in dd’una est partzida in bator regnos o giuigados. Custos sunt ghiados de unu giuighe o re, e fiant: Giuigadu de Casteddu, de Arbaree, de Gaddura, de Torres. Amus a foeddare pius a longu de sos giuigados, cando nde fàghimus s’istòria, ca cussostempos fiant istados de importu mannu pro totu s’istòria sarda.
Pro torrare a s’istòria de sa limba, apustis de sos giuighes, sa Sardigna est passada asuta de su controllu prima de sos Catalanos e poscas de sos Aragonesos-Ispagnolos, po dda finire cun sos Italianos, atzunghinde a sas limbas de sostratu, limbas de superstratu, de custu amus a nàrrere poscas.
Oe in die, cunforme a un unidade de sustantzia de sos elementos chi ddu costituint, a incomintzu de su de duos secùlos pustis de Cristos, sos primos documentos iscritos, sunt distimonzos de comente naschet su mudonzu intre sa limba, mascamente intre sas bariedades de su cabu de suba e de su cabu de suta. A bisu de sos istudiosos de sa latinidade e de sas limbas romanzas, su sardu s’at balantzadu unu logu nodidu, ca mancari apat tentu una evolutzione cosa sua, s’assimitzat meda a sas formas sincras de su latinu. In tempos nostros, pro more de zente chi benit de donnia logu de su mundu, sa limba est esposta a medidas diferentes e a s’influentzia de zente e de limbas driversas chi dda mudant ma dd’arrichint puru.
Sa classe dirigente chi oe cumandat in Sardigna est pro su plurilinguìsmu, sas populatziones a beru contìvitzant a manera tostorruda sa bariedade de sa limba issoro, faghendela bivere. In sos annos 70 de su seculu coladu, essende ladinu s’arriscu de perdere su sardu, sunt naschidos medas Assòtzios e Movimentos populares pro sa tutela e sa defensa de sa limba sarda.
Istòria de sos istudios.
S’istòria de sa linguìstica sarda est antiga meda, mancari non de luego s’est impreadu unu mètodu iscìentificu. De sos primos istudiosos podimus mentovare Sigismondo Arquer, chi giai in su 1550 at dadu contu, in sòpera de prus importu cosa sua “Sardigna brevis historia et descriptio”, de sa situatzione linguìstica de s’Isula e a fatu puru sa bortadura in limba sarda de su Babbu Nostru.
In sa segunda metade de su 1800, de importu fiant sos triballos de Giovanni Spano, ma de siguru, su prus mannu istudiosu de sa limba Sarda est istadu su tedescu Max Leopold Wagner, inzeniu mannu, gratzias a issu, sa limba nostra agatat logu largu intre sas àteras consorres neolatinas.
S’òpera sua prus manna est de seguru su “Ditzionariu Etimologicu Sardu” (DES) in tres volùmenes. In cust’òpera ddu est unu elencu ampru de totu sas peraulas de su sardu chi tenent calchi importu, chi s’istudiosu cumparat p onde averiguare de inue benint e de su significu cosa issoro. Cust’òpera est istada pùblicada in sos annos 60 de su seculu passadu.
Oe in die, sighende sas arrastas de Wagner, meda sunt sos istudios de gabale chi ant dadu a sa linguìstica e a sa limba sarda bisibilidade e avaloradura.
Amus nadu ca su sardu est una limba neolatina o romanza, est a nàrrere chi benit de sa limba foeddada de sos romanos antigos. Custas limbas neolatinas oromanzas chi benint de su latinu ma prus che àteru de cussu foeddadu, nde podimus cunsiderare una morfologia, chi est sa parte de sa gramatica chi istudiat sa formas de sas peraulas. In custu setore, mascamente su sardu cunservat craru craru s’imprenta de sa limba romanza, mustrende in meda tretos, segundu su parre de sos linguìstas e istudiosos de sa limba, ligamentos cun sa latinidade de tipu arcàicu.
Poscas podimus cunsiderare una fonètica istòrica chi prus marcant sa distinvidade de su sardu in s’ambitu de sas limbas romanzas. De importu mannu sunt cussas chi pertocantsu vocalismu, su consonatividmu e su tratamentu de labiovelares e oclusivas.
Sas limbas de sostratu.
Cando o pro migratzione o pro gherras de conchista, una populatzione invadetunu territoriu, custu a beru imponet sa limba e sa cultura cosa sua a sa zente de su logu.
Sa limba originaria, sa limba mamma est cunsiderada limba de sostratu, est a nàrrere pro su chi pertocat sa Sardigna, custa o cuddas limbas chi esistiant in antis de sa lòmpida de sos romanos e de s’imponidura de su latinu. Cale limbas podent èssere? De siguru su paleosardo o nùragicu, su pùnicu, su cartaginesu.
A segunda de Zuanni Lilliu, istudiosu mannu de sa tzivilidade nùraghesa, giai cun sa conchista cartaginesa, s’est perdida s’unidade linguìstica natzionale de sos chi biviant in s’Isula, poita unu bellu cantu de populatzione, cussa chi biviat in sas costeras e in sos pranos, aiant abratzadu bene o male sa cultura esa limba noa semitica.
Sas limbas de superstratu.
Pagu prua a mancu de su de 460 pustis de Cristos, sa Sardigna ma non solu benit invadia e ocupada de populatzione barbaras.
Est custa sa prima de una filera longa de istranzos chi pro una manera o pro un àtera ant battidu in sos logos conchistados sa limba e sa cultura issoro.
De custos primos invasores, sos Vandalos, pagu e nudda est abarradu fortzis ca chi los ant istratallados de presse.
Pustis de sos Vandalos, sunt bennidos sos Gregos-Bizantinos. Custos ant lassadu calchi arrasta. S’edade de sos Bizantinos s’est isterrida de su VI a su de X secùlos pustis Cristos. Sos Bizantinos a bellu a bellu si che sunt istresiados candu su perigulu pro issos fiat diventadu s’Islam e in Sardigna aiant perdidu sa ghia pòlitica, amministrativa e militare. In su de X secùlos cumparint in Sardigna sos Giuigados. Pustis de s’Annu 1000, est comintzada fintzas sa penetratzione cumerziale e politica de Genova e de Pisa e cun custa penetratzione sunt intrados in sa limba sarda termines linguìsticos de cussas Republicas Marinaras.
Su 1323, si podet cunsiderare una data de comintzu de unu periodu nou pro s’istòria sarda, chi at bidu s’Isula fintzas a su 1718 sugeta a manera prena a sos Catalanos-Aragonesos e poscas Ispagnolos.
S’impreu de custas limbas noas, impitadas comente limbas ufìtziales, de sos meres noos , nde at tragadu e ispratu in s’Isula custa limbas .Pustis de su 1718, cando sa Sardigna est passada a sos Piemontesos, a
comintzadu a èssere ativa s’influentzia de s’Italianu, chi est istadu prenu cando s’est formadu s’Istadu Italianu.
ITE EST BILINGUISMU CRESCHET
BILINGUISMU CRESCHET est unu servìtziu chi cheret fàghere cumprendere a sa comunidade a susu de su bilinguismu, dende informatziones craras e contivigiadas a famìlias, maistros, educadores e amministradores.
BILINGUISMU CRESCHET, ativu in Sardigna dae santugaine de su 2012, est una filiale de s'organizatzione“Bilingualism Matters” ghiada dae sa Prof.ra Antonella Sorace in s'Universidade de Edimburgu.
ITE SERVÌTZIU OFERIMUS
Su servìtziu serbit:
TORRARE PARÀULA a sas pregontas de babbos e mamas e maistros chi s'acrarant su bilinguismu;
CRÈSCHERE sa connoschèntzia de sos proes de su bilinguismu;
MUSTRARE sas trassas prus de profetu pro agiudare in sa pesadura bilìngue de sos pipios;
ISPAINARE informatziones agiornadas cun sos istùdios internatzionales prus noos subra de su bilinguismu;
PROMÒVERE sas ocasiones de connoschèntzia e cunfrontu intre sas comunidades linguìsticas.
BILINGUISMU CRESCHET issara punnat de fraigare unu ponte intre su mundu desos istùdios e sa comunidade, pro chi semper prus pipios potzant godire de sos proes de su bilinguismu!
CUNTATA·NOS E PIGA PARTE A IS FAINAS NOSTRAS!
Ses bivende in una situatzione de bilinguismu in domo e cheres pesare a su pipiu
bilìngue ma no ischis a cale manu ti dare?
Ti times chi su bilinguismu potzat nòghere a su caminu iscolàsticu de fìgiu tuo?
Nde boles ischire de prus de comente resonat sa conca de unu pipiu bilìngue?
Si cheres informatziones e consìgios càstia sas pàginas chi sighint o cuntata·nos.
E tue cantu nd'ischis de bilinguismu? Torra arresposta a sas pregontas de custu cuestionàriu e ddu as a ischire.
Primu atòbiu internatzionale de sas filiales de "Bilingualism matters"
At ghetadu sos primos passos su progetu regionale Bilinguismu Creschet, pensadu e naschidu in s'Ufìtziu de su Servìtziu Limba e Cultura Sarda de s'Assessoradu de s'Istrutzione Pùblica de sa Regione Sardigna. Batitzadu in su mese de Sant'Andria cun duas dies de formatziones pro operadores de sardu cun s'interventu de sa professoressa Antonella Sorace de s'Universidade de Edimburgu, sa filiale sarda at tentu s'oportunidade manna de atobiare sas àteras battor filiales chi sunt istètias abertas in Europa. Difatis su 4 de Freàrgiu in Edimburgu b'est istètiu su primu atòbiuinternatzionale de sas filiales de Bilingualism Matters. Su primu progetu est naschiduin Iscòtzia su 2008 gràtzias a su traballu fatu dae unu grupu de ricercadores de s'Universidade iscotzese ghiadu dae sa Prof.ssa Antonella Sorace, docente de Linguìstica Acuisitzionale in custa Universidade. S'intentu fiat cuddu de renèssere a esplicare e isparghinare sos resultados de sas chircas de sos benefìtzios de su bilinguìsmu intre sa comunidade de su logu gasi chi s'Universidade s'esseret pòtida acurtziare a sa gente contende·li de sas oportunidades mannas chi podiant tènnere sos pitzinnos pesados cun duas limbas dae minores.
Mancu male chi su progetu no est abarradu inserradu in làcanas iscotzeses, ma nch'at puru brincadu su mare, arribende finas a Sardigna, sende chi su Servìtziu Limba e Cultura Sarda de sa Regione s'est dadu ite fàghere mannu pro renèssere a abèrrere una filiale in Casteddu. Sa prima filiale de BM (Flere språk til flere) est istètia aberta in su 2011 in Norvègia
(Universidade de Tromsø) in ue si contant prus de 100 limbas chistionadas dae una populatzione de 5 milliones de pessones. In sa comunidade de Tromsø bi sunt a su mancu 150 natzionalidades diferentes rapresentadas e duncas sos chircadores traballant in unu logu in ue sas limbas e sos dialetos sunt vivos e impreados dae sa gente in sas cosas de fetianu. Bi sunt finas limbas de minoria, e custas sunt sas limbas Sami, limbas inditadas dae s'Unesco che a limbas in perègulu de si nche mòrrere. Duncas custos chircadores sunt ativos in unu logu in ue sa gente tenet bisòngiu de ischire a primore cale sunt sas cosas veras de sas chircas iscientìficas e cale sos pregiudìtzios in contu de aprendimentu e acuisitzione linguìstica.
Sa de duas filiales (Meur nan eilean siar) est naschida semper in su 2011, in Iscòtzia,in sa citade de Stornoway, in una de sas Ìsulas Èbrides. Innoghe est s'Ufìtziu de s'Itrutzione cun su Mèdiu de su Gaelicu chi sighit su progetu de BM, ca est de importu mannu pro custa comunidade de gente a tènnere in contu sa limba de minoria paris cun s'inglesu e permìtere a sos pitzinnos de tènnere sos benefìtzios de su bilinguismu finas cun sa limba prus pagu impreada e chi est puru de profetu pro sa limba ca si torrat a revellire gràtzias a custu progetu.Sa de tres filiales (Me 2 Glosses) est istètia aberta in Grècia (Thessaloniki) in su 2012 e innoghe est s'Universidade chi sighit su progetu, sende chi in sa comunidade bi sunt medas immigrados dae logos diferentes e una de sas ideas de su progetu est cudda de renèssere a mantènnere sas limbas de immigratzione. In su mese de SantuAine de su 2012 est naschida sa prima filiale italiana in Trento (Bilinguismo conta) e unu mese infatu est istètia aberta sa filiale sarda in Casteddu (Bilinguismu Creschet),chi essende sas duas prus giòvana sunt galu galu imparende s'àndala de sighire in suprogetu e ant presentadu petzi sa relidade linguìstica insoro e sas cosas chi si diant pòdere fàghere cun su mèdiu de sa filiale.
Su primu atòbiu de Edimburgu nos at permìtidu, in antis de totu, de nos connòschere, de nos pompiare in cara, de allegare de sas chistiones chi onniunu tenet in sa realidade sua, ispantande·nos, a bortas, de dèpere parare fronte a sas pròpias dificultades. Onniunu, allegande de sas fortzas e de sas debbilesas de su progetu presentadu at permìtidu de connòssere una realidade diferente e mascamente pràtigas diferentes pro li dare raighinas firmas a s'isparghinadura de su progetu. Unu cambiapare chi no est istètiu culturale ebbia, ma finas e pro su prus depàrres e ideas in contu de limbas, de majoria o regionales, natzionales o arribadas dae aterue. Como custas chimbe filiales de BM sunt una retza, como podent traballare a unu progetu comunu de connoschèntzia de sas chistiones a fùrriu a su bilinguismu e a su multilinguismu, aderetande mègius sas àndalas giai apetigadas e intrende finas in caminos novos chi bargiant a sos resultados balentes de su progetu.No est de importu sa distàntzia, non b'at importu si sas limbas sunt diferentes.
Est una retza prus rica e podet bragare de sas diferentzias, ca dae custas naschint posca sas cosas de profetu e rejonadas paris. S'Assessoradu Regionale s'est, duncas,ponende in caminu in cust'àndela frutuosa, at a dèpere sighire finas caminos novos, mancari imbarande·si a s'esperièntzia de sos àteros, pro renèssere a intregare a sos sardos de oe e de cras unu siddadu galu prus ricu de cuddu chi s'istòria l'at regaladu.S'importu fungudu est cuddu de ofèrrere a totus sos sardos unu servìtziu regionale chi potzat permìtere a sa gente de connòschere sos resurtados iscientìficos de capia in contu de imparu de duas limbas e potzat espricare a primore totu sas cosas de bonu chi resessit a fàghere su cherveddu cun duas o prus limbas.
CHIE SEMUS
Semus unu grupu de chircadores chi cherent ghetare unu ponte intre sa chirca e sa comunidade (famìlias bilingues, educadores e amministradores) pro isparghinare sa connoschèntzia a susu de su bilinguismu e fàghere a manera chi semper prus pipios potzant gosare de su bilinguismu.
Antonella Sorace - Diretora de Bilingualism Matters
Professora ordinària de Linguìstica Acuisitzionale (Developmental Linguistics) in s'Universidae de Edimburgu. At tentu incàrrigos in sas universidaes de Tromsø, Johns Hopkins, Michigan State, Hamburg e in su Max Plank Institute for Psycholinguistics de Nijmegen. Trabballat, subra de totus de isvilupu linguìsticu e cognitivu in sos faeddadores bilingues de cada edade, e prus a finu de su bilinguismu infantile e de su chi batit custu in sas capatzidades cognitivas in prus de su limbàgiu, ma fintzas de su bilingismu de sos mannos in sos faeddadores chi lompent a livellos artos in una segunda limba, e de sos efetos de una segunda limba in sa limba nadia. S'est posta issa etotu a fàghere connòschere sas chircas a pitzu de su bilinguismu in totus sos setores de sa sotziedade e pro custu at fundadu su servìtziu de informazione BILINGUALISM MATTERS.
GIUSEPPE CORONGIU - Ex Diretore de su Servìtziu Limba Sarda de sa Regione Autònomade Sardigna
Giuseppe Corongiu est istetidu su diretore de su Servìtziu Limba Sarda de sa Regione Autònoma de Sardigna e referente de su progetu Biliguismu Creschet. Naschidu in Làconi (OR) in su 1965 s'est laureadu in Lìteras Modernas in s'Universidade de Casteddu in su 1991. Pesadu in s'ativismu de sos movimentos natzionalitàrios e linguìsticos at traballadu in gioventude in su campu de su giornalismu e de sa comunicatzione. Dae su 1996 est in s'amministratzione pùblica inue at balangiadu incàrrigos de consulente, funtzionàriu e dirigente. Est autore de unos cantos libros de polìtica linguìstica, terminologia giurìdicu amministrativa, pianificatzione. At iscritu artìculos, sàgios e incuradu òperas didàticas epolìticas pro abalentare sa limba sarda. Dae su 2006, in sa Regione, attraballadu subra sa normalizatzione ortogràfica e dae su 2008 ghiat s'Ufìtziu de sa Limba Sarda Regionale. At traballadu a sos Pianos Triennales 2008-2010 e 2011-2013 dende ispinta a paritzos progetos intro sos cales: CROS, su curretore ortogràficu regionale, FILS, sa formatzione de sos insinnantes in limba sarda, CAMILISA, sas cartinas linguìsticas e didàticas de sa Sardigna, s'insinnamentu de su sardu curricolare, sa tradutzione de òperas internatzionales in sardu, s'acumprimentu de òperas e cartones pro pipios, FOLS, sa formatzionede sos operadores de sos ufìtzios linguìsticos, e ateras atividades de comunicatzione, annoamentu e promotzione de su bilinguismu e multilinguismu. Est impitzadu meda a fàghere crèschere sa retze de Bilinguismu Creschet.
MANUELA MEREU- Professoressa de tedescu in sas iscolas superiores e de sardu in s'iscola materna
Manuela Mereu est nàschida e crèschida in
Fonne. At istudiadu germanìstica e anglìstica in s'Universidade de Casteddu. At fatu su master "Plurilinguismo e multiculturalismo in Sardegna" in sa matessi Universidade e est professoressa de tedescu in sas iscolas superiores e de sardu in s'iscola materna. Bortat dae su tedescu a su sardu e istudiat sa didàtica de sas limbas.
SA SARDIGNA E SU BILINGUISMU
SU BILINGUISMU IN SARDIGNA
Su sardu est una limba "romanza" o "neolatina", est a nàrrere unu domìniu linguìsticu chi derivat dae sa limba faeddada dae sos Romanos antigos. A gasi etotu sunt su portoghesu, s'ispagnolu, su catalanu, s'otzitànicu, su francu-proventzale, su frantzesu, s'italianu, su ladinu, su friulanu, su corsu, su dalmàticu (oe isparèssidu) e su rumenu.
Su cales su sardu naschet, che a sas àteras limbas neolatinas, dae sa crèschida de su latinu batidu in s'ìsula dae su de III sèculos in antis de Cristos in susu. Cando s'Imperu romanu s'est iscontzadu, sa Sardigna est colada suta su controllu de sos Vàndalos e a pustis dd'aiat torrada a cunchistare s'Imperu bizantinu. Ma su limbàgiu latinu oramai dd'allegaiant in totu s'ìsula e gasi est abarradu su singiale primàrgiu desa costitutzione linguìstica sua.In cunforma a un'unidade de fundamenta de is elementos chi ddu custituint, bia a su cumentzu de su segundu millènniu a pustis de Cristos, sos primos documentos iscritos faghent testimonia de sas
variedades in s'impreu ufitziale in sos Giuigados. A bisu de sos istudiosos de sa latinidade e de sas limbas romanzas, su sardu s'at balangiadu unu logu nòdidu ca est unu casu tipològicu de limba chi, mancari apat fatu su caminu suo, est abarrada a probe meda a is formas de su latinu sìncheru. In tempos afatantes, pro more de gentesdiferentes chi sunt lòmpidas in s'ìsula finas a is tempos nostros, sa limba at tentu mudòngios e s'est arrichida mescamente su lèssicu. Mancari sas classes dirigentes sardas abratzent de cando in cando sa limba chi dòminat in sos tempos, sestende unu plurilinguismu sustantziale,sas populatziones ant contivigiadu a manera tostorruda salimba issoro donende·ddi salude finas a is tempos nostros. In sos annos Setanta de su sèculu coladu, sende làdinu s'arriscu de abandonude su sardu, naschent assòtzios e movimentos populares pro sa tutela e sa defensa sua.
In Sardigna limba e territòriu non sunt che a pare: ultres a sa limba "sarda" sunt presentes àteras variedades e faeddadas de òrigine alloglota che a su catalanu de S'Alighera, su gadduresu e su tataresu (chi sunt leadas a cunsideru variedades-ponte cun su corsicanu) e su tabarchinu, dialetu chi protzedit dae su genovesu faeddadu in Carloforte dae s'erèntzia de colonos lìgures lòmpidos dae s'ìsula de Tabarca (Tunisia). In intro de sa limba sarda si distinghent paritzas pronùntzias subra sas cales dae tempus sos linguistas chircant de pònnere cunsertu. Dae annos e annòrios, polìticos e istùdiosos chircants'acordu pro apostivigare cale potzat èssere sa forma iscrita ufitziale pro su sardu. Est de pagos annos a como sa proposta de sa Regione pro una Limba sarda comuna, redatzionada dae una commissione de espertos.
S'IMPORTU MANNU DE SU BILINGUISMU, MANCARI CHI A BIASSI NDE DDI FATZANT PAGU CONTU
In su mundu de oe, sende ca bi sunt medas limbas e totu diferentes s'una dae s'àtera, su bilinguismu est torradu unu tema comunu, e su bonu de sa gente, faddende·si, ddu tenet che una cosa lègia pro sa
crèschida de sos pipios. Capatzu chi siat ca in Europa su bilinguismu est una cosa chi si connoschet pagu e dae pagu, a s'imbesse de àteras leadas in ue sos pipios costumant a crèschere dae luego nàschidos intendende e faeddende medas limbas. Si ponet in mente a credèntzias e pregiudìtzios chi contant sa fàula chi su bilinguismu ddi nògiat a su pipiu. Sos istùdios meda chi ant fatu ant mustradu chi, a s'imbesse de su chi si creet, su bilinguismu donat a su pipiu profetos mannos, a ambos livellos culturales e cognitivos. A "pensare in duas limbas", comente costat a chie creschet gasi, narant chi siat un'esercìtziu cognitivu chi apretat s'isvilupu de sas atividades cognitiva, comente ant mustradu sos istùdios fatos in totu su mundu.
Bide sas pàginas chi sighint pro nde ischire de prus!
ITE EST BILINGUISMU CRESCHET
BILINGUISMU CRESCHET est unu servìtziu chi cheret fàghere cumprendere a sa comunidade a susu de su bilinguismu, dende informatziones craras e contivigiadas afamìlias, maistros, educadores e amministradores.
BILINGUISMU CRESCHET, ativu in Sardigna dae santugaine de su 2012, est una filiale de s'organizatzione“Bilingualism Matters” ghiada dae sa Prof.ra Antonella Sorace in s'Universidade de Edimburgu.
ITE SERVÌTZIU OFERIMUS
Su servìtziu serbit:
TORRARE PARÀULA a sas pregontas de babbos e mamas e maistros chi
s'acrarant su bilinguismu;
CRÈSCHERE sa connoschèntzia de sos proes de su bilinguismu;
MUSTRARE sas trassas prus de profetu pro agiudare in sa pesadura bilìngue de sospipios;
ISPAINARE informatziones agiornadas cun sos istùdios internatzionales prus noos subra de su bilinguismu;
PROMÒVERE sas ocasiones de connoschèntzia e cunfrontu intre sas comunidades linguìsticas.
BILINGUISMU CRESCHET issara punnat de fraigare unu ponte intre su mundu de sos istùdios e sa comunidade, pro chi semper prus pipios potzant godire de sos proes de su bilinguismu!
CUNTATA·NOS E PIGA PARTE A IS FAINAS NOSTRAS!
Ses bivende in una situatzione de bilinguismu in domo e cheres pesare a su pipiu bilìngue ma no ischis a cale manu ti dare?
Ti times chi su bilinguismu potzat nòghere a su caminu iscolàsticu de fìgiu tuo?
Nde boles ischire de prus de comente resonat sa conca de unu pipiu bilìngue?
Si cheres informatziones e consìgios càstia sas pàginas chi sighint o cuntata·nos.
E tue cantu nd'ischis de bilinguismu?
Primu atòbiu internatzionale de sas filiales de "Bilingualism matters"
At ghetadu sos primos passos su progetu regionale Bilinguismu Creschet, pensadu e naschidu in s'Ufìtziu de su Servìtziu Limba e Cultura Sarda de s'Assessoradu de s'Istrutzione Pùblica de sa Regione Sardigna. Batitzadu in su mese de Sant'Andria cun duas dies de formatziones pro operadores de sardu cun s'interventu de sa professoressa Antonella Sorace de s'Universidade de Edimburgu, sa filiale sarda at tentu s'oportunidade manna de atobiare sas àteras battor filiales chi sunt istètias abertas in Europa. Difatis su 4 de Freàrgiu in Edimburgu b'est istètiu su primu atòbiu internatzionale de sas filiales de Bilingualism Matters. Su primu progetu est naschidu in Iscòtzia su 2008 gràtzias a su traballu fatu dae unu grupu de
ricercadores de s'Universidade iscotzese ghiadu dae sa Prof.ssa Antonella Sorace, docente de Linguìstica Acuisitzionale in custa Universidade. S'intentu fiat cuddu de renèssere a esplicare e isparghinare sos resultados de sas chircas de sos benefìtzios de su bilinguìsmu intre sa comunidade de su logu gasi chi s'Universidade s'esseret pòtida acurtziare a sa gente contende·li de sas oportunidades mannas chi podiant tènnere sos pitzinnos pesados cun duas limbas dae minores.
Mancu male chi su progetu no est abarradu inserradu in làcanas iscotzeses, ma nch'at puru brincadu su mare, arribende finas a Sardigna, sende chi su Servìtziu Limba e Cultura Sarda de sa Regione s'est dadu ite fàghere mannu pro renèssere a abèrrere una filiale in Casteddu.
Sa prima filiale de BM (Flere språk til flere) est istètia aberta in su 2011 in Norvègia(Universidade de Tromsø) in ue si contant prus de 100 limbas chistionadas dae una populatzione de 5 milliones de pessones. In sa comunidade de Tromsø bi sunt a su mancu 150 natzionalidades diferentes rapresentadas e duncas sos chircadores traballant in unu logu in ue sas limbas e sos dialetos sunt vivos e impreados dae sa gente in sas cosas de fetianu. Bi sunt finas limbas de minoria, e custas sunt sas limbas Sami, limbas inditadas dae s'Unesco che a limbas in perègulu de si nche mòrrere. Duncas custos chircadores sunt ativos in unu logu in ue sa gente tenet bisòngiu de ischire a primore cale sunt sas cosas veras de sas chircas iscientìficas e cale sos pregiudìtzios in contu de aprendimentu e acuisitzione linguìstica.
Sa de duas filiales (Meur nan eilean siar) est naschida semper in su 2011, in Iscòtzia,in sa citade de Stornoway, in una de sas Ìsulas Èbrides. Innoghe est s'Ufìtziu de s'Itrutzione cun su Mèdiu de su Gaelicu chi sighit su progetu de BM, ca est de importu mannu pro custa comunidade de gente a tènnere in contu sa limba de minoria paris cun s'inglesu e permìtere a sos pitzinnos de tènnere sos benefìtzios de su bilinguismu finas cun sa limba prus pagu impreada e chi est puru de profetu pro sa limba ca si torrat a revellire gràtzias a custu progetu.
Sa de tres filiales (Me 2 Glosses) est istètia aberta in Grècia (Thessaloniki) in su 2012e innoghe est s'Universidade chi sighit su progetu, sende chi in sa comunidade bi sunt medas immigrados dae logos diferentes e una de sas ideas de su progetu est cudda de renèssere a mantènnere sas limbas de immigratzione. In su mese de Santu Aine de su 2012 est naschida sa prima filiale italiana in Trento (Bilinguismo conta) eunu mese infatu est istètia aberta sa filiale sarda in Casteddu (Bilinguismu Creschet), chi essende sas duas prus giòvana sunt galu galu imparende s'àndala de sighire in su progetu e ant presentadu petzi sa relidade linguìstica insoro e sas cosas chi si diant pòdere fàghere cun su mèdiu de sa filiale.
Su primu atòbiu de Edimburgu nos at permìtidu, in antis de totu, de nos connòschere, de nos pompiare in cara, de allegare de sas chistiones chi onniunu
tenet in sa realidade sua, ispantande·nos, a bortas, de dèpere parare fronte a sas pròpias dificultades. Onniunu, allegande de sas fortzas e de sas debbilesas de su progetu presentadu at permìtidu de connòssere una realidade diferente e mascamente pràtigas diferentes pro li dare raighinas firmas a s'isparghinadura de su progetu. Unu cambiapare chi no est istètiu culturale ebbia, ma finas e pro su prusde pàrres e ideas in contu de limbas, de majoria o regionales, natzionales o arribadas dae aterue. Como custas chimbe filiales de BM sunt una retza, como podent traballare a unu progetu comunu de connoschèntzia de sas chistiones a fùrriu a su bilinguismu e a su multilinguismu, aderetande mègius sas àndalas giai apetigadas e intrende finas in caminos novos chi bargiant a sos resultados balentes de su progetu. No est de importu sa distàntzia, non b'at importu si sas limbas sunt diferentes.
Est una retza prus rica e podet bragare de sas diferentzias, ca dae custas naschint posca sas cosas de profetu e rejonadas paris. S'Assessoradu Regionale s'est, duncas, ponende in caminu in cust'àndela frutuosa, at a dèpere sighire finas caminos novos, mancari imbarande·si a s'esperièntzia de sos àteros, pro renèssere a intregare a sos sardos de oe e de cras unu siddadu galu prus ricu de cuddu chi s'istòria l'at regaladu. S'importu fungudu est cuddu de ofèrrere a totus sos sardos unu servìtziu regionale chi potzat permìtere a sa gente de connòschere sos resurtados iscientìficos de capia in contu de imparu de duas limbas e potzat espricare a primore totu sas cosas de bonu chi resessit a fàghere su cherveddu cun duas o prus limbas
CHIE SEMUS
Semus unu grupu de chircadores chi cherent ghetare unu ponte intre sa chirca e sa comunidade (famìlias bilingues, educadores e amministradores) pro isparghinare saconnoschèntzia a susu de su bilinguismu e fàghere a manera chi semper prus pipios potzant gosare de su bilinguismu.
Antonella Sorace - Diretora de Bilingualism Matters
Professora ordinària de Linguìstica Acuisitzionale (Developmental Linguistics) in s'Universidae de Edimburgu. At tentu incàrrigos in sas universidaes de Tromsø, Johns Hopkins, Michigan State, Hamburg e in su Max Plank Institute for Psycholinguistics de Nijmegen. Trabballat, subra de totus de isvilupu linguìsticu e cognitivu in sos faeddadores bilingues de cada edade, e prus a finu de su bilinguismuinfantile e de su chi batit custu in sas capatzidades cognitivas in prus de su limbàgiu,ma fintzas de su bilingismu de sos mannos in sos faeddadores chi lompent a livellos artos in una segunda limba, e de sos efetos de una segunda limba in sa limba nadia. S'est posta issa etotu a fàghere connòschere sas chircas a pitzu de su bilinguismu in
totus sos setores de sa sotziedade e pro custu at fundadu su servìtziu de informazione BILINGUALISM MATTERS.
GIUSEPPE CORONGIU -Ex Diretore de su Servìtziu Limba Sarda de sa Regione Autònoma de Sardigna
Giuseppe Corongiu est istetidu su diretore de su Servìtziu Limba Sarda de sa Regione Autònoma de Sardigna e referente de su progetu Biliguismu Creschet. Naschidu in Làconi (OR) in su 1965 s'est laureadu in Lìteras Modernas in s'Universidade de Casteddu in su 1991. Pesadu in s'ativismu de sos movimentos natzionalitàrios e linguìsticos at traballadu in gioventude in su campu de su giornalismu e de sa comunicatzione. Dae su 1996 est in s'amministratzione pùblica inue at balangiadu incàrrigos de consulente, funtzionàriu e dirigente. Est autore de unos cantos libros de polìtica linguìstica, terminologia giurìdicu amministrativa, pianificatzione. At iscritu artìculos, sàgios e incuradu òperas didàticas e polìticas pro abalentare sa limba sarda. Dae su 2006, in sa Regione, at traballadu subra sa normalizatzione ortogràfica e dae su 2008 ghiat s'Ufìtziu de sa Limba Sarda Regionale. At traballadu a sos Pianos Triennales 2008-2010 e 2011-2013 dende ispinta a paritzos progetos intro sos cales: CROS, su curretore ortogràficu regionale, FILS, sa formatzione de sos insinnantes in limba sarda, CAMILISA, sas cartinas linguìsticas e didàticas de sa Sardigna, s'insinnamentu de su sardu curricolare, sa tradutzione de òperas internatzionales in sardu, s'acumprimentu de òperas e cartones pro pipios, FOLS, sa formatzione de sos operadores de sos ufìtzioslinguìsticos, e ateras atividades de comunicatzione, annoamentu e promotzione de subilinguismu e multilinguismu. Est impitzadu meda a fàghere crèschere sa retze de Bilinguismu Creschet.
MANUELA MEREU- Professoressa de tedescu in sas iscolas superiores e de sardu in s'iscola materna
Manuela Mereu est nàschida e crèschida in Fonne. At istudiadu germanìstica e anglìstica in s'Universidade de Casteddu. At fatu su master "Plurilinguismo e multiculturalismo in Sardegna" in sa matessi Universidade e est professoressa de tedescu in sas iscolas superiores e de sardu in s'iscola materna. Bortat dae su tedescu a su sardu e istudiat sa didàtica de sas limbas.
SA SARDIGNA E SU BILINGUISMU
SU BILINGUISMU IN SARDIGNA
Su sardu est una limba "romanza" o "neolatina", est a nàrrere unu domìniu linguìsticu chi derivat dae sa limba faeddada dae sos Romanos antigos. A gasi etotu sunt su portoghesu, s'ispagnolu, su catalanu, s'otzitànicu, su francu-proventzale, su frantzesu, s'italianu, su ladinu, su friulanu, su corsu, su dalmàticu (oe isparèssidu) e su rumenu.
Su sardu naschet, che a sas àteras limbas neolatinas, dae sa crèschida de su latinu batidu in s'ìsula dae su de III sèculos in antis de Cristos in susu. Cando s'Imperu romanu s'est iscontzadu, sa Sardigna est colada suta su controllu de sos Vàndalos e a pustis dd'aiat torrada a cunchistare s'Imperu bizantinu. Ma su limbàgiu latinu oramai dd'allegaiant in totu s'ìsula e gasi est abarradu su sinniale primàrgiu de sa costitutzione linguìstica sua.
In cunforma a un'unidade de fundamenta de sos elementos chi ddu custituint, bia a su cumentzu de su segundu millènniu a pustis de Cristos, sos primos documentos iscritos faghent testimonia de sas variedades in s'impreu ufitziale in sos Giuigados. A bisu de sos istudiosos de sa latinidade e de sas limbas romanzas, su sardu s'at balangiadu unu logu nòdidu ca est unu casu tipològicu de limba chi, mancari apat fatu su caminu suo, est abarrada a probe meda a sas formas de su latinu sìncheru. In tempos afatantes, pro more de gentes diferentes chi sunt lòmpidas in s'ìsula finas a sos tempos nostros, sa limba at tentu mudòngios e s'est arrichida mescamente su lèssicu. Mancari sas classes dirigentes sardas abratzent de cando in cando sa limba chi dòminat in sos tempos, sestende unu plurilinguismu sustantziale,sas populatziones ant contivigiadu a manera tostorruda sa limba issoro donende·ddi salude finas a sos tempos nostros. In sos annos Setanta de su sèculu coladu, sende làdinu s'arriscu de abandonu de su sardu, naschent assòtzios e movimentos populares pro sa tutela e sa defensa sua.
In Sardigna limba e territòriu non sunt che a pare: in prus a sa limba "sarda" sunt presentes àteras variedades e faeddadas de òrigine alloglota che a su catalanu de S'Alighera, su gadduresu e su tataresu (chi sunt leadas a cunsideru variedades-ponte cun su corsicanu) e su tabarchinu, dialetu chi protzedit dae su genovesu faeddadu in Carloforte dae s'erèntzia de colonos lìgures lòmpidos dae s'ìsula de Tabarca (Tunisia). In intro de sa limba sarda si distinghent paritzas pronùntzias subra sas cales dae tempus sos linguistas chircant de pònnere cunsertu. Dae annos e annòrios, polìticos e istùdiosos chircant s'acordu pro apostivigare cale potzat èssere sa forma iscrita ufitziale pro su sardu. Est de pagos annos a como sa proposta de sa Regione pro una Limba sarda comuna, redatzionada dae una commissione de espertos.
S'IMPORTU MANNU DE SU BILINGUISMU, MANCARI CHI A BIAS SI NDE DDI FATZANT PAGU CONTU
In su mundu de oe, sende ca bi sunt medas limbas e totu diferentes s'una dae s'àtera, su bilinguismu est torradu unu tema comunu, e su bonu de sa gente, faddende·si, ddu tenet che una cosa lègia pro sa crèschida de sos pipios. Capatzu chisiat ca in Europa su bilinguismu est una cosa chi si connoschet pagu e dae pagu, a s'imbesse de àteras leadas in ue sos pipios costumant a crèschere dae luego nàschidos intendende e faeddende medas limbas. Si ponet in mente a credèntzias e pregiudìtzios chi contant sa fàula chi su bilinguismu ddi nògiat a su pipiu. Sos istùdios meda chi ant fatu ant mustradu chi, a s'imbesse de su chi si creet, su bilinguismu donat a su pipiu profetos mannos, a ambos livellos culturales e cognitivos. A "pensare in duas limbas", comente costat a chie creschet gasi, narant chi siat un'esercìtziu cognitivu chi apretat s'isvilupu de sas atividades cognitiva, comente ant mustradu sos istùdios fatos in totu su mundu.
Bide sas pàginas chi sighint pro nde ischire de prus!
SU PROGETU "BILINGUISMU CRESCHET"
Sa punna nostra est su de isparghinare un'informatzione prus crara pro fàghere a manera chi sos pipios potzant tènnere profetu dae su bilinguismu, alleputzende sas famìlias, sos educatores e sos amministradores a promòvere e agiudare a ddos pesare bilìngues.
Cales sunt sos obietivos chi sunt prus addae in su tempus pro su servìtziu nostru?
A ISMANNIARE SA CUSSIÈNTZIA in intro de sas comunidades,e prus a finu in sas famìlias bilìngues, in sos educatores e amministradores chi su bilinguismu batit solu profetos;
a favorèssere sos CANALES DE COMUNICATZIONE E A SOS ISTRUMENTOS chi serbant a isparghinare su bilinguismu in sa sotziedade;
a sestare ISTRATEGIAS DE ISTRUTZIONE prus de giudu pro chi sa Sardigna promovat polìticas ispecìficas pro fàghere ala a una pesadura bilìngue de sos pipios dae luego nàschidos.
Cantu nd'ischis de bilinguismu?
E tue cantu nd'ischis de bilinguismu?
Cale de custas est s cossigiu giustu?
EST COSA DE CONSIGIARE CA EST A PESARE SU PIPIU BILÌNGUE?
> Su bilinguismu podet èssere un'arriscu, ca su pipiu podet acabbare de imprabastulare sas duas limbas e si podet trobeire cun s'una e cun s'àtera
> su bilinguismu bolet agiudadu, ca est una richesa culturale e cognitiva pro su pipiu
EST A BERU CHI UNU PIPIU CHI CHISTIONAT UN'ÀTERA LIMBA IN PRUS DE S'ITALIANU NO AT A ESSIRE MAI CUMPETENTE CHE A SOS ÀTEROS PIPIOS MONOLÌNGUES?
> Ca nono, a imparare prus de una limba non est un'impèigu pro connòschere ambas limbas siat ascurtende·ddas siat chistionende·ddas
> Ca ei, a faeddare un'àtera limba podet èssere un'impèigu pro su imparare mègius s'italianu, ca torrat custa limba prus pòbera e pagu curreta cunforma a sa chi chistionant sos monolìngues
A ÈSSERE BILÌNGUES PODET NÒGHERE A ISCOLA?
> Ca ei, a allegare duas limbas dae sa nàschida podet batire problemas in s'iscola, sucales diat èssere mègius a dd'allegare pagu o nudda s'àtera limba, màssimu in su tempus de s'iscola
> Ca nono, a allegare duas limbas dae sa nàschida non tenet nudda de nòghere a su chi s'imparat in iscola
A IMPARARE DUAS LIMBAS DDI CHERET UN'ISFORTZU MALU A PODERARE A SU PIPIU?
> Ca ei, ca su de imparare duas limbas no est cosa gasi lestra e podet nòghere a su pipiu, ca nde ddi tirat resursas a s'isvilupu cognitivu
> Ca nono, non nche bolet nudda a ddas imparare sas limbas, chi siat una o prus totu paris
CANDO EST DE PROFETU SU BILINGUISMU?
> Su bilinguismu est semper de profetu, ca a imparare prus de una limba est un'agiudu a crèschere a livellu culturale e cognitivu
> Su bilinguismu est bonu petzi chi semus alleghende de ambas limbas chi ddas
faeddant gente meda; non bolet favorèssidu si una de sas duas limbas dd'allegant in pagos ebbia
ITE TOCAT A FÀGHERE PRO PESARE A UNU PIPIU BILÌNGUE?
> Si sos babbos faeddant limbas diferentes, ddi bastat chi cadaunu faeddet sa sua, peri pagu, e su pipiu si ddas at a imparare ambas
> Pro pesare a unu pipiu bilìngue ddas depet intèndere ambas su tantu, tocat chi apat ocasione de ddas faeddare e chi siat ingustadu a ddu fàghere
CANDO EST MÈGIUS A DDI FÀGHERE INTÈNDERE A SU PIPIU S'ÀTERA LIMBA PRO DDU PÒDERE PESARE BILÌNGUE?
> Pro pesare unu pipiu bilìngue est de contu a ddi fàghere intèndere ambas limbas dae deretu: a isetare tropu si perdent sos profetos cognitivos pro su cherbeddu, chi est abbentaditu petzi in sos primos meses
> Pro agiudare a su pipiu, mègius est a ddi fàghere intèndere s'àtera limba petzi cando sa prima dd'ischit bene, pro more de non fàghere unu mesturu de sos sistemas linguìsticos
1. PROITE A PESARE UNU PIPIU BILINGUE?
2. SOS PIPIOS S'ATROPELLANT CANDO DDIS FAEDDANT PRUS LIMBAS?
3. BERU EST CHI SI UNU PIPIU FAEDDAT UN'ÀTERA LIMBA IN PRUS DE S'ITALIANU, NO AT A TÈNNERE SA MATESSI CUMPETÈNTZIA LINGUÌSTICA DE UNU PIPIU MONOLÌNGUE?
4. A ÈSSERE BILINGUES PODET NÒGHERE IN S'ANDAMENTU ISCOLÀSTICU?
5. A IMPARARE DUAS LIMBAS BOLET UNU ISFORTZU MANNU PRO UNU PIPIU?
6. CANDO EST DE GIUDU SU BILINGUISMU?
7. ITE EST MÈGIUS A FÀGHERE PRO PESARE UNU PIPIU BILINGUE?
8. CANDO EST MÈGIUS CUMENTZARE A DDI FÀGHERE ASCURTARE A UNU PIPIU SA SEGUNDA LIMBA?
9. CALES SUNT SOS PROES CONGNITIVOS DE SU BILINGUISMU?
10. PODET ACONTÈSSERE CHI SOS PIPIOS BILINGUES MESTURENT SAS
DUAS LIMBAS?
11. SU PIPIU NOSTRU ISCHIAT FAEDDARE BENE SA LIMBA DE FAMÌLIA, MA DAE CANDO AT CUMENTZADU IN ISCOLA MESTURAT SA LIMBA-MAMA CUN S'ITALIANU? ITE SI PODET FÀGHERE?
12. ITE EST A FÀGHERE SI UNU PIPIU BILINGUE AT DISTURBOS ISPETZÌFICOS DE SU LIMBÀGIU O DISLESSIA?
1. PROITE A PESARE UNU PIPIU BILINGUE?
In una sotziedade multiculturale comente cussa in ue bivimus, sunt semper prus sas famìlias in ue sos genitores faeddant duas limbas diferentes (es. babbu italianu, mama rumena) o fintzas famìlias in ue ambos sos genitores faeddant sa matessi limba, ma bivent a intro de una comunidade in ue sa limba faeddada dae sa majoriade sas pessones est un'àtera (es. famìlia araba in Itàlia). Benit dae sese chi sos genitores dae una banda bògiant pesare sos fìgios cun sa limba issoro, in prus de s'italianu, ma a s'àtera banda timant chi custu sèberu potzat nòghere in s'imparu des'italianu e a s'isvilupu cognitivu generale de su pipiu.
Non tocat a tènnere custos pensamentos: istùdios internatzionales reghentes ant mustradu chi su bilinguismu est una RESURSA de importu mannu pro su pipiu, ca frunit benefìtzios culturales e linguìsticos.
DAE UNU PUNTU CULTURALE su bilinguismu est una richesa ca permitit a su pipiu de si cunfrontare cun duas limbas e duncas cun duas culturas diferentes, imparende a retzire sas àteras culturas. A ischire comunicare in duas limbas podet donare sena duda fintzas unu profetu in su mundu de su traballu.
DAE UNU PUNTU COGNITIVU su bilinguismu giuat siat pro su limbàgiu siat pro àteru. A livellu linguìsticu, sende chi unu pipiu ischit prus de una limba tenet atinu apitzu de s'istrutura e de su funtzionamentu de sas limbas, adelantende·si intre sos fedales monolìngues in s'anàlisi metalinguìstica e in s'imparu de àteras limbas. Pro su chi no est a su limbàgiu, in prus, est essidu a campu chi su bilinguismu giuat peri pro dare prus atentu: sos bilìngues, difatis, sunt mègius cando b'at de seberare, suntprus bonos a sebestare su chi serbit e a lassare a una parte su chi no est de importu, che cando depent manigiare prus fainas in su matessi tempus o si depet brincare luego dae una faina a s'àtera.
2. SOS PIPIOS S'ATROBEDDANT CANDO DDIS FAEDDANT PRUS LIMBAS?
Ca nono, sos pipios deretu nàschidos sunt bonos a seberare sos sonos in sas limbas e no agatant perunu impèigu a imparare sos sonos chi piessinnant duas o prus limbas diferentes.
Su de faeddare paritzas limbas, in prus, su pipiu ddu bidet comente unu marcu chi
distinghent sas pessones, gosi comente sos tratos diferentes de sa boghe, de s'espressada e su ghetu de faeddare.
Pro more de custu atinu linguìsticu, sos pipios sunt a tretu de distìnghere sas paràulas de una limba dae sas de un'àtera e de las imparare. Si creschent in unu ambiente multilìngue, duncas, sos pipios podent imparare prus de una limba in su matessi tempus COMENTE A NUDDA e sena isfortzu e sena mesturos, petzi pro ddas intèndere.
3. BERU EST CHI SI UNU PIPIU FAEDDAT UN'ÀTERA LIMBA IN PRUS DE S'ITALIANU, NO AT A TÈNNERE SA MATESSI CUMPETÈNTZIA LINGUÌSTICA DE UNU PIPIU MONOLÌNGUE?
Ca nono, no est a beru mancu pro nudda. Sos pipios bilìngues nche pigant sena problemas a su matessi livellu de cumpetèntzia de sos fedales monolìngues in ambas sas limbas. Podet dare in tames chi pro more de su bilinguismu s'isvilupu linguisticuin sos primos annos de vida siat prus istentosu; non b'at nudda ite tìmere: s'incapas istentat cun su limbàgiu, si ponet a pare cun sos àteros in antis de su tempus de intrare in iscola.
4. A ÈSSERE BILINGUES PODET NÒGHERE IN S'ANDAMENTU ISCOLÀSTICU?
Ca nono, ca a faeddare duas limbas dae sa nàschida non podet nòghere a s'aprendimentu iscolasticu. Sende chi b'at galu disinformatzione, e sigomente su pipiu podet accontessere chi istentet in s'imparu de sas limbas, sa neghe de custu ritardu costumant a dda ghetare a su bilinguismu e tando si cussiget a sa famìlia de faeddare una limba ebbia a su pipiu. Est unu pregiudìtziu isballiadu: su bilinguismunon donat perunu istorbu in s'esperièntzia iscolàstica. A s'imbesse paritzas chircas ant mustradu chi s'isvilupu bil'ngue oferit medas proes a livellu cognitivu e a sos pipios ddis faghet agradèssere de prus s'imparu de àteras limbas istràngias.
5. A IMPARARE DUAS LIMBAS CHERET UNU ISFORTZU MANNU PRO UNUPIPIU?
Ca nono, ca s'imparu de sas limbas in sa pipiesa benit dae sese, siat chi pertochet una limba ebbia, siat chi pertochet prus limbas in su matessi tempus. Sos pipios, monolìngues e bilìngues, tenent dae deretu nàschidos su donu de imparare sas limbas sena isfortzu, e sena chi ddos inditent. Custu donu, però, s'abbrandat fatu fatu a partire dae sos 5-6 annos, cara a sos 12 annos. Aco' poite tocat a coitare a fàghere intèndere a sos pipios ambas sas limbas.
6. CANDO EST DE GIUDU SU BILINGUISMU?
Un'àteru pregiudìtziu a susu de su bilinguismu est ca custu serbat solu si ambas sas limbas ddas chistionent meda, e chi non serbat, in tames, cando sas limbas ddas faeddant solu de una parte de sa gente.
Custa cosa est isballiada meda: su bilinguismu serbit semper, a primìtziu ca a ischire duas o prus limbas, cale si siant custas, donat de donnia manera profetos culturales e cognitivos, e de sighidu pro ite ca est imparadu sena dificultade peruna e de prus ancora sena de nche leare resursas cognitivas a s'isvilupu generale de sa pessone.
7. ITE EST MÈGIUS A FÀGHERE PRO PESARE UNU PIPIU BILINGUE?
A tales chi su pipiu si peset bilìngue, tocat chi ascurtet meda is duas limbas, chi tèngiat oportunidades fitianas e ispintas a faeddare totasduas sas limbas.
Non bastat, difatis, pro ddas chistionare ambas, solu a ascurtare una limba si su pipiu non est ingustadu a ddu fàgheret.
Si s'acatat difatis chi una limba est prus pagu importu, diat pòdere pensare de non nde tènnere bisòngiu de dda faeddare.
Pro istransire chi custa cosa capitet, diat pòdere essere de agiudu a pònnere su pipiua chistionare cun parentes o amigos chi faeddent sceti cussa limba, si nono a ddi mustrare vìdeos o àudios cun custa limba, chi nde suspat meda.
Su ite est a non nche dd'infadare ponende·ddi su tocu.
Un'àtera dificultade podet essire a campu si su babbu o sa mamma non sunt a tretu de faeddare e cumprèndere s'àtera limba: aici su pipiu si diat abbigiare chi faeddende in sa limba chi su babbu o sa mamma non cumprendent diat pònnere custu a una banda, e duncas diat pòdere allegare prus a mala gana custa limba cando ambos sunt paris cun issu.
Su bilinguismu tando podet tènnere un'acumprida bona si siat su babbu siat sa mama sunt a tretu a su mancu de cumprèndere totasduas sas limbas, pro chi nemos abbarret foras de s'arrejonada.
8. CANDO EST MÈGIUS CUMENTZARE A DDI FÀGHERE ASCURTARE A UNU PIPIU SA SEGUNDA LIMBA?
Est de importu mannu pro pesare unu pipiu bilìngue a ddi faeddare sa segunda limba sena isetare tropu ca b'at s'arriscu de pèrdere su profetu cognitivu chi su bilinguismu podet dare a su pipiu, chi est prus me in is primos annos de sa vida.
Non tocat a isetare chi su pipiu iscat bene una limba in antis de ddis inditare sa
segunda: comente naradu in antis, su pipiu dae sa nàschida est a tretu de faeddare duas limbas sena dificultade o sena ddas mesturare.
9. CALES SUNT SOS PROES CONGNITIVOS DE SU BILINGUISMU?
Su metalinguìsticu: su de ischire prus de una limba faghet isvilupare una cussièntziametalinguìstica acumprida a su pipiu, est a nàrrere una connoschèntzia prus mannade s' istrutura de unu limbàgiu. Sos pipios bilìngues sunt a tretu de s'acatare a sa sola de s'istrutura e de su funtzionamentu de sas limbas e custu ddos podet favorèssere prus de sos fedales monolìngues in s'imparu de àteras limbas.
Decentramentu cognitivu
Sos pipios bilìngues s'acudint prima de sos àteros chi b'at chie podet bìdere sas cosas dae un'àteru ghetu dae sa issoro. Custu "decentramentu cognitivu", chi ddi narant "teoria de sa mente" sos pipios bilìngues costumant a ddu tènnere in antis desos pipios monolìngues.
Custu profetu paret chi bi siat ca sos pipius bilìngues depent avalorare fatu fatu sa cumpetèntzia linguìstica de chie est chistionende pro seberare cale limba allegare cun issu.
Tocat a dare atentu. Sa chirca at mustradu ca sos bilìngues sunt prus bonos faghende duas fainas in paris, cando a totasduas tocat de ddi dare atentu e tenent s'abilesa de sebestare su bonu e ischirriare su de pagu contu. Sa arresone de custu paret chi siat ca sas limbas chistionadas de sos bilìngues sunt semper ativas in paris in sa conca issoro: a tales de abbrandare sas interferèntzias intre sos duos sistemas linguìsticos, sos pipios sessant de impreare una limba cando sunt impreende s'àtera.
Su pròpiu sos bilìngues ddu faghent cando sunt in fainas ue nche bisòngiat a dare atentu e sunt prus bonos faghende prus cosas in su matessi tempus o una in fatu de s'àtera.
10. PODET ACONTÈSSERE CHI SOS PIPIOS BILINGUES MESTURENT SAS DUAS LIMBAS?
Ello, podet acontèssere chi sos pipios bilìngues nàrgiant faeddos de una limba candosunt chistionende un'àtera. Custa cosa, chi ddi narant code-switching (intreverada linguìstica), est su piessinnu de sa faeddada de sos bilìngues, puru in sa gente manna, e non depet pònnere pensamentos.
A impreare, pro nàrrere, unu faeddu italianu in s'interi chi est impreende su sardu non bolet narrère ca su pipiu non ischit o non si regordat sa paràula chi torrat a s'àtera limba, ma mancari est ca at cunsideradu sa paràula italiana prus bona a nàrrere su chi boliat.
Custu non nos depet fàghere assicare: de costumu, difatis, sos bilìngues non mesturant sas limbas cando faeddant cun sos monolìngues, e custu est su cumprou ca s'intreverada de sas limbas non dda faghet su de imprabastulare o su de no ischire bene sas limbas.
11. SU PIPIU NOSTRU ISCHIAT FAEDDARE BENE SA LIMBA DE FAMÌLIA, MA DAE CANDO AT CUMENTZADU IN ISCOLA MESTURAT SA LIMBA-MAMA CUN S'ITALIANU? ITE SI PODET FÀGHERE?
Capitat fatu fatu chi cando cumentzant cun s'iscola sos pipios bilìngues gherrant de faeddare de prus s'italianu: custu est causadu de s'impreu fitianu de custa limba, siat in s'oràriu iscolàsticu e siat cando sos pipios s'atòbiant cun pipios monolìngues, e dae su fatu chi me in iscola sos pipios imparant paràulas noas, e in prus paràulas tècnicas chi mancari no ischint in s'àtera limba.
Duncas est craru chi s'italianu issoro si fatzat prus ricu de faeddos e chi ddos sèberent semper de prus, e no est a tìmere chi custu lasset a una banda sa limba de domo: chi puru s'italianu at a divènnere sa limba de primatzia po su pipiu, issu podet semper lompere ad una cumpetèntzia bona meda puru in s'àtera limba.
Est issara de importu mannu a tènnere unu sentidu bonu, sena ddu brigare su pipiu pro more ca at chistionadu s'italianu, chi non nche siat s'arriscu de ddi fàghere crisare s'àtera limba. Diat èssere mègius, prus a prestu, a ddi dare ocasione de faeddare in sa limba de domo, (pro nàrrere, cun pessones monolìngues chi non faeddant s'italianu) e faghere prus ricu su vocabolàriu in custa limba puru, sighendes'ismanniamentu de su lèssicu chi pertocat s'àtera limba.
12. ITE EST A FÀGHERE SI UNU PIPIU BILINGUE AT DISTURBOS ISPETZÌFICOS DE SU LIMBÀGIU O DISLESSIA?
Sos istrobbos de sa faeddada si podent bìdere in sos pipios chi tenent un'isvilupu cognitivu in sa norma. Sa dislessia est un'istrobbu chi pertocat s'imparu de sa leturae iscritura.
Sas chircas chi tenimus como nos narant a istantargiare su bilinguismu. Su cales si sunt acatados chi is pipios bilìngues cun istrobbos antimados pro su linguàgiu non tenent resultados prus bassos de is pipios monolìngues cun su pròpiu istrobbu.
Ddue sunt ancora àteros cunsiderios pràticos chi diant fàghere nàrrere chi su bilinguismu siat una cosa mala. Is famìlias immigradas in Itàlia non semper faeddant s'italianu a fitianu e mancari ddu chistionarent si diant podere agatare mègius pro educare sos fìgios in sa limba issoro. Non si podet pedire a sos babbus denon imperare sa limba issoro cun sos fìgios.
Sa limba de sa famìlia est sa de s'educatzione, a mèdiu de custa colant sas
emotziones. Su pipiu bilìngue cun istrobbos de su linguàgiu tocat acumpangiadu cununu servìtziu chi ddi serbat e tocat sighidu.
In custu, sa cura diat pòdere èssere in una limba solu, s'italianu. Est malu difatis a agatare ispecialistas chi potzant torrare a educare in àteras limbas in Itàlia.
Ma,essende diaici, a torrare a fàghere una pesadura a s'incapas fintzas in s'àtera limba puru depet essere averguada e chi est possibile fintzas acumprida.
CUNTATOS
CUNTATA NOS
Cuntata nos pro:
Atòbios e assòtzios, iscolas e grupos
Semus a disponimentu pro bènnere a sas iscolas, a sos asilos e a àteras sedes pro atòbios, formatziones e dibatas subra de su bilinguismu.
Consulèntzias e seminàrios
Faghimus cursos de formatzione e damus consulèntzias a organizatziones internatzionales e semus a disponimentu fintzas pro atobiare a sos amministradores,dende agiudos e inditos pro sa promotzione de su bilinguismu in sa sotziedade Sarda
.
A ischire prus limbas cumbenit: incumintza cun su sardu
Proamus a lu nàrrere in sardu.S’Ufìtziu Limba Sarda de su Comunu de Sèneghe provat a chistionare de problemas sotziales in sardu cun una filera de màgines chi tratant argumentos comente sa ghia de sos bufadores, su fumu, s’amistade, sos betzos e sa violèntzia contra de sas fèminas.
Su Sardu agiudat a imparare fintzas s’inglesu
Decàlogu de sa Limba Sarda.
Su sardu est sa limba istòrica de sa Sardigna, signàle primu de s’identidade natzionale de sos Sardos.
Su Sardu est sa richesa nosta prus manna e che a totu sas àtras limbas, est patrimòniu nodìdu de s’umanidade.
Sa presèntzia ufìtziale de su sardu in dònnia logu e s’impreu fitianu, est fiànza de paridade cun sas àteras limbas e cunditzione de su tempus benidore suu.
Cale siat forma de sa limba, siat de su logu, siat de sa persone, est sa base naturale e bia de sa limba matessi, manifestatzione e garantzia de sa vida sua.
Sa connoschèntzia e sa pràtica individuale e sotziale de su sardu nd’assigurat sa fortza oe e cras.
Donnìunu, in cale siat logu e ocasione privada o pùblica tenet su deretu de faeddare in sardu e de l’iscriere e de ddu lègere.
Sa norma iscrita de riferimentu o istandard est unu cumplementu de sa limba orale e de sas variedades locales de sa limba matessi. Duncas non las escludent e non las sustìtuint. Est che una bandera pro sos Sardos, chi mèdiat sa richesa e sa diversidade de sa limba faeddada de cadaùnu cun s’universalidade e sa comodidade de unu modellu iscritu pro totus.
S’iscritura, duncas, afòrtziat sa limba sarda faeddada, est signale de continuidade istòrica, fianza de progressu,mediu chi podet assegurare sa presèntzia in cale siat logu e cale siat tempus.
Sa connoschèntzia e sa pratica de àteras limbas est mèdiu de cuncàmbiu cun sos àteros, ma non podet minimare o negare su deretu de cadaùnu de nois a sa
pratica ufìtziale de sa limba nosta.
° Donnìunu de nois podet e depet fàghere sa parte sua pro afortziare sa limba sarda. Ddu depet fàghere “como” e “innoghe”, ca nemos mènzus de sos Sardos podet assegurare sa vida de su sardu.
Pro incumintzare, naraus ca est de importu mannu connoschere sos nòmenes de sos cumponentes de sa familia.
Sa familia
Babu Padre- BabboMaridu- Pobiddu MaritoFizu- Fillu- Figiu FiglioFrade- Fradi (carrale) Fratello (carnale)Tiu- Ziu- Ciu ZioFradile- Fradili CuginoNebode- Nebodi NipoteConnau- Connadu CognatoZeneru- Ghenneru- Generu GeneroSocru- Srogu- Sogru SuoceroJaiu- Babbai Nonno ( padre del padre o della madre)Nonnu Padrino (di battesimo o di cresima)Fizolu- Figiolu FiglioccioGomparte- Compare- Gompai CompareMama Mamma-MadreMuzere- Pobidda- Mulleri MoglieFiza- Figia- Filla FigliaSorre- Sorri SorellaTia- Zia- Cia ZiaSorresta- Sorrestra CuginaNeta NipoteConnada CognataNura SuoceraSocra- Sroga- Sogra SuoceraMamai- Jaia Nonna (madre della madre o del padre)Nonna Madrina (di battesimo o di cresima)
Fizola Figlioccia
Comare- Gomai Comare
Su sardu est in totue... Ma no in sa RAI.«Su sardu est in totue... Ma no in sa Rai». Giòbia su 6 de austu 2015 S'Istituto Camillo Bellieni e su Colcs (Coordinamentu operadores limbae cultura sarda) ant ammaniadu un'atòbiu in antis de sa sea Rai de Tàtari pro protestare contra a sa mancada modìfica de su ddl 1180, cun su cale si fiat dèpidu ammìtere s'impreu de su sardu - comente giai est in su Friuli Venezia Giulia - in sos programmas de sa tv pùblica.
Semus in prenu istadiale: atentzione a sos fogos Dònnia annu in Sardigna su fogu faghet dannos meda a s’ambiente e a sos òmines chi, in prus de pèrdere bestiàmene, pasturas, frutetos, livàrios, càpitat chi s’istrùpient o fintzas chi morzant istudande su fogu o chircande de salvare su traballu issoro. Sa manera menzus pro firmare su fogu est a non ddu pònnere aposta e anon si ddu fàghere fuire pro su pagu incuru. Donniunu depet fàghere atentzione a non causare dannos cun su fogu. In cale si siat perìodu de s’annu, ma prus che totu in s’istadiale, est perigulosu meda a che fulliare in terra o dae s’automòbile cantos de sigaretas e alluminos. Chie tenet propiedades in su sartu depet dare atentu chi nudda potzat causare ischintiddas e pampas e chi non ddue siat cosa chi potzat pigarefogu cun facilidade. In prus, a intro de sas datas istabilidas dae sa Regione, depent èssere fatas is doas de protetzione pro su fogu.
Si bides fogu: avisa luego e poni·di a su seguru!
PRUS ATENTZIONE, PRUS PAGU FOGOS!
In su 1300 chie poniat fogu nche ddi segaiant sa manu dereta si non pagaiat su dannu (Dae sa Carta de Logu: Ordinamentos de fogu Cap.XLV "De non pònnere fogu foras de su tempus ordinadu"; Cap. XLVI "De non pònnere fogu a sas domos"; XLVII "De non pònnere fogu a sos laores, binzas ortos ecc." Cap. XLVIII "De non pònnere fogu in sas biddas e in sas domos de sa bidda"; Cap. XLIX "De fàghere doa pro s'amparu de su fogu"). Cussu de sos fogos est semper unu problema mannu meda in s’istiu.
In custa istajone, cando non proet, sos àrbures si nche sicant e bastat pagu pro ddis fàghere pigare fogu. Sas oras prus perigulosas sunt: dae sas undighi de manzànu a sas ses de sero
Finas pro su 2015 sa Regione at aprontadu, comente aiat zai fatu sos annos in antis, unas cantas mesuras pro parare fronte a su problema de sos fogos. Pro assegurare una publitzitade de gabale, su manifestu est istadu apicadu in totus sos entes pùblicos, in sos comunes, iscolas, portos, aeroportos e istruturas turìstisticas de Sardigna.
Sas règulas cunfirmant cantu est istadu aprovadu s’annu passadu: si podet afoghizare dae su primu a su 30 de làmpadas e dae su 15 de cabudanni a su 31 de santugaine, cun su permissu de sos servìtzios territoriales de sa Forestale e solu si su tempus ddu permitit. In prus, si si presentant prozetos ispetzìficos a su Sìndigu e si issu ddos aprovat, si podent afoghizare terrinos prus mannos de 10 ètaros.
Mancari sos inditos dados dae sa Regione Sardigna siant de importu mannu in sa batalla contra de su fogu, tocat a nois a fàghere atentzione cando ddu manizamus, pro non portare dannu a cosas e pessones.
Si cherimus bene a s’isula nostra, faghimus.ddu a bìdere!!
Ordinamentos contra sos fogos 2015 - 2016 de sa Regione Autonoma de sa Sardigna
DISPOSTAS GENERALES DE COMENTE TI DEVES CUMPORTARESI BIDES FOGU: RÈSUMENE LÌBERU DE SU TITULU I
ARTÌCULOS 1, 2 E 3
TITULU I
SI BIDES PAMPA O MANCARI FUMU EBBIA, TZÈRRIAIMMEDIATU A SU NÙMERU BIRDE 1515 DE SA FORESTALE, A
SU 115 DE SOS VIGILES DE SU FOGU, A SU 113 DE SAPOLITZIA E A SU 112 DE SOS CARABINERIS;
PRO CHI BI SIAT SU TEMPUS DE APRONTARE TOTU PRO CHIDD'ISTUDARE; NON PENTZES MAI CHI ÀTERE DD’APAT ZAI
FATU;
SI ISCHIS COSA CHI POTZAT AZUDARE A ISCOBÈRRERE CHIEAT POSTU SU FOGU, DEVES TZERRIARE SOS NÙMEROS
INDITADOS IN SUBRA;
SI BIDES CHI EST PIGHENDE FOGU, DEVES CHIRCARE DEDD'ISTUDARE CUN COMAS, MA SOLU SI SES SEGURU CHI
FAGHET A TI NCHE FUIRE;
NON TI FRIMES A DD’ABBAIDARE: SU FOGU NO EST UNISPETÀCULU;
NO ABARRES MAI A INGHÌRIU DE SU FOGU O IN LOGOS IN UETIRAT BENTU;
NON RUGRES S'ISTRADA PRENA DE FUMU O PAMPA; NONLASSES SA MACHINA IN MESU DE S'ISTRADA: DEVET
ABARRARE LÌBERA PRO FÀGHERE PASSARE SAS MACHINASPRO ISTUDARE SU FOGU;
NON LASSES SA MÀCHINAS PRO ISTUDARE SU FOGU; NOABARRES IN VATU DE ÀTERAS MÀCHINAS E, SI FAGHET,
TORRA IN DAE SEGUS;
NARA A SAS ISCUADRAS DE SUCURSU CALES SUNT SASISTRADAS E SOS CAMINOS IN UE EST MENZUS A PASSARE;
PONE A DISPONIMENTU DE CHIE EST ISTUDENDE SU FOGU RISERVA DE ABBA E ATERAS ATRETZADURAS;
SI SES INGHIRIADU DAE SU FOGU , CHIRCA DE TI NCHE FUIREO ABARRA IN UNU ZASSU SEGURU IN UE NON BI SIAT COSA
CHI DIAT PÒDERE LEARE FOGU; ABARRA A UNA DISTÀNTZIACHI SIAT A SU NESSI BATOR BORTAS PRUS MANNA DE SA
LONGHESA DE SA PAMPA;
RUGRA SU FOGU IN UE B'AT PRUS PAGU PAMPA E PASSA INSU TRETU ZAI BRUSIADU;
SI SES IN MARE, ABARRA IN S'ISPIÀGIA E INTRA AS'ABBA,EST SU LOGU PRUS SEGURU;
NON CHIRCHES DE BALDARE MÀCHINAS, MOTO, TENDAS OCANTU B'AT A INTRO; DIAS PÒDERE ABARRARE IN MESU
SENA TI NCHE PÒDERE FUIRE;
SINNALA SA PRESÈNTZIA TUA;
ISTÈSIA DAE SU FOGU BÒMBOLAS DE GAS E BOTOS DELÌCUIDU CHI PODENT LEARE FOGU;
NON LASSES SA DOMO SI NON SES SEGURU DE TI NCHEPÒDERE FUIRE;
ISTUDA S'INTERRUTORE ZENERALE DE SA LUGHE;
SIZILLA CUN PAPERI ADESIVU O PANNOS ISSUSTOSGHENNAS E VENTANAS;
APRONTA BOTOS DE ABBA E PANNOS ISSUSTOS E CHIRCAAMPARU IN SOS ZASSOS PRUS A INTRO DE SA DOMO; ALENA
CUN UNU PANNU ISSUSTU IN BUCA;
CANDO B'AT PRUS PERÌGULU
- SU PERÌODU DAE SU PRIMU DE LÀMPADAS A SU BÌNDIGHIDE SANTUAGAINE EST CUSSU PRUS PERIGULOSU PRO SU
FOGU IN SOS BUSCOS;
IN CUSTU PERÌODU NON SI PODENT ALLUMARE FOGOS, NENMANCU PRO AFOGHIZARE ISTULA!!
- IN TOTUS SOS ÀTEROS MESES DE S'ANNU, FORAS DE CUSSOSINDITADOS, SUNT PROIBIDAS TOTUS CUSSAS ATZIONES CHI
PODENT FÀGHERE PIGARE FOGU;
COSAS DE FÀGHERE PRO PREVÈNNERE SOS FOGOS
AMMENTA!!!
NO ABRUSES COMAS E NON NCHE FÙLIES DAE SA MÀCHINA ENON LASSES IN TERRA ALLUMINOS, TZICAS E CALE SI SIAT
ÀTERA COSA ALLUMADA: S’ERBA SICA CHI B’EST ORU ORU DESAS ISTRADAS, DE SAS FERROVIAS ECC, PODET LEARE FOGU,
DUNCAS FULIA.NCHE S’ÀLIGA IN SOS LOGOS A POSTA;
- NO ABRUSES CHIMUZA,PAZA E ATEROS RESTOS DE SAPULIDURA DE SU SARTU,SENA LEARE TOTUS SAS MESURASDE SEGURESA. RESPETA SOS INDITOS DE SA REGIONE!! ARA
BENE UNU CANTU DE TERRINU TOTU A INGHÌRIU CA IN PAGUTEMPUS SU FOGU TI NCHE PODET ISFUZIRE;
CANDO PIGAT SU FOGU, S’ARRISCU DE DANNU NO EST PRO ÀRBURES E ANIMALES EBBIA, MA FINAS PRO TOTU S’ECOSISTEMA NOSTRU E DUNCAS, FINTZAS PRO S’ÒMINE, CHI NDE FAGHET PARTE .
COMUNU DE SENEGHE
Provìntzia de Aristanis
Praza G.A.Deriu 1 – 09070 Seneghe – Or
Tel. 0783 548012/Fax 0783 51652
Comune [email protected]
SERVÌTZIOS PRO SOS TZITADINOS In custa setzione podides agatare sos servìtzios chi sas amministratziones de sos comunes ponent a disponimentu de sos tzitadinos. Gràtzias a custos servìtzios sa zente podet preguntare tzertificados e àteros documentos, bìere pràticas o pagare sas pagamentas.
Càmbiu de residèntzia
Una denùntzia de càmbiu de residèntzia sèmplitze (si su càmbiu est a intro de su matessi comune) o de immigratzione cun provenièntzia dae un’àteru comune (movimentu APR) pro sa persona chi faghet domanda o pro sos cumponentes de sa famìllia sua.Sa denùntzia presentada online benit cunsiderada comente prenotatzionepro s’isportellu; una borta mandada, benit retzida dae su servìtziu anàgrafe de su comune, semper chi custu fatzat parte de su portale Comunas.Fata sa prenotatzione, s’utente at a retzire unu messàgiu o at a èssere tzerriadu dae s’amministratzione pro pòdere andare a in antis cun sa pràtica in s’isportellu. Su comune, agabada sa pràtica e sos atzertamentos de su càmbiu de residèntzia, at a fàghere ischire de su càmbiu finas a s’Ufìtziu tzentrale operativu de sa MotorizatzioneTzivile,chi at a imbiare a sos utentes sos tagliandos adesivos in ue est inditada sa residèntzia noa. Custos nche devent èssere apitzigados a sa patente e a sa carta de tzirculatzione. Sa motorizatzione at a fàghere ischire de su càmbiu de residèntzia a su P.R.A.chi providit de ufìtziu a agiornare sos archìvios suos. Cun su cambiu de residèntzia fatu de ufìtziu, in su tzertificadu de propriedade o in su fozu cumplementare b’at a èssere galu s’indiritzu betzu. Custu non cheret nàrrere chi su documentu non siat bàlidu.
Cambios anagraficos subitu
Ischeda informativa
Su càmbiu de residèntzia si podet fàghere a intro de su matessi comune o dae unu comune a s’àteru. Su cambiu de domitziliu ddu podet decrarararefinas unu cumponente de sa famìlia, bastat chi tenzat 18 annos: devet andare a s’ufìtziu anàgrafe de su comune cun unu documentu de identidade chi non siat iscadidu. Sas decraratziones pro sos minores devent èssere fatas dae chie nde tenet sa podestade o sa tutela.
Chie faghet sa decraratzione devet connòschere sos datos anagràficos de totus sos cumponentes de sa famìllia sua.
Si non si tratat de una famìllia noa ma, chie decrarat devet andare a bìvere in una famìllia chi esistiat zai, devet andare a fàghere sa decraratzione paris a “s’intestatàriu ischeda” de cussa famìllia.
Sa pràtica devet èssere leada in manos intro de 20 dies dae cando s’est cambiada domo. Sa protzedura online podet èssere cunsiderada una prenotatzione ebbia, fata pro pòdere andare a su servìtziu demogràficu zai cun apuntamentu e sena dèvere fàghere sa fila in s’isportellu pro fàghere totu sas operatziones.
Un’àteru benefìtziu est chi, belle semper, cando s’incumentzat una pràtica, su tzitadinu devet retirare e cumpilare a manu totus is mòdulos chi si podent agatare in is ufìtzios anàgrafe de su comune.
Si sa prenotatzione fata online est andada bene, imbetzes, totus sos datosdecrarados dae su tzitadinu pro mesu de custu servìtziu permitint a su servìtziu anàgrafe de su comune de aprontare totu sa documentazione; insàras, cando su tzitadinu andat a comune est zai totu prontu; devet pònnere sa firma ebbia.
Documentatzione chi si devet presentare
Sos tzitadinos chi faghent su càmbiu de residèntzia dae un’àteru Comune o dae èstero, devent andare a s’ufìtziu anàgrafe cun unu documentu de identidade chi non siat iscadidu e cun sos datos de sa patente e sos nùmeros de targa de sos mezos chi tenent (màchinas, motos, rimòrchios),
pro onni cumponente de sa famìllia chi movet ca, cun su càmbiu de residèntzia, benit fata finas sa denùntzia de trasferimentu de indiritzu prosa patente e sa carta de tzirculatzione de sos mezos de totus sos cumponentes de sa famìllia.
Sos chi non sunt italianos, in prus a sos documentos inditados in subra, devent presentare finas su permissu de residèntzia chi non siat iscadidu (si est su primu, devet èssere bàlidu pro prus de ses meses) pro totus sos chi s’iscrient.
Cambiamentu de sos documentos de guida e tzirculatzione de sos mezos
Cunforma a su D.P.R. 575/94, dae su 1° de santuaine de su 1995, b’at una protzedura noa chi permitit a sos tzitadinos s’agiornamentu de sa patentein totus sos ufìtzios anàgrafe, deretu comente faghent su càmbiu de residèntzia.
A pustis, dae su 1° de martzu de su 1996, cunforma a is artìculos 147 e 150de su D.P.R. de su 16 de cabudanni de su matessi annu, est intrada un’àtera protzedura noa chi permitit a sos tzitadinos de pòdere agiornare in totus sos ufìtzios anàgrafe, non solu sa patente ma finas sa carta de tzirculatzione.
Insàras, cun custa protzedura noa, su tzitadinu at a dèvere cumpilare unu modellu pro onni cumponente de sa famìllia chi tenent sa patente o unu mezu a nùmene suo in ue devent èssere inditados sos datos de sa patente(categoria, carreladata de emissione e Autoridade chi at fatu su documentu) e finas sas targas de totus sos mezos, rimòrchios, motos e motoretas de propiedade.
Sa parte de custu modellu chi si nch’istacat, firmada e timbrada dae s’impiegadu de s’anàgrafe comunale, benit intregada a s’interessadu chi dda devet costoire paris a sa patente (pro provare chi at fatu su càmbiu de residèntzia o domo).
Custu paperi at a èssere cunsideratu bàlidu dae sa zustìtzia chi faghet
controllos in sas istradas e at a pòdere èssere impreadu dae su tzitadinu in su fratempus chi dd’arribat pro posta, dae sa diretzione generale de sa motorizatzione tzivile, su tagliandu o sos tagliandos de cumbàlida de nchepònnere in sa patente e/o in sa carta de tzirculatzione (dependet si devet agiornare sa patente ebbia o nono).
COMUNU DE SENEGHE
Provìntzia de Aristanis
Pratza G.A.Deriu 1 – 09070 Seneghe – Or
Tel. 0783 548012/Fax 0783 51652 Comune [email protected]
Ai signori Amministratori, ai signori Dipendenti, ai Cittadini di Seneghe
Seneghe 31 Agosto 2015
Oggetto: Legge 482/1999. Inizio delle attività dello sportello linguistico sovra-comunale. Annualità di finanziamento 2011.
Gentili Amministratori, Dipendenti e Cittadini di Seneghe,
Abbiamo il piacere di informarvi, che dal giorno 3 Agosto 2015, ha aperto nel Comune di Seneghe, lo Sportello Linguistico, allestito ai sensi della Legge 482/1999 “Norme in materia di tutela delle minoranze linguistiche storiche”, annualità di finanziamento 2011.
Quest’anno lo sportello è configurato come sovra-comunale, perché lo hanno concordato assieme al Comune di Bonarcado (capo fila), anche i Comuni di Baratili S.P., Bauladu, Milis, Narbolia,Nurachi, Santulussurgiu, Tramatza e Seneghe.
Lo sportello sarà di aiuto per gli Amministratori, per i Dipendenti ed anche per i Cittadini, che vogliono utilizzare la lingua sarda, sia oralmente, sia nella scrittura.
Lo sportello linguistico svolge dunque servizi di interpretariato e di traduzione per tutti, sia Consiglieri, sia Assessori, sia Sindaco che intendono usare il sardo in seno ai propri Organismi, per i Dipendenti che intendano scrivere in lingua sarda gli Atti Amministrativi che producono.
L’Operatore dello Sportello Linguistico è altresì a disposizione di tutti i Cittadini per qualsiasi informazione, approfondimento, dubbio, curiosità, bibliografia, sitografia sulla lingua sarda per consulenze e per suggerimenti sulle regole di scrittura de sardo.
Il servizio è situato nel Palazzo della Biblioteca (Casa Aragonese) ed è aperto secondo questo calendario: Lunedì dalle tre e mezzo alle cinque e mezzo (15.30 -17.30); Giovedì dalle undici all'una (11.00-13.00).
Sottolineando della grande importanza della iniziativa, perché la lingua sarda abbia concreta visibilità e sia utilizzata nella Amministrazione Pubblica a fianco dell’italiano.
Distinti Saluti
L’Assessore alla Cultura Il Sindaco
Lorenzo Sanna Gianni Oggianu
Comunu de Sèneghe
Provìntzia de Aristanis
Pratza G.A.Deriu 1 – 09070 Seneghe – Or
Tel. 0783 548012/Fax 0783 51652 Comune [email protected]
A sos sennores Amministradores, a sos sennores Dipendentes a sos Tzitadinos de Seneghe
Seneghe 31 de Austu de su 2015
Ogetu:Lege 482/1999. Incomintzu de sas attividàdes de s’isportellu linguìsticu subra-comunale. Annada de finantziamentu 2011.
Amministradores, Dipendentes e Tzitadinos garbosos,teneus su praghere de s’infòrmare ca de su 3 de Austu de su 2015, at apèrtu in su Comunu de Seneghe, s’Isportellu Linguìsticu, aparitzau cunforme a sos articulos 9 e 15 de sa Lege 482/1999, “Normas in matèria de tutela de sas minorias linguìsticas istòricas”, annada de finantziamentu2011.S’Isportellu chi ocànnu si presentat est subra-comunale, ca ddu ant concordau paris cun su Comunu de Bonàrcadu (capu filera), finas sos Comunes de Boàtiri S.P., Baulau, Milis, Narabulia, Nurachi, Santulussurzu, Tramatza e Seneghe.S’Isportellu at a èssere de azudu po sos Amministradores, po sos Dipendentes e finas po sos tzitadinos chi cherent impreare sa limba sarda siat in s’oralidàde, siat in s’iscritu.S’Isportellu Linguìsticu ispoddiat duncas servìtzios de interpretariau e de tradusidura po totus, siant Cussizeris, siant Assessores e Sindigu, chi cherent impreare su sardu in sos Organismos issoro; po sos Dipendentes chi cherent iscriere in limba sarda finas sos Atos Amministrativos chi produint.S’Opèradore de s’Isportellu est a disponimentu de totu sos Tzitadinos po cale siat informatzione, profundamentu, duda, curiosidàde, bibliografia, sitografia a suba sa limba sarda, po consulèntzias e po cossizos chi pertocant sas arrègulas de iscritura de su sardu.S’Ufìtziu e su servìtziu de s’Isportellu Linguìsticu est collocau in su Palazzu in ue est sa Biblioteca (Casa Aragonese) e est apèrtu comente narat custucalendariu: Lunis de sas tres e mesu a sas chimbe e mesu de sero (15.30-17.30) e sa Zòbia de sas undighi a sa una (11.00-13.00)Sutaliniende de s’importu mannu de s’initziativa, po chi sa limba sarda tènzat visibilidàde cuncreta e siat impreada finas in s’Amministratzione Publica a costazu de s’italianu.
Saludos Bellos
S’Assessore de sa Cultura Su Sindigu
Lorenzo Sanna Gianni Oggianu