[schutblad] Tsomer stic vander GULDEN LEGENDE [B].ij.

[-4r] d ¶ Van pinxteren. .I.vij e VRBANI pape .vijvi f

g BEDE presbiteri .vijxiiij Aiij b

cxi d PETRONILLE virgine .vij

KL Iunius heuet dies .xxx. luna .xxviij.

e PETRUS EXORCISTA. viij. BLANDINE. viij.xix f MARCELLINI et PETRI

viij g IOHANNES ELEMOSINARIUS xixvi Av b

cxiij dij e

f PRIMI et FELICIANI xvx g

A BARNABE apostoli xvxviij b NAZARIJ et CELSI xvj KUNERE xixvij c

dxv e VITI et MODESTI xxiiiij f QUIRICUS xxij

gxij Ai b GERUASIJ et PROTHASIJ xxij

c MARINE virgine xxiiijix d

e x.M martirum. xxiiijxvij fvi g ¶ Natiuitas IOHANNES BAPTIST xxvi

Axiiij b IOHANNES et PAULI xxx

[-4v] iij c die seuen slapers .lxxxi.d LEO paeus .xxxij.

xi e PETRUS ende PAULUS apostelen .xxxij.f PAULUS .xxxviij.

KL Iulius heeft .xxxi. daghedie mane .xxx.

xix g fides. spes. caritas .lxi.viij [a] S)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))Q

bxvi c S)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))Qv d

e PELAGIA maghet .xlvij.xiij fij g EPICTICUS ende ASTYON .xlviij.

Ax b die seuen brůeders .lxiiij.

cxviij dvij e MARGRIETE maghet ende martelaerster .lxiiij.

fxv giiij A

b ALEXIUS .lxvi.xij ci d

e SABINUS bisscopix f PRAXEDIS maghet .lxix.

g MARIA MAGDALENA .lxix.xvij A APPOLLINARIUS bisscop .lxxiiij.vi b CRISTINA maghet .lxxv.

c IACOBUS apostel .lxxvi. § CRISTOFFELS .lxxix.xiiij d SIMPLICIUS ende FAUSTUS .lxxxiij.[-3r]iij e

fxi g MARTHA .lxxxiiij. § LUPUS biscop .c.xxxv.

A ABDON ende SENNES .lxxxv.xix b GERMEYN biscop .lxxxv. § die .vij. MACHABEEN .lxxxviij.

KL Augustus heeft .xxxi. daghedie mane .xxx.

viij c PETRES bande .lxxxix.xvi d STEUEN paeus .xci.

e STEUENS vijndinge .xcij.f

xiij g DOMINICUS .xciiij.ij A SIXTUS paeus .xcviij.

b DONATUS biscop .xcix. § die berch uan THABOR cclixx c CYRIACUS biscop xcxi

dxviij e LAURENTIUS martelaer .C.vij f

gxv A YPOLITUS .c.iiij.iiij v EUSEBIUS .lxxxvij.

c onser vrouwen hemeluaert .C.V.xij di e

fix g

A BERNARDUS .C.xi.xvij bvi c THYMOTHEUS .cxvi. § SIMPHORIAEN .C.xvi.

dxiiij e BERTHELMEUS apostel .C.xvij.iij f

gxi A[-3v]xix b AUGUSTINUS biscop .C.xx.viij c Sunte IANS onthoefdinge .c.xxix. § SAUIJN maget .cxxxiij[-viij] d FELIX ende ADAUCTI .c.xxxiij.

e MAMERTIJN .c.xxxvi.

KL September heeft .xxx. daghedie mane .xxviij.

xvi f GELIJS abt .c.xxxvij.

v gA

xiij bij c

dx e

f Onser vrouwen geboerte .c.xxxviij. § ADRIAEN .c.xlv.xviij g GORGONUS ende DOROTHEUS .c.xlviij.vij A

b prothus ende iacinctus ende eugenia .c.xlix.xv ciiij d

e heilich cruus uerheffinge .C.li § cornelius ende cypriaen .c.liiij.xij fi g eufemia maget .c.liiij.

A Lambrecht biscop .c.lvi.ix b

cxvij dvi e matheus apostel ende ewangelist .c.lvi.

f mauricius mit sinen ghesellen .c.lix.xiiij g tecla maget .cc.lix.iij A

bxi c cypriaen ende iustine .c.lxij.xix d cosma ende damiaen .c.lxiiij.[-2r] e forseus biscop .clxvi.viij f michael archangel .c.lxviij.

g iheronimus priester .c.lxxiiij.

KL October heeft .xxxi. daghedie mane .xxx.

xvi A Remigius bisscop .c.lxxviij.v b leodegarius biscop .c.lxxix.xiij cij d Franciscus .C.lxxx.

ex f

g

xviij Avij b dyonisius .c.lxxxvi

c S)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))Qxv diiij e

fxij g calixtus paeus .c.lxxxix.i A

bix c

d lucas ewangelist .c.xcij.xvij evi f

g die elf dusent maechden <+ursula> .c.xciiij.xiiij Aiij b

cxi dxix e

fviij g Symon ende iuda apostelen .c.xcvi.[-2v] Axvi bv c quintijn .C.xcix.

KL Nouember heeft .xxx. daghedie mane .xxix.

d Alle gods heilighen .CC.xiij e Alle ghelouighe zielen ccv § Eustasius ccxviij.ij f

gx A

b leonaert .C.xc.xviij c S)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))Qvij d die vier ghecroende .cc.xvij.

e theodorus martelaer .cc.xvij.xv fiiij g Martijn bisscop .cc.xviij.

A S)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))Q

xij b brixius biscop .cc.xxiiij.i c

dix e

fxvij gvi A Elizabeth uan duringen .cc.xxv.

bxiiij ciij d Cecilia maget .cc.xxxiij.

e clement paues .cc.xliij.xi f crisogonus biscop .cc.xlviij.xix g Katherina maghet .cc.xlix.

A iacob martelaer .cc.lvi.viij b

c saturnijn ende perpetua [-*] .cc.lv.xvi d[-1r] Van Sunte hughe de sancte victoer .cc.lviij.

Van eenre maget die maria hiete .cc.lx.Van Sunte taurannus .cclxi.Van Sunte eulogius .cc.lxij.Van Sunte wingulanus .cc.lxiiij.Van barlaam ende iosaphat .cc.lxvij.¶ Item die historie vander kercmisse of kercwynige .cc.lxxiij.

[1ra] ¶ Van der hoechtijt uan pinxteren.

DIe HEILIGE GEEST is den apostelen gesent op den heiligen pinxterdach

in vuerigen tongen alst boec vander apostelen werc tuget. ¶ Vandertoecoemste of vander zendinge des HEYLIGEN GEESTES zellen wy .viij.dingen merken. Ten eersten van wien die HEILIGE GEEST gesent is. Ten .ij.in hoe meniger manieren die HEYLIGE GEEST gesent is. Ten .iij. in wattiden hi gesent is. Ten .ijij. hoe dic hi gesent is. Ten .v. in wat menschenhi gesent is. Ten .vi. hoe dat hi gesent is. Ten .vij. waer om dat hi gesentis. Ten .viij. bi wat zaken dat hi gesent is. ¶ Totter eerster vragen Vanwien die HEYLIGE GEEST gesent is. Is te weten dat die vader den HEYLIGEN

GEEST gesent heeft. ende die zoen heeft den HEYLIGEN GEEST gesent. endedie HEYLIGE GEEST heeft hem seluen gesent ende gegeuen. ¶ Vandeneersten dat die vader den HEYLIGEN GEEST heeft gesent spreect Sunte IAN

aldus inder ewangelien. Die trooster die HEYLIGE GEEST die die vaderzenden zal in minen name die sal v alle dinc leren ende raden. daer biist kundich dattie vader sende den HEYLIGEN GEEST. ¶ Van den anderendattie soen sende den HEILIGEN GEEST getuget Sunte IAN inder ewangelienende seyt. Ten si dat ic van v ga die HEYLIGHE GEEST en sal niet tot vcomen. [1rb] Mer als ic opgeuaren bin so sal icken v zenden. Siet dandat CRISTUS die zone gods sinen iongeren den HEYLIGEN GEEST zendet.¶ Nu suldi weten dat die zendinge inder werlt driesins geualt vandendingen daer si of gesent werden. § Eens sins geuet dat dinc dat daersendet een wesen dien datter gesent wert. Als die sonne geuet den scijnsijn wesen dat hi van haer scijnt ¶ Een ander dinc dat daer sendet geuetmacht den dinge dat hi sent. Als die scut geuet den bout of den pijlmacht te vliegen. ¶ Ten derden die daer zendet geuet meysterscap endesijn beuelinge der dingen die hi zent. Als een here beueelt sinen bodesijn gerecht of sijn ambocht te bewaren. Ende in desen drien manierenmach die HEYLIGE GEEST gesent werden. Want hi wert gesent vandenvader ende vanden sone als vanden genen daer hi of heeft beuelen endemachte ende oec wesen ende meysterscap te werken. ¶ Ten derden maelso geeft die HEYLIGE GEEST hem seluen Nu machmen proeuen mitredenen dattie HEYLIGE GEEST hem seluen heeft gegeuen ende gesent.Want hi god is gelijc den vader ende den soen daer om geeft hi hemseluen. Ende dat hi oec god is betoent ons AMBROSIUS inden boecvanden HEYLIGEN GEEST ende seyt Wt desen vieren machmen proeuen dieopenbaer glorie sijnre godheit Want hi wert god bekent om dat hi

zonder zunde is ende om dat hi die zunden vergeuet ende om dat higeen creatuer en is [1va] mer hi is een scepper. Ende om dat hi niet enaenbedet. mer hi wert aengebeden. Ende aldus wert betoent dat dieheylige drieuoudicheit te mael haer seluen ons gegeuen hevet. Die vaderheeft ons al gegeuen dat hi had. Want als AUGustinus seit Hi heeft onssinen zoen gegeuen tot enen coepscat onser verlossinge Ende denHEYLIGEN GEEST heeft hi ons gesent tenen vordel onser begeerten Endehout ons hem seluen te mael tot enen loon In dien dat wi begeren erflicte hebben ende te besitten. Ende die soen heeft ons hem seluengegeuen Want als Sunte BERNART seit Hi is die herde hi is die weyde hi isdie verlossinge Want hi heeft ons sijn ziel gegeuen tenen coepscat onserverlossinge. Hi heeft ons gegeuen sijn bloet tot enen dranc ende sijnvleysch tot eenre spise ende sijn godheit tot enen ewigen lone. Ende oecheeft die HEYLIGE GEEST ons te mael hem seluen gegeuen ende geeft onsdagelix alle sijn gauen. Want als Sunte PAULUS seit Den enen wertouermits den HEYLIGEN GEEST gegeuen reden ende wijsheyt Den anderenreden der consten ouermits den seluen geest Den anderen die geloueinden seluen geest Den anderen prophecien vanden seluen geest. Ende LEO die paeus seit aldus Die HEYLIGE GEEST is die inblaser der gelouenende een leraer der consten. ende een vorme der minnen ende eenlitteiken der reynicheyt.ende een zake der alinger zalicheit. ¶ Totterander vragen in hoe [1vb] meniger manieren die HEYLIGE GEEST gesentwert ende gesent is. Is te weten dattie HEILIGE GEEST gesent wert in tweenmanieren als sienlic ende onsienlic. ¶ Onsienlic wert die HEYLIGE GEEST

gesent also dic als hi valt in reynen herten § Ende sienlic wert hi gesentwanneer hi in enigen bescouweliken teyken gesien wert of betoentVander onsienliker sendinge seit Sunte IAN inden ewangelie. Die geestgeeftet daer hi wil ende du hoerste sine stemme. mer du en weetste nietwaen hi coemt of waer hi gaet Ende dat en is geen wonder. Want alsSunte BERNAERT seit Vanden onbescouweliken woerden. Die ogen enbegripens niet want ten is niet geuerwet. noch die oren en begripensniet want ten gaf geen geluut. noch ten coemt inden nasen want tenbecommert die lucht niet noch ten gaet doer den mont niet Want ten isgegeten noch gedronken noch dat geuoelen en begripens niet. Wantmen machs niet tasten. Ende nv mogestu vragen na dien dat die wegedes HEYLIGEN GEESTES dus onbegripelic sijn datmen se mit genen sinnenvan buten en can begripen. hoe mach ic dan weten sijn toecoemst.Trouwen uten bernen mijnre herten bekenne ic sijn toecoemst Endesijn tegenwoerdicheyt Ende in dien dattie zunden van mi vlien versta ic

die mogentheyt sijnre duecht. Ende dat mijn hert vruecht van sijnreverholentheit daer in bekenne ic ende verwonder die diepheit sijnrewijs[2ra]heit. Ende van dat ic bekenne dat ic in so groten zundengeweest heb daer hi mi in gespaert heeft so ondervinde ic sijngrondelose goetheit ende sijn sachtmoedicheit Ende dat mijn herte endeoec mijn gedachte weder gemaect is geworden ende weder geroepentotter minnen mijns sceppers heb ic vernomen die gedaente mijnrescoenheyt Ende als ic dit alte gader lese ende ouersie so vrese ic van dermenichfoudicheit sijnre mogentheit. Ende als voerseit is so wert dieHEYLIGE GEEST sienlic gesent wanneer hi vertoont wert in enigensienliken teyken ¶ Ten eersten wert hi vertoont in die gedaente derduuen bouen CRISTUM doe hi gedoept wert Als LUCAS bescrijft. DieHEYLIGE GEEST clam neder op hem in lijfliker gedaenten als een duue. ¶Ten anderen mael is die HEILIGE GEEST vertoont in die gedaente eenrewolken die blenkende licht was Ende dat was op den berch van THABOR

doe CRISTUS verwandelt was voer Sunte PETER Sunte IACOB ende SunteIAN als MATHEUS seit. Nochtan dat CRISTUS sprac so quam een lichte wolkeende bescheen CRISTUM ende sijn iongeren. ¶ Ten derden mael is dieHEILIGE GEEST vertoont inden ademen. Als IOHANNES seit Hi ademde endeseyde Ontfanget den HEYLIGEN GEEST.¶ Ten .iiij. mael is hi vertoont indenvuer. ¶ Ten vijften mael is hi vertoont indie gedaente der tongen. Endein desen tween lesten gedaenten wert hi den apostelen vertoont [2rb]op den heyligen pinxterdach. Ende daer om is die HEILIGE GEEST vertoontin desen vijf gedaenten der dingen om dat hi den luden die hi in haerherte valt die maniere van desen vijf dingen werkende is. Die duue diezuchtet voer haer singen si en heeft geen galle ende si woent in die gateder steenre mueren Also doet die HEYLIGE GEEST die gene die hi veruulletdie doet hi zuchten voer haer zunden.¶ Ten anderen mael doet dieHEILIGE GEEST die gene die hi veruullet sonder galle sijn dat is sondertoorn ende nidicheit of boesheyt. Als SALOMON seit inden BOEKE DER

WIJSHEYT O here hoe zuet is dijn geest in ons Dit seldi dus verstaen dat hidie gene die hi veruult zuet maket ende goedertieren ende menschelic.Hi maect se zuet in der reden ende goedertieren inder herten endemenschelic inden werken ¶ Ten derden mael doet die HEYLIGHE GEEST

die gene die hi veruult wonen inden gaten der steenre mueren datsinden wonden ons heren IHESU CRISTI so doet hi hem alle becoringewederstaen Want als die mensche sijn gedachten settet ende daer medezachtelic bliuet wonen inden wonden ons heren IHESU CRISTI so duncthem alle armoede alle becoringe ende alle liden licht sijn. ¶ Ten

anderen mael is die HEYLIGE GEEST vertoont in die gedaente van eenrelichter wolken daer om want die wolc wert ver[2va]heuen bouen dereerden ende geuet coelnisse tegens die hetten ende si brenget denregen na haer. Aldus doet die HEYLIGE GEEST. Hi verheft vander eerden aldie gene die hi veruult. Want hi doet hem die werlt ende allegenuechten versmaden Als Sunte GREGORIUS seit Alsmen des geestesheeft gesmaect so is alle vleysch bitter. ¶ Ten anderen mael vertoget dieHEILIGE GEEST alle die gene die hi veruult om dat hi alle oncuuscheit vterherten verdrijft Ende daer om wert der heyliger maget MARIEN toegesproken Die HEILIGE GEEST sel comen in di ende die cracht des alrenouersten sel die omschinen Dat is hi sel di of nemen ende coelen vanallen quaden begeerten. ¶ Ten derden mael so maect die HEYLIGE GEEST

enen regen inden genen die hi veruult Als DAVID seit. Hi wtsende sinengeest ende die wateren vloeyden ende wat wateren sijn dit anders dandie die mensche stortet om sijn zunden. ¶ Ten derden mael is dieHEYLIGE GEEST vertoget in die gedaente des adems. Nu seldi weten datdie adem die wt den mensche gaet die is warm ende licht ende zachtende nootorftich dat leuen mede te behouden Aldus is die HEYLIGE GEEST

licht sijn gracie te storten in allen menschen Want lichte dingen die sijnsnel Nu en sijn alle snel dingen niet also snel als die gracie des HEILIGEN

GEESTES is haer te storten inden menschen diese mit begeerten geernehadden. Ende daer om staet aldus gescreuen inder APOS[2vb]TELEN BOEC.Daer is haestelic een geluut gedaen van den hemel. Daer op seit dieglose Die gracie des HEILIGEN GEESTES en can niet trage werden. ¶ Tenanderen mael is die HEILIGE GEEST warm want hi ontsteect die herten diehi veruult mit sijnre minnen. Als LUCAS scrijft inder ewangelien Ic bingecomen te senden een vuer inder eerden ende wat wil ic anders dandattet berne Ende daer om wert die HEYLIGE GEEST gelijct den zudenwijnde die werm is. In der MINNEN BOEC seit SALOMON Stant op noordenwint ende come zuden ende ouerweeyet mynen hof. ¶ Ten .iij. mael isdie HEYLIGE GEEST zacht in te troesten den mensche in sijnrebedroefnisse Ende daer om noemt die heilige kerc den HEYLIGEN GEEST inharen zange een zalue Want hi zacht den menschen alle wonden sijnrebedroefnisse ¶ Ten .iiij. mael is die HEILIGE GEEST noot dat leuen tebehouden Dat is oec also groot noot want waert dattie gracie desHEYLIGEN GEESTES ons een vre begaue wi en souden niet mogen leuengelijc dat een mensche niet leuen en mach sonder sinen adem tehebben. Also en mach die mensche niet gedueren sonder die gracie desHEILIGEN GEESTS Als DAVID seit Neemt af haren geest ende si sellen

gebreken ende keren weder in haren gemulle. ¶ Ten vierden mael is dieHEYLIGE GEEST vertoent in vuer ende ten vijften mael inder tongen. Endewaer om hi den [3ra] apostelen in desen tween vertoont is dat selmenna seggen in desen sermoen. ¶ Totter derder vragen In wat tiden dattieHEYLIGE GEEST den apostelen gesent is dat was opten vijftichsten dachvan paesschen ende vander verisenisse gods op datment te verstaengeue dat vanden HEILIGEN GEEST die volmaectheit der ewen comet datewige loon ende die verlatenisse der zunden. ¶ Die volmaectheit derewen is gecomen vanden HEILIGEN GEEST. Want van dien dage dattiekinder van ISRAEL dat paeschlam gegeten hadden wert hem die ewe invuer gegeuen des vijftichsten dages Ende int NUWE TESTAMENT clam dieHEYLIGE GEEST neder in vuer des vijftichsten dages na paeschen. Die ewewert gegeuen inden berch SYNAI Die HEYLIGE GEEST inden berch SYON Dieewe wert gegeuen int ouerste der cameren vanden berge. Ende dieHEYLIGHE GEEST inden eethuse Ende daer bi wert doen verstaen dattieHEILIGE GEEST doe hi inden apostelen quam dat hi doe die ewe volmaecteende veruulde Ende die HEILIGE GEEST is den ewigen loon. Want gelijcdattie .xl. dage die CRISTUS op eertrijck was na sijnre verrisenissebeteykenden den troost der heyliger kerken in eertrijc Also beteykendendie .l. dage tusschen paesschen ende pinxteren dat ewige loon inhemelrijc. ¶ Ten .iij. mael so is vanden HEILIGEN GEEST gecomenverlatenisse der zunden. Want gelijc dat inder ewen int Iaer van Iubileodat [3rb] was inden vijftichsten Iaer gesciede verlatinge Die sculdigeworden quijt gelaten Die verdreuen waren quamen weder te lande.Verzumende ende verloren ende vercofte erfnissen quamen wedertotten eersten erfgenamen Ende die eygen waren worden weder vryvanden eygendom Aldus gesciede inden vijftichden dage na paeschendoe die HEYLIGE GEEST quam inden apostelen doe quam ons mede aflaetvan hem van onsen sunden ende dat hemelsche erue dat wi verlorenhadden dat wert ons weder gegeuen ende quamen weder ten lande desparadises van daen wi verdreuen waren Ende die eygendom die dieduuel an ons had is quijt ende wi sijn vry als PAULUS seit Die ewen desleuenden geestes in CRISTO heeft mi verlost vander ewen der zundenende der doot. Hier bi ist kundich dat biden HEYLIGEN GEEST diemisdadige werden verlost. § Oec werden vergeuen die zunden vandenHEILIGEN GEEST als PAULUS seyt. Die minne bedect menichfoudicheit derzunden ende die verdreuen comen ten lande ouermits den HEILIGEN

GEEST Die verloren erfnisse worden ons weder gegeuen Ende dieeygendom wert vry gemaect ouermits den HEYLIGEN GEEST. Als PAULUS seit

Waer dat gods geest is daer is vriheit. ¶ Totter vierder vragen hoe dic dieHEYLIGE GEEST den apostelen is gegeuen ende gesent is te weten tot drienstonden. Eens voer ons heren passie. Anderwerf na ons heren verisenis.ende derdewerf na ons heren opuaert. [3va] ¶ Ten eersten was dieHEILIGHE GEEST den apostelen gegeuen miraculen te doen doe CRISTUS

sijn apostelen sende te prediken ende gaf hen macht ouer die duuelenende dat si die ziecten ende die qualen souden genesen Ende dustanigemiraculen gescieden ouermits den HEILIGEN GEEST nochtan en seldi nietverstaen dat een igelic miraculen doet die den HEILIGEN GEEST heeftontfaen want die miraculen en maken den mensche niet heylich mer sitonen dat hi heylich is Oec en hebben si al den HEILIGEN GEEST nietbinnen die myrakulen doen Want quade menschen sellen hem vermetenten ionxten dage dat si myrakulen hebben gedaen ende sullen seggenHere en prophetierden wi niet in dinen name. God doet myrakelouermits sijns selfs mogentheyt Ende die engelen doen myrakel wanthaer natuer daer toe geset is. Die duuelen doen myrakel ouermits dermacht die inder naturen verborgen is. Die touenaren doen myrakelouermits haerre heymeliker wanderinge ende dadinge die si mittenduuelen hebben. Die duuelen goede menschen doen mirakel ouermitsopenbaerre gerechticheit. Ende die quade doen mirakel ouermits dieteykenen van gerechticheit. ¶ Ten .ij. mael wert den apostelen denHEYLIGEN GEEST gegeuen na CRISTUS verrisenisse Doe CRISTUS op hemademde ende seide Neemt den HEYLIGEN GEEST Ende doe gaf hem CRISTUS

den HEYLIGEN GEEST op dat si den zundaren haer zunden soudenvergeuen [3vb] inder biechten. Ende hier van so coemtet noch hudendages den priesteren dat si die lude absoluieren van haren zunden inalso vele als hem beuolen is. ¶ Ten derden mael is die HEILIGE GEEST denapostelen gegeuen opten heiligen pinxterdach Ende doe worden siouermits die toecoemste des HEYLIGEN GEESTES geuestiget inden gelouedat si geen pijn noch tormenten en ontsagen Want die gracie desHEYLIGEN GEESTES is sodanich daer si droefheit vint die verdrijft si endemaecter bliscap of. Vindet si quade begeerte die verdrijft si. Vindet sivrese die veriaget si. LEO die paeus seit Die apostelen hopeden nadenHEYLIGEN GEEST. niet dat hi doe eerst begonste te wonen inden heyligen.mer om dat hi die herten die hem geheiliget waren heteliker onstekensoude ende mildeliken doen ouerlopen ende sijn gauen in hem hopensoude Ende daer om en was hi niet nuwe van werken om dat hi rijc wasin miltheyden. ¶ Tot der vijfter vragen hoe die HEILIGE GEEST gesent issuldi weten dat hi den apostelen gesent is in gelude ende in vuerigen

tongen Ende die tongen openbaerden hem sittende op elkes hoefdemer dat geluut was haestich hemelsch vreselic ende veruullende.Haestich. Want die HEILIGE GEEST en can geen traecheit. Hemelsch. Wanthi maectese naden hemel gherende. Vreselic. Want hi brochte kinderlikevrese in. of om dat hi ewich wee <+of> dede. Want hi veruer [4ra] retdat hert van alre vleyscheliker minnen. Dat geluut was oec veruullendeWant die HEYLIGE GEEST veruulde die iongeren al mit hem seluen. ¶ Driedingen sijn inder manieren daermen bi verstaet dat een dinc vol is.Teerste is dattet niet en scolpt noch geen geluut en geeft. Alsmenproeuen mach aen een tonne alsi vol is en slaet si geen geluut noch enscolpt niet. ¶ IOB seyt. Sel een osse loeyen als hi voer een volle cribbe isOf hi seide Als de cribbe [-vol] van des menschen herte volheyt heuetvander gracien des HEYLIGEN GEESTES so heeft dat bolken of dat loeyenvan onuerduldicheyt geen stat. Dit teyken hadden die apostelen Wantals den apostelen droefheyt ouer quam so en gauen si geen geluut mitonuerduldicheit mer si gingen vten rade al verblidende dat si weerdichwaren om CRISTUS name lachter te liden. Tander teyken is waer bi dateen dinc vol is dat is datter niet meer in en mach. Want als een vat vol isvan eniger natheyt so en mach daer niet meer in Ende als een menschesat is so en begeert hi niet meer. Aldus sijn die heiligen die vol sijnvander gracien des HEYLIGEN GEESTES geen werltlike genuechte noch geennatheyt van eertscher minnen en mogen si ontfangen. YSAIAS seit. Ic binvol ende daer om sijn mi v offerhanden zwaer. Oec die geen die diezueticheit gesmaect hebben si en smaken niet [4rb] eertsches.AUGUSTINUS seit. Die drinct vander vloet des paradises daer een dropelmeerre of is dan die noorden zee. Tis recht dat die dorst deser werlt inhem gedoot is. Ende dit teyken hadden die apostelen Want si enwouden niet eygens hebben mer si deylden alle dinc int gemeen. § Datderde teyken is oueruloeyen als die wassende riuier die ouerloept. Dieveruult die wijsheyt als SYSON seit die WISEMAN Die vloet plegetsonderlinge wtuloeyen ende alt lant datter omtrint leget te bedeckenAlsoe vloeyeden die apostelen ouer Want si twoert gods voerden ludenspraken in allen tongen vander werlt. Daer op seit die glose. Siet eenteiken van volheyden Een vol vat lopet ouer men mach tvuer niet bergeninden scoot Hier om so begonsten si te veruerschen die omtrent hemwaren want Sunte PETER began thant te prediken ende bekeerde .iijM.menschen. ¶ Ten .ij. mael was hi gesent in vuerigen tongen Daer opsalmen drie dingen merken. Eerst waer om die HEILIGE GEEST vertoondeden apostelen in vuerigen tongen. Ten anderen waer om hi meer gesent

wert in vuer dan in anderen elementen Ten .iij. waer om hi lieueropenbaerde in tongen dan in een ander teyken of in een ander lit.¶ Totter eerster vragen suldi weten dat die HEYLIGE GEEST den apostelenvertoonde in vuerigen tongen om drie reden. Ten eersten om dat sivuerige woerde souden [4va] spreken. Ten .ij. op dat si vuerige woerdesouden spreken dat is die ewe der minnen. Van desen tween seitBERnardus. Die HEYLIGE GEEST quam den apostelen in vuerigen tongenom dat si der lude tongen souden spreken vuerige woerde Ende dat dievuerige tongen een vuerige ewe souden prediken. Ten iij. op dat dielude bekennen zouden dattie HEYLIGE GEEST die een vuer is doer derapostelen monde sprake ende dat si aen haren woerden niet en soudentwiuelen ende dat hem die apostelen niet aendragen en souden albekeerden si die ander Ende om dat alle menschen haer woerde horensouden als gods woerde. ¶ Ter derder vragen suldi weten dattie HEILIGE

GEEST om veel zaken indie gedaendte vanden vuer gesent is. Eerst omsijn .vij. gauen die hi geeft datmen opneemt biden natuer des vuers.Want die HEYLIGE GEEST maket die houerdige herten oetmoedich endeneder ouermits der vresen gaue. Hi maect herde herten morwe ouermitsdie gaue der goedertierenheit. Ende hi verlichtet donker hertenouermits die gaue der consten. Ende hi reyniget die oncuusche hertenouermits die gaue des raets Ende hi maect morwe herten vaste ouermitsdie gaue der stercheit. Ende hi maect roestige herten claer ende scoenouermits die gaue der verstandenisse. Ende hi vuert die herten opwertsbider gauen der wijsheyt ¶ Ten .ij. noemtmen hem bi sijn weerdicheitende hoecheyt. Want dat vuer gaet bouen allen elemen[4vb]ten ingedaenten in ordinancien ende in crachten. In gedaenten om dattet soscoon is in lichte. In ordinancien om dattet so hoge geset is In crachtenom dattet so wel werct. Ende in allen desen gaet die HEYLIGE GEEST

bouen. ¶ Ten .iij. so noemtmen hem om dat hi so veel crachten heeft inwerkinge. Ende dese reden seit RABANUS aldus. Het wermt het bernt hetzuuert ende het verlicht. Die HEYLIGE GEEST verbernt die zunden endezuuert die herten ende verdrijft die traecheit ende verlicht twiuelinge.ZACHARIAS seit Bernt se biden vuer also zuluer bernt. DAUID seit oecBernt mijn lenden ende mijn hert. Hi zuuert die herten YSAIAS seit.Dwaet dat bloet van IHERUSALEM van midden haer inden geest des ordelsende inden geest van hetten. Hi verdrijft die traecheit waer of PAULUS

seyt tot hem. Die die geest veruult weest heet van geest. GREGORIUS seitDie HEYLIGE GEEST openbaerde inden vuer. Want wt alle herten die hiveruullet verdrijft hi die traecheit der couden ende onsteectse in de

begeerten der ewicheit. Hi verlicht die twiuelinge. Die WISEMAN seit. Wiesel weten dinen sinne ten si dattu die wijsheit geues ende zendes vanbinnen dinen HEYLIGEN GEEST. PAULUS seit God heeft ons ouerdect mitsinen geest Dat vuer noemtmen oec bider natueren sijnre minnen. Wantmen mach die minne geliken biden vuer om drie redenen. Eerst omdattet vuer altoos is in rueringe te wer[5ra]ken Ende ist dattet niet enwerct so gatet wt. Aldus is die minne altoos in rueringe van goedenwerken ende en mach niet ledich sijn. GREGORIUS seit die minne gods enis nummermeer ledich want si werct grote dingen so waer si is. merversumet si te werken so en ist geen minne. ¶ Ten anderen om dattetvuer onder allen anderen elementen zeer vromelic is. ende het heeftluttel van materien mer veel van formen. Aldus doet die minne desHEYLIGEN GEESTES dien hi veruult dien laet hi luttel materien der werltminnen. mer die formen der geesteliker minnen doet hi hem zeerbegeren so dat hi die mitten HEILIGEN GEEST veruult is niet en minnet dievleyschelike dingen mer die geestelike. ¶ Sunte BERNAERT ondersceydetvier manieren van minnen. Dat vleysch te minnen vleyschelic. Den geestte minnen vleyschelic. Dat vleysch te minnen geestelic. Ende den geestte minnen geestelic. Ten derden om dattet vuer macht heeft diehoecheit te doen dalen ende opwert te risen ende die vlitende doen tegader lopen of te vergaderen. Ende bi desen drien verstaetmen driecrachten der mynnen dat is dalende hogende ende vergaderende. Wantals Sunte DYONISIUS seit so hevet die minne drie crachten dat is dalendehogende ende vergaderende Dalende om dat si die hoge doet nederwertdalen. Hogende om dat si van beneden opwert heffet. Vergaderen omdat si die geliken vueget. Dese drie crachten der minnen maect dieHEYLIGE GEEST [5rb] inden genen die hi veruult Want hi doet se dalen inoetmoedicheit tot volmactheit haers selues. Hi heffet se op totterbegeerten van bouen ende hi vergadert se te gader tot eendrachticheytvan zeden ¶ Voert waer bi die HEYLIGE GEEST meer gesent is in tongendan in anderen leden daer toe so machmen seggen drie ander reden.Want die tonge is een lit dat ontsteken is mitten helschen vuer. ende siis pijnlic te regieren Ende si is orberlic alsi wel geregiert wert. Ende omdattie tonge ontsteken was mitten helschen vuere daer om had si tedoen van den vuer des HEYLIGEN GEESTES. IACOBUS seit. Onse tonge isenen vuer Om datmen die tonge qualic bedwingen mach daer om had simeer te doen der gracien des HEYLIGEN GEESTES dan ander leden IACOBUS

seit Alle beesten machmen temmen mer die tonge en mach men niettemmen Ende om dat si herde orberlic is alsmen se wel regiert daer om

wast noot dat si den HEYLIGEN GEEST tot enen rectoer had Daer omopenbaerde hi oec in tongen om te beteykenen dat hi den predikaersherde notorftich was. Want hi deedse hetelic spreken sonder traecheitende daer om was hi in die gelikenisse van vuer gesent. Sunte BERNAERT

seit Die HEILIGE GEEST quam in die gelikenisse van vuerigen tongen omdat die Iongeren vuerighe woerde prediken souden soutelic sondervrese. Inder apostelen werc staet. Si worden alle veruullet [5va] mittenHEILIGEN GEEST ende spraken vromelic twoert gods. Si sprakenmenichfoudelic om dat die gene diet hoerden in menigerhandemanieren verstonden Want si begonsten te spreken mit menigerhandetongen Oec is hi orberlic om voldoen ende gestichtelic YSAIAS seit. Diegeest des heren is op mi om dat hi mi gesaluet hevet. ¶ Ten derdenopenbaerden die tongen sittende om te beteykenen dattie HEILIGE GEEST

notorftich was den prelaten. IOHANNES spreect inder ewangelien So wieghi sijn zunden vergeeft dien zullen si vergeuen sijn daer om Ontfancden HEILIGEN GEEST. Hi geeft hem oec wijsheyt te ordelen. YSAIAS seit. Icsel mijn ordel setten op der lude ordel. Hi geeft hem zachtmoedicheitom te verdragen. MOYSES seit Ic sel hem geuen mit dinen geest dat sidragen den last vanden volke. Want MOYSES geest was zachtmoedich alsgescreuen is. MOYSES geest was die sachtmoedichste. Hi geuet hem welbesetheit in heylicheit om te leren. IOB seit Gods geest verciert diehemelen. ¶ Ten sesten In wien die HEYLIGE GEEST was gesent Dat was inden discipulen die reyne herberge ende zuuer vaten waren so hogengast tontfangen Ende dat was om .vij. saken die in hem sonderlingewaren. ¶ Ten eersten waren si rustelic van herten dat merctmen in diendat gescreuen is Doe voldaen waren die daghe van pinxteren dat warendie da[5vb]ge der rusten want die feest was ter rusten geset. YSAIAS seitOp wien sel mijn geest rusten dan op den vreedsamigen endeoetmoedigen. ¶ Ten .ij. waren si verenicht in minnen ende datmerctmen in dien dat gescreuen is Si waren alle te gader in een stat.Want si hadden een herte ende een ziele Want gelijc des menschen zieledie lede niet leuendich en maket noch in een en hout si en sijnversament aenden licham want wat lit dat vanden alingen lichaemgesceyden is dat blijft doot ende versterft. Also en maect die HEYLIGE

GEEST die geestelike lude niet leuende si en sijn versament in minnen.Ende gelijc dat een vuer vergaet als die brande van een geleyt werdenAlso wert die HEYLIGE GEEST vten luden verdreuen ouermits twist endeonruste Ende daer om singt men van den apostelen. Hi vantseeendrachtich in caritaten ende daer om verlichte se die ouerlopende

godlicheit. ¶ Ten .iii. mael waren die iongeren in een heymelike statdaer geen geruusch vanden volk en was. Dat merctmen daer in. Want siwaren inder seluer stat dat was inder cameren van SION Als IEREMIAS seitIc selse leyden inder woestinen ende spreken haer herten toe. ¶ Ten .iiij.mael waren si stadich inden gebede daer om singetmen Doe dieapostelen bededen doe boetscapte hi dat god quam. Want dat diebedinge notorftich is om den HEYLIGEN GEEST tontfangen dat seit die[6ra] WISEMAN. Ic riep god aen ende mi quam die geest der wijsheyt.Sunte IAN seit inder ewangelien. Ic sal den VADER bidden ende hi sal venen anderen troester geuen. ¶ Ten .v. mael waren si geset inoetmoedicheit Ende daer om seit DAVID Du sendes dijn fonteyne indendalen dat is die gracie des HEYLIGEN GEESTES inden oetmoedigen endedaer sal die geest op rusten. ¶ Ten .vj. mael waren si geuoeget in vredendat merctmen in dien dat si waren in IHERUSALEM. Want IHERUSALEM

beduut een scouwinge des vredes ofte vrede. Ende dat die vredenotorftich is om den HEYLIGEN GEEST tontfangen dat betoont ons SunteIAN inden ewangelio. Vrede si mit v. dat sprac CRISTUS alre eerst sineniongeren na sijnre verrisenisse Ende doe ademde hi op hem ende seydeOntfanget den HEYLIGEN GEEST. Ten .vij. mael waren die iongerenopgerecht in contemplacien dat merct men in dien dat si den HEYLIGEN

GEEST ontfengen inder ouerster cameren Daer om seit die glose Die denHEYLIGEN GEEST begeert die moet sijns vleysches begeerte nedertredenmitter contemplacien sijnre gedachten. ¶ Totter seuender vragen waerom dattie HEYLIGE GEEST gesent was. Is te weten dat hi om .vj. zakengesent was diemen hier in merct. Want die troester die HEYLIGE GEEST

dien die VADER senden sal in minen naem hi sal v leren ende raden al datic v segge. ¶ Ten eersten mael om die droeuige te troes[6rb]ten Datmerctmen in dien dat hi seit troester. YSAIAS seit Des heren geest is op miom dat hi my gesaluet heeft om dat ic sitten sal ende vertroesten denwenenden. Die troester hiet die HEYLIGE GEEST want hi bereyt hope vangenaden den genen die wenen om haer sunden die si gedaen hebbenende verheffet die herten van haerre droefheit. ¶ Ten anderen mael is higesent om dat hi die doden leuende soude maken dat merctmen in diendat hi geest is. Want die geest is die leuende maket. EZECHIEL seit. Drogebeenre hoort gods woert Ic sel den geest in v senden ende ghi seltleuen. ¶ Ten .iij. mael is die HEYLIGE GEEST gesent om dat hi die onreyneherten sal reyn maken. of om die onsuuer te heyligen. dat merct mendaer in datmen seit heylich. Want also men seit dat die geest is dieleuende maect die onsuuer ende zuuertse. Want heylich bedudet zuuer.

DAUID seit dattie druust vander vloet die oueruloeyt dat is dieoueruloedicheit des HEYLIGEN GEESTS verblijt gods stede dat is die heyligekerke. Ende bider vloet so heylichde douerste sinen tabernakel. ¶ Ten.iiij. mael is die HEYLIGE GEEST gesent om minne te maken onder die genedie twisten ende dat merctmen in dien ende dat aldus Vader. Want hihiet vader om dat hi ons natuerlic mint. IOHANNES spreect inderewangelien Die vader mint v. Is hi onse vader so sijn wi sinen kinderenende [6va] wi sijn bruederen te gader Onder gebruederen duertvrientscap. ¶ Ten vijften mael is hi gesent om die gerechticheit tehouden dat merctmen in dien. In minen name dat is IHESUS ende beduutzalicheit. Want die VADER sent in IHESUS name den HEILIGEN GEEST om dathi vertonen woude dat hi quame om te behouden die heydene Ende oecis dit die zake. Want die HEYLIGE GEEST leert onderkennen goet endequaet op datmen weten moge datmen mitter duecht worde behoudenEnde ouermits der quaetheit wert verdoemt. ¶ Ten .vj. mael is hi gesentom die ongeleerde te leren. want die HEILIGE GEEST sal v alle waerheitleren. ¶ Totter achtender vragen bi wat zaken die HEYLIGE GEEST gesent isdaer of is te weten dat hi gesent was in die eerste kerke ouermits dieordenen ende ouermits den gebeden. LUCAS spreect inder ewangelien.Doe dapostelen waren in haren gebede doe quam die HEYLIGE GEEST

neder in hem. ¶ Ten anderen bi dien datmen neerstelic dat woert godshoert. In ACTIBUS staet Doe Sunte PETER noch sprac doe viel die HEILIGE

GEEST op hem allen die twoert gods hoerden. ¶ Ten derden bieenpaerliken werken. dat merctmen bi dien datmen die hant op thoeftleyde. In ACTIBUS staet Doe leyden si die hant op hem Ende si ontfengenden HEYLIGEN GEEST. Of die hant opt hoeft te leggen beteykentabsoluieren van zunden inder biechten.

VAN SUNTE URBANUS PAEUS

[6vb] URBANUS was een paus na KALIXTUS Ende in sinen tiden wert

grote persecucie onder den kerstenen gedaen Mer tgeuiel dat doe eenkeyser wert die hiet ALEXANDER die een kersten vrouwe had tot eenremoeder ende hiet HEMENA die ORIGENES had bekeert totter gelouen Endeom die bede van haer so en persequierde die keyser den kerstenen niet.Mer nochtan was ALMACHIUS die prouoest van ROMEN alte wreet op diekerstenen Ende hi had Sunte CECILIA doen onthoefden Dese ALMACHIUS

dede neerstelic Sunte VRBANUS sueken ende hi wert geuonden in eenhole mit drien papen ende mit drien dyaken. ¶ Hier na dede hi en voer

hem brengen ende hi leyde hem op dat hi vijfdusent menschen bekeerthad Ende die ongehoersamige houerdige CECILIA ende oec die twe edelgebrueders TYBURCIUS ende VALERIANUS had bedrogen Ende eyschedeCECILIEN goet van hem Ende VRBANUS seyde mi dunct dattie begeertevanden goede di meer doet persequieren dan die minne vanden godenCECILIEN goet hebben der armer lude handen geůoert inden hemel. Doedede hi VRBANUM ende sijn gesellen zeer slaen mit geyselen. Ende SunteVRBANUS aenriep in sinen gebede den name gods HELYON. Doe bespottendie provoest ende seide. Dese oude man wil wijs schinen. Ende daer omspreect hi nv dat wi niet verstaen en mogen. Doe se ALMACHIUS niet enmocht verwinnen so dede hi se weder inden kerker sluten. [7ra] Endedaer doepte VRBANUS drie mannen die tot hem quamen ende ALOMONUS

den kerkerwachter Doe ALMACHIUS dat hoerde dat ALOMONUS kerstengeworden was so dede hi en voer hem brengen Ende doe hi denafgoden niet en woude scacrificieren dede hi en sijn hoeft of slaen Endemen leyde Sunte VRBANUS mit sinen gesellen ten afgoden waert endemen hiet hem ende sine gesellen wieroec offeren Doe bede SunteVRBANUS ende die afgod viel neder ende dode xxij papen diet vuermaecten in die eer der offerhanden Doe worden Sunte VRBAEN ende sijngesellen alte zwaerlic gewont. Ende noch leydmense daer si den afgodensacrificie doen souden ende si spogen den afgoden in haer aensichtende maecten een cruce voer haer hoeft ende custen hem onderlingeende doe worden si onthoeft int Iaer ons heren .cc. ende .xx. EndeALMACHIUS wert te hants beseten vanden duuel ende blasfemierde sijnafgode. Ende tot sijns ondankes prees hi die kersten ende daer nadoden die duuel. Ende doe dat MARIENA sijn wijf vernam doe dede sihaer ende haer dochter dopen ende al haer gesinde van FORTUNATUS denpriester Ende daer na begroef si eerlic Sunte VRBANUS licham ende sijnregesellen.

VAN BEDA DEN PRIESTER

INden iaren ons heren .viC. ende lxxxvij. doe was BEDA in ENGELANT.

ende al noemtmen hem in die rekeninge vanden heyligen nochtan enhietmen hem geen sant. mer een eersamich priester ende dat om twesaken. Want omdat hi van groter [7rb] outheit blint was geworden sohad hi enen knecht dien leyde doer steden ende bergen ende alrewegen predicte hi twoert gods. ¶ Op een tijt doe hi ginc doer een daldat vol steenre lach doe seyde hem sijn leyder van spotte datter veel

volcs vergadert was ende sijn predicacie daer al heymelic verwachtenDoe began hi neerstelic te prediken ende als hi int eynde van sinensermoen geseyt had Per omnia secula seculorum Doe riepen die stenenlude ouermits myrakel Amen eersam vader Ende om datten die steneouermits myrakel eersam hieten. daer om hietmen hem EERSAM BEDA. Ofals sommige seggen so antwoerden hem dengelen Eersam vader duhebste wel geseit. Sijn licham eertmen te IANNIEN.

Van Sunte PETRONILLEN

PETRONILLEN leuen bescrijft MARCELLUS. Si was Sunte PETERS des apostels

dochter. Ende om dat si zeer scoen was so had si bi haers <+vaders>wille den sage. ¶ Op een tijt doe dander iongeren mit hem aten doeseyden si waer om laetstu PETRONILLEN leggen ende du alle ziekengeneeste Sunte PETER seide Tis haer salicheyt Mer nochtan niet dat ghiwanen moget dat ic se niet genesen en can. Daer om seg ic tot haerPETRONILLE stant haestelic op ende diene ons Ende si stont haestelic opende diende hem. Ende doe si alden dienst gedaen had doe seyde SuntePETER tot haer Ganc weder tot dinen bedde. Ende thant ginc si derwertende begonste weder den sage te hebben alsi te voren hadde. [7va] merdoe si volmaect was inder minen gods doe genas hi se. ¶ FLACCUS diegraue quam tot haer om dat hi se te wiue hebben woude. Ende si seyde.wilstu mi te wiue hebben so doet te mi comen die mageden die migeleyden tot dinen huse Ende binnen dier tijt dat FLACCUS die magedenbereyden dede so gaf haer PETERNELLE tot bedinge ende tot vasten Endesi ontfinc gods lichaem Ende daer na ginc si te bedde leggen Ende nadrien dagen gaf si haren geest. ¶ Doe FLACCUS sach dat hi bespot was doewerp hi hem aen FELICOLEN PETERNELLEN gesellinne. Ende hi beual haerdat si sijn wijf worde Of dat si den afgoden offerde Ende doe si dit nieten woude doen so dede hi se sonder eten ende drinken .vij. dage inenen kerker sluten Ende daer na dede hi se pinen [-de] tot dat si sterf.ende deedse werpen in enen stinkenden poel. mer NYCODEMUS toech sedaer wt ende groefse. Hier om dede FLACCUS NYCODEMUS voer hembrengen. Ende doe hi den afgoden niet en woude offeren so dede hinemit geyselen slaen ende werpen in een meer. Mer IUSTUS sijn clerctoechen daer wt ende groef hem eerlic.

VAN SUNTE PETER EXORCISTA

PETER EXORCISTA was geuangen om die minne gods ende wert geleyt in

ARCHEMIUS kerker Ende dese ARCHEMIUS had een dochter die beseten wasvanden duuel Ende om dat se die vader zeer lief hadde so plach hi sedicke te [7vb] beclagen. Doe seyde PETRUS. waert dat hi in CRISTO woudegelouen sijn dochter soude altehant genesen. Doe seide ARCHEMIUS Miwondert mit wat reden dijn god mijn dochter soude genesen die di nieten can helpen die so veel om sinen wil lideste. Ende PETRUS seyde. Mijngod is machtich mi te verledigen mer hi wil dat wi ouermits verganclikerpynen comen totter glorien. Ende ARCHEMIUS seide ic sel di twiuoldigeveteren aen dijn bene doen ende ist dan datti dijn god verledicht Ic wilzeker aen hem gelouen Ende doe ARCHEMIUS dat gedaen had quamPETRUS tot hem in witten clederen ongespannen ende had een teykendes cruces in sijnre hant. Doe viel ARCHEMIUS hem te voeten ende sijndochter wert te hant gesont Ende ARCHEMIUS dede hem dopen mit alsinen gesinde. Ende hi seide alden genen die in sinen kerker geuangenlagen dat so wie kersten woude werden die mochte vrilic wtgaen endehi wouden quijt laten Ende daer werter velen kersten. Ende MARCELLINUS

doeptese. Ende als dit die amptman vernam doe dede hi alle diegeuangen voer hem brengen ende ARCHEMIUS riepse ouer enen hoepende custe haer hande ende seide So wie sonder vrese martelaer woudewerden dat hi quaem sonder twiuelen ende die des niet doen en woudedat hi ongequetst henen ginge. Doe die amptman [-quam] vernam [8ra]dat se PETRUS ende MARCELLINUS gedoopt hadden doe dede hi se roepenende sloot elc van den anderen in enen kerker Doe wert MARCELLINUS alnaect neder geworpen op scerpe scaerden van glasen ende men en gafhem licht noch water Ende PETER wert in enen anderen kerker geslagenin enen engen stoc. Ende dengel gods quam tot MARCELLIJN ende dedensijn cleder weder aen ende verloste PETER vten stoc ende settese beyde inARCHEMIUS huus ende hiet hem dat si dat volke souden sterken .vij. dagelanc ende si hem dan weder souden vertogen den rechter Ende doe dierechter tot den kerker quam ende hi PETER ende MARCELLIJN niet en vantdoe dede hi ARCHEMIUS halen ende doe hi den afgoden niet offeren enwoude Doe dede hi ARCHEMIUS ende sijn wijf leuende grauen indereerden. Ende doet PETER ende MARCELLINUS wisten doe gingen si derwertEnde MARCELLINUS dede daer misse daer si begrauen waren Ende diekerstine bescudden voer die heyden in sinen dienste Doe seyden dieheyligen totten heydenen Siet wi hadden wel macht dat wi ARCHEMIUS

verledicht hadden ende wi hadden oec wech mogen gaen mer wi enwoudens niet doen Doe worden die heyden toornich ende doden

ARCHEMIUS dochter ende worpense onder enen groten hoep steens bihaer vader ende moeder Ende leyden PETRUS ende MARCELLINUS in DEN

ZWERTEN BOSCH ende onthoefden se Ende daer om hiet dat bosch nv DEN

WITTEN[8rb]BOSCH. om haerre martelien wil. Ende DOROTHEUS diestocker diese onthoefde sach haer ziele mit duerbaren clederen endemit gesteente mitten engelen varen inden hemel. Ende hi wert kerstenende sterf daer na in goeder rusten.

VAN SUNTE BLANDINA.

BIder martelaren tiden was een vrouwe die BLANDINA hiete daer CRISTUS

in bewijsde hoe dat god dicwijl in cranken personen grote dingen heeftgewrocht ende dat die gracie gods in hem veruulde dat si vannatuerliker stercheit niet en vermochte. ¶ Doemen dese BLANDINA voerdat kersten geloue pinigen soude twiuelden veel menschen dat si nietvolherden en soude connen ende oec haer selfs vrouwe die medegemartelijt wert die vreesde dat si ouermits tederheit des lichaems geenpijn om gods wil en soude mogen liden. Mer si wert vander genadengods also sterc ende stantachtich gemaect inder pinen die van desmorgens tot den laten auont toe duerde sonder ophouden die een voerende dander na dat die gene die haer pine aen deden hem verwonnengauen ende verwonderden hoe die ziel also lange in haren lichambliuen mochte ende al haer lichaem alsoe zwaerliken doer gepijnt wasmar also die heilige vrouwe namels tugede ende seyde So was haer totenen igeliken woerde des belyens CRISTI als si [8va] riep Ic bin kerstenAlso menichwerf wert in haren licham inden tormenten nye crachtengegeuen ende alle zericheit recht of gewasschen ende sterker endevaster gemaect ander pynen meer te liden Ende want si vernam dat sivanden belyen als sijt seyde Ic bin kersten haer pine daer medegelesschet wert so riep si blidelic veel te dicker Ic bin kersten Ic binkersten ende ten is niet quaet dat ic voer heb. ¶ In dien seluen tiden waseen dyake die SANCTUS hiet ende wert oec vanden <+dienres> dervyanden mit menigerhande manieren der pinen gepinicht die geenmenschelike natuer liden en mochte. Dese heylige man was also volgods hoe ongenadelic hi gepijnt wort nochtan en woude hi niet belyenvan wat geslachte of van wat stat of van wat lande dat hi waer of hoe hihiete. Mer als hi van enich deser dingen geuraget wert so en antwoerdehi anders niet dan ic bin kersten ic bin kersten. dat is mijn lantscap datis mijn geslachte van dien huse bin ic geboren dat is mijn rechte name Ic

en bin mit allen anders niet dan een recht kersten. ¶ Doe worden dieprincen alte zeer verwoet dat si mit also menigerhande manier vanpinen ouer hem gearbeit hadden Ende also veel van hem niet gewinnenen connen als te weten hoe hi genoemt was. Ten lesten namen sigloeyende iseren platen ende dructen die onder sijn armen ende anderswaer dat vel weecste was. Ende [8vb] wanneer die yseren platen yetvercoelt waren so gloeyden si se weder ende leydense van nuwes wederaen Also dat sijn vleysch van buten daer seer mede verbernt wert Mer hibleef onuersaget ende onbeweget. Ende niet meer en mocht men vanhem horen dan ic ben kersten. ¶ Die ewige hemelsche fonteynen die wtCRISTO vloeyen die vercoelden den brant des vuers also dat hi die pineniet van hem seluen mer van gods genaden mochte liden nochtan warenalle sijn lede ouer al so mit wonden mismaect datmen nauwelicmenschelike forme aen hem mocht merken nochtan wert CRISTUS

ouermits gloriosicheit dier martelien in hem bekennet. die ouermitssinen liden alle sijn wedersaken verwan Ende stercte veel sijnre riddersouermits den exempel dies lidens mer die bose menschen en achten desmirakels niet dat god in hem wrachte mer si namen na corten dagenende pinichden hem weder van nuwes Want si hopeden hem noch mitpinen te verwinnen Of storue hi in dier pinen dat zoude allen anderenkerstenen verueerlic sijn. mer het ginc al anders dan si dochten want alen mogen die ongelouige niet gelouen dese martelaer wert inder anderpijn van alre mismaectheit genesen Ende al sijn licham quam weder totalsulker gedaenten als te voren was ende wert al sijnre lede wedermachtich also dat dese leste pijn hem geen pijn mer een medicijn washem mede te genesen. [9ra] Al des gelijcs wert die heylige vrouweBLANDINA daer te voren of geseit is mit groter tormenten van nuwesweder gepiniget daer si in recht als wt enen slaep ontspringede haestelicin die gehuechnisse der ewiger zalicheit quam Ende riep mit eenrestantachtiger stemmen recht of si vanden hemel quame tot alle denvolke ende seyde O gi mannen ghi dwaelt alte zeer dat ghi tkerstengeloue mit pynen wt ons waent verdriuen. ¶ Ende na veel tormentendaer si in volherdede so wert si weder onder geuangen martelareninden kerker geworpen also dattie vrienden godes menige onsprekelikepijn hebben geleden Sommige inden kerker gestoruen Sommigenagelen in die handen ende in voeten geslagen ende also gepinigetSommige mit scande gedoot ende in menigerhande manieren derdodinge daer hem die godlike goedertierenheit altoos in te hulpenquam.

IN dien tiden was oec een heilich biscop die SOTINUS hiet wies leuen

ende gloriose steruen niet verswegen en dochte. Hi was bouen .xc. iaerout. ende sijnre lede als sulke outheit eyschede onmachtich ende binaleuende doot dan dat hem die minne die hi totten liden der martelienhad staende hielt. Dese heilige vader wert geleit ia meer gedragenouermits sijnre ouderdom totter vierscaer wies ziele daer om also langein sinen lichaem gehouden wert Op dat CRISTUS ouermits haer in dien[9rb] cranken licham te hoechliker geloeft ende geglorificiert mochtewerden. Ende doe hi in die vierscare des ongeraecten volcs geset wasriepen si alle euen lude. dit is CRISTUS selue. Die rechter vragede hemWat god is der kersten god. Die oude vader antwoerde weder.Waerstuus weerdich du soutsten bekennen. Doe worden si recht alsverwoede lude Die sommige sloegen hem mit vuusten Die sommigestieten mit voeten Ende die hem also na niet comen en mochten dieworpen hem mit stenen ende mit stocken of wat si anders gecrigenconden ende en ontsagen hem sijns eersaems ouderdom niet. merrekendent grote sunde wesen so wie den ouden geen confusie gedaenen had. Want daer in seiden si datmen den laster haerre goden sculdichin waer te wreken Ende doe hi na veel pinen ende confusien half dootweder inden kerker geworpen wort gaf hi cort daerna den geest.

OP dier tijt gesciede onuersienlic vter verhengenisse gods een

wonderlic dinc vanden bosen veruolgers dat nie daer te voren gesiennoch gehoert en was dat al die kersten die te voren geuangen warenende ouermits smekinge ende dreyginge dat geloue versaecten ende ofgingen worden weder gehaelt ende inden kerker geworpen. ende nietgehantiert als kerstene mer als manslachtige ende bose lude die genentroest van buten noch van bin[9va]nen en hadden. Dese onsaligemenschen hadden tweerhande pijn. Van buten worden si meer gepijntdan die kerstene want si troesteloes van gode worden gelaten daer omwaren si van binnen oec veel meer gepijnt Also dat si vander zwaricheithaerre consciencien meer van binnen gepiniget worden dan van buten.Mer al hadden die stantachtige martelaren pijn van buten die hope endecroon der martelaren halp hem onderdragen daer si also in getroostende verhoget worden datmen se ouermits bliscappen ende vrolicheithaers aenschijns voerden anderen ondersceyde. want alsinen se voer dierechters brochte of inden kerker leyde so waren si blide ende welgemoet Ende een godlike begauinge lichte hem wt haren aensichte datsi ketenen ende boeyen droegen recht als costelike gemmen ¶ Inden

stanke ende inder vulnisse saten si recht als of die die goede roke CRISTI

waer geworden Ende lieten hem důnken dat si in geen kerker mer ineen wonderlike welrukende apoteke saten. ¶ Mer diet gelove versaecthadden waren verslagen ende recht bedructe droeuige lude. Men mochtrouwe ende verdriet ouermits haerre ellendicheit wt haren aensichtesceppen ende waren seer mismaect ende ongenuechlic aen te sien. Siwaren oec vanden heydenen veel meer gelastert of gehatet recht alsonredelike ende onedele menschen die alle stantachticheit engelo[9vb]ue verloren hadden Ende al hadden si den kerstenen naemgelaten si hadden der manslachtiger ende der misdadiger sentencieende pijn weder geuonden. Doe die rechte kerstene dat sagen dattiescaffinge des goeden gods dat also ordenierde worden si onsprekelicverblijt ende gesterct Also dat si sonder verwandelen haers gemoetsende haers aensichts alsi geuangen worden stantachtich stonden endeanders niet en seyden dan wi sijn kersten wi sijn kersten.

IN dien tiden hadden die vrienden gods ende sijn martelaren

menigerhande manieren van pinen te liden die also menichsins warendat onse here IHESUS CRISTUS recht als een croon van menigerhanderosen ende bloemen maken woude sinen hemelschen vader te offerenende sinen ridders mede te lonen. Want MATURUS SANCTUS BLANDINUS

Ende ACCALUS worden voer veel dusent menschen van alrehandegeslachten midden in die vierscaer geset daer MATURUS ende SANCTUS allemanier van pinen ende van slagen mosten weder vernuwet werden rechtof si te voren nie geleden hadden. Want die wedersaken pijnden hemmit alre hande machten der heyligen lijdsamheit te verwinnen ende hemdie crone des volherdens te berouen. Mer die hope der glorien gods diehem so lange bi quam maectese in elker pinen so langer so sterker.¶ Doe menigerhande [10ra] pinen aen desen heiligen mannen besochtwaren ende si van haren opset niet te brengen en waren worden si gesetop enen iseren stoel ende veel vuers daer onder gestoect ende tenlesten haer hooft of geslagen ¶ BLANDINA wert gebonden aen enen paelende cruuswijs wt gerect Ende so den hongerigen lewen ende anderbeesten tot eenre spisen geset Ende doe si so cruuswijs aen den houtehinc dede si haer gebet mit enen onuerueerden bliden aensicht totonsen here gode wert. ende bat hem dat si ende al dander volstandichmosten bliuen van sijnre genaden ende hoepten dat haer begeertevolbrocht soude werden. Want so wie aen der passien CRISTO deylt diesel sijnre glorien mede delachtich werden. Mer doe geen vandenbeesten tlicham en dorste rueren doe wert si vanden stake gebonden

ende weder inden kerker geleit om noch meer te liden op dat si mit veelvictorien dat hoeft des ouersten serpenten soude vertreden ende dandermartelaers gemoede tot volherdinge mochte troesten ende si ten lestenmit veel stridens die si in enen cranken licham leet onuerwonnen bleefende nader doot gecroont mocht werden. Doe riep al dat volc dat menACCALUS soude halen dat een edel man was van goeder consciencienende inden geloue CRISTI begeerte totter martelien hadde dat een veelmeerre edelheit is. ¶ Doe hi [10rb] totter vierscaer gebrocht wert ginceen knecht voer hem die riep ende seide ACCALUS is kersten daertgemeen volc zeer om began op hem te roepen ende te rasen. mer doedie rechter vernam dat hi een edel man van ROMEN was dede hi en mitanderen kerstenen inden kerker leggen ende screef aenden keyser watsentencien hi daer ouer woude gegeuen hebben. In welken kerker himit sinen gesellen niet te vergeefs en was mer mit stercheiden desgemoets ende mit vrolicheit ende sijns geloues so maecte hi die crankesterc so dat si die te voren in twiuel waren geern wouden martelaersteruen daer die heylige kerke grote vruechde af ontfinc doe si sach dathaer kinder die bina inder doot waren geuallen ouermits goedervermaninge hem weder totten leuen keerden doe CRISTUS in hem vannuwes wert geconformiert. ¶ Die keyser screef den rechter wederdatmen die gene diemen niet verwinnen en mochte doden soude. Endeso wie CRISTUM versaken woude dat men die soude laten leuen. ¶ Doegeuielt op enen dach dat alte vele volcs van allen landen in die stat teriaermerct quamen ende die rechter ginc te rechte sitten ende dede diekerstenen mit menigerhande manieren van tormenten recht als toteenre pompen voer alt volc voer hem brengen Ende gaf dese [10va]sentencie. So wie van hen burger waer te ROMEN die soudmenonthoefden ende dander van wilden beesten doen verscoren DaerCRISTUS van allen groot eer of hebben <+soude> want die CRISTUM tevoren versaecten waren nv also gesterct dat si mitten getale dermartelaren begeerden gerekent te werden ¶ Doe dit aldus gesciede stontonder alt volc een man die ALEXANDER hiet die wijs ende machtich wasende van goeden zeden was ende van elkermalc gemint was Doe hibider vierscaren stont wert hi vander minnen godes also beruert dat hidie mertelaren gods mit teykenen ende mit werken also tottenvolherden des lidens stercte dat alle die gene vernamen die daer bistonden wat hi van binnen inder herten hadde. Alst volc dat mercte datsommige kerstenen te voren CRISTUM versaecten ende nv ouermits sijnretoetroestinge weder CRISTUM belieden doe worden si so zeer verwoet

ende alle gader roepende tot ALEXANDER Doe wert hi vanden rechtergeuangen ende midden onder alt volc te tale geset ende geuraget wiedat hi waer. ALEXANDER seyde mit eenre vrier stemmen weder endebeliede dat hi kersten waer. Doe wert die sentencie vanden rechtergegeuen datmen hem sanderen dages mit ACCALUS soude weder brengenende latense wilde beesten verslijnden Dat dede die rechter tegenskeysers gebot om dat hi te meer gunsten [10vb] vanden volke soudecrigen. mer doe geen vanden beesten der heyliger lichamen rueren enwoude worden si mit veel slagen ende tormenten ten lesten gepijntende midden onder alt volc geboden datmense soude onthoefden.ALEXANDER en sprac in al deser pinen nie een woert van buten datmenhoren mochte mar altoos vanden beginne totten eynde toe had hi inhem seluen mede sprake mitten here ende was stadich doende inbedinge ende gode louende. Ende als ACCALUS op enen yseren stoel wertgeset ende veel colen daer onder gebuetet dat hem die roke desbernenden vleisches oec sienlic vten monde ende vter nosen sloech.Doe riep hi tot den volke mit luder stemmen Sich dat is menschen teeten dat ghi doet ghi zuect heymelike misdaet in ons die ghi openbaerlicdoet wi en eten geen menschen als gi doet Doe vragede men hem hoesijn god plage te hieten. Hi antwoerde weder veel gode werden mit veelnamen onderscheyden mer een god en behoeft geenre namen. ¶ Daernae wort die sentencie des onthoefdens in hem volbracht ende voer tenewigen leuen. Ten lesten wort BLANDINA mit haren kinde dat een luttelmyn dan .xv. iaer out was weder in die vierscaer gebrocht die bi datgebot des rechters bi alle dien tormenten der martelaers moste staenende aen sien se of si daer yet of verueert mochte werden. [11ra] Menwoudse dwingen aenden afgoden te gelouen ende bi hem te zweren. Siseyde weder dattie afgode niet en waren daermense bi dwingen woudete gelouen Ende doe si se mit veel ander woerde gelachtert had begantvolc noch veel meer op hem te rasen also dat hem noch des kintsioncheit noch der moeder tederheit niet en ontfermde. Mer brochtenmenigerhande manieren van tormenten mit hem ende seyden van groterwreetheyt dat si van allen zouden besueken. Dat kint wert vandermoeder also gesterct dattet inder belijnge CRISTI volherdende bleef endegode inder pynen offerde een onbeulecte ziele. Mer Sunte BLANDINA dieedel moeder was die leste van hem allen Ende want si die martelaersende haer kint voer had gesent so woudse nv haesten hem vrilic na tevolgen ende wert in haer seluen blide ende vrolic recht of si tot haersbrudegoms camer genodet waer of ter bruloft soude gaen Wt dier

vreuchden gesciedet dat si haer inden slagen verblide opten roester daermense op briet ende was also wel gemoet recht of si tot eenre tafel vanconincrike gerechten had geseten Daer na wert si voerden beestengeworpen mer si bleef daer of onberuert. Daer na wert si in een nettegebonden ende voer enen toornigen verre geleyt van wies hoernen sigruwelic gestoten wert en seer geworpen wort nochtan bleef siongeguetst al[ 11rb]toos mit enen bliden aensichte. ende mit enenstantachtigen gemoede Ende had inder hopen ende inder minnen haermede sprake mit gode van binnen. ¶ Ten lesten wert si mit enenzweerde onthoeft ende ontfenc der martelaer croon inden ewigenleuen. Die heyden die haer pijn ende haer victorie sagen verwonderdenhem ende seiden tot malkanderen dat nye wijf en was die also groteende alsulke pijn mochte liden.

IOHANNES ELEMOSMARIUS

IOHANNES DIE AELMISSIERRE was patriarche van ALEXANDRIEN. Op eenre

nacht doe hi in bedinge was sach hi een scone ioffer bi hem staen dieeen croon opt hoeft had van oliuen.ende hi wert seer verueert endevragede haer wie si waer. Si seide. Ic bin die ontfermherticheyt die godevanden hemel comen dede. ende nemet mi tot eenre bruut ende di selwel sijn IOHANNES mercte dat ontfermherticheit beteykent is bidenarmen ende wert van dien dage so ontfermhertich datmen hiet ELEMON

dat is aelmissierre die arme lude hiet hi sijn heren. Ende in sulker statplegen noch die hospitaelmeisters die armen haer heren te hieten. Hiriep alle sijn knapen ende seide tot hen Gaet al die stat duer endebescrijft mi mijn heren Ende om dat sijs niet en verstonden wat himeende so seide hi hem Dien ghi arm hiet die hiet ic mijn heren endemijn hulpers want [11va] si mogen ons waerliken helpen endethemelrijc geuen Om dat hi die lude woude brengen dat si geernaelmissen souden geuen so plach hi te seggen Doe die arme eens in diesonne saten om hem te verwermen so begonsten si te seggen vandengenen die geern aelmissen plagen te geuen ende die goede presen siende die quade lasterden si Ende dat daer een tolnaer was die PETER hietdie machtich was ende herde rijc mer sonder ontfermherticheit was hiop die armen want alsi tot sinen huse quamen so plach hise mit groteronweerdicheit te veryagen Ende datter oec niemant en was onder dienarmen die seide dat hi aelmissen gehadt had in sinen huse. Doe seydedaer een wat wildi mi geuen of ic huden aelmissen van hem ontfae Ende

si maecten beloefte Ende hi ginc tot des tolnaers huse wert ende bat omdie aelmisse Ende doe PETER thuus quam ende hi den armen voer sijnduere vant ende een van sinen knechten brochte roggenbroot int huusEnde om dat PETER geen steen en had so greep hi een roggenbroot endein gramscap werp hi den man daer mede. ende die arme man namtbroot ende ginc tot sinen gesellen wert ende seide dat hem PETER dieaelmisse gaf. ¶ Na tween dagen wert PETER doot siec ende hi sach inenen visioen dat hi voert oerdel stont ende aen die een zide stondenzwerte dieren die al sijn zunden in [11vb] een wagescale leyden Endeter ander ziden stonden dengelen mit witten gecledet zeer bedroeft omdat si niet en hadden te leggen daer tegens. Doe seiden si waerlic wienhebben niet dan een roggenbroot dat hi ouer twe dagen sijns ondancsgaf. ende alsijt op die scael leyden doe wast effen in beyden ziden endedengel seide hem Doch meer tot den roggenbrode of dese zwerte ludesellen di begripen Doe hi ontwaecte ende hi verlost was seide hi tottenpaeus Of mi een roggenbroot dat ic in gramscap werp also halp hoe veelmeer sel my dan helpen of ic al mijn goet gaue den armen. ¶ Op eenretijt doe dese PETER tijdde doer enen wech gecleet mit sinen bestenclederen doe quam een man die sijn scip te broken was in die zee alnaect ende bat hem dat hi hem iet cledes gaue. ende hi dede sijn goedecleet wt ende gaft hem. Ende hi namt te hants ende vercoftet Ende doedese tolnaer weder keerde ende sach dat hijt cleet verdaen had wert hiso seer droeuich dat hi niet eten en mochte ende seyde Want ic en wasniet weerdich dat die mijns gedacht had Siet doe hi sliep doe sach hieen die claerre was dan die sonne ende droech op sijn hoeft een cruce.ende hi had dat cleet aen dat hi den armen gegeuen had ende seidehem. PETER wat waenstu. doe hi hem die zake sijnre droefheit geseit haddoe seyde hi beken[12ra]stuut wel. ende hi seide Ia ic here. Ende onsehere seyde hem Hier mede hebstu mi gecleet van dier tijt dattuut migaueste ende ic danke dinen goeden wille want ic had coude ende duhebste mi ouerdect. ¶ Doe hi tot hem seluen quam doe begonste hi diearme te prisen ende seide. Levet onse here ic en sel niet steruen voer iceen sijn sal van hem luden Hi gaf al sijn goet den armen ende hi dedecomen sijn ouerste knape ende seyde hem Ic wil di een heymelicheitbeuelen Ende en doe dijs niet dat ic di beuele so sel ic di vreemde ludevercopen Ende hi gaf hem .C. pont goudes ende seide hem Gaet teIHERUSALEM ende coept dijn comenscap ende vercoept mi enigekerstenen ende gift gelt den armen. Want does die knechten niet doenen wouden doe seyde hi hem En doestu niet dat ic di segge so sel ic di

vreemde lude vercopen Doe leyde hine mit hem ende dede hem knapencleder aen ende vercoften enen sulueren smit ende gaffen om .xxx.penninge ende deyldet gelt den armen Ende dese PETER dede altenontameliken dienst also datten alle menschen versmaden ende anderknapen sloegen dicwijl ende men hieten den sot. Mer onse hereopenbaerden dicke ende toechde hem sine cleder ende die penningeende troesteden. mer doe die keyser ende alle die voerbarichste luderouwe hadden dat si dus voerbarigen [12rb] man verloren hadden soquamen sommige van sijn gebueren van CONSTANTINOBEL om tevisitieren die heylige stede van IHERUSALEM. ende si worden van desPETERS here genodet ende doe si ouer eten zaten doe seide die eentotten anderen in droefheyden Hoe gelijc is dese knecht heren PETER

den tolnaer Ende doe sijt neerstelic besagen doe seyde die een waerlictis her PETER Ic sel opstaen ende houden hem Doe hi dat mercte vloechhi al heymelic Ende die portier was stom ende doef ende mit teykenenplach hi die dore te ondoen ende PETER seide hem mit woerden dat hidie dore op dede. Ende hi hoerdet ende antwoerde hem ende wertsprekende ende hi dede hem die dore op ende quam int huus ende siverwonderden alle dat hi sprac ende hi seide. Die die kueken plegetscoen te maken is wt gegaen ende geulogen mer besiet of hi godsknecht iet is. Want doe hi mi seide Doch op die duere doe quam te hantwt sinen monde een vuer tot minen oren ende tot mijnre tongen Endete hant wert ic horende ende sprekende. ende si sprongen alle op endeliepen hem na ende si en vondens niet Ende alle die vanden huse dedenpenitencie om dat si hem so grote smaetheit gedaen hadden.¶ Een monic woude IOHANNEN DEN AELMISSIERRE proeuen ofmen hem mitwoer[12va]den soude mogen seggen so dat hi in een quaet wanenquaem Dese monic quam in die poerte ende bescreef alle die gemeenwiue ende ginc tot elker bi sonder ende seyde Geeft mi desen nachtende en doch geen onreynicheyt. Ende des auonts als dese monic quaminder wiuen huus so ginc hi leggen ouer sijn knyen in bedinge al dennacht in een winkel van den huse ende bat ouer elc wijf ende daer na soginc hi wt ende beual een igelic dat sijs niet seggen en souden. mer eenvanden wiuen seidet wat hi dede. ende doe die monic bedede ginc inhaer die duuel. Ende aldie lude seyden haer God geldet di dattuverdient hebste Ende du hebste gelogen Want die mensche coemt hierin om sine onsuuerheit te doen ende nergent anders om. Alst auontgeworden was seide VITALIS hi woude gaen Want dustanigen vrouweontbeit mijns Ende alsen vele lude daer om verspraken so antwoerde hi

En heb ic niet also wel een licham als een ander Of is god alleen op diemoniken gram En bin ic niet een mensche gelijc een ander. Sommigeseiden Heer abt neemt een wijf ende verwandelt dijn abijt dattu denluden in geen quaet gepens en brenges ende hi geliet hem gram endeseyde Ic wil en v niet horen gaet van mi die quaet pensen wil. hi pensequaet ende hi steke sijn hoeft aen die want [12vb] Si di wachters gesetop mi van gode Gaet ende sorget voer v seluen Ghi en selt ouer mi geenrekeninge geuen. Dit seide hi al roepende. Doemen dit IOHANNEN DEN

AELMISGEUER clagede so verherde god sijn herte dat hijs niet en geloefdemer hi bat dat VITALIS leuen ende regiment most werden vertoget voersijn doot om dat sijs nergent zunde en souden hebben wiet in quadepensde Aldus bekeerde VITALIS veel van dien wiuen ende settese incloesteren. ¶ Op een morgenstont doe hi wt quam van eenre so quamhem een te gemoete die in quam om sijn onkuuscheit te doen ende higaf VITALIS enen kinnebacslach ende zeide Quade mensche welc tijtwilstu di beteren van dijnre oncuuscheit Ende hi seide Geloues mi dattuvan mi alsulken kinnebac slach selste ontfaen dat alle die vanALEXANDRIEN sellen vergaderen Ende hier na quam die duuel in eengelikenisse van enen zwerten man ende gaf hem een kinnebac slachende seide hem Dit is dien kinnebac slach dien di dabt VITALIS sendeende dede hem veel quelnissen aen so dat mit sinen roepen die ludeworden vergadert. mer doe hijs rouwe had dat hi VITALIS dat gedaenhadde doe bat hi voer hem ende hi wert genesen. ¶ Doe VITALIS sijnredoot naecte liet hi dit gescrift achter En vonnist niet voer tijt Ende dielichte wiue seident al wat hi plach te doen Ende alle diet hoerdenloueden gode ende [13ra] sonderlinge DIE AELMISGEUER IOHANNES endeseyde vergaue god dat ic den kinnebac slach had ontfaen die hi ontfenc.

Een arm mensche quam in eens pelgrims gewise tot IOHANNEN DEN

AELMISGEUER ende eyschede die aelmissen. Ende IOHANNES riep sinendrossaet ende seyde hem Gif hem ses penninge Ende hi nam se endeginc wech ende dede ander habijt aen ende quam weder tot IOHANNEN

ende bat aelmissen. Doe riep hi sinen drossaet ende seide Gif hem .vi.gulden. Doe hi se hem gegeuen had ende hi wech was seide diedrossaet tot IOHANNEN. Bi dijnre bede vader so heeft dese man tweeaelmissen ontfaen ende telken sijn habijt verwandelt mer IOHANNES

vensde hem dat hijs niet en wiste. ¶ Echter verwandelde hi sijn habijtende quam om dat hi aelmissen bidden soude. Doe noopte die drossaetIOHANNEN ende wijsde dat hi dat waer. Ende IOHANNES antwoerde hem

Gaet ende geeft hem .vij. penninge machschien Tis mijn here IHESUS diemi proeuen wil of dese meer ontfaen mach dan ic geuen mach.

Op een tijt doe een leuite der heyliger kerken gelt in comenscap leggenwoude ende dat dese IOHANNES niet gedogen en woude mer dat hijt denarmen gaue Alsi hier beide om streden mosten si ten lesten vangramscappen sceyden. ¶ Doe die elfte vre vanden dage was so ontboetIOHANNES PATRICIO mit [13rb] sinen cappellaen Ende seide hem alwenende Die sonne is onder Doe hi dat hoerde quam hi al wenendeende bat genade.

Doe een van IOHANNES iongeren een groot onrecht gedoget had vanenen tauernier ende hijt al wenende IOHANNES clagede om dat hivertroost mocht werden Doe seide IOHANNES hoe was iemant also coendat hi di wederseyde of dat hi sinen mont ondede tegens di belouet misone ic sal sulc dinc dien man doen dat al ALEXANDRIEN daer ofverwonderen sel. Doe hi dat hoerde wert hi vertroest ende waende dathine seer soude doen slaen Doe hi dat sach dat hi vertroest was custe hisijn voerhoeft ende sprac Oftu waerlic wilste sijn een neue mijnreoetmoedicheit so bereyt di dattu wilste werden geslagen endeversmaetheit gedogen van allen luden. want gewarige maechscap en isniet allene van den vleische ende vanden bloede mer si is bekent vander dueget des herten. Staphandes sende IOHANNES om den man endemaecten vry van allen assijs ende tolle Ende alle diet hoerdenverwonderden hem Ende si verstonden dat hijt meende dat hi seyde Icsel hem sulc dinc doen dat al ALEXANDRIEN sel verwonderen.

Doe IOHANNES hoerde dattet costume was also saen als die keysersgecroent waren dat die meysters die die graue maken brochten vier ofvijf manieren van [13va] marmers stenen Ende vrageden hem Heerkeyser van wat manieren of van wat metale wilstu dijn graf gemaecthebben Dit dede IOHANNES oec mer hi hiet dat men sijn graf nietvolmaken en soude voer sijnre doot Ende hi ordenierde sommige ludedaer toe als hi mit clergien in groter feesten zat dat si dan comenzouden tot hem ende seyden Here dijn graf en is noch niet volmaectbeueel datment volmake want du en weetste niet welc tijt du steruenselste Dit dede hi daer om dat hi altoos sinen doot voer ogen hebben

soude. Een rijc man zach dat IOHANNES DIE AELMISGEUER snode laken opsijn bedde had want hi had die ander den armen gegeuen Ende hi gincende coft hem een herde goet beddecleet. ende gaft IOHANNEN Ende doehijt snachtes ouer had so en conste hi niet gheslapen want hi pensede

datter .ccc. armer menschen sijn heren mede souden gecleet sijn Endehi weende alden nacht ende seyde Hoe veel isser tauont slapen gegaenal vastende ende hoe veel isser nat van den regen nv op die merct Endehoe veel slaepter die crimpen van couden ende du hebste grote vischengegeten ende leggeste in een camer ende bouen alle dit quaet so hebstueen bedde cleet van .xxxvi. penninge Die oetmoedige IOHANNES en seldit niet ouer leggen. Ende doet dach geworden was dede [13rb] hijtvercopen ende gaft gelt den armen Doe dat die rike man hoerde coftehijt bedde cleet anderwerf ende gaft IOHANNEN ende bat hem dat hijt nieten vercofte. mer dat hijt ouer hem leyde. IANNES namt ende dedet wedervercopen ende gaft het gelt den armen. Doet die rike man hoerde ginchi weder ende coftet ende brochtet IOHANNES ende al lachende seideIOHANNES tot hem wi sellen besien welc onser gebreken sel Ic tevercopen ende ghi te copen Ende aldus zuetelic berichte hi den rikenman Dat mach ic sonder zunde doen enen riken man rouen ende denarmen geuen. want hem tween wint men aldus Den enen om dat hi derriker zielen behout Den anderen want hi sel daer of groot loon hebbendat hi so aelmissen doet Dese IOHANNES om dat hi dien mensche woudebrengen aelmissen te doen So plach hi te seggen IOHANNES serapionedoe hi sinen mantel enen armen mensche had gegeuen doe ontmoetedehi enen anderen die coude had ende hi gaf hem sinen roc ende bleef alnaect sittende mitten enen boec daer die ewangelie in stont Ende doevragede hem een ende seyde Heer abt wie heeft di geroeft daer togedehi hem tewangelium ende seide Dit heeft mi geroeft daer na sach hienen anderen armen mensche ende hi vercofte dat ewangeli boec endegaf den ar[14ra]men tgelt. ¶ Alsmen hem vragede waer die ewangelienwaren so antwoerde hi Die ewangelie gebiet ganc ende vercoept al dattuhebste ende gif den armen Ic had die ewangelie ende ic hebse vercoftende tgelt den armen gegeuen. Doe IOHANNES beuolen had dat menenen die hem bat aelmissen geuen woude vijf penninge so wert hiveronwert dat hi niet meer aelmissen hem en boet ende hi begonsten teverspreken ende hem te verwiten in sijn aensicht Doe dat IOHANNES

knapen hoerden wouden si hem gaen slaen mer IOHANNES verbotet hemende seide Laten mi vloeken bruedere want siet ic heb .lx. iaer godeverwracht mit minen werken Ende en selic dan niet een verwijt vandesen verdragen ende hiet den sac mitten gelde voer hem brengen dathi name also veel als hi woude. ¶ Doet volc alst ewangelium gelesen wasvter kerken plach te gaen ende buten staen clappende so ginc diepatriarche buten op een perc mit hem wt ende ginc sitten in midden

Doe si dat sagen elc verwonderde hem Doe seide hi tot hem Kinderewaer die scaep sijn daer is die herde Gaet in die kerc ic sel mitti gaen ofblijft hier ende ic sel hier oec bliuen. Dit dede hi eens of twewerf ende aldaer leerde hi se in die kerc te gaen.

Doe een iongelinc een nonne genomen had ende die clerkenlachterden den iongelinc voer den patriarche Ende seiden [14rb]datmen verbannen soude als een die twe zielen verloren hadde dat wasdie sine ende die haer. Doe seide IOHANNES Sonen men en sal also nietdoen want ic toge v dat ghi twe zunden doet want ten eersten doe ditegen gods gebode En ordelt niet so en werdi niet verordelt. Tander isghi en weet niet of hi noch zundiget sonder berou. Dicwijl als IOHANNES

was op genomen inden geest in bedingen so hoerdemen disputieren mitgode Goede IHESUS laet ons besien welc onser gebreken sel diverlenende of ic geuende. ¶ Doe hem die ziecheit aen quam daer hi ofsterf seyde hi ic danke god dat mi niet gebleuen en is als ic steruesonder enen penninc dien beuelic om gode te geuen men leyde sijnlicham in een graf daer twe biscopen in begrauen waren Ende beydedese lichamen rumeden wonderlic desen IOHANNEN ende lieten tusschenhem beyden een ydel stat.

Een cleyne tijt voer dat hi sterf so had een wijf al ten quaden zundegedaen ende si en woudes niemant biechten Ende IOHANNES seyde haerdat sijt screue om dat si scriuen conde ende dat sijt besegelt hembrochte ende hi zoude voer haer bidden Ende si dedet ende screef diesunden ende besegelt gaf sijt desen IOHANNES ende na een luttel dagenwert hi ziec ende sterf. Doe si hoerde dat hi doot was hielt si haer[14va] seluen ouer gehoent ende confuust ende waende dat hi dieletteren yemant gelatede hadde Daer om quam si tot sinen graue endeweende daer zeer ende riep Ay my Ay my Ic waende dese scandegescuwet hebben mer ic bin te scanden geworden alden luden Ende doesi bitterlicken weende quam Sunte IAN vten graue mit sinen biscoplikenhabite Ende die twe biscopen die daer lagen ende si seiden totten wiuewaer bi moeystu ons dus zeer ende en laetste ons niet rusten mer onsestolen sijn al nat van dinen tranen Ende hi gaf haer den brief besegelt alshi eerst was ende seide Besich dese zegel ende doch op dijn gescrifteende lese. Doe si den brief ondede vant si haer zunden of gedaen endedaer was aldus gescreuen Om IOHANNES wil mijns knechtes so is dijnzunde of gedaen Ende aldus dancte si gode zeer ende IOHANNES endedander twe biscopen ende si gingen weder int graf. Hi sterf int Iaer onsheren .vic. onder FACOEN den keyser.

Van Sunte PRIMUS ende FELICIANUS.

PRIMUS beduut die ouerste groot Ende FELICIAEN beduut zalich out man.

PRIMUS is geseit douerste of grote om sijnre weerdicheit ouermits datliden sijnre martelien ende om sijn macht mitten werken van miraculenende om die volmaectheit sijns heyligen leuens ende om sijnre glorien.¶ FELICIAEN is geseit out niet alleen om sijnre outheyt van dagen mer omsijn [14vb] grote weerdicheyt ende om die rijpheit sijnre wijsheit Endeom die zwaricheit sijnre zeden.

PRIMUS ende FELICIAEN worden voer DYOCLESIAEN ende MAXIMIAEN vanderafgoden biscop gewroeget Ende si seiden waert datmen se den afgodenniet en dede offeren dat si geen weldaet van den goden en soudencrigen. Doe beualse die keyser inden kerker te werpen Mer dengelverlostese ende echter worden si voer den keyser gebrocht om dat sisterc bleuen int geloue So deden si se alte iammerlic slaen endeversceydense van een Ende die rechter seide tot FELICIAEN Dat hi sage opsijn outheit ende dat hi den afgoden offerde FELICIAEN seide tot hem Sichic hebbe nv .lxxx. Iaer ende tis .xxx. iaer geleden dat ic die waerheitbekende ende dat ic vercoes een leuen mit gode die mi mach verlossenwt dinen handen. Doe deden die rechter braden ende dede hemnagelen doer hande ende voete slaen Ende hi seide hem Aldus selstubliuen tot dattu onsen wille doeste Ende doe FELICIAEN mit blidenaensicht hier in bleef dede hi en quellen ende en liet hem niet tetengeuen. ¶ Daer na dede die rechter PRIMUM voer hem brengen Ende seydehem Sich dijn brueder heeft des keysers wille gedaen. Ende hier om is hiin groter eren inden palase. daer om doch also oec. PRIMUS seide. Albistu sduuels zone nochtan hebstu waer geseit in enen dele. want mijnbrueder heeft geconsacriert skeysers gebot van hemelrijc [15ra]Doe wert die rechter gram ende dede sijn zide bernen ende gesmoutenloot in sinen mont ghieten daert FELICIAEN aen sach om dat hi hem daerof verueren zoude. Mer PRIMUS dranc zuetelic dat loot als oft cout waterhad geweest. Doe wert die rechter gram ende dede wt laten tweliebaerden mer si vielen voer hem neder ende stonden als sachtmoedigelammeren Ende echter dede hi wrede beren wt laten ende si wordenoec goedertieren. Daer dit gesciede waren meer dan .xijm. mannen biEnde van dien worden v.c mannen bekeert Mer die rechter dede PRIMUM

ende FELICIANUM onthoefden ende dede haer lichamen voer die vogelen

ende voer die honde werpen Mer si bleuen ongequetst ende die kerstengroeuen se Si waren gepassijt int Iaer ons heren .287. .cc. ende .lxxxvij.

Van Sunte BARNABAS apostel

BARNABUS beduut een kint des toecoemstes of eens propheten kint of

beslutende. Men seyt hem vierwerf kint om die vier manieren sijnreonderdanicheit. want men hieten inder scriftueren kint ouermits sijnregeboerten ende sijnre leringe ende sijns navolgens ende sijns verkiesensWant hi was van CRISTO geboren biden doepsel ende geleert mittenewangelium Ende hi volgede hem na bi martelien Ende hi was van hemvercoren biden hemelschen lone Ende dese punten behoerden allenehem seluen toe. [15rb] Mer tot ander lude behoef was hi toecomendetroestende ende prophetierende. Hi was toecomende al om lopendeende predikende alle sins ende dat merctmen wel in dien want hi wasSunte PAULUS gesel Hi was oec vertroestende den armen ende denbedroefden dien hi aelmissen droech. Ende hi zanc vander apostelenwegen een Epistel. Hi was oec propheet want hi had enen geest derprophecien. hi was oec beslutende want hi vergaderde ene grotemenichte int geloue alst wel schijnt dat hi gesent was te ANTYOCHIEN.¶ Van desen vieren is inder apostelen werc gescreuen. Hi was een mandat is te verstaen manlic. als ten eersten goet. Ten anderen vol desHEYLIGEN GEESTES. Ten derden getrouwe. Sijn passie bescreef IOHANNES

sijn neve die hietmen oec MERCUS die een ewangelist was. Dit en wasBARRABAS die mordenaer niet dien die IODEN eyscheden ouer IHESUM.

BARNABAS was een leuite geboren wt CYPREN. Hi was een vanden .lxxij.discipulen ons heren ende in veel zaken is hi geprijst inder apostelenwerc Want hi was alte wel informiert ende beset beyde tot hem seluenende tot gode ende tot sinen euen kersten. Tot hem seluen was hi welbeset in sijn drie crachten dat is in reden ende in begeerten ende inwerken. want hi had die redelike cracht verlicht mit den lichte derkennissen daer of staet gescreuen [15va] In ACTIBUS Inder kerken vanANTIOCHIEN waren propheten ende leraers In den welken warenBARNABAS ende SYMON. ¶ Ten anderen had hi sijn begeerlike crachtgezuuert vanden gemulle deser werltliker begeerten Daer of staet InACTIBUS Doe IOSEPH die toegenoemt was BARNABAS vercofte enen ackerdie hi had ende brochtet gelt voerden apostelen. ¶ Die glose seit. Hiertoende hi datmen versmaden zoude dat men niet handelen en woude

Ende hi leerde datmen tgout onder die voete treden zoude dat hi onderder apostelen voeten werp ¶ Ten .iii. had hi sijn beruerlike cracht vastgemaect mit groter vromicheit om dat hi manlic aenginc vele dingen Ofom dat hi eenperlic sterke dingen dede of om dat hi vrolic verdroechwederspoedige dingen § Dat hi manlic felle dingen aenginc datmachmen merken om dat hi die grote stede van ANTYOCHIEN aen nam tebekeren. Hier of staet In ACTIBUS Doe PAULUS bekeert was ende hi teIHERUSALEM gecomen was ende hi geern onder die Iongeren had geweestEnde si alle van hem vlogen als scape van den wolf vlien Doe grepenBERNABAS mit ter hant ende leyden totten apostelen Hi was geduerichsterke dingen oec te doen want si vermagerde sijn licham ende queldenmit vasten Als gescreuen staet In ACTIBUS Doe si onsen here dienendewaren ende si vas[15vb]teden. Hi verdroech oec vromelicwederspoedicheyt Also hem die apostelen oerkonscap geuen mit onsenlieuen bruederen BERNABAS ende PAULUS die haer zielen geleuert hebbenom den naem ons heren IHESU CRISTI. Hi was oec wel beset tot godewerts alle dinc tontbeyden ofte onderdaen gods wille ende sijnre machtende sijnre godheit. Want hi ontbeyde gods wille om dat hi niet enwoude prediken voer dat hi gods wille ende gods macht ontfaen zoude.Ende ACTIBUS seit. Die HEYLIGE GEEST sprac versceit mi BARNABAM endePAULUS int werc daer ic se in ontfaen heb. Ten .ij. was hi onderdaen godsmacht ende mogentheit.Want ACTIBUS seit Doe somlude hem toegeuenwouden die mogentheit gods ende si hem ostien wouden offeren endesi hem IUPITER hieten den ouersten Ende PAULUS MARCURIO als enen wysenende welsprekenden Te hant scuerden BARNABAS ende PAULUS haer clederende riepen O ghi mannen wat maecti wi sijn sterflike menschen gelijc vluden ende wi boetscappen v dat ghi van deser idelheit selt werdenbekeert tot den kersten geloue. ¶ Ten .iij. was hi onderdaen dergoedertierenheit gods als ACTIVUS seit. Want doe sommige IODEN kerstenwaren geworden wouden si minren ende vernauwen diegoedertierenheit vander gracien gods daer wi alleen mede verlost sijnsonder die wit Ende si seggen [16ra] wouden dat dese goetheit godsniet genoech sijn en mocht sonder besnidenisse Ende PAULUS endeBARNABAS dit verstonden Ende si togeden dat alleen sonder die wetgenoech waer die goetheit vander gracien gods. ¶ Hier en bouendroegen si oec die questien totten apostelen ende impetrierden vandenapostelen letteren tegen der IODEN error. Oec was hi alte wel beset totsinen euen kersten Want hi voede sijn scapen mit woerden mitexempelen ende mit giften. Mit woerden want hi eenperlic predicte

twoert gods. In ACTIBUS staet. PAULUS ende BARNABAS bleuen te ANTIOCHIEN

ende leerden daer ende predicten gods woert mit velen anderen. ¶ Ditschijnt oec wel aen die grote menichte van volc die hi tot ANTIOCHIEN

bekeerde also datmen daer die discipulen eerst hiet kersten. Hi noedseoec mit exempelen Want sijn leuen was in allen dingen een spiegel vanheylicheiden ende een exempel van religione. Want in alle sinen leuenwas hi manlic ende <+een> licht in alle sijnre goetheit van zeden Goette aensien in allen gracien vol des HEILIGEN GEESTES Ende voerbarich inallen duechden ende in allen geloue. Van desen vieren staet in ACTIBUS

Si senden BARNABAS te ANTIOCHIEN ende hi riet hem allen dat si bleueninden opset haers herten in gode. Want hi was een goet man in gracienende vol des HEILIGEN GEESTES ende geloues. ¶ Ten .iij vuede [16rb] hisijn scape mit giften ende dat in tween manieren want die gifte istweerhande dats van tijtliken aelmissen te doen ende den armenlijftocht te geuen Ende dat ander is geestelic alsmen die misdaet vergeeftDie eerste gifte had BARNABAS doe hi den bruederen die in IHERUSALEM

waren aelmissen droech Men leest in ACTIBUS Doe die grote duertijtgeworden was onder den keyser CLAUDICO als AGABETH geprophetierthad Doe dochten die discipulen na dat elc had te senden den bruederenin IUDEEN Ende si deyldent ende seynden totten anderen mit PAULUS

ende mit BARNABAS Die ander gifte had hi doe hi IAN diemen toenaemtMARCUS vergaf sine misdaet. Want doe MARCUS BARNABAM ende PAULUS

gelaten had doe hi weder quam ende hem dat leet was ende ontfenkentot enen Ionger Ende daer bi scieden si onderlinge want beyde wast vangoedertierenheit ende van goeder meninge deden sijt. want BERNABAS

ontfenken weder van ontfermherticheit. Ende datten PAULUS niet medenemen en woude dat dede hi van gerechticheiden. Want op die stat inACTIBUS seit die glose Om dat hem MARCUS voergeset had int voerhoeftvanden aensichte dat was vander predicacien Ende om dat hi hier omhem alte crachtelic toe dede Daer om en wouts PAULUS niet ontfangendat mit sijnre blootheit der ander crachten [16va] niet en zoude werdenvermynret. Want dese versceydinge en was niet gedaen in gramscappenmer mitten ingeuen des HEYLIGEN GEESTES Ende daer om sceyden si omdat si meer lude souden prediken. Ende also sciede daer na. want doeBARNABAS in die stat gecomen was doe openbaerde MARCUS sijn neue eenscoen man in sinen visioen ende seyde hem IAN wes vrome wantvoertmeer en sulstu niet werden geheten IAN mer hoge. Doe hi ditBARNABAS geseit had doe antwoerde hi wachti neerstelic dattuut niemanten segste dattu gesien hebste. want tenacht openbaerde mi onse here

IHESUS ende seide BARNABAS wes vrome want du sulste dat ewige loenontfaen om dattu dijn lude hebste gelaten ende om dattu om minennaem dijn ziel hebste geauontuert. Doe BARNABAS ende PAULUS lange tijttot ANTYOCHIEN hadden geweest. Doe openbaerde dengel gods PAULUS

ende seide te hem haesti te IHERUSALEM want daer ontbeyt dijns sommigebruederen mer om dat BARNABAS te CYPERS woude varen ende vader endemoeder visitieren Ende PAULUS vmmer sonder letten woude teIHERUSALEM daer om sceyden si aldus mitten ingeuen des HEYLIGEN

GEESTES. Mer doe PAULUS BARNABAS geseit had dat hem dengel beuolenhad doe antwoerde BARNABAS Ons heren wil moet gescien mer nv ga ic teCYPERS wert ende daer sal ic mijn leuen eynden Ende [16vb] di en sel icnummermeer sien Ende als hi aldus wenende voer PAULUS voetenwentelde van compassien seide hem PAULUS En weent niet want tis onsheren wille want te nacht openbaerde mi onse here ende seide Enverbiet niet BARNABAM te CYPERS te gaen want hi sel daer veel ludeverlichten Ende sel daer martelie ontfaen. Doe voer BARNABAS tot CYPERS

mit MARCUS ende droech mit hem MATHEUS ewangelie ende hi leydese opdie zieken Ende mit gods cracht genas hi der vele Ende doe hi in CYPERS

gecomen was so vonden si enen touenaer die hiet ELYMAN die PAULUS

beroeft had tenen tiden van sinen ogen Ende hi was hem contrarie Endeen lietse niet binnen PAFUM comen.

Op een tijt sach BARNABAS veel manne ende wive naect lopen ende doenhaer feeste den afgoden Ende hi wert daer om gram ende vloecte dentempel. Te hant viel een deel daer neder ende doder vele. Ten lestenquam hi tot SALIMAN ende een gokelaer ruerde daer tegen hem een grootgeruft Ende die IODEN grepen BARNABAM ende deden hem daer veellelicheiden ende togen hem voerden rechter vander poerten dat hinesoude doden. mer doesi vernamen dat ESEBINA een machtich man dievan NERONS geslacht was daer gecomen was dat ontsagen si hem dat hien van haren handen verlossen woude ende dat hine soude laten gaendaer om bonden si hem een zeel om den [17ra] hals ende togenen daermede vter stat ende daer verbernden si hem. Hier mede en waren dieIODEN noch niet verzadet mer si besloegen sijn gebeente in een lodenvat ende woudent werpen in die zee mer IOHANNES sijn ionger ende tweander stonden des nachtes al heymelic op ende namen sijn gebeenteende groeuent in enen cloester. Ende also SIGEBRECHT seit so lagen sidaer tot ZENONS des keysers tiden ende GELASIJS dat was doe vc. iaergeleden. mer doe vertogede SELUCUS sijn gebeente ende also worden si

geuonden. BARNABAS predicte eerst CRISTUM te ROMEN ende hi was dieeerste biscop tot MEYLANEN.

Van Sunte NASARIUS ende wat die naem beduut.

NASARIUS beduut also veel als NAZARENUS Ende beduut gewyet of zuuer

of versceyden of blode of wachtende. In desen vintmen vijf dingen dat isgepense begeerte meninge werc ende sprake. Want dat gedacht salheilich sijn. die begeerte zuuer. die meninge gerecht. die werken gelijcdie sprake gemaniert. Dit was al in NASARIUS. want hi had heiligegedachten ende daer om is hi geheten zuuer. Hi had rechte meningeende daer om is hi geheten versceyden. Want dat is die meninge die diewerken sceydet. want van enen simpelen oge so sijn alle die lichamenclaer Ende van enen scalken oge so ist alt licham donker. Hi had gelikewerken [17rb] Ende daer om is hi geheten bloeyende als een lelye. Hihad gemanierde sprake Ende daer om is hi geheten wachtende sijnrewegen op dat hi niet en misdede in sijnre tongen. ¶ CELPHUS is die hemseluen bouen hem seluen verhief om dat hi sijn kintsche ioncheit mitsijnre doget verhogede.§ Men seit dat Sunte AMBROSIUS deser martelarenleuen vant Inden BOEC VAN SERUAES ende PROTHASIUS passie.

NASARIUS was eens alten edelen mans zoen die AFRICANUS hiet mer hi waseen IODE Ende PERPETUA dat heilige wijf die herde edel was geboren vanROMEN was sijn moeder Ende si wert gedoept van Sunte PETER. Doe hi .ix.iaer out was verwonderde hem alte zeer dat hi sach dat sijn moederende sijn vader so ongelijc ende versceyden waren. want sijn moederhielt die ewe vanden doopsel ende sijn vader hielt die ewe vandensaterdach Ende hier in began hi seer te twiuelen wien hi volgen zoudeom dat elc van hen beyden hem pijnden dat si en tot haerre ewenbrengen souden. Ten lesten alst god woude volgede hi sijnre moederEnde LINUS die paeus doepten. Doe dit die vader vernam begonste hi ente trecken van sinen goeden wille ende leyde hem voer die tormentendiemen den kerstenen dede. Als NASARIUS geens sins sinen vader volgenen woude mer dat hi te neersteliker CRISTUM predicte. doe ginc hi [17va]te ROMEN om sijns vaders ende om sijnre moeder bede wille die hemontsagen datmen doden mochte Ende hi nam vij. kemelen geladen vanharen goede ende quam daer mede in YTALIEN ende deyldet al denarmen Ende int tiende iaer na dat hi wt ROMEN voer so voer hi tePLATENEN ende daer na te MEYLANEN ende daer vant hi geuangen inden

kerker Sunte GERUAES ende Sunte PROTHAES Ende doemen hoerde datNASARIUS die martelaren verstoutede doe brochtmen se haestelic voerden provoest Ende om dat hi in CRISTUS geloue vaste bleef so sloechmenmit stocken Ende also verdreefmen vter stat ende ginc vander eenre stattotter ander Ende sijn moeder die doot was openbaerden Ende siverstouten ende beual hem dat hi te GALLIEN wert ginge. Ende doe hi teGALLIEN in die stat quam diemen GEMELLE hiet ende daer veel menschenbekeert hadde Doe brochte hem een wijf haer kint dat CELSUS hiet endebat hem dat hijt woude dopen ende mit hem leyden. Doe dat die proestvan GALLIEN hoerde doe sloot hi NASARIUS ende CELSUS in enen kerkerhaer hande gebonden op haren rugge ende leydse int hantiser om dat hise sanderen dages woude tormenten. Doe seyde sijn wijf tot hem datteteen onrechte vonnisse waer dat hi onnosel kinder verderfde ende dat hiden almachtigen gode dorste doemen Ende mit desen woer[17vb]denwert die rechter gecastiet ende liet se gaen mer hi beual hem dat si daerniet prediken en souden Dus quam NAZARIUS ter stat van TRIER ende daerpredicte hi eerst CRISTUM ende bekeerde veel luden ten geloue Endedaer stichte hi een kerc Doe dit CORNELIUS die vicarius hoerde doeontboet hijt NERO den keyser Ende NERO sende .C. ridders om hem tevangen Ende doe si en geuonden hadden bonden si hem sijn handeende seiden Die grote NERON ontbiet di. Ende NASARIUS seide Eenongemaniert coninc heeft ongemanierde ridderen Doe ghi quaemt waerom en seide ghi niet NERO roepti Ende ic zouder gecomen sijn Dusleyden si hem gebonden tot NERO Ende si sloegen tkint CELSUM aen diekinnebac om dattet weende ende dwongen hem te volgen Ende doe seNERO sach doe geboet hi se inden kerker te sluten thent hi se soudeverderuen mit tormenten die hi bedenken soude. ¶ Hier en binnen alsNERO sijn iagers wtgesent had om een beest te vangen Doe quamen eengrote menichte van beesten ende liepen haestelic in NERONS prieel endedaer doden ende scoerden si vele lude. Also dat NERO van anxte vloechende mit sinen voete die gewont was en conste hi nauwe ten palasecomen Ende doe hi lange aen desen voet gelegen had doe gedocht hiten lesten NASARIUS ende CELSUS ende hi waende [18ra] dat die goden ophem verbolgen waren om dat hi se so lange liet leuen Doe geboet NERO

die keyser sinen ridders dat si NAZARIUS souden stoten ende slaen endedat si tkint vten kerker verlosten ende dat si se beyde voer hem brengensouden Ende doe NERO sach dat NAZARIUS was claer als die sonne doewaende hi dat hi en duuelic bespottede Ende hi beual hem dat hi sijntouernye of leyde. ende dat hi den afgoden sacrificie dede. Doe NASARIUS

ten tempel geleit was doe bat hi dat si alle wt gingen Ende als hi bededeworden dafgoden alle te broken. Doet NERO hoerde beual hi datmen sealle in die zee zoude werpen Ende geboet waert zake dat si daerontgingen dat si se bernden Ende dat si dassche in die zee soudenwerpen Dus dedemen NASARIUS ende CELSUS dat kint in een scip endemen voerdese midden in die zee ende daer werp men se wt Ende thantwert daer beruert omtrent dat scip enen alten groten tempeest Endeomtrent desen tween heyligen wast alte stille Ende om dat die scipludeduchten dat si drenken souden Ende si rouwe hadden dat si tegendesen heyligen gedaen hadden Siet so ginc NASARIUS ende CELSUS optwater ende openbaerden mit bliden aensichten ende gingen int scip omdat die sciplude gelouich waren geworden so stilde hi die zee. [18rb]Ende voer mit hem wel vic screden tot eenre poerten die IAMUSSE hietEnde doe hi daer gepredict had quam hi te MEYLANEN daer hi had gelatenGERUAES ende PROTHAES Doet AUELYN die provoest hoerde so sende hiNASARIUS in ellenden Ende CELSUS liet hi wonen mit enen wiue Ende doeNASARIUS te ROMEN quam vant hi sinen vader onder die kerstenen Endedoe hi hem vragede hoe hi bekeerde seide hi dat hem Sunte PETER

dapostel geopenbaert had Ende riet hem dat hi hem volgen soude mitsinen wiue Ende sinen soen die voer waren tot CRISTUM. Van welken hihem zeer verblide Ende daer wert NASARIUS gedwongen mit grotenonrecht weder te keren tot MEYLANEN Van wien hi gesent was in ellendenEnde dat deden die biscopen der tempelen Ende daer wert hi mit CELSO

den proest gepresentiert Ende wert geleyt vter poerten die ROMEYN hietin eenre stat gehieten DRIE MUEREN ende daer wert hi mit Sunte CELSO

onthoeft Ende doe die kerstenen haer lichamen begrauen hadden inharen houen so openbaerden hem dese heyligen enen man dieTHERASIUS hiet ende seiden hem dat hi om NERONS wil haer lichamendieper soude grauen binnen sinen huse Ende die man seide hem Icbidde v dat ghi mijn lame dochter geneest Ende rechteuoert doe sigenesen [18va] was nam hi haer lichamen ende groefse so als hembeuolen was. ¶ Na veel tijts vertoonde god haer lichamen AMBROSIUS

ende die liet CELSUM in dier stat Ende hi vant NASARIUM al versch vanbloede recht of hi daer tot dier vren geleyt had geweest mit wonderlikenroke welrukende al heel ende volmaect mitten hoefde ende mit sinenbaerde Ende hi voerden ouer totter apostelen Sunte PETERS ende SuntePAULUS kerke ¶ Ende daer na verhief hi oec CELSUM ende leiden in dieselue kerke. Si waren gepassijt int iaer ons heren .lvij. onder NERO denkeyser.

Van der heyliger maget Sunte KUNEREN Te RENEN.

DOe Sunte VRSULA vter vermaninge gods mit haren geselscap

voergenomen had te ROMEN te trecken om dat si Sunte PETERS endeSunte PAULUS ende ander heyligen die daer leggen versueken woudesende si boden in eenre stat die ARCHADES hiet tot KUNEREN haerrenichten ende bat haer dat si mit haer woude wanderen. Sunte KUNERA

woude geerne doen dat haer Sunte VRSULA bat Ende doe si oerlof vanharen ouders gecregen had reysde si tot haer alsi alre eerst mochte§ Sunte KUNEREN vader hiet AURELIUS ende haer moeder hiet FLORENCIA

die om dat ofsceyden haerre dochter zeer droeuich waren § Hier na doeSunte VRSULA mit haren geselscap haer voergenoem[18vb]de bedeuaertgedaen hadde Ende int weder keren tot COLEN quam wort si daer mittenanderen mageden ende mit al haren geselscap om die minne CRISTI

gedodet alst inder legenden vanden xim. mageden gescreuen staet. Merin dier tijt als alle die heylige scare der mageden gedoot waren was daermede bi die Coninc vanden RIJN Ende sach die heylige mageden soongenadelic doden Ende doe Sunte KUNERA vten scepe ginc ende altegeern om die minne CRISTI die martelie liden woude Ende die coninc omhaerre scoenheit wille mit ontfermherticheit op haer bewegen wert namhi se ende bedectese onder sinen mantel ende brochtse mit hem teRENEN daer hi woende ende bescermdese also alst god verledigen woudevan dier doot. Also dat dese heilige maget KUNERA na datmen leest van al

dien geselscap der mageden alleen leuende ontginc. Doe dit aldusgesciet was Ende Sunte KUNERA indes conincs hof woende had si altoosonsen here god voer ogen also dat si sine gebode niet en vergat nochdaer of en dwaelde mer sonder ophouden was si in bedinge in waken invasten ende in anderen goeden werken sonder verdriet. Ende haeroefeninge was voertgaende vander eenre dueget in dander endeversmade alle dese glorie ende versieringe der werlt Den armen quam siin rade ende [19ra] in daden te hulpe na al dat si vermochte. ¶ Endewant eer ende glorie den sommigen oec mede pleget te volgen die daergeern of verdragen waren. Daer om doe die Coninc Sunte KUNEREN

goede werken sach daer si vlitelic om wt was So verhief hi se bouenallen anderen gesinde Ende beual haer die slotelen van al sinen dingenEnde al was dat Sunte KUNEREN dat vordel gedaen was nochtan enverhief si haer in genen dingen. mer si veroetmoedichde haer seluen des

te meer ende was den [-den] coninc ende der coninginnen ende aldengesinne herde genuechlic bi te wesen Ende dienstachtich in allen dingendie geoerloft ende eersamich waren Ende om deser duegeden wille wassi vanden coninc bouen alle den anderen [-die hem] die hem diendenalre meest gemint Mer doe die coninginne merkede dattie conincsonderlinge minne ende betrouwen had tot deser maget creech si eenouergrote nydicheit op haer ende begeerde haren goeden name teverminren ende te verniten in wat wisen dat si mochte. Ende hierom alsimitten coninc somtijt sat ende at plach si veel quades van deser heyligermaget te visieren ende vertellent den coninc op dat si hem vander magetminnen trecken mochte . mer want den werken bet te gelouen es danden woerden so wort die coninc toornich ende [19rb] en gelouede derconinginnen niet ende geboet haer dat si zwigen zoude want hi KUNEREN

in alle dingen trouwe ende warachtich vant. ¶ Om deser dingen willewort die coninginne noch nydiger nader gewoenten der bosermenschen die altoos hem pinen te doen daer si om wt sijn ende alsoveel te meer alst hem verboden is Ende dochte hoe dat si best het waermit recht of mit onrechte Sunte KUNEREN confusie ende scande doenmochte. ¶ Een wijl daer na doe Sunte KUNERA broot in haren scotegenomen had om den armen te brengen ende die coninginne sach dat sidoert huus ginc sprac si den coninc aldus toe O coninc mijn here sichhoe onspoedelic dijn geminde KUNERA onse goet verstroeyt alstu nvselue mit dinen ogen sien mogeste. Sunte KUNERA wert van den conincgeroepen. Ende doe si zeer verueert was riep si onsen here godeoetmoedelic aen dat si vander aenstaender confusien verlost mochtwerden Doe wert vander goedertierenheit gods dat broot in spaenreverwandelt Ende doe die coninc dit inder maget scoet sach berispede hidie coninginne mit herden woerden ende geboet haer dat si zwigensoude voert aen Ende van dier tijt voert doe die coninginne sach dat siKUNEREN mit woerden niet hinderen en mocht pijnde si se ende dochtdat sise heymelic doden woude ende begeerde van haerreioncfrou[19va]wen raet hoe sijt alre best te werc mocht brengen Endedoe die ioncfrou der coninginnen wille verstont worden si mitmalkander eens raets te rade hoe si die onsculdige meget zoudebrengen ter doot.

Op een tijt doe die coninc om hem te vermaken was wt gereden iagengrepen si KUNEREN ende worpense onder die voete ende worgedense miteenre dwalen die van sonderlingen wonderliken maecsel was ende nochin die kerke van RENEN is. Ende doe si gedodet was groeuen si die heilige

maget in den stal. Doe dese onmenschelike ongenadige misdaet gedaenwas van hem tween loueden si mit sterken verbande dat haerre geennummermeer dat wt brengen en zoude. Doe die coninc cort daer na vansijnre iaginge thuus gecomen was ginc die coninginne hem tegen mitenen genuechliken bliden gelate ende grueteden mit enen vrolikenaensichte mer doe die Coninc der coninginnen mitten gesinde hem tegemoete sach comen. Ende KUNERA daer niet mede en sach nam hijtqualiken ende versmadeliken Ende vragede waer KUNERA was Doeantwoerde hem die coninginne als een die haer lose werken bedeckenwoude mit eenre logen die si te voren hadde geuisiert O ghi here conincDoe ghi van hier waert quamen CUNEREN ouderen tot onsen hu[19vb]semit groter haesten ende vuerdense wech mit hem

Hier en binnen worden des conincs peerde totten stalle geleit daerSunte KUNERA in begrauen was diemen mit slagen noch mit sporen nochmit geenre wijs daer toe brengen mocht dat si inden stal haddengegaen. Hier om worden si tot enen anderen stal geleit daer si lichteliczonder slagen in gingen. Des auonts doe die coninc sat ende at ende diestalknecht op die stede vanden stalle daer Sunte KUNERA lach begrauenbernende keersen crůůswijs sach staende quam hi haestelic tot denconinc ende boetscapte hem dat Doe die coninc dat hoerde wert hi vangroten wonder versaget ende begangen ende geboet dat men diewaerheit daer of warachtelic vernemen soude. Doe liepen die knechtentotten stalle ende sagen die keersen bernende van verren mer doe sidaer bi quamen verloren si se mit allen wt haren ogen. Doe si indenstalle quamen ende sagen datter versche eerde nuwelix geruert wasgroeuen si daer in Ende doe si Sunte KUNEREN licham daer vonden mitterdwalen daersi mede geworget was buerden sise op wten graue. Doe dieconinc KUNEREN die hi om haerre duechden wille zeer lief hadde sach datsi also ontfermelic versleghen was vernam hi wt warachtiger gelikenissen[20ra] Ende wt rechten vermoeden dattie coninginne een zaec haerredoot was daer om wert hi zeer onmoedich ende toornich ende pijndedie coninginne sonder genaden also zeer dat si als een onsinnich wijfdrie dage lanc al rasende alt lant duer liep ende toech huer haer endescuerde haer cleder ende wort mit allen al verwoedet. Ende alsergescreuen staet men sal die quade qualic verliesen Also gesciedet vterverhengenissen gods vander coninginnen. Want doe si drie dage alrasende gelopen had biden wege viel si van eenre hoecheit neder endedode haer seluen also.

Doe die coninc den troest van KUNEREN had verloren gaf hi sijn pallaesin haerre eren ende begauedet mit renten daer toe. Een deel iaren daerna doe Sunte WILBOERT deerste biscop van UTRECHT den archibiscop vanCOLEN verzueken woude geuielt dat hi duer RENEN reet Ende doe hi daereen luttel toefde quamen die voerbarichste ende die wijste van diersteden tot hem Ende vertelleden hem veel duechdelike werken endemyrakulen van Sunte KUNEREN ende baden hem eendrachtelic mitoetmoedicheiden dat hi die heylige maget ende martelarster om wieswillen die almachtige god vast dagelix vele miraculen dede verheffenwoude. Doe die heylige biscop dier geloefliker lude getuge ghehoerthad wort hi daer zeer of [20rb] verblijt. Mer want hi doe mit anderenzaken bekommert was daer hi sonder hinder niet mede touen enmochte so geloefde hi hem als hi weder quaem haren goeden godlikenwil te veruullen Ende doe hi die zaken daer hi om wt was tot enengoeden eynde volbrocht had quam hi te scepe den RIJN weder nedervredelic ende effen. Doe hi bi HEYMANS BERCH quam stont daer alsulkenstormte int water op dat dat scip ende alle die daer in waren bina vanonweder verdronken hadden. Sunte WILBOERT aenriep die hulpe godsoetmoedelic dat die tempeest ouerginge ende gesacht mocht werdenEnde doe dat vander genaden gods gesciet was wort hi gedenkende dathi den burgers van RENEN geloeft had Sunte KUNEREN der heyliger magette verheffen als hi weder quaem. Ende geliedet voer alle die gene diedaer waren dat si om sijnre losten wille die hi vergeten had bina alle alsogeureset waren. Doe hi neuens RENEN quam hiet hijt scip haestelic tenlande stueren. Doe dat gedaen was ende si alle vten scepe warenvermaende Sunte WILLEBOERT alle die daer waren dat si oetmoedelicende innichlic tot dier steden souden gaen daer Sunte KUNERA begrauenwas Doe deden sijt alle gader als hem die heylige man vermaent haddeende gingen mit hem oetmoedelic tot hare graue waerts. [20va] Endebaden onsen here god oetmoedelic dat hi ouermits haerre verdientengeholpen mocht werden. Daer na als Sunte WILBOERT alsulkenfeesteliken dienst gedaen hadde als daer toe hoert nam hi den heiligenlicham der maget ende der martelaerster Sunte KUNEREN ende verhieftmit groter weerdicheit ende leydet op een ander stede. Ende hier bicoemtet dat haer naem doer alt gestichte van VTRECHT groot gemaectis.Ende dattie myraculen gekundicht worden die die goedertieren hereom haren wille pleget te werken. In gods namen Amen.

Van sinte VITUS Ende wat die naem beduut.

UITUS beduut ondersceyt van vita dat is leuen. Als Sunte AUGUSTIJN seit

so sijn drie manieren van leuen. Die eerste is werkende ende datbehoert desen onledigen leuen. Tander is ledich ende dat behoert totgeesteliker ledicheit van scouwenden leuen Die derde manier is vanbeyden te gader wesende. Ende dese drie manieren van leuen waren inhem. ¶ Ofte VITUS beduut also veel als dueget dat is vol duechden wantomtrent elke duecht staen twe zunden Want die achterste vanwijsheyden is boesheit ende sotheit. Die achterste ende vangemaeticheiden dat is dat voldoen der vleyscheliker begeerten Ende datonder doen der begeerten ofte sijns selfs. Die midde van stercheiden [20vb] is onduechticheiden ende onderdanicheyden. Dat eynde vangerechticheiden is wreetheit ende sachtmoedicheit.

UITUS was een kint van xij. iaren Ende wert gemertelijt inden lande vanCECILIEN. Sijn vader sloechen eenpaerlic om dat hi die afgode nietaenbeden en woude. Als dit VALERIAEN die proest vernam dede hijt kintvoer hem brengen Ende doet den afgoden niet aenbeden en woudedede hijt mit stocken slaen. mer der geenre armen diet kint sloegenende des proests handen worden thant lam. Ende die proost riep Ay miic heb mijn hant verloren Ende VITUS seide Doch comen dine gode dat sidi genesen of si mogen. VALERIAEN seyde mogestu dat doen. VITUS seide.In mijns heren gods name mach ict doen Ende thant bede hi endegenassen. Die proest seide tot sijn vader. Versprec dijn kint dattet nietqualic en verderue Doe leyden die vader thuus ende hi pijnde hem sijnskints wille te verwandelen mit alre hande instrumente van zuetengelude ende mit spele van musike ende mit alrehande weelden Endealsen die vader in een camer gesloten hadde so quam wter camerwonderliken zueten roke die den vader ende al sijn gesinde zeerverblide van dien zueten roke. Ende die vader zach duer die duere endesach omtrint sinen kinde .vii. engelen staen. [21ra] Ende hi seide Diegode sijn in mynen huse gecomen Ende hi wert tehant blide Ende wertalso lude roepende dat al die stat van LUCIANA beruert wert Also datVALERIAEN daer toe quam lopende ende vragede wat hem gesciet was. Hiseide Ic sach vuerige gode ende ic en mocht haer aenschijn nietaenscouwen. Hier om so leydemen hem tot IUPITERS tempel Ende higeloefde hem mocht hine genesen hi zoude hem geuen enen stier mitgulden hoornen. Mer alst hem niet en halp bat hi sijn kint dat hinegenesen woude ende mit sijnre bedinge wert hi genesen ende creech

sijn ogen weder. mer doe die vader oec niet gelouen en woude. mer hipensede sijn kint altoos <+te doden> Daer om so openbaerde dengelgods MODESTO sinen camerlinc ende hiet hem dat hijt kint in een scipdede ende voerdet in een ander lant. Doe hi dat gedaen had brocht hemeen aern alle dage haer spise ende si deden daer vele miraculen.

Hier en binnen wert DYOCLESIAEN skeysers zoen beseten vanden duuelEnde men seyde hem waer hier VITUS hi zoude di wel genesen. Menzocht VITUM ende men brochten totten keyser DYOCLESIAEN seide tot hemDu mogeste mi genesen. VITUS seide Ic en mach di niet genesen meronse here. Thant leyde hi sijn hant op hem ende die duuel vloech daerwt Ende DIOCLESI[21rb]AEN seyde Kint heb rouwe ende offert den godenop dattu niet quader doot en sterues ende doe hijs niet doen en woudeende hi mit MODESTO in enen kerker geleyt was doe viel den hoop ysersof die hem aengedaen wert. Ende die kerker wert altemael claer vanouertalligen lichte. Doemen dit den keyser seide dede hine wt halenende in enen bernenden ouen werpen nochtan quam hi ongequetstdaer wt. Doe lietmen enen vreseliken liebaert wt dat hine verbitensoude. mer mit sinen geloue wert die liebaert also zachte als een lam.Ende ten lesten dedemen hem ende MODESTO ende CRESENCIEN sijnrevuetsteren die hem altoos geuolget was opwert hangen. mer thant wertdie lucht verstormt ende die eerde beuede Ende die donreslagensloegen den tempel der afgoden ontwee ende dodede oec veel lude merdie keyser vlo van anxt ende sloech hem seluen mit sinen vuusten endeseyde Ay my dat ic van enen kinde verwonnen bin mer dengel godsontbantse thant ende si vonden hem neuen een ryuere ende daer rustensi hem. Ende al bedende gauen si onsen here haer zielen Ende die aernwachte haer lichaem Ende Sunte VITUS openbaerde eenre Edelrevrouwen FLORENCIEN haer lichamen Ende si namse ende groefse eerlic¶ Si waren gepassijt Int iaer ons heren Twehondert ende .lxxxvij.

[21va] Van Sunte QUIRICUS ende wat die naem beduut.

QVIRICUS beduut den boge zuekende Of hi is geset van thisil dat is

stercheit ende thuus dats zweert Of van tyrus dats een spere Of vanQuirilis datmen zetel hiet. Want hi was een boge dat is crom in sijnreoetmoedicheit Ende sterc inden gedogen die tormenten Ende zwert inhem seluen te versmaden. Hi was een spere inden duuel te verwinnen.Hi was gods zetel om dat god mit hem was want gods gracie voldede dat

sijn outheit niet en vermochte.¶ IULIANA beduut helpende leuen. Want sileefde in geesteliken leuen Ende daer mede halp si veel lude.

QVIRICUS was IULICEN eenre edelre vrouwen kint van ITONIEN Ende omdat si begeerde die persecucie tontgaen so quam si in THARSIS vanCECILIEN mit QUIRICUS haren zoen dat drie iaer out was mer nochtan wertsi gebrocht voer ALEXANDER ende si brocht haer kint in haren armen Doedat twe van haren ioncwiuen sagen vloen si ende lieten se te hant Dierechter namt kint in [-ha] sinen armen Ende als die moeder den afgodenniet offeren en woude dede hi se geyselen mit rawen peseriken Doe ditkint sijnre moeder aldus slaen sach so weendet bitterliken Ende dierechter smeec[21vb]te mitten kindekijn ende settet op sinen scoet endehieltet in sinen armen. Mer dat kindekijn sach ter moeder wert endeveronweerde des keysers cussen Ende onweerdelic keerdet sijn aensichtvan hem ende crabden mitten nagelen ende riep totter moeder wert alsoft geseit had Ic bin oec een kersten. Ten lesten sperteldet so seer endebeet den keyser in sijn scouderen Doe wert hi zeer gram ende werptkint van alle dien trappen nederwert also dat sijn teder hersen aen diegrade vander trappen bleef hangen. ¶ Doe IULICIA sach dat haer kint tehemel was geuaren was si blide ende dancte gode. Doe dede hi IULICIA

villen ende wallende pec op haer storten Ende daer na dede hi haerthoeft of slaen mer men vint in een legende dat CYRIACUS den Tyranveronweerde beyde sinekende ende dreygende ende seide dat hikersten was mer nochtan was hi doe na sijnre tijt een kint dat niet welspreken en conste mer die HEYLIGE GEEST sprac in hem Ende doe hemdie rechter vragede wien geleert had Doe seide hi O rechter miverwondert dijn sotheit dattu mi dus ionc sietste ende ic noch geen drieiaer out bin Ende dattu mi vrages wie mi gods wijsheit geleert heeftEnde doemen hem sloech riep hi Ic bin kersten Ende also dic als hi ditriep wart hi weder [22ra] sterc iegen den tormenten Ende die rechter<+dede> die moeder mitten kinde van lede te lede ontleden ende ofsnyden Ende hi hiet dat men haer lede verstroeyen soude op dat se diekerstene niet grauen en souden. mer dengel gods vergaderdese wederende bi nacht groeuen se die kersten. ¶ Haer lichamen waren vertogeteen van IULICEN ioncwiuen die noch leueden in des GROTEN

CONSTANTINUS dagen doe der kerken pays gegeuen was ende al dat volchadse in groter deuocien. ¶ Si waren gepassijt int iaer ons heren .cc.ende .xxx. onder ALEXANDER den keyser.

Van Sunte GERUAES ende PROTHAES Ende wat die naem beduut.

GERUASIUS is geseit van gerer dats heylich ende vas dats een vat. Of van

gena dats in geborenheit Ende syor dats cleyne. Want hi was heylichbider verdienten sijns leuens ende een vat in te ontfaen duechden.Pelgrym in te versmaden die werlt. Cleyne in hem seluen te versmaden.¶ PROTHASIUS is geseit van prothos dat is eerst ende syos dat is god oftegodlic. Of van procul dat is verre ende thasijs dat is setten want hi waseerst in weerdicheiden ende godlic in minnen. verre geset in die werlt teversmaden ¶ Deser tweer passien vant AMBROSIUS bescreuen in enenboeke dat tot haren hoofde geleit was daer si begrauen waren.[22rb]

SVnte GERUASIUS ende Sunte PROTHASIUS dese twe waren gebruedersEnde si waren kinder Sunte VITALIS Ende VALERIAEN sijnre vrouwen Endedese heilige lude gauen alle haer goet den armen Ende si woenden mitNASARIUS die tot EBREDUNEN een cluse gemaect had Ende een kint CELSUS

gaf hem die stene datmen hier seit die NASARIUS CELSUM had doemachscien dat dit is om dattet voergeset is. Want also men <+vint> inNASARIUS legende so was hem CELSUS hier na lange bracht Ende doemense al totten keyser NERO leyde so volgede hem dat kint CELSUS na alwenende. Ende doe en een van den ridders sloech aen die kinnebac doeberispten NASARIUS Ende doe worden die ridders gram ende sloegenNASARIUS mit haren speren ende leyden mitten anderen inden kerkerEnde aldus worpen sine in die zee mer GERUASIUS ende PROTHASIUS

voerden si te MEYLANEN. Hierna wert NAESARIUS bi miraculen verlost endequam tot MEYLANEN.

Tot dien tiden quam tot MEYLANEN een graue die ACCASIUS hiet dievanden keyser gesent was om te striden tegen die ALMANYEN. Ende diedie afgoden oefenden quamen tot hem ende seiden dat hem dieafgoden niet en wouden antwoerden voer dat GERUASIUS endePROTHASIUS hem eerst offerden. Hier om leydmen se thant op ende hietse offeren. mer [22va] om dat GERUAES seide dat alle afgoden stom endedoef waren ende hi den graue leerde dat hi vanden almachtigen dievictorie begeren soude so wert hi gram ende deden so lange mitwappers slaen tent hi sinen geest gaf Daer na dede hi PROTHASIUS comenende seide hem Catijf behout doch dijn lijf ende en sterft niet quaderdoot mit dinen brueder GERUAES. Doe seide PROTHASIUS welc onser isCatijf so ic die di niet en ontsie oftu die schijnste dattu mi ontsietste.ACCASIUS seide hem Du cativige mensche hoe ontsie ic di. PROTHAES seideHet scijnt dattu mi ontsietste hier in dat ic di hier mede quetse om dat ic

dijn afgoden niet en sacrificiere Want en dede ic di hier niet mede zeerzo en soutstu mi nummermeer dwingen dijn afgoden te offeren. Doededen die graue opwert hangen. PROTHASIUS seide O graue ic en werdeniet gram op di want ic zie dattie ogen dijnre herten blint sijn mer ic hebmeer ontfermenissen op di om dattu niet en weetste wattu doetste Daerbi voldoe dattu begonnen hebste dat mi huden die goedertierenheitgods tegen moet comen. Doe deden die graue onthoefden. EndePHILIPPUS een godsknecht ende zijn zone namen al heymelic harenlichaem ende groefse in sinen huse in enen stenen screen Ende eenboec daer haer leuen ende haer passie in gescreven is [22vb] leyde hitot haren hoefde. Si waren gepassijt onder NERO den keyser Int iaer onsheren .lvij.

HAer lichamen waren lange verborgen mer in Sunte AMBROSIUS tidenwaren si aldus geuonden. ¶ Op een tijt doe Sunte AMBROSIUS in eenkerke die gemaect was te MEYLANEN NABORIJS ende FELICIAEN in Orisonewas also dat hi tusschen slapen ende waken was so openbaerden hemtwe scone iongelingen mit witten gecledet dat was mit eenre hoykenende mit enen mantel. Ende si waren mit cousen gescoyt Ende hemdochte dat si die hant opwert staken ende beden mit hem Doe batAMBROSIUS En waert niet van gode dat si hem niet meer openbaren enmosten in deser seluer manieren Doe die haen creyede sach hi dieIongelingen mit hem beden. mer op den derden dach doe hi nochnuchteren was ende van vasten vermoeyt Ende van desen dingenverwonderde daer hi sat ende wakede so openbaerden si hem mit enenderden persoen die hem Sunte PAULUS gelijc dochte na dat hi engepingiert gesien hadde Ende die iongelingen zwegen mer Sunte PAULUS

seyde tot hem. Dese twee sijn die gheen eertsch goet en begheerdenmer si volgeden mijnre leringe ende mijnre predicacien na. Ende haerlichamen die selstu vinden in die stat daer du staetste. [23ra] Du salstedaer .xij. voet diep in grauen ende daer salstu vinden een screen Endetot haren hoefde salstu een boec vinden daer haer leuen ende passie ingescreuen staet Doe vergaderde Sunte AMBROSIUS die biscopen daeromtrent Ende hi begonster eerst te grauen Ende hi vant also hem SuntePAULUS geseit had Ende doe waren leden meer dan .ccc. iaer van dier tijtdat si daer geleit waren Nochtan vint men haer lichamen also versch alsof si op die selue vre daer geleyt hadden geweest Ende wt haren grauequamen alte wonderlike zuete luchten Ende een blinde quam daer endetastede haer feertele ende hi wert siende ende veel ander zieken wordendaer ghenesen. ¶ Op deser martelaren dach wert die pace gemaect

tusschen den LOMBAERDEN ende die van ROMEN. Ende daer so ordenierdeGREGORIUS die paeus datmen singet int Officium vander missen Loquetur

dominus pacem in plebem suam. Ende daer om so hoert die officiesonderlinge den martelaren toe ende sonderlinge om die dingen die indien dage gescieden. ¶ Sunte AUGUSTIJN seit dat hi eens mitten keyserende mit groten volke te MEYLANEN was Doe wert een blinde siende totGERUAES ende PROTHAES graue. mer weder dit die blinde is daer voer of

geseit is des en weetmen niet. [¶] Echter seit Sunte AUGUSTIJN dat in diestede van VICTORIANE die xxx. mylen van YPPEN [23rb] is was eenIongelinc die in een ryvier een peert dwaen zoude Ende thant voer dieduuel in hem ende werpen in die ryuiere of hi doot geweest had. Endedoemen in Sunte GERUAES ende PROTHAES kerke vesper zanc so scheentdattie Iongelinc wert geslegen vanden zange wantet was daer bi endeliep al roepende in die kerke ende hielt hem aenden altare ende menmocht hem daer niet of brengen voer datmen daer aenbant Endedoemen den duuel bezwoer dat hi wtginge doe seide hi dat hi sijn ledeof slaen woude als hi wt ginge. mer doe hi also besworen was dat hi wtgaen most so trac hi hem een ogen wt so dat si mit cleynen aderkijn opsijn kinnebacken bleef hangende. mer si leyden dat oge wedertot sijnrestat alsi best mochten Ende ouer een luttel dagen wert hi genesen mitSunte GERUAES ende PROTHAES hulp. ¶ Sunte AMBROSIUS scrijft indermartelaren prefacien van desen. Dit sijn si die geteykent waren mittenhemelschen teykenen ende ontfengen die zegelike wapenen vandenapostelen ende si worden verledicht vander werltliker knopen endesloegen der neder die scaren vandes vyants quaetheyden ende volgedennae CRISTUM onsen here vry ende quijt O wat zaliger bruederscap was datdie haer hielt aen die heyligen woerden ende niet en mochte werdenbeulect mit geenre [23va] smetten O gloriose zaken van striden daer dietwe mede werden gecroont die eenre moeder buuc wt stortede.

Van Sunte MARINA der heyliger maget.

MARINA was een enige dochter. Doe haer vader in enen cloester monic

geworden was dede hi sijnre dochter habijt verwandelen dat men wanensoude dat si een man waer ende en geen wijf Ende hi bat den abt endeden bruederen dat si sinen zone wouden ontfaen Ende si deden sijnbede ende ontfengenen in enen monic Ende si hieten hem alle bruederMARINUS. Ende hi begonste herde heylichlic te leuen ende herde

gehoersam te sijn Doe MARINUS out was xxvij. iaer Ende sijn vadersteruen soude riep hi sijn dochter tot hem ende maectese vaster ingoeden wille Ende hi hiet haer dat sijs niemant en seide dat si een wijfwaer also lange alsi leefde. MARINUS plach altoos te gaen mitten wagenenvanden cloester ende mitten ossen ende brocht hout ten cloester wertende plach sulken tijt te vernachten in eens mans huus Ende des mansdochter wert kint dragende van enen ridder Doe men haer vragedewiest ware antwoerde si dattet brueder MARINUS ware diese vercrachtede.Doemen MARINUS vragede waer om hi so grote misdaet gedaen had seidehi dat hi mis[23vb]daen had ende bat vergiffenisse ende men stietenthant vten cloester ende men gaffen sdages een stuc brodes. ¶ Hier nawert dat kint geboren Ende men sendet den abt ende men gaft bruederMARIJN dat hijt vueden zoude Ende hi hieltet mit hem twe iaer in groterverduldicheit Ende van allen dingen dancte hi gode Ende ten lestenhadden die bruederen ontfermherticheit op sijn oetmoedicheit ende opsijn gedoechsamheit ende ontfingen weder inden cloester Ende si lietenhem al die oneerlicste ambochten doen Ende hi dedet al blidelic endevriendelic ende deuotelic. Ende ten lesten so eynde si haer leuen ingoeden werken ende voer tot gode werts Ende doe si den lichamdwoegen ende droegen ten graue in een oneerlike stede so sagen sidattet een wijf was ende doe hadden sijs alle wonder ende worden zeerverueert ende seiden dat si gods dienstmaget zwaerliken misdaenhadden Si quamen alle toelopen om dit wonder te zien Ende si badenvergiffenis van haerre onwetenheyt ende misdaet Ende groeuen se hierom eerlic inder kerken mer dat wijf die dese deern gods gediffamierthadde wert mitten duuel beseten Ende si beliede haer misdaet Endequam tot deser maget graf ende daer wert si verlost Tot haren grauequamen die lude van al omme ende daer gescien vele miraculen. ¶ Sisterf ses [24ra] dage voer Sunte IANS dach.

Vanden tiendusent martelaren.

DOe ADRIAEN ende ANTHONINUS die ROEMSCHE keysers hoerden dat die

vergaderinge vanden EUFRATENSCHEN hem begonsten ribel te sijn doeworden si tegens die vyande vergramt ende vergaderden een groot heerEnde si hadden in haren heer .vijm. ende .ixm. vromer ridders Ende IORIJS

ende APPOLLINIS simulatren of beelden vander welker haer leydsman washem betrouwede ten eersten victorie te hebben mer siende die keyserendie grote menichten so worden si so mit vresen so geslagen ende haerre

seuen dusent alleen namen die vlucht Doe seide ACCASIUS diebannerdrager ende HELYADUS die hertoge totten ixm. die si bewaerden ofte te berechten hadden. Sacrificieren wi onse gode op dat wi zegemogen hebben van onsen vyanden den welken afgoden doe si hemhueken geoffert hadden doe worden si meer beruert om te vlien Doesende god sinen [-di] engel die in die gedaente eens iongelincs voerharen aensichte liep ende seide Waer om coemt verueernisse indengenen die die afgode sacrificieren ende dwinctse te vlien anders nietdant god also wil. Geloeft in IHESUM den onsterfliken gods sone ende hizal voer v lude vechten Doe dengel dese ende ander woerde des geloefsgeseit had ende [24rb] ontfaen gansen raet dat si die reden desiongelincs proeuen zouden Ende rechteuoert so riepen si alle seggendein di here IHESU CRISTE gelouen wi Ende die dingen die ons deseontsloten ende geopenbaert heeft In dien name gelouen wi te doen.

Doe dengel den sinen hulpe brochte of gaf Ende doe die vyanden haerwedersaken bedruusch begonden te maken rechteuoert so vielen si. Alledander verdronken daer bi int water Ander vielen neder steruende merdengel gods leyde die sine opt ouerste des berges ARACH die vanALEXANDRIEN .l. stadien staet ende si waren glorierende in godsmachticheit Ende doe dengel int midden van hem sat worden diehemelen ontploken ende .vij. engelen quamen onder hem. hem lerendeende seyden Salich si di die geloue hebt in den leuenden gode Want nadrien dagen seldi gesocht werden ende geleit inder coningenaenscouwen En ontsiet v niet want god is mit v. Doe dese dingen gescietwaren versceyden dengelen van haren ogen ende hem ontsiendebeliedense mit groter stemmen haer zunden. Nader eerster spraeyingedie den keyser gesciede inder vyande vlucht so worden mit harengebode die ixm. gesocht. Hier en binnen mitter godliker dispensacienwert haer bekeringe ende die dingen [24va] die bi hem waren veruult.

Hier na als hem dengelen voerseyt hadden so worden si geuondeninden berge louende gode ende hem des kersten geloues beliende.[¶] Doe die keysers gehoert hadden bi boden dat si kersten warengeworden so worden si verscrict mit groten rouwe ende abstinierdenvan spisen ende van dranke.

Hier na zenden si die vijf coningen Dat waren CAMPOREN. MAXIMIJN.ADRIAEN.TYBERIUS. Entie ander MAXIMIAEN een Epistel dat si hem in hulpcomen zouden Ende dat se mit hem tractieren zouden wat op desedingen te doen waren Die mit enen groten heer vergadert toecomendeso offerden si eerst den afgoden Ende daer na vermaecten se den licham

mit spisen.¶ Na desen senden die keysers mit rade der coningen drieconingen die gods heyligen halen zouden Ende die gesent waren gingenaldus opten berch daer die heyligen gode aenbeden. welke die heyligeACCASIUS siende seide hi den anderen dat si vlien zouden ende hulpegeuen zouden ofte hem hueden iegen der duuelen heere Ende sihielden haer necken neder die te voren liepen tegen gode mitopgerechten halsen. Ende die gewapent sijn mit vetten necken sijn nvveroetmoediget biddende gods gracie Ende doe si gode dankende waren

quam een stemme vanden [24vb] hemel ende seide Ic heb gehoert diedingen die ghi gebeden hebt En ontsiet v niet Ic bin mit v te sterken Doesi dese dingen gehoert hadden worden se verblijt inden here Doeseyden se hem die gesent waren Die princen gebieden v dat ghi vopenbaert in haren aenscouwen Die welke ofgaende vanden bergestonden voer die coningen. hoep hebbende inden here welke dieconingen siende beweenden si se mer ADRIANUS die keyser doe hiondersochte ende vragede die zake des geloefs inden gecruusten. Endedie zalige ACCASIUS die dit mit ordinancien vertelde Doe seide ADRIANUS alverwoedende. Want ghi in hem gelovet hebt so suldi sonder twiuel aldes geens pine gedogen. ¶ Doe geboet die verwoede keyser den sinendat si gods heiligen stenen souden. Die welke doe si des tyrans gebodeveruulden ende die heyligen steenden. Doe keerden mit gods wille diestenen weder omme inder steenres aensichte. Daer om geboet dieongenadige keyser alte zwaerliken werden gegeyselt Doe seide eenvanden heyligen mit namen DRACONARIUS LACTUS brueder ende GLIADUS.Bit voer ons heylige mannen Want die dingen sijn zwaer die wi gedogen.Den welken die zalige ACCASIUS seide Brueder volsta in deser belijngeWant wie volstaet sal zalich [25ra] werden Ende doe hi gebeden hadvoer die gene die die tormenten leden gesciede ene grote eertbeuingeEnde der geyselaren handen worden verdroget. Mer in des coninxMAXIMINUS heer was eenre hande riddermeyster die DIRC hete onder hemhebbende .M. ridderen Siende die eertbeuinge ende die dingen die daergescieden so wert hi gequetst ende riep seggende Here god des hemelsende der eerden die hulp der ontfermhertichheyt verleent hebste deseixm. ridders geweerdiget ons zundaers te verwandelen mit dinenheyligen martelaeren. Dese dingen seggende ende die stemmeopverheffende in een teyken so trat hi ouer mit sinen dusentigen endeversellede hem mit gods heyligen. Dat hoerde die Coninc MAXIMINUS mitnamen so riep hi mit alte groter droefheit O keyser hoe groot onrechtgedoge ic om dinen wille. Die welke ADRIAEN seide Di behoert

gedoechsamheit te liden O coninc die welke die mijn here wech gedaenheeft ende dat dine genomen. Ende MAXIMIJN sprac also totten heiligenmenschen. Ic vermaen v .xm. menschen Hoert mi ende sacrificiert dengoden dat ghi niet qualiken en vaert. Den welken die salige ACCASIUS

seide Der kerken toorn en vermach niet iegen der verren iucken. wi diegode hebben en achten dijns niet. Daer om ge[25rb]boet die verwoedeMAXIMIAEN ene grote menichte alte scerpe getacte nagelen maken ende testroeyen xx. stadien al omme theer dat si daer ouer souden gaen mitbloten voeten Ende die gesende engelen van gode gaderden die nagelenouer enen hoep dat si niet gesteken en worden inder heyliger voetenDoe geboet MAXIMIJN dat si souden werden gepijnt gelijc CRISTUS endedie dienres veruulden sijn gebot ende ondeden haer ziden mit altescerpen speren ende si setten in haere alre hoefde doornen cronenEnde doe si alle dese tormenten verduldeliken verdroegen om CRISTUS

name Ende si noch niet en mochten gebůeget werden mit der coningendreyginge noch mit beloften so wert die sentencie gegeuen dat sigecruust souden werden inden berge ARACH Ende der heydenen heer diese cruusten was .xxxm. ende der gecruuster martelaren .xm. Doe seydedie heilige ELIADES totten bannerdrager ACCASIO dat hi den gecruustenyet exponieren soude van den geloue die doe hi predicte tgeloue vanderdrieuoldicheit ende die meyster des woerts der incarnacionen ter sestervren des dages so wert die sonne verdonkert ende die eerde wertberuert ende die stene scoerden Doe storteden die heilige martelarenhaer gebet voer hem die Celebrieren souden ende gedenken haer[25va] passien mit vasten ende mit gezwige seggende Here IHESU CRISTE

gedenke onser in deser passien ende ontfaet onse penitencie endegeweerdiget ons te verlenen die dingen die wi van di eyschen Wieyschen here dat so wie memorie onser passien celebrieren ende vierenmit deuocien ende mit vasten verdienen moeten van di vruchtbarenloon Gif hem gesonde der gedachten ende des lichams ende der zielenmedicijn ende ist dat sij in striden zijn so en moet hem nyet deren dijvorr hem vechtende. Die zienlike ende onsienlike vianden moetenbedwongen werden Ende so alst di behaget so bescermetse mit dinenwapenen Ende enen dach der vastenen onser passien moet den genen<+dien> deuoteliken houden besluten Datse vercrigen eenpenitencilic iaer Want dijn naem is glorioes ende loflic inder ewicheitEnde doe si alle Amen seiden so wert een stemme vanden hemelghehoert seggende. Alre liefste die dingen die ghi gebeden hebt weetdat [-s] ghi se vercregen hebt Ende omtrent die negende vre so worden

die hemelen ondaen Ende een licht blicte ouer haer heylige aensichtenEnde die here was hem te hant bi inder eerden mitten voerseyden lichteom beset genuechlic mitten heyligen scaren staende int midden den topvanden berge Die hemelen [25vb] moeten verbliden mit so veelontfaens troestes Ende die aldus genagelt worden aen die galge descruces beuelende haer geesten inden handen des tegenwoerdigen CRISTI

die voer hem wert gecruust voeren ouer mit des conincs geleyde tenhemelschen palase In die tiende kalende van Iulio Ende sich die berchbeuede anderwerf ende wert geslegen mit allen ten gronde. Ende diegoedertieren genagelde leden worden thant ontlost vanden staken.

Vander geboerten Sunt IANS BAPTISTEN

IoHANNES BAPTIST hietmen menichsins. Want men hieten propheet. des

brudegoms vrient. Lanteerne. Engel. Stemme. HELYAS. Doper desverlossers. Bode Ende voerganger des coninx. In dien datmen propheethiet wert beteykent die voerbaricheit sijns bekennens. In des brudegomsvrient die voerbaricheit sijnre minnen. Inden engel die voerbaricheitsijnre zueticheit. Inder bernen der lanteernen ofte keersen dievoerbaricheit sijnre heilicheit. Inder stemmen die voerbarheit sijnreoetmoedicheit. In HELYAM die voerbaricheit sijnre hetten endegerechticheit In baptisten ofte doper die voerbaricheit sijnre groter erenInden bode die voerbaricheit sijns predikens. Inden voerganger dievoerbaricheit sijns bereydens.

[26ra] SVnte IOHANS BAPTISTEN geboert wert geboetscapt vanden grotenEngel GABRIEL in deser manieren Alsmen leest in SCOLASTICA HISTORIA Omdat DAUID gods dienst woude meerren so sette hi .xxiiij. grote papen. Hisette .xvi. grote papen van ELEAZARS geslachte Ende mitten lote gaf hielken sijn weke dat hi soude dienen inden tempel na sijnre behoerten.Ende ABYAS had die achte weke Ende ZACHARIAS was van sinen geslachteEnde hi ende sijn wijf ELYZABETH waren beyde out ende en hadden geenkinder. ¶ Op een tijt doe ZACHARIAS inden tempel gegaen was omwieroec te leggen op den gulden altaer Ende die menichte vanden volkebuten ontbeyden so openbaerde hem dengel GABRIEL staende aen dierechter zide vanden altaer. Ende om dat ZACHARIAS verueert was want hiden engel sach So seide hi hem SACHARIAS en ontsich di niet Want dijnbedinge is gehoert. ¶ Als die glose seit so plegen die goede engelenvriendelic te troesten die gene die si sien dat si van hem verueert

worden Ende wederkeert plegen die quade engelen alsi hemverwandelen in engelen des lichtes die gene die van hem verueertworden noch meer te verueren. ¶ GABRIEL boetscapte SACHARIEN dat hienen soen heb[26rb]ben soude die wijn noch ghemaecten dranc nietdrinken en soude. Ende voerden here soude gaen inder cracht endegeest HELYAS. IOHANNES wert geheten HELYAS om sijn woninge want hi wasinder woestinen Ende si aten beide luttel Ende haerre beyder clederwaren růůch ende beyde sijn si voergangers mer HELIAS sal sijnvoerganger des doemres. Mer dese was voerganger des verlossers Endehaerre beyder woerde berneden als een vlamme. Mer doe ZACHARIAS

mercte sijn outheit ende sijns wijfs ondrachticheit so begonste hi tetwiuelen. Ende also die IODEN plegen so eyschede hi een teyken vandenengel mer om dat hi des engels woerde niet en geloefde so maecte hinestom ¶ Tis te weten dat die twiuelinge sulken tijt pleget te gescien dat site ontsculdigen was als om de groetheit der beloften Alsmen leest vanABRAHAM Doe hem onse here beloefde dat sijn zaet soude besitten datlant van CANAAM so seyde ABRAHAM tot hem Here mijn god waer bi machict weten dat ic dit lant besitten sal Ende onse here antwoerde ende gafhem een teyken ende seide Neemt een drie iarige veerse Als GENESIS seitSulken tijt pleget men oec te twiuelen Alsmen merct die eygenbroescheit als gescreuen is van GEDION die seide Here waer mede sal icISRAHEL verlossen want mijn [26va] geslachte is die minste in mijnsvaders huus Ende daer om eyschede hi een teyken van gode Ende hi gafhem een vlies als inder RECHTER boec staet. Sulken tijt plegetmen oec tetwiuelen ouermits der crancheyt der natueren Also SARA dede want doeonse here geseit had tot ABRAHAM Ic sal totti comen tot desen tiden EndeSARA dijn wijf sal een kint baren enen sone Doe lachede SARA achter diedore ende seide Na dien dat ic out bin geworden ende mijn here out issal ic eernsticheit geuen ter weeldicheit ¶ Waer om dan wert ZACHARIAS

stom omder twiuelinge alsinen beloefde grote loften ende dieonmogelic scheen inden merken sijnre broescheit ende al dander geenplage en ontfingen.Waer om dat hi oec waende dat hi onwoerdich wasalsulken kint tontfangen als hem dengel seyde ende hi twiuelde op dieonmogenheit der natueren ende daer om om vele saken wert higeslegen mit stommicheit. ¶ Eerst als BEDA seit so woude hiondersceyden dat hem dengel seyde ende daer om wert hi stom op dathi al zwigende zoude leren gelouen. ¶ Ten anderen wert hi stom om datin sijns kints geboerte meerre wonder gescien soude want als IAN wertgeboren wert hi sprekende. Ende teen wonder wies opt ander. ¶ Ten .iij.

so wast tamelic dat hi die stemme [26vb] verloes doe die stemme wertgeboren ende men der ewen geboet te zwigen. ¶ Ten .iiij. want hieyschte een teyken van gode ende hi ontfinc sijn stommicheit in eenteyken.

Doe ZACHARIAS vten tempel totten volke quam ende si sagen dat hi stom

was geworden So bekenden si mit sinen teikenen dat hi een visioengesien had inden tempel Ende doe sijn weke voldaen was so ginc hitehuus. Ende ELYZABETH verhude haer vijf maende. Want also SunteAMBROSIUS seit So scaemden si haer dat si also out was ende een kintbegan te dragen. Om datmen wanen mocht dat si haer in hare outheitgegeuen had tot vleischeliker genuechten nochtan was sijs blide dat siden lachter van ondrachticheit deruen soude. Want tis den vrouwengroot lachter dat si den loon vander bruloft niet winnen en mogendaermen dat hilic om doet Ende om die vrucht so wert die vleyschelikezunde ontsculdicht. In die zeste maent doe onse vrouwe onsen hereontfangen had om dattie maget blide was om dat haer nichte drachtichwas ende om dat si medeliden op haer outheit hadde so quam si totELYSABETHEN. Ende doe si se gruetede. Sunte IAN die vol des HEILIGEN

GEESTES was hi geuoelde dat die gods soen tot hem quam Ende vanbliscappen so speelde hi inder moeder licham Ende om [27ra] dat hienmitten monde niet grueten en mochte so dede hijt al roerende als of hine geern gegruetet had ende tegen sinen here opgestaen. MARIA bleefmit ELYSABETH haerre nichten drie maenden ende diende haer Ende doeSunte IAN geboren was so hief sine mit haren heyligen handen vandereerden Ende si dede alle die officien van eenre vuetsteren.¶ Alsmen leestin SCOLASTICA historia So had hier Sunte IAN .ix. sonderlinge priuilegiendaer hi ons heren voerganger mede scheen want die selue Engel dieonsen here boetscapte die boetscapte Sunte IAN oec. Ende hi verblideinder moeder licham. Ons heren moeder hieffen eerst vander eerden. Hiontbant sijns vaders tonge. Hi ordenierde eerst dat doepsel. Hi wijsdeCRISTUM mitten vinger. Ende CRISTUS preessen bouen allen menschen. Hiboetscapte int voerborcht vander hellen dat CRISTUS comen soude Endeom dese priuilegien so hieten onse here prophete ende meerre dan eenprophete. ¶ Waer om dat hi en meerre hiet dan een propheet daer ofspreket Sunte IAN GULDEMONT aldus. Een propheet ontfaet beneficie vangode mer mach een propheet gode geuen die beneficie des doopselsEen propheet prophetiert van gode als wi seggen dat si van CRISTO

voerseyden mer van hem luden en is niet geprophetiert. mer Sunte IAN

en prophetierde niet alleen [27rb] van CRISTO. mer ander propheten

prophetierden van hem. want ander propheten waren brengers deswoerdes mer hi was een stemme die voer dat woert ginc. Ende also diestemme den woerde naest is nochtan en is si dat woert niet Also veelwas Sunte IAN CRISTUM naest nochtan en was hi CRISTUS niet. Dat woertstaet hier voer den gods soen die men dat woert hiet. Als daer Indenbeginne was dat woert.¶ Als Sunte AMBROSIUS seit So wert Sunte IAN invijf dingen geprijst dat is van vader ende van moeder ende in sinenmyraculen van sinen zeden van sinen giften Ende van sijnre predicacienAls die selue AMBROSIUS seit so wert sijns vaders prijs ende sijnre moedergeopenbaert in vijf punten want hi seit aldus. Dat is een volle prijsdatmen die een geslachte begrijpt inden zeden Ende die zeden ingerechticheiden dienst in priesterscap dat werc inden geboden godsende dat ordel in gerechtichheiden. ¶ Die ander prijs is inden miraculendie sommige gescieden eer hi inder moeder licham ontfangen wert datwas die boetscap vanden Engel ende dat hem die engel een naem gaf.Ende dat sijn vader stom wert. Sommige gescieden doe hi ontfangenwas inder moeder licham dat was dat hi tegen naturen ontfangen wertende inder moeder licham geheilicht wert ende veruult wert mittenpropphecien.

[27va] Sommige mirakulen gescieden doe hi geboren wert dat was dat

sijn vader ende sijn moeder beide den geest der prophecien ontfingenwant sijn moeder wiste sijn naem ende sijn vader maecte enen zancende wert sprekende ende veruult vanden HEILIGEN GEEST. WantAMBROSIUS seit. Merct IOHANNES hoe grote cracht daer is in sinen naem.Want dat noemen van sinen naem geeft der stemmen sprake. ende sinenvader goedertierenheit. ende den volke enen priester. Want sijn vaderwas te voren zwigende in sijn tonge Ondrachtich van kinde ende beroeftvan sinen dienste mer doe Sunte IAN geboren was doe wert sijn vaderthant prophetierende ende began weder te spreken. Ende hi ontfenceen kint van gode Ende sinen dienst betugede weder tot sinen eerstenstaet. ¶ Ten eersten wert hi geprijst in sinen zeden want hi was alteheilich van leuen Van sijnre heylicheit seit Sunte IAN GULDEMONT SunteIANS leuen dede alle leuen misdadich schinen. Gelikerwijs of yemantsage een wit cleet Dat hi seggen mochte Dat cleet is wit genoech merleyde hijt tegen die snee so begintet lelic te schynen Ende tegen SunteIAN te rekenen so schinen alle menschen onreyn. Sijn heylicheit had driegetugenisse Die eerste was van dien die bouen den [27vb] hemel sijndats vander drieuoudicheit. Eerst vanden vader die hem een engel hietAls MALACHIAS seit Siet ic sende minen engel die dinen wech voer dinen

aensichte sel bereyden. Want engel is een name van dienste ende nietvan natueren Ende daer om hietmen Engel om sinen dienst om dattetscijnt dat hi alre engelen dienst dede want hi had der Seraphinnendienste Seraphin beduut bernende om dattie engelen meest berneninder minnen gods Ende van Sunte IAN is gescreuen inden BOEKE DER

WIJSHEIT. HELYAS is opgestaen als een vuer want hi quam inden geestende in die cracht HELIAS. ¶ Ten .ii. had hi der cherubinnen dienst. wantcherubin beduut oueruloedicheit des wetens of der consten. Ende SunteIAN was gods lichtdrager. Also In IOB gescreeven is Want hi was dateynde der nacht vander onwetentheit. Ende tbeginsel des lichts vangracien. ¶ Ten iij. had hi den dienst de tronen Want haer dienst is dat siordelen ende doemen Ende van Sunte IAN is gescreuen dat hi HERODES

berispte ende seide Di en is niet georloft dijns brueder wijf te hebben.¶ Ten .iiij. had hi den dienst vanden dominacionen dat beduutheerscapie ende die leren ons hoe wi regieren sullen die gene die onderons sijn. Ende in deser manieren had Sunte IAN tgemeen volc in minnenEnde die coningen haddenen in vresen.

[28ra] ¶ Ten vijften had hi den dienst vanden principaten Ende die

leren ons hoe wi weerdicheit doen sullen onsen ouersten Ende SunteIAN seyde van hem seluen Die van der eerden is spreect vander eerdenmer die van den hemel coemt die is bouen al. ende ic en bin nietweerdich den riem van sinen scoe tontbinden. ¶ Ten sesten had hi derpotestaten dienste Ende bi desen engelen werden bedwongen dieduuelen dat si niet en mogen deren den menschen also veel alsi geerndeden Ende Sunte AN bedwanc dese van ons doe hi ons tottendoepsel riep ende seide.¶ Ten .vij. had hi den dienst der vertuten Dese doen miraculen EndeSunte IAN togede in hem seluen vele myraculen. want groot wonderwast dat hi wilt honich ende spelthanen at en de dat hi gecledet was mitkemels hare. ¶ Ten .viij. had hi der groter engelen dienst doe hi ons diezaken ontbant als dat onser verlossinge toe behoert doe hi seide totIHESUM Siet dat lam gods dat of doet die zunden der werlt. ¶ Ten .ix. hadhi der engelen dienst want hi boetscapte die minre zaken als hoe wi onsregieren souden doe hi seide Doet penitencie ende dat rike gods sal vnaken ende en doet niemant gewelt. ¶ Ten anderen had Sunte IAN

getugenisse vanden gods sone. Als MATHEUS [28rb] bescrijft Capitulo.xio.daer hem CRISTUS menichfoudelic ende wonderlic in prijst ende seydeOnder die sonen der wiven so en stont nie meerre op dan IOHANNES

BAPTIST PETRUS DAMASCENUS seit Van Sunte IANS woerden sijn volcomen

die prophecien ende daer mede wert die eerde gemaect Ende daerberueren die sterren mede Ende die elementen sijn daer mede gemaect.¶ Ten .iij. had hi getugenisse van den HEILIGEN GEEST want hi seide biZACHARIAS monde Du kint du selste werden geheten des alren hoechstenpropheet. Oec had Sunte IAN BAPTIST prijs vanden Engelen Als LUCAS

bescrijft Capitulo primo Daer en die Engel menichfoudelic prijst endeboetscapt van hoe groter weerdicheit dat Sunte IAN was voer gode doe hiseide want hi sel groot sijn voer den here Ende van hoe groterweerdicheit hi was in hem seluen doe hi seide Hi en sal wijn nochgemaecten dranc niet drinken Ende in sijnre moeder licham sal hiwerden veruult vanden HEYLIGEN GEEST Ende die engel openbaerde sijngrote orberlicheit tot sinen euen kersten doe hi seide Ende hi sal veleder kinder van ISRAHEL bekeren tot haren here god. ¶ Ten vierden hadSunte IAN getugenisse vanden gebueren ende vanden menschen doe hiseide . Hoedanich waendi sal dit kint sijn ¶ Ten vijften begrijptmenSunte [28va] IANS prijs vten giften want hi had giften doe hi ontfangenwas inden licham ende doe hi geboren wert vten licham Ende indenvoertganc deser werlt ende inden wtganc deser werlt. ¶ Inden lichaemhad hi drie wonderlike giften van gracien. Die eerste gracie was dat hiinder moeder licham geheiliget was want hi was heilich eer hi geborenwert. IEREMIAS spreect Capitulo primo Eer ic di formierde inden lichamso kennede ic di Ende eer du vten buke quaemste so heylichde ic di. Dieander gracie was dat hi prophetierde inden licham als doe hi verblideinder moeder buuc ende bekende dat hi die gods sone was. IOHANNES

GULDEMONT toont ons hoe Sunte IAN meerre was dan een propheet endeseit Een propheet ontfaet prophecien om die verdiente van goedenleuen ende van gelouen. was enich propheet eer propheet danmensche. Ende om dattet gewoente was datmen die propheten plach tezaluen so saluede CRISTUS IOHANNEM in enen prophete Als doe MARIA

ELIZABETH gruete Als IAN GULDEMONT seit in desen woerden Daer omdede CRISTUS MARIEN ELYZABETH grueten om dattet woert datter quamvter moeder buuc daer CRISTUS in was gaen soude doer ELYSABETTEN orentot IOHANNEM ende dat hine daer saluede in enen prophete. ¶ Die derdegracie die Sunte IAN had was dat hi bij [28vb] sijnre verdienten sijnremoeder gaf den geest der prophecien. ¶ IOHANNES GULDEMONT die tonenwil hoe Sunte <+IAN> meerre was dan een prophete. hi seit. Wievanden propheten mocht maken enen prophete al was hiprophetierende HELYAS saluede HELYZEUM in enen prophete mer hi engaffen niet gracie te prophetieren. mer Sunte IAN keerde hem om inder

moeder buuc ende dede sijnre moeder te weten dattie gods soen tothaer quam. Ende hi ondede haren mont in die woerde van kennissen sodat hi bekende des geens weerdicheit wies persoen si niet en sach Endeseide. waen coemt mi dat die moeder des heren tot mi coemt. Hi haddrie giften doe hi geboren wert want sijn geboerte was wonderlicheylich ende blide. Si was wonderlic want hi en had geen gebrec vanonmachten. Si was heylich want hi was sonder misdaet der sunden. Siwas vrolic want hi was sonder catuucheit. Meyster WILLAM VAN

ANTHICHIODORE seit datmen Sunte IANS geboerte viert om drie saken.Eerst om dat hi geheyliget was in sijnre moeder lichaem. Ten .ij. om dieweerdicheit sijns dienstes want hi quam als een lichtdrager endeboetscapte ons eerst den wech des lichtes Ten .iij. om die vruechde diein sijn geboerte was. Want dengel seide veel selre in sijnre geboertenverbliden. ¶ Inden voertganc [29ra] der werlt had hi oec .ix. giften. ¶Hier in ist openbaer dat hi menige giften van gracien hadde want hi hadvolmaectheit van allen heyligen. want hi was prophete doe hi seide. Diena my comen sal hi was voer mi gemaect. Hi was meer dan propheetdoe hi CRISTUS wijsde mitten vinger. Hi was apostel want hi was vanCRISTO gesent. Want een mensche was gesent van gode wies name wasIOHANNES. Hi was martelaer want hi sterf om die gerechticheit. Hi wasconfessore want hi belyede ende en versaecte niet. Ende om sinezuuerheit is hi geheten een Engel MALACHIAS. Capitulo .ijo. Siet ic sendeminen engel voer dinen aensichte. ¶ Inden wtganc deser werlt had hidrie giften. want hi was onuerwonnen martelaer want doe vant hi diepalme van martelien. Hi wert doe gesent een precioes bode. wantdiegeen die int voerborcht der hellen waren brocht hi ene precioseboetscap dat was van CRISTUS toecoemst Ende van haerre verlossenisseSijn wtganc was glorioselic verheuen Want van alle den genen die totterhellen voeren so viertmen alleen Sunte IANS wtuaert glorioselic vanderheyliger kerken. ¶ Ten vi. so hevet Sunte IAN getugenis van sijnrepredicacien. Hi sal veel der kinder van ISRAHEL bekeren tot haren heregode Ende hi sal [29rb] voer hem gaen inden geest ende inder crachtvan HELYAS Dat is dat hi na hem sel volgen sijn vrucht sijn ordnie sijndueget ende sijn eynde alst inder scriftueren schijnt. Men sel merken datIOHANNES predicacie drierhande was want hi predicte vuerichlikenneersteliken ende wijsliken. ¶ Ten eersten vuerichlic doe hi seide Ghislangen geslachte wie heuet v gheopenbaert te vlien van dentoecomenden toorn gods. Sijn vuericheit was te male ontsteken mitterminnen want hi was een bernende licht. Want IERREMIAS seit in Sunte

IANS persone Die here heeft mi geset als een scerp zweert. Hi was geleertvander waerheit want hi was een lichtende licht als Sunte IAN seit indenEwangelio Capitulo .vo. Ghi sendet tot IOHANNES ende hi gaf derwaerheit een getuuch. Hi was gesent ter ondersceydenheyt of ter constWant die scaren ende die zundaren of die ridders gaf hi elken eensonderlinge ewe een igelic na sinen staet. Hi was vast in te volstaen wanthi predicte so vromelic dat hi daer om sijn lijf verloes. Dese punten salhebben die leraer. Want als BERNARDUS seit Dijn begeerte sal onstekendie minne Die waerheit salse leren Die const salse regieren. ende diegeduericheit salse vast maken. ¶ Ten anderen predicte Sunte IAN

eernstelic. Want veel lude bekeerde hi mit sijnre [29va] predicacienwant hi predicte mitten woerde mit eenuoudiger leringe Ende mitexempelen mitter heylicheit sijns leuens. Hi predicte ende bekeerde datvolc mit sijnre [-predicacien] verdienten ende mit sijnre deuoterbedinge. ¶ Ten .iij. predicte Sunte IAN vroedelic ende die wijsheit sijnrepredicacien was in drien punten. Ten eersten om dat hi dat volcdreygede om dat hi die quade verueren soude doe hi seide. Die bijl is tehant geset aen die wortel des boems. Ten .ij. belouede hi om dat hi diegoede aentrecken soude Doe hi seide Doet penitencie ende dat rike derhemelen sal v naken. Ten .iij. so begeerde hi gemaniertheit inpredicacien om dat hi die middelbaer lude altemael brengen soudetotter volmaectheit Ende hier om beual hi den scaren ende densundaren ende den ridders lichte dingen om dat hi se namaels totmeerre dingen trecken soude. want hi beual den scaren dat si diewerken der ontfermherticheit souden doen. Den zundaren dat si hemwachten souden van ongerechten goede. Den ridderen dat si niemantverstoten souden noch niemant rouen ofte toornen mer dat si hemlieten genuegen mit haren soute.

Men sel weten dat Sunte IAN EWANGELIST op desen dach sterf. mer die

heilige kerke heeft sinen dach geordeniert [29vb] te vieren sderdendages na kersdach want doe was sijn kerc gewijt Ende Sunte IANS

BAPTISTEN feeste blijft in haren dagen want dese dach was vast gemaectvan den Engel In die bliscap van Sunte IANS BAPTISTEN geboert. Men salniet wanen dat Sunte IAN EWANGELISTE Sunte IAN BAPTISTEN wijct also diemynre den meesten doet. want ten is niet behoerlic te striden welchaerre die meeste is Also in enen Exempel van gode vertoget wasAlsmen leest So waren twe meysters van theologien vanden welken dieeen meest prees Sunte IAN BAPTISTEN Ende dander Sunte IAN

EWANGELISTEN Op dit so beriepen si ene grote disputacie Ende elc van

hem beyden was herde neerstich te vynden saken daer hi sinen IOHAN

meest mede proeuen mochte Ende doe die dach vander disputacienquam elc van desen Sunte IANNEN openbaerden haren meyster endeseiden wi sijns inden hemel wel eens. en disputiert om ons niet in dereerden Doe seyden die meysters malcander ende al den volke haervisioen. ende loueden gode PAULUS die DER LOMBERDEN HISTORIE bescreefdie een dyake was vander kerken van ROMEN een graeu monic Doe hi opeen tijt een tortijsse soude wyen so wert hi heesche Mer om des willendat hi sijn stemme weder crigen soude. [30ra] so maecte hi in SunteIANS BAPTISTEN eer den ymmen Ut queant laxis. Ende int beginsel so bithi dat hem sijn stemme weder gegeuen wert als ZACHARIAS.

OMtrent desen dach so keert die throon want die sonne gaet dan nederwert in haren loep om te beteykenen dat die nye mare van Sunte IAN

diemen ouer CRISTUM hielt nederen soude also hi selue getuuch gaf endeseide Ic moet werden gemynret ende hi moet wassen. Als SunteAUGUSTIJN seit so is dit oec beteykent in hare geboerten Want omtrentSunte IANS beginnen die dage te corten Ende omtrint kersauontbeginnen si te langen. Echter oec in haerre doot want IOHANNES lichaemwert geminret vanden hoefde.¶ PAULUS die der LOMBERDEN HISTORIE bescrijft seit dat RABARICH die conincvanden LOMBERDEN was gegrauen mit groter eren neuen Sunte IANS

BAPTISTEN kerke mer van giericheiden so ontgroeffen een man bi nachteende nam alt goet Ende Sunte IAN openbaerde hem ende seide Hoewaerstu also coen dien te genaken die mi beuolen was Du en selste nietmeer in mijn kerke mogen comen Ende dit gesciede also want als hi indie kerke woude gaen so wert hi geslegen aen sijn kele als van enensterken man Ende aldus most hi rechteuoert weder achterwaert keren.

Van IOHANNES ende PAULUS.

[30rb] IOHANNES ende PAULUS waren CONSTANCIEN CONSTANTINUS des

keysers voerbarige proeste. Te dien tiden datdie van STITIJC DEENMARKEN

ende CADIEN hadden gewonnen Ende men senden zoude tegen dieGALLICANE den leydsman vanden roemschen heer so eyschte hi datmenhem voert loon sijnre pinen te wiue soude geuen CONSTANCIA

CONSTANTINUS dochter. Ende die princen van ROMEN eyscheden dit oecneerstelic. mer haer vader wert herde droeuich. Want hi wist wel dat sijndochter so vast was om haer zuuerheit te houden zeder dat si genesen

was van Sunte AGNIETEN datmen se eer soude mogen doden dan tenhilike brengen. mer dese maget had betruwen in gode ende riet harenvader dat hi se hem belouen zoude als hi die vyande verwonnen hadende wederkeren soude Mer dat GALLIAEN sijn twe dochteren die hi vansinen eersten wiue hadde die doot was laten soude mit CONSTANCIEN datsi van hem soude mogen weten haers vaders zeden ende si soude soudehem weder lenen beide haer proesten IAN ende PAULUS als oec in eengedaente van eenre vaster minnen Ende si bat gode dat hi haer ende sijndochteren te hem bekeren moste. Dit genuechde hem allen EndeGALLICAEN nam mit hem IAN ende PAULUS ende voer wech mit enen grotenheer. Ende sijn heer wert [30va] gescoffiert vanden volke van STITIJC

ende wert beleyt in een stede van TRACIAEN vanden vyanden. Daer naquamen IAN ende PAULUS ende seiden GALLICAEN Doch gode vandenhemel een belofte ende du selste bet sijn een verwinre dan du nochgeweest hebste Ende doe hi dit gedaen had openbaerde hem thant eeniongelinc die op sijn scouderen een cruce droech ende seide hem[¶] Nem dijn zweert ende volget mi ende hi namt ende ginc middendoer die scare ende hi quam totten coninc ende hi en sloech niemantdoot. mer allene mit anxt so dede hi hem onder alt heer ende dedesedien van ROMEN onder. want daer openbaerden twee gewapende riddersdien in beyden siden bewaerden Hier om wert hi kersten ende quamweder te ROMEN Ende als hi mit groter eren ontfangen was so bat hijtden keyser dat hijt hem vergaue dat hi sijn dochter niet en name om dathi voertmeer om gods wil te leuen begeerde in zuuerheiden. Doe ditden keyser genuechde Ende GALLICANUS twe dochteren GALLICAEN endeCONSTANCIA tot CRISTUM bekeert waren so gaf GALLICAEN theerscap opende gaf al sijn goet den armen ende diende gode in armoeden mittenanderen gods knechten. Hi dede so veel miraculen dat hi alleen mittenaensien die duuelen verdreef vten beseten menschen.¶ Die [30vb]nyemare van desen heyligen man wies also zeer al die werlt duer dattiegene quamen van oest van west ende sagen desen man dwaen der armervoet ende die tafel leggen ende hantwater geuen ende neerstelic denzieken te dienen ende aldustanige werken doen.

Doe CONSTANTIJN doot was so wert des GROOTS CONSTANTIJNS zoen keyser

die verkeert was in ARRIUS ongelouicheit. Mer CONSTANTINUS

CONSTANTIJNS brueder had gelaten twe zonen GALLUM ende IULIANUmEnde CONSTANTINUS die keyser makede den voerseyden GALLUM keyserEnde seynden tegen IUDA die Ribel was nochtan dode hi en daer naEnde om dat IULIAEN sach dat sijn brueder van CONSTANTINUS gedoot was

ende hi hem ontsach dat hi oec mocht werden gedoot soe ginc hi in eenCloester ende vensde hem daer herde heylich ende wert leesmeystergeordeniert. Ende ginc bi touernyen den duuel te rade die hemantwoerde dat hi keyser werden soude¶ Na een tijt om nootsaken so maecte CONSTANTINUS IULIAEN keyser endehi senden in GALLIEN ende hi dede alle dinc vromelic. mer doeCONSTANTINUS doot was als voerseit is Ende IULIAEN die apostate keyserwas So beual IULIAEN den GALLICANEN dat si den afgoden offeren soudenof dat hi wech ginge want hi en [31ra] dorste so groten man niet dodenEnde GALLIAEN voer in ALEXANDRIEN Ende daer wert hi van denongelouigen doersteken ende ontfenc die crone der martelaren EndeIULIAEN die gierich was maecte sijn vrecheit vast mitten ewangelie Wanthi nam den [-n] kerstenen hoer goet ende seide CRISTUS seit indenewangelie Die niet ouer en geeft al dat hi besit die en sel mijn iongerniet wesen. Mer doe hi hoerde dat IAN ende PAULUS die arme kerstenevoeden mitten goede dat die maget CONSTANCIA had gelaten so ontboethi hem dat si mit hem sculdich waren te wesen alsi geweest hadden mitCONSTANTIJN. Ende si seiden dat CONSTANCIUS CONSTANTINUS sijn soen diegloriose keysers beyde waren dat si kersten waren doe dienden wi hem.Mer om dattu hebste gelaten die geestelicheit die vol duechden is so sijnwi van di gesceyden ende veronweerden di te dienen. IULIAEN ontboethem Ic was inder kerken clerc ende had ic gewilt ic waer gecomen tenhogen staet vander heyliger kerken. mer ic mercte dattet al idelheit is tevolgen ledicheit ende traecheit doe gaf ic mijn herte ter ridderscap Endeom dat ic den afgoden offerhande dede so bin ic ten keyserijc gecomen.Ende daer om ghi die gevoedet sijt in die coninclike zale en sout nietvan mi wesen om dat ic v mach hebben [31rb] die voerbarichste vanminen palase. mer werdic van v luden veronweert so sel ict doen vannode so dat ic niet en sel mogen werden veronweerdet Si seiden Om datwi gode bouen di houden so en ontsien wi dijn dreygen niet op dat wides ewigen vrienscap gods mogen verdienen. Hier toe antwoerdeIULIAEN. Ist dat ghi bouen .x. dagen uwes dancs veronweert tot mi tecomen ghi selt daer na mit bedwange doen dat ghi uwes dankes nietdoen en wout. Dese heyligen ontboden hem weet dat nv die .x. dagegeleden sijn Ende doch huden dattu dreyges dan te doen. IULIAEN

antwoerde. waendi dat ic v martelaer maken wil Ic sal v [-n] castyen alsopenbaer vyanden. Hier en binnen gauen si al haer goet den armen.Ende opden tienden dach sende IULIAEN te hem TERENCIAEN. Ende seidehem Onse here IULIAEN heeft tot v gesent IUPITERS gulden beelden om

dat ghi hem wieroec offeren sult Ende en doe dijs niet so sel di daerbeyde om steruen Die heyligen seiden hem Is IULIAEN dijn here so hebtvrede mit hem Want wi en hebben anders geen here dan IHESUS CRISTUS

den gewarigen god Doe hiet hi se heymelic onthoefden ende int huusgrauen in enen put Ende hi dede die nyemare gaen dat si warengebannen. Hierna wert TERENCIANUS soen beseten [31va] vanden duuelEnde hi begonste inden huse te roepen dat hi beseten was vanden duuelende dat hi verbernde van hem Doe dat THERENCIANUS sach so belyede hisijn misdaet ende wert kersten ende bescreef der heyliger passien Endesijn zoen wert verlost Si waren gepassijt Int iaer ons heren ccc. ende.lxiiij.

GREGORIUS seit In eenre omelien dat een vrou was die dicwijl plach tevisitieren deser martelaren kerke. Ende doe si op enen dach van daerweder keerde so vant si twee moniken staen gelijc twe pelgrymen Endesi waende dattet twe pelgrymen hadden geweest Ende beual datmenhem aelmissen gaue. mer eer haer ontfanger tot hem quam omaelmissen te geuen so stonden <+si> bider vrouwen ende seiden Duvisitierste ons nv Ende wi sullen di sueken in doemsdage ende sellen dilenen al dat wi mogen Alsi dit geseit hadden waren si van haren ogen.¶AMBROSIUS seit inder prefacien van desen martelaren IAN ende PAULUS

voldeden warachtelic dat DAVID seit Ecce quam bonum et quamiocundum habitare fratres in vnum. Siet hoe goet ende hoe vrolic ist tewonen brueders in een Si waren gesellic inder geboerten ende te gadergeuoeget in geselscap des geloues Ende in gelike verduldicheit altoosglorioes in enen heer.

[31vb] Van sunte LEO

Leo die paus alsmen leest inden miraculen van onser vrouwen. Doe hi

in paeschdage in onser vrouwen kerc misse dede Ende als die lude godslicham ontfingen Ende een vrouwe sijn hant cussede so verrees daer ofin hem een grote becoringe van oncuusscheit Mer die goede man werttegen hem selue een wreet wreker Ende op dien dach sloech hi alheymelic die hant of dien scandalizierde ende werpse van hem. Hier enbinnen wert dat gerucht onder dat volc waer om die paeus geen misseen dede als hi plach Doe keerde LEO die paus hem tot onser vrouwen ende hi beual hem seluen altemael haerre goedertierenheit Doe quamonse vrouwe te hant tot hem ende sette mit haren handen die hant

weder aen Ende si beual hem dat hi voert ginge ende offerde haren soeneen sacrificie LEO predicte doe den volke wat hem geuallen was endetogede hem allen openbaerlic die hant die hem onse vrouwe aen gesethad. Dese hielt die raet van CALCIDONIEN ende daer was geordoniertdatmen die moeder gods hieten soude die maget MARIA.

Te dien tiden dat ACHALIA ITALIEN woeste so was Sunte LEO drie dage

ende drie nachte in bedinge inder apostelen kerke Ende hier na seide hisinen luden [32ra] Die mi volgen wil die volge my Ende doe hemACHALIA die Coninc sach stont hi op vanden peerde ende viel denheyligen man ten voeten Ende bat hem dat hi eyschede wat hi woudeende het zoude hem gescien Ende hi bat hem dat hi wt YTALIEN voerende dat hi al die geuangen quijt lijt Ende doe ACHALIA wert berispt vansinen here dat hi die al die werlt verwonnen had hem liet verwinnen vanenen pape Doe seide ACHALIA Ic nam raet tot mi seluen ende tot v allenwant ic sach tot sijnre rechter ziden enen sterken ridder staen die eengetogen zweert in sinen handen hadde die mi toe seide En doetstu desheyligen mans wille niet du sulste mit al den dinen te hant steruen.

Doe LEO die paeus gescreuen had enen brief tot FABIAEN den biscop vanCONSTANTINOBEL tegen EUTICHIUM ende NESTORINE doe leyde hi se opSunte PETERS graf ende hi gaf hem tot bedinge ende tot vasten endeseide So wat ic in desen brief als een mensche heb gedwaelt du dienbeuolen is den last vander kerken corrigiert ende betert dat Ende na xldagen daer hi bedede so openbaerde hem Sunte PETER ende seide Ichebt gelesen ende gebetert Ende LEO nam den brief ende vant se mitSunte PETERS handen gebetert ende gecorregiert. ¶ Sunte LEO was oecander [32rb] xl. dage in bedinge ende in vasten omtrent Sunte PETERS

graf ende bat hem dat hi hem genade sijnre zunden verweruen woudeEnde Sunte PETER openbaerde hem ende seide Ic heb onsen here voer digebeden ende hi heefti al dijn zunden vergeuen. mer alleen selstu te talegeset werden oftu die hant te rechte opt hoeft hebste geleit. Hi sterf intIaer ons heren .cccc.

Van Sunte PETER den apostel

PETER die had drie namen want hi hiet SYMON BARIONA. SYMON beduut

gehoersam of gedogende zericheit. BARIONA beduut der duuen kint Barbeduut sone Ende Iona beduut duue. Want hi was gehoersam do enCRISTUS riep want hi was onsen here gehoersam mit enen roepen Hi was

gedogende zericheit doe hi CRISTUM versaecte want hi ginc wt endeweende bitterlic. Hi was geheten der duuen kint want hi diende godemit simpelre meninge. ¶ Ten .ij. was hi geheten CEPHAS dat beduut hoeftof steen of berispen mitten monde. Men hieten hooft om dat hiverheuen was bouen den apostelen Sittende om die vasticheit sijnrepassien. Berispende mit den monde om dat hi gedurich was inpredicacien. ¶ Ten iij. was hi geheten PETER dat beduut bekennende ofbescoeyende of ontbindende Want hi [32va] bekende CRISTUS godlicheitDoe hi seide Du biste CRISTUS die leuende gods zoen Ende hi ontscoeydedie voeten van allen werken der doot doe hi seide Siet wi hebben alledingen gelaten ende sijn di nageuolget Ende hi ontbant van ons denbant der zunden Ende dat biden slotelen die hi van onsen here ontfincwant dese naem PETER gaf hem IHESUS CRISTUS doe hi seide Du selstehieten CEPHAS dat beduut PETRUS. ¶ Ten .ij. gaf hi hem desen namevastelic doe hi hem beloeft had doe hi seyde ende settede SYMONS naemPETER. ¶ Ten .iij.derden so conformierde hi den naem die hi hemgegeuen had doe hi seyde Mathei. capitulo .xxvio. Du biste PETER endeop desen steen sal ic stichten mijn kerke. ¶ LINUS die paus EndeEGESIPPUS ende LEO die paus bescreuen sijn martelie. Want PETER haddrie toenamen of drie namen. Want hi was geheten SYMON IOHANNES datbeduut sheren scoenheit. Ten anderen CHEPHAS dat beduut diengegeuen is Ten .iij. SYMON BARIONA dat beduut der duuen kint. Hier biverstaetmen dat hi hadde scoenheit der zeden ende gifte van duechdenende oueruloedicheit van gauen . Want die duue zuchtet voer haersingen.

[32vb] PETRUS die apostel was onder die ander ende bouen die anderapostelen meerre in minnen want hi woude weten sheren verrader.Want also Sunte AUGUSTIJN seit Had hijt geweten hij hadden mittentanden gescuert Ende hier om en woude die here sinen verrader nietnoemen. Want als IOHANNES GULDEMONT seit Had hijt geweten hi had tehant op gestaen ende hadden gedoot. ¶ Dese Sunte PETER ginc op diezee tot onsen here ende hi was vercoren mede te sijn in des herentransfiguracie. Ende inder ioncfrouwen verweckinge Hi ontfinc vandenhere die slotelen des hemelrijcs Ende hi vant in des visches mont denpenninc Dese penninc hiet stater Ende hi ontfenc dat gebot van CRISTO

sijn scape te vueden. Ende in pinxterdage bekeerde hi .iijm. lude mitsijnre predicacien Ende hi voerseide ANANYEN ende SAPHIREN sinen wiuevan haren doot. Hi genas enen lamen ende doopte CORNELIUM vanCESARIEN Ende verwecte TABYTEN Hi genas die zieken mitter scaduwen

van sinen licham Hi was van HERODES gekerkert ende vanden Engelverlost Mer hoedanich sijn spise ende sijn cleder waren dat getuget hi inCLEMENS boec Ende seit Allene broot mit Oliuen blader gemenget Endeselden mit gemaecten eten plegic teten Mer dat cleet dattu sietste datheb ic ende dat [33ra] is een roc ende een mantel ende ic en begeeranders niet dan dit allene. Men seit dat hi altoos in sinen bosem droechenen doeck daer hi altoos sijn tranen mede vegede Want wanneer dat higedocht IHESUS zueter spraken ende sijnre wanderinge so en conde hivan groter minnen sijn tranen niet onthouden. Ende als hi gedocht dathi sijns meysters versaect had so weende hi eenpaerliken Hier om hadhi dat wenen so gereet dat sijn aensicht sceen als verbernt Als CLEMENS

seyt. Als hi oec plach te horen des nachtes den haen crayen so stont hiop ende al wenende bedede hi Alsmen In ECCCLESIASTICA HISTORIA vint sobescrijft CLEMENT Doe men Sunte PETERS wijf leyde ter passien ende hiriep haer na mit haren name ende seide O wijf mijn gedenke des heren.

Op een tijt doe Sunte PETER twe van sinen iongeren gesent had te

prediken. doe si twee dachuaert gegaen waren doe sterf die een van dentween Ende die ander keerde weder tot Sunte PETER ende seide wattergeschiet was Men seit dat dit MARCIAEL was Of sulke seggen dattet SunteMARTIJN was Anders waer leest men dattet een was Sunte FRANCO Endedie geselle die doot was dattet was Sunte IORIJS Doe gaf hem Sunte PETER

sinen stoc ende hieten tot sinen geselle gaen ende den stoc daer opleggen Doe dat ghe [33rb] daen was stont hi op die .xl dage dootgeweest hadde.

TE dien tiden was te IHERUSALEM een touenaer die SYMON hiete Deseseyde dat hi was die eerste waerheyt Ende die aen hem geloefden seydehi dattie tewige leuen zouden hebben. ende seyde dat hi alle dincvermochte. Men seyt oec in CLEMENS boeken dat hi seide Ic sal werdenaengebeden mit eren ende wat ic wil dat machic doen. Sulc tijt doeRACHEL mijn moeder mi beual opt uelt te gaen dat ic coorn snede. Doe icdie zekel sach geset doe seide ic dat si snede Ende si sneet alleentwewerf meer dan die ander Hi seide oec Als IERONIMUS seit Ic bin godswoert Ic bin die brudegom Ic bin die scone ende ic bin die troester Icbin die almachtige ende ic bin gods ziele Coperen serpenten dede hirueren Ende hi dede matalen beelde lachen Ende hi dede honde singenAls LINUS seit. Doe dese SYMON woude disputieren mit Sunte PETER endetonen dat hi god was. Ten gesetten dage quam [-hi] Sunte PETER ter statdaer men disputieren soude Ende hi seide den genen die daer bi

stonden Brueders die die waerheyt mint vrede si mit u SYMON seide. wien hebben dijns vredes niet te doen Want is die vrede eendrachticheitSo en mogen wi geen profijt doen om die waerheit <+te vinden>.Want die moerdenaers hebben onderlinge vrede Daer om en roept[33va] niet den vrede mer den strijt. Want daer si twe vechten daer seldie een vrede hebben als die ander verwonnen is. Ende Sunte PETER

seide waer om ontsietstu di den vrede te horen noemen Want vandenzunden so risen die striden. mer daer geen zunde en is daer is vrede Indisputacien vintmen die waerheit ende inden werken die gerechticheitSYMON seyde Segt des niet want ic sal di tonen die mogentheit mijnregodlicheit so dattu mi haestelic aenbeden selste Ic bin die eerste crachtende ic mach vliegen in der lucht ende nye Bomen maken ende steen inbroet verwandelen ende inden vuer gedueren sonder verbernen Ende aldat ic wil mach ic doen.

Doe SYMON sach dat hi PETER niet en mocht weder staen so werp hi in

die zee alle sijn boeken vander toueryen Op datmen niet gewaer werdenen zoude dat hi een touenaer ware Ende toech te ROMEN om dat menhem daer voer god houden soude. Doe dat Sunte PETER vernam volgedehi hem te ROMEN na. In den vierden Iaer van CLAUDIUS des keysers rikequam Sunte PETER te ROMEN ende hi sat daer.xv. iaer ende ordineerdetwe biscopun LINIUM ende CLETUM Den enen binnen mueren ende denanderen buten mueren dat si hem helpen souden Ende hi bekeerde veelvolcs ende hi [33vb] genas veel sieken. mer in sijnre predicacien soprees hi altoos die zuuerheit Ende daer mede so bekeerde hi viervriendinnen die AGRIPPA had dat si niet meer te hem comen en woudenEnde daerom wert AGRIPPA verbolgen tegen Sunte PETER ende sochttegen hem veel oersaken. Hier na openbaerde die here PETER ende seydeSYMON ende NERO denken tegen di. mer en ontsich di niet want ic binmitti dat ic di verlossen sal ende ic sal di senden PAULUS minen knecht totsolaes die mergen binnen ROMEN comen sal. Ende om dat PETER wist dathi haestelic steruen soude so vergaderde hi die bruederen ende namCLEMENS hant ende ordenierde hem biscop ende dwanken te sitten insinen zetel voer hem.

Hier na quam PAULUS binnen ROMEN als die here seide Ende began mit

PETER CRISTUM te prediken. Mer SYMON DIE TOUENAER was so wel mit NERO

dat hi en voerwaer hielt voer enen behueder sijns leuens ende al sijnrezalicheit ende al dier stat. als LEO die paus seit so stont SIMON voer NERO

ende sijn aensicht wert haestelic verwandelt ende scheen als nv ouder

ende als nv ionger Doe dat NERO sach hielt hine voer den gewarigengods soen Ende SYMON seyde tot NERO als LEO seit Goede keyser op datghi weten moget dat ic die gewarige gods zoen bin so doet [34ra] mimijn hoeft of slaen ende ic sal ten derden dage weder verrisen Hier ombeual NERO datmen hem onthoefden soude Ende doe die hangemanwaende SYMON onthoefden so onthoefde hi enen weder Mer SIMON gincongequetst wt mit sijnre toueryen ende vergaderde die beenre vandenweder ende verberch ende hi verberch hem seluen .iij. dage ende datbloet vanden weder bleef daer verherdet Ende opten derden dachvertoende hem SYMON ende seyde tot NERO Doet mijn bloet dat wtgestort is vergaderen Want siet ic die onthoeft bin also ic di seide bin icten derden dage verresen Doe en NERO sach verwonderde hem ende hihielten voerden gewarigen gods zoen. Som wijl als SYMON mit NERO

inder cameren was so sprac die duuel in sijnre gelikenisse den volketoe. Die van ROMEN hadden hem in so groter weerdicheit dat si maecteneen beelde ende screuen daer op desen tytel SYMON den heiligen god.¶ Als LEO seit so gingen PETRUS ende PAULUS in tot NERO ende ondecten alSYMONS touernye Ende PETRUS seyder toe. gelijc dat in CRISTO sijn twenaturen dats god ende mensche. also sijn oec in desen touenaer twesubstancien dats mensche ende duuel Ende SYMON seyde Als LEO endeMARCELLUS seggen Om dat ic desen niet langer gedogen en wil minenvyant so sal ic minen en[34rb]gelen beuelen dat si mi wreken ouerhem. PETER seide Ic en ontsie dijn engelen niet mer si ontsien mi. NERO

seide En ontsietstu SYMON niet die sijn godlicheit inden werken vertogetPETER seide Is godlicheit in hem so segge hi wat ic nv denke of wat icdoe Ende ic sal mijn gedachten di seggen in dijn oer op dat hi niet enliege te seggen wat ic denken. NERO seide hem Com hier ende segge miwattu dencste PETER ginc tot hem ende seyde Doet mi al heymelicgersten broot brengen. Ende doet gebrocht was ende PETER datgebenedijt had ende in sinen bosem verhudet so seide hi SYMON die hemseluen god maect hi segge wat hier geseit gedocht ende gedaen is SYMON

seide Nu segge wat ic denke. Sunte PETER seide. wat SYMON denct dat salic in werken tonen dat ict weet. Doe wert SYMON vergramt ende riepgrote honde Coemt ende verslijnt desen PETER Ende thant quamen daergrote honde ende scoten op PETER mer hi gaf hem tgebenedide brootende veriagedse daer mede PETER seide tot NERO Ic togede dat ict welwist wat SYMON tegen mi dochte niet in woerden mer in werken. Want hidie belovede dat hi sijn engelen tegen mi soude doen comen hi dedehonde comen Ende daer in toent hi dat hi geen godlike engelen en heeft

mer honde Ende SYMON [34va] seyde tot PETER ende PAULUS Al en mach icu hier niet doemen wi sellen comen daer ic v sal moeten doemen merhier spaer ic v. Als EGESIPPUS ende LINUS seggen so wert SYMON doe sohouerdich dat hi seyde dat hi die doden mochte verwecken Endetgesciede datter een Iongelinc sterf ende men riep daer SYMON endePETER Ende bi SYMONS rade so geloefden si al vaste die den doden nietverwecken en conste datmen dien doot slaen zoude. Doe SYMON optendoden sijn touerye <+dede> so sagen die gene dier omtrent stondendat die dode dat hoeft ruerde Doe riepen si alle ende wouden PETER

stenen. mer PETER en conste dat volc nauwe doen zwigen. ende seide Istdattie dode leue so sta hi op ende wandere ende spreke Anders so weetdattet duuelie is die des doden hoeft doet rueren. Men doet SYMON

vanden bedde gaen op dat des duuels touerye openbaer werde. Doedede men SYMON vanden bedde gaen ende die dode bleef stille leggendeende PETER stont van verren ende dede sijn gebet ende doe riep hi endeseide Iongelinc inden naem ons heren IHESU CRISTI van NAZARENEN diegecruust was so stant op. ende thant stont hi op ende wanderde merdoe tfolc SYMON stenen wouden seide Sunte PETER Tis hem pinengenoech dat hi bekenne dat hi in sijnre toveryen verwonnen is Wantonse meyster leerde ons [34vb] dat wi voer quaet goet geuen soudenSYMON seide weet PETER ende PAULUS dat v niet gescien en sel dat ghibegeert dat ghi weerdich sijt der martelien. Si antwoerden ons moetgescien dat wi begeren mer di en sel nummermeer wel sijn want wattuspreecste dat is logen. ¶ Als MARCELLUS seit so ginc SIMON tot MARCELLUS

huus die Sunte PETERS discipel was ende bant enen groten hont voer dieduere van den huse ende seide Nu sal ic besien of PETER die totti plegette comen yet in sal mogen comen. Na een luttel tijts quam PETER endemaecte een cruce ende ontbant dien hont ende die hont was aldenluden goedertieren mer hi volgede SYMON alleen nae ende begrepenende werpen neder ter eerden ende wouden doot biten ende PETER

quam toe gelopen ende riep dat hijs niet en quetsede ende die hont enquetsede sinen licham niet mer hi scoerde hem alle sijn cleder so dat hial naect ginc. mer dat volc ende sonderlinge die kinder liepen SIMON namitten honde thent sine mit allen vter stat verdreuen. Ende om dat hidese scande niet verdragen en conde so en openbaerde hi hem nietbinnen enen Iaer Ende doe MARCELLUS dit myrakel sach doe bleef hivoert aen mit sunte PETER.

[35ra] DAer na quam SYMON weder ende wert echter in NERONS

vrienscap ontfangen. Als LEO seit So vergaderde SYMON dat volc ende

seide dat hi zwaerlic waer verbolgen op die van GALILEEN ende hi seidedat hi die stat die hi te bewaren plach laten woude. Ende hi settedeenen dach dat hi te hemel varen woude want hi en woude niet langerinder eerden wanderen. Op dien dach die hi gesettet had te hemel tevaren Als LINUS seyt so ginc hi op enen hogen toorn ende hi had hemgecroent mit risen van lauwerbomen ende spranc daer of ende begonstete vliegen. Ende Sunte PAULUS seyde tot Sunte PETER. Mi behoert te bedenende di te gebieden Ende NERO seide Dits een warachtich man mer ghisijt verraders Ende PETER seide tot PAULUS. PAULE heft op dijn hoeft endesich Doe hi sijn hoeft opgeheuen had ende hi SYMON sach vliegen Doeseyde hi tot PETER. PETER wat beytstu voldoe dat du begonnen hebstewant CRISTUS roept ons nv Doe seide PETER. Ic bezwere v duuelen dien indie lucht draget bi onsen here IHESUM CRISTUM dat ghijs niet meer endraget mer laten vallen Ende thant lieten si en ende hi brac den hals.Doe dit NERO hoerde was hi zeer rouwich dat hi dustanigen manverloren hadde ende hi seyde tot den apostelen Ghi hebt mi gemaecteen wantrouwich herte daer om sal ic v verderuen tot enen [35rb]

quaden exempel. Ende NERO gaf die apostelen in PAULINUS eens edelsmans handen. Ende PAULIJN leuerdse in MAMERTIJNS wachte Onder desertweer ridders sorge PROCESSUS ende MARTINIAEN. mer PETER bekeerde desetwe ridders so dat si den kerker op deden ende lieten se gaen vrilic enwech. Ende nader apostelen doot so ontboet NERO PROCESSUS endeMARTINIAEN Ende als hi vernam dat si kersten waren so dede hi seonthoefden. Die brueders baden PETER dat hi van daen ginge Ende als hiniet wech en ginc wert hi verwonnen mit bedinge so dat hi en wechginc. Ende als LEO ende LINUS seggen doe hi ter porten quam totter statdie nu hiet Sunte MARIEN TEN PASSE So sach hi CRISTUM tegen hem comenEnde hi seide Here waer gadi Hi seide Ic ga te ROMEN waert om wedergecruust te werden PETER seide Salstu echter ghecruust werden. Hi seideIa ic. PETER seide. Daer om sal ic weder keren op dat ic mitti machwerden gecruust. Doe dit geseit was ende PETER dit verstont van sijnrepassien so keerde hi weder ende als hi dit den brueders had geseit Sowert hi van NERONS knapen geuaen ende wert geleyt voerden proestAGRIPPA. Ende als LINUS seit so wert sijn aensicht claerre dan die zonne.AGRIPPA seide. Bistu die man die verblideste dattu die wiue verstotes vanharen mannen onder tvolc Ende PETER berispten ende seyde [35va] dathi verblide in ons heren cruce Doe beual hi PETER als enen vreemdenman te crucen. Mer om dat PAULUS een porter was van ROMEN so dede hine onthoefden. ¶ Van deser sentencien seit DIONISIUS AD TYMOTHEUM

Hadstu gesien die pijn haers lidens du soutste in onmacht gewordensijn van sericheiden ende van rouwen wie en soude niet wenen in diervren alst gebot van deser sentencien geseit was datmen PETRUM crucenzoude ende PAULUM onthoefden. Du zoutste doe hebben gesien diescaren der IODEN ende der heydenen hoe si se sloegen ende int aensichtbespogen. Mer doe die vreselike tijt quam dat si van een wordengesceyden doe bonden si die calumpnen vander werlt niet sonder grootgesucht ende geween vanden bruederen Doe seide Sunte PAULUS totSunte PETER Vrede si mitti fundament der heyliger kerken herde derscapen ende der lammeren gods. Ende Sunte PETER seide tot SuntePAULUS Ganc in vreden predicaer der waerheit. middelaer ende leydsmander gerechtiger zalicheit. Ende doe si se verre van een versceydenhadden doe volchde ic Sunte PAULUS mynen meyster Want si en dodenseniet in eenre straten. Dit seit DYONISIUS LEO ende MARCELLUS seggen DoePETER ten cruce quam Doe seide hi om dat mijn here vanden hemelneder quam in eertrijc so wert hi recht opwert inden cruce verheuen.mer [35vb] mi die hi wt eertrijc heeft geweerdiget te roepen indenhemel so sal mijn cruce thoeft inder eerden hebben ende die voetenopwert ten hemel. Want ic en bin niet weerdich te hangen aenden cruceals mijn here dede daer om so keert mijn cruce tonderste opwert Doe sidat deden wert alt volc verwoet ende wouden NERO ende den proestdoden ende den apostel verlossen. mer hi bat hem dat si sijn passie nieten zouden beletten. Also LINUS ende EGIPPUS seggen so ondede onsehere haer ogen den genen die daer weenden ende si sagen daerdengelen staen mit cronen van rosen ende van lelien gemaect EndePETER staende inden cruce ontfenc een boec van CRISTO daer hi in las diewoerde die hi sprac Als EGIPPUS seit so begonste hi te seggen. Here icheb begeert di na te volgen ende ic en dorst niet recht werden gecruustWant du biste altoos recht hoge ende wi sijn kinder der eerden Ende sijnval beteykent ons die gedaente van smenschen geslachte Want wiwerden also geboren dat wi schinen inder eerden neder te vallen. Oecso is dese condicie verwandelt dat dese werlt waent wesen voerspoetdatmen wel proeft achterspoet. Here du biste mi alle dinc ende al dat dubiste dat bistu mi altemale Ende niet anders sonder di allene en begeric.Ic danke di mit alle [36ra] minen geest daer ic mede leue ende daer icmede versta ende daer ic di mede aenroepe. ¶ Daer so setmen oec tweander reden waer bi dat Sunte PETER niet recht en woude werdengecruust. Doe Sunte PETER sach dat die gerechtige sijn glorie haddengesien dancte hi gode ende beual hem gode ende also gaf hi sinen geest.

Twe gebruederen MARCELLINUS ende PAULINUS sine iongeren deden doesinen lichaem vanden cruce ende si balsemden mit vele specien endegroeuenen. § ISIDORUS inden BOEC VANDER GERECHTIGER GEBOERT ENDE

DOOT seit aldus. Na dien dat Sunte PETER gesticht had die kerc vanANTIOCHIEN onder den keyser CLAUDIUM soe voer hi te ROMEN tegenSYMON DEN TOUENAER ende daer was hi paus xxv.Iaer na CRISTUS passieEnde doe wert hi van NERO neder wert gecruust als hi woude. in denseluen dage openbaerde Sunte PETER ende PAULUS DYONISIUS als hi set indie voerseyde epistel in desen woerden. merke dese myraculen Sich ditwonder brueder TYMOTHEUS Vanden dage haerre doot Want ic was daersi gesceyden worden mer na haerre doot sach ic se te gader hant aenhant in die poerte comen gecleet mit enen clede des lichtes ende siwaren versiert mit eenre cronen der claerheit ende des lichtes. Dit seitSunte DIONISIUS.

[36rb] NERO en bleef niet ongepijnt mer om dese misdaet ende andersdie hi gedaen had so dode hi hem seluen mit sijnre hant. Ende vansinen misdaden sullen wi een luttic scriuen Alsmen leest in eenrehistorien Doe SENECA sijn meyster hoepte van hem te hebben enichweerdich loon van sijnre pinen doe lieten NERO kiesen In wat boem dathi verhangen zoude willen wesen ende seide dat hi dit hebben zoude teloon van sijnre pinen Mer doe SENECA vragede waer mede dat hi sijndoot verdient had doe scudde hi eenpaerlic een bloet zweert ouer sijnhoeft. mer SENECA neech mitten hoefde vanden dreygenden zweerdeEnde ontsach hem anxtelic vandie vrese der doot NERO seide hemMeyster waer om weecstu mitten hoefde van minen zweerde SENECA

antwoerde Ic bin een mensche ende daerom ontsie ic den doot endestorve node. NERO seide Ic ontsie di noch als ic plach doe ic een kint wasWaer bi ic niet rustelic leuen en mach also lange alstu leefste. SENECA

seide Ist noot dat ic steruen moet so oerloft my doch dan dat ic kiesenmach wat doot dat ic wil NERO seide tot hem So kiest haestelic ende enverlenget dijn leuen niet Doe dede SENECA een bat maken van wermenwater ende dede hem laten in beyde sinen armen [36va] Ende also bleefhi doot in sinen bloede datter wt liep Ende also hiet hi waerlic SENECA

als in enen voerboec. Want SENECA beduut hem seluen dodende wantaldede hijt node hi dode aldus hem seluen.

Men leest dat SENECA twe brueders hadde Die een hiet IULIUS GALLIUS

Gallo beduut een voerbarich heraut. Dander hiet MELA LUCANUS DeseLUCAEN dese NERO snyden beneden ende also sterf hi. Echter versottedeNERO van herten alsmen in die selue historie leest Ende hi beual sijnre

moeder te doden ende op te snyden Om dat hi sien woude hoe dat hi insijnre moeder licham geuoet wert mer die meysters berispeden dat hisijn moeder woude doen doden ende seiden Die rechten verbiedentende die costume en wils niet dat een kint sijn moeder dodet dien mitso groter pinen gebaert heeft ende dien dede voeden ende behuedenmit sorchfoudicheit Ende NERO seide tot hem Doet mi dan kint dragenende daer na gebaren op dat ic weten mach hoe grote pijn mijn moederdogede Oec had hi bi desen wil van te dragen begrepen om dat hi eenwijf die in arbeyde lach hoerde roepen daer hi doer die strate voer Diemeysters seyden hem Tis onmogelic dat tegen naturen is Daer om seidehi hem En doe di mi niet werden mit kinde ende daer na ge[36vb]barenso sal ic v alle quader doot doen steruen Doe maecten si enen drancende gauen hem een leuende vorsche al heymelic te drinken die dedensi mit haerre meysteryen wassen in sinen lichaem Ende thant so zwalsijn lichaem om dat hi niet gedogen en conde dat der naturen contrarieis Also dat NERO waende dat hi zwaer van kinde waer Ende si dedenhouden den dach na dien dat si wisten dattie vorsche voldragen wasEnde si seiden hem dat hi om die dracht dit ende dat soude moetenhouden. Ten lesten wert hi also zeer gepinicht dat hi seide den meystersverhaest die tijt vander dracht want om di<+e> pine vander dracht soen can ic kume ademen. Doe gauen si hem enen dranc ende deden hemkaren Ende hi kaerde enen eyseliken vorsche vreselic int aensien mitvuylheit ende mit bloede besmet Ende doe hi sijn dracht zach gruweldehem ende verwonderde dat si so lelic was Ende si seyden hem dat hi soleliken dracht gebaert had om dat hi niet ontbeyden en woude den tijtder dracht. Ende hi seide was ic also gedaen doe ic wt mijnre moederbuuc quam ende si seiden Ia ghi Daer om beual hi dat men sijn drachtvoeden zoude ende datmen se sluten soude in enen steen ende daerhouden. Dit leest men inden coroniken.

DAer na had hi wonder hoe[37ra]daen ende hoe groot die brant vanTROEYEN was Ende hi dede .vij. dage ende .vij. nachte ROMEN onstekenEnde hi lach ende sach van enen hogen toorne ende verblide hem in diescoenheyt vanden vuer ende hi sanc spotteliken in sconen abijt. Als menin coroniken leest soe vischede NERO mit gulden netten ende was altoosveronlediget mit sange so dat hi bouen allen speelres ende organistenginc in consten Hi nam enen man tot enen wiue Ende die man nammenweder als voer enen wiue als OROSINA seit Mer die van ROMEN enmochten sijn sotheit niet langer gedogen noch sijn verwoetheit endeliepen mit geruchte op hem ende iageden vter stat. Ende als hi sach dat

hi niet en soude mogen ontgaen so scerpte hi enen staec mitten tandenende doerstac hem seluen mitten [-tanden] stake Ende aldus so eynde hisijn leuen. Nochtan so leestmen anderswaer datten die wolue aten.Ende doe die van ROMEN weder gekeert waren namen si den vorsche dieinden boge verborgen was ende worpen vter stat ende verbernden Endehier bi ontfenc die zide daer die vorsche verborgen lach den nameLATRANEN Also sommige seggen ARANA LATENDE.

In CORNELIUS des paeus tiden so quamen die GRIEKEN ende stalen der

apostelen licham ende voerdense heymelic henen. mer die duuelen dieinden afgo[37rb]den waren worden gedwongen van gode so dat siriepen O mannen van ROMEN helpt ende weert v want men ondraget ugode. Om dit verstondent die kerstenen vander apostelen licham endedie heyden van haren afgoden Ende vergaderden te gader een grotemenichte ende volgeden hem na Ende die GRIEKEN ontsagen hem endeworpen die apostelen in enen put mer. die kerstenen togen se namaelsdaer wt.¶ Nochtan seit GREGORIUS in REGISTRO dat se die grote donreende blixem verueerden entgeschiede dat si se in dien put mosten latenmer doe de kersten twiuelden welc dat waren Sunte PETERS beenre ofSunte PAULUS. mer doe si bedende ende vastende waren wert hemgeantwoert vanden hemel Die meeste beenre sijn des predikaers endedie minste des visschers Ende also sceyden si die beenre van een endeleyden se in die kerke die elken gewiet was in sinen naem. Mer andereseggen Die paus SILUESTER doe hi die kerke woude wyen dat hi beydedie grote beenre ende die cleyne mit groter weerdicheit woech in eenscale Ende die een helfte leyde hi in die een kerke ende die ander helftein die ander kerke.GREGORIUS seit in DYALOGO dat in Sunte PETERS kerc daer sijn licham leytwas een man die AGENCIUS hiete die zeer oetmoedich ende heylich was.[37va] mer doe in Sunte PETERS kerke een lame ioncfrou was die ouerhaer hande ende voete croep ende haer lede na haer trac ouer die eerdeende si lange om haer gesontheit gebeden had van Sunte PETER Soopenbaerde hi haer bi visioen ende seyde Ganc tot AGENCIUM ende hi saldi genesen Ende dese ioncfrou begonste te trecken alle die kerke doerende began te vragen wie dese AGENCIUS waer Ende hi quam haer thantte gemoete die si zochte ende seyde Onse here ende onse voeder SuntePETER sent mi tot v dat u mi verlossen salste van mijnre sericheit. Hiantwoerde haer bistu van hem gesent so stant op ende hi begreep haerhant ende hiefse op end si wert volmaectelic genesen so dat haer geenlitteyken en bleef.

GREGORIUS seit in dien seluen boec dat GALLIA een edel ioncfrou vanROMEN SINATUS des baliuwes dochter dat si te wiue gegeuen was enenman Ende binnen dien iaer wert si weduwe. Doe haer ouders ende haervriende weder rieden dat si hiliken soude so coes si meer geestelic hilicmit gode te werden geuoeget Inden welken men begint int geween mermen coemter mede ter ewiger bliscap. dan te gebruken vleyschelic hilicdie beginnen van bliscappen mer ter doot warts tidet mit geween. Omdat dese ioncfrou zeer bernende was [37vb] in den licham so begonstendie meysters te seggen Ten waer dat si haer keerde ter genuechtenvanden manne dat si alte grote hetten tegen naturen soude hebben Ditgeschiede also mer si en aensach geen lelicheit van buten die den geestvan binnen minnede. noch si en scaemde haer niet al waert lelic dat siniet gemynt en wert vanden hemelschen brudegom. Dus dede si of datwerltlike habijt Ende gaf haer in een cloester tot Sunte PETERS kerke endedaer diende si langen tijt gode in simpelheyden in bedinge ende inaelmissen. ¶ Ten lesten wert si mit eenre groten zwere in haerre borstgeslagen ende altoos waren voer haren bedde twe candelaren lichtende.Want also zi was een vriendinne des lichtes so en haetse niet alleen diegeestelike duusternissen. mer oec die lichamlike donkerheyden. Ende sisach Sunte PETER den apostel staende tusschen die twe candelarenneuen haren bedde Ende van minnen wert si so stout ende seide blidelicHere mijn wat ist Sijn mi mijn zunden vergeuen Ende hi seide haer mitenen vroliken aensichte nederwaert siende Si sijn di vergeuen com.Ende si seide Ic bid dat BENEDICTA mijn zuster mit my mach comen Endehi seide Si en sal mer dese sal mitti comen Ende si seide dit haerreabdissen Ende si sterf mitter ander des der[38ra]den dages.

In dien seluen boec seit GREGORIUS dat een priester was van heyligenleuen Doe hi tot sijnre doot quam so begonste hi mit groter bliscap teroepen Wellecome sijn mijn heren waer om geweerdichdi v te comentot uwen cleynen knechte Ic come ende danke v doe vrageden hem diegene die bi hem stonden wien hi dit seyde. Doe antwoerde hi hemluden van wonder ende seide En siedi niet dat hier gecomen sijn dieheylige apostelen PETRUS ende PAULUS Ende doe hi noch anderwerf seidealso hi te voren seide doe voer die ziel vten licham. ¶ Sommige ludetwiuelden weder dat Sunte PETER ende Sunte PAULUS op enen daggepassijt waren. Ende sommige menen dat si op enen dach gepassijtwaren mer die een. een iaer naden anderen. Mer die heylige man SunteIERONIMUS ende vel na die ander heyligen die hier van scriuen sijns eensdat si op enen dach ende inden seluen Iaer gepassijt worden. Also Sunte

DYONISIUS claerliken bescrijft in sijnre epistelen. Ende als LEO bescrijft inenen sermoen aldus. wi en sellen niet wanen dattet sonder zakegeschiede dat si gedogeden in enen dage ende in een stede ende miteens tyrans sentencie. Si worden in enen dage gepassijt om dat si tegader comen souden tot CRISTUM ende in een stede om dat en[38rb]geen van hem beyden der stat van [-hem beyden der stat] ROMEN

gebreken en souden Ende onder een tyran om dat si beyde mit eenrewreetheit steruen souden. Hier om was hem den dach gewijst voer loonende die daet voer glorie Ende die tyran ouer haer stercheyt Dit seyt LEO

die paeus. Mer al waren si in enen dage ende in eenre vren gepassijtnochtan en waren si niet gedoot tot eenre stede mer gesceyden. Want alseit LEO dat si in een stat gepassijt waren dat meent hi dat si te ROMEN

gepassijt waren nochtan ordenierde Sunte GREGORIUS die paeus dattiedach sonderlinge Sunte PETER soude toe horen ia inden dienst derkerken Ende dat men des anderen soude houden Sunte PAULUS

gedenkenisse. Om dat op desen dach Sunte PETERS kerke gewyet wasEnde om dat Sunte PETER meerre was in weerdicheyden ende om dat hieerst bekeert was ende dat hi paeus te ROMEN was.

Vanden apostel Sunte PAULUS

PAULUS beduut der trompen mont of der luden mont of wonderlic

vercoren of myrakel der vercoren. Of PAULUS is geseit van pause dat isrust Of men hieten in duutsche cleyn. Hier in verstaetmen sessonderlinge gracien die PAULUS meerre had dan die ander apostelen Dieeerste is sijn profitelike tonge. want [38va] van IERICHO te IHERUSALEM

veruulde hijt al mit CRISTUS ewangelien Ende daer om wert hi gehetenmont der trompen Die ander was die onbegripelike caritate Want hizeyde wie is ziec ende ic niet ziec en bin Ende daer om wert hi gehetender luden mont Want hi seit Onse mont is open tot v ghi vanCHORINTHIEN onse hert is gebreyt. Dat derde is sijn wonderlike bekeringeEnde daer om wert hi geheten wonderlic vercoren want hi wonderlicvercoren wert ende bekeert. Dat vierde was sijn werkende hant Endedaer om was hi geheten myrakel des bekerens Wantet was groot mirakeldat hi wan mit sinen handen dat hi verteerde ende dat hi eenpaerlikenpredicte. Dat vijfte was sijn weeldige contemplacie. want hi was op[-ende] geuoert in den derden hemel ende daer om wert hi geheten desheren ruste van herten. Glosa. Contemplacie is dat een mensche altoosaen gode hanget mit heiligen gedachten. Dat .vj. is sijn duechdelike

oetmoedicheit ende daer om wert hi geheten cleyn. Van desen naemPAULUS sijn vier. sijn passie bescreef LINUS die paeus.

PAULUS die apostel gedogede veel persecucien nadien dat hi bekeert wasDie Sunte HYLARIUS cortelic noemt ende seit. PAULUS die apostel wert inPHILIPPEN mit roeden geslagen ende in enen kerker geleit Ende [38vb]mitten voeten in enen stoc. Te LISTEREN wert hi gesteent Te YTONYEN werthi geiaget ende te TESSALONIEN vanden quaden.bespot. Te EPHESIEN werthi den wilden beesten gegeuen. Te DAMASCHE wert hi gelaten mit eenremanden ouer die muere. Te IHERUSALEM wert hi geslegen ende tevonnisse gebrocht ende gebonden ende na sijn lijf gespyet. Tot CESARIEN

wert hi gekerkert ende quaet op hem geleyt. Doe hi in YTALIEN voer tescepe doe was hi na verdronken Doe hi te ROMEN quam wert hi van NERO

verdoemt ende gedoot. Dit seit Sunte HILARIUS. Hi wert apostel vandenheidenen Ende hi maecte recht enen vercrompen lamen mensche inLISTEREN. Hi verwecte enen iongelinc die doot geuallen was wt enenvenster ende hi dede veel miraculen. int eylant van LIMITENIEN daer henceen slange aen sijnre hant mer si en deerde hem niet ende hi scudse intvuer Oec seitmen dat alle die gene die van dier lude geslachte sijn diedaer Sunte PAULUS plagen te herbergen dat hem geen venijnde dierenderen en mogen Ende daer om als haer kinder geboren worden soleggen se bi hem inder wiegen serpenten Ende daer bi proeuen si ofthaer kinder sijn. Men seit dat sulc tijt Sunte PAULUS mynre is dan suntePETER ende sulc tijt meerre ende sulc tijt hem gelijc. Mer hi is mynre inweerdicheyden. ende meerre in predicacien. ende ghelijc [39ra] inheilicheiden. HAYMO seit dat Sunte PAULUS vander hanen craey tottervijfte vren toe wrocht. Daer na predicte hi somtijt totter nacht mer hibrocht die ander tijt een deel toe mit eten mit drinken ende mit slapen.Doe hi te ROMEN quam eer NERO noch keyser was. Ende NERO hoerde dattusschen PAULUS ende den IODEN een gescheel was vander IODEN endekerstenre wet doe en achte hijs niet zeer Ende dus predicte PAULUS vrilicwaer hi woude. ¶ Sunte IERONIMUS seit inden [-vromen] BOEC VAN DEN

VROMEN LUDEN aldus dat inden .xxxvsten. Iaer na CRISTUS passie dat wasNERONS ander Iaer van sinen rike So was Sunte PAULUS geuangen gesentte ROMEN Ende twe iaer duer bleef hi in vryer hueden ende predicte denIODEN. mer Inden .xiiijden. Iaer van NERONS rijke wert hi onthoeft optenseluen dach dach dat PETRUS gecruust was want sijn wijsheit wert alsinsvermaert. ende allen luden in wonder. Hi had oec veel van des keysersioncwiuen ende bekeerdse tot CRISTUM. ¶ Oec so lasen zommige lude

sijn gescriften voerden keyser Ende alle lude presen dat wonderlic Endedie senatoren haddenen in groter weerdicheit.

Op een tijt doe sunte PAULUS predicte tegen den auont op enen solre so

was daer een Iongelinc die PATROCULUS hiet dien Sunte PAULUS seerminde Ende was des keysers scenker Ende op dat hi Sunte PAULUS te bethoren soude [39rb] so clam hi op enen venster ende wert daerslapende ende viel neder doot Doe dat NERO hoerde wert hi zeerdroeuich ende zette thant een ander in sijn stede. Als dit PAULUS indengeest bekende seide hi totten genen die bi hem stonden dat si PATROCLUS

des keysers vrient tot hem brochten Ende doe si hem daer gebrochthadden verwecten PAULUS ende senden mitten gesellen totten keyser.Ende doe die keyser droeuich was van sijnre doot. so bootscaptemenhem dat PATROCLUS leuende was voer die duer. Als NERO hoerde datPATROCLUS leefde verueerde hi hem zeer ende en lieten tot hem nietcomen. Mer ten lesten <+de...> hine tot hem comen bi sijnre vriendenrade. Ende NERO seyde hem PATROCLE levest u. Ende hi seide keyser sietic leue waerlic Ende NERO seide wie dedi leuen Ende PATROCLUS seidehem Onse here IHESUS CRISTUS die almachtige coninc van alder werlt.NERO seide Sal hi ewelic regnieren ende breken alle dese riken van derwerlt. PATROCLUS seide Ia hi keyser Doe gaf hem NERO een kinnebac slachende seyde Dienste dan dien Coninc hi antwoerde Ia ic want hi heeft myverwect vander doot. Doe seyden vijf van sinen knechten. Here waer omsladi hem die wijslic ende wel antwoert want wi dienen oec denonverwinliken coninc. Doe dat NERO hoerde sloet hi se indenkerke<+r> ende dedese alte zeer quellen die hi te voren alte zeer[39va] minnede Doe dede hi alle die kerstine zueken ende dedese alledoden sonder vragen mit vreseliken pinen Doe brochtmen hem SuntePAULUS gebonden ende NERO seyde hem O mensche. knecht des grotenconincs. mer du biste mijn geuangen Waer om ondergaetstu mijnridders ende vergaderste totti. PAULUS seide hem Ic en heb niet alleen wtdinen steden ridders vergadert mer oec wt al der werlt dien onse conincgiften geuen sal die nummermeer mynren en zullen die alle gebrekenwt sluten zullen wilstu desen Coninc onderdanich wesen so mogestubehouden zijn die van so groter macht is dat hi ten ordel sal comenende doemen alle menschen Ende hi sal breken dat maecsel vanderwerlt mitten vuere Doe dit NERO hoerde dat PAULUS seide dat maecseldeser werlt mitten vuere so wert hi vol gramscappen hier om liet hi alledie kersten ridders verbernen. mer PAULUS dede hi onthoefden als denmisdadichsten van deser mogentheit. Doe wert so grote scare vanden

kerstenen gedoot dattet volc van ROMEN mit crachten in des keyserspallaes liep ende woudenen doden mer si riepen die gelouige ludeverderftmen ende seyden. keyser settet ander manieren minret dijngebot. het sijn onse lude die du verderfste ende si bescudden dat rijcvan ROMEN Doe verwandelde die keyser sijn [39vb] gebot ende vonnisseso dat nyemant den kerstenen genaken zoude eer daer die keyservolmaectelic dat vonnisse of gaue Hier om wert PAULUS weder tot denkeyser gebrocht. Alsen NERO zach riep hi anxtelic op hem ende seydeDoet wech den touenaer Onthouet den quaden ende laet den verraderniet leuen Doet wech van der werlt die die herten verwandelt. PAULUS

seide hem. NERO ic sal een luttel tijts dogen mer ic sal ewelic leuen mitonsen here IHESUM CRISTUM. NERO seide slaet hem thoeft of op dat hiverstaen mach dat ic machtiger bin dan sijn coninc als icken verwonnenheb. Ende laet ons sien of hi altoos sel mogen leuen. ¶ PAULUS seide Omdat ic ewelic nader doot leuen sal als mi thoeft of geslagen is daer om salic di leuende openbaren ende dan salstu mogen weten dat CRISTUS diegods zoen is des leuens ende niet der doot Ende doe hi dit geseit had soleyde men hem totter doot Ende onder wegen seiden hem die riddersdien leiden. PAULUS wie is dijn coninc die du so zeer minneste dat ghiom sine wille meer mint te steruen ende wat loon dat ghi daer ofontfaen selt. Doe predicte hi hem so veel van hemelrijc ende vandenpinen der hellen dat hi se bekeerde Ende doe si hem baden dat hi wechginge waer hi woude doe seide hi Brueders dat en moet mi nietgeschien. [40ra] dat ic vlien soude want ic en bin niet vluchtich merCRISTUS sterke ridder Want ic weet wel dat ic van desen tijtliken leuenvaren sel ten ewigen leuen. Want thant als ic onthoeft bin so sullen diegelouige mannen minen lichaem nemen. mer mercti die stede endecomet mergen vroe daer ende ghi selt daer vinden neuen minen gravetwe mannen TYTUM ende LUCAM bedende Ende als ghi hem segt waer omdat ghi tot hem coemt ende dat ic v tot hem sende so sellen si v dopenende sullen v maken erfnamen van hemelrijc Ende doe si noch sprakenso sende NERO om te besien of hi noch leefde of doot waer. Ende doe hidie boden woude bekeren seiden si Alist dattu doot selstu sijn endeweder verrisen so zullen wi gelouen dattu segste. mer coemt nvhaestelic ende ontfanct dattu verdient hebste. Doe hi totter portenvander stat quam daermen hen passien zoude gemuete hem een vrouwedie PANCILLA hiet inder porten HOSTIENSIS die Sunte PAULUS discipulinnewas ende si had enen anderen naem LENCOBIA Also dat Sunte DYONISIUS

seit. Si had machschien drie namen Dese weende ende bat Sunte PAULUS

dat hi voer haer bade PAULUS seide. PANCILLA dochter ganc in vreden derewiger zalicheit leent mi den doec daer du dijn hoeft mede decste. Wantdaer sel ic mijn ogen mede verbinden ende daer na sel [40rb] ic en diweder geuen Ende alsi en hem gaf doe bespottense die hangedieueende seyden waer om leenstu desen verleyder ende desen touenaeraldus preciosen hoeftcleet om te verliesen. Ende doe PAULUS totter statsijnre passien quam keerde hi hem oestwert ende stac sijn hant opwerttotten hemel ende bedede lange mit tranen in hebreeusche ende danctegode. Hierna beual hi den bruederen gode ende verbant hem seluen mitPANCILLEN hoefdoec ende knielde opt eerde ende stac sinen hals wt endedoe sloech men hem thoeft of Ende rechteuoert doe dat hoeft ofgeslagen was sprac thoeft eenpaerlic. IHESUS CRISTUS CRISTUS die hem zozuet had geweest in sinen leuen men seit dat hi in sinen epistelenIHESUM of CRISTUM of beyde te gader wel .vc. werf noemde Ende vterwonden spranc water als melc op die hangdieue cleder Ende hier nalieper water wt ende bouen in der lucht was alte sconen claerheit Endewt sinen lichaem so vloech alten zueten roke. DYONISIUS seit in eenreEpistelen tot TYMOTHEUM van PAULUS doot aldus mijn lieue brueder in dievre die vol zericheiden was doe die hangeman seide bereyt dinen halsDoe sach die heylige apostel inden hemel ende hi zegende sijnvoerhoeft mitten teyken des heyligen cruces ende seyde Here mijn[40va] IHESUS CRISTUS in dinen handen beuele ic minen geest Ende doereckede hi sinen hals wt sonder vertrec ende ontfenc die crone. ¶ Doedie hangedief sloech ende hi PAULUS sijn hoeft of geslegen had doeondede PAULUS mit sinen handen dat hoeft cleet ende ontfenc sijns selfsbloet daer in ende wantet daer in ende gaft den wiue weder EndePANCILLA seide totten ridder den hangedief doe hi weder keerde waerhebstu PAULUS minen meyster gelaten Ende hi antwoerde mit sinengesellen hi leit daer buten inder CAMPIONEN valeye Ende sijn aensicht isverbonden mit dinen hoeft doec Mer si antwoerde ende seide Siet PETER

ende PAULUS quamen inder poerten gecleet mit duerbaren gewade endesi hadden op haren hoefde cronen mit groter claerheyt lichtende Ende sibrochte voert haer hoeft cleet bebloedet mitten bloede ende toendenthem Ende hier om geloefden veel lude in gode Ende worden kersten Ditseit al DYONISIUS.

Als NERO hoerde watter geschiet was ontsach hi hem herde zeer endebegonste van al desen te spreken mit philozofen ende mit sinenvrienden. Doe si dit onderlinge spraken quam PAULUS beslotenre duerenende stont voer den keyser ende seide. keyser Siet hier PAULUM den

onuerwonnen ridder geloeft doch nv want ic en bin niet doot mer icleue nv. Mer du [40vb] catijf salste den ewigen doet steruen om dattugods heyligen ongerechtelic dootste Ende doe hi dit geseit had voer hiwech Mer NERO wert bina verwoet van groter vresen ende en wist nietwat hi doen mochte mer bi rade sijnre vrienden so liet hi quijt PATROCLUS

ende BERNABAS ende lietse vry gaen waer si wouden Mer die riddersLONGINUS ende ACCESSUUS quamen des morgens vroe tot PAULUS graueende si vonden daer TITUM ende LUCAM ende Sunte PAULUS staendetusschen hem beyden bedende Ende als TYTUS ende LUCAS zagen die .ij.ridders so worden si zeer verueert ende begonsten te vlien Ende PAULUS

voer henen Ende dese twe ridders riepen hem na ende seiden wi eniagen v niet also ghi waent. mer wi willen nv van v gedoopt sijn als onsPAULUS seide dien wi mit v zagen beden Alsi dit hoerden keerden siweder ende doopten se mit groter bliscap.

SVnte PAULUS hoeft wert geworpen in een valeye Ende om die grotemenichte vanden anderen die daer gedoot waren ende daer geworpenso en mocht mens niet vinden. Men leest oec in Sunte DYONISIUS

epistelen Doe men op een tijt die graue reynigede ende Sunte PAULUS

hoeft daer wt geworpen was mitten anderen onreynicheyden. Een herdehief sijn hoeft op ende settet op sijns scaeps coeye. Ende hi ende sijnheer [41ra] zagen drie nachte achter een op dat hoeft lichten ouertalliclicht Ende doe si dat den biscop ende sinen volke geboetscapt haddenseiden si. waerlic dit is Sunte PAULUS hoeft Doe ginc die biscop ende aldat volc wt ende brochten mit hem dat hoeft ende leydent opeen<+gulden> tafel. ende pijndent hem aen den licham te vuegen Merdie biscop seide. wi weten dat veel gelouiger lude gedoot waren Endehaer beenre worden aldaer geworpen Ende hier om twiuelt mi dat hoeftte leggen aen Sunte PAULUS licham Mer leggen wijt tot sinen voeten endebidden den almachtigen god of dit PAULUS hoeft is dat hi den lichaemkeren moet ende hem aen den hoefde vuegen. Doe dit hem allen goetdochte so leiden sij dat hoeft aen Sunte PAULUS voeten Ende ziet doe sialle in bedinge waren doe keerde hem dat licham ende vuegede hemaent hoeft Ende aldus dancten si alle gader gode. Ende si bekendenwaerlic dat dit Sunte PAULUS hoeft was.

GREGORIUS VAN TOERS seit dat een man van wanhoop hem seluen

verhangen woude. mer altoos aenriep hi Sunte PAULUS name ende seidePAULE help my Doe quam tot hem een smal scadue ende riet hem endeseyde Ay goede man doet dattu doen selste ende en maects niet te lange

Ende die man bereyde altoos dat stric ende seide Sunte PAULUS helpt my.Doe dat [41rb] stric gemaect was quam hem een scadue voer als eenmensche Ende seide totten genen diet den man riet Vlie catijf WantPAULUS die hier geroepen is coemt Doe voer die mager scadue wechende die man quam tot hem seluen ende werp en wech dat stric endeontfenc weerdige penitencie.GREGORIUS seit inden register dat vele myrakulen gescieden van SuntePAULUS banden Ende als vele lude bidden vanden vijlsel der kethenen Sostater die priester bi mit eenre stolen Ende sommige die in enigensaligen staet sijn al trecter die priester haestelic die vile ouer rechteuoertvalt er vanden vijlsel der kethenen. Mer den genen die in zunden sijn altrect hi daer die vile lange ouer hem en valter niet of. ¶ Sunte DIONISIUS

beweent in die selue epistel Sunte PAULUS sijns meysters doot ende seitaldus. Wie sal onsen ogen geuen tranen ende onsen wijnbrawenfonteyne der wateren dat wi bewenen mogen dach ende nacht dat lichtvander kerken dat geblusschet is. Wie en soude niet aendoen geweenende verzuchtinge of gecleet werden mit droefheit ende en soude nietverwonderen van herten Siet hoe PETRUS dat fundament vander kerkenende die glorie vanden heiligen apostelen van ons gesceiden is endeheeft ons gelaten weesen Ende PAULUS der heydenen [-ge] vrient endevertroester onser vaderen gebrec [41va] Ende men en vintes voertmeernummermeer niet Die vader der vaderen ende leraer der leraren endeherde der herden. Ic segge dat PAULUS was een afgront der wijsheit endeeen hoge ludende floeyte ende een oueruloeyende predicaer derwaerheit Dese was een eertsche engel ende een hemelsch mensche eenbeelde ende een gelikenis der godheit ende des geestes hi hevet onsallen besmet gelaten. Ia hi heeft ons in deser werlt gelaten arm endeonweerdich ende hi is in gegaen tot CRISTUM sinen god onsen here Wachmy brueder TYMOTHEE geminde mijnre zielen Waer is dijn vader dijngeminde v meyster waer mede sal hi di voertmeer grueten want sich dubiste een wese geworden ende biste alleen gebleuen. Hi en sal di nvnummermeer scriuen mit sijnre heyliger hant noch seggen weerde zone.

WEe mi brueder TYMOTHEE wat gescieden mi zericheiden ende scadenwant wi sijn wezen geworden Nu en sullen sijn epistelen nummermeertot di comen daer in gescreuen sijn PAULUS die cleyne knecht ons herenIHESU CRISTI Nu en sal hi nummermeer van di scriuen totten stedenOntfaet minen lieuen zone brueder luuct toe der profeten boeken endeteykent se bouen want wi en hebben genen beteykenaer vandenparabolen [41vb] ende van den geesteliken spraken. ¶ Die prophete

DAUID beweende sinen zoen ende seide wach mi lieue zone wach mi.mer ic seg wach mi meyster wach mi want voertmeer sal ophouden endegebreken dat vergaderen van dinen Iongeren die comen sullen te ROMEN

ende zullen v zueken Nu en zal niemant meer zeggen Ga wi endezueken onse leraers ende vragen hoe wi moeten regieren de kerken dieons beuolen sijn ende si zullen ons beteykenen die sprake ons herenIHESU CRISTI ende gods woert ende der profeten. Waerlic so is wee desenkinderen brueder mijn die berouet sijn van haren geesteliken vadervanden welken die coninc berouet is. ende brueder ons is oec wee dieberouet sijn van onsen geesteliken meyster die vergadert hadverstandenis ende const ende die wijsheit vander ouder ende vandernuwer wet ende vergaderent in PAULUS epistelen. Waer is PAULUS

geselscap ende die pine van sinen heiligen voeten. Waer is sijn lerendemont ende zijn geradende tonge ende die geest wel behagende zinengod. Wie en zoude niet wenen ende screyen want die voer gode verdienthebben glorie ende eer si worden inder doot geleuert als quadyen. Wemy in die vre was zijn heilige lichaem bebloedet mitten bloede. Wee mivader meyster ende leraer want du en hadste alsulken doot niet verdient[42ra] mer glorie ende eer vanden kerstenen ende der gerechtiger lofwaer sal ic di dan zueken gaen wie dede stomme werden minen mont Olicht der kerken ende hoge ludende floyte ende noper der sanctorienmit x. snaren Siet du biste ingegaen tot dinen here tot dinen god diendu begeert hebste mit al dijnre begeerten hebstu begeert IHERUSALEM

ende ROMEN. Mit quader vrienscap sijn si gelijc geworden inden quaden.IHERUSALEM cruuste onsen here IHESUM CRISTUM mer ROMEN heeft sijnapostelen gedodet. Want IHERUSALEM hate den genen die si cruusten.Mer ROMEN loeft al bespottende dien si doden Ende nv bruederTHYMOTHEE die du minste ende mit al dijnre harten begeerste. Ic seggedat SAUL die Coninc ende IONATHAS niet en sijn gesceyden in haren leuennoch inder doot ende ic en werde oec niet gesceyden van desen minenmeyster dan doe ons die alre quaetste ende ongerechtichste menschensceyden. mer dat versceyden in deser vren en duert altoos niet. Wantsijn ziel bekende oec die geminde al zonder spreken die nv van hemverueert sijn Want inden dage der verrisenisse van hem te sceyden datwaer groot achterdeel. Dit seit Sunte DYONISIUS.

SUnte IAN GULDEMONT prijst menichfoudelic desen apostel inden BOEKE

VAN SUNTE PAULUS PRIJS ende seit aldus [42rb] Si en dwalen niet die SuntePAULUS ziele hieten enen zonderlingen voerbarigen merse van duechden

ende een geestelic paradijs. Want wat tonge salmen mogen vinden dieweerdich waer sijn prijs te spreken als zijn ziel hadde alleen alt goet datinden menschen is ende als hi se alle te gader had niet allene dermenschen mer oec der engelen Ende hier om en zullen wi oec nietzwigen mer wi zullens een luttel seggen. Want dat is grote maniere vanprise als die duechden gaen bouen die maten des prijs ende die goetheitloeft Ende dat wi aldus verwonnen sijn dat is ons veel beter dan dat widit verwonnen hadden Waer of sellen wi dan sinen prijs mogen nemendan in dien dat wi tonen mogen dat alle die duechden in hem warenvan allen creaturen.

ABEL offerde gode sacrificie ende daer om is hi geprijst. mer brengen wi

voert PAULUS offerhande so sal hi hoger schinen dan ABELS also verre alsdie hemel is bouen de eerde want hi offerde hem seluen alle dage. Endedie offerhande offerde hi in tween manieren want hi offerde steruendehem seluen beyde inder herten ende inden licham Want hi en offerdeniet scapen ende ossen mer hi offerde hem seluen in tween [42va]manieren Ende hier mede en liet hi hem niet genuegen mer hi pijndehem te offeren alle die werlt Want hi liep alle die werlt duer ende diezee GRIEKEN ende BARBARIEN Ende alle dat onder der zonnen was of higeulogen had ende hi maecte vanden menschen engelen Ende oecmaecte hi vanden menschen als vanden duuelen engelen. Wat soudmenvinden dat deser hostien gelijc waer die Sunte PAULUS offerde mittenzweerde des geestes ende brochtese tottien altaer die bouen den hemelis. ¶ ABEL bleef oec doot mit sijns brueders valscheit Mer PAULUS wasvanden genen gedoot die hi begeerde te behueden vanden quadenwege.

MEn leest dat NOE hem seluen behielt mit sinen kinderen in die arke.

Mer PAULUS verloste alle die werlt die in vresen was van eenre anxtelikerdiluuien. Ende dat en dede hi niet mit eenre arken die hi vuechde vanbordenen mer mit epistelen die hi maecte voer die borden. Want desearke en keertmen niet in die stat die welke gereict van dat eynde derwerlt Ende dese tafelen en sijn niet gesaluet mit herse ende mit peckemer mitten HEYLIGEN GEEST Dese makede die lude die sotter waren danstomme beesten navolgers der engelen Dese verwint oec die arke. Wantdie arke ontfenc den rauen ende si sende wt den rauen Ende si had den[42vb] fellen wolf binnen besloten mer si en mochte sijn felle zedenniet verwandelen. Mer PAULUS ontfinc valken ende wuwen ende maectese

duuen Ende hi iagede alle felheit wt ende brochtse in diezachtmoedicheit des geestes.

Alle lude verwonderden dat ABRAHAM liet sijn lant om gods gebot ende

sijn maechscap. mer hoe mochtmen hem tegen Sunte PAULUS geliken dieniet allene sijn lant ende sijn maechscap en liet mer oec alle die werltEnde oec in dien dat hi CRISTUM ontfinc so versmade hi om sinen wil denhemel der hemelen ende alle dat ander. Ende een dinc vercoes hi voer aldat was CRISTUS caritate. want hi seit noch dat hier is noch dat toecomensal noch hoecheit noch diepheit noch lancheit noch breetheit en machons niet sceyden vander caritaten die daer is in CRISTO IHESU onsen here.¶ ABRAHAM gaf hem seluen in vresen ende verloste sijns brueders zoenLOTH van zinen vyanden. mer omdat PAULUS begeerde al die werlt wtesduuels tanden te trecken so gedogede hi ontellike vresen Ende mit sijnszelfs doot so cofte hi den anderen alte grote zekerheit. ABRAHAM woudeoec zinen zoen offeren. mer PAULUS offerde hem zeluen dusentfout.

IEmant verwonderde die gedoechsamheit in ISAAC [43ra] datmenvullede die putten die hi gemaect had Mer Sunte PAULUS en sach nietdattie putten mit stenen geuult waren mer hi liet sinen licham stenen.Niet allene en weec hi oec also YSAAC dede mer oec die gene die hemquaet deden pijnde hi inden hemel te brengen. Want hoemen meer opdese fonteyn werp hoe si meer vloeyde ende meer ryuieren wt haersprongen.

DIe scriftuere verwondert van IACOBS geduericheit ende van sijnregedoechsamheyt Ende wat gedoechsamheit is die men rekenen machtegen Sunte PAULUS gedoechsamheit. Want hi en diende niet alleen .vij.iaer om CRISTUS bruut mer al sijn leuen Ende hi en was niet alleneverbernt van der hetten des dages ende mitter vorst des nachtes. mer higedogede dusent becoringen. nv was hi geslagen mit slagen ende nv mitstenen gequetst. Ende onder die stride spranc hi altoos [-wt] op endetoech wt des duuels tanden die hi geuangen hadde.

IOSEPH is verziert mitter dueget der zuuerheit Ende ic ontsie dattet spotwaer datmen Sunte PAULUS daer tegen zoude rekenen die hem seluencruuste ende versmade niet alleen vanden menscheliken licham mer oecdat scoen schijnt inden eertschen dingen geliker wijs als wi assche endegemul versmaden want hi bleef altemael onberuerlic gelijc die [43rb]dode biden doden.

Alle menschen verwonderen IOB want hi was een wonderlicgedoechsam man. mer Sunte PAULUS en duerde niet allene een maent.

mer menich iaer volstont hi in zwaerre pynen. ende hi en scrapede datetter niet mit sceruen mer hi was verdrachliker ende onbewegeliker danenich steen doerlopende eenpaerlic des lewes dat is des duuels montende vechtende tegen die becoringe ende dat onrecht ende tegen diescaren. Ende hi en gedogede niet van drien of van vieren vrienden mervan allen ongelouigen ende van sinen bruederen gedogede hi lachter. hiwas verstoten ende geuloect van hem allen Ende IOB herberchde geernende besorchde die arme mer die zorge die IOB dede den zieken intvleysch die dede Sunte PAULUS den genen die inder zielen quelden. IOBS

huus was open alden genen die quamen mer PAULUS was open alderwerlt. Ende om dat IOB hadde ouertallike scapen ende ossen so was hiden armen milde. mer Sunte PAULUS en had anders niet dat hi also liefhad als sijn licham ende daer om so diende hi genoech den armen als hizeit tot eenre steden. Mijn notorft ende der geenre die mit mi sijn dathebben dese handen gewonnen. Ende die wormen ende die wondendeden den goeden IOB grote pijn. Mer merctste Sunte PAULUS slage sijnhonger sijn bande ende sinen anxt die hi ge[43va]dogede van sinenhuusluden ende van zinen brueders Ende van alder werltzorchfoudicheit die hi had om die heilige kerke ende om dat liden dat hihad om elken die scande gedogede so zalstu zien dat dese ziel herderwas dan enich steen ende dat si gaet bouen den iser of den adamantWant dat IOB gedogede inden licham dat gedogede PAULUS inder hertenwant hi wert verteert van droefheiden van alle den genen daer hiheymelic of leet ende dat was pijnliker dan enich worm ende daervloeyden eenpaerlic tranen wt hem niet alleen sdages mer oec snachteswant in elken wert hi zwaerliker gepijnt dan een wijf die in arbeide gaetEnde daer om sprac hi kinderkijn die ic anderwerf gebare thent datCRISTUS weder in v vernuwet werde of vermaect.

MOYSES coos om der lude zalicheit dat hem god vt den boeke geplaemthad Aldus offerde MOYSES hem seluen mit den anderen te werdenverderft Mer Sunte PAULUS woude veruaren om dattie ander behoudenzouden werden so woude hi vander ewiger glorien deruen. MOYSES

wederstont dagelix PHARAON Mer Sunte PAULUS wederstont den duuelEnde MOYSES street dagelix om een volc mer PAULUS om alle der werltniet mitten zweerde mer mitten bloede.

SInt IAN BAPTIST nam te spise [43vb] spelthanen ende wilthonichGlosa Als ISIDORUS seit So en waren dat niet spelthanen die daer vliegenmer tis eenrehande cruut also geheten. Mer PAULUS wanderde in middendat geruchte deser werlt also rustelic als inder woestinen.

Ende Sunte IAN was geuoet mit spelthanen ende wilthonich. mer SuntePAULUS was gespiset mit veel cranker spisen. Want van node liet hi dickesijn spise achter om sijn vuerige begeerte van prediken Mer Sunte IANS

berispinge sceen wel groot tegen HERODES ende tegen HERODYAM. MerSunte PAULUS en berispte niet allene een of twe of drie mer ontellike veledie in hogen state waren Ia die verre bouen hem tyrannen waren.

NV gebreect ons dat wi Sunte PAULUS rekenen mogen tegen die engelendaer wi hem groot onder prediken. Want mit alre sorgen was hi godeonderdanich dat DAUID verwonderende seide machtich is hi die sijnwoert doet want wat verwonderde die propheet inden engelen die sijnengelen geesten maect ende sijn dienres vlammen des vuers. Wi mogendic in PAULUS vinden die al die werlt om liep als enen vuer ende eengeest Ende omlopende suuerde hise Mer dese heeft den hemel te loenontfangen Ende dit is zeer wonderlic dat alsodanigen menschewanderde inder eerden ende omhangen was mit enen sterfliken[-lichaem] lichaem. [44ra] ¶ wat verdoemenis sijn si weerdich dat inenen mensche alle duechden vergadert sijn ende wi ons niet en pynenhem na te volgen in enen deel want hi en heeft en geen ander gecregen.Hi had een ziel die niet en was ongelijc der onser noch hi en had geenander wesen inder werlt mer daer hi was inder seluer werlt ende in eenlantscap ende opgeuoedet onder die zelue ewen ende zeden daer ginchi mitter zielen dueget bouen allen menschen die nu sijn of ye gewarenende dit alleen en is in hem niet wonderlic dat hi ouermitsoueruloedicheit van deuocien in eenre manieren niet <+en> geuoeldedie pine die hi ontfinc om die deuchden Ende dat hi oec die duechdendaer hi om leet rekende ouer gewin. ¶ Wi en striden niet om dercaritaten ende om der dueget die ons voer gesettet is. welke caritateSunte PAULUS omhelsede ende minnede sonder enich loon daer oftontfangen. Ende hi gedogede mit alre zachtmoedicheit alle dat sceermit felheiden sinen duechden te beletten. Dagelix verrees hi hoger endebernender ende altoos wederstont hi mit eenre nuwer lichticheit denvresen die hem aenquamen ¶ Als hi zach dat hem die doot naecteverwecte hi die ander totter gemeenscap ende totter genuechten derbliscap ende seide. Verblijt v ende sijt vrolic mit my Ende tot lachterende onrecht dat [44rb] hi dogede om eernsticheit sijns predikens daerghinc hi dicker ende lieuer toe dan totter heiliger genuechten want hihad meerre begeerten totter doot dan tot den leuen ende totterarmoeden dan totter rijcheit Ende veel meer coes hi pinen dan dieander rusten Ende meer begeerde hi droefheiden dan weelden Ende

veel neersteliker bat hi voer sine viande dan [-voer sijn viande] anderlude doen voer haer vrienden. ¶ Een dinc was hem ontsichlic dat wasdat hi gode ontsach te vertoornen Ende niet en was hem bequamer danaltoos gode te genuegen. Ic segge dat hi niet en begeerde van desenwerltliken dingen noch oec van dien die toecomende sijn. Ic en seg nietdat hi begerende was loon der lude ende der heren gelt ende machte.Want alle dinc achte hi als niet. Want hi hoepte dat beloeft is in denhemel ende hi sette zinen bernenden moet in gode ende in CRISTUS

minne Want dese Sunte PAULUS en begeerde niet voer der minnen dieweerdicheit van den engelen noch vanden groten engelen noch niet desgelijcs Want hi gebruucte CRISTUS minne die meerre is dan alle mynne .Want hi hielt dese ouer meerre dan al die ander gauen. Sonder dit so enbegeerde hi niet voer deser minnen geselle te sijn van DOMINACIONEN vanpotestaten [44ra] mer hi begeerde meer mitter minnen te wesen dienederste vanden heyligen of vanden verdoemden dan zonder derminnen te wesen der ouerster hoechster eren. Want dat was hem eengroot ende een zonderlinge torment versceiden te werden vanderminnen Dit was hem helsch vuer dit was hem alleen pijn dit was hemonmetelic ende onuerdrachlic torment. Mer te gebruken CRISTUS caritatedat was hem een leuen ende een werlt Ende dit rike ende dit beloftedochte hem alte goet Hi versmade al dat also als wi ontsien endeveronweerden verrot cruut ende ander vuylheit. Hi achte oec dietyranne ende ander verwoede lude ouer niet Ende hi rekende den dootende die tormenten voer kinder spul ende minde pijn Als hi yet omCRISTUS mochte liden so verblide hi. Hi was meer gesiert gespannen miteenre kethenen dan gecroent mit eenre cronen Want als hi gesloten wasin enen kerker so wanderde hi inden hemel ende lieuer ontfenc hislagen ende wonden dan der menschen prijs Ende hi minde meer pijndan der luden giften om dat hi die pijn rekende voer gewin ende daerom so noemde hi se gracie Want dat ons is een zake van droefheit datbrocht hem grote bliscap in. ¶ Hi was in groter droefheit daer om seit hiwie werter gescandeliziert ende ic niet mede en berne Ende droefheithielt hi voer genuechte. [44vb] Want zommige lude die gepijnt werdenin haerre kinder doot si ontfangen vmmer enigen troost alsi bliuen inharen geween Ende alsment hem verbiet so hebben si meerren rouweAlso ontfinc PAULUS dach ende nacht troest in sinen tranen. Nie en wasiemant die so neerstelic zijns zelfs quaet beweende als hi dede anderlude sunden. Hoe waenste dat hi gedaen was doe hi beweende derzundaren verderfnisse want hi begeerde dat hi geworpen had geweest

vten hemelrijc In dien dat zi hadden mogen behouden werden. Wanthem dochte dattet vele meerre scade was dat si niet behouden enworden dan dat hi selue veruaren hadde. Wie zalmen dan tegen desenman mogen rekenen wat yser ofte wat adamant wie sal sijn siel guldenhieten ofte billiker adamant Ende want hi herder was dan enich adamantEnde precioser dan gout ofte gemmen want bouen den enen ginc hi inhertheiden ende bouen den anderen in costelicheiden. Tegen watdingen salmen dan dese ziele rekenen mogen eniger dingen die nv sijnTwaren en geen Waert datmen geuen mochte die hertheit vandenadamante den goude. of die weerdicheit vanden goude den adamante somocht ment in eniger manieren rekenen tegen S unte PAULUS Du soutsoutste zien dat se Sunte PAULUS alle verwegen zoude. Wi seggen [45ra]dat Sunte PAULUS weerder is dan al die werlt of datter in is want die werlten was sijns niet weerdich also en was oec die hemel. Ende dit vintmenoec leger van hem geset dan CRISTUS caritate. Want niet alleen so enzette hi den hemel mer oec al datter in is beneden CRISTUS caritate. Waerom en souden die here dan niet die also veel meer goedertieren is danSunte PAULUS also vele als die goetheit bouen die quaetheit gaet ordeltSunte PAULUS beter te wesen dan veel hemelen Want die here minnet onsalso zeer niet als hi van ons geminnet wert mer also veel meer dattetgeen reden en mach geseggen. God toech Sunte PAULUS op indenparadyse ende inden derden hemel Ende dat was recht want daer hiinder eerden wanderde so regierde hi hem also in allen dingen alsof hiinden geselscap der engelen had geweest Want doe hi noch gebondenwas in desen eertschen licham so verblide hi in haerre volmaectheitEnde hi die onder so grote broescheit was hi en was nergent in minrewant hi pijnde hem altoos bouen te comen in duechden want recht of higeuedert had geweest so doervloech hi alle die werlt lerende. ende hiversmade pijn ende vrese recht of hi onlichamlic had geweest Ende hiwakede mit eenpaerliker meninge sijns herten als of hi die lichamlikeduechden ge[45rb]derft hadde.

DEn engelen is dicke beuolen die bode van menigerhande luden. mergeen van hem en regierde so dat volc als Sunte PAULUS al die werlt dede.Want also een goedertieren vader mede liden heeft op sijn kint datontsinnet is so hi meer totten kinde genopet wert mit lachter ende mitsteken daer om hi des kindes veel te meer ontfermt ende beweent. Alsodede PAULUS den genen dien meest quelden die meeste werken dergoedertierenheit Want dicwijl so weende hi ende had alte groten rouwevoer dien dien dicwijl geslagen hadden ende die zijn bloet begeerden te

storten Ende hi bat voer den genen doe hi zeide Brueders die willemijns heren is ouer hem tot gode der zalicheit Ende doe hi se veruarensach had hijs groten rouwe ende iammer Want gelijkerwijs als dat iserdatmen int vuer steect al vuer wert Aldus was Sunte PAULUS die alontsteken was mitten vuer der caritaten altemael caritate geworden.Want al had hi alleen vader geweest van alder werlt also begeerde hi alremenschen zalicheit Ende daer toe so node hi alle vaderen niet alleenvleyschelike mer oec geestelike vaderen Want hi begeerde allemenschen te gode te brengen recht of hi hadde alle die werlt gebaertalso haeste hi se hem alle in hemelrijc te brengen Ende settede voer die[45va] gene die hi minde lijf ende ziele Dese mensche onedel ende omganger plach te werken die vellen had so groten voertganc in duechdendat hi nauwe in den tijt van .xxx. Iaren conste int Iuc der waerheitbrengen Die van ROMEN die van PERSEN die van MEDEN die van IUDEEN

ende die wilde MOEREN ende die FORMATE ende die SARRAZINEN ende alledie geslachten van menschen Ende also dat vuer verteert stoppelen endehoy also verteerde hi alder duuelen werken. [-want doe] Want doePAULUS mitter tongen sprac so begonste hi te bernen zeerre dan enichvuer Ende alle diet hoerden vlogen alle die oefeninge der duuelen endeversmaden alle die dreyginge der tyrannen Ende die lachteringe derhuusgenoten want recht als mitter radyen der zonnen alsi hem spreydendie donkerheyden vlien ende die ouerspeelres ende die dieue hem ingraften bergen ende die mordenaers wech gaen ende die manslachtigetotten hole wert vlien ende alle dinc claer ende licht wert vanden radyendier op schinen Also vloech in allen ziden dat ongelouige wech daerSunte PAULUS dat ewangelium predicte Ende die verhert endeouerspeelres waren ende anderen zunden die quaet sijn te seggen Siweken ende worden verteert mitter hetten des vuers ende veruoeren alsstoppelen Ende een claer vlamme der waerheit quam [45vb] daer wtende voer al blenkende ter hoecheit des hemels Ende dese vlamme wertverheuen vanden genen die se schenen te blusschen mer si en mochtenhaer voertganc niet beletten mit vresen noch mit gescalle. ¶ Derdwalender gewoente is dit Als yemant haer tegen gaet so brect hi ofende wert te niet. Mer der wiser staet is dese Alser vele tegen haerstriden so wert si sterc ende wasset. Om dat god onse geslachten aldusheeft veredelt so laet ons pynen hem gelijc te sijn of te werden ende wien zullen oec niet wanen dat dit onmogelic zi Want Sunte PAULUS hadenen licham gelijc den onzen ende zodanich was sijn ziel oec. Sijn spiseder onser gelijc een god sciep hem ende di Ende also als hi Sunte PAULUS

god is also is hi oec dijn god. Wilstu in Sunte PAULUS gods giftenbekennen Sijn clederen waren den duuelen een vrese Dits meer teverwonderen dan PAULUS noch men mochten niet berispen doe higeuallen was inder vresen der ouermoedicheit of dat hi hem ontsachdoe hi die vrese vloe want hi minde dit leuen om dat gewin der leringeEnde echter veronweerde hi die philozophie daer hem die werltversmadende toe getogen had Daer om alstu zietste Sunte PAULUS dievrese vlien so en veronweertes niet meer dan doe hi hem verblide dat hihem tegen die vrese [46ra] setten mochte Want geliker wijs dat dit vanstercheiden is also is dat ander wijsheit Ende alstu hoerste dat hi yet vanhem seluen seit so verwonderstu di oec als oftu zages dat hi hem seluenveronweerde want geliker wijs dat hi eerst doet van oetmoedicheit alsois dat ander van grootmoedicheit [46rb] Want hi verdiende veel meerprijs dat hijt van hem seyde dan of hi had gezwegen. Want en had hijtniet gedaen het had den genen quader geweest die hem zeluen hebbengeleert sonder mate te prisen Want en had Sunte PAULUS hem nietverblijt in dien dingen hi had al verloren die gene die hem bevolenhadden geweest Want als hi hem alte zeer veroetmoedicht had so zoudehi ze al van hem gedaen hebben want PAULUS genůechde hem meerverblidende die gene die sijns selves prijs berget nochtan en dede nieyemant also veel orbers doe hi sijn verdiente heelde als Sunte PAULUS

dede doe hi se zeide Want tis grote sotheit dat yemant van hem seluenyet groets of wonderlics seit Ende tis grote verwoetheit dat iemant hemseluen wil versieren mit sinen prise alst geen noot en doet. Want dat isna gods ordel te spreken bet sotheit. want een mensche hem teberoemen van sinen werken idelt [46rb] wt alt loon dat mit pynenbeiaget is Want dat een mensche hoge dingen van hem seluen beroemtdat en behoert genen gloriosen mer enen ongestadigen. mer die dingenalleen te seggen die der tegenwoerdiger zaken notorftich sijn ende dervruchten des geens die mint ende begeert veelre luden orber Also SuntePAULUS dede doe hi van enen quaden geuaen wert doe wert higedwongen dien man te prisen sonderlinge dien dingen die sijnweerdicheit togede mer hi zweech veel ende noch meer. Ic sprac hi. salcomen tot vertoninge ende tot gods vonnisse mer ic spaer v.

SUnte PAULUS had also grote ende vele mede sprake mit gode als enichpropheet of enich apostel ende daer om was hi te oetmoediger Hetschijnt dat hi die wonden ontsach so hi zeide want als hi nader natuereneen was van velen mitten wille dan en was hi niet alleen bouen veel ludemer hi was als een vanden engelen. want niet en ist te begripen datmen

die wonden ontsiet mer datmen yet laet om die vrese vanden wondendat weerdich is van goedertierenheyden. Want in dien dat hi diewonden ontsiet die inden stride wert verwonnen so schijnt hi wonderlicvromer dan die gene diese niet en ontsiet Also dat[46va]tet nietzundelic en is te wenen mer het was zunde omder droefheit te doen ofte seggen dat gode leet waer. Hier bi wert wel vertoget hoe gedaen datSunte PAULUS was want hi die in deser naturen gecomen was vermochtein eenre manieren bouen natueren. Ende al ontsach hi die doot nochtanen vloe hi haer niet. Want ten is geen misdaet dat die natuer ondercrancheit is mer der crancheit te dienen is zunde Om datmen den genenouer wonderlic hebben zal die die crancheit der natueren mitter crachtverwinnen sal. Want dat Sunte PAULUS IOHANNES diemen MARCUS hiet vanzinen geselscap stiet dat dede hi zonderlinge om den dienst derpredicacien Want die gene die dese officie ontfaet hi en mach niet tederwesen noch blode mer sterc ende vrome in allen dingen. Want niemanten sal nemen dat ambocht van deser weerdiger officien ten si dat hi eenbereyt ridder si sijn ziel te leueren inder doot Want die aldustanich vanherten niet en sijn si zoudenre vele verliesen mit haren exempelen Endetis meerre orber dat hi hem ruste ende hem seluen waer neemt. ¶ Eenstuerman of die vechten zal tegen enen beeste of die tot enen tornoyewert gesent geen van desen en is sculdich sijn ziel zo wel bereyt tehebben ende gedisponiert totter doot ende totten lachteren alsden[46vb]genen die den dienst der predicaren aen gaet want die vresensijn hier in meerre ende die wedersaken besochter Ende dese stridingeen sijn in geenre manieren der striden gelijc want men geeft van desenstride te loon den hemel ende totter pinen dat ewige vuer. Want algeuiel tusschen PAULUS ende IOHANNES diemen MARCUS <+hiet> eenscotinge en waent niet dattet zunde is want beruert te werden en is geenzunde Mer datmen berůert wert sonder reden ende daer en geengerecht orber toe en dwinget dan beruert te werden dat is zunde. Wantons scepper gaf in ons dese begeerte dat hi die slapende zielen ende dievan traecheyden ende zwaerheiden bedwongen zoude verwecken Daerom leide hi in onse herte die scerpicheit der gramscap als dat egge vanden zweerde als ons die traecheit ouer gaet dat wise zouden lerenbezigen.¶ Want die goedertierenheit en is altoos niet goet mer als die tijtalso eyschet ende alsi oec anders is so is si zundelic Aldus so besichdeSunte PAULUS dicke sinen dienste ende die ongemanierdelic spraken hemwas nutter die gramscap Want dit was in hem wonderlic dat hi veelclaerre was mit slagen ende mit wonden dan ander lude die blicten mit

cronen ende mit purpur Ende doemen hem geuangen vuerde ouer diewilde zee daer verblide hi alzo zeer in als of [47ra] men hem geuoerthad tot enen groten keyserrike wert. mer na dien dat hi binnen ROMEN

gecomen was so en woude hi daer niet bliuen mer hi duer liep HISPANIEN

ende hi en liet niet enen dach ledich gaen mer inder begeerten derpredicacien was hi heter dan enich vuer. hi en ontsach genen anxtenoch en scaemde hem van spotte Mer dit is alleen meer te verwonderendat hi also stout was ende altoos totten stride bereydet ende blasendealtoos als een vuer. ¶ Doe hi fel ende heet was van gramscappen sohieten si hem dat hi ginge te THARSUM ende hi en ontseidet niet Ende siseiden hem oec datmen hem soude neder laten ouer die můere ende higedogedet ende dat dede hi om dat hi te langer prediken soude Endedat hi mit veel luden tot CRISTUM comen zoude die bi hem gelouenzouden Ende hi ontsach hem dat hi van henen varen zoude arm endebloot van veelre luden zalicheit. Die gene die onder enen meystervechten wanneer zi zien dat hi gewont is ende sijn bloet sien lopen endedat hi daer om niet en wijct mer sterkelic staet ende vecht ende sijnspere vromelic wt stect ende hi een paerlic valt inden vyanden handenal stekende ende dat hi sijnre quetsinge niet en acht Si werden danonderdanich dustanigen rid[47rb]der mit meerre vrolicheit. ¶ Ditgeschiede aldus in Sunte PAULUS want doe sine zagen mit kethenengebonden ende dat hi nochtan inden kerker predicte Ende alsinegewont sagen ende dat hi den genen dien sloegen te meer predictevoerwaer so cregen si boutheit dat hi beteykende ende zeide Also datveel vanden betruwenden merkende in onsen banden dat simenichfoudeliker ende zonder vrese gods woert dorsten prediken Doenam hi oec zeker vromicheit ende werp hem sterkelic tegen denvyanden. Want geliker wijs dattet vuer ondertiden in meniger materienvalt daert vallet ende toewassen neemt. Also dede oec Sunte PAULUS

tonge Waer op dat si beruert wert hi keerdese rechteuoert tot hemwaert. Hi gaf sinen bestriders geestelike spise daer si vuerich worden of.Want bi hem luden wies die nuwe mare vanden ewangelien ¶ Dit seitIOHANNES GULDEMONT altemale Deo gracias.

Vander maget PELAGIA

EEn maget die zeer scone was ende PELAGIA hiet ende rijc ende edel.

ende haer ouders bewaerdense mit groten vlite ende leerden se sozedelic Dese was so reyn so scoen ende so scamel dat haer leet was dat

haer die lude aensagen teniger tijt. Ten lesten wert si te hilic [47va]gesocht van enen edelen iongelinc ende haerre beider oudersgenuechden dit hilic wel so datmen die bruloft beginc mit groter feestenalsmen pleget Ende als die dach quam dat hi se beslapen zoude ende dieiongelinge ende die meechden daer veel dansens maecten So zende godder maget PELAGIA inden gemoede so dat si denkende wert dattet eenzwaer verlies waer soude si verliesen den staet haerre reynicheit die sinummermeer vercrigen noch wederhalen en mochte Ende si viel nederopter eerden mit tranen ende wert ouerdenkende wat glorien dattetwaer maechdelike reynicheit te houden. Ende wat zwaernisse dattetwaer een hilic te besitten so dat si al die bliscap vander werlt versmadeals drec ende vulnisse Ende den eersten nacht so hielt si haer dat sibiden man niet en sliep ende beual haer zeluen gode ende sneet hoerhaer of ende dede mans cleder aen Ende toech heymelic verre van daersi geboren was ende toech in een cloester ende hiet haer seluen bruederPELAGIUS ende bat den abt ende hi ontfinc se ende leerdse die regel descloesters volcomelic te houden Ende leefde so heilichlic dattet geuieldatter bi sterf een proest van enen nonnen cloester Ende die abtsendese daer ende maectse proest vanden nonnen Ende doe si totten[47vb] nonnen wel sach so dat si tijtlike notorfte wel hadden ende inderleringe wel bewaert waren So benyde dit die duuel ende woude haerheilige leuen besmetten mit betichten van zunden Want een ioncfroudie die cleder plach te waschen viel in zunden ende wert mit kinde Endedoe sijs niet langer en conste verbergen ende die scande wt quam doescaemden si hem in beyde den cloosteren beyde moniken ende nonnenso zeer dat zijs te rade worden dat dit niemants scout en waer danPELAGIUS die die nonnen te bewaren hadde Ende seyden eenpaerlic datdit PELAGIUS altemael gedaen hadde Ende aldus worpen si hem in eensteenroedsen ende ordenierden daer toe enen wreden gherechtighenmonic die hem geuen zoude borne ende gersten broot ende des zoweynich dat si nauwe henen comen mochte. Ende doe ghingen diemoniken alle en <+wech> Ende lieten PELAGIUS daer alleen Ende siverdroecht verduldelic ende en bedroefde haer zeluen niet ende louedegode ende stercte haer zeluen mitten Exempel der heyligen. Ende tenlesten alsi wist dat hi steruen zoude doe ontboet si dus den abt endeden moniken Ic was van edelen luden geboren ende was PELAGIA

geheten. [48ra] Ende ouermits dat ic die vrese der becoringe woudeontulien daer om so nam ic desen name PELAGIUS aen ende seide dat iceen man waer om dat ic bedriegen woude dat ic betoont heb inden

werken Ic heb cracht behouden [-in den werken] ouer die zunden endeheb ontsculdige penitencie gedaen Nu bid ic v dattie heilige zusterenhaer zuster begrauen moeten die den naem niet en wisten dat ic eenwijf was. Ende die vertonis des doden lichams moet sijn een onscout desleuenden lichams Ende die wiue die geen moeten kennen te sijn eenmaget die die besculdige betegen mit ouerspul ende der veel voerdeylden. ¶ Doe si dese boetscap [-brochten] verstonden liepen si alleten hole beide moniken ende nonnen Ende onderuonden dat si een wijfwas ende ene onbesmette maget ende si deden alte grote penitencieende begroeuense in een nonnen cloester Och biddet voer ons.

Van Sunte EPICTICUS ende ASTION

BI DIOCLESIANUS des keysers tiden was in oest eynde vander werlt een

priester die EPICTICUS hiete. ende was een heilich reyn man in alle sijnrewanderinge ende van sinen kintschen dagen inden dienst gods opgeuoet ende geoefent in alre rechtueerdicheit daermen CRISTUS ingenaken mocht Doe hi tot sinen iaren gecomen was. [48rb] verdiendehi gelijc SAMUEL den propheet dat priesterlike habijt te dragen want diegenade gods veel teykenen ende wonderen doer hem wrochte Hi dededie blinde dicwijl mit sinen gebede zien Hi reynichde die malaetsche Higenas die vergichte ende verdreef die viande.

HEt geuiel op enen dach dat hi alleen in sijnre cellen zat ende hi sijngewoenlike gebet CRISTO bewijsde als hi plach dat daer eens grauendochter die al haer lede sonder die tonge onmachtich was ende tot hemgebrocht wert Die vader liet die dochter buten der dueren leggen endequam selue totten man in ende viel rechtuoert op sinen knien endeseide aldus Ontferme mijnre o mensche du hoerste den ouersten godetoe want dijn god wert van sinen knechten gekundiget dat hi zeerontfermhertich ende genadich is Ende en wilt my daer om van dinenaensichte niet of wisen want dijn god alle die gene geern ontfanct diehaer toevlucht tot hem maken Ic heb een enige dochter die xv Iaer out ismer in drie iaren tijts is si van also groter gichten verwonnen dat si haerleden geen gewout en heeft Ia doch so en twiuel ic niet dat die gene diedat wijf die xij. Iaer ziec had geweest genas dat hi mijn dochter oecouermits di of hi wil mach genesen want [48va] wi in hem gelouen endekinder der heyliger kerken sijn gedopet inden naem des vaders deszoens ende des heiligen geestes ¶ Doe dat die priester gods hoerde hiet

hi di maget tot hem in brengen Ende doe se die vader voer zijn voeteneder geleyt hadde storte hi sijn gebet wt totten here ende zeyde Oewige god scepper ende bewaerre van cherubin Du biste vanden hemelneder gedaelt op dattu den mensche die vten hemel verbannen waszoudste weder brengen tot sijnre ouder besittinge Du hebste ouermitsscaffinge dijnre menscheit onse crancheit aengenomen op dat wi di inonsen cranken vaten zouden besitten ende ontfangen Here ic biddeende begeer geweerdige di tgeloue dijns knechts aen te zien Ende alsoalstu die dochter des princen der sinagogen vander doot totten leuenhebste geroepen dattu oec nv des gelijcs des mans enige kint mit dijnregenaden gesont wilste maken Op dat dit ongelouige verkeerde geslachtdinen heyligen ende verueerliken naem bekennen mach ende oefenenende vertellen dijn wonderlike dingen in alre tijt Ende na den gebedebestreec hi mitter heyliger olien alder maget leden daer si rechteuoert ofgenas ende wert gesont Ende benedide den here te zamen mit harenouders. Doe geboet [48vb] die heilige EPICTICUS den vader van derdeernen ende zeyde O mijn alre liefste begeerstu dat geen pijn endemoeynisse des vyants in dinen huse voert aen macht en heb so pijn dielke weke eens mit alle dinen gesinde dat heylige sacrament mitynreliker reynre herten tontfangen. Doe die heylige man dat geseit hadliet hine blide ende goets moets mit alle sinen gesinde te huus waertgaen.

OP een ander tijt wert een mensche die beseten was tot hem gebracht

Ende doe die knecht gods den man bi hem bliuen dede began die viantdrie dage daerna aldus te roepen ende te seggen O wat cruce wattormente lidic zonder zake hoe wel plach mi altoos te wesen in denlande van FRIGIDEN want ic den luden mijn sacrificie ende mijnaenbedinge dagelix plach toe te raden. In hoe veel eren plach ic onsaligedaer te wesen mer tot noch toe en heb ics niet verstaen dat ic van [-oo]onuoersichtiger lichtueerdicheit van daen sceyde ende bin hier gecomenWant ic bin die gene die duer den man die MONTANUS hiet veel woerdedie vol van blasfemien waren gesproken hebbe Ic heb ouermits denwiue MAXIMILLA veel boesheyden bedreuen Ic heb al dat lant tot mijnreoefeninge ende tot onreynicheyden neder getogen. Ic heb bi ARRIUM diestat van [49ra] ALEXANDRIEN verwonnen ende tot den ongeloue geradenIc heb ouermits der MANICHEEN ongeloue ingeset ende bewijst dat si mizouden vasten Ic heb al AFFRICAM ouermits DONATAM verderft Ende ziet nvbin ic van dinen dienres recht als een voeruluchtich knecht verwonnenende geuangen. ¶ Doe die bose geest dit ende des gelijcs veel geroepen

had wert hi vanden heyligen man berispt ende versproken dat hisderden dages wt sijnre woninge ginc Ende die man die verlost wasdankede CRISTO den heer.

OP een ander tijt wert een blint wijf voer hem gebrocht ende stont voer

hem al screyende ende seyde aldus Ic weet wel wie du biste ende gelouehoe machtich du voer gode biste en wilt mijn onsalicheit niet versmadenWant al die meysters van den lande hebben haer consten aen migeproeft ende en conden mi niet helpen. Mer hoe dat si mi onsalich wijfmeer meysterden hoe dat mijn wee meerre wert Daer om bid ic dijnheylicheyt dattu di weerdichste niet meer dan dijn rechterhant indennaem CRISTI op mijn ogen te leggen Ende ic geloue dat my tgesichtemijnre ogen weder sel gegeven werden ouermits di Doe verwonderdehem Sunte EPICTICUS van des wijfs geloue ende leyde sijn rechterhant ophaer ogen ende glorificierde die goetheit des heren ende seide tot haerO dochter na dien dattu geloeft hebste so [49rb] moet di geschien.

Ende eer die priester gods die woerde gesproken had worden swijfsogen op geloken ende si riep ende sprac O god der kerstenen di moetglorie wesen du en versmadeste die verdwaelde zunders niet mer duontfancste se om dijnre groter ontfermherticheit wille ende behoudestealle die gene die hem totti keren Ende rechteuoert wert si mit al harenhuusgesinde gelouich. ¶ Het waer te lanc alle die miraculen die godduer hem wrochte te vertellen Ende daer om heb ic een luttel van veeldingen ouerlopen.

EEns dages quam een iongelinc die zeer scoen ende die zuuerlic wasvan aensichte die ASTION hiete om hem te vanden Die heilige priester batden Iongelinc dat hi bi hem ginge zitten Ende hi leyde sijn hant op zijnhoeft ende began hem mit zueten treckeliken woerden totten geloueCRISTI te informieren ende vragede hem aldus O mijn lieue kint wie bistuof waen coemstu of waer gaetstu of wies kint of van wat geslachte bistudit wilt mi altemael seggen Die iongelinc antwoerde hem weder endeseide O heylige vader hoe ic di van minen geslachte seggen soude enwetic niet. mer also veel als mi kundich is mach ic mit corten woerdenseggen. Mijn vader was die eerste ende die voerbarichste van deser statende zeer rijc. Ende [49va] mijn moeder is van edelen geslachte eenssenatoors [-dochters] dochter Dese zien mi dagelix aen als haer enigekint ende als een costelike margriete Die heylige priester seyde hierweder op O mijn lieue kint du hebste wel geseit dat zi di aen zien alseen margriete want si en hebben se niet. mer si ziense om dat dijn ziele

CRISTO costeliker is dan enige margriete Ende als mi dunket so heeft hise tot sinen dienst zonderlinge wtuercoren Daer om mijn kint com endeversmade al datmen in deser werlt sien mach op dat du al dat hier nietgesien en wert mit allen heyligen hier na mogeste gebruken want aldatmen hier verdienen mach is verganclic. ende sal te niet gaen mer aldat god sinen dienres bereit heeft zal ewelic dueren Want lieue kint datgout datmen ziet daer en is geen waerheit in mer tis een ydel fantasiedaer die onwise menschen in deser werlt mede bedrogen werden Endedes gelijcs dat zuluer dat mit desen ogen bescouwet wert heeft enenbedriechliken naem het wert vanden menschen gewrocht ende gemintende bedriecht die onwise gierige menschen daer om com ende hoertmi mijn zuete kint Ic sal di wisen hoe sulc gout datmen verkiesen sal Datist dat onse here ende onse behouder den genen mede deylt die in hemgelouen ende seit Ic rade di gegloyt [49vb] ende geproeft gout van mi tecopen op dattu rijc mogeste werden Ende doet witte cleder aen opdattie confusie dijnre naectheit niet openbaer en werde. ¶ Dit gegloeydeende geproefde gout is CRISTUS onse here Ende lieue kint so wie hem indie woninge van sijnre herten hebben wil die sal rechteuoert diehemelsche rijcheit vercrigen ende gecleet werden mit witten clederendat is geloue hope ende minne ouermits welker du voert aen niet alleendeser werlt mer oec den vyant zalste verwinnen dien ghi oefent als eengod. Want dijn vader dese dien du sien mogeste mijn kint dat en is dijnvader niet mer die almachtige god is dijn vader ende si sijn herdeongelijc. Want die warachtige vader is onsienlic ende onuerganclic merdie ander machmen sien ende is verganclic Ouermits den enen sijn alledingen gemaect Ouermits den anderen en isser geen dinc duerachtichdat bliuen zal. Die een heefti mit sinen gebode gemaect ende tot deserouderdom gebrocht. die ander heefti inder doot gebaert nochtan kint ishi te eren mer niet als die eerste die ons tot sijnre gelikenisse gescapenende gemaect heeft ende ons verstant ende sijnre wijsheyt endegehuechnisse goeder dingen gegeuen heeft ende daer toe ons tot sinenkinderen ende bruerders ende vriende ouermits sijnre genadenver[50ra]coren heeft die te voren knechte waren Ende daer om kint istbehoerlic dat wi desen gewarigen vader die ons also veel goets gedaenheeft altoos kennen ende aenbeden mer desen vader die men sien machsalmen daer om alleen eren om dat hi ons dicwijl dienst gedaen heeftende op geuoet van onsen kintschen dagen ende dicwijl sorge voer onsgedragen van dien dat wi niet ontberen en mochten also dattet eenvleysch des anders vleyschs last gedragen heeft Sich kint om dit ende des

gelijcs salmen desen vader eren. ¶ Oec mede heb wi een ander moederniet alleen dese diemen zien mach mer si is onsterflic ende si isweerdelic onsen behouder getrouwet. vanden engelen gedient. vandenpropheten gesiert. vanden apostelen geglorificiert. vanden martelarenende confessoren verheuen Ende in CRISTO ende ouermits CRISTUM in diehemelsche camer geset. Dese wert vanden menschen al hier onsemoeder die heylige kerke genoemt haer stemme is gelijc dertortelduuen van haren lippen drupen welrukende costelike saluen datsleringe der apostelen Haer ogen sijn twe grote lichten des hemels. Haertande sijn wit blenkende recht als die vten bedde op<+ge>clommensijn.xxiiij. boeken hebben den geesteliken sin onder die figureverborgen. Van haren handen drupet myr[50rb]re dats gerechticheitende vaste geloue. Haer .x. vingeren hebben die .x. gebode ende andersveel heimelicheiden der sacramenten besloten Haer twe borsten sijn datoude ende dat nuwe testament. Haer voeten sijn gelijc den goude. Wtharen buke ende wt haren ingedoemte worden alle menschen ouermitsder genade des doopsels anderwerf geboren. Daer om lieue kint Comende zucke die borsten deser dijnre warachtiger moeder Volget deservermaninge ende versmaet al dat in deser werlt gesien wert op dattugebruken moges dat god sinen kinderen in dat toecomende leuengeloeft heeft te gebruken ¶ Hoert oec hoe dat onse warachtige vader seitGanc wt dinen lande ende wt dijnre maechscap ende wt dijns vaderhuus. ende com int lant dat ic di wisen sal dat is int conincrijc derheyligen ende int lant van dat melc ende van honich vloeyt ende dat isder apostelen ende der propheten leringe Ende alstu al gedaen hebstedat hi di geboden heeft dan sal hi di dat besit des paradijs geuen endevertogen di hemelsche verborgenheit Hi sal di geuen die glorie deshemelrijcs hi sal di vertonen der apostelen onsprekelike vrolicheit dermartelaren choer ende der engelen dienst ende geselscap sal hi dicwijldi openbaren. Mer bouen alle dit sal hi di als een kint ende als enenbrueder mit sijnre genaden verkiesen. Doe dat [50va] die wise Iongelinchoerde viel hi voer des heyligen vaders voete neder ende began hem tebidden dat hi hem den genen bouen alle dinc lieuer offeren woude diehi selue van sinen kintschen dagen had gedient. Ende allene van sogroter macht ende mogentheyden waer Ende om der knechten wil diedaer mit hem waren op dat haerre geen sinen vader openbaren hier ofen soude. so en sprac hi den heyligen vader van dien dage niet meertoe.

SAnderen dages stont hi vroe op ende quam als een wise onledige byetotter seluer stat daer hi sdages te voren die hemelsche bloem gheplucthad. Ende ginc in spriesters huus ende zeide God grueti apostel godsende dienre des nyen testaments Die heilige priester seide weder Godgrueti o lieue Iongeling die den stool der martelien ende den croon vanmenigerhande costelike stenen besettet op dijn hoeft selste dragen. Hideden bi hem sitten ende seide. Wat is dat zaet ons heren gods dat wigisteren in die eerde dijns herten ouermits gods genade zeeydenbeginter oec enige vruchte of te comen of blijftet noch ouermits dieongeloue onder die eerde verborgen ASTION seide weder O alreheilichste vader alstu wel weetste so bin ic mijns vaders enige kint. endezeer van hem gemint Ende ic vrese ende sorge genoech waert zaec[50vb] dat ic kersten worde ende my liet dopen dat hi dan van grotenwanhope ende mistroest in quellinge vallen zoude of licht verdrenkenmocht in die zee of licht dat verre van hem wesen moet sinen sinne omminen wil verliesen mochte. ende daer ic licht salicheit in soude hopente vinden daer soude ic minen vader die ewige doot ende dat vuer derhellen in bereiden Ende daer om so hoert minen raet oft di goet dunctende doet hier en binnen dat ic di segge laet mi huden die zegeningeende alle dat den doopsel toehoert ontfangen ende settet mi also veledage te vasten alstu wilste Ende als alle die dage omgecomen sijn so laetmi dat sacrament des doopsels van di ontfangen Ende als ic al dat derkerstenheit toe behoert volbrocht heb dan bid ic dat wi beyde gader wtdeser stat gaen in enen verren vreemden lande daer ons die heyligegeest leyden sal op dat mi mijn vader niet weder en hael ende mijnonbeulecte consciencie niet weder en beulecke.

DOe alle dingen volbrocht waren naden rade die die iongeling in gesethad cortelic daerna deden si haer gebet tot CRISTUM ende gingen beydevter stat ende voeren mit enen scepe in enen anderen vreemden landedaer niemant en was die hem of haer lantscap mochte bekennen Doedese heylige man aldus die wech[51ra]vluchticheit had gedaenbegonnen des heyligen iongers ASTIONS ouders hem in veel steden tezueken ende hem mit groter droefheit hier ende daer te lopen endesinen name te roepen Sijn vader riep ende seide Mijn lieue kint endemijn enige toeuerlaet mijn alre liefste ASTION wat is di gesciet of wat dierheeft di aldus haestelic verslonden dat ic niet en can geuinden dat van diyet achter gebleuen is O stoc mijnre outheit op te luenen ende lichtmijnre ogen Waer ic di nv vinden sal en wetic niet In wat lande dat icmijn knechte zenden mach om di te sueken dat is mi onbekant Du

waerste dalre costelicste margriete van deser stat du gincste onder dijnborgers als een duue zuuerlic du blencste onder al dander als radien derzonnen Ende du schijnste onder alt gemeen volc als een blenkendemane. du waerste onder die wise alre wijste Ende wat mach ic veelseggen du togeste mit dinen beualliken woerden alle menschen totdijnre minnen. Die moeder scoerde haer cleder ende toech hoer haerende sloech voer haer borst mit groten geween ende seide aldus. Wieheeft di van mi gesceyden of wie heefti verleit Of wie heefti mijn lieuekint ASTION van minen scoet gegrepen des en wetic niet. mer icvermoede dat [51rb] licht der kerstenen god een vanden sinen gesantheeft die dijn hert om gekeert heeft ende heeft [-dijn hert] ons diontbruuc gemaect Ende we mi nv dat ic alleen als een onsaligegebleuenbin want grote droefheit ende onlideliken rouwe hebben mijn hertombegrepen Ende den arbeit dien ic so menich iaer om dinen wilgedaen heb die blijft verloren Die croen mijns hoefdes is neder geuallenDie vrucht mijns lichams is verdorret Ende ic sit recht als eenongetroeste stat sonder volc O mijn lieue kint ASTION ic hebbe tot nochtoe geweest een moeder ende een coninginne Ende want ic di nvverloren heb so en heb ic noch der coninginnen glorie noch der moedervruechde Ende du mijn lieue kint plageste enen bloeyenden boem tewesen. mer nv bistu op gehouwen Du waerste een costelike margrietemer nv bistu vanden GALILEEUSCHEN gestolen dat is van den kersten dieGALILEI plagen te heten. Du waerste een costelike gemme. mer nv bistudaer ic di niet sien en mach Du waerste als een bernende lampe mer nvbistu wtgedaen Du waerste als een matalen calumpne mer nv bisteneder geworpen Du waerste als een coninclic beelde mer nv bistu alverwandelt Ende wat wil ic veel meer seggen Du waerste een menscheende als ic vermoede so [51va] bistu haestelic vanden liue ter dootgebrocht O mijn kint ASTION nv bin ic om dinen wille also onsinnichgeworden dat ic niet en weet mijns leuens noch minen name niet enkenne. Dit ende des gelijcs beclageden sijn ouders ende si en mochtenhem seluen geens sins verlichten van dien rouwe.

DOe dese twe heilige mannen verre in een vreemde stat een bequamewoninge gemaect hadden na haren staet doe dankeden si gode alleendaer of Ende wantet ewangelium seit dattie stat die op enen berge staetnoch die genade gods onder een mudde niet verborgen en mach bliuenDoe began die hemelsche crachte doer Sunte EPICTICUS meer teykenenende myraculen te doen in dien lande dan si in dat lant gewrochthadden daer si wt gecomen waren. Want eens dages quam tot hem een

wijf ende brocht haren zoen die bina .xv. iaer out was die stom endedoef ende vergicht ende al verdorret was Si leyden voer Sunte EPICTICUS

voeten neder ende seide aldus. Van waen du coemste en wetic niet ofwat <+van> lande du biste is mi onkundich mer dat geloue ic alleen Istdattu wilste du mogeste die zieke gesont maken. want dijn habijt endedijn geestelicheit bewijstet dattu des NAZARETHS discipel biste. Want wihebben verno[51vb]men hoe grote teykenen ende myraculen sijn anderdiscipulen die van dinen getale sijn in sinen naem gedaen hebben Endehier om want du een van sinen discipulen biste so coemt onsen ziekente hulpe ende predict ons van sinen dingen ende segt ons van sinengeslachte ende vanden verborgen sacramente sijnre godheit op dat wioec uermits di sijn knechte werden. Als dit die priester hoerde seide hiden wiue aldus Weder wilstu gelouen in god dien ic predike ende dattergeen zunde der ongelouicheit voert meer in dijnre herten en bliue. merdattu van dijnre herten geloues dat hi een scepper is des hemels dereerden des meers der fonteynen der wateren ende alle dies datter is sosalt geschien dattu begeert hebste want die god en is niet verre van onsallen Want wi leuen ende worden beruert ende sijn in hem. Doe hi ditgeseit hadde hiet hi dat zieke kint op heffen ende bat den here voer hemmit opgeslagen ogen inden hemel ende seyde. O almachtige god dubiste ongemeten du biste onsienlic onsprekelic ende onbegripelic. Dubiste der kersten zalicheit der zieken meyster stuerman der barendereen hauen der bevreesder een licht den blinden een voet der cropeleneen wech der dwalender. [52ra] Ic biddi here sich op dese dinen knechtende ontbint den bant sijnre tongen totten loue dijns naems. doch oecop sijn oren om te horen dijn hem<e>lsche sacramenten Maec oec alsijn leden sijn siel ende sijn lichaem gesont alstu den vergichten man die.xxxviij. Iaer siec had geweest gesont maectste op dat si dinen naembekennen mogen die di tot noch toe niet bekant en hebben endegelouen dat du allene een warachtich god biste ende regnierste endeblijfste een mitten vader ende mitten heyligen geest van ewen tewenDoe dat gebet wt was spoech hi drie werf in des kints mont Endevragede den kinde In welken god is dat wi best gelouen anther indenafgoden die van smenschen handen gemaect sijn of in IHESUM CRISTUM

die gecruust is die di huden gesont gemaect heeft Doe riep tkint mitluder stemmen seggende O heylige vader ons behoert te gelouen inIHESUM CRISTUM die so menich goet werc totten dage van huden werctDoe die alinge scaer dit mirakel sagen glorificierden si gode. Ende opdien seluen dach geloefder meer dan dusent ingode onsen behouder

Ende niet alleen die heylige EPICTICUS mer oec mede die heilige ASTION

wrochte veel miraculen inden naem ons heren hem was grote genadegegeuen alle ziec[52rb]ten te genesen. mer tegen die vyande was hemdie meeste macht verleent.

EEns dages doe hi water wt eenre ryuieren halen zoude quam hem eenbeseten mensche te gemoete. hi ginc tot hem ende bat daer neerstelikenvoer ende maecte dat zalige teyken des cruces voer sijn hoeft ende voertouer al sijn lede Die vyant ginc rechteuoert vten mensche ende seide OASTION dijn geloue ende dijn grote puerheit des herten heeft grote machttegen onse geslacht vanden behouder ontfangen Ende na dien dat hi ditgeseit had en wort hi tot geenre tijt meer vernomen.

OP een ander tijt sach hi enen mensche die van eenre groter hoecheitbina doot geuallen was ende van sinen ouders wert gedragen in haerhuus. Ende doe hi se zeer van dien onvoersienigen ongeual mishoudenzach wort hi mit groten mededogen beweget ende ginc in eenheymelike stede staen ende bat gode aldus ende seide O here IHESU

CRISTE die ouermits Sunte PAULUM ENTICHUM die vten venster dootgeuallen was vander doot weder riepste totten leuen Die ENEAM die achtiaer te bedde gelegen had ouermits Sunte PETER gesont makeste. Endeden man die van sijnre moeder lichaem vercropelt was [52va] geheelgesondicheit gaueste O here nu bid ic di sich op desen mensche dieouermits des vyants werc van dier groter hoecheit geuallen is gif hemgeheel gesontheit ende doch hem een wesen van den getale dijnrecudden want du biste onse warachtige herde ende heer du hebste intheilige ewangelium geset Ic bin een goet herde ende mijn scape kennenmy Ende also mi die vader kent also ken ic den vader ende ic sette mijnziel voer mijn scape. Doe dat gebet wt was quam hi totten menscheende seide aldus tot hem Inden name ons heren IHESU CRISTI stant opende wandere Ende hi nammen bider rechterhant ende buerden opende rechteuoert wert hi sterc ende stont op ende ginc. Doe quam hi tesamen mit sinen ouders tot dier heyliger lude husekijn ende riep mitluder stemmen seggende Dese heilige lude EPICTICUS ende ASTION

hebben den enen god. waerlic der kersten god is een Daer om en wil icvan hier niet wil ic van hier niet sceyden ten si dat ic huden op desendach kersten gemaect werde. Die priester gods nammen mit al dengenen die daer gecomen waren ende maecte in die selue vre eenbereydinge daer toe Ende cort daer na gaf hi hem dat sacrament desdoepsels

OP een ander tijt ginc ASTION die ionge man sonder [52vb] gehiet ofbeuelen des ouden vaders om water wt eenre ryuieren te halen Endehem quam inden wege een lelic gedacht haestelic toe Ende doe alsulkengroten man dat gedachte drie dage lanc wt sijnre herten niet en mochteverdriuen wort hi daer om bedroeft ende zeer bescaemt Als dat dieheilige vader sach seide hi tot hem O kint wat is dit dat ic di aldusdroeuich zie ende meer bedruct dan du plegeste mer mi dunct dat ditdie droeuicheit niet en is die die heiligen of die gene die penitenciedoen voer haer gemeen zalicheit inden aensicht plegen te hebben Endevermoede dat dit die scadelike droefheit is die IUDAM ende sijns gelijc indie wanhoep heeft geworpen. Doe seide die Iongelinc Ouer drie dagedoe du onledich waerste ende mitten [-lippen] luden te spreken hadstedoe dwanc mi die scaemte dat ic buten dinen oerloef ende sonder dijnweten ginc totter riuieren ende onder wegen quam mi ic vermoedeouermits den bosen geest een zeer lelic gedacht in Ende nv en heb icsmit gebede noch mit tranen noch mit aendenkinge der scriftueren indrien dagen geen sins van mi mogen verdriuen. Doe toende hem dieheylige vader EPICTICUS een verueerlic toornich aensicht ende seyde mitgroter onweerden recht [53ra] als tegens den vyant aldus. waer omgingestu buten die duere der cellen zonder minen oerloef ende hebstezonder tgebot des priesters gods water gehaelt vter ryuieren En weetsteniet dattet gebot des ouersten den iongen luden een onuerwinlikemuere is ende een halsberch des gelouen den vyant mede te verdriuen.Doe hi dit geseit had geboet hi dat hi mit hem voerden here in sijnbedinge zoude vallen Doe si lange ende veel die ontfermherticheit desheren aen geroepen hadden stonden si weder op wt haren gebedevander eerden Ende die Iongelinc ASTION sach een cleyn zwert kint miteenre bernender fackelen van sinen scote gaen ende seide aldus OASTION dijn open belyen heeft huden mijn sterke cracht verwonnen Endev een gebet heeft mi in allen dingen bloot ende ongewapent gemaect.Ende daer om als ic van hier sceyde sel ic in des heren LATRONIANUS hertegaen ende verwecken hem haestelic tegens v. Hi sal v menigerhandepine aen doen om des willen dat ghi recht als dieue ende bedriegers insinen lande gecomen sijt. Ende hebt veel menschen vander aenbedingesijnre gode mit uwen bosen consten getogen ende mit uwen godvereniget. daer na en wert die vyant niet meer gehoert noch gesien.

DOe die heylige knechten [53rb] gods in alsulker geesteliker oefeningehadden geleeft Ende onsen behouder CRISTO IHESU in psalmen ende inbedinge eendrachtelic hadden gedient Ende veel miraculen niet alleen

onder die menschen mer oec onder die beesten mitter genaden godshadden gedaen quam LATRONIANUS die rechter inder stat Ende doe hidrie dage lanc des keysers gebot dat daer te doen was volbrocht hatboetscapten hem des vierden dages sommige dienstlude vandenheyligen mannen ende zeyden aldus. Want dese manne gokelaers endemisdadige menschen sijn so hebben si mit haerre const veel menschenalrede van der offerhanden der afgoden getogen. Doe hi dat hoerdegeboet hi rechteuoert sommige van sinen knechten dat si rechtevoertnader sonnen onderganc tottier heiliger mannen huse gingen endevengense ende brochten se mit iseren boeyen inden kerker.

DOe die heylige mannen gebonden inden kerker gebrocht wordenbaden si gode ende seyden God is onse toeulucht ende mogentheit hi isdie hulper in tribulacien die ons al herdelic geuonden hebben. Die hereder duechden is mit ons IACOBS god is onse ontfanger Die gerechtigehebben vele tribulacien ende van al desen heeft se die here verlost. Diehere behuet al haer gebeente ende een [53va] van dien en sal nietgebroken werden. Alsi inden kerker quamen waren si alden nacht inpsalmen ende in bedinge na dat haer gewoente was.

DAer na sprac die heylige EPICTICUS den iongelinc ASTION ende seidehem aldus toe O lieue zoen of ons die rechter morgen vragede van watgeslachte dat wi sijn of van wat lande dat wi hier gecomen sijn laet wihem niet mit allen antwerden noch van geslachte noch van name nochvan lantscap ende niet anders seggen dan dat wi waraftige oefenarengods sijn ende ist dat hi ons na desen belien wil doen pynen so en laetons inden tormenten anders niet seggen dan O here IHESU CRISTE dijnwille moet altoos in ons geschien.

SAnderen dages vroe geboet LATRONIANUS die rechter midden in der statdie vierscaer te bereyden ende geboet den boden vander stat dat si mitgroten geroep alt volc vander stat tottien verueerliken gerechte soudenroepen. Doe quam LATRONIANUS recht als een verwoede beeste te rechtesitten ende dat volc verwachte ende sach toe aen allen siden ende higeboet datmen die heilige manne voer hem brochte Ten eerste doe hi sesach wert hi van groten wonder zeer ondaen [-ende] want hi en mochtse niet aen[53vb]sien om des willen dat haer aensichte ouermits dergroter genaden blencten recht als die sonne. EPICTICUS was .lxx. Iaer outende een groot persoen mit enen langen baerde ende sijn haer was alblenkende wit. ASTION was des gelijcs een seer groot zuuerlic manomtrent .xxxv. Iaer out. een vre daer na vragede hem die rechter endeseyde Segt ons voer al dit volc hoe ghi hiet ende van wat geslachte ghi

sijt ende van wat lande ghi geboren sijt. Doe seiden die heyligen wi sijnkersten ende van kersten ouders geboren ende vter kerstenre landegecomen. Doe seide die rechter. Ic woude u namen weten. want dat ghivan vermaledider ongelouen sijt dat heb ic ende al die gene die hier bistaen wel vernomen. Doe seyden die heylige martelaren wi sijnkerstenen ende bekennen ende aanbeden onsen here IHESUM CRISTUM

die alle dingen in sijnre macht heeft ende verwerpen endeveronweerden ende versmaden alle dijn afgoden als die scrifture seit Sisullen haers gelijc worden die se maken ende oec alle die in hembetruwen Doe dat die rechter hoerde wert hi zeer toornich ende geboetdat mense ontcleden soude ende sonderlinge zeer slaen. Doe diemartelaers CRISTI van des rechters knechten geslagen worde hieuen[54ra] si haer ogen ten hemelwaert op ende seyden aldus Here IHESU

CRISTE onse behueder dijn wille moet geschien in ons Ende alsi langeende veel geslagen worden ende sijn ongenadicheit die oefenaren godsniet verwinnen en mochten wert die rechter zeer op hem verwoet endeseide Waer is u grote bescerminge die ghi sonder ophouden te hulperoept hi come nv ende verlosse v wt minen handen of hi mach. Dieheylige martelaren seiden weder O tyran wi sijn kersten ons gods wilmoet gescien in ons Doe dat die rechter gehoert had geboot hi datmense mitten armen achter den rugge opwert hinge ende mit iseren hakenhaer lichamen soude scoren sterkelic Ende alsi in dier pinen warenseyden si noch O tyran wi sijn kersten ons heren gods wille moet in onsgescien.

DOe die seuende vre vanden dage quam geboet die rechter datmensewt dier pinen dede ende mense inden kerker brochte Doe een vandenstockers die se mede pinichde ende VIGILANCIUS hiete hoerde dattieheylige martelaers inden tormenten also menichwerf ouerhaelden endeseiden O tyran LATRONIANE wi sijn kersten ons gods wille moet in onsgescien vermoede hi dattie woerde enige gokelye in mochten hebbenwant si seyden so wanneer [54rb] si daer om dochten dat hem allepinen licht waren te liden daer om so began hi oec selue die woerdesonder ophouden te ouerdenken ende ouer te seggen dicwile binnenden huse ende inden straten Hi ginc daer mede slapen hi stonter medeop ende altoos had hi die woerde tegenwoerdich. Doe dat drie dagegeduert had began hi des vierden dages te belyen ende mit openbaerrestemmen te roepen. O tyran LATRONIANE Ic bin kersten die wille ons godsmoet geschien in ons Ende hi ginc totten heyligen martelaers indenkerker ende ontfinc dat heilige doepsel van hem ende wert gelouich mit

al sinen gesinne ende begroef daer na dier heyliger martelaers lichaemmit groter weerdicheit.

NA vijf dagen sat LATRONIANUS weder te rechte Ende geboet den heyligenpriester EPICTICUM ende ASTION den iongelinc voer hem te brengen. Doemense brochte leydende baden si gode ende seyden O here in di sullenwi onse vyande verwinnen ende in dinen name zullen wise versmadendie tegens ons op staen want wi en hopen in onser machten niet Endedat menschelike zweert en mach ons niet behouden mer dijnrechterhant ende dijn arm ende die verlichtinge dijns aensichtes Want diis wel behagelic [54va] geweest in ons Doe die martelaers CRISTI voerdie voetscamel des bosen rechters stonden seide hi tot hem. Wedervolchdi mijns raets ende offert den goden of blijfdi noch in uwerdwalinge verherdet Doe antwoerde Sunte EPICTICUS ende seide Duhebste ons menichwerf geuraget du hebste dicke mit ons gesmeect endeons veel gauen gelouet ende grote ere. ende nochtan en hebstu nietanders van ons mogen horen dan dat wi kersten sijn ende dat ons godswille in ons gescien moet Ende noch bliuen wi die selue ende en willenons niet verwandelen. ¶ Doe LATRONIANUS al dese woerde gehoert hadbrymmede hi recht als een lewe ende geboet sinen knechten roependemit luder stemmen ende seide O ghi knechten van desen hogen dienstbrenget hier haestelic zout ende azijn ende wrijft hem daer haer wondenende haer quetsinge mede Doet oec pec ende smeer te samen in enenmatalen ketel ende als dat sterkelic begint te zieden so doetse daer inDoe die heiligen dit hoerden seiden si O tyran wi sijn kerstene ons godswille moet gescien in ons. Doe si dese maniere van pinen duer CRISTUS

name vromelic geleden hadden ende mit allen ongequetst bleuengeboet die ongenadige tyran datmense daer wt name ende [54vb]weder inden kerker worpe op dat haer stantachticheit seide hi ons nietmeer confuus en make ende die kerstene daer meer of verboudet endegesterct worden ende geboet dat binnen .xxx. dagen niemant tot hemen ginge ende hem noch spise noch dranc en brochte. Mer die vromeridderen CRISTI worden vander vollicheit des woerden gods ende vandenbrode dat vanden hemel neder gedaelt is dagelix versadet ende songenende baden sonder ophouden ende zeyden God ontferme onser endegebinidie ons hi moet sijn aensicht op ons verlichten ende onserontfermen op dat wi inder eerden moeten kennen ende dijn zalicheitonder alle lude.

DOe die heylige martelaren die tormenten om gods willen ledenvernam een vreemt pelgrym op enen dach ende sach dat die heilige

ASTION voer die vierscaer des rechters stont ende kenneden wie hi wasende wie hi toe hoerde. Ende pijnde hem haestelic te scepe te comenende voer ten oestlande waert ende quam inder stat daer hi wt geborenwas ende seidet sinen vader ende sijnre moeder al dat hem beiegent wasende hoe dat hi mit enen ouden kersten die EPICTICUS hiet grotemartelie leet ende wijsde hem die stat daer dat in gheschiede. [55ra]

Doe sijn ouders dat hoerden vielen si den pelgrym rechteuoert tevoeten die hem die boetscap brochte ende begonsten hem neerstelic tebidden dat hi hem alle datter warachtich of waer seggen woude Endedie pelgrym zwoer daer toe dattet al also waer als hi hem geseit had. doebegan die vader te seggen Ist dat ic also zalich werden mach dat ic mijnskints aensicht sien mach so wattet si dat hi mi radet ende leert dat sal icsonder merren doen. Aldes gelijcs seyde oec die moeder Ist dat ic diezeer ellendich ende vernedert bin mijn kint sien mach in desen licham icsal huus ende al dat ic heb laten ende alleen bi hem bliuen want hi mibouen alle dinc ende bouen allen menschen alre liefste is Ia dat hi mikersten hiet werden Ic en sals hem niet weigeren Ende ist dat hi daer nawil ic bin mit hem bereit die martelie te liden ende willichlic te steruen.Alsi dat geseit hadden beualen si alle haer goet den scaffenaren endegingen mit drien kinderen rechteuoert te scepe ende quamen binnen.xxx. dagen inder stat daer haer soen geuangen lach Daer een heilichbiscop ouer die kerke gods geset was.

DOe die .xxx. dage om gecomen waren geboet die tyran datmen diemartelaers voer hem brochte die mit vroliken gemoe[55rb]de ende mitblenkenden aensicht voer hem gingen staen. Ende LATRONIANUS dierechter began hem aldus toe te seggen Ic hebbe v dicwijl na uwen namegeuraget ende na uwen geslachte ende van waen ghi geboren sijt endenoch en hebdi mi die waerheyt niet geseyt. Ende want ic v lantscap nieten weet ende v geslachte ende v namen niet weten en moet So heb ic bimi seluen gedocht ende geseit dat ghi niet anders en schijnt te wesendan lichamlike duuelen die sonder geslachte plegen te wesen. Ende daerom want ghi des verdient so sal ic v mit dien name noemen ende seidevoert tot hem Segt o ghi lichaemlike duuelen ist dat ghi onse onsterflikegode niet aen en bedet so sal ic u noch hudendoen onthoefden.Siseiden weder. Wi sijn ker[-ster]stenen ende plegen die duuelen die ghials gode hout ende aenbedet ende oefent vanden besetenen lichameninden name CRISTI te verdriuen. Vergaue god dat die duuel sijn woenstatin di niet en hadde. ¶ Doe die ongelouige rechter dat hoerde wert hinoch veel meer verwoet ende geboet den pijnres dat si der heyliger

mannen monde mit stenen souden slaen ende daer na al haer lichammit scerpen roeden souden slaen also lange alsi den geest binnenhadden Mer die heilige ridderen CRISTI die al [55va] so gepinichtworden en seyden anders niet dan o here onse god dijn wille moetaltoos gescien in ons Mer doe si lange ende veel geslagen worden endealtoos blide ende wel gemoet inden belien des heren volherden Endedie rechter des duuels sach dat sijn verwoetheit tegens haerstantachticheit geen macht en had geboet hi den bosen dienres dat si sebuten der stat souden leyden ende al daer haer hoefde of slaen mit enenzweerde ¶ Doe si derwerts geleit worden loueden si gode ende seidenLouet den name des heren louet den here ghi knechten. Want die willeons gods is in allen dingen in ons geschiet. Ende alsi totter stedequamen daer mense onthoefden zoude stonden si oestwert mitwtgerecten handen ende mit opgeslagen ogen inden hemel ende badenden here aldus ende seiden O here onser vader god du biste gebenedijtende loeflic ende loeflic ende ouer verheuen inder ewicheit. Want geensmenschen wille mer te male dijn wille in allen dingen in ons geschiet is.Want du biste die die gelouige leerste dinen wille te doen ende dijnwonderlike dingen alle tijt wt te kundigen Om des willen dat dijnheylige geest enen ygeliken in [55vb] deuchden onthout naderopsettinge sijns herten ende sijns eygenen willes Du biste die gene dieABRAHAM na dinen wille altoos behuetste ende ISAAC benedieste ende mitIACOB worstelste ende gaueste hem den naem dat hi ISRAHEL hietensoude Du bescermste IOSEPH vander smekeliker aentreckenge des wijfsin EGIPTEN ende onthielsten in reynicheiden. Aldes gelijc bewaerstuZUSANNEM dat si vanden bosen rechteren onbeulect bleef. Du hebstedijnre heyliger propheten herten gereyniget. ende dijnre heiligerapostelen gemoede mitten gauen des heyligen geests verlicht ende hemtoe geseit Ontfanct den heyligen geest. du hebste dijn ridderlikekempen gecroent ende altoos den genen victorie gegeuen die voerdinen name striden Du hebste onse verworpen menschen ende dijnbesundichde knechten tot desen lande gebrocht op dat wi den genendie hier wonen die leringe dijnre ewangelien souden openbaren Duhebste onse bewaerre ende onse meyster ende onse goede besorger inallen dingen geweest Du hebste ons tot deser tijt toe na dinen goedenwille altoos behuet ende bewaert. O here wi bidden dattu digeweerdigen wilste dijn heylige engelen tot ons te senden [56ra] dieons vryen ende bescermen vander wedersaken macht ende helpen onsmit dijnre genaden verwinres te worden ende leyden ons totten troon

toe dijnre mogentheit Onthout oec die manne van deser stat in dijnrevresen bescermtse in dijnre ontfermherticheit. behuet se in dijnremogentheit. Bewaert se na dinen wille. gebenedie die cleyne mittengroten. ende gif hem voer die ere die si ons om dinen heiligen namebewijst hebben dat loon in der ewiger zalicheit. Gif ons oec een vastbetruwenis dattu onse begeerte int goede veruullen selste so wanneerwi dijn godlike mogentheit aenroepen O here wi bidden ontfanct ons nvin dinen ewigen handen ende leyt ons in dat hemelsche IHERUSALEM datalre heyligen moeder is daer du selue dat licht of biste ende brudegomende scepper ende bewaerre Op dat wi te samen mitten ouersten endemitten nedersten engelen mit priesteren mit patriarchen mit prophetenmit apostelen mit martelaren mit confessoren ende mit den magedenewelic louen ende glorificieren mogen den vader den zoen ende denheyligen geest zonder eynde.

DOe alle die daer omtrent stonden geantwoerdt hadden dattet waermost wesen began Sunte EPICTICUS die bollaerts te bidden dat si ASTION

den iongelinc eerst wouden ont[56rb]hoefden. ASTION seyde weder Oheylige vader het behoert di toe dese zalige genade ende crone eerst teverdienen Doe seide Sunte EPICTICUS weder O kint die oude scalcheitdes serpents is zeer subtijl ende bedriechlic ende daer om dat ic van dibegeer te geschien dat is om dijn salicheit ende oec om mijns vreedswillen Ic heb di huden .xvij. Iaer reyn ende onbeulect gehouden mittergenaden gods ende wilstu nv dat ic den arbeit van also veel iaren ineenre corter vren sal verliesen Also niet o mijn lieue kint. Want dat icbegeer te doen dat doe ic ouermits ingeuen des heiligen geestes. Alsoofferde ABRAHAM sinen zone YSAAC JEPTE sijn dochter. PETRUS sende oecSTEPHANUM voer hem inden hemel Ende alist dat ic van der goetheit godsniet mistruwen en mach dat hi di sonder mijn toedoen in allen dingenonthouden mach als hi oec di tot desen dage toe onbeulect gehoudenheeft. Nochtan selstu weten dat een goet herde sijn ziele voer sijn scapesettet hier om o kint dat ic begeer dat is voer di ende mi ende en wil vanmijnre geselscap voert aen niet twiuelen. want ic geloue dat SunteMICHAEL mitten engelen ende ABEL mitten patriarchen ende profetenende PETRUS mitten apostelen Ende STEPHANUS mitten [56va] martelarenEnde DANIEL mitten confessoren di o kint te gemoete zellen comen endeontfangen di altehant in haren scoot ende brengen di totten throonCRISTI ons behouders mit bliden loue ende geesteliken zange. Doe ditende noch meer daer toe die heylige ASTION hoerde seyde hi O priestergods ende eersamige vader die wille gods ende dijn wille moet geschien.

Doe began hi te maken een teyken des cruces aen sijn voerhoeft endebat den here ende seide aldus O here want du mijn bescermer biste sobeuelic minen geest in dinen handen Ende rechteuoert wert hemvanden bollaert sijn hoeft of geslagen. Doe Sunte EPICTICUS sach dat datgedaen was gaf hi gode die glorie ende viel neder op des iongelincslicham ende began die stockers te bidden dat si hem onthoefdenwouden [-Ende] also als hi op des heyligen martelaers lichaem lach.Doe dat al gedaen was mercten die kersten ende die heyden die daer tesamen waren dat EPICTICUS een goet trouwe meyster was ende danctengode mit tranen vander volcomenre gehoersamheyt des Iongen mansEnde die wile dattie lude gode glorie <+ende> eer gauen so wordendie lichamen der heyliger martelaers gesien dat si blencten recht alssnee ende scenen recht van groter claerheit recht als radyen der zonnen

te wesen. [56vb] Ende so wie haer lichamen mit geloue ruerden of mit

werdicheyt cusseden <+worden> rechteuoert van alre siecten ende vanalre anxtuoudicheit gesont ende verlost.

Omtrent der zonnen onderganc quam VIGILANCIUS mit al sijn gesindeende mit vele kerstenen al heymelic ende nam der heyliger martelarenlicham ende bestortste mit myrren ende mit costeliker zaluen endebegroefse in een bequaem stede mit ynmen ende mit psalmen ende mitgroter ynnicheit in welker stede veel teykenen ende miraculen tottenloue des namen CRISTI totten dage van huden plegen te geschien.

DIe bose rechter LATRONIANUS wert dies eersten nachtes daer na vanenen alten bosen vyant beseten Hi stont des morgens vroe op endequam in die vierscaer daer hi veel idelre ende verwoeder woerde derblasfemien sprac Daer na toech hi sijn zweert wt ende began die ouerstedie daer bi hem stonden te veruolgen ende te wonden Ende voer daerop recht als een rasende [-mensche] hont haer cleder scorende endehier ende daer te lopen Doe si dat sagen ende mercten dat hi onsinnichende verwoedet was so ontcleden si hem ende sloegen hem zonderlingezeer mit vuusten ende mit stocken Daer na bonden si hem sijn handenende sijn voete ende worpen hem in een zeer cleyn huuskijn daer hi natween dagen [57ra] vanden bosen geest mit gewelde geworget wasende sterf also onsalichlic.

OP den derden dach nader heiliger martelaren passie doe VIGILANCIUS

tot haren graue quam om sijn gebet daer te doen openbaerde hem dieheilige ionge man ASTION ende seide mijn ouders sellen noch huden wtharen lande comen om mi te zueken daer om lieue brueder bid ic di wilt

haestelic ter hauene gaen ende ontfanctse in dijn huus ende troest se aldattu moges want si mit groter droefheit om minen wille belast sijn merten lesten vermaentse tot ten geloue ons behouders ende van menigenwonderliken groten werken die hi gewrocht hevet. Doe VIGILANCIUS ditende noch veel meer ander dingen gehoert had loefde hi gode endeginc rechteuoert haestelic op die riuiere. Ende omtrent die derde vrevanden dage sach hi een cleyn sceepkijn dat rechteuoert in die hauengecomen was. Ende doe sijn ouders vten sceepkijn gegaen warenbegonnen si vanden mannen die daer bi stonden eernstelic te vragen ofyemant van hem luden gesien of gehoert had enen iongeling die ASTION

hiete Ende doe hem veel lude veel dinges daer van seyden So quam daerVIGILANCIUS toe ende sprac Ic hebn wel gekennet mer coemt tot minenhuse ende rustet een luttel[57rb]kijn Want ghi vanden scepe vermoeytsijt Ende daer na alst punt is of ghi wilt so zal ic v tot hem leiden zondermerren. Doe vielen si voer hem neder ende begonsten sijn voeteeernstelic aen te gripen ende te cussen ende baden hem oft mogelikenwaer dat hi se tot haren zone brengen woude eer si aten. Daer seideVIGILANCIUS toe doet eerst hier en binnen dat ic bidde op dat ic danuwen wille ende v begeerte volbrengen mach. Ende alsi inden husewaren ende geseten bider tafel began die moeder des heiligen iongelinxASTION aldus tot VIGILANCIUM te seggen O mijn lieue brueder Ist dattu midie stede mogeste wisen daer mijn kint ASTION nv is Ic sal huden vandesen dage een gulden crone op dijn hoeft setten. Aldes gelijc seide oecdie vader O Iongelinc ist dat ic hem ouermits di huden mach verdienente sien ic sal di mit gulden clederen cleden ende daer toe half mijn goetgeuen. ¶ Doe seide VIGILANCIUS Tis drie dage leden dat hi van hier in eenverre lant wanderde ende heeft my die helfte van sinen goede tesamenmit den huse beuolen mit eenre Cedulen ende geseit Ist datter iemantcoemt die van minen vader gesant is om my te sueken dien leydet in dithusekijn ende segt hem Dit seit [57va] ASTION die Iongelinc Beit mijnreal hier thent ic mit lieue weder coem totti Ende wilstu een erfgenaemvan minen goede wesen so pijn di haestelic te veruullen al dat in desenboeke gescreuen staet Doe vragede die moeder hoe is dat lant gehetendaer mijn lieue enige kint gewandert is. VIGILANCIUS antwoerde Tis dersterker mannen lant geheten. doe vragede die moeder. Sijn daer oecsommige lude die daer mitter wone te gader bliuen. VIGILANCIUS

antwoerde. daer sijn vele edelre lude besittinge ende tis geheten eenparadijs. Haer tabernaculen daer si in wonen sijn van claren lichtegemaect. God is haer leuen ende haer hantierenge is onverganclic. Haer

cleder sijn menigerhande ende op haer hoefde hebben si cronen vanfinen goude die mit menigerhande gemmen ende costelike gesteentegemaect sijn. In dien seluen lande is oec een zeer ontsienlic machtichconinc die god der goden ende here der heren geheten is. Sijn dienreshieten engelen der gerechticheit ende sijn alle mit enen clede gecledetende haer aenrueren is gelijc den bernenden vuer. Die raetslude deskeysers sijn zeer edel ende claer Die een helft sijn geheten prophetenende dander helft apostelen Die stat des conincrijcs is vtermaten scoonende CRISTUS hoeftstat geheten. Die [57vb] muere daer of is van finengoude gemaect mit .xij. porten die alle mit margrieten behangen sijnEnde elc vanden senatoers bewaert daer een poerte of sonder ophouden. Die eerste is geheten. Die porte PETRI. Die ander PAULI. Die .iij.ANDREE. Die iiij. IOHANNIS. Die .v. IACOBI. Die vj. PHILIPPI. Die .vij.BERTHOLOMEI. Die .viij. THOME. Die .ix. MATHEI. Die .x. THADEI. Die.xi.SYMONIS. Die .xij. MATHIE. Daer is oec een wonderlic tempel in daerSANCTA SANCTORUM [-hiet] in staet. Ende een gulden altaer daer eenwonderlic <+man> voer staet ende heeft een psalterium van .x. snarendaer hi alle die gene mede verwect totten loue dies conincs die daer inwonen ende seit Louet den here vanden hemel louet hem al sijnengelen Des mans name is DAUID IESSEN zone geheten. Die straten vandeser stat sijn oec van finen goude gemaect Haer ryuiere vloeyt ewichleuen Haer vruchtbaer bome brengen alle maende nye vruchten voertende haer blade sijn goet [-sijn goet] ziecten mede te genesen. Haerlicht is onsprekelic ende die poerten en werden nummermeer geslotenwant daer geen nacht wesen en sal. noch oec enighe duusternisse. Merdaer is altoos vruechde ende ewighe bliscap ende salicheit zonderophouden.

[58ra] Doe vragede die moeder lieue brueder hebstu yet verstaen vanwien mijn lieue kint ASTION geroepen is doe hi daer wanderde. of dat hiom eniger misdaet willen aldaer gehouden mach wesen. of dat hemyemant vanden heren of vanden senatoren die daer wonen hemgeroepen heeft ende licht om sijnre scoenheit willen tot sinen zoenvercoren mach hebben. Doe seyde VIGILANCIUS hi was van den princedies landes selue mit groter eren ende mit goeden geselscap daergeroepen doe hi voer Ic en mocht op die tijt die dienres niet sien.nochtan als hi mi selue seide waren si zeer zuuerlic ende mitblenkenden aensichten ende droegen gulden wapenen ende clederenvan hemelscher verwen geuerwet Ende want hi in desen lande daer winoch in sijn mit al sijnre herten trouwelic volbrocht dat hem vanden

coninc dies lants beuolen was. om dier zaken wille seide hi dat hiouermits sinen knechten al daer geroepen was dat hi hem macht zoudegeuen ouer .x. steden heerscapie te hebben. ¶ Doe vragede die moedervoert wat vermoedestu of hi oec onser gedenket nv hi aldaer in so groterglorien geset is. Doe seide VIGILANCIUS hi heeft grote verlangenisse insijnre herten na v. [58rb] ende begeert v zeer altoos bi hem te hebben.In dien dat ghi volbrengen wout dat in dien boec gescreuen staet dat hiv gelaten heeft. Doe seide die moeder nu doch wel ende laet onshaestelic sien dat hi beuolen heeft di te bewaren. Mittien stonden sivander tafelen op te gader Ende VIGILANCIUS namse ende leydse in diecelle daer die heylige martelaers begrauen waren ende toende hem datcruce ons heren ende dat heilige ewangelium CRISTI ende seide Dit isdat mi ASTION v zone achtergelaten heeft Ende ist dat ghi deser verbor-gentheit der godliker mogentheit ende dat in desen boec gescreuenstaet doen wilt so zel di hem cortelic sien ende ewelic in dat conincrijcmit hem regnieren. ¶ Als dit sijn vader hoerde nam hi dat ewangeliumCRISTI ende dedet op ende quam tot dier stede daer onse here tot sineniongeren seide Voerwaer seg ic v dat ghi die alle dingen gelaten hebtende mi na geuolget sijt in die ander geboerte als die sone desmenschen sitten sel op ten stoel sijnre mogentheit dat ghi dan oec sittenzult ende ordelen die .xij. geslachten van ISRAEL Ende so wie achterlaetvader of moeder of suster of brueder of wijf of kinder of ackeren omminen naem die sal hondertuoudich loon weder ontfangen ende tewigeleuen be[58va]sitten. Veel der eerster sullen die leste wesen ende dieleste die eerste.

DOe vragede die vader wie is dese here IHESUS ende wie sijn die gene

die hem volgen ende wie sijn die gene dien geboden is vader endemoeder wijf ende kinder om sinen wille te laten die hi seit dat in dietoecomende zalicheit dat ewige leuen sellen ontfangen Ic biddi heyligebrueder weetstu iet warachtichs in desen dingen dat wilt ons beduden.Doe dede VIGILANCIUS sinen mont op ende began hem uter heyligerscrifturen onsen here IHESUM te kundigen. Hoe dat vanden beginne derwerlt alle dingen ouermits hem sijn gemaect Ende hoe hi den menschetot sinen beelde ende tot sijnre gelikenisse gescapen heeft ende geset indat paradijs der weelden Ende hoe dat hi een ribbe wt sijnre ziden namende maecte daer een wijf af. Ende hoe dat hi om des serpents willenADAM vten paradise der weelden in dat lant der sterflicheit verdreef.Ende hoe dat EUA want si den serpent gehoersamiger wesen woude danharen here haren god so is ouer haer een sentencie gegeuen als dat si in

anxtuoudicheyden ende in wee haer kinder baren zoude Ende hoedattie heylige propheten die voerden eersten toecoemst des zoens godspredicten dat hi toecomen soude ende des van velen niet geloeft enwaren. Ende hoe dat onse here IHESUS CRISTUS die een enich [58vb] zoendes vaders is ende een schijnsel der godliker glorien hem geweerdichtheeft vanden heyligen geest ende van MARIEN die altoos een magetgebleuen is in dese werlt geboren wert Ende hoe dat hi die gene diehem volgeden sijn discipulen maecte ende sendese den heydenen datwoort der zalicheit te predicten ende hiet se apostelen Ende dat hi sedelachtich soude maken sijns rijcs die die idelheit deser werltversmaden ende hem allene bouen mage ende vriende minneden.

DOe hem VIGILANCIUS dit ende veel meer dinges wijslic ondersceyden

ende beduut had Quamen si weder tottier stede der ewangelien daergescreuen staet dat onse here sinen Iongeren seide Voerwaer voerwaerseg ic v so wie mi beliet voer den menschen ic sal hem oec belien voerminen vader die inden hemel is Ende so wie mi versaect voerdenmenschen Ic sal hem oec versaken voer minen vader die inden hemel is.Ende aldus en wilt niet vermoeden dat ic bin gecomen om vrede indereerden te zenden mer dat zweert. Want ic bin gecomen den zoenvanden vader te [-zenden] sceyden ende die dochter vander moeder.Ende des menschen huusgenoten sellen sijn vyande wesen So wie vaderof moeder meer mint dan my die en is mijns niet weerdich ende so wiesijn ziele geuonden heeft [59ra] die salse verliesen Ende so wie sijnziele verliest om mi ende om mijnre ewangelien die salse vinden. Sowanneer si v brengen voer coningen ende princen so en wilt nietdenken hoe of wat ghi spreken sult Want ghi en sijts niet die daerspreect mer die geest uwes vaders spreect in v. Die een brueder sal denanderen ouer leueren inder doot ende die vader den zoen ende diekinder sullen opstaen tegens die ouders ende brengense totter dootEnde ghi sult van allen menschen gehaet wesen om minen name Mer sowie volherdet totten eynde die sal behouden wezen ¶ Daer na quam hitot den eynde toe van Sunte IANS ewangelien daer aldus in staet Vader icwil die du mi gegeuen hebste daer ic bin dat si daer oec mit mi sijn opdat si mijn claerheit mogen sien die du mi gegeuen hebste want duminneste eer die werlt gemaect wert Ende ten lesten op dat si alle eensijn also du vader biste in mi ende ic in di op dat si oec in ons een sijnende dat die werlt geloue dattu mi gesant hebste Ende ic heb hem dieclaerheit gegeuen die du mi gaueste op dat si een sijn also wi een sijn Ic

in hem ende du in mi op dat si volmaect werden in een ende die werltbekenne dattu mi gesant hebste.

DOe dit die vader ende noch veel meer daer toe gelesen had seide hi

tot VIGILANCIUM lieue [59rb] brueder ic biddi bedude ons neerstelicanderwerf dat wi nv gelesen hebben want wi dese woerde mit allen nieten verstaen. Doe seide VIGILANCIUS Die gene daer onse here IHESUS

CRISTUS of seit Die mi belien voer den menschen ic salse weder belienvoer minen vader inden hemel ende die mi versaect voerden menschenic sal hem weder versaken voer minen vader inden hemel. dat sijn wi diein hem gelouen ende in sinen heyligen name hopen Ende hier om is datdie tijt der ueruolginge coemt ende die princen deser werlt ons seggenversaect uwen god ende aenbedet onse afgode Die onse grote gode sijnende alle [-go] dingen gemaect hebben Ende ist dat wi hem dan niet enconsentieren noch en doen dat si gebieden. mer om sinen namedreyginge ende tormenten der tyrannen liden dan sal hi ons voer sinenvader in dat zalige conincrijc belien van wies getal vwe enige ende seergeminde zoen Sunte ASTION> nv geweest heeft. Want een luttel hier tevoren doe LATRONIANUS een rechter van tween lantscappen hem dwingenwoude dat hi IHESUM CRISTUM dien wi seggen dat hi die warachtigehemelsche keiser is versaken zoude ende consentieren sinen wil denbosen geest te dienen Doe en woude ASTION in geenre wijs sinengeboden consentieren mer hi bleef stantach[59va]tich ende zeergrootmoedich tegen alle die pynen diemen hem aen dede Ende bleefmit enen anderen eersamigen ouden vader die EPICTICUS hiet totteneynde toe volstandich ende onbewegelic in sinen heyligen geloue. Doedat sijn hemelsche keyser zach verwonderde hem zeer van sijnregoetwillicheit ende van sijnre puerre minnen die hi tot hem had Endeseynde sijn dienres dat sijn zine zalige engelen die hem mitonsprekeliker eren voerden in die stat daer hi nv in woent op dat hi hemdat ewige loon zoude weder geuen Want hi manlic tegen sijnwederzaken gestreden had Ende daer om worden ASTION ende sijnsgelijc die heymelike verborgentheit bereyt die du gelesen hebste op datsi alle een sijn seide die here alstu vader in mi biste ende ic in di dat si inons een sijn op dat die werlt geloue dattu mi vader gesent hebste Endeic heb hem die claerheit gegeuen die du mi gaueste op dat si een sijn alswi een sijn. Hier om so wie verdient van uwes soens ASTIONS getale tewesen o eersamige vader die werden ons behouders martelaersgeheten.

¶ Doe seide die moeder n is hi niet doot ende du ons dat niet claerlikenseggen en wilste. VIGILANCIŮS seide wi sijn dode lude die in desensterfliken vleysche mit armoeden leuen ende in deser werlt zonderkennisse ons scep[59vb]pers schinen te wesen want daer is dat gewaerleuen ende die gewaer spise ende dranc ende werdicheit sonder eyndeden genen die se verdient tontfangen Daer regniert altoos ontsterflicheitende daer wonen ewige vruechden Doe seide die moeder Ic begeerdewel nů die glorie te sien daer hi in is. waenstu dat hi mi oec kennensoude dat ic sijn moeder voertijts geweest heb Hi is licht tot also grotereren gecomen dat hi mi licht soude versmaden te zien om dat ic diescoenheit mijns aensichts om hem te bescreyen verloren heb. Doe seidehaer VIGILANCIUS Ist dattu also doetste als in desen boec bescreuen isdien my EPICTICUS ende ASTION gelaten hebben ende van geheelre hertengeloefste in CRISTUM IHESUM sinen coninc daer hi in gelouet heeft dansalstu hem mogen zien anders waert di onmogelic hem te sien of dat hidi vmmermeer sijn moeder soude noemen te wesen om dattu dengeboden sijns vaders ongelouich waerste. Doe seide die moeder sich ditis sijn vader. VIGILANCIUS seide. Dat is sijn warachtige vader ende heredaer hi nv mede is die hem also veel goets inder toecomender werltgegeuen heeft. Mer dits een sterflic vader ende hi heeft sterflike kinderEnde alsmen waent dat hi staet so valt hi haestelic neder ende als hi seitdat hi leeft so sterft hi haestelic. mer vanden warachtigen vader staetgescreuen Vader onse die biste inden hemelric

[60ra] DOe si aldus een weke lanc onder hem gedisputiert haddenEnde die wonderlike werken gods verspraken mit malcanderen endegeerne hoerden ende die zonnendach quam geloefden si beyde inIHESUM CRISTUM. Doe brochtse VIGILANCIUS tot enen priester die BONOSUS

hiet ende woende in een heymelike steden om der veruolginge wille tescuwen. Dese priester bat zeer voer hem ende bereid se mit informacienende mit segeninge totten heyligen doepsel.Alsi van daen gingen seidensi tot VIGILANCIUM Sich wi hebbent al veruult dat inden boeke dattu onsgaeftste gescreuen staet Nu come ende tone ons die scat die di ASTION

alstu selue segste beuolen heeft te bewaren. VIGILANCIUS seide hemVolget mi ende ic sallen v sonder merren tonen Mer ic hebben also totnoch toe verborgen dat ic niet en weet of ic en rechteuoert van daen salmogen crigen Ende daer om oft v genuecht laet ons bi nachte tot dierstede gaen ende bliuen daer totten dage wi sellen hem licht mit arbeydemogen vinden want ic hebben mit arbeyde begrauen.

DEs auonts doe die zonne onderginc namse VIGILANCIUS ende ginc mithem uter stat. Ende alsi totten graue der heyliger martelaers quamenvermaende hi se dat si alden nacht mit [60rb] hem in bedinge zoudenwaken. Doe die dageraet op rees ende die dach began te lichten sagen sieen onbegripelic licht haestelic om hem schinen ende vernamensonderlingen roke der zueticheit daer wt lichten Ende die martelaers diegestoruen waren inden licham daer bi hem staende ende den here mithem louende Doe viel die heilige ASTION neder op sijnre moeder scoetEnde began haer vriendelic toe te laten ende seide O discipela cristiende mijn moeder MARCELLINAsijt welcome vten oesten lande. Aldesgelijc was die heilige vader EPICTICUS den vader vriendelic endegoedertieren ende seide O ALEXANDER lieue brueder verblijt di indenhere om dat du weerdich geworden biste int getal der gelouigergerekent te worden ende dewige zalicheit te verdienen Si seiden oec totVIGILANCIUM O lieue brueder verblijt di oec inden here om dattuweerdich geworden biste in di veruult te werden datter gescreuen is Sowie enen zundaer vander dwalinge sijns weges bekeren doet si sal sijnziel vander doot behouden ende decken die veelheit sijnre zunden. Doebegan ASTION aldus tot sijnre moeder te seggen O alre liefste endegebenedide vrou ende moeder Al dat inder heiliger ewangelien onsheren IHESU CRISTI gescreuen is dat is warachtich ende vaste daer omhaesti sonder enich mer[60va]ren al dat te volbrengen Op dattuvercrigen mogeste tewige leuen datter beloeft is Gif dat deel van mijnengoede dat my gebueren mocht den armen om mijnre begeerten endedijnre salicheit wille op dattu also mogeste verdienen mit goedenwerken ende mitter cronen der gerechticheit verciert tot ons te comen.¶Die moeder vragede hem O lieue kint hebstuut oec wel staende mitdinen coninc ende mit sinen gesinde ASTION seide haer weder Ia ic mi isalso wel dat ic niet en weet hoe ic di dat te vollen soude mogen seggen.Want mijn here mijn god heeft mi ouermits sijnre genaden van enenknecht tot sinen kinde vercoren ende heeft mi een woninge in sijnre statgegeuen ende doen dienen in sinen pallase. Hi heeft mi onder dieSenatoors alte grote weerdicheit bewijst ende die zueticheit des paradijsheeft hi mi tot mijnre genuechten ouergeleuert. Sijn dienres hebben migeweerdiget als een vanden haren te houden ende minnen mi. Want icvare alle dage mit hem wt die sieken te vanden die geuallen sijn op tebueren die blinde te verlichten die in vresen der zee sijn te behoudenDie heydenen ende die vreemde geslachten die tegens tgeloue striden tewederstaen Die droeuige te troesten. Die hem seluen niet helpen en

comen te beschermen Die duuelen vten beseten lichamen [60vb] indennaem ons heren IHESU CRISTI te verdriuen. Ende oec gebieden si mi alledage ende seggen vermane dinen vader ende dijnre moeder dat si oectot deser stede comen Doe vragede die moeder O lieue kint kennen sioec ons aldus.Hi seide O vrouwe moeder si kennen ende minnen vzonderlinge zeer Ia also seer ist dattet v wille is allene hem weder tekennen dat ghi tot dier salicheit sonder enich twiuel mede selt mogencomen. Doe sloech die moeder van groter vruechden voer haer borstende seide. Vermoetstu dat ic onsalich wijf daer zoude mogen comen.Die heylige ASTION antwoerde haer weder Ist dattu volcomelic gelouestein CRISTUM IHESUM onsen god also als VIGILANCIUS geloeft heeft ende aldijn goet den armen ende den behoeftigen geueste du salste zondertwiuel mit mi leuen Ende verbliden in die selue ewige zalicheit daer ic inbin. Doe si aldus mit desen ende mit des geliken woerden vandenridderliken kempen CRISTI gesterct ende geinformiert waren sceyden sivan malcanderen.

OPten .xlsten. dach van hare martelien doe EWANGELIUS een biscopCRISTI in die stat gecomen was nam VIGILANCIUS die ouders mittienheyligen priester BONOSUS voerseit Ende leidse tot den biscop endevertellede hem alle dingen vanden beginne hoe si ge[61ra]schiet warenbiddende ende begerende dat hi se int getal der gelouiger CRISTI woudehelpen Die biscop verblide hem alte zeer inden here ende nam se endebat voer hem ende gaf hem tsacrament des doepsels. Achte dage lancwas hi mit hem blide ende vrolic endee reysde doe weder in een anderstat die daer na bi gelegen was. ¶ Doe die heilige biscop van daengeuaren was begonnen ALEXANDER ende MARCELLINE Sunte ASTIONS oudersaldus tot VIGILANCIUM te zeggen O lieue geminde brueder du hebste onsvele goets gedaen in dien dat wi ouermits dijnre zaliger leringe dat iucdes vyants ontgaen sijn ende totter kennisse CRISTI ons behouders sijngecomen du biste zeer groot inder wijsheit gods glorioes in die heyligekerke zeer claer in die genade der leringe. Du hebste volcomen minnetotter heyliger ewangelien ende die pelgryme tontfangen. Du biste zeergoetwillich te beschermen die hem seluen niet helpen en mogen endedie zieken te vanden. Du biste vuerich int geloue die afgodie tewederstaen ende biste na dat dijns selues name beduut wakendeouermits die vrese gods in allen goeden werken. Hier om en is van diniet anders te seggen dan dattu een van des heren gods vrienden biste.Doe si dit geseit hadden namen si hem ende oec BONOSUM deneersamigen heyligen priester ende leydense mit hem [61rb] tot haerre

eygenre stat ende keerden aldus weder blide van gemoede endevolcomen inden here Doe gauen si al haer goet ende deyldent denarmen ende dancten ende glorificierden den almachtigen god diese vterduusternisse ten lichte sijnre kennisse hadde gebrocht.

DEse heylige martelaren ende kempen CRISTI EPICTICUS die priester endeASTION die iongelinc worden gemartelijt opten achten dach vandermaent Iulius Inder tijt des keysers DYOCLESIANUS den tyrans ende onderLATRONIANI den rechter. Mer na ons so regniert IHESUS CRISTUS onsebehouder inden hemel die toebehoert glorie ende eer ende mogentheitende gebot te samen mitten vader ende mitten heyligen geest van nv totinder ewicheit Amen.

Van FIDES SPES ende CARITAS

DOe dat woert gods ouer alle die werlt gekundiget wert ende die

leringe der goddienstachticheit op wies dat daer veel menschen vanderafgodien of getogen werden ende ouermits der kennisse gods ende dergenaden des doopsels behouden doe en mochte die vyant des gelovesende die wedersake der waerheit dat voertwassen des geloues niet lidenende verwecte ADRIAEN den keyser van ROMEN in dier tijt dat hi diekerstine soude ver[61va]uolgen. Doe quam een edel wijf die SOPHIA

hiete mit haren drien dochteren te ROMEN die mitten exempel harestichticheit ende soberheit veel edelre vrouwen bekeerde totten geloueDie alle na dier tijt haerre ongelouiger manne geselscap scuweden endelieten alle costelike werscappinge ende geselscap dat een vandenvoerbarichsten van ROMEN ende hiete ANTIOCHUS zeer onweerdelic namende seide totten keyser ADRIANUS aldus In deser stat is een wijf mitharen drien dochteern gecomen ende sceydet onse wiue van ons want sileert datmen enen god ende CRISTUM sinen zoen oefenen sel Ende dat indie oefeninge CRISTI niemant vorderen noch voert gaen en mach ten sidat hi werltlike weelde late Daer om volgen ende gelouen haer onsewiue ende en willen eten noch drinken noch geselscap mit ons hebben.Doe geboet ADRIANUS die keyser dat men die vrouwe mit harendochteren voer hem brochte in des keysers palaes. Die mageden warenzonderlinge scoen ende geleert in die scriftuere. want si hadden die eweder propheten ende der apostelen scrifte vast in haere memorien gesetende scamelheit ende eersamheit die si daer in geleert haddenbewijsden si mitten werken ende versierdense mit haren leuen Doe si in

dat palaes souden gaen maecten si een teyken des heyligen [61vb]cruces voer haer voerhoeft ende voer haer borsten Ende alse die keysersach verwonderde hem also zeer van haerre scoenheit dat hi nietspreken en mochte.

COrt daer na riep hi der mageden moeder tot hem ende vragede haervan wat lande dat si waer ende van wat staet ende van wat geslachteende seide voert. du hebste die stat van ROMEN twidrachtich gemaectende sceydeste die echtscappen ende doetste se zweren die oefeningeder afgoden die die stat gemaect hebben. Mer nochtan seg mi dinenname Si antwoerde hem Ic bin kersten Die keiser seide ic vrage na dinenname ende niet nader oefeninge dijns geloues Die vrouwe seide wederDat ic kersten bin dat ist eerste ende dat edelste Dat ander is Ic hietSOPHIE naden vleysche van voerbarigen geslachte in YTALIEN geboren.Ende bin om mijnre dochteren wille te ROMEN ghecomen op dat ic se alseen costelike gaue CRISTO mochte offeren. ¶ Doe gheboet die keyserdatmen die moeder mit den dochteren in eens senatoers huus diePELAGIUS hiete soude [-van] brengen ende houdense al daer invangenissen Doe si daer te samen in die vangenisse waren leerde diemoeder haer kinder ende riet hem dit tegenwoordege leuen teversmaden ende vriliken om CRISTUS wille te liden ende seide. [62ra]Mijn lieue kinder ghi sijt in die heylige scrift geleert bewijstet endebewaertet nv in die tijt der tribulacien dat ghi geleert hebt want die genedaer ghi van uwen kintschen dagen v geloue in geset hebt hi sel v seluebehueden ende cronen ende ghi sult mi uwer moeder in die ewicheitdaer mede verbliden ende v seluen vercieren is dat ghi tgeloue CRISTI inuwer pinen ende inden tormenten stantachtelic belijt ende van uwengeloue niet en sceydet Doe antwoerden haer die kinder ende seidenVrouwe moeder weest des zeker ende weest daer wel in te vreden endelaet ons in die vierscaer des eertschen keysers comen ende ghi selt onsebelyen ende onsen strijt dan sien ende bekennen Want onse here IHESUS

CRISTUS van wies reynre leringe wi een deel geleert sijn hi sel als hi onseliden siet ons selue van den hemel helpen ende geuen ons dat wi op deskeysers vragen rechte antwoerde sellen geuen Doe seide die moeder totharen kinderen So doet dan als ghi geloeft mitter hulpen die v godgeuen sel op dat ic mi verbliden mach in dinen voertgange ende volgenv haesteliken na.

NA drien dagen geboet die keyser datmen se vter vangenisse voer hembrochte ende die moeder volchde hem Ende alsi in den pallase gecomenwaren seide ADRIANUS tot hem O Ionge kinder ende ionge maechdekins

hoert [62rb] minen raet ende ontfermt uwer ionger ioget ende uwermoeder outheit ende doet den afgoden der stat van ROMEN offerhande Icwil v verkiesen ende ontfangen tot minen dochteren voer alden raet vanROMEN ende voer tgemeen ridderscap. Mer ist dat ghijt versmadet sozweer ic v bi alminen goden dat ic noch uwer ioncheit noch uwerscoenheit noch uwen geslachte niet sparen en sel mer mitmenigerhande pinen ende tormenten sel ic v doen doden ende selv ledeaen stucken doen houwen ende geuen se onredelike dieren tot haerrespisen ¶ Hier toe antwoerden die heylige maechden als wt enen mondeende seiden O keyser dine grote beloften en bewegen onse herten niet.noch voer dijn dreyginge en sijn wi niet verueert Want wi hebben enenvader inden hemel die ons geroepen heeft ende gecoren tot sinenewigen erue Sijn dreyginge ontsien wi want daer sijn ewige tormentenin Mer waenstu enige macht hebben die onse geloue soude mogenverwinnen die brenge voert op dattu gelouen mogeste datter kerstenregelouiger krachten sterker sijn dan dijn machten. Doe wert die keyserbina van toorn verwoedet ende riep der mageden moeder tot hem endeseide Nu segt mi die namen van desen mageden hoe si geheten sijnvander [62va] eenre voer ende vander ander na. Die moeder antwoerdeDie outste hiet FIDES ende is .xij. Iaer out. Die ander hiet SPES ende is vanx. iaren Die derde hiet CARITAS ende is van .ix. iaren.

DOe riep die keyser die eerste tot hem ende seide Offert der groterende der heyliger DYANEN offerhande ende besich hoe scoen dat si isende mit hoe groter zuuerlicheit dat si versiert is Die heilige maget FIDES

antwoerde ende seide hem O onwise onmenschelike blintheyt die waentdat ic minen here die alle dingen van niete mit enen woerde gemaectheeft soude laten ende aenbeden steen ende hout dat mitter menschenkunsten wtgehouwen ende versiert is. ¶ Doe die keyser dat hoerdegeboet hi datmen se ontcleden zoude ende men se sloech also lange mitscerpen roeden thent si geloefde der groter DYANEN sacrificie te doen.xij. knechten sloegen daer al moede ouer die een voer ende dander nanochtan en mocht men een litteyken niet gewaer werden aen al harenlicham. ¶ Anderwerf geboet die keyser dat men haer borsten mit scerpenmessen soude snyden Ende veel menschen die daer bi waren ende dieongenadige wreetheit sagen begonnen te screyen van droeuicheydenende seiden wat hebben dese mageden misdaen dat mense alduswredelic sel pinigen Tis een boes oerdel ende des keysers geboden sijn[62vb] ongerechtich. Ende vten steden der borsten daer si in gesnedenwas liep melc wt voer bloet Doe seide die heilige maget totten keyser Dit

sijn dijn dreyginge besich hoe veel mannen hem gemoeyt hebben mi teslaen ende een litteyken en is aen minen licham niet gebleuen Dieborsten daer is in gesneden ende daer loept melc wt voer bloet Dumisdadige mensche waenstu mi mit desen pinen van minen god tehebben mogen sceyden dattu nummermeer vercrigen en selste op datmi CRISTUS helpt. Daer na geboet die keyser dat mense op enen roesterleyde ende briede. daer si also stille op lach recht als een scip in diehauen daert van genen vloeden aengestoten en wert ende riep tottenhere ende seide O here IHESU CRISTE sich also tot mi dijnre deernen datic desen tyran moge wederstaen ende verwinnen sijn verganclike macht.¶ Alsi drie vren opten roester had gelegen ende haer dat vuer niet endeerde geboet hi datmense daer of name ende leydse in een grotepanne die mit peke ende mit wasse ende mit lime stont op een andervuer Ende alsi van dien tormenten oec niet gequetst en wert so wert diekeyser recht verwoet dat hi se mit genen tormenten gedwingen enmochte der afgodinnen te offeren ende geboet datmense onthoefdensoude. Doe dat die heylige maget hoerde wert si zeer [63ra] verblijtende dancte gode Ende bat haerre moeder dat si mit haren gebede dateynde haers leuens woude te hulpe comen ende dat si mit vollen geloueende mit volstandiger belijnge haer leuen moste eynden¶ Oec vermaende si haer twe zusteren ende riet hem dat si wt genentormenten des keysers sinen wille en souden consentieren Mer also veelte meer betruwens hadden Want si zagen dat haer die keyser mit genentormenten en had mogen verwinnen mer dat si den keyser inder pynenverwonnen hadden. Daer na custe si haer moeder ende haer twesusteren ende reckede haren hals vrilic ende vrolic wt voer den stockerhi sloech haer thoeft of ende si voer tot ten hemel ende wert vandenhere mitter martelaren crone gecroont.

DAer na geboet die keyser datmen die middelste zuster tot hem brochteende began zeer mit haer te smeken ende seide O dochter volge minenraet recht als dinen vader ende offer der heyliger DYANEN offerhande opdattu die toecomende pyne ontgaen mogeste. Doe antwoerrde dieheilige maget ende seide O keyser weet dat du mit idelen woerden nietvorderen en selste. Want mijn zuster heeft mi mit woerden ende mitexempelen geleert haerre doot te volgen ende haer mit stantachtigengelouen gelijc te werden daer om doch nv mit mi dat[63rb]tu wilste opdattu bekennen mogeste dat ic in den geest ende inder naturen haerzuster bin. Doe de keyser hoerde vander maget dese redenen ende hizach dat hi mit genen smeken yet vorderen mocht geboet hi datmen se

ontcleden zoude ende zeer slaen mit scerpen zenuwen van ossen Endeal wast dat .x. manne al moede ouer haer sloegen nochtan en mocht diekeyser vander heyliger martelaerster geen consent vercrigen. Diemoeder stont biden doden licham der outster dochter ende bat denhere ende seide O here IHESU CRISTE gif deser ionger maget volstandigelijdsamheit op dat ic die oec in vollen geloue haer eynde gelijc dereerster mach sien volbrengen Ende doe die moeder dit bat riep dieheilige maget ende seide O here god almachtige coinc dien ic dieneende daer ic voer stride gif mi lijdsamheit ende victorie int eynde Ende sikeerde haer doe totten keyser ende seide O tyran ende vyant derwaerheit hebstu enige machten van tormenten die brenge voert op dattumit ondervijnden bekennen mogeste dattie cracht gods in mi is Diekeyser wert toornich ende geboet datmense al leuendich zoudeverbernen.

DOe si inden gegloeyden ouen quam ginc dat vuer wt ende die vlammewert gelesschet Ende si began inden ouen daer si in lach haer gebet tedoen ende [63va] den here te louen Doe die keiser haer stemmehoerde geboet hi dat mense vten ouen name ende hengse op ende alhangende soude pinen Ende in der tijt der pinen ginc een alten zuetenroke van haren licham Ende mit enen vroliken aensichte sprac si tottenkeyser O tyran mijn here IHESUS CRISTUS helpt mi also dat ic dijntormenten niet en vuele Doe wort die keyser van dien woerden nochtoorniger ende geboot datmen bereyde een matalen vat ende doen daerpec ende smeer ende herse ende was te gader in zieden. Mer doeskeisers dienres die heilige maget daer in werpen zouden brac dat vatende al datter in was liep int vuer ende maecte alsulken brant dat deskeisers dienres tot den benen toe verbranden. Van dien groten mirakelen wert die keyser noch niet beweget mer hi geboet datmenseonthoefden soude. Doe die sentencie gegeuen was liep die maget mitgroter bliscap tot haerre moeder ende namse inden arm ende custeseende seide O moeder nv bidt voer mi Ende des gelijcs dede si haerreioncster zuster ende bat haer dat si dese tegenwoerdige pine die si sagemitten wtwendigen ogen niet en ontsage want si vten exempel haerre<+zuster> wel sage dat die genen die om gods wille liden geens

troestes [63vb] gebreken en mach. Si buerde haer hande op tottenhemel waerts ende seide O here IHESU CRISTE nv ontfaet mijn ziele wantic al mijn betruwen in di geset hebben. Mit dien woerden wert sionthoeft ende voer totten here. Doe bat die eersamige moeder van dienkinderen totten here ende seide O here IHESU CRISTE sich ic hebber di

alrede twee van minen kinderen ouergeleuert. Verlene mi dat ic diederde totten tween anderen te gader brengen moet Ende doe diemoeder sach dat haer ioncste dochter wel gemoet was ende bereit testeruen seide si tot haer O mijn dochter CARITAS weest stercmoedichende wel getroost ende werct manlic want god onse here en begeeft seniet die in hem hopen.

DOe dede die keyser die derde maget tot hem comen ende proefdese ofhi se mit smekeliken woerden yet had mogen verwinnen. Mer die heiligevolcomen maget recht als die warachtige CARITAS antwoerde hem endeseyde En weetstu niet dat ic vanden seluen ouders geboren bin daermijn zusteren of gecomen sijn ende inden seluen leuen mit hem geleertbin ende dattet oec wonder waer ende groter confusien weerdich dat iccranker soude geuonden werden dan si dien ic van geslachte gelijc binende te samen opgeuoedet. [64ra] Doe die keyser der maget CARITAS

woerde gehoert had wert hi noch meer verwoet ende geboet dat menseop hinge ende pinen se mit nuwen tormenten. Die heilige maget sachdie tormenten ende sloech haer ogen op totten hemel ende seide Ohere IHESU CRISTE nv stant mi bi ende com mi te hulpe. ende seide voerttotten keyser Du arbeytste te vergeefs want inden name cristi en geuoelic dijn pynen <+niet>. Doe riep die keyser mit eenre verstuerder endeverueerliker stemmen ende seide Al ist dat du die afgode niet aenbedenen wilste Segt alleen grote DYANE. ende ic sel di laten gaen. Die heyligemaget antwoerde hem Dat en zelstu nummermeer van mi mogen horen.Doe geboet die keyser dat mense int vuer worpe ende ginc selue tottenouen ende dwanc die knechten dat men daer mede zoude haesten Endealsmense daer in werpen soude riep si den naem des heren aen endedie vlamme berstede vten ouen ende verbernde een groot getal van denbosen mannen. Mer die heilige maget wanderde in dat vuer ende lovedeende glorificierde gode onsen here. Die keyser verwonderde hem zeerende scaemde hem ende hiet se weder vten vuer tot hem brengen Endeals die knechte den monde van den ouen genaecten sagen si menschendaer in wanderen wies ge{64rb]daente claerre was dan die sonne endevielen neder van verueernissen Ende alsi weder tot hem seluen quamenbaden si der maget oetmoedelic dat si vten ouen woude comen. Siquam wt ende ginc mitten knechten totten keyser Ende teerst dat hi sesach geboet hi den knechten datmen se onthoefden zoude Ende doe dieheylige maget skeisers gebot gehoert had riep si tot haerre moeder Omoeder gedenct mijnre ende bit voer mi Die moeder seide weder tothaerre dochter O kint bit voer mi mit dinen zusteren dat mi CRISTUS onse

god haestelic tot v wil laten comen. Ende rechteuoert nader moederwoerden wert die maget onthoeft. ¶ Doe nam SOPHIA der driermaechden moeder haerre kinder licham ende balsemdse ende voerdsexviij milen van ROMEN daer si se eersamlic ende mit groter innicheitbegroef Die moeder keerde weder te ROMEN ende dancte gode vandermartelien haerre kinder. Daer na ginc si weder om die minne van harenkinderen daer si begrauen waren ende vele deuoter vrouwen mit haerdie costelike welrukende crude mit hem brochten om den heylichdomder heiliger martelaersteren reuerencie ende weerdicheit te bewisenEnde als die moeder daer veel lude bi waren op haerre dochteren graf

haer gebet mit tranen dede ende [64va] seide. O kinder neemt mi tot vDoe bleef si recht als in enen slaep leggende ende gaf den geest enderuste in vreden. Ende die vrouwen die daer mit haer gecomen warenbegroeuen se bi haren dochteren op die selue stede ende verbliden hemzeer vander minnen gods die hi totten menschen heeft.

ADRIANUS die keyser wort cort daer na mit zwaerre ziecten begrepen

want hi wert blint. sijn vleysch began te zweren ende te verrotten Alsodat veel vulnissen wt sinen licham mit wormen liep Ende ten lesten doehi in sinen vterste quam seide hi mit zwaerre stemmen O here der driermageden ende haerre moeder god doch mijn ziel haestelic van minenlicham sceyden. want ic weet wel dat al dese onsalicheyt om haren wilop mi gecomen is Ende doe hi dit geseit had berstede hi mit grotengekrijsche ende sijn ingedoemte wert also verre van malkander gestroeytdatmense nauwe vergaderen mochte ende begrauen ¶ Dese driemaechden FIDES SPES ende CARITAS worden te ROMEN gedoot opteneersten dach vander maent Iulio onder den keyser ADRIANUS. mer onsehere IHESUS CRISTUS regnierde hem si eer ende glorie ende macht endegebot van ewen tewen Amen.

Vanden .vij. brueders

[64vb] DIe .vij.brueders martelaren waren FELICITATEN sonen Ende haer

namen waren aldus. IANUARIUS. FELIX. PHILIPPUS. SILUANUS. ALEXANDER.VITALIS. ende MARCIAEL. Die proest IUBILINUS dede om ANTHONIUS gebotalle dese .vij. mitter moeder voer hem brengen Ende hi riet der moederdat si haers selues ende haers kinder ontfermen zoude Dat heilige wijfantwoerde den proest weder ende seide. Mit dijnre smekinge en sel icniet werden verleit noch mit dijnre dreyginge verwandelt want ic bin des

zeker vanden heyligen geest dien ic heb dat ic di in minen leuenverwinnen sel ende als ic doot bin so sel ic di noch bet verwinnen Endesi keerde haer tot haren kinderen ende seide Mijn sonen Siet an denhemel ende merct opwert. Want CRISTUS ontbeit uwes daer. Vechtetsterkelic om CRISTUS wille ende sijt getrouwe in sijnre minnen. Doe datdie proest hoerde dede hi se aender kinnebacken slaen. Ende doe si mitharen zonen also vromelic volstont inden geloue doe deedmense alledoden mit veel tormenten daert die moeder aensach ende si sterctseende verstoutse daer toe herde vlitelic. ¶ Sunte GREGORIUS hiet deseFELICITAS meer dan martelaerster te wesen want si was seuenwerfgepassijt in haren .vij. zonen Ende ten achtenden in haer selfs lichaem.

waer om hi dus seit in der [65ra] OMELIEN Sunte FELICITAS die gelouende

was gods ioncwijf predikende so wert si oec CRISTUS martelaerster Siontsach haer dat si haer seuen zonen leuendich inden vleische na haerlaten soude recht als vleyschelike ouders hem bedroeuen dat si voerhem steruen Si was oec anderwerf barende inden geest die si eens indenvleische gebaert had Want die cracht der minnen die was binnen die diedroefheit des vleysches verwan Mit rechte mach ic dan seggen dat ditwijf meer dan martelaerster was die so dicke in haren zonen wasverueert Want doe si menige martelie in haren kinderen geleden had sogewan si oec ten lesten mit haerre doot die palme der martelien Wantouermits die minne CRISTI so en genuechde haer niet haren doot allen. §Si waren gepassijt inden Iare ons heren .xc.

MARGRIETE Ioncfrou

MARGRIETe was eens heydens biscops THEODOSIUS vander stat van ANTIO-

CHIEN dochter. Men leuerdese haerre voetster moeder Ende alsi out ghe-noech was wert si gedoept Ende hier om haetse die vader zeer.¶ Openen dach alsi .xv. iaer out was ende si mit anderen mageden haerrevuetsteren scape huede doe leet <+daer> die proest OLYMBRIUS Endeals hi se zach rechteuoert wert hi ontsteken in haerre minnen. Endesende thant boden aen haer ende seide Gaet ende grijptse [65rb] Endeis si vry so sal icse te wiue nemen Ende is si een dienstmaget so sal icseteenre amyen houden. Doe si voer hem gebrocht wert vragede hi haerna haren gheslachte ende na haren name. Si antwoerde weet dat ic edelbin van geslachte ende ic hiet MARGRIETEEnde ic bin inder oefeninge eenkersten. Die proest seide haer Die eerste twe betamen di wel. want du

biste oetmoedich ende edel ende een alten sconen margriet mer diederde zake als dattu kersten biste dat en betaemt di niet ende dattuenen gecruusten god hebste. Si seide hem Hoe weetstu dat god gecruustwas Ende hi seide Uten kersten boeken. MARGRIETE seide hem Of mendaer leest CRISTUS macht ende sijn glorie dat is v confuselic dat ghi eengeloeft ende eens anders lochent Ende als hem MARGRIETE zeide dat himit zinen wille gecruust was om onse verlossinge ende dat hi nv ewelicleefde Doe wert die proest gram ende deedse leggen in den kerker.Ende sanderen dages liet hise voer hem brengen Ende hi seide haerlieue ioncfrou ontfermt dijns ende dijnre scoenheit ende aenbedet onsegode op datti wel mach sijn Si seide hem Ic aenbede dien daer die eerdeof beuet ende dien die zee ontsiet ende dien die wijnt ende allecreaturen onderdanich sijn Die proest seide haer Ten si dat du doetsteminen wille ic sal dijn licham doen breken ende scoren [65va]mit veletormenten. MARGRIETE seide hem CRISTUS onse here mijn behouder hileuerde hem seluen om minen wille inder doot daer om en ontsie icnoch en scame mi niet om sinen wille te steruen. Doe deedse die proestaen een stake hangen ende deedse so wredelic quetsen so dattet bloetwt haren licham liep als een fonteyn Die gene die daer bi warenweenden ende seiden O MARGRIETE wi bedroeuen ons om di om dat wisien datmen dinen licham so wredelic quetst o wat scoenheit heb diverloren om u ongelouicheyt geloue doch nv op dattu ontgaen mogesteSi seide hem O ghi quade raders gaet wech van mi Dese tormenten desvleysches is der zielen behoudenisse. ende si seide totten proest.onnutte hont onuersadelike liebaert du hebste die macht inden vleyschemer CRISTUS sel die ziele behouden Ende die proest decte sijn aensichtmit sinen mantel om dat hi niet zien en mochte so grote oueruloedicheithaers bloets Daer na dede hi se of doen ende weder inden kerker leggenEnde daer in scheen een wonderlike claerheit ende si bat onsen here dathi haer tonen woude zienlic haren onsienliken vyant die mit haer vachtEnde daer openbaerde een alten groten drake ende hi leide sinen montop haer hoeft ende stac sijn tonge onder haer veersen ende woudseverslinden.[65vb] Mer doe segende haer Sunte MARGRIETE enderechteuoert berstede die drake mitter macht des heligen cruces ende siquam wt ongequetst. Ende op dat haer die duuel bedriegen mocht soverwandelde hi hem in eens menschen gelikeniisse Ende alsi hem zachgaf si haer tot bedinge Ende doe si daer of op stont so quam die duueltot haer ende hielt haer hande ende zeide lati genuegen mit dattugedaen hebste ende hout op van minen persoen. mer si grepen biden

hoefde ende werpen onder haer ter eerden ende sette haren voet opsinen necke ende seide strecke di duuel onder eens wijfs voet Ende dieduuel riep O Sunte MARGRIET ic bin verwonnen had mi een Iongelincverwonnen so en achte ics niet mer ic bin verwonnen van enendeernkijn ende daer of bin ic veel droeuiger. Oec waren dijn oudersmijn vriende. Doe dwanken Sunte MARGRIETE dat hi haer seggen mostwaer om dat hi die kerstene so menichfoudelic temptierde. Hiantwoerde haer dat hi natuerlic hat hadde tegen alle goeden menschenal wert hi dicwijl van hem verwonnen mer nochtan om dat hi se sogeern verleyden soude so leit hi hem altoes aen mit sinen lagen of hi sein eniger manieren stricken mochte vander zalicheit die hi verloren Ende al en mach hi se niet weder crigen nochtan so pijnt [66ra]hi sehem den anderen te doen te verliesen Ende die duuel seide noch datSALOMON een ontellike menichte van duuelen in een vat besloten<+had> mer na SALOMONS doot doe die duuelen wt dien vate vuerbliesen so waenden die menschen dattet een scat in was ende brakendat vat ende die duuelen voeren daer wt ende veruulleden die lucht. Alsdit die duuel geseit had voer hi wech Hier mede wort Sunte MARGRIET

versekert dat si den prince verwonnen had dat si zonder twiuel sinenknecht verwinnen soude. ¶ Sanderen dages doe tvolc vergadert wasbrocht men MARGRIETEN voerden rechter Ende alsi den afgoden geenofferhande doen en woude so wert si echter ontcledet ende menverbrande haer licham mit bernenden fackelen So dat alden ludenverwonderden hoe so tederen ioncfrou gedogen mocht so grote pine.Daer na deedse die proest gebonden leggen in een groot vat vol watersop dattie cracht der pinen wassen zoude als mit die verwandelinge derpinen mer te hants wert een grote eertbeuinge ende alsi alle in grotenanxt waren so wert die maget verlost ongequetset Doe geloefden daerwel vijf dusent menschen ende worden alle om CRISTUS wille onthoeftEnde want die proest vreesde datter noch meer bekeren zoude so dedehi Sunte MARGRIETEN rechteuoert onthoefden. Mer si bat oerlof eerst haer[66rb]gebet te doen Ende si bat eerst deuotelic voer haer seluen Endevoer alle die gene die haers gedenken souden Oec mede bat si voervrouwen die in arbeide van kinde waren ende vrese hadden ende haeraen riepen dat si zonder misual baren zouden Een stemme wort gehoertvanden hemel sprekende tot haer dat haer gebet gehoert was. Ende alsiop stont wt haren gebede seide si totten stocker Brueder neemt dijnzweert ende sla my coenlic Ende hi sloech haer thoeft mit enen slage of

Ende aldus wert si CRISTUS martelarster. Si wert gepassijt op die .xiij.kalende van hoeymaent.

VAn deser maget seit een heilich leraer aldus Sunte MARGRIETE die zalige

maget was versiert mit gestadicheiden der vresen gods ouerdect mitgeesteliken zeden bestort mit berouwenisse si was priselic ineersamicheyden alre duechden sonderlinge in verduldicheyden Endeinhaer en wert niet gheuonden dat der kerstene religien contrarie was. Siwas gehatet van haren vader mer gemint van IHESUM CRISTUM.

[66va] ALEXIJ confessoris.

TOt dier tijt dat HONORIUS ende ARCHADIUS die twe keisers regnierden so

was te ROMEN een groot edelman die EUFEMIANUS hiete ende herde rijcwas. Ende die eerste in skeysers pallaes Ende hi had tot knechten iij.m

manne van wapenen Die alle mit gulden gordelen waren gegort endehaer clederen waren herde duerbaer. Dese man was gerechtich endeontfermhertich ende dede den armen veel aelmissen geuen want alledage vuedemen in sinen huse drie tafelen van wesen ende weduwenende den pelgrimen die ouer wech wanderden ende den zieken endeden armen. Mer te noenen at hi mit geesteliken luden Ende hi had eenvrouwe een wijf die AGLAS hiete die oec seer dogende was ende godeontsiende. ende want si ontvruchbaer was so en hadden si geen kint.ende hier om waren si zeer droeuich ende bedruct dat si geenerfgenaem en hadden van so groten goede ende van so vele gesindes.Ende hier om gauen si oec dagelix veel aelmissen ende deden vele geetsaen gode dat hi hem enen zoen verlenen woude die hem na volgenmocht Ende god aensach haren goeden wille ende gedochte haerregoeden werken ende verhoerde haer gebet ende verleende hem enenzoen die si hieten ALEXIUS Ende van desen zone waren si [66vb]zeerverblijt ende dancten gode Ende insettent mit malcanderen dat zivoertmeer in zuuerheiden leuen wouden Ende heylichlic op dat god vanhem geert mocht werden ende vanden kinde dat hi hem gegeuen hadde.Ende aldus bleuen die ouders voertmeer in zuuerheiden leuende endegenaectenmalcander niet meer. Ende dit kint wies op in tamelikeneerliken zeden. Ende die ouders leuerden dit kint den meysters vanderheyliger kerken sacramenten ende vanden .vij. vryen cunsten Endeouermits der gracien gods wert hi so zeer geleert dat hi zeer vroem wasin alre wijsheit ende zonderlinge inder heiliger scriftueren. Ende doe hi

een iongelinc geworden was ende den ouders dochte dat hi bequaemwas hilic te doen so vercoren si hem ene ioncfrou van des keysersgeslachte ende versierden daer een pallaes ende men sette hem endesijn bruut elc een gulden croon opt hoeft van den eersamigen priesterinder kerken Sunte BONIFAES des martelaren Ende also hadden si mitgroter eren ende vruechden enen bliden dach Ende sauonts sedeEUFEMIANUS sinen zone ALEXIUS Sone nv ganc in die camer ende visitiertdijn bruut Ende als hi tot haer in gegaen was so begonste dese edeliongelinc die alte wijs was sijn bruut in CRISTO te leren. ende haer velesacramenten tontbinden. Daer na gaf hi haer sijn vingerlijn ende diebruetse van sinen [67ra]gordel gewonden in een root ziden cleet endehi seyde haer Ontfaet dit ende houtet thentet onsen here genuecht endegod moet zijn mit ons beyden Ende hi seyde haer oec anderheymelicheit ende daer na nam hi een deel van sinen goede ende gincter zee waert ende ginc in een scip ende mitter hulpen gods quam hi teLAODICIEN ende van daer ginc hi tot EDISSEN in een stat van SIRIEN Inwelker stat dat linnen laken was daert beelde ons heren IHESU CRISTI aenstont sonder enichs menschen werc Ende als hi daer gecomen was gafhijt al om gode den armen dat hi mit hem gebrocht had ende dedesnode cleder aen ende sat onder darmen op onser vrouwen kerchofEnde alle zonnendaghe ontfinc hi gods licham ende vanden aelmissendiemen hem gaf hielt hi so veel als daer hi nauwelic of nemen mochtesijn notorfte. mer dat ander gaf hi al den armen.

DOe hi wt sijns vaders huus gegaen was so wert te ROMEN een grootonderzuec gedaen doer al die stat. Ende alsmens niet en vant so zendesijn vader boden ende knechten dat sine in allen hoeken vander werltzueken zouden. Ende doe sommige vanden knechten tot EDISSEN

gecomen waren so sagen sine onder die ander arme sitten ende gauenhem aelmissen ende gingen wech want si en kendens niet. mer ALEXIUS

kendese wel ende dancte gode ende seide Ic danke di here die migeroepen hebste ende hebste [67rb]mi aelmissen doen ontfangen omdinen wille van minen knechten here ic biddi dattu voldoen wilste datwerc dattu in my begonnen hebste Ende die knechten keerden wederende zeiden dat sijs nergent en conden vinden. ¶ Van dien dage dat hiwech gegaen was so nam sijn moeder enen zac ende spreeyden voerhaer bedde ende zat daer op zuchtende ende wenende ende seyde leeftdie here god so sel ic aldus bliuen thent ic weten sel hoet mit minenlieuen zone Ende sijn bruut zeyde tot haren zwager Ic en sel wt dinenhuse niet sceyden mer hier altoos bliuen ende sel doen als die

tortelduue die haer mit enen anderen gade niet en vermenget alsiberoeft is van haren gade Ende also sel ic oec doen thent ic weten hoetmit minen lieuen man is. Ende dese goede ALEXIUS bleef binnen denkerchoue in goeden leuen ende in zwaerre penitencien .xvij. iaer lancdats niemant en bekende Daer na doe god sijn heylicheit openbarenwoude so sprac tot eenre tijt dat beelde onser vrouwen datter inderkerken stont tot den coster Doch in comen den man gods die deshemelrijcs werdich is want die geest gods rust op hem ende sijn gebetgaet op voer gode als wieroec Ende die coster ginc wt ende zochten merhi en kendes <+niet> Ende weder inwaerts keredede bat hi dergodliker goedertierenheit dat hi hem sinen knecht verto[67va]nenwoude Ende anderwerf sprac dat beelde Hi ist die daer sittet voer inderdueren Doe haeste hem die coster ende ginc wt ende bekenden endeviel voer sijn voeten ende bat hem dat hi in die kerke quame. Doe dit altvolc vernomen had begonsten <+si> hem eer ende weerdicheit tedoen Van welken dese zaliche vrient gods ALEXIUS hem seer ontsachende ginc al heymelic vter stat EDISSEN tot LAODICIEN ende ginc daer ineen scip ende woude varen tot THARSUM in CECILIEN om dat hi daeronbekent wonen woude in Sunte PAULUS kerke Mer mit den wille<+gods> so wert dat scip gestoten vanden wijnde ende quam aen terhauen van ROMEN. Als dese goede ALEXIUS sach dat hi daer aen gecomenwas tegen sijn opset pensde hi dattet moste sijn die ordinancie godsende dochte in sijnre herten ende seide leuet die here so en sel icniemant lastelic wesen noch ic en sel nergent anders gaen dan in mijnsvaders huus want men en sel mi daer niet bekennen Ende dit seggendein hem seluen ginc hi wt ende quam sinen vader te gemoete die daerquam gaen vanden pallase des keysers mit groter hoecheit ende gesel-scap Ende ALEXIUS begonste hem aen te roepen ende seide knecht godssich op mi ende doch mi bermherticheit die een arm pelgrim bin endegebiede mi tontfangen in dinen huse ende te leuen vanden [67vb]crumen die van dijnre tafelen vallen op dat god dijn iaren gebenedienmoet ende ontfermen dijns zoens dien du in pelgrymaedsen hebsteEnde die vader gedenkende sijns soens wert bedroeft in sijnre redenEnde lieten tot hem comen ende sprac tot sinen knechten. Wie van vluden sel desen man besorgen leuet die here mijn god so sel icken vrymaken Ende hi sel erfachticheyt ontfangen in mynen huse Ende hi gafhem enen knecht die hem stadeliken verwaren soude ende beualdatmen hem in zoude ontfanghen ende hem sijn bedde zoude makenbinnen synen houe also dat hine stadeliken soude moghen <+sien> als

hi in of wt ginge Ende hi beual datmen hem voeden zoude mit derspysen van sijnre tafelen Ende datmen hem in ghenen dinghen en soudebedroeuen Doe gaf hem die knecht een stede onder die trappe daer washi in groter geduericheit der volcomenheit van leuen in een paerlikengebede ende in groter abstinencien ende scerper penitencien In wakenin vasten ende in gebede Ende in anderen menichfoudiger castijngesijns lichaems. die knechten vanden huse plagen hem dicwijl tebespotten ende deden hem alte menich verdriet dat hi al mit groterverduldicheit verdroech. [68ra] Die knechten vanden huse plagen hemdicwijl te bespotten ende goten hem scottel water op sijn hoeft endededen hem anders veel lasters ende confusen dat hi al goedertierlicverdroech om die minne gods mit groter verduldicheit ende namt al inpenitencien Want hi bekende wel dat hem die vyant die scande ende datverdriet dede doen om hem tot onuerduldicheit te brengen daer hi alom pijnde te vergeefs. want hijt niet alleen lijdsamlic en verdroech al dathem toe quam mer oec blidelic Ende was gode daer of dancbaer.¶ Aldusso woende hi in sijns vaders huus .xvij. Iaer onbekent van allenmenschen Ende dat was te samen .xxxiiij. Iaer. eerst xvij. iaer inarmoeden ende in vreemtheyden als een brootbidder buten lants. Daerna in sijns vaders huus .xvij. iaer Ende die vader hielten herde geerneom die minne sijns zoens.

DOe dese heilige ALEXIUS sach ende bekende inden geest also hem godvertoonde dat gecomen was dat eynde sijns lidens ende sijnre pinenende hi cort steruen soude so eyschte hi vanden knecht die hem tedienen plach een stucke perkements ende inket ende een penne. daerbescreef hi al sijn leuen van begin totten eynde na ordinancien Als hoehi sijn hilic versmade. hoe hi in vreemden lande was ende hoe hi wederte ROMEN gecomen [68rb] was tegens sinen wille ende hoe dat hi veellasters ende verdriets bespottinge ende confusen geleden hadde in sijnsvaders huus Ende van sijns vaders knechten. ¶ Doe Dit gedaen was endegod vertonen woude sijns ridders strijt ende victorie So gesciedet openen sonnendach nader homissen datter een stemme vanden hemelindie sanctuarie wert gehoert sprekende Coemt tot mi alle die arbeitende belast sijt ende ic sel v weder maken ende vueden Ende alsi desestemme hoerden worden si alle zeer verueert ende vielen neder tereerden ende riepen here ontfermt onser. Anderwerf riep die stemmeSuect den knecht gods die voer ROMEN bidden zel want ten naestenvridage inder dageraet sel hi gode sinen geest geuen Ende si gingenende sochtene. mer alsijs niet en vonden so vergaderden si alle des

naesten vridages inder kerken ende aenriepen mit zuchten die godlikegoedertierenheit dat hi hem vertonen woude waer ende wie dese goedemensche waer Doe wert daer noch eens dese stemme gehoert Suectenin EUFEMIANUS huus ende si keerden hem tot EUFEMIANUM seggendehebstu dus grote gracie binnen dinen huse ende en hebstuut ons nietgeseit Ende hi antwoerde hem levet die here so en weet ics niet Ende hiriep thant den voerbarichsten van sinen huse [68va]ende vragede hemweetstu yemant binnen minen huse die aldus grote gracie der heilicheitheeft Ende die gene seyde dat hijs niet en wiste Die paus INNOCENCIUS

Ende die .ij. keysers ARCHADIUS ende HONORIUS die doe regnierden sibeualen te gaen tot EUFEMIANUS huus ende neersteliken desen heyligenmensche te zueken Ia si quamen selue derwaert Ende EUFEMIANUS gincvoer mit sinen gesinne om die zetelen te versieren ende om den pausende den keysers te gemoete te gaen mit tortijssen ende wijeroecs vateEnde alsi daer gecomen waren so wert daer alte grote stilheit. Doe quamdie knecht die Sunte ALEXIUS plach te dienen ende sprac tot EUFEMIANUM

Here besich oft dese pelgrym yet si die si menen dien du my hadstebeuolen want ic heb hem sien doen grote priselike dingen Want allesonnendage ontfinc hi ons heren licham ende heeft hem seluen zeergepyniget mit vasten ende mit waken ende is een mensche van heyligenleuen ende van herde groter verduldicheit. Want dijn knechten hebbenhem vele lasters smadenisse bespottinge ende confusien gedaen dat hialte verduldelic ende goedertierlic heeft geleden Doe dit EUFEMIANUS

hoerde liep hi haestelic tot hem ende hi vanten doot ende hi ondectesijn aensicht dat hi sach blenken als een lampe of alst aensicht eensengels Ende hi sach hem hebben inder [68vb]hant enen brief die higescreuen had mer toe geuouden ende in sijnre hant bestoruen EndeEUFEMIANUS hadden hem geern genomen. mer hi en mochte. Ende hierom wort hi verwondert ende bevreset ende keerde weder totten pausende totten keysers seggende. dat wi sochten dat hebben wi geuondenEnde hi vertelde hem hoe dat hem sijn knecht had geseit vanden man.Ende hoe hi tot hem was gegaen ende dat hine doot vant. mer enenbrief hebbende inder hant ende dien hi hem niet genemen en conde. ¶Doe ginen die paus ende die keysers te samen mit EUFEMIANUM derwertdaer des heiligen mans licham lach ende si stonden voer dat bedde endeseiden Al sijn wi sundaers nochtan hebben wi die heylige kerke ende datrijc der werlt te regieren Daer om vrient gods gif ons den brief op dat wiweten mogen datter in gescreuen <+is>. Ende die paeus trat toe endetaste na den brief Ende rechteuoert liet die dode hant den brief gaen

ende die paus nammen ende gaffen den genen die die brieue derkerken plach tontfaen van ROMEN. die ECHIO hiete. dat hine lesen soudeEnde daer wert een alten groten gestille Ende hi lassen voer hem allenDoe EUFEMIANUS hoerde die woer des briefs so viel hi in onmacht op dieeerde ende scoerde sijn cleder ende begonste sijn grawe haer te treckenwt sinen hoefde ende hem seluen te crabben ende hi vielopten[69ra]doden licham al roepende ende zeyde Ay mi lieue here waerom hebstu mi aldus gedaen waer om hebstu mijn ziele aldus bedroeuetende mi so menich iaer doen verzuchten Ic hopede noch tot eniger tijtdijn stemme te horen of ten minsten enen bliden bode van di waer dugeweest hadste Ende nv sie ic den stock mijnre outheit dat licht mijnreogen ende den behueder mijns leuens leggende op den bedde ende enspreect mi niet toe Ach mi wat troost sel ic in mijn herte mogen leggendat begrepen is mit onuerdrachliken rouwe. Doe dit sijn moeder hoordequam si voert gelopen als een lewinne die dat nette scoert ende haddehaer cleder gescoert ende hoer haer ontvlochten ende hief haer ogenten hemel mer want si ouermits die grote menichfoudicheit des volcstotten heiligen lichame niet comen en mochte so riep si mit groterstemmen Och goede lude maect mi enen wech dat ic minen lieuenenigen zoen sien mach die een troost mijnre zielen was dien ic zogedemit minen borsten Ende alsi totten licham quam so viel si daer op endenammen inden arme ende riep mit luder stemmen Och mi mijn lieuezone ende mijn wtuercoren vrient dat licht mijnre ogen waer om hebstuons aldus bedroeft Du sageste dinen vader ende mi menichwerf wenenNochtan en vertoonstu di ons niet ende hadste geseit. lieue vader endemoeder [69rb] Ic bin v zoen Dijn knechten hebben di menich verdrietgedaen ende smaetheit ende scande dattu alte goedertierlic hebsteverdragen. Daer viel die moeder opten doden licham ende strecte haerdaer op Als nv so nam sien in haren armen als nv so handelde si sijnengels aensicht mitten handen ende cussedet ende riep mit groterstemmen Och alle die gene die hier sijt weent mit mi Want mijn lieueenige zoen heeft mit mi ghewoent in minen huse als een pelgrym dat icsniet en wist noch en bekende dattet mijn eengeboren zoen was. Mer sijnknechten deden hem laster ende verdriet ende gauen hem kinnebacslage ende spogen hem in sijn aensicht ende ic en wistes niet dattet mijnenige zoen was dien ic gedragen had tot mijnre herten. Ay mi wie selminen ogen geuen een fonteyne der tranen dat ic nach ende dach machbewenen den rouwe mijnre zielen. Ende sijn bruut die hem getrouwetwas quam oec voert gecleet mit kammekaet ende mit gulden clederen

wenende ende zeide Ay mi ic bin huden beroeft ende geworden eenarme bedroefde weduwe nv en heb ic niemant daer ic mijn ogen opslaen mach Ay mi dat ic minen lieuen here verloren heb. Nu is migenomen al minen troost in deser werlt nu ist begin mijnre droefnisse indeser tijt. dier nummermeer eynde en wort. ¶ Doe dat volc die clagingehoer[69va]de van sinen vader ende van sijnre bruut ende zonderlingevan sijnre moeder so weende alt volc dat daer vergadert was. Hiernaquam die paeus INNOCENTIUS ende die twe keysers ende leyden doe denheyligen licham op een behagel bare mit groter weerdicheit Endebrochtent midden inder stat van ROMEN. Ende den volke wertgeboetscapt al die stat duer dat die heilige man geuonden was dien alledie stat socht die gode gebeden heeft voer die stat van ROMEN dat hi sebewaer in rusten ende in vreden. Ende alt volc quam den heyligenlicham te gemoete Ende so wie in eniger ziecten was conde hi also nagecomen dat hi dat heylige licham ruerde hi wert te hant gesont wantdaer worden die blinde ziende ende die beseten waren worden verlostEnde alle die zieken van wat suucten si waren si worden thant gesontalsi genaecten den heligen [-hey] licham Als die keyseren aldus grotemyrakulen sagen so begonsten si oec selue mitten paeus dat bedde tedragen op dat si oec geheyliget souden werden vanden heyligen lichamende om dat daer so groten drange van volke was so beualen diekeyseren haren ridderen dat si namen gout ende suluer ende stroeydentop anderen straten op dat hem dat volc becommeren soude mittengelde te rapen ende si also den [69vb]heyligen licham souden latenbrengen ter kerken. mer dat volc liet dat gelt varen ende was des temeer becommert mitten heiligen licham Ende die scaren vielen alsogroot aen dat si hem ten lesten also mit groter pynen ende arbeydebrochten inder kerken Sunte BONIFAES des heiligen martelaers Ende .vijdage lanc deden si sijn wtuaert in godliken loue mit herde groter feestenEnde hem wort gemaect een zeer costelic graf van goude ende suluerende van duerbaren gesteente Ende daer leyden si in den licham vanSunte ALEXIUS opten .xvij. dach van hoymaent ende wt sinen graue quamso groten zueten roke dat een igelic mensche dochte dat hi daer ofgesterct worde binnen in sijnre herten Ende of die stat vol waer vanalrehande specien.

DEse heylige ALEXIUS sterf op die sestiende calende vander maent

Iunius. Dat volc was blide ende dancten gode grotelic die sinen volke sogrote gracie geweerdichde te geuen ende alsulken sancte bi welken allemenschen vanden almachtigen gode mogen verwerven [-van gode] mit

goeden geloue van herten welken gode lof eer ende glorie si van ewentot ewen Amen.

PRAXEDIS virgins

[70ra] PRAXEDIS die heilige maget was Sunte POTENCIANEN suster ende si

waren Sunte NONATI ende Sunte TYMOTHEUS susteren die vandenapostelen geleert waren inden geloue. Dese ioncfrouwen doemen diekerstene dode om tgeloue so begroeuen si haer lichamen ende gauen haer goet den armen om gode Ende daer na storuen si in vreden Int iaerons heren .C.ende lx. onder MARCHA ende ANTHONINO den keyseren.

Van Sunte MARIA MAGDALENA..

MARIA MAGDALENA was also geheten van enen casteel of borch die

MAGDALUM hiete ende si was van edelen geslachte als vanden genen dievan conincs geslachte quamen Haer vader hiet CYRUS ende haer moederEUCHARIA Dese besat mit haren brueder LAZARUS ende mit MARTHEN harerzuster een borch geheten MAGDALUM die twe milen lach van GENASARETH

ende BETHANIEN dat bi IHERUSALEM is die onder hem drien dit goet alsogedeilt hadden dat MARIA besat ende hadde dat casteel MAGDALUM endeMARTHA BETHANIEN. Ende want MARIA haar al gaf ter weelden des lichamsende LAZARUS der ridderscap volgede So regierde MARTHA die vroet was haerre drier goet Ende gaf den ridderen ende knechten ende den armendat hem notorftich was. [70rb] Mer na ons heren hemeluaert sovercoften si alle dit goet ende leydent voer der apostelen voeten. Merwant MARIA MAGDALENA grote rijcheyden had Ende na rijcheiden volgetweelde des lichams Ende hoe si meer blenkende was van scoenheydenende van rijcheyden hoe dat si haer meer gaf totter genuechten haersvleysches also dat si haren eygenen name verloren had ende plach teheten een zundaerster. Mer als CRISTUS daer ende anders waer predicteso wert si beweget van gode also dat si ginc tot SYMONS des malaetschenhuus daer si wist dat onse here sat ende at. Ende om dat si haer niet endorste openbaren comende onder die gerechtige want si eenzundaerster was so bleef si staende achter neuens ons heren voetenende daer dwoech si sijn voete mit haren <+tranen> ende drogedesemit horen hare ende besaluede mit duerbaerre zaluen. Want die ludevan dien lande plegen hem te saluen voer haer baden om der groter

hetten willen van dien lande SYMON dochte in hem seluen Waer dit eenprophete waerlic hi en liet hem niet rueren van eenre sundaerster Doeberispeden onse here van dier houerdiger gerechticheit ende vergaf dienwiue al haer sunden. ¶ Dit is die MARIA MAGDALENA die onse here so grotebeneficien gaf ende so grote teykenen der minnen bewi[70va]sede Hiverdreef wt haer vij duuelen ende onstacse altemael in sijnre minnenende hi maecte se sonderlinge sijn vriendinne ende oec sijn weerdinne.Ende inden wege maecte hi se sijn voersorchster Ende altoosontsculdichde hi se zuetelic want eerst ontsculdichde hi se voerdenpharizeus als voer desen SYMON die seide dat si onreyn was ende voerhaer zuster die seide dat si onledich was ende voer IUDAS die seide dat sieen quade toebrengester des goets was. Alse onse here wenen zach soen conde hi sijn tranen niet onthouden Ende om die minne vnn haer zoverwecte hi LAZARUM haren brueder vander doot Ende om haren wil soverledichde hi oec MARTHEN hare zuster van hare zuucten die si .vij. iaergeleden had Ende om die minne van haer so maecte hi MARCELLAM haerrezuster maget weerdich dat si riep dat zalige zuete woert. Salich is diebuuc die di gedragen heeft ende die borsten die du sogeste als indenewangelie staet. Dit is die MARIA die ons heren voete dwoech mit harentranen ende drogedse mit haren hare ende salfdse mit duerbare zaluen.Si was die eerste die inden tide der gracien penitencie dede so groot Sicoos dat alre beste deel dat si ten voeten ons heren sat ende hoerde sijnwoerde ende besalfde sijn lichaem Si was neuen sinen cruce in [70vb]der passien Si bereide die salue ende woude sinen licham saluen Si enginc niet vanden graue doe dander iongeren van daen gingen. Doe onsehere verresen was openbaerde hi se eerst ende maectese apostelinne.¶ Nader opuaert ons heren doe die IODEN Sunte STEUEN gesteent haddenende gedoot ende si die ander iongeren verdreuen wt haren lande sogingen si van enen lande totten anderen ende predicten ende zeeydendat godlike woert In der tijt als omtrent xxiiij. Iaren na ons herenopvaert So was mitten apostelen Sunte MAXIMINUS die een had geweestder .lxxij. iongeren ons heren ende Sunte PETER had hem Sunte MARIA

beuolen. In deser persecucien was MARTHA ende MARCELLA haer camerierEnde Sunte TRUDONIS die blint geweest had van sijnre geboerten mervan onsen here ziende was gemaect Ende MARIA MAGDALENA endeMAXIMINUS Ende veel ander kerstenen worden vanden ongelouigen ineen scip sonder stuerman geuoert in die wilde zee om dat si alle zoudenverdrenken mer mit gods beleyde quamen si ten lesten aen MARCILIEN

Ende alsi daer niemant en vonden die se herbergen wouden so

weenden si daer onder een portael dat voer des volcs tempel stont vandien lande Ende doe MARIA sach dattet volc ten tempel vergaderde omden afgoden te offerenstont si op mit bliden aensichte ende mit [71ra]wiser ondersceydenre tongen ende pijndese haer mit zueten woerden tebekeren vander oefeninge der afgoden Ende alden volke verwonderdevan haerre scoenheyt ende van haerre zueter spraken. ¶ Ten was geenwonder dat die mont die zo zueten cussen had gegeuen op ons herenvoeten. dattie mont meer wt geuen zoude van den godliken roke die zozuet was. Hier na quam die prince van dien lande mit sinen wiue tottenafgoden om hem te offeren om een kint te crigen Ende MARIA ontriethem die offerhande te doen ende predicte hem CRISTUM.

HIer na alst een tijt geleden was so openbaerde haer MARIA dies princenwijf ende seide haer Waer om laetstu die heyligen gods verderuen vanhonger ende van couden ende du van also vele goets oueruloeyesteende si dreygedse ten waert dat sijt haren man riede dat hi der heyligenarmoede verlichte. mer die vrouwe ontsach haer dit haren man teseggen. Sanderen dages openbaerde haer MARIA noch ende seide haer ditzelue. mer noch versumede sijt haren man te seggen. Ende daer omopden derden nacht hier na openbaerde MARIA hem beyden inderdonker nacht seer toornich ende gram mit enen bernenden aensichte alsof alt huus ghebernt had ende seyde O tyran slaepstu ende dijn wijf diedi niet seggen en wil dit visioen. [71rb] noch mijn woerde niet en acht.O viant des crucen du biste veruult mit menigerhande spisen endelaetste gods heyligen steruen van honger Du legste inden pallase gecleetmit siden lakenen ende du zietste die heyligen zonder herberge endelaetste se so sijn. Quade mensche du en selste aldus niet ontgaen nochten sel niet bliuen ongewroken dat du so lange ontbeytste dit goet tedoen. ¶ Dit sprac MARIA ende ginc wech Doe die vrouwe ontsprancversuchtesi ende wertbeuende ende seide haren man die om die seluesake suchtede. Here saechdi yet den droem die ic zach ende ic denkewat wi daer mede sellen mogen doen. Hi seide ic sachen oec. Ende datwijf seide hem Tis beter dat wi haren wille doen dan dat haer god diensi predict op ons gram worde. Ende daer om namen sise endeherberchdense ende gauen hem haer notorft.

Op enen dach doe MARIA predicte den volc. so seyde tot haer die princewaenstu te volbrengen ende warachtelic te bewisen dat geloue dattupredicste. MARIA seide Des bin ic bereit also alstu dagelix mogeste sieninden myraculen die ic doe ende oec mach ict bewisen ende vestigenmitter predicacien Sunte PETERS ons meysters die te ROMEN sittet ende

die prince seyde haer mit sijnre vrouwen Sich wi sellen doen [71va] aldattu segste ist dattu ons vercrigeste een kint van dien god dien dupredicste MARIA seide Het sel gescien ist dattu geloefste Ende MARIA batonsen here dat hi hem een kint geuen woude ende die vrouwe ontfenceen kint. Doe woude haer man ryden tot Sunte PETER om te vernemenoft oec waer was dat MARIA van CRISTUM predicte Doe seide die vrouwehere wat ist waen di sonder mi varen Neen ghi want als ghi wech vaertdan sel ic oec wechvaren. als ghi coemt so selic oec comen ende daerghi rust daer sel ic oec rusten. Ende die prince seide haer. Vrouwe tensel also niet sijn Want om dat ghi zwaer mit kinde sijt ende inder seeontellike vele vresen sijn so mochtic licht in vresen mit v comen. Mer ghisult thuus bliuen ende verwaren onse goet Si sette haer hier tegens endeviel al wenende tot sinen voeten ende bat hem also lange dat hijtconsentierde Ende MARIA sette hem elc een cruce opten scouderen datsedie bose geest niet hinderen en soude inden wege Ende si loeden eenscip mit alle dien dat hem noot waer inden wege ende alle haer andergoet lieten si in MARIEN huede ende voeren wech Ende alsi enen dachende enen nacht vander zee hadden geuaren so begonste die zee altezeer te heffen ende die wijnt te weeyen so dat si [71vb] alle in grotenanxt waren ende sonderlinge die vrouwe die groot was ende cranc endezwaer geworden ende seer gestoten mitter felre vloet ende storm dat dievrouwe in arbeyde wert van pinen ende in dier pinen ende anxt baerdesi enen sone ende sterf Ende alst kint geboren was so verroerdet hemende sochte sijnre moeder borsten ende weende zeer Ende die vaderweende ende zeyde Ay mi tkint wert leuendich geboren ende ismoederslachtich geworden ende tsel vmmer moeten steruen wanterniemant en is diet sueket of vuedet wat sel die pelgrym doen die sijnwijf doot siet ende tkint wenen dat droeflic der moeder borsten zuectende zeer wenende sprac hi Ay my Ay my catijf wat selstu doen dubegeerste een kint te hebben ende du hebste die moeder mitten kindeverloren. Die sciplude riepen Men werpe desen licham inder zee eer wialle daer mede verderuen. Want also lange alst mit ons is so en sel desentempeest niet ophouden Ende doe si den licham gegrepen hadden omdat sijt inder zee souden werpen so sprac die pelgrym Spaert spaertende en wildi mi noch der moeder niet ontfermen ontfermt v doch desiongen kindes datter weent laetse een luttel ende ontbeit of die vrouweiet is in onmachten van pinen ende of si iet mach weder comen tot haerseluen. [72ra] Ende si sagen niet verre vanden scepe enen berch Doe hidien sach docht hem beter dat hi den licham ende tkint daer op voerde

dan hi se liet werpen inder zee tot eenre spise den beesten des meersEnde nauwe conste hijt mit beden ende mit gelde vanden scipludencrigen dat si daer aen voeren mer om dat si daer om der herdicheit dersteenroedsen geen graf en consten maken so leyden si den licham in dieheymelicste stede vanden berge ende hi leyde dat kindekijn aen hareborst ende seide aldus O MARIA MAGDALENA waer om quamstu aenMARCILIEN tot mijnre onsalicheyt ende verderfnisse Onsalige man waerom aen ginc ic desen wech om dinen raet waer om eyschede ic dat mijnwijf een kint ontfangen soude om dat si daer of steruen soude want sietsi ontfenc een kint ende inden baren is si doot Ende dit kint dattergeboren is sel moeten steruen om datter niemant en is diet voedet. Sietdat mi geschiedet om dine bede dat beuelic di ende dinen god dien ic almijn goet beuolen heb. is hi machtich so moet hi der moeder zielegedenken ende mit dinen gebede so moet dat kint bescermt werdendattet niet en verderue. doe ouerdecte hi den licham ende dat kintmitten mantele ende daer na ginc hi int scip ende doe hi tot SuntePETERS quam soe ginc Sunte PETER hem te gemoete Ende als Sunte PETER

[72rb] dat teyken des cruces sach geset op sinen scouderen so vragedehi hem wie hi waer ende waen hi gecomen was Doe vertelde hi SuntePETER al dat hem beiegent was Ende sunte PETER seide hem vrede selmitti sijn ende di geschien ende du biste wellecome want du hebsteenen goeden raet geloeft ende geuolget En wes niet droeuich al slaeptdijn wijf ende dat kint mit haer rustet Want onse here is machtich wienhi wil sijn gauen te geuen. ende te nemen dat hi gegeuen heeft ende dathi genomen heeft weder te geuen ende dijn droefheit in bliscappen teverwandelen Ende Sunte PETER voerden tot IHERUSALEM ende toende hemalle die steden daer onse here plach te prediken ende miraculen plachte doen ende die stede sijnre passien ende van daer hi ten hemel voerEnde eer hem Sunte PETER neerstelic geleert had so waren twe iaergeleden. ¶ Hier na ginc hi weder tscepe ende woude thuus varen Endeinden wege daer si voeren quamen zi mit gods beleyde aenden berchdaer hi sijn vrouwe mitten kinde geleyt had Ende hi vercreget vandenscipluden mit beden ende om huere dat si daer aen voeren Ende datkint was daer onthouden van MARIEN MAGDALENEN ende het placheenpaerlic te gaen aenden oeuer vander zee ende daer placht te spelenmit steenkijn ende mit scelpen als kinder plegen. Ende [72va] alsi daeraen gecomen waren so zach die vader tkint lopen spelen alst plachneuens den oeuer vander zee Ende hi hads groot wonder wattet wesenmochte ende ginc vten scepe Ende alsent kint sach. om dattet nie

alsulken dinc gesien en had so verueerdet hem ende liep tot sijnremoeder borsten waert alst plach ende verberch hem heymelic onder denmantel Ende om dat die vader bet besien woude so ginc hi daer toeEnde vant daer een scoen kint sukende sijnre moeder borsten ende hinamt kint ende seide O MARIA MAGDALENA hoe salich soudic zijn ende hoewel zoude mi alle dinc te wille gesciet sijn waert dat mijn wijf wordeleuende. Also dat si mit mi te lande varen mochte want ic weet wel endesonder twiuel gelouic dattu die my mijn kint gegeuen hebste endehebstet twe iaer geuoedet in desen berge dattu mi sonder twiuel zijnmoeder geuen mogeste Doe hi dit sprac wert die vrouwe weder leuendeende recht of si wt enen zwaren slaep ontsprongen had ende seide OMARIA MAGDALENA du biste van groter verdienten die voldaen hebste eenrevroeder vrouwen dienst doe ic in arbeyde lach. Ende in alre noot hebstuvoldaen den dienst dijnre deernen. Doe dat die man hoerde wert hi zeer

verwondert ende seide Och mijn lieue wijf leefste [72vb] Ende si seideIc leue ende bin nv eerst vander pelgrimaedsen gecomen daer du ofgecomen biste Ende also di Sunte PETER geleit heeft tot IHERUSALEM endedi getoont die stede daer god in gepassijt was ende in begrauen endeveel ander steden also was ic oec mit v luden ende mit MARIEN die mileyde ende ic zach elke stat ende ic hebse onthouden Ende si begonstete vertellen alle die steden daer haer man geweest had ende gesien alsodat si in enen artikel niet en missede.

DOe dese prince aldus sijn kint ende sijn vrouwe leuendich ontfangenhad so ginc hi blidelic ten scepe ende in corten tiden quamen si totMARCILIEN Ende alsi vten scepe gegaen waren so vonden si MARIEN

MAGDALENEN ende haer iongeren predikende Ende si vielen haer alwenende ten voeten ende vertelden al dat hem gesciet was ende siworden gedoopt van sunte MAXIMINUS. Doe destrueerden si ende brakender afgoden tempelen inder stat van MARCILIEN ende maecten CRISTUS

kerke Ende LAZARUS MARIEN ende MARTHEN brueder dien onse here vanderdoot verwecte wort gecoren tot enen biscop Ten lesten als god woudequamen si tot eenre ander stat ende mit vele myraculen die si deden sobrochten si tvolc ten geloue Ende in dier stat wert Sunte MAXIMINUS totenen biscop geordeniert. ¶ Na desen dingen so ginc Sunte [73ra] MARIA

MAGDALENA in een alten woesten wildernisse om bet te gebruken dergodliker contemplacien Ende si woende daer xxx iaer in een stede diehaer dengel bereit had mer in dier stede en was geen solaes van waternoch van ryuieren noch van bomen om dat hier in geopenbaert soudezijn datse onse here besorgen soude ende voeden mit hemelscher

spisen ende niet mit eertscher genuechten ende alle dage wert si vandenengelen opgeuoert ten hemel tot den .vij. getiden vanden dage endedaer hoerde si mit haren lichamliken oren den sanc der engelen Endewant si alle dage aldus veruult ende vermaect wort mit aldustanigerhemelscher zueticheyt so en had si geen behoef eniger eertscher spisenEnde alsi dit aldus had gehoert so plagen se die engelen weder tebrengen.

HIer na geuielt dat een priester was die geern een enich leuen geleythad Ende hi maecte een celle in te wonen anderhalf mile na deser stat.Op enen dach so ondede onse here des priesters ogen also dat hi sachmit sinen vleyscheliken ogen hoe dattie engelen neder quamen tot dierstat daer MARIA lach ende hoe si se op voerden ten hemel ende dat si seweder neder brochten mit godliken loue. Ende om dat dese priesterbegeerde te weten die waerheit des wonderliken visioens so beual hi

hem seluen gode [73rb] ende ginc coenlic derwert. Mer doe hi dier statso na quam alsmen werpen mochte mit enen steen so begonsten hemsijn bene te begeuen ende hi wert seer beanxtet in sijnre herten Ende sowanneer hi achterwert gaen woude so had hi wel macht in sijn bene.Mer wanneer hi tot dier stat gaen woude so dwanken so grote siecheitende stijfheit sijnre lede dat hijs niet en vermochte waer bi dat desegoede man verstont dat dit was een hemelsch sacrament daer geenmenschelicheit toecomen en mochte ende hi aenriep gode ende seide.Ic bezweer di bi gode of du een mensche biste of enige menschelikecreature die daer woenste in desen hole dattu mi antwoerste ende segtmi wie du biste. Doe hi dit driewerf had geseit so antwoerde hem dieheylige MARIA ende sprac Com naerre ende du selste weten dattubegeerste Ende doe hi al beuende gecomen was tot haer te half wegenso seide si tot hem Gedenket di yet uter ewangelien van dier vermaerderzundaerster MARIEN die mit haren tranen ons heren voete dwoech endedroechdese mit haren hare ende daer mede verdiende verlatenissehaerre zunden Die priester seide Mi gedencts ende het zijn meer danxxx Iaer geleden dat dit geschiede also die heylige kerke gelovet Si spracIc bin die MARIA die hier .xxx. iaer gewoent heb dat mijns niemant [73va]en wiste Ende also di gisteren getoont was also is mi gegeuen dat ic alledage vanden engelen op werde geuoert te hemele ten seuen getidenvanden dage ende hore daer den zueten zanc der engelen Ende om datmi onse here vertoont heeft dat ic cort steruen sel so ganc totten biscopMAXIMINUS ende segt hem dit ende dat hi in paeschdage tottier tijt dat hiop pleget te staen te metten dat hi dan in sijn bedehuus ga Ende daer

sel hi mi vinden gebrocht vanden heyligen Ende die priester hoerdehaer stemme als eens engels stemme mer hi en sach niemant. ende higinc rechteuoert tot Sunte MAXIMINUS ende seide hem dit. Ende SunteMAXIMINUS wert mit groter bliscap veruult ende dancte onsen heregrotelic ende op dien dach ende vre also hem beuolen was ginc hi alleenin sijn bedehuus ende hi zach MARIEN noch staende inden geselscap derengelen diese gebrocht hadden verheuen vander eerden twe cubitus mitopgerechten handen ten hemel gode aenbedende Ende doe hem SunteMAXIMINUS zeer ontsach tot haer te gaen so keerde si haer tot hem endeseide Vader com herwert ende en vlie van dijnre dochter niet Ende doehi haer naerre quam blencte haer aensicht also claer vander eenperlikergeselscap der engelen dat hi lichteliker had mogen sien inder [73vb]claerre sonnen dan in haren aensicht Ende doe die voerseide priestermitter clergien daer vergadert was so ontfinc MARIA MAGDALENA ons herenlichaem mit vele tranen ende mit alte groter deuocien Daer navuechdese haren licham aenden cant vanden altaer Ende gaf op godeharen geest ende wert geuoert vanden engelen in die hemelsche zaleEnde doe si doot was bleef daer zo zueten roke vijf dage lanc. EndeSunte MAXIMINUS dede haren heyligen licham balsemen ende eerlicbegrauen Ende beual datmen hem neuen haer begrauen zoude na sijnredoot.

IN den tiden des GROTEN KAERLS Int Iaer ons heren dusent ende.lxx.doeGERAERDUS die hertoge van BURGONDIEN van sinen wiue geen kint winnenen conde so gaf hi sijn goet mildelic den armen om gode ende maecteveel cloesteren. Ende doe hi een cloester had gesticht tot VERCELLAEY sosende hi ende die abt van dien cloester enen mit eersamigen geselscaptotter stede van AQUENSEN dat hi van daen soude brengen Sunte MARIEN

MAGDALENEN gebeente Ende doe die monic daer gecomen was so vant hidie stat gedestrueert vanden heydenen Nochtan vant <+hi> haer grafouermits den wille gods want dat gescrifte dat inden mermerstenegewrocht was toondet dat si al daer begrauen was ende in dien graue[74ra] was MARIEN historie wonderlic bescreuen ende die monic brac datgraf op bi nachte ende nam dat heylige gebeente mit hem ende droechtter herbergen waert ende in dier seluer nacht openbaerde dese monicSunte MARIEN MAGDALENEN ende seyde hem dat hi hem niet en ontsagemer dat hi dede dat hi begonnen hadde Ende doe hi weder keren zoudeende op een half mile na den clooster quam so en mochte hi datgebeente in geenre wijs verrueren eer dattie abt mitten moniken quamende droegent voert mit weerdiger processien.

HEt was een ridder die alle iaer plach te comen tot Sunte MARIEN MAGDA-LENEN Ende tgeuiel dat hi tot eenre tijt wert verslagen in enen strijt Endedoe hi inder baren stont beweenden sijn ouders ende beclageden hemop Sunte MARIEN MAGDALENEN waer om dat si haren deuoten ridder alsohad laten steruen sonder biechte ende penitencie Ende doe te hantstont die gene op die daer doot was daer sijt alle sagen dieter bi waren ende dede tot hem comen enen priester Ende doe hi sijn zundengebiecht hadde mit berouwe ende ons heren licham deuotelic hadontfangen so ruste hi thant in onsen here.

EEn scip dat geladen was inder zee mit mannen ende vrouwen bracinden meer ende een vanden vrouwen die een kint [74rb] droech Doesi sach in wat anxte si was inder zee so riep si aen mit al haerre hertenSunte MARIEN MAGDALENEN hulpe Ende belouede mede waert dat siontginge van dien anxte ende si enen zoen baerde si souden in harencloester gode offeren. Ende rechteuoert openbaerde haer een scoen wijfende minlic van aensichte diese begreep mitten kinne ende brochtsegesont ende gans ten lande daer dander in vresen ende in anxte blevenEnde daer na baerde si enen sone ende si volbrocht dat si beloeft had.

EEn man die beide sijn ogen verloren had quam tot VERSELLAY om tevisitieren Sunte MARIEN heylichdom Ende doe sijn leyder seide dat hihaer kerke zage so riep hi mit groter stemmen O heylige MARIA

MAGDALENA sel ic nummermer dijn kerke mogen sien. Ende thant werthem dat licht beyde sijnre ogen weder gegeuen Ende hi dancte godeende der heyliger vrouwen.

EEn man was die sijn zunden in een cedelkijn screef ende hi leydetonder die dwale op Sunte MARIEN MAGDALENEN altaer ende bat haer seerdat si hem oflaet daer van verweruen soude Ende na een luttel tijts namhi die cedel weder ende vant dat alle sijn zunden wt der cedulen warengedaen.

EEn man wort gehouden in banden want hi misda[74va]dich was Endehi aenriep dicwijl die hulpe van Sunte MARIEN MAGDALENEN Daer na openen dach openbaerde hem een scone vrouwe ende brac die bandeende beual hem wech te vlien. als hi dede mit groter bliscap.

EEn clerc was die in so groten zunden geuallen was dat hi allequaetheyden dede also dat hi niet en woude doen noch horen dat hemzalich was nochtan had hi so grote deuocie in Sunte MARIEN MAGDALENEN

dat hi haren auont vastede ende vierde haren dach. Ende op een tijt doehi haer graf geuisitiert hadde so openbaerde si hem tusschen slapen

ende waken als een scoen wijf mit bedroefde ogen ende twee engelenhielden se aen beyden siden Ende si seide tot hem STEUEN waer omloonstu mi qualic dat ic om di doe waer om wertstu niet beruert toteniger berouwenisse ouermits mijnre eernstiger begeerten tot dijnrezalicheit want van dier tijt dattu in mi begonste deuocie te hebben soheb ic neerstelic voer di gebeden. Hier om stant op ende wes vlitich totdijnre zalicheit ende ic en sel di niet laten eer du gecomen biste tottervrienscap gods. rechteuoert begonste hi desen visioen te gelouen alseen nuwe gracie die in hem gestort was Ende hi liet die werlt ende gincin een orde daer hi alte [74vb] volcomelic in leefde. In sijnre dootsachmen Sunte MARIEN MAGDALENEN mitten engelen staende neuen sinebare ende si voerde sijn ziele op inden hemel als een witte duue mitdanke ende mit loue.

Van Sunte APOLLINARIUS

APOLLINARIUS was Sunte PETERS des apostels ionger Ende hi wert van

hem gesent bisscop te RAUENNEN Ende hi genas daer des princen wijfende doopte se ende haer man ende al haer gesinne Dit wort denrechter geboetscap ende hi dede rechteuoert APOLLINARIUS halen Endemen leyden tot IUPITERS tempel om dat hi den afgoden soude offerenEnde doe hi der afgoden pape seide dattet beter waer datmen dat goutende zuluer dat biden afgoden hinge den armen gaue dat dan ment voerdie duuelen hinge Doe wert hi te hant geuangen ende mit cluppelenbina doot geslagen mer van sinen iongeren wert hi gedragen In eensarms mans ende daer wert hi bequaect ende van daer quam hi totter statvan CLASSEN dat hi daer genesen soude enen edelen sconen man endeals hi inden huse quam riep daer een deerne die beseten was godsknecht gaet van hier of ic sel di vter poorten doen slepen. endeAPOLLINARIUS berispte den duuel ende dwanken wt te gaen. Ende doeAPPOLLINARIUS ons heren name aengeroepen had ouer denion[75ra]gelinc ende hi genesen was. so loveden daer meer dan .v.c

menschen mer die heydene sloegen hem mit cluppelen ende verbodenhem dat hi IHESUM niet en noemde ende doe hi hi op die eerde lach doeriep hi dat IHESUS die gewarige god was Doe deden sine mit blotenvoeten op hete colen staen Ende om dat hi CRISTUM noch vromelikerpredicte so verdreuen sine vter stat ter tijt toe dat RUFUS die prince endedie hertoge van RAVENNEN een zieke dochter had ende hi hadAPPOLLINARIUS tot hem geroepen om haer te genesen Ende thants doe

APOLLINARIUS in des princen huus gecomen was sterf de dochter Ende dieprince seide hem Och of ghi hier nie gecomen en waert in minen husewant die gode sijn vergramt ende en willen mijn dochter niet genesenEnde wat selstu haer mogen doen. APOLLINARIUS seide hem En ontsich diniet allene geloeft mi waerlic Ist dattie ioncfrouwe verrijst dat ghi haerniet verbieden en selt haren scepper te dienen Ende doe hi dit aengincso dede APOLLINARIUS sijn gebet Ende die ioncfrou stont op ende beliedeCRISTUS name Ende si ende haer moeder ende een grote menichte vanvolke worden gedoopt Ende die voerseide ioncfrouwe bleef maget.¶ Doe die keyser dese dingen hoerde screef hi totten proest dat hiAPOLLINARIUS den afgoden zoude [75rb] offeren of verbannen inellenden Ende doe APPOLLINARIUS den afgoden niet offeren en woudedoe deden de proest mit cluppelen slaen Ende deden opwerts hangen alwt gerect ende lieten also pinen Ende doe hi daer den here seervromelic predicte dede die rechter heet water in sinen werschenwonden ghieten Ende doe woude hine mit veel isers gespannen zendenin ellenden. mer doe die kerstine aldus grote ongenadicheit sagen soworden si ontsteken mit toorne ende liepen op die heyden endesloegenre meer dan .cc. doot van hem luden. Doe dat die proest zach soverberch hi hem ende sende APOLLINARIUS in enen engen kerker. daer naleyde hine gebonden in een scip ende senden in ellenden mit drienklerken die hem volchden Ende daer ontginc hi allene mit tweenclercken ende mit tween ridders die vrese vander tempeest der zee endehi doepte die ridders. Daer na quam hi te RAUENNEN ende wert vandenongelouigen geuanghen ende men leyden tot APOLLINUS tempel Ende alshi sach dat beelden vanden afgode so vermaledide hijt ende thant vieldat beelde. Doe dat die biscopen zagen so brochten sine totten rechterEnde doe APPOLLINARIUS des rechters sone die blint was verlicht had sowert hi gelouichi Ende hi deden vier iaer in sijn heerscappien wonen.Hier na alsen die biscopen hadden gewroecht voer VESPASI[75va]ANE gafhi een gebot dat so wie den afgoden enigen laster dede dat hi daer voergenoech dede of dat hi hem offeren zoude of verbannen vten landeende hem sijn goet nemen want ten is sprac hi niet redelic dat wi diegode wreken souden ouer haer vyanden of si vertoornt werden op hem.Doe was daer een prince die leuerde Sunte APPOLLINARIUS ouer enenkersten rechter ende die bat Sunte APPOLLINARIUS dat hi ginge inderlasarsche straten dat hi hem daer zoude verbergen om der IODEN endeheyden gramscap tontgaen mer die heyden volchden hem daer na endesloegenen herde zeer totter doot mer hi bleef .vij. dage leuende Ende

predicte sinen discipulen ende ander menschen Ende daer na gaf higode sinen geest Ende wert vanden kerstenen begrauen Int iaer onsheren .lxx. onder VESPASIANO den keyser.

SUnte AMBROSIUS seit inder prefacien van desen martelaer aldus. Dieweerdige biscop APOLLINARIUS hi wert vanden prince der apostelen SuntePETER gesent tot RAUENNEN om den ongelouigen den name ons herenIHESU CRISTI te boetscappen Ende doe hi hem wonderlike teykenen vanduechden toonde so wert hi dicwijl van hem geslagen mit fellencluppelen Ende zijn oude licham wert mit quaden ende vreselikentormenten gequetst [75vb] mer om dat van sinen tormenten diegerechtige hem niet verueren en zouden so volbrocht hi die teykenender apostelen inder crachten des namen ons heren IHESU CRISTI. Hiverwecte een dode oncfrou. Hi gaf den blinden haer gesichte ende denstommen haer spreken. Hi verloste die besetene hi reynichde diemalaetsche. hi genas oec lame lude van quaden euelen ende hi werp derafgoden tempel ende beelden omme O weerdige biscop mitwonderliken prise die weerdich waerste tontfangen mitter biscoplikerweerdicheit die macht vanden apostelen O sterke gods martelaer die tehant in dinen ouden dagen vromelic predicste onsen hereIHESUM

CRISTUM te wesen enen behouder der werlt.

Van Sente CRISTINA.

CRISTINA was geboren van alten edelen ouders in CYRO ITALIEN Ende si

was van haren vader gedaen in enen toorne mit xij. ioncfrouwencamerieren Ende daer had si mit haer zulueren ende gulden afgodeEnde om dat si zeer scoon was so wert si van haerre vele geeyschet tewiue. mer haer ouders en woudens niet doen. mer wouden dat si bleuein oefeningen der afgoden.¶ Mer dese heylige maghet CRISTINA wasvanden heylighen geest gheleert ende si veronweerde ende versmadealle die oefeninge der afgoden. [76ra] Ende doe haer vader quam soseiden hem die Camerieren. Dijn dochter onse vrouwe veronweertonsen goden tofferen ende si seit dat si kersten is Ende die vadersmeecter mede ende noodse zeer totter oefeninge der afgoden Ende siseide hem Ende hietstu mi dijn dochter niet. mer die gene dien dieofferhande betaemt niet den sterfliken goden mer gode des hemels doeic sacrificie. die vader seide haer. Dochter mijn niet allene en offer enengod mer hem allen op dattie ander niet toornich op di en werden Si

seide Du hebste wel geseit al en weetstu die waerheit niet want ic offersacrificie den vader den zoen ende den heiligen geest. Die vader seidehaer Ofstu drie goden aenbedeste waer om en aenbedestu dander niet.Si seide hem Die drie sijn een god. Hier na brac si die afgode ende tgoůtende tsuluer gaf zi den armen. ¶ Doe die vader weder quam om dafgodete aenbeden ende hiser niet en vant so vragede hi den Ioncfrouwen watCRISTINA daer mede gedaen had Ende als hijt van hem verstont so dedehise ontcleden ende van .xij. mannen slaen also lange ende also zeerthent si alle vermoeyt waren. Doe seide si tot haren vader. Du die bistesonder eer ende sonder scaemte voer gode Siet dese die onmenschelicsijn ende mi slaen en mogen niet meer bidt hem van dinen goden crachtof si mogen

[76rb] Doe dede hise mit eenre ketene gebonden inden kerker leggen.

DOe dit haer moeder hoerde scuerde si haer cleder ende liep totter

kerker ende viel der dochter te voeten ende seide Dochter mijn CRISTINA

dat licht mijnre ogen ontfermet mijns CRISTINA seide Wat hietstu mi dijndochter ende weetstu niet dat ic mijns gods name hebbe. Ende alse haermoeder niet en mocht geraden noch haren sin vander kerstenheitbeweken so quam si weder tot haren man ende seide hem hoe si haergeantwoert hadde Doe deedse die vader voer sijn gerechte brengenende seide haer Offer den goden of du selste mit vele tormentengepiniget werden ende mijn dochter niet hieten Si seide hem Grotegracie hebstu mi verleent dattu mi niet meer en hietste des duuelsdochter want wat vanden duuel geboren is dat is die duuel Ende dubiste een zoon des duuels Doe dede hi haer vleysch mit yseren hakenende crauwelen of trecken Ende alle haer teder lede dede hi wredelicscoren Ende CRISTINA nam van haren vleische ende werpet haren vaderin sijn aensicht ende seide Du quade tyran nemet ende et dat vleysch datvan di geboren is Doe sette hi se op een rat ende leyder vuer ende olieonder Ende die vlamme sloech daer wt ende verbrande .xv.c mannenEnde haer vader meende dat de[76va]se dingen te male geschieden mitgokelien ende lietse weder leggen inden kerker Ende snachtes geboet hisinen knechten dat si haer enen groten steen aen den hals soudenbinden ende werpense in die zee Als dit gedaen was wort si thantvanden engel gods ontfangen Ende onse here IHESUS CRISTUS quam tothaer ende doeptse in die zee ende seide Ic dope di in god minen vaderende in mi CRISTO IHESU sinen zoen ende inden heyligen geest Ende hibeualse Sunte MICHIEL den engel dat hise weder te lande zoude brengen

Doe dat haer vader hoerde dat si weder voer hem gebrocht was sosloech hise voer haer houet ende seide Mit wat toueryen doetstu ditdattu in die zee dijn touerye doetste Si seide hem Du onsalige dwaesdese genade heb ic ontfangen van onsen here IHESUM CRISTUM Doe dedehi se inden kerker leggen ende geboet datmense smergens vroe zoudeonthoefden. Mer binnen dier nacht sterf VRBANUS haer vader. ¶ Daer naquam een quaet ende een boes rechter. die DINUS hiet ende hi lietmaken een iseren gloeyende wiege ende ontsteken mit olie ende pecEnde Sunte CRISTINEN daer in werpen ende hi deedse van vier mannendaer in wiegen om dat si te eer zoude verbernen Doe loefde die heyligemaget CRISTINA gode dat hise van nuwes liet gebo[76vb]ren werdennaden doopsel ende dat hi se liet wiegen als een kindekijn Doe wert dierechter zeer toornich ende dede haer thoeft bescheren als een sottinneende al naect leyden doer die stat tot enen afgod geheten APOLLINUS.Ende daer geboet si den afgod ende hi viel neder ende wert al te puluergemalen Doe dat die rechter hoerde bleef hi van verueernissen doot.

NA desen quam noch een quaet boes rechter die IULIANUS hiete die dedeenen ouen gloeyen ende Sunte CRISTINEN daer in werpen. Ende daer inwas si vijf dage singende mitten engelen ende gode louende endewanderde daer in ongequetst Doe dat IULIAEN die rechter hoerde seidehi dat sijt mit toueryen dede Ende hi dede inden ouen werpen tweserpenten twe aderen ende twe slangen Die serpenten licten haer voeteende en deden haer genen scade ende die slangen hingen aen haerborsten ende en deerden haer niet Ende die aderen licten haer datzweet van den halse Ende die rechter seyde tot enen gokelaer En bistuniet een touenaer doch haer die beesten deren ende doe hi dat doenwoude doe sprongen die serpenten op hem ende dodene rechteuoert.Doe geboet Sunte CRISTINA den serpenten dat si gingen in een woestestede daer si niemant en deerden ende si verwecte dien dodenmensche. [77ra] Doe beual die rechter datmen haer borsten of snydenzoude Ende daer quam melc voer bloet wt Daer na dede hi die tongehaer wt snyden. Mer Sunte CRISTINA en verloes haer sprake niet Ende dathi haer vander tongen sneet dat werp si hem in sijn aensicht ende werphem daer mede sijn ogen wt also dat hi blint wert Doe wert hiwoedende van toorne ende dede in haer schieten twe gescutten Eneomtrent haerre haerre herten ende dander in haerre ziden Ende daer nagaf si gode haren geest Int Iaer ons .cc.ende lxxxvij. onder DYOCLESIANO

den keyser.

IACOBI apostoli

IACOBUS ZEBEDEUS zone die apostel ons heren IHESU CRISTI ende een

brueder Sunte IANS ewangelisten die geheten is DIE MEERRE Sunte IACOB

Also dander hiet die minre Ende dat is om drie saken. Als om sijnbekeringe Want hi wert eer tot CRISTUM bekeert dan die ander SunteIACOB. Ten anderen om die vrientscap CRISTI Wantet schijnt dat CRISTUS

meerre vrienscap of heymelicheit had mit desen Sunte IACOB dan mittenanderen alst wel schijnt want hi nammen in sijnre heymelicheyt Als daerhi die Ioncfrou verwecte ende daer hi getransfiguriert wert ende oecopten BERCH VAN OLIUETEN Ten .iij. om sijn passie Want hi was eerstgepassijt onder die ander apostelen Aldus is hi geheten meerre dan dieander om dat hi [77rb] eerliker was totten apostelen. Ende aldusmachmen hem oec wel meerre hieten om dat hi eerst geroepen wastotter glorien. ¶ Doe dese Sunte IACOB in IUDEA ende in SAMARIEN

predicte nader opuaert ons heren so wert hi ten lesten gesent inHISPANIEN dat hi daer twoert gods prediken soude Ende doe hi sach dathi daer geen profijt en dede ende hi daer niet dan .ix. iongerenvergadert en had so liet hi ne daer twee dat si daer prediken soudenende hi nam dander .vij. mit hem ende ginc in IUDEA prediken Ende doesende een touenaer die HERMOGINES hiet sinen ionger PHILETUS tot SunteIACOB om dathine verwinnen soude voerden IODEN dat sijn predicacievalsch waer. Mer doen die apostel voer hem allen verwan mitbewiseliken redenen ende hi veel mirakulen gedaen had voer hem. Doequam PHILETUS tot HERMOGINEN ende prees Sunte IACOBS leringe endeseide hem die miraculen die Sunte IACOB gedaen had ende seide dat hioec sijn discipel werden woude ende hi riet HERMOGINEM dat hi oec sijndiscipel worde Doe wort HERMOGINES toornich ende maecte PHILETUS

allam mit sijnre touerien Also dat hi hem niet en mochte gewendennoch gekeren Ende seide wi sellen besien of die IACOB di genesen zelDoe dit PHILETUS Sunte IACOB mit enen kinde ontboden had so sende hihem sijn hoeft [77va] cleet ende seide hi neme dit ende segge Die herebuertse op die daer neder gestoten sijn ende die here ontbint die geuan-gene Ende thant doe hem dat hoeft cleet genaecte wert hi ontbondenvan HERMOGINES toueryen ende hi bespottede HERMOGINEM ende ginc totSunte IACOB Doe wert HERMOGINES toornich ende riep die duuelen voerhem ende geboet hem dat si IACOBUM ende PHILETUM gebonden tot hembrochten ende dat si hem wreken zouden aen PHILETUM sinen ionger dathi hem voert aen niet en zoude dorren bespotten Mer doe die duuelen

tot Sunte IACOB quamen begonsten si in die lucht te vliegen ende seidenO IACOBUS gods apostel ontferme onser. want eer onse tijt gecomen is soverbernen wi nv Sunte IACOB seide hem waer om si di tot mi gecomen Siantwoerden hem HERMOGINES heeft ons gesent dat wi di ende PHILETUM

tot hem brengen souden. Mer also vroe als wi totti gecomen sijn sohevet ons god mit vuerigen kethenen gebonden ende tormentet onszeer. Sunte IACOB zeide Die engel gods ontbinde v ende keert weder totHERMOGINEM ende brencten tot mi gebonden mer ongequetst Ende alsiwech gegaen waren begrepen si HERMOGINEM ende bonden hem sijnhande op sinen rugge ende brochten hem also tot Sunte IACOB endezeiden hem Du sentste ons daer wi worden [77vb] verbrant endezwaerliken getormentet Ende alsen die duuelen tot SunteIACOB haddengebrocht seiden si Gif ons in hem macht dat wi dijn onrecht mogenwreken ende onse verberninge Ende Sunte IACOB zeyde hem SietPHILETUS is voer v waer om en houdine niet Si seiden wi en mogen nietgenaken eenre můeren die daer is inder camer dijns gebeets doe seideSunte IACOB tot PHILETUM Om dat wi goet voer quaet sellen wedergeuenals onse here ende meyster ons geleert heeft. HERMOGINES bant di merdu PHILETUS ontbint hem. Doe HERMOGINES ontbonden was stont hi albescaemt voer hem Ende Sunte IACOB seide hem Ganc vrilic waer duwilste. Want ons en hoert niet toe yemant sijns ondancs doen te gelouenEnde HERMOGINES seide hem Ic bekenne der duuelen verwoetheit endeten si dattu mi yet vanden dinen geefste dat ic mit mi dragen mach sizullen mi doden Ende Sunte IACOB gaf hem sinen stoc ende HERMOGINES

ginc wech ende brocht al zijn boeken vander toueryen consten SunteIACOB om dat hise verbernen zoude mer Sunte IACOB dede se hem in diezee werpen om dat die stanc van haren vuer niemant deren en zoudeEnde doe hi die boeken in die zee geworpen hadde so quam hi totSunte IACOB ende hielt zijn voete zeggende verlosser der zielen [78ra]ontfanc dien in sijnre berouwenisse dien du tot noch toe hebsteverdragen di hatende ende lachterende Ende hier na begonste HERMO-GINES zo zeer volmaect te wesen inder minnen gods dat hi velemirakulen dede Doe die IODEN sagen dat HERMOGINES bekeert was soworden si zeer vergramt op Sunte IACOB ende gingen tot hem endeberispten hem waer om dat hi CRISTUM predicte Mer doe hem SunteIACOB geproeft ende bewijst hadde mitter scriftueren die toecoemst endepassie ons heren IHESU CRISTI so geloefdenre vele der IODEN ¶ MerABYACHAR die biscop vanden iare was. hi beruerde een groot gerufteinden volke ende si worpen Sunte IACOB een zeel om den hals ende

leyden also tot AGRIPPAM Ende doemen leyde om datmen alsoonthoefden soude ouermits den beuelen van AGRIPPAM so lach daer eenlam mensche inden wiege ende bat ende riep dat hi hem genesen soudeEnde Sunte IACOB seyde In ons heren IHESUS CRISTUS name om wesgeloue ic nv werde geleit om tonthoefden so stant op ende benedyedinen scepper ende staphandes stont hi op ende gebenediede onsenhere. Mer die scribe die hem dat zeel om den hals gedaen had ende dientoech wies name IOSIAS was doe hi dit sach so viel hi tot Sunte IACOBS

voeten ende bat genade ende begeerde dat hine kersten maken woude.[78rb] Doe dat zach die biscop dede hine houden ende seyde hem Tensi dattu den name CRISTI vermaledieste du selste mit IACOB werdenonthoeft Ende IOSIAS seide hem vermaledijt moetstu sijn ende al dinegode moeten vermaledijt zijn mer den name ons heren IHESU CRISTI moetgebenedijt sijn inder ewicheit Doe dede die biscop sinen mont mitvuusten slaen Ende hi senden tot HERODEN ende verwerfde datmen mitSunte IACOB onthoefden soude. Mer doemen se zoude onthoefden sobat Sunte IACOB den stocker om enen pot waters Ende hi doepte daerIOSIAM Ende thant sloechmen hem beyden thoeft of. Ende dit geschiedeop ten .xxv. dach van marthe. Mer op achten dach voer oestmaent sowert hi te COMPOSTELLE gebrocht Want zijn begrauinge was verlengetvander maent Augustus totter maent ianuarius also lange duerde dietymmeringe zijns graues Daer om heeft die heylige kerke geordeniertdatmen die feeste of zijn dach vieren zoude opten .viij. dach voerAugustus of oestmaent

IOHANNES BELETH die neerstelic scrijft vanden ouerbrengen Sunte IACOBS

Hi seit doe Sunte IACOB onthoeft was dat sijn iongeren zinen licham binachte namen om die vrese der IODEN ende leyden in een scip endebeualen onsen here ende baden hem dat [78va] hi hem voersien zoudeeen weerdige stede sijnre begravinge Ende si gingen in een scip zonderroeder of stuerman so brochtse den engel gods in GALISSEN in eenreconinginnen rijc die LUPA hiet Dese LUPA was een coninginne in HISPANIEN

die also hiet om haerre wreetheit Want lupa is in DUUTSCHE een wolfinneEnde die iongeren leyden den licham buten den scepe op enen grotensteen Ende die steen smoute rechteuoert als was onder den licham Endemaecte den lichaem ene stede also groot alst licham was. Ende doegingen die iongeren tot deser coninginnen ende seyden haer Onse hereIHESUS CRISTUS heeft totti gesent des apostels lichaem om dat ghine dootontfangen sout want ghijs niet leuende ontfangen en wout ende sivertelden haer hoe zi daer aen gecomen waren zonder enige

bestueringe menscheliker hulpen Ende si eyschten haer een tamelikestede tot sijnre begrauinge. Als dit die coninginne gehoert had alsmeyster IOHANNES voerscreuen seit So sende zi se tot enen alten wredenman in quaetheyden Ende dese man vincse ende leydse in enen kerkerMer doe hi at so ondede di engel gods den kerker ende lietse vrilic wtgaen. Als dit dese man vernam so zendede hi haestelic ridders na hemdie se vangen zouden. Mer doe dese ridders varen zouden ouer [78vb]een brugge so brac die brugge ende si verdronken alle in die ryuiere.Doe dat die man hoerde had hijs rouwe ende ontsachs hem ende sinenluden ende zende hem na biddende dat si weder keren zouden ende sizouden vercrigen wat si wouden Ende si quamen weder ende keerdendat volc vander stat tot CRISTUM. Doe dit LUPA die coninginne hoerde wassi herde droeuich. Ende doe die iongeren weder tot haer quamen endenoch eyscheden een stede sijnre grauinge so antwoerde si hem. Neemtdie ossen die op desen berge sijn ende doetse in enen wagen eendevoertse tot dijns heren licham ende stichtet een stat als ghi wilt Dit seideLUPA wt quader meninge want si wist wel dattie ossen wilde stierenwaren Ende daer om waende si dat sise niet en souden mogen vaennoch spannen inden wagen Of al mochten si se mit arbeyde inspannendat si hier ende daer souden lopen ende also den wagen breken endeden licham of werpen Ende die iongeren en dochten niet op haerscalcheit ende gingen ende dedent mer tegen gode en is geen vroetscapEnde die iongeren gingen opten berch ende deden bersten enen drakedie tegen hem quam vuer wtblasende mitten teyken des cruces dat simaecten Oec maecten si die ossen also sachtmoedich als lammeren endededense inden wagen Ende deden Sunte IACOBS licham <+op den>wagen mitten voerseiden steen. [79ra] Ende die ossen vuerden ditheilige licham zonder yemants driuen in deser LUPEN palaes.Alsi dat zachhad sijs groot wonder ende geloefde ende wert kersten Ende gaf deniongeren al dat si eyscheden Ende deden haer palaes wyen in een kerkein Sunte IACOBS ere ende si gaffer groot goet toe Ende in goeden werkeneynde si haer leuen.

ALso KALIXTUS die paeus seit so was een man geuangen ende gespannenEnde wert geleit onder een toorn Ende hi aenriep altoos Sunte IACOB.Ten lesten openbaerde hem Sunte IACOB seggende Com ende volget miin GALISSEN Ende Sunte IACOB brac hem die kethene ende ontvoer hemEnde dese man hinc die kethene an sinen hals ende ginc int ouerstevanden toorne ende spranc daer of mit enen spronge sonder enigequetsinge nochtan was die toorn .lx. cubitus hoge.

ALso BEDA seit so had een man alten groten zunde gedaen Ende doe hijtsinen biscop gebiecht had so en dorstes die biscop niet obsoluieren merhi zende dien mensche mit enen brieue daer die zunde in gescreuen wastot Sunte IACOB Ende op IACOBS dach so leyde dese man den brief opSunte IACOBS altaer Ende bat hem dat hi die zunde mit zijnre verdientenwoude doen vergeuen ende of plamen Ende daerna nam hi den briefvanden altaer ende deden op ende vant die zunde of gedaen Ende hidancte gode ende Sunte IACOB [79rb] Ende maecte kundich dat hemgeschiet was.

ALso KALIXTUS die paeus seit so toech tot Sunte IACOBS wert een man mitsinen zone Ende hi toech in die stat van TOLOSEN om dat hi daerherbergen soude Ende zijn weert maecten dronken Ende stac al heyme-lic in des mans mael enen zulueren <+nap> Ende smergens doe dieman mit sinen zone wech was gegaen so volgede hem die weert na Endedeedse wederbrengen als dieuen Ende beteech hem aen dat si hemenen nap gestolen had Ende doe si hem veel zeyden dat zijs niet enhadden ende hem die weert des niet verdragen en woude doe seiden sitot hem dat hi se hangen liet waert dat hi den nap onder hem vonde.Men sochte den nap in die male ende men vanten. Doe leydemense tehant voerden rechter ende men gaf dat vonnisse ouer hem als te dodenEnde al dat goet gafmen den weert Ende men wijsde den enen vandentween te hangen Ende doe die vader voer den zoen ende die zoenvoerden vader hangen woude Ten lesten hinc men den zoen Ende dievader ginc voert tot Sunte IACOBS wert Ende na .xxxviij. dagen quam dievader weder ter stede daer die zoen hinc Ende hi beweenden alte zeerEnde die zoen begonste den vader te troosten ende seide O lieue vadernu en weent niet want [79va] mi en was nye also wel want tot deser tijttoe heeft mi Sunte IACOB gehouden ende geuoet mit hemelscher spisenDoe dat die vader hoerde liep hi ter stat wert ende dat volc quam endededen des pelgryms zoen of ende verhingen den weert zelue.

NOch seit die selue paeus KALIXTUS dat een burger was die tot Sunte IACOBS wert voer Ende hi bat allene dat hi nummermeer van sinenvyanden en most werden geuangen Ende doe hi weder quam doerCECILIEN wert hi in die zee vande ZARRASINEN geuangen Ende hi wertdicwijl van hem in iaermercten vercoft Ende doe hi dertienwerf van hemwert vercoft Ende hi mit dubbelden kethenen was gespannen Ende hiSunte IACOB eenpaerlic aenriep so openbaerde hi hem ende seide Doedu waerste in mijn kerke doe lietstu after te bidden die zalicheit dijnrezielen ende badeste allene om die verlossinge dijns lichams daer om

hebstu dit ongeual gehadt mer omdat onse here bermhertich is so heefthi mi tot di gesent om di te verlossen Ende thant braken sijn kethenenEnde hi droecher een deel of doer der SARRAZINEN lande om tevastmaken dit myrakel Ende hi quam weder tot sinen lande daert alledie lude zagen Ende hem verwonderden Want alsen yemant van sinenvyanden vangen woude thant als si die kethenen sagen gingen si lopenEnde oec als hi inder wildernissen was wanneer daer [79vb] wilde ossenof ander wilde dieren tot hem quamen alsi die kethenen sagen wordensi verueert ende gingen lopen. ¶ Deser mirakulen en is geen getal diendie almachtige ende goedertieren god gedaen heeft ende noch alle dagedoet doer die weerdige bede ende verdiente des heyligen apostels SunteIACOB.

CRISTOFORI

XPRISTOFFEL was vanden geslachte van CHANAAN Ende hi was alte groot

van maecsel Ende verueerlic van aensichte. Ende was .xij. cubitus lancalsinen van hem leest. ¶ Op een tijt doe hi stont voer enen prince vanCHANAAN doe quam hem in sijn herte dat hi zueken woude den meestenprince vander werlt om mit hem te wonen. Aldus quam hi tot enengroten coninc daer die mare of ginc dattie werlt genen meerren princeen had. Alsen die coninc sach ontfinc hi en geern Ende deden wonen insinen hove. ¶ Op een tijt was daer een speelman ende zanc een liedekijnvoerden coninc daer hi dicwijl die duuelen in noemde Ende om dat dieconinc kersten was so wanneer hi den duuel hoerde noemen sosegende hi hem mitten teyken des heyligen cruces. Als dit CRISTOFFEL

sach verwonderde hi hem herde zeer waer om dat die coninc dit dedeende wat dit teyken mochte beduden ende vra[80ra]gedes den conincEnde doet hem die coninc niet berechten en woude seide hemCRISTOFFELTen si dattuut mi segste ic en sel niet meer mit di wonen Endehier om wert die coninc gedwongen ende seide hem. Wanneer ic denduuel hore noemen so teyken ic mi mit desen teyken om dat ic ontsiedat hi macht in mi ontfangen mocht ende deren mi. CRISTOFFEL seydehem Ontsietstu den duuel dat hi di deren mach so schijntet dat himeerre ende machtiger is dan ghi dien du zo zeer ontsietste. Aldus enheb ic niet dat ic begeer Want ic waende dat ic had geuonden denmachtichsten prince ende den meesten here van der werlt. Mer nv blijftgesont want ic wil den duuel gaen zueken op dat ic hem tot enen here

ontfangen mach ende ic sijn knecht mach werden. Aldus ginc hi vandien coninc ende ginc sueken den coninc den duuel.

Ende doe hi doer een wildernisse ginc sach hi een grote menichte van

ridders Ende een van dien wreet ende verueerlic quam tot hem endevragede hem werwert hi ginge. CRISTOFFEL antwoerde Ic ga zueken denhere den duuel dat icken tot mijnre behoef tot enen here mach dienenEnde die zeyde hem Ic bin die gene die du zuectste Doe wert CRISTOFFEL

zeer verblijt ende verbant hem dat hi ewelic sijn knecht soude sijn endehi ontfinken voer sinen here.Alsi aldus alle beyde te gader voeren Endesi [80rb] in enen gemenen wech een cruce sagen staen. thant als dieduuel dat cruce sach wert hi verueert ende vlo. Ende hi liet dien wechende leyde CRISTOFFEL doer een wildernisse Ende daer na brocht hineweder ten wege. ¶ Doe dit CRISTOFFEL sach verwonderde hi hem herdeEnde vragede hem waer om hi so den slechten wech had gelaten Endehi so verre dwalende waer gegaen vten wege doer also scerpen endeherden wech Ende doe hem die duuel geen sins die zake hier of seggenwoude so seyde hem CRISTOFFEL En segstu mi dit niet so sel ic thant vandi gaen. Hier mede so wert die duuel so zeer gedwongen dat hijt hem seyde ende sprac. Een man was die CRISTUS hiet ende wort aen een crucegeslagen Ende als ic dat teyken van dien cruce sie so ontsie ic mi herdezeer ende van vresen vlie <+ic>. CRISTOFFEL seyde So is dan CRISTUS

meerre ende machtiger dan ghi wies teyken du so seer ontsietste endevan vresen daer voer vlietste. Noch heb ic om niet gepijnt ende noch enheb ic niet geuonden den meesten prince vander werlt. Nu blijft gesontwant ic wil di laten ende CRISTUM gaen zueken. Ende doe hi langegesocht ende geuraget had wie hem CRISTUM zoude leren kennen soquam hi ten lesten tot enen heremyte die hem CRISTUM soude lerenkennen ende predicte hem ende leerde hem neerstelic int geloue Endedie heremite seide tot CRISTOFFEL Desen coninc dien du meenste hi[80va] wil aldustanigen dienst Als dattu dicwijl selste moeten vasten.CRISTOFFEL seyde. Hi eysche enen anderen dienst van mi want dit enmach ic niet doen. Die heremyte zeyde hem noch Du zulste hem oecveel gebeets moeten doen. CRISTOFFEL zeide hem Ic en weet niet wat datis ende ic en mach oec dien dienst niet doen. Die heremite seide.weetstu die ryuiere daer vele menschen in anxt haers lives ouergaenende oec verderuen Hi seide Ia ic Die heremite seide hem Om dattugroot ende sterc van lichaem biste wilstu daer gaen sitten bider ryuierenEnde alle die lude ouerdragen so selt den coninc dien du dienen wilsteseer bequaem sijn Ende ic hope dat hi hem daer di vertonen sel. CRISTOF-

FEL seyde hem Desen dienst mach ic wel doen ende ic beloue hem daticken om zinen wil doen sel. Aldus ginc hi tot dier vloet ende maectedaer een woninge tot sijnre behoef Ende hi droech een grote roede insijn hant daer hi hem mede hielt ende daer hi mede ouerdroech alle diegene die hem quamen.

DOe hi dit lange gedaen had so geuielt tot eenre tijt doe hi in sijn

huuskijn was dat hi hoerde eens kints stemme die aldus riep. CRISTOFFEL

com wt wt ende haelt mi ouer. Rechteuoert ginc hi wt mer hi en vantniemant Ende doe hi weder in sijn huuskijn gecomen was doe hoerde hianderwerf een stemme dien [80vb] riep Ende hi ginc noch wt mer hi envant niemant Derdewerf wert hi van den kinde geroepen Ende hi gincwt ende vant een kint zitten opten oeuer der ryuieren ende batCRISTOFFEL zeer dat hine ouer droech. CRISTOFFEL nam tkint op sinenscouderen ende sinen stoc in sijn hant ende trat in die ryuiere om ouerte gaen Ende dat water begonste allenken te heffen ende dat kintbegonste te wegen als loot Ende hoe hi vorder int water quam hoetdieper wert Ende tkint begonste meer ende meer te wegen opCRISTOFFELS scouderen mit alten zwaren last Also zeer dat CRISTOFFEL ingroten anxt was ende vreesde te verdrenken Ende doe hi mit pinennauwe ontgaen was ende ouer die vloet gecomen so sette hi tkint nederanden oeuer. ende seide kint du hadste mi in groten anxt gebrocht endedu woegeste also zeer als of ic al die werlt op mi had gehadt Ende datkint seide CRISTOFFEL en laeti des niet verwonderen want du en hadsteop di niet allene alle die werlt mer oec den genen die alle die werltgemaect heeft. want ic bin CRISTUS dijn coninc dien du in deser werltdienste Ende om dattu weten zelste dat ic waer segge Alstu ouergecomen biste so sette dinen stoc neuen dinen huse in die eerde endedu zelste zien dat hi smergens sel hebben gebloeyt Ende daer zel vruchtop gewassen sijn Ende rechteuoert ontuoer hi [81ra] van sinen ogen.

Doe CRISTOFFEL ouer quam stac hi sinen stoc in die eer Ende desmorgens stont hi op ende vant hi dat hi loueren had gelijc enenpalmboem endedaer op stonden dattelen.

HIer na quam CRISTOFFELS te SALEN in een stat van LICIEN Ende om dat hi

haer tale niet en verstont so bat hi gode dat hi hem geuen woudeverstandenisse van dier talen Ende doe hi in bedinge was hielten dierechter voer een sot ende lieten gaen Ende doe hi die verstandenissevan dier talen ontfangen had so segende hi hem mitter cracht desheyligen cruces Ende quam ter stat daer hi striden zoude. Ende die

kersten diemen daer tormenten soude stercte hi in onsen here. Doesloechen een van dien rechters in sijn aensicht ende hi zeide En waer icgeen kersten ic soude rechteuoert mijn onrecht wreken. Doe sette SunteCRISTOFFEL die roede in die eerde om der bekeringe wil des volcs Ende hibat gode dat hi bloeyen moste Ende rechteuoert gesciedet also. Endedaer worter .viij.m gelouich Ende die coninc sende tot hem .cc. riddersom dat sine tot hem souden brengen Ende doe sine bedende vondenontsagen sijt hem den coninc te <+seggen> Doe sende hi echter cc.ridders Dese doe sine bedende vonden worden si oec mit hem bedende.Ende CRISTOFFEL seyde hem wat zuecti Ende alsi sijn aensicht [81rb]

aensagen seiden si Die coninc heeft ons totti gesent om dat wi digeuangen tot hem zouden brengen. CRISTOFFEL seide woudic ghi en zoutmi niet mogen leiden gebonden noch ongebonden. Si antwoerden hemEn wilstu niet comen so ganc vrilic waer du wilste Ende wi sellen denconinc seggen dat wi di niet en vonden CRISTOFFEL sprac Ten sal so nietsijn mer ic wil mit v gaen. Ende hi bekeerde die ridders totten geloueEnde hi dede hem sijn hande op sinen rugge binden ende also voerdenconinc gebonden brengen Doe en die coninc sach wert hi verueert endeviel van sinen zetel. daer na hieuen hem sine knechten op ende hivragede Sunte CRISTOFFEL hoe hi hiete ende van waen hi waer. CRISTOFFEL

seide hem Eer ic gedoept wert hietic MUNDOFFELS. mer nv hiet icCRISTOFFELS. Die coninc seide hem Du hebste di enen zotten naem doengeuen na CRISTUM die gecruust was die hem zeluen noch di niet helpenen mach. Nu segt touenaer van CANAAN waer om en sacrificierste nietonse gode CRISTOFFEL seide hem. Mit rechte bistu geheten DAGARIUS wantdu biste der werlt doot ende een geselle des duuels want dijn gode sijnhantwerken der menschen. Die coninc seide Du biste geuoet onderwilde beesten Ende daer om en mogestu niet spreken dan beestelicheitdattie menschen niet en verstaen. Daer om ist dat [81va] du nv wilstesacrificieren zo selstu van my grote ere ontfaen mer en wilstuut nietdoen so sel ic di zeer doen tormenten Ende doe hi den afgoden nietofferen en woude so deden die coninc leggen in enen kerker Ende dieridders die om CRISTOFFELS gegaen waren want si kersten gewordenwaren so liet hi se alle onthoefden om CRISTUM.

DAer na dede die coninc mit CRISTOFFELS inden kerker twe sconeioncfrouwen vanden welken die een hiet NYCONA die ander AQUILA Endemen louede hem groot goet waert dat si CRISTOFFEL mochten brengendaer toe dat hi hem luden consentierde Als dit Sunte CRISTOFEL sach gafhi hem tot sinen gebede Ende doe die ioncfrouwen hem begonnen te

genaken ende te helsen ende te cussen stont hi op ende seyde hem watzuecti ende op wat zaken si di hier in gebrocht Ende die ioncfrouwenworden verueert vander claerheit zijns aensichts ende zeyden heyligeman gods ontferm di onser op dat wi mogen gelouen in dien god diendu predicste. Doe dat die coninc hoerde dede hi se voer hem brengenende seide Si di oec verleit Ic bezweer v biden goden ten si dat ghisacrificiert ghi selt quader doot steruen. Si antwoerden hem wilstu datwi sacrificieren so doet die straten zuueren ende doet alt volc tentempel vergaderen. Als dit gedaen was ende die ioncfrouwen ten tempelgecomen waren so ontgorden [81vb] si hem Ende bonden haer ryemenden afgoden om den hals ende togense ter eerden ende brakenseontwee Ende si seiden totten genen dier bi stonden Gaet ende haeltmeysters dat si u gode genesen Doe dede die coninc AQUILEN hangenende dede haer aen die voete binden enen groten steen Ende also liet hialle haer lede scoren Ende doe si tot gode waert was doe werp menNYCENEN in een vuer mer daer wt quam ongequetst wert si ten lestenonthoeft.

HIer na dede die coninc CRISTOFEL voer hem brengen ende lieten slaenmit iseren roeden Ende hi liet hem enen gloeyenden iseren helm opthoeft setten Daer na dede hi hem maken enen iseren ouen ende dedengloeyen ende CRISTOFFEL daer in werpen ende dede pec herse endesmeer daer in werpen Mer den ouen versmoute alse was ende CRISTOFFEL

quam wt ongequetst. Daer na deden die coninc aen enen stake bindenEnde van .cccc. ridders liet hine doerschieten Mer die gescutten bleuenin der lucht hangende Ende en geen en mochte CRISTOFFELS genakenEnde die coninc waende dat hi vanden ridders gescoten waer endebespotten. Ende thant keerde een vanden gescutten vter lucht ende voerden coninc in sijn ogen ende hi wert blint. Doe seyde hem CRISTOFFELS

mergen sel ic steruen. mer du tyran selste nemen een luttel van [82ra]van minen bloede ende mengent mit eerden ende besaluen daer mededijn ogen ende du zulste genesen. Doe deden die coninc onthoefdenende hi nam een luttel van zinen bloede ende smeerder mede sijn ogenseggende In CRISTOFFELS gods name ende thant wert hi genesen Doegeloefde die coninc in gode ende gaf een gebot Soe wie gode endeCRISTOFFELS blasfemierde datmen dien thant versloege mitten zweerde.

.vij. dormencuim

DIe seuen slapers waren geboren in der stat van EPHEZIEN. /want doe

DECIUS die keyser die kersten veruolchde ende hi tot EPHESIEN quam sodede hi tempelen maken int midden der stat Op dat alt volc mit hemzoude deylen aender afgoden sacrificie Ende doe hi alle die kerstenzueken dede ende hi se dwanc den afgoden tofferen of te te doden Sohadden alle die lude so groten anxt van dier pinen dattie een vrient denanderen of ginc Ende tkint den vader ende die vader den kinde Doeworden in dier stat .vij.kerstine geuonden die aldus hieten MARTINIANUS

MALCHUS MAXIMIANUS DYONISIUS IOHANNES SERAPHION ende CONSTANTINUS.Doe si dit zagen hadden si groten rouwe. Mer al waren si dievoerbarichste vanden pallase nochtan versmaden si die offerhande derafgoden Ende hielden [82rb] hem al heymelic inden huse Ende daerwaren si in bedingen ende in vasten Ende doe worden si gewroegetende voer DECIUM den keyser gebrocht Ende men vantet mit proeuingedat si warachtige kersten waren Ende men gaf hem verste dat si hemzouden mogen beraden Ende daer of keren ende lietse gaen. ter tijt datDECIUS die keyser die doe wt toech weder gecomen waer Ende hier enbinnen so deylden si den armen haer patrimonium. Ende mitberadenden rade so gingen si opten berch van SELION om dat si daerheymelic souden sijn Ende aldus waren si daer langen tijt Ende een vanhem die MALCHUS hiete diende hem luden altoos Ende wanneer hi in diestat ginc so dede hi aen snode cleder. Ende doe die keyser wedergecomen was so liet hi die iongelinge zueken dat si sacrificieren zouden.Doe dit hoerde MALCUS haer dienre so wert hi verueert ende quam totsinen gesellen ende seyde hem skeysers verwoetheit Ende alsi zeerverueert waren so leyde hem MALCUS voer die brode teten die higebrocht had op dat si te sterker souden wesen ten stride alsi gegetenhadden. Mer na dien dat si haer auontmael gedaen hadden Ende sionderlinge saten ende spraken al wenende also god woude so worden sivluchts slapende. Ende sanderen dages doe mense zochte ende niet envant [82va] so was die keyser herde droeuich dat hi aldustanige edeliongelinge had verloren. Doe worden si gewroeget dat si inden bergevan SELION waren Ende dat si alle haer goet den armen hadden gedeyltende dat si noch volstandich bleuen in haren wille. ¶ Hier om geboet diekeyser datmen die ouders van desen iongelingen zoude laten comenEnde alsi quamen dreygede hi se te doden ten waer dat si se wijsdenEnde die ouders wroechdense oec ende beclaechden hem dat si haergoet den armen kerstenen gegeuen hadden. Doe pensede DECIUS wat hidaermede doen mochte Ende mit gods voersienicheit so beual hi

datmen tgat vanden hole daer si in lagen toe leggen zoude mit stenenop dat si daer van honger ende van dorst zouden steruen Ende dit wortgedaen. Ende twe kersten manne THEODORUS ende RUFINUS bescrreuenhaer martelie ende leydent al heymelic in die stede der stenen.

MEr doe DECIUS die keiser ende alle zijn geslachte doot was na .ccc.ende .lxxvij. iaren Ende die keyser THEODOSIUS regnierde doe rees dergeenre ongelouicheit die zeiden dattie doden niet verrisen en zoudenEnde hier om wert THEODOSIUS die goede keyser zeer bedroeft want hizach dattet geloue scalckelic verdonkert wert ende hi dede enen zac aenende hielt hem besloten [82vb] ende weende dagelix alte zeer op gode.¶ Doe dit die ontfermhertige god aensach so woude hi vertroesten diewenende ende vast maken die verrisenisse der doder geesten endeondede die vollicheit sijnre goedertierenheit ende verwecte dievoerseide martelaers in deser manieren. ¶ Onse here sende in eensburgers herte van EPHESIEN dat hi op dien berch maken woude stallentot sinen herden behoef. Ende doe die metselaers dat hol op braken doestonden dese .vij. op ende grueten malcanderen ende waenden dat simer enen nacht en hadden geslapen Ende si vrageden MALCUM die hemgedient had wat DECIUS geordelt had ende beuolen te geschien. Ende hiantwoerde hem Also ic gisteren auont seyde so zuectmen ons dat wi denafgoden offeren zouden ende dat dunct mi is noch skeysers wille.MARTINIANUS zeyde. God weet dat wi en geen offerhande zullen doenden afgoden in geenre wijs Ende doe hi sijn gesellen hier in gestercthadde so beual hi MALCUS dat hi totter stat ginge om broot te copen Endedat hijs meer brochte dan hi gisteren auont had gedaen Ende oec mededat hi vernemen zoude wat die keyser van hem luden beuolen had tedoen Doe nam MALCUS vijf scillinge ende ginc vten hole Ende doe hi daeral die stenen zach leggen hads hem wonder hoe si in also corter tijt daergeco[83ra]men waren. Mer doch want hi mit anderen dingenbecommert was so liet hi dat varen. Ende doe hi aldus verueert gecomenwas totter stat so zach hi bouen der porten staen een cruce van welkenhem zeer verwonderde Ende hier om ginc hi ter ander poerten vanderstat Ende doe hi daer bouen oec een cruce sach staen so verwonderdehem noch meer Ende doe hi sach dat bouen allen porten crucenstonden ende ouer al daer mede geteykent so segende hi hem vangroten verwonderen ende keerde weder totter eerster poerten daen hiquam om dat hem dochte dat hem droemde Mer hi verstoute hemseluen ende decte zijn hoeft. Ende ginc in die poerte. Ende doe hi quamtotten genen diet broot vercoften so hoerde hi dattie lude van CRISTO

spraken. Ende doe wert hi veruult mit groten verwonderen in hemseluen ende seide Wat ist dat gisteren CRISTUM niemant en dorstenoemen Ende nv spreken alle die lude van CRISTO Ic waen dat dit die statvan EPHESIEN niet en is want si is anders gemaect nochtan en wetic geenander also gedaen. Ende doe hijt geuraget had ende men hem zeidedattet waer die stat van EPHESIEN doe hielt hijt voer warachtich dat hidwaelde Ende hi pensede dat hi weder tot sinen gesellen woude gaennochtan ginc hi totten genen diet brocht vercoften Ende doe MALCUS sijnzulueren penninge [83rb] voert brochte Doe verwonderdes den genendiet broot vercoften Ende seiden Onderlinge dattie Iongelinc enenouden scat geuonden had Ende doe MALCUS sach dat si onderlingespraken so waende hi dat si hem wouden brengen voerden keyser Endehi wert verueert ende bat hem dat sine lieten gaen ende dat sijt brootende die penninge hielden ende si en woudens niet doen Mer si hieldenhem ende seyden waen bistu want du hebste der ouder scat geuondenwijsten ons ende wi zellen dijn gesellen zijn ende wigen daer of wantanders en selt niet verholen mogen bliuen. Mer MALCUS en conste hemniet geantwoerden van anxt Ende alsi zagen dat hi zweech doe worpensi hem een zeel om den hals ende togenen duer die straten al totmidden inder stat Ende lieten tgeruchte gaen dat een iongelinc enengroten scat geuonden had Ende doe alt volc tot hem vergadert was Endesi hem verwonderden doe woude hijt hem bewisen dat hi nietgeuonden en had Ende hi sach al omme ende niemant en kende hi Endehi <+zach> alte vlitelic onder tvolc om dat hi iemant woude kennenvan sinen magen die hi waende voerwaer dat si geleeft hadden Ende doehi niemant en vant die hem kende of die hi kende so stont hi als een sotint midden des volcs.

DOe dit Sunte MARTIJN die biscop hoerde ende ANTIPATER die [83va]

ouerste baliů die cort inder stat gecomen waren so ontboden si denburgers dat si den iongelinc behendelic tot hem brochten ende diezulueren penninge mede Ende alsen tvolc toech ter kerken want diebiscop ende baliu daer waren so waende hi dat sine getogen haddentotten keyser DECIUM Ende doe die biscop ende die baliu die penningesagen verwonderden si hem daer of ende vrageden hem waer hi desenonbekenden scat geuonden had Ende hi antwoerde dat hi niet mit allengeuonden had mer dat hi die penninge had wt vader ende moederbudel Ende men vragede hem van wat steden dat hi was ende hiantwoerde Ic weet wel dat ic van deser stat bin also verre als dit vmmerdie stat van EPHESIEN is Die baliu seide hem Doet comen dijn vader ende

moeder dat si ouer di mogen tugen Ende doe hi se genoemt had Endeniemant en was diese kende so zeiden si hem dat hijt visierde om dat hizoude mogen ontgaen Ende die baliu seide noch hoe sellen wi di mogengelouen dat dit zuluer dijns vaders ende dijnre moeder heeft geweest Alsdie scrifte daer of heuet dattet geleden is meer dan .ccc. ende .lxxvij. iaerEnde dat is van DECIUS des keysers tiden Ende si en sijn niet gelijc onsenpenningen van suluer Ende hoe mochten dijn vader ende dijn moedertot dier tijt geweest hebben mer iongelinc du wilste bedriegen [83vb]die oude ende die vroede van EPHESIEN. daer om gebieden wi datmen diten vonnisse leuere ter tijt dattu gelyste ende segste wat du geuondenhebste Doe viel MALCUS voer hem ende seide Om gods wil ghi heren segtmi dat ic v vrage ende ic sel v seggen dat mi in mijn hert is. Die keyserDECIUS die in deser stat was waer is hi Die biscop seide hem Sone hi enis huden niet in der eerden diemen DECIUS hiet. Want die keyser wasouer menich iaer Ende MALCUS seide here hier in verwondert mi alte zeerso dats mi niemant gelouen en zoude mer volget mi ic sel v mijngesellen wisen Die sijn inden berge van SELION Ende geloeftes hem wantic weet wel dat wi van DECIUM den keyser vloen ende ic sach gisterenauont dat DECIUS die keyser in deser stat quam also verre alst [-h] vmmerdie stat van EPHESIEN is Doe pensede die biscop in hem seluen endeseide totten baliu dat dit een visioen mocht wesen dat god in deseniongelinc vertonen woude Aldus gingen si mit hem Ende een grotemenichte des volx vander stat Ende MALCUS ginc eerst tot sinen gesellenEnde die biscop volgede na ende vant onder die stene besegelde brieuemit sulueren segelen Ende hi vergaderde dat volc ende lasse Endealsijthoerden verwonderden sijt hem allen Ende si zagen die heiligensit[84ra]ten inden hole Ende haer aensicht schenen als blenkende rosenEnde doe vielen si ter eerden ende loefden gode. Ende thant sende diebiscop ende die baliu tot THEODOSIUM den keyser Ende baden hem dat hihaestelic quame ende besage dat wonder dat god nyes vertoent hadEnde thant stont die keyser op vander eerden ende vanden sacke daer hiin weende Ende dancte gode Ende quam aldaer Ende si quamen hem alte gemoete Ende si gingen alle te samen totten hole. Ende thant doe dieheyligen den keyser zagen doe blicten haer aensichten gelijc der zonnenEnde die keyser ginc ende viel voer hem ende dancte gode Ende hi stontop ende omhelsedse ende weende op elken ende zeyde Ic sie v als of icgode sage Doe seyde MAXIMIANUS tot hem Geloeft ons dat ons god omdinen wil verwect heeft voer den dage der groter verrisenis om dattuzonder enigen twiuel gelouen zelste dattie doden verrisen zellen. Want

wi sijn waerlic verresen ende leuen gelijc den kinde dat inder moederbuuc leeft ende en geen quetsinge en geuoelt Also waren wi leuendeleggende slapende ende niet geuoelende. Ende alsi dit geseit haddenleyden si haer hoefde op die eerde ende worden slapende daer sijt allesagen ende gauen haren geest also alst god geboet Ende die keyser stontop ende viel op hem ende weende ende custese Ende geboet datmen[84rb] hem maken zoude gulden baren daermense op leggen mochteOp dien naesten nacht openbaerden si hem den keyser ende zeidenhem dat hi se leggen liet op die eerde also si tot dier tijt gelegen haddenthent dat se god verwecken zoude Daer om dede die keyser die statversieren ende die stede vergulden Ende alle die biscopen die dieverrisenisse niet en geloefden geboet hi datmen of soude doen vanharen biscopdom.

Van Sunte SIMPLICIUS

SIMPLICIUS ende FAUSTUS waren twe gebrueders ende om dat si niet

en wouden sacrificieren so worden hem vele tormenten aen gedaeninder stat van ROMEN onder DYOCLESIAEN den keyser Ten lesten gafmendie sentencie ouer hem datmen [-o]se onthoefden zoude alsmen dedeEnde haer lichamen worden geworpen inden TYBER Mer BEATRIS haersuster haelde se weder vter ryuieren ende groefse eerlic Ende doe desemaget haren vrijthof omme můerde Doe deedse LUCRESIUS die proesthouden ende beual haer dafgode te aenbeden Ende doe sijs niet doenen woude doe liet hi se snachts van sinen knechten versmoren EndeLUCIANA die maget nam haren licham ende groeffen neuen harenbrueders. ¶ Hier na ginc LUCRECIUS in dat vrijthof ende ma[84va]kedesinen vrienden een werscap Ende doe hi dese martelaers bespotte soriep daer een kint dat in doeken gewonden was ende zoec inder indermoeder borst ende riep daer sijt alle hoerden. LUCRECIUS du hebstegedodet ende verweldiget ende biste in dijnre quaetheit gebleuen Sichdu biste den vyanden gegeuen in ewiger erfnisse Ende thant wert dierechter van vresen ende van anxte beseten mitten duuel ende hi wertdrie vren lanc also gepiniget dat hi inder werscap doot bleef Doe datsagen die daer waren worden si bekeert totten geloue. Ende si zeidenalle dat inder werscap gewroken was Sunte BEATRIS der maget passie Siwaren gepassijt Int iaer ons heren .cc.ende lxxxvij.

Van Sunte MARTHA

Martha die ons heren weerdinne was Si was geboren van conincliken

geslachte Haer vader hiet CYRO ende was een hertoge van SIRIEN endevander ZELANDE ende van anderen landen Ende haer moeder hiet EUCHA-RIA MARTHA had van vaderliken patromonium mit LAZARUS haren bruederEnde mit MARIEN haer zuster die borch MAGDALUM ende BETHANIEN endeeen groot deel van IHERUSALEM ¶ Men en leest nergent dat MARTA yeenigen man had of hilic dede Si was een edel weerdinne ons heren endediende hem trouwelic ende woude dat maria haer zuster hem oecgedient had Want haer [84vb] docht wel dats alle die werlt nietweerdich en was also groten gast te dienen. ¶ Na ons heren opuaert nadien dattie discipulen gescheyden waren Doe was si ende haer bruederLAZARUS ende MARIA haer zuster Ende Sunte MAXIMINUS dien si beuolenwaren vanden apostelen ende diese gedoopt hadde ende veel anderwaren vanden ongelouigen gedaen in een scip sonder zeyl ende sonderstuerman ende sonder spise ende waren geuoert in die wilde zee om datsi also verderuen zouden Mer mitter hulpen gods quamen si aenMARCILEN Ende ten lesten gingen si inden lande van AQUENSEN ende daerbekeerden si tvolc Ende Sunte MARTHA was herde wel sprekende endeschone.

TOt dier tijt was daer in enen bosch een groot draec dat was een dierhalf visch meerre dan een osse ende langer dan een peert Ende had diescerpste tande als een elsen Ende hoerne aen beyden siden Ende wasverborgen in een ryuiere Ende dede verdrenken die scepe ende al datterouer leet Ende dat volc bat MARTHEN dat sijt doden woude Ende si ginctottien beeste Ende vantet etende enen mensche inden bosch ende siwerp wiwater op hem ende toonde hem een cruce Ende thant wastverwonnen ende stont als een sacht lam Ende Sunte MARTHA bantet mitharen riem ende tfolc werpet doot mit stocken ende mit stenen Endebiden oerlof van Sunte MAXIMINUS ende haers brueders LAZA[85ra]RUS

ende MARIEN haerre zuster soe bleef si daer wonende endeveronledichde haer altoos in bedinge ende in vasten. Daer na vergader-de si een groot geselscap van zusteren Ende si stichte daer een grotekerc in die ere onser lieuer vrouwen Ende daer leyde si een hert leuenvan penitencien Ende en at niet dan eens des dages Nochtan en at sigeen vleysch noch botter noch eyer noch kase noch si en dranc genenwijn. si knielde hondert werf des dages ende hondertwerf snachtes.

OP een tyt alsi predicte so begeerde een Iongelinc alte zeer haer woerdete horen Mer was ouer die ryuiere Ende om dat hi geen scip en had soontclede hi hem ende began te zwemmen. Mer die cracht der ryuierenbegrepen ende hi verdranc. Sanderen dages doe sijn licham geuondenwas wert hi gebrocht voer Sunte MARTHEN dat sine verwecken zoude.Ende si viel ter eerden neder in die gelikenisse eens crucen ende seidealdus Adonay here IHESU CRISTE die minen brueder dinen vrient wilneerverwectste mijn weerde gast aen sich dat geloue der geenre die hierstaen ende verwecke dit kint Ende si namen bider hant ende buerden opende thant wert hi leuendich ende doe wert hi gedoept.

EVSEBIUS seit inden vijften boec vanDER KERKEN HISTORIA dattet wijfEMORISSA die CRISTUS genas van haerre siecten dat si in [85rb] harenhoue of pryeel CRISTUS beelde settede mit sinen clede ende mit sinenmantel also sine gesien had Ende dien beelde dede si veelweerdicheiden Ende dat cruut datter onder wies al en waren si vangeenre crachten alsi sine noppen genaecten so waren si so crachtichdatter vele sieken mede genasen. Sunte AMBROSIUS seit dat dese EMORISSA

MARTHA was.¶ Sunte IERONIMUS seit datmen vint in eenre historien datIULIANUS die verlopen monic die namaels keyser wart dit beelde datEMORISSA gemaect had wech dede ende settet sijn beelde mer thantswertet te broken van der blixem des hemels.

Onse here openbaerde MARTHEN voer haerre doot een iaer eer si sterf

Ende alt iaer duer had si den sage. Ende .viij. dage voer hare doothoerde si dattie engelen haerre zuster ziel al singende voerden indenhemel Ende si vergaderde thant die vergaderinge der zusteren ende derbruederen ende zeyde Mijn gesellen ende mijn lieue kinder ic bid v datghi mit mi verblidet Want ic zie die choren der engelen mijnre zusterziele opvoeren inden hemel mit groter bliscap Ende si seide noch Omijn scone lieue zuster leue nv mit dinen meyster minen lieuen gast indie zalige ruste. Ende thant geuoelde MARTHA dattet genaecten hareneynde Ende si beual haren vrienden dat si licht [85va] op souden stekenEnde omtrent haer waken in gebede ter tijt dat si gestoruen waer Endeter midder nacht voer den dage dat si sterf. doe haer wakers verzwaertwaren mit vake doe quam een groot wijnt die alt licht wt dede ende eenscare der duuelen Ende doe MARTHA sach die scaren vanden quadengeesten began si te beden ende dese woerde te seggen Mijn vader HELY

mijn weerde gast mijn verleyders sijn vergadert om mi te verzwelgenEnde si houden gescreuen dat quade dat ic gedaen heb HELY en werde

niet verlenget van my mer com ende sta op in mijn hulpe ende ziet Doesach si haer zuster tot haer comen die mit haerre hant ontstac diewaskeersen ende die lampen Ende alsi malcander noemden mit harenname so quam daer CRISTUS ende seyde Com mijn lieue weerdinne daeric bin daer selstu zijn Du ontfencste mi in dijn herberge Ic sel diontfangen in minen hemel Ende die di aenroepen sel ic horen om dinenwille Ende doe die vre naecte dat si steruen zoude dede si haer daerbuten dragen dat si den hemel soude sien Ende si beual datmen seopter eerden op asschen soude leggen ende datmen stadelic dat crucevoer haer houden soude Ende si bede mit desen woerden Mijn weerdegast behuede dese dijn arme vriendinne Ende also du di geweerdichstemit mi te wer[85vb]den geher<+ber>get also ontfanct my in diehemelsche herberge Ende si beual datmen die passie die Sunte LUCAS

bescrijft voer haer lesen soude. Ende doemen las Vader in dinen handenbeuele ic minen geest doe gaf si oec haren geest.

SAnderen dages doemen omtrent haren lichaem las omtrent tercie tijtinder kerken daer Sunte FRANCO misse dede Ende hi vakerich wert endeslapende nader epistelen So openbaerde hem onse here seggendeFRANCO mijn lieue vrient wilstu voldoen dattu wilneer mijnreweerdinnen geloueste so volget mi haestelic Ende hi dede datmen hemhiet Ende si quamen thant ter stede THARASCON Ende lasen omtrentharen licham ende onder hem beyden dede si alle die officie Ende dieander antwoerde Ende si leyden haren licham mitten clede inden graueEnde doe den zanc inder kerken gesongen was so quam die dyake diedat ewangelium lesen soude Ende wecte Sunte FRANCO Ende eyschededie benedictie. Nauwe en condemen hem gewecken ende seide Bruederwaer om wecti mi want onse here IHESUS CRISTUS hi leyde mi tot MARTHEN

sijnre weerdinnen licham Ende wi hebbense begrauen. Daer om senthaestelic boden derwerts die ons brenge onse vingerlijn ende onsehantscoen want doe ic mi bereyde den licham te grauen doe beual ic ditden coster te houden Ende ic lietse daer van vergetel[86ra]heiden omdat ghi mi so haestelic wecte. Men sende daer boden ende si vondenalso alst die biscop geseit had Ende si brochten dat vingerlijn ende denenen hantschoe weder. want die coster behielt den anderen hantschoetot enen getuuch deser dingen. Ende Sunte FRANCO seyde daer toe Doewi vter kerken gingen na dien dat si begrauen was doe quam ons eenbrueder te gemoete die van dier stat was Ende hi was geleert ende vragede onsen here hoe hi hiete Ende onse here en antwoerde hem nietmer hi toonde hem een open boec dat hi had in sijnre hant daer anders

niet in gescreuen en was dan dit veerskijn In ewiger gedenkenis selwesen mijn weerdinne Ende si en sel niet ontsien vander quaderhoringe in den vtersten dagen Ende doe die bruederen dat boec ommekeerden doe vant hi dit in alle den bladeren gescreuen.

DOe tot Sunte MARTHEN graue vele miraculen geschieden so quam dieconinc van VRANCRIJC dien Sunte REMIGIUS gedoopt had tot haren graueEnde hi wert verlost ende genesen van groten wee ende anxt dat hi hadin sijnre lenden Ende daer om maecte hi die stat rijc Ende gaffer toe driemilen al om gelegen ende dorpe ende lant ende slote ende maecte destat vry. MARCELLA haer camerier bescreef haer leuen ende daer na voer siin SLAUONIEN ende pre[86rb]dicte daer dat ewangelium CRISTI. Ende .x.iaer na MARTHEN doot sterf si in vreden.

Abdon ende Cennes worden gepassijt onder DECIO den keyser want

doe dese keyser BABILONIEN ende ander prouincien had gewonnen sovant hi sommige kersten die hi mit hem voerde totter stat CORDUBA Endedaer dode hise mit menigen tormenten Ende ABDON ende SENNES

groeuen dese martelaren Hier of worden si gewroeget ende voer DECIUM

den keyser gebrocht Ende men sendese hem mit kethenen na geuangente ROMEN Ende si worden gebrocht voerden keyser ende voer densenatoren Ende men hietse sacrificieren ende haer goet weder ontfaenof dat si geleuert souden werden den beesten teten Doe veronweerdensi die afgode ende spogen op hem Daer om worden si getogen tottervergaderinge der beesten Ende men liet tegens hem wt comen tweliebaerden ende vier beren Ende doe dese beesten den heiligen niet engenaecten mer dat si se wachteden Doe werpmen zweerde in hem endesi bleuen doot Ende men bantse aen die voete ende men sleeptese voerder zonnen afgod Ende alsi daer drie dage gelegen hadden doe namseQUIRINUS een subdyake ende groefse in sijn huus. Si waren gepassijt[86va] Int Iaer ons heren .ccc. ende .lij.

Van Sunte GERMEYN

GErmeyn was geboren van alten edelen luden van ANTICHIODORE

Ende hi was wel geleert inden vij. vryen consten Ten lesten voer hi teROMEN om recht te leren Ende daer wert hi van so groter eren verheuendatten die senatoers te GALLIEN senden Ende daer wert hi geset douersteprince van al BURGONDIEN Ende doe hi die stede van ANTICHIODORE

neersteliker regierde dan die ander doe had hi eerst in dier stede enenboem int middel der stat staende daer van wonder ende nůheydenaengehangen waren hoefde van menigerhande dieren diemen mittenhonden vinc. Ende doe Sunte AMATOR die biscop van dier stat GERMEYN

dicwijl berispte van deser idelheit ende hem vermaende dat hi denboem of dede houwen op dat den kerstenen hier of genen val derzunden en geschiede so en wouts GERMEYN niet doen Daer om tot eenretijt doe GERMEYN van daer was dede die biscop den boem of slaen endeal verbernen Doe dat GERMEYN hoerde vergat hi sijns kerstendoms endequam derwert gewapent mit veel ridders ende pijnde hem den biscop tedoden Mer die biscop die bider openbaringe gods wiste dat GERMEYN

hem na soude volgen int biscopdom hi vlo sijnre gramscap ende voer totAUGUSTUDIJN. Daer na [86vb] quam hi weder tot ANTICHIODORE Ende mitbehendicheit so sloet hi GERMEYN indie kerke ende daer na consacrierdehine ende seide hem dat hi na hem biscop soude werden ende hetgeschiede hem also. Want na een luttel tijts sterf Sunte AMATOR diebiscop salichlic Ende alt volc eyschte GERMEYN tot enen biscop Ende higinc ende gaf sijn goet den armen Ende maecte van sinen wiue sijnzuster Ende xxx Iaer lanc hielt hi so grote abstinencie sijns lichams dathi nie broot van weyte noch wijn noch wermoes noch sout om densmaec en at. mer twewerf binnen den iaer dat was te kersauont ende tepaeschen so dranc hi wijn. mer nochtan lesschede hi zeer mit water Sowanneer hi eten zoude so liet hi voer hem brengen asche ende daer nagersten broot Ende alle dage vastede hi ende at altoos eerst sauonts. Deszomers ende des wijnters en had hi anders geen cleder dan sijn harencleet Ende enen roc ende een couele Ende dese cleder droech hi solange dat si van groter outheit al versleten waren ten hadde geweest dathise yemant gegeuen hadde.¶ Sijn bedde dat was versiert mitter aschenende mit zacken ende oec mit haren clederen. Gheen hoeft pueluwe enwas onder sinen hoefde. Mer stadeliken ende altoos so droech hi aensinen hals dat gebeente der heylighen. [87ra] Ende nummermeer endede hi cleder noch scoen wt ende zelden ontgorde hi hem. Alle dat hidede sceen te wesen bouen vermogen des menschen want dustanichwas sijn leuen dattie miraculen sijns lichaems waren so groot en hadtsijn ander dueget ende sijn heilicheit niet voergegaen men soudegewaent hebben dattet bedriechnisse had geweest.

TOt dier tijt was Sunte LUPUS die biscop van CRETASINE ende doe dieconinc ATYLIA zijn stat belegen had stont Sunte LUPUS op die poerte enderiep vragende wie daer waer die die stat so beleit had Ende die coninc

seide Ic bin ATILIA gods geysel Hier op antwoerde dese oetmoedigebiscop al zuchtende ende seide Ende ic bin een wolf ay my eenverderuer mijnre scape ende ic heb die geysel gods verdient Ende hidede tehant die poerten ontsluten Mer dat heer wert van gode alverblint Ende si togen doer die stat ende en sagen noch en deerdenniemant Ende Sunte GERMEYN nam mit hem Sunte LUPUS ende voeren inENGELANT daer die ongelouicheit begonde te rysen Ende alsi waren inderzee wert daer in alten groten tempeest Mer mit Sunte GERMEYNS gebet sowert thant alten groten stilheit Si worden daer eerlic vanden volkeontfangen Want die duuelen haddent daer voerseit dat si comensouden. Ende Sunte GERMEYN verdreef die duuelen vten [87rb] genendie beseten waren Ende alsi dongelouige verwonnen hadden keerden siweder ten lande.

DOe Sunte GERMEYN in eenre stat ziec lach wert alle die strate daer hilach ontsteken Ende doemen hem bat dat hi hem van daen liet dragenop dat hi den vuer ontginge Doe werp hi hem seluen tegen tvuer Endetvuer verberndet al daer omtrent mer ten genaecte sijnre herbergen niet.¶ Doe hi weder in ENGELANT voer om die ongelouige te veriagen sovolchde hem een sijnre iongeren [-na alst] altoos stadelic na Ende doe hiter TORMADRE quam sterf hi daer Ende doe Sunte GERMEYN van sijnrereysen weder aldaer gecomen was so dede hi sijns iongers graf op doenende hi riepen mit sinen name ende vragede hem wat hi dede. Ende ofhi noch mit hem dienen woude Die ionger sat op ende antwoerde dat hiniet meer in deser eerden leuen en woude Ende doe hem SunteGERMEYN dat consentierde so leyde hi dat hoeft weder neder ende rustein gode.

OP een tijt doe hi in ENGELANT predicte Ende die coninc van ENGELANT

hem ende sijn gesellen geen herberge lenen en woude Doe quam daerSUBULTUS des conincs herde vanden vye ende haelde sijn prouande endeginc weder ten vye Doe hi sach dat Sunte GERMEYN ende sijn gesellengrote coude ende honger hadden so ginc [87va] hi ende ontfincsevriendelic in sinen huse ende liet hem een calf bereyden dat hi thuushad. Na den eten dede Sunte GERMEYN alle die bene vanden caluevergaderen opt vel Ende doe hi gode aen geroepen had in sijnrebedinge so stont dat calf op al geheel. Sanderen dages ginc SunteGERMEYN den coninc haestelic te gemoete ende vragede hem coenlicwaer om hi hem die herberge ontseyde Doe wert die coninc seerbescaemt ende en mochte hem niet antwoerden Doe sprac SunteGERMEYN. Ganc wt dinen rike ende laet enen beteren comen Ende biden

gebode ons heren so dede Sunte GERMEYN SUBULTUS comen mit sinenwiue ende maecten coninc dat alden luden zeer verwonderde Ende vandier tijt so hebben al die coningen van ENGELANT geweest van SUBULTUS

geslachte.

DOe die van SAXONEN tegens den engelsche oerloechden ende si sagendat haerre luttel was doe togen si aen Sunte GERMEYN Ende sijngeselschap die duer haren lande togen Ende ouermits Sunte GERMEYNS

ende sijnre gesellen predicacie so deden si hem alle dopen Ende optenpaeschdach deden si haer wapenen of ende op settent sterkelic testriden mitter minnen des geloefs dat si aengenomen hadden Doe dathaer vyande hoerden quamen si stoutelic tegens dese ongewapendelude Mer Sunte GERMEYN die daer heyme[87vb]lic was hi beual hemallen ende zeide So wanneer hi alleluya roepen soude dat si hem allemit enen roepe antwoerden zouden Ende doe dit gedaen was wordenhaer vyande so zeer verueert dat si allewech liepen ende worpen haerwapenen van hem want hem dochte dattie berge ende die houelenneder quamen vallen op hem.

OP een tijt doe hi doer AUGUSTUDIJN voer ende hi gecomen was tot eensgoets mans graue die CASSIANUS hiete so vragede hi hem hoet mit hemware Ende CASSIANUS antwoerde hem uten graue daer sijt alle hoerdenende seyde Ic bin <+in> een zuete ruste ende ontbeyde die toecoemstons verlossers Ende Sunte GERMEYN seide hem Ruste lange tijt in CRISTO

ende bidt neerstelic voer ons op dat wi vercrigen moeten die bliscap derzaliger verrisenissen.

DOe Sunte GERMEYN te RAUENNEN quam wert hi van PLACIDEN derconinginnen ende van VALENTIAEN haren sone eerlic ontfangen. Endesauonts zende hem die coninginne een zulueren scotel vol vanderleckerster spisen diemen daer had Ende hi ontfincse mer die spise gaf hisinen geselscap Ende die scotel hielt hi voer den armen te geuen Endevoer die scotel mitter leckerre spisen sende hi der coninginnen eenhouten scotel vol gerstens brodes Ende si ontfincse herde geerne Endedaer na dede si die [88ra] scotel al mit suluer ouerdecken.

OP een tijt doe Sunte GERMEYN van deser coningennen ten eten genodetwert so dede hijt geerne Ende hi voer van sijnre herbergen totten pallaseop enen ezel om dat hi van crancheyden niet gaen en mochte. Ende doehi at sterf sijn ezel Doe dattie coninginne hoerde dede si hem geuenalten sconen peert Ende doe hijt sach seyde hi men brenge mi minen[-engel] ezel want hi mi hier brochte hi sel mi weder omme dragen.

Ende Sunte GERMEYN ginc totten doden ezel ende seide Stant op ezelende laet ons weder keren ter herbergen Ende rechteuoert stont hi opende verscudde hem als of hem niet gedeert had Ende also droech hiSunte GERMEYN weder ter herbergen Mer eer hi wt RAUENNEN voer soseyde hi dat hi niet lange leuen en soude. ¶ Na een luttel tijts quam hemden sage aen ende opten seuenden dach sterf hi Int Iaer onsheren.CRISTO. cccc. ende xx. Ende sijn licham wert geuoert te GALLIEN

also hi der coninginnen had gebeden.

Van Sunte EUSEBIUS

Eucebius die altoos maget bleef Doe hi ontfangen had die bereydinge

des doopsels ende hi daer toe belesen was so wert hi daer gedoopt endegenoemt van EUSEBIUM den paus Ende in sijnre dopen sachmenhe[88rb]melsche hande diene vter fonten hieuen. ¶ Een vrouwe diegeuangen was inder herten om sijnre scoenheyt Doe si gaen woude totsinen bedde so en mocht si daer niet toecomen om der engelen wil dietwachteden. Ende doet dach geworden was viel si tot sinen voeten endebat hem vergiffenis. ¶ Doe hi priester geworden was was hi so heilichdatmen sach inder missen tusschen sinen handen geestelikeverholentheit. ¶ Hier na doe die ongelouicheit vanden ARRIANEN alITALIEN besmette om dat CONSTANTIJN de keyser een bescudder was deserongelouicheit so consacrierde IULIAEN die paeus EUSEBIUM tot enenbiscop van VERCELAY. doe dat dongelouige hoerden deden si al diedueren vander kerken sluten Ende doe EUSEBIUS inder stat gecomen wasso knielde hi voer die duere vander meester kerken van onser vrouwenEnde mit sinen gebede gingen alle die dueren op. ¶ Hi verdreefMAXENCIUM den biscop van MEYLANEN wt sinen bisdom om dat hiongelouich was ende ordenierde voer hem enen anderen biscop enengelouigen man die DYONISIUS hiete. Aldus zuuerde EUSEBIUS alle dieheylige kerken van alre ongelouicheit vanden west eynde vander werltEnde ATHANASIUS die biscop aen dat oest eynde.

[88va] COONSTANTIJN die des keysers CONSTANTINUS zoen was hi was

zeer besmet mitter ongelouicheit der ARRIANEN ende wert zeer gestoerttegen EUSEBIUM Ende daer om vergaderde hi enen raet van veel biscopenEnde hi deder comen DYONISIUM dien EUSEBIUS biscop had gemaect Endedie keyser sende vele brieue ende Epistelen tot EUSEBIUM dat hi daercomen zoude Mer want EUSEBIUS wiste dat die ongelouicheit niet en

zoude werden neder geleit Al quaem hi daer Hier om en woude hi nietcomen Daer om ordenierde die keyser datmen den raet zoude houdentot MEYLANEN wantet niet verre van EUSEBIUM en was Ende doe die keyserzach dat EUSEBIUS daer niet en quam so beual hi den ARRIANEN haergeloue te bescriuen Ende beual DYONISIUM den biscop van MEYLANEN

Ende den anderen biscopen die daer waren haer consent hier op tescriuen. Doe dit EUSEBIUS hoerde voer hi derwert ende hi voerseide dathi daer veel gedogen zoude. Ende doe hi daer gecomen was ende diekeyser <+hem> niet brengen en mochte tot sinen wille mit dreygennoch mit giften so wert hi zeer toornich Ende gaf EUSEBIUS inderARRIANEN handen haren wil daer mede te doen Ende thant namen sinevten anderen biscopen ende sloegen eerst zeer Daer na sleepten sineaent ouerste des pallaes alle die trap[88vb]pen neder totter eerdenthent opt hoechste Doe aldus sijn hoeft gewont was Ende sijn aensichtbelopen mitten bloede ende hi hem noch niet en woude consentierenso bonden si hem sijn hande op sinen rugge ende deden hem een seelom den hals ende sleepten hem daer mede. Ende EUSEBIUS dancte godeende seide dat hi oec bereyt waer te steruen om dat heilige geloue testerken. Doe geboet die keyser datmen hem soude senden in ellendenEnde oec den paeus LIBERIUM Ende al dander biscopen die verstoutwaren mit EUSEBIUS exempel Ende die ARRIANEN leydenen in enen altennauwen ende engen kerker ende besloten hem daer in een stede diecorter was dan hi Also dat hi hem niet gestrecken en mochte noch hemgekeren ouer dander zide. mer hi moste sitten bockende mitten hoefdeEnde en mochte niet dan sijn scouderen ende sijn ellenbogen [-en]roeren.

HIer na doe CONSTANTINUS doot was doe volchde IULIANUS nae hem intkeyserrijc Ende om dat hi alden luden genuegen woude so beual hidatmen alle die biscopen die in ellenden waren weder liete comen Endedatmen haer kerken soude vermaken ende dat elc soude wesen invreden onder wat ewe dat hi woude Ende aldus quam EUSEBIUS wederende voer totten biscop ATHANASIUM Ende vertellede hem sijn liden ende[89ra] wederstoet dat hi gedoget had Ende doe dese keyser IULIAEN oecdoot was Ende IOUINIANUS regnierde Ende der ARRIANEN geloue te nyeteginc So keerde EUSEBIUS weder tot VERCELLAY tot sijnre kerken Ende datvolc ontfinken mit groter bliscap. Daer na doe VALENT die keyserregnierde so groeyden die ARRIANEN weder Ende si quamen in EUSEBIUS

huus ende sleepten hem wt sinen huse ouer die eerde Ende si worpenhem doot mit stenen Ende aldus voer hi salichlic tot gode ende wert

begrauen inder kerken die hi selue gestichtet had ¶ Men seit dat SunteEUSEBIUS gode verbeden heeft dat in sijnre stat daer hi biscop was geenARRIANEN leuen en mach. Als men van hem leest so was hi out .lxxxviij.iaer. Hi was inden iaer ons heren .ccc. ende .l.

Die seuen MACHABEEN

Die seuen machaBEEUSCHEN sijn heyligen des ouden testaments

ende waren weerdige martelaren voer die ewe die god MOYSEN ende denkinderen van ISRAHEL gegeuen had. Waer om wi haer salige martelie hierscriuen willen Want dat boec der bibilen geheten MACHABEORUM daer siin gescreuen staet enen igeliken niet kundich en is. ¶ Dese seuenMACHABEEN waren gebrueders ende hadden een weerdige moeder endehaer vader hiet ELEAZAR ende was een priester der wet. Ende om dat[89rb] dese ouermits weerdicheit der ewen geen verkensvleysch eten enwouden so gedogeden si alte grote ongehoerde pinen ¶ Het geuiel datdese .vij. brueders mit haerre moeder worden geuangen Ende dieconinc dwancse tegens der ewen verkens vleysch te eten ende deedseslaen mit gheyselen van ossen zenen. Ende een van dien die die outstewas sprac totten coninc Wat vragestu ende wat wilstu van ons weten wisijn bereyt lieuer te steruen dan onser vader wet te breken. Hier omwort die coninc toornich ende beual te gloeyen pannen ende matalenpotten ende men gloeydese te hant. Ende hi beual datmen den genendie eerst gesproken had sijn tonge wt sinen monde soude snyden Endedat vel van sinen hoefde villen Ende sijn hande ende voete of te slaendaert sijn brueders ende sijn moeder aen sagen Ende doe hi te hantaltemael onnutte gemaect was so beual die coninc dat vuer toe te stokenEnde hem die noch adem in had beual hi te braden inder pannen Endedoe hi daer lange in getorment wert so rieden die moeder ende diebruederen malkander dat si vromelic steruen wouden Ende seiden Goddie here sel werden geuredet in ons ende hi sel aensien die waerheitEnde doe die eerste in deser manieren doot was doe leyden si denanderen om te bespotten. Ende [89va] doe hem dat vel des hoefs mitden hare ofgetogen was so vragede hem die coninc of hi noch enichverkens vleisch eten woude eermen hem ouer al den lichaem tot elkenlede tormente. Hi antwoerde mit vaderliker stemmen Ic en sels nietdoen Ende hier om so ontfinc dese oec in die ander stat die tormentendes eersten. Ende doe hi in sinen alren lesten eynde was sprac hi aldustotten coninc Du alre quaetste mensche du verlieste ende verderfste ons

in desen leuen. mer die coninc deser werlt sel ons verwecken in dieverrisenisse des ewichs leuens die gedoot werden om sijnre ewen. ¶ Nadesen so bespotte men den derden Ende doemen hem sijn tongeeyschede stac hise haestelic wt ende stac [-stac] sijn hande vromelicvoert ende seide coenlic Dese lede heb ic vanden hemel mer om die ewegods veronweerde ic se. Want ic hope dat ic se weder van hemontfangen sel Ende die coninc ende die mit hem waren verwonderdenvan des iongelincs vromicheit Ende doe dese aldus doot was quelden siden vierden Ende doe hi thant bider doot was sprac hi die vandenmenschen verordelt sijn ter doot mogen wel hebben enen sekeren hopeaen gode weder verwect te werden Want hem en sel niet bedriegen dieverwachtinge des leuens Ende doemen den vijften ge[89vb]tormentethad sach hi op den coninc ende seide Al bistu een sterflic mensche Wantdu macht hebste so doe di wat ghi wilt mer en wilt niet wanen dat onsegeslachte van gode gelaten is mer ontbeit een luttel ende du selste sienhoe sijn grote machte di in dinen geslachte quellen sel. ¶ Na desenleyden si den sesten om te pinen Ende doe dese mitten voerseydentormenten duersocht bider doot was sprac hi En wil niet dwalen tevergeefs want wi liden dit voer ons seluen om dat wi gesundiget hebbentegen onsen god Ende in ons is geschiet dat wel te verwonderen is. meren waent niet dat di dit onuergouden sel bliuen dattu tegens godepijnste te vechten. bouen natueren so verdroech dese moederwonderlike vriendelic dat liden haerre kinder die wel weerdich is geden-kens in gode om den hope die si in gode had dat si op eenre tijt vandien dage haer .vij. zonen voer haren ogen aldus martelien sach Ende siriet elken ende troestse mit vaderliken talen Vromelic totter martelienEnde in haren weken wijfliken gemoede nam si aen een vroem manlicherte dat veruult was mit alre wijsheit ende sprac tot hem Ic en weetniet hoe ghi in minen buuc openbaerde want ic en gaf v den geest nietnoch die ziele noch dat leuen noch ic [90ra] en sciep elken sijn ledeniet Mer die scepper deser werlt die des menschen geboerte formiertende geuonden heeft dat beginsel der menschen hi sel v weder geuenden geest ende dat leuen also ghi nv v seluen veronweert om sijnreewen. ¶ Doe pensde die coninc dat hi licht veronweert zoude werdenvanden iongelinc mitten woerden der moeder die si sprac totten kindedat noch leefde dattie ioncste was ende pijndes hem zeer daer of tebrengen. Oec zwoer hi dat hine rijc ende zalich maken woude ende hinete vriende hebben woude waert dat hi laten woude die ewe sijnrevaderen Ende dat hi hem geuen zoude ende voersien van al dat hi

behoefde Ende doe die iongelinc hier na te male niet horen en woudeso riep die coninc die moeder des iongelincs ende riet haer dat si haerkint ter zalicheit raden zoude Ende doe dit die coninc der moeder mitvele woerden had geraden So loefde hem die moeder dat te doen als mitallen ernste ter zalicheit raden Ende si keerde haer tot haren kinde endebespotte desen fellen tyran ende seide in vaderliker talen Soneontfermdi mijns die di ix. maende in minen licham droech ende drieiaer melc gaf ende di voede ende die di in deser outheit gebrocht heb. Icbiddi dattu opwaert sietste ten hemel ende merke dat god hemel endeeerde ende alle datter [90rb] in is van niet heeft gescepen Ende desgelijcs der menschen geslachte oec van niet heeft voert gebrocht Endealdus selt geschien dattu desen mordenar niet ontsien en selste merweerdich wertste dinen brueders gelijc te sijn Ende ontfanc nv vromelicmit hem den doot voerdie vaderlike ewe op dat ic di weder ontfangenmach mit dinen brueders in sijnre ontfermicheit Ende alsi dit zeidesprac die iongelinc totten pijnres Wien ontbeydi Ic en doe des coninxgebot niet. mer ic bin gehoersam den godliken geboden der ewen dieons ouermits MOYSEN gegeuen sijn Ende sprac voert totten coninc Du dieeen vinder biste alre quaetheit tegens den IODEN du en selste denhanden gods niet ontvlien want wi liden dit voer onse zunden Ende al isonse here een luttel vertoornt nochtan sel hi weder gevredet werdenEnde versoent mit sinen knechten om deser castijnge wil mer dumisdadige ende quaetste bouen allen menschen en verheffe di niet tevergeefs tegens sinen knechten di ontstekende mit ydelen hope. Wantnoch en biste niet gecomen totten vonnisse of gerechte des almachtigengods dien alle dingen bekent sijn. Want mijn bruederen die nv een cortetorment geleden hebben si sijn nv deelachtich geworden der beloften

des ewigen le[90va]uens Mer mitten rechten ordel gods seldi ontgeldendie pyne der houerdyen Ende ic leuere mijn ziele ende mijn lichaemouer inden tormenten om mijn vaderlike ewe also mijn brueders gedaenhebben Ende ic aenroepe gode dat hi haestelic onsen volke genadichwesen wil Ende hi di mit tormenten ende slagen wil doen bekennen dathi alleen god is Ende des almachtigen gods gramscap moet eyndenemen in mi ende in mijn brueders die hi gerechtelic gebrocht heeft oponse geslachte. Doe wert die coninc mit toorne ontsteken ende dedenfelliker doden dan die ander want hijt zwaerliken verdroech van hem dathi aldus bespot ende verwonnen wert Ende dese sterf oec aldus zuuer inallen dingen gode betruwende Ende ten lesten wert die moeder gedootna haren seuen zonen.

Ad vincula PETRI.

Die hoechtijt van Sunte PETERS banden diemen hiet Ad vincula

was in geset om alre hande zaken Die eerste was in een gedenkenisseder verlossinge Sunte PETERS want also men vint in SCOLASTICA HISTORIA

So ginc HERODES AGRIPPA te ROMEN Ende GARIUS des keysers TYBERIUS neuehadden herde lief. Op enen dach doe HERODES mit GARIUS reet op enenwagen so hief hi sijn hande opwert te hemel ende seyde Och of ic desouden mans [90vb] doot sage die een here is van alder werlt Dit hoerdedie wageman Ende thant seide hijt TYBERIO den keyser Daer om wert diekeyser gram ende sloot HERODEM inden kerker Ende op enen dach doeHERODES daer sat so was daer een van den geuangenen die geleert was intoueryen Ende doe HERODES daer so sat luenende aen enen boem daereen wlkijn op sat so seide die touenaer tot HERODES En ontsich di nietwant du selste haestelic verlost werden Ende also zeer verheuen dat didijn vriende benyden zullen Ende in deser heerscappien selstu steruenWant also haestelic alstu dustanigen dier zien selste bouen di so enselstu bouen vijf dage niet leuen. ¶ Hier na sterf TYBERIUS die keyserEnde GARIUS sijn neue wert keyser na hem Ende verloste HERODEM vtervangenissen Ende verhieffen grotelic ende senden coninc in IUDEA. Doehi daer gecomen was begonste hi die heylige kerc te veruolgen Endevoer den paeschen so dede hi Sunte IACOB Sunte IANS bruederonthoefden Ende om dat hi sach dat dit den IODEN wel genoechde sovinc hi Sunte PETER binnen die dage der paescheliker hoechtijt endesloten inden kerker om dat hine naden paesschen den volke leuerenzoude Mer dengel ons heren quam snachts tot hem inden kerker Endeverlosten wt HERODES banden wonderlic Ende hieten vrilic [91ra] wechgaen om te prediken. Mer des conincs sunde en mochte geen verstecrigen vander wraken Want sanderen dages dede h<+i> Sunte PETERS

wachters voer hem brengen om dat hi se zwaerlic woude tormenten merhet wert hem belet dat hijs niet en dede om dat Sunte PETERS verlossingeden anderen niet en zoude staen tot pinen. Want hi voer haestelic totCESARIEN ende daer wert hi van den engel gods geslagen dat hi sterf.

IOSEPHUS seit Doe HERODES tot CESARIEN gecomen was Ende voer hem

gecomen waren alle die mannen van dien lande doe quam hi voert tervergaderinge Doe die dach begonste ende was gecledet mit enen sconenclede wonderlic gewrochtet van goude ende van zuluer Ende doe dat

gulden cleet in hem ontfinc die radyen der zonnen doe docht dengenen diet sagen dat die claerheyt vanden blenkenden goude endezuluer wtgaf twiuoldige claerheit so dat hi hem verueerlic docht aen tesien Ende hier om verhief hi hem zeluen in zijnre herten bouen dien datder menscheliker natueren toehoert Ende thant riep dat volc mitsmekenden woerden tot hem seggende Tot deser tijt toe heb wi diontsien als enen mensche mer van nv voert bekennen wi dattu bouender menschelicheit biste. Ende doe hem dese smekinge welge[91rb]nuechde ende hi niet veronweerde die godlike ere diemen hemdede doe sach hi bouen sinen hoefde sitten dat wlkijn dat was die bodeder doot daer hi bi sach dat hi steruen moste Ende doe hijt sach seide hitotten volke Ay my ic v god sterue want hi wist wel na dat hem dietouenaer geseit had dat hi dan binnen vijf dagen steruen soude Endethant wert hi geslagen vanden engel gods ende vijf dage lanc soduerknageden die worme zine darmen Ende also sterf hi onsalichlic mitgroter pinen ende stanke also dat si alle van hem vlogen. ¶ Hier om indie gedenkenisse der wonderliker verlossinge Sunte PETERS ende van sogroter wraken inden tyran die daer so haestelic na volgede daer om soviert die heylige kerke die feeste vander ontbindinge of verlossingeSunte PETERS Ende daer om leest men inder epistelen vander missenvander verlossinge Sunte PETERS.

THEODOSIUS des keysers dochter die VALENCIAENS wijf was si voer vandeuocien tot IHERUSALEM Ende een IODE brocht haer daer tot eenre grotergiften die twe kethenen daer Sunte PETER mede gespannen was onderHERODES. Daer na doe si weder te ROMEN gecomen was ende si sachdattet volc van ROMEN opten eersten dach van oestmaent grote feestehadden in AUGUSTUS des keysers ere doe sach sijt alte [91va] nodedatmen enen verdoemden man so grote ere doen soude Ende si dochteoec datmen tvolc niet lichtelic daer of en zoude mogen brengen daerom begeerde si datmen dese gewoente ende dese ere doen zoude inSunte PETERS gehuechnisse Ende eren sijnre verlossinge Ende dat alt volcdien dach hieten zoude den dach Sunte PETERS ad vincula. Hier om hadsi hier van raet mit APELAGIUM den paeus Ende mit vriendelicheit endebeden brochten sijt volc daer toe datmen vergeten zoude des princender heidenen ende datmen dien dach voert alle iaer vieren soude in diegehuechnisse des princen der apostelen Endeals dit alden volkegenuechde so brocht die coninge voert die kethene die si vanIHERUSALEM had gebrocht ende toondese al den volke Ende die pausbrocht voert die ander daer Sunte PETER mede gespannen was onder

NERO den keyser. Ende doe men dese kethene aen malkander leyde sovergaderden si hem ende worden een ouermits myrakulen recht of sialtoos een hadden geweest Ende daer om ordenierde die paeus endedie coninginne tehant dat alt volc die ere soude doen den prince derapostelen die si te voren hadden gedaen den prince der heydenen Aldusleyden die paus ende die coninginne in Sunte PETERS kerc diemen hietAD VINCULA of SUNTE [91vb] PETERS BANDE ende gauen daer toe grote gifteende veel priuilegien Ende die paus ordenierde datmen alle die werltduer desen dach vieren zoude Dit seit die heilige lerer BEDA.

HOe groot die cracht van deser kethenen is dat was geopenbaert inden

iaer ons heren .ixc. ende xliiij. Want doe ter tijt besat die duuel sowredelic enen graue die des keysers OTTEN neue was dat hi hem zeluenverscoerde mit sinen tanden. Doe beual die keyser datmen vuerensoude tot IOHANNES den paeus Ende dat men hem Sunte PETERS ketheneom den hals doen soude Ende doemen hem een ander kethen omdenhals leyde ende hem daer geen gesontheit of en quam om datter geencracht in en was so brochtmen ten lesten voert Sunte PETERS ketheneende leyde se den verwoeden om den hals ende die duuel en mocht nietverdragen die cracht der kethenen voer hem allen voer hi wt alroepende. Doe dit sach THEODRICUS die biscop van METEN so greep hidese kethene ende seide Dat hi se niet en woude laten gaen in geenrewijs ten waer datmen hem sijn hant of sloege Ende doe hier om tuschenden paus ende mitter clergien ende den biscop groot anderhort gedeechso brochte die keyser ten lesten ten strijt te vreden [92ra] Endeverwerfde enen rinc vander kethenen tottes biscops behoef.¶ Velemiraculen geschieden ouermits desen rinc. Want daer was een grootdrake in eenre stat Ende Sunte DONATUS die heylige biscop hi maecte eencruce mit sinen vingerlijn voer des draken hoeft ende spoech hem indenmont Ende toonde hem desen rinc ende also dode hine.

MEn vint in eenre historien dat hem die duuel openbaerde inden lande

van CRETEN in MOYSES gelikenisse Ende vergaderde die IODEN van allenziden ende leydse op enen groten hogen berge neuens der zee endebelouede hem dat hi voert soude gaen ende leydse droges voets tottenlande van beloften Mer aldus dede hire ontellike vele drenken. Ditschijnt dat die duuel den IODEN dede tot eenre wraken om dat die IODEN

der coninginnen gegeuen hadden Sunte PETERS kethene ende daer medebelet wert ende of quam AUGUSTUS des verdoemden keysers feeste. mervele vanden IODEN ontgingen ende worden gedoopt. ¶ Noch is een sake

daer dese feeste om geset is ende is dese Doe Sunte PETER inden kerkerlach doe verloste hem onse here van sinen banden als wi geseit hebbenende die epistel in hout. Ende die wile onse here mit sinen iongerennoch wanderde opter eerden so gaf hi Sunte PETER macht bouen hemallen te [92rb] binden ende tontbinden alst ewangelium in hout waerom dat wi lude die gebonden sijn mitten bande onser zunden noothebben geabsoluiert te zijn ende ontbonden van onsen zunden Endedaer om doen wi hem ere in die feeste van sinen banden om dat hi onsontbinden sel vanden bande onser zunden Also hi verdiende dat hemonse here verloste van sinen binden ende hem macht gaf te binden endetontbinden Ende dat om dese leste zake die feeste geordeniert was datmachmen daer in merken Want men die epistel zijn verlossinge hudenhout Ende dat ewangelium is vander macht dat hem onse here gaf tebinden ende tontbinden Ende die collecten ende gebeden van hudenbidden aen gode dat hi ons ouermits den gebede Sunte PETERS ontbin-den wil van onsen zunden.

HOe Sunte PETER ouermits den slotel die hem god gaf somtijt

ontbonden heeft die der verdoemenisse weerdich waren of dieverdoemt souden werden dat vintmen in enen mirakel dat bescreuen isin enen boeke van onser vrouwen mirakulen Als dat te COLEN in SuntePETERS cloester een monic was die zeer licht van zeden was endeoncuusch Dese sterf haestelic ende die duuel wroechden Ende alle

manieren van zunden rie[92va]pen tegens hem Die een seide Ic bindijn giericheit daer du altoos mede begerende waerste eertsche dingentegens den godliken geboden ende raden. Een ander riep ic bin dijnydel glorie daer du di zeluen mede voerden menschen houerdelicverhiefste. Een ander riep Ic bin die logene daer du mede logeste endealdus seide een igelic vaste wat. Ende sommige goede werken die higedaen had ontsculdichden hem weder zeggende. Ic bin diegehoersamheit die du altoos dinen ouersten deetste. Een ander seide Icbin den psalme vander psalmodyen die du dicke gode songeste MerSunte PETER wies monic dat hi was hi ginc tot onsen here om voer desenmonic te bidden ende onse here antwoerde hem En heeft die propheteniet voergeseit ouermits minen geest here wie sel wonen in dinentabernakel of wie zel rusten in dinen heyligen berge Die gene die ingaetsonder vlecke Hoe sel dan dese mogen behouden werden die niet ingegaen en is zonder vlecke noch die geen rechtueerdicheit gedaen enheeft Doe bat nochtan Sunte PETER mitter weerdiger moeder gods so

lange voer hem dat onse here die sentencie also gaf dattie ziele wederkeren zoude inden lichaem Ende daer penitencie doen. Doe verueerdeSunte PETER den duuel mit den slotel die hi in sijnre hant [92vb] haddeende veriageden ende hi leuerde dese ziele in eens mans hande die oecin dien cloester een monic had geweest Ende beual hem dat hi se wederinden licham brengen zoude Ende die gene dien tot den licham voerdebat hem dat hi alle dage voer hem lesen zoude den psalm miserere meideus Ende dat hi sijn graf dicke mit besemen reynigen zoude hem tenlone dat hine weder tot sinen lichaem voerde. Ende dese monic wertweder leuendich ende beterde sijn leuen also dat hi zalich voer tot gode.

STEPHAN pape

Die heilige paus STEUEN doe hi veel heydenen mit woerden ende mit

werken des doechdeliken exempels had bekeert Ende hi veelremartelaren lichamen had begrauen so wert hi ten lesten alte neerstelicghesocht vanden gesinde des tween keyseren VALERIAEN ende GALIENE

datmen hem ende sijn klerken soude dwingen den afgoden tofferen ofmit veel tormenten ter doot te brengen Ende die keyseren gauen eengebot so wiese vinge dat hi al haer goet soude hebben Ende alduswerter x. sinen clerken geuangen Ende worden zonder vertrec onthoeft.Sanderen dages wert Sunte STEUEN die paeus geuangen Ende menleyden tot MARS tempel om dat hi daer den afgoden aenbeden zoude ofdatmen soude onthoefden Ende doe hi inden tem[93ra]pel gecomenwas so bat hi gode dat hine woude destruieren Ende thant viel daer eengroot deel vanden tempel Ende alle die menichte vlo van anxte EndeSunte STEUEN ginc tot Sunte LUCIEN kerke Ende doe die keyser dit hoerdesende hi meer ridders om hem dan hi eerst dede Ende alsi quamenvonden si hem misse doende Ende doe hi deuotelic gods lichaem hadontfangen So onthoefden si hem thant in sinen zetel Int Iaer ons herencc. ende .lx.

Inuencio sancti STEPHANI

MEn vint dat Sunte STEUEN des eersten martelaers lichaem

geuonden wert inden seuenden Iaer des keysers HONORIUS dat <+was>inden Iaer ons heren cccc. ende xvij. Dese feeste wert genoemt sijnvindinge sijn oueruoeringe ende zijn geuoeginge. Aldus was hi

geuonden want also GENADIUS so was een heylich priester te IHERUSALEM

wt dien lande geboren ende hiete LUCIANUS Doe dese op enen vridachsnachts op sinen bedde lach ende sliep mer bina wakende soopenbaerde hem een out man scoen ende lanc mit minliken aensichteende mit enen langen baerde Ende hi was gecleet mit enen blenkendenmantel daer costelike ghesteenten ende gulden crucen in ghewrochtwaren Ende hi was gheschoeyt mit cousen die bouen vergult warenEnde hi had een gulden roede in sijn hant daer hine mede aenruerdeende seide Make kenlic [93rb] mit groter vliticheit onse graue. want wisijn ontamelic begrauen in een oneerlike stat daer om so segtet IAN denbiscop van IHERUSALEM dat hi ons legge in een eerlike stede want alsdroefheit ende vernoey die werlt pinigen sel so heeftet god gedocht diewerlt te helpen bi onsen gebede. Ende LUCIANUS die priester vragedehem here wie bistu hi antwoerde Ic bin GAMALIEL die PAULUS die apostelopvoede ende hi leerde die ewe tot minen voeten Ende die hier mit mileit is Sunte STEUEN die vanden IODEN buten der porten gesteent was omdatten die beesten ende die vogelen souden eten. Mer god onse herewien dat dese martelaer trouwelic diende hi en liets niet geschien. Mermit groten eernste nam icken ende groeffen in mijn graf Ende die anderdie hier mit in leit is NYCODEMUS mijn neue die snachtes tot IHESUM gincende die gedoept wert van Sunte PETER ende Sunte IAN Ende hier omwaren die princen der priesteren so toornich dat sine souden dootgeslagen hebben en hadden sijt om onsen wil niet gelaten. mer nochtannamen si hem sijn goet ende verdreuen hem van sijnre heerscapienende sloegen seer ende lieten hem bina al doot leggen Mer die derdedie hier mit mi leyt is ABIAS mijn sone die in sinen twintichsten iaergedoopt was ende maget bleef ende leerde mit PAULUS minen iongergods ewe mer ETHE [93va] mijn wijf ende ZELEMAS mijn sone en sijn nietmit ons begrauen om dat si CRISTUS geloue niet mit ons en ontfingen.mer du selseste anderswaer vinden begrauen Ende haer graue selstuidel vinden ende hol Doe Sunte GAMALIEL dit geseit had voer hi wechEnde doe dese priester ontsprongen was so bat hi gode of dit visioenwarachtich waer dattet hem driewerf openbaren moste. Opten anderenvridage daer na so openbaerde hem GAMALIEL als hi te voren gedaen hadende vragede hem waer om hi dat verroekeloest hadde te doen dat hihem geseit hadde. Ende LUCIANUS zeide here mijn ic en hebt nietverroekeloest. mer ic bad gode oft warachtich waer dattet mi driewerfmost openbaren Ende GAMALIEL seide hem Om dattu pensdeste in dijnreherten oftu ons vondeste hoe dattu elkes gebeente soudeste mogen

onderkennen Daer om sel ic di geuen een gelikenisse daer du eensigelijcs gebeente mede ondersceyden zelste Ende hi toonde hem driegulden corue ende den vierden sulueren Die een van desen was vol vanroden rosen Ende die ander twe vol van witten rosen Ende den vierdendie suluer was was vol saffraens Ende GAMALIEL seide Dese corue sijnonse tomben die rosen onse gebeente Die corf die vol roder rosen isdats Sunte STEUENS gebeente die allene van ons luden gemartelijt is

[93vb] Die ander twe corue die vol witter rosen sijn dat is mijn endeNYCODEMUS tombe die geduerende waren mit zuuerre herten in CRISTUS

geloue. Mer den vierden zulueren corf die vol saffraens is dat is ABYAS

mijns zoens tombe die zuuer was van licham ende maget ende voerzuuer vter werlt Doe hi dit geseit hadde voer hi weder wech.

OPten vridach in die weke daer na so openbaerde hi hem weder algestoort ende berispten zeer van sijnre roekeloesheit ende van sijnrebeydinge Doe stont LUCIANUS die priester haestelic op ende ginc totIHERUSALEM waerts Ende al dat hi gehoert had seide hi IAN den biscop vanIHERUSALEM mit anderen biscopen die hi ontboden had tot dier stat dieLUCIANUS ghewijst was Ende alsi begonsten te grauen vernamen si eenalten zueten roke Mit welken roke bider verdienten deser heiligengenesen worden wel lxx. menschen van alre hande zuucten. Ende aldusdroegen si dat gebeente der heiligen mit groter bliscap inder kerken vanSYON die in IHERUSALEM was Ende daer groeuen si se eerlic ende in diezelue vre viel een groot regen. ¶ Van desen visioen ende vertoningevertelt BEDA in sinen coroniken. Na deser manieren voerseit was SunteSTEUENS licham geuonden opten dach datmen sijn passie viert. Oec washi op dien seluen dach gepassijt also men seit. Mer die [94ra] feestenwaren verwandelt om twe redenen Die eerste is want CRISTUS wertgeboren in eertrijc op dattie mensche zoude werden geboren indenhemel Hier om wast wel behoerlic datmen na CRISTUS geboerte vierensoude Sunte STEUENS geboerte dat is sijn steruen want doe wert higeboren inden hemel ende opuoer tot CRISTUM in sijnre glorien Endewas die eerste die na CRISTO om CRISTO sijn martelie gedogede omdatmen merken zoude dattie een aldus na die ander volgen zoude waerom datmen van hem singet Gisteren was CRISTUS geboren inder eerdenopdat STEPHANUS huden geboren soude werden inden hemel ¶ Die anderreden is want men plach die feeste van Sunte STEUENS vindingefeesteliker te doen dan van sijnre passien ende dat was om dieweerdicheit van CRISTUS geboerte Ende oec om vele miraculen die onsehere dede doe men hem vant. Mer want sijn passie weerdiger is dan sijn

vindinge ende behoerlic feesteliker geuiert te werden Daer om verleydedie heylige kerke die feeste van sijnre passien totter tijt datmense inmeerre weerdicheit hebben soude.

Also Sunte AUGUSTIJN seit so was Sunte STEUENS oueruoeringe aldus

gedaen. ALEXANDER die senatoer voer mit sinen wiue te IHERUSALEM Endemaecte daer Sunte STEUEN den martelaer alten sconen capelle [94rb]Ende hi beual datmen hem na sijnre doot neuen Sunte steuen grauensoude. Ende .vij. Iaer na sijnre doot woude IULIANA sijn wijf weder telande keren want si daer vele moeynissen leet vanden princen Ende siwoude haers mans licham mit haer voeren. Ende doe si dit den biscopalte zeer bat so brocht haer die biscop twe sulueren cassen voert endeseide Ic en weet niet in welc van desen cassen dijns mans gebeente isEnde si seyde Ic kense wel Ende si begreep Sunte STEUENS casse endeomhelsedse Ende doe si aldus waende haers mans lichaem mit haervoeren so voerde si Sunte STEUENS licham. Ende doe si int scip mittenlicham gegaen was so hoerdemen dengelen singen Ende daer quam eenalten zueten roke Ende die duuelen riepen ende maecten grotetempeest ende seyden we ons we ons want STEUEN die eerste martelaervaert hier duer ende slaet ons mit wreden slagen des vuers Ende doe diesciplude hem ontsagen te verdrenken so aenriepen si Sunte STEUENS

hulpe Ende thant openbaerde hi hem ende seide Ic bint en ontsiet v nietEnde thant wertet herde stille Doe hoerden si die duuelen roepen.Wrede prince ontsteke dat scip want STEUEN onse vyant isser in Doesende die prince vijf duuelen daer dat sijt scip ontsteken zouden. merons heren engel verdrancse inden gront. [94va] Ende doe si gecomenwaren tot CALCIDONIEN doe riepen die duuelen Die gods knecht coemtdie vanden IODEN gesteent is Aldus quamen si gesont totCONSTANTINOBEL Ende si groeuen hem daer mit groter weerdicheit Ditseit AUGUSTINUS. Mer die vueginge Sunte STEUENS licham mit SunteLAURENS gesciede aldus.

HEt geschiede dat EUDOXIA des keysers dochter beseten wort vandenduuel Ende doe dat haren vader ontboden was doe dede hi sijn dochtertot CONSTANTINOBEL brengen om dat si Sunte STEUENS gebeente aentastensoude want die duuel riep in haer Ten si dat Sunte STEUEN te ROMEN

come ic en sel niet wt gaen want die apostelen willent aldus hebbenDoe dat die keyser hoerde so gecreech hijt vanden clerken ende van denvolke van CONSTANTINOBEL dat si die van ROMEN geuen souden SunteSTEUENS licham Ende si souden Sunte LAURENS lichaem daer weder voer

hebben Doe screef die keyser hier van tot PELAGIUM den paeus Ende diepaeus consentierdet bider cardinalen wille des keysers bede. Ende sibrochten Sunte STEUENS lichaem te ROMEN Ende die van CONSTANTINOPEL

quamen mede om Sunte LAURENS licham tontfangen Aldus wert SunteSTEUENS licham ontfangen te CAPUANE Ende die van CAPUANE cregen mitgroter bede Sunte steuens rechteren arm Ende daer wert gesticht inSunte STEUENS ere die kerke van CAPUANE. Ende alsi te ROMEN

geco[94vb]men waren Ende si den licham droegen in Sunte PETERS

kerke ad vincula doe bleuen die gene staende diet droegen ende enmochten niet vorder gaen Ende die duuel riep inder ioncfrouwen Ghipijnt om niet want hi en heeft hier geen stat gecoren Mer bi SunteLAURENS sinen brueder wil hi wesen Ende thant droechmen den lichaemderwert Ende alsen die ioncfrou aenruerde wert si thant gesont endeverlost vanden duuel Ende Sunte LAURENS verlach in die ander zidevanden graue recht of hi hem verblide in dier toecoemst Sunte STEUENS

sinen brueder Ende hi liet die helfte vanden graue idel tot Sunte STEUENS

behoef Ende doe die van CONSTANTINOBEL haer hande deden aen SunteLAURENS om hem wech te doen so vielen si ter eerden recht of si doothadden geweest Ende doe die paeus ende die clergie ende dat volc voerhem bat so en quamen si nauwe te vespertijt weder tot hem seluennochtan storuen si binnen tien dagen Ende die hem hier ingeconsentiert hadden si worden onsinlic ende en mochten niet geneseneer dese twe heilige lichamen te gader quamen ende begrauen wordenDoe wert daer gehoert een stemme van den hemel aldus seggende Osalige ROMEN die in enen graue besluteste Sunte STEUENS licham vanIHERUSALEM Ende Sunte LAURENS lichaem van HISPANIEN tot den gloriosenpande. Dese geuoeginge geschiede inden Iaer [95ra] ons heren ix.c

ende xxv. Sunte AUGUSTIJN bescrijft dat ses doden verresen ouermits denaenroepen van Sunte STEUENS naem. Van desen heyligen martelaerSTEPHANUS seit AUGUSTIJN. GAMALIEL openbaerde desen martelaer. SAULUS

steendene ontcledet. CRISTUS maecten rijc doe hi was in doekelkijnsgewonden Ende croonden mit sinen preciosen bloede. Noch seit SunteAUGUSTIJN Sunte STEUEN blencte die scoenheit sijns lichams Ende diebloeme sijnre outheit Ende die scone sprake der redenen Ende diewijsheit sijnre heyliger herten Ende dat werc der godheyt.

DOMINICI confessoris.

DOMINICUS die leydsman ende vader vander predicaer orden hi was

geboren wt ENGELANT Sijn vader hiet FELIX Ende zijn moeder IOHANNA.Doe sijn moeder hem noch droech in haren licham so docht haer dat sidroech enen hont die in sinen mont droech een bernende fackel die alledie werlt ontstac. Een vrouwe dien vter fonten hief docht oec datDOMINICUS dat kint een claer sterre aen sijn voerhoeft had die al die werltverlichte. Doe hi noch een kint was ende onder sijn voetster so vantmendicwijl dat hi was gaen leggen op die blote eerde Ende ten lesten wert higesent ter scolen Ende om dat hi so geerne wijsheit geleert had so endranc hi binnen x. iaren genen wijn Ende doe hi daer of vermaert[95rb] wert so vercoft hi al zijn boeken ende gaft gelt daer of den armenEnde doet gerufte sijnre heylicheit wies so maecten die biscop vanEXOMEUS in sijnre kerken canonic regulier Ende want hi hem alleen eenspiegel der heilicheit was so wert hi vanden canoniken onder priorgemaect. Dach ende nacht veronledichde hi hem in bedingen ende instudieren der heyliger scrift Ende hi bat gode eenpaerlic dat hi hem desegracie woude instorten dat hi hem seluen enigen tijt mochte geuen terzalicheit ende orber sijns euen kersten. Stadelic las hi ende oefendebouen allen boeken die collacien der heyliger vaderen In welken hivercreech die volmaectheit eens geesteliken leuens.

HEt geuiel tot eenre tijt dat DOMINICUS voer mitten biscop tot TOLOSEN

ende doe wert hi gewaer dat sijn weert ongelouich was ende dienbekeerde hi tot CRISTUM ende hi presentierden onsen here als deneersten zancte van sinen oeste die hi namaels oesten woude Doe devoerseide biscop doot was so bleef daer DOMINICUS mit een luttelgeselscaps Ende predicte vromelic twoert gods tegens die ongeloueende die wedersake der waerheit bespotten ende worpen na hem slijcende spekel Ende om spot so bonden si hem stro achter aen sijn clederEnde wan[95va]neer men hem dreygede te doden so antwoerde hionverueert Ic en bin niet weerdich der glorien der martelien noch enhebs oec verdient te steruen also zaligen doot Ende hier om ginc hivromelic mit vruechden al singende daermen hem seide dat na hemgelaget was Ende hier van verwonderden si hem ende seiden Enontsietstu di niet van der doot wat zoutste gedaen hebben of wi digegrepen hadden Hi antwoerde hem ende seide Ic soude v gebedenhebben dat ghi mi niet haestelic doot geslagen en hadt mer dat ghi mialtemael van lede te lede sout ontledet hebben Ende dat ghi dan diestucken van minen leden voer minen ogen sout geleyt hebben Ende

daer na mijjn ogen sout wtgesteken hebben Ende dat ghi ten lestenminen lichaem also sout laten leggen wentelen in sinen bloede voerdoot Of dat ghine gedodet had tot uwen wille.

OP een tijt doe hi enen man vant die van armoeden aen dieongelouicheit geuallen was so woude hi hem seluen vercopen om dat himit dien gelde den man helpen zoude wt dier armoeden ende verlossenvander ongelouicheit Ende dit zoude hi gedaen hebben en hadt god nietanders voersien.

OP een tijt quam een wijf tot hem ende clagede hem iammerlic hoe datsi had enen brue[95vb]der die onder den SARRAZINEN geuangen wasEnde si en genen raet wiste hoe si haren brueder verlossen mochte Doegaf Sunte DOMINICUS hem seluen datmen vercopen zoude om dien mante verlossen mer god voersacht dat hi orberliker wesen zoude diegeestelic geuangen waren hi en liets niet geschien.

HIer na began DOMINICUS te denken om een orde te maken die al die

werlt doer mocht gaen prediken ende tegens dongeloue tgeloue CRISTI

mocht oprechten ende vermeerren Ende hi voer te ROMEN ende eyschteende bat van INNOCENCIUM den paeus dat hi hem ende sijn navolgersconfimieren woude een orde die hieten ende wesen soude derpredikaren orde Ende doe die paeus niet wel willich en was So sach hiop eenre nacht een visioen als dat hem dochte datmen dreychde daerneder te werpen Sunte IANS kerke te LATRANEN Doe hi dit mit vresen sachdocht hem dat DOMINICUS daer tegen liep ende stont daer onder endehieltse mit sinen scouderen also dat si niet en viel Doe die paeusontspranc ende hi dit visioen verstont so dede hi DOMINICUS bede endebat hem dat hi tot sinen bruederen ginge ende dat si kiesen zouden eengeproefde regule ende dat si dan weder tot hem quamen hi soude hemhaer regule confirmieren also als si aen hem begeert hadden. [96ra]

Doe keerde DOMINICUS weder tot sinen bruederen ende vertelde hemdes paeus woerde. Hi had doe omtrent xvi. brueders Ende si aenriependen heiligen geest Ende coren Sunte AUGUSTIJN des lerers regel om dat siinden name ende inden werken predikaers wouden werden mer tot dervoerseider regule namen si oec nauwer punten die si wouden houdenmer hier en binnen sterf INNOCENCIUS die paeus. HONORIUS quam nahem ende dese confirmierde hem haer regule Inden iaer ons heren cc.ende xvi.

DOe Sunte DOMINICUS te ROMEN lach in Sunte PETERS kerc ende batonsen here om die confirmacie sijnre orden so sach hi tot hem comen

die gloriose princen PETRUS ende PAULUS. Die eerste was Sunte PETER

ende gaf hem enen stoc Sunte PAULUS gaf hem een boec ende seide Gaetprediken want du biste hier toe vercoren van gode Ende rechteuoert docht hem dat hi sine iongeren sach gespreyt al die werlt doer Ende sigingen twe ende twe te gader ende predicten den volke twoert godesEnde doe hi tot TOLOSEN quam deylde hi sine brueders ende sendersommige in ENGELANT ende sommige te PARIJS ende sommige teBONONIEN Ende hi keerde selue hi weder te ROMEN.

HEt was een monic die eer dattie predicaren ordine began sach in enenvisioen hoe dat [96rb] onse lieue vrouwe knielde voer haren lieuenzoen ende leyde haer hande te gader ende bat hem voer datmenschelike geslachte mer onse lieue here ontseide dicwijl sijnre lieuermoeder dese bede Endealsi hem stadelic anlach so seide hi haer.Moeder mijn wat mach ic hem meer doen c sende hem patriarken endepropheten daer si hem luttel van beterden Ic quam selue tot hem Daerna sende ic hem mijn apostelen ende si doden mi ende hem. Ic sendehem die martelaren ende confessoren Ende die en hoerden si oec niet.Mer lieue moeder ten is niet behoerlic dat ic v yet ontseggen soude daerom sel ic hem geuen mijn predikaers daer si mede mogen werdenverlicht ende gereynicht Mer en beteren si hem dan niet so sel ic tegenshem comen.

OP een tijt geuielt dat .xij. abten vander grawer orden gesent worden teTOLOSEN tegens dongeloue Ende doe ter tijt sach een monic ditvoerseide visioen want doe onse here sijnre moeder geantwoert had alsvoerseit is so antwoerde si Sone ghi en selt hem niet doen na haerrequaetheit. mer na uwer bermherticheit Ende doe wert die zoenverwonnen mitter moeder bede ende seide Om dijnre bede sel ic nochdese bermherticheyt mit hem doen. dat ic hem mijn predicaren zenden

sel die se vermanen ende leren [96va] zullen. Mer en beteren si hemdan niet so sel ic tegen hem comen

EEn minrebrueder die lange tijt Sunte FRANCISCUS geselle had geweest hiverteldet veel bruederen vander predicaren orde Dat doe SunteDOMINICUS te ROMEN lach om die confirmacie sijnre ordine te vercrigenvanden paus daer hi snachtes in sinen gebede was so sach hi inden geestCRISTUM inder lucht drie speren houdende inder hant Ende dat hi sescudde op die werlt Ende sijn moeder quam haestelic tegen hem Endevragede hem wat hi doen woude Ende hi seide Siet al die werlt is vol vandrien zunden Dat is van houerdyenvan giericheyt ende oncuuscheit

Ende daer om wil ic se verderuen mit desen drien speren Doe viel onsevrouwe voer sinen voeten Ende seide lieue kint lati der werlt ontfermenEnde mijnre mit ontfermenissen dine gerechticheit Onse here haer seideEn sietstu niet wat onrecht datmen mi doet Si seide hem lieue kint laetouergaen dijn gramscap ende ontbeyde een luttel want ic heb enengetruwen knecht Ende enen sterken kempioen die alre wegen lopen zelende die werlt verwinnen ende sel se di onder doen Ic sel hem oec enenanderen knecht geuen die mit hem striden sel Onse here sprac Siet icbin te rusten ende wil mi genuegen laten om dijnre bede. mer ic wil sien[96vb] wie si zijn die du tot aldus groten werc vercoren hebste. Doebrochte onse vrouwe voert Sunte DOMINICUS voer CRISTUM Ende onsehere zeide haer waerlic Dit is een sterc vroem kempe Ende hi seide Hisel neerstelic doen dattu geseit hebste Ende si brocht daer oec SunteFRANCISCUS Ende desen prees onse lieue here als hi den eersten hadgedaen. Ende Sunte DOMINICUS mercte neerstelic in desen visioen SunteFRANCISCO sinen geselle Ende dien hi daer te voren nie gesien en haddien vant hi sanderen dages inder kerken ende kenden sonder yemantswisen Ende helsden ende custen seggende Du biste mijn geselle endedu selste mit mi lopen Ende wi zellen vromeliken vechten ende geenwedersake en sel ons mogen deren ende si seiden malkander haervisioen. Van dier tijt wert hem beyden een herte ende een ziele in onsenhere Ende dit loueden si malkander ewelic te houden in gode.

EEn clerc was die zeer gepijnt was vander begeerlicheit sijns vleyschesende hi quam op eenre feesten totten predicaren van BONONIEN ommisse te horen Ende tgeuiel dat Sunte DOMINICUS misse dede Ende alsttijt was tofferen ginc dese clerk voert ende custe mit groter deuocienSunte DOMINICUS hande Ende te hant geuoelde hi datter wt quam sozueten roke dat hi nie des gelijcs geroken en had Ende van [97ra] diertijt lesschede wonderlic in hem die vleyschelike begeerlicheit Also dat hidie te voren idel ende onkuusch was dat hi daer na zuuer ende reynwert. Hoe groot was dan die zuuerheit van Sunte DOMINICUS vleische diemit sinen roke so wonderlic reynichde die smetten des herten.

IN Sunte STEUENS kerc te ROMEN doe daer woenden cccc. ende xl.brueders doe si op een tijt niet dan een luttel brodes en hadden tetenSo dede Sunte DOMINICUS dat broot in drien pertyen deilen op die tafelEnde doe elc een brocke brodes mit bliscappen nam So quamen daertwe iongelingen van haren habite ende brochten haer cappen al volbrodes. Ende doe si dat geleyt hadden inden reuenter opt hoechsteeynde der tafelen daer Sunte DOMINICUS sat so voeren si thant van haren

ogen ende niemant en wist waen si quamen of werwert si gingen Doestac Sunte DOMINICUS sijn hande aenden brode ende beual sinenbrueders dat si aten ende gode souden dancbaer wesen van sinengauen.

OP een tijt doe DOMINICUS biscop gecoren wert seide hi dat hijs ingeenre wijs ontfangen en woude mer dat hi eer vten lande soude gaendan consent te geuen tot den bisdom. ¶ Oec seide hi dat hi lieuer in densteden woende daermen hem confusie ende versmadenisse dede dandaermen hem grote eer dede.

[97rb] OP een tijt doe hi te BONONIEN was ende hi in die kerkevernachtede so openbaerde hem die duuel in die gelikenis eensbrueders Ende want DOMINICUS waende dattet een brueder had geweestso wijsde hi hem mit teykenen dat hi soude gaen slapen mitten anderenEnde die duuel antwoerde hem weder rechte mit teykenen of hinebespotten woude Doe ontstac DOMINICUS EEN KEERSE ENDE woude wetenwie dat waer die niet doen en woude dat hi hem bevale Ende doe hihem inden aensicht sach so bekende hi dattet die duuel was Ende doehine zeer versproken had so berispten die duuel weder dat hi <+brac>sijn silencium Ende Sunte DOMINICUS antwoerde hem dat hi denbrueders toe spreken moste Ende hi dwanken dat hi hem seggen mostewaer mede dat hi die bruederen inden chore becoerde. Hi seide Ic doese daer late comen ende laetse haestelic weder wtgaen. Daer na leydehine opten dormiter ende vragede hem waer mede hi den bruedersbecoerde. Hi antwoerde Ic doese te vele slapen ende late op te staenende aldus doe ic se bliuen vanden dienste gods ende oec doe ic hemsomwile onreyne gedachten hebben. Daer na leide hine ten reuenterende vragede hem waer mede hi die brueders daer becoerde Doe sprancdie duuel op die tafele ende riep dicwile min ende meer. Ende doe hem[97va] Sunte DOMINICUS vragede wat hi daer mede meende so seide hi Icbecore sommige brueders dat si te vele eten om dat si also sellenzundigen in gulsicheiden Sommige ander becoric dat si te luttel selleneten op dat si cranc mogen werden inden dienste gods endeonuerduldich ende ander menschen lastelic. Daer na leyde hine tenspreechuse Ende vragede hem waer mede hi die brueders daerbecoerde. Doe ruerde die duuel eenperlic sijn tonge ende maecte altenleliken geluut. Doe hem DOMINICUS vragede wat hi daer mede meendeseide hi Dese stat is altemael mijn. want als die brueders ten spreechusevergaderen so pijn ic se mi te becoren dat si confuselic spreken endevele onnutter ende ydelre woerden Ende so veel ende haestelic dattie

een den anderen niet en verbeydet ¶ Ten lesten leyde hine ten capittelhuse. Mer alsi voer die duere quamen so en woude die duuel geensinsdaer ingaen. Mer hi seide Hier en sel ic nummermeer in gaen want dit ismi die stat der maledixien ende die helle Ende hier in verliese ic so watic inden anderen steden winne Want als ic enigen brueder heb doenzundigen in eniger roekeloesheit so coemt hi hier in dese vermaledidestat ende geeft hem hier oetmoedelic sculdich ende beroept hem seluenvoer hem allen. Want hier vermaentmense [97vb] hier wroechtmensehier beliense hier slaetmense ende hier werden si geabsoluiert Ende icbin bedroeuet om dat ict al verliese in deser stat dat ic inden anderensteden gewonnen heb Ende doe hi dit geseit had voer hi wech.

Sunte DOMINICUS was herde gestadich van herten ten had geweest dat hi

beroert wert van compassien ende bermherticheiden Ende gelikerwijsals dat blide herte oec dat aensicht verblijt van buten Also scheenopenbaerlic in hem van buten die goedertierenheit ende die bliscap diehem quam vander gestadicheit sijns herten van binnen Niemant en wasminsamiger onder die brueders dan hi sijn gesellen in goeden dingenbehoudelic altoos der eersamheyt Ende niemant en was vlitiger dan hides nachtes in bedinge ende in waken Den dach gaf hi sinen euenkersten ende snachtes veronledichde hi hem mit gode. Van sinen ogenhad hi gemaect een fonteyn der tranen. Dicwijl alsinen gods licham hiefinder missen so wert hi also opgetogen inden geeste recht of hi daerCRISTUM had gesien inden vleysche Ende om dese sake so en hoerde higeen misse mitten anderen bruederen mer in een stede allene. Hi hadtaltoos in gewoenten te vernachten in die kerke Ende selden scheent dathi enige sonderlinge stede had in te rusten. [98ra] Mer wanneer hemdie noot dwanc te slapen so leyde hi sijn hoeft op enen steen ende alsoruste hi een luttel. Alle nacht nam hi mit eenre kethenen driedisciplinen mit sijnre hant Die een voer hem seluen ende dander twevoer die zundaren die inder werlt waren. Ten lesten doet sijnre dootnaecte so began hi seer ziec te werden Ende in enen visioen was hemsinen doot aldus geopenbaert hi sach enen sconen Iongelinc dien riepseggende Com mijn geminde ter geselscap com. Ende hi vergaderde xij.brueders van BONONIEN daer hi doe was Ende want hi se niet laten enwoude ongeerft ende wesen So maecte hi sijn testament ende sprac Ditist dat ic v late te besitten tot eenre erfnissen. Hebt caritate ende besittetwillige armoede ende hout oetmoedicheit. Hi verboet al dat hi mochtedat niemant in sijnre orden nummermeer brengen en soude erfnisse ofbesittinge eertscher rijcdom. Ende hi vermaledide van gods wegen ende

van sijnre wegen alle die gene die vmmermeer der predicaren ordebesmetten soude mit eertscher rijcheyden Ende want die brueders altezeer bedroeft waren van sijnre doot so vertrooste hi se vriendelic endeseide kinder en laet v niet verstoren al ist dat ic steruen sel mer wetetdat ic orberliker wesen sel doot dan leuende [98rb] Aldus sterf hi indeniaren ons heren m.cc. ende .xxi.

SInen doot wert geopenbaert enen prior vander predicaren orde inverren lande die namaels biscop wort Als dat hi sat ende leende aen eenmuere Ende doe hi een luttel sliep so sach hi den hemel ondaen endesach dat twe claer lederen vten hemel worden neder gelaten indereerden Ende onse here ende sijn moeder hieldense bouen Ende dieengelen gingen daerop ende of ende int midden der lederen was eenzetel beneden geset Ende op dien stoel [-sat] sat een brueder die sijnhoeft had gedect. Ende onse here ende sijn moeder togen die lederenalso lange op ter tijt dat si den brueder hadden getogen inden hemelEnde rechteuoert wert die hemel weder gesloten. Dese brueder also hinamaels vernam vant dat inder seluer vren doe hi dit sach SunteDOMINICUS gestoruen was.

OEc so was een brueder die ter seluer vren dat DOMINICUS sterf gegaenwas om misse te doen Ende doe hi hoerde dat DOMINICUS siec was teBONONIEN Ende hi gecomen was in dat stille daermen pleget te biddenvoer die leuende so bat hi voer DOMINICO ende thant wert hi opgenomeninden geest Ende hi sach dat DOMINICUS gecroont was mit eenre guldencrone ende blencte in wonderliker claerheit [98va] Ende dat hi verzelletwas mit tween eersamigen mannen Ende dat hi wt BONONIEN ginc al dengemenen wech Dese man teykende den dach ende die vre ende hi vantdat Sunte DOMINICUS doe gestoruen was Doe sijn licham lange onderdeerde gelegen had ende die grote miraculen die hi dede ghetugedendatmen sijn heylicheit niet verbergen en mochte So droegen die goedelude ouer een dat si sinen lichaem tot eenre weerdiger stat woudenverheffen Ende doemen sijn graf mit groten arbeide op gebroken haddeEnde die steen of was gedaen ende men sijn lichaem sach So quam daerwt so zueten roke dattet geen graf en scheen te wesen mer een camervan alrehande specien Ia hi ginc bouen allen specien ende hi en scheenniet gelijc te wesen enigen natuerliken dingen Ende desen roke en wasniet alleen aen sinen licham ende aen sinen gebeente mer oec indengraue ende inder eerden die aen hem was Also datmen van dier eerdendroech in verren landen Ende si behielt lange tijt den roke daer of Ende

desen roke bleef den bruederen dien aen tasteden lange tijt aen denhanden oec wat sise dwoegen ende veechden.

TE CRIPOLE datmen MAGDALENA hiet was een dogende edel nonne dieMARIA hiete. die in groter ziecten was. Want [98vb] vijf maende lanc wertsi alte iammerlic gepijnt in haer diee also datmen alle vren waende dat sisteruen soude Ende want si vele hoerde vanden miraculen die SunteDOMINICUS dede So bede si aldus in haer seluen tot onsen here godeende seide.lieue here ic en bin niet weerdich v aen te beden noch datghi my horen sout. mer ic bid Sunte DOMINICO om dat hi een middelaeris tuschen di ende mi ende hi mi van v verweruen moet mijn gesontheitDoe si aldus onsen lieuen here aenbede mit tranen So wert si opgenomen inden geest ende sach Suntee DOMINICUM haren vader wiesoerde si had tot haer comen mit tween brueders ende hief op diegordine van haren bedde ende seide tot haer Waer om begeerstu so seerte genesen Ende si seide Here om dat ic minen god te deuotelikerdienen soude Doe haelde hi onder sijn cappe salue van wonderlikenzueten roke Ende besaluede haer dyee ende thant wert si genesen Endehi seide tot haer Dese zalue is herde duerbaer Si is zuet ende zwaerEnde doe hem die nonne vrage om die bedudinge des woerts so seydehi Dese zalue is een teyken van minnen want die minne is herdeduerbaer want men en machse om geen eertsche rijcdom copen Ende ingods gauen en is geen beter Si is zuete want niet en is zuete dan caritate.Si is zwaer [99ra] want men verliest se lichtelic ten si dat men se nauwebewaert.¶ Binnen dier seluer nacht openbaerde Sunte DOMINICUS haerre zusterdie opten dormiter sliep ende seide Ic heb dijn zuster genesen Ende siliep tot haer ende vantse gesont Ende si geuoelde oec dat si gesaluetwas mit saluen Ende si vegedese of aen enen clede mit groterweerdicheyt. Ende doe sijt haren biechter ende der abdissen endehaerre zuster al vertelt had vander zaluen die aen den clede was Soworden si van so groten wonderliken zueten roke vermaect wantmen setegen geenre specien geliken en mochte ende si hielden se in groterweerdicheit.

VOert so vinden wi vele miraculen die god die almachtige here gedaenheeft doer Sunte DOMINICUM sinen knecht Als den blinden dat zien. dendouen dat horen. den cropelen dat gaen. den malaetschen reynmakinge.den beseten verlossinge. ende den doden dat leuen. welke wi om dercortheit niet bi sonder en scryuen mer den here willen louen ende grootmaken in sinen heiligen ¶ Nochtan willen wi een scriuen vander eren

ende weerdicheit die god dier steden bewijst hevet daer sijn lichaemrustet.

MEyster ALEXANDER die biscop seit in sinen boeken op dat woert Dieontfermherticheit ende die waerheit hebben mal[99rb]kander

ontmoetet. Als dat te BONONIEN een scamel clerc was die dit visioen sach.Dese clerc had hem gegeuen totter quaetheyt ende onreynicheit derwerlt. Hem dochte dat hi in een groot velt was ende op hem viel eengrote tempeest Doe quam hi voer een huus doe hijt gesloten vant cloptehi aen die duere ende bat datmen hem daer in liet comen. Mer dieweerdinne dier in was antwoerde Ic bin die gerechticheit die hier woneende dit is mijn huus Ende om dat du niet gerechtich en biste so enmogestu niet mit mi wesen. ende om deser woerde wille ginc hi zeerwenende van daer ende vant een ander huus daer hi voer clopte endebat datmen daer in liete. mer die werdinne dier in was antwoerde Ic bindie waerheit die hier wone ende dits mijn huus mer ic en ontfange diniet tot enen gast want die waerheit en verlost die gene niet die se nieten minnen. Doe ginc hi van daer ende vant dat derde huus ende hi batzeer datmen daer in liet comen om den groten tempeest tontgaen Endedier binnen was antwoerde Ic bin die vrede die hier wone mer dennydigen en is genen vrede. mer die vrede is allene den genen die vangoeden wille sijn mer nochtan want ic denke gedachten des vredes endeniet der pininge of quellinge so sel ic di enen goeden raet ge[99va]uenWat vorder van hier daer woent mijn zuster die altoos den onsaligenhelpt ganc tot haer ende doch dat si di radet Ende doe hi daer gecomenwas die daer binnen was antwoerde. Ic bin die ontfermherticheit diehier wone wilstu dan behouden werden vanden groten tempeest soganc int huus daer die brueders van BONONIEN in wonen ten predicarenEnde daer selstu vinden den stal der ontfermherticheit die cribbe derzuuerheit ende dat vuetsel der leringe ende du selste vinden in diecribbe vander scriftueren den ezel der simpelheit ende van goedenondersceide.mit MARIEN die verlichtet ende verclaert IOSEPH die daerdient Ende dat kint IHESUS die di verlosset. Doe dese clerc ontwaec wortquam hi ter predicaren huus ende seide hem sijn visioen ende bat omdie oerde ende men gafse hem In welken hi heylichlic leefde ende sterfsalichlic god si geloeft.

SIXTI pape

SIXTUS die paus was geboren van ANTHONIEN Eerst was hi een

philophe Daer na wert hi CRISTUS ionger ende paus gecoren ende hi wertgepresentiert DECIUM den keyser ende VALERIANO den proest mit twe vansinen diaken Ende alsen DECIUS in geenre wijs tot [99vb] sinen wille enconde gebrengen dede hine leyden tot MARS tempel dat hi daer denafgoden sacrificieren soude. of datmen inden kerker soude leggen merdoe hijs niet doen en woude ende men hem inden kerker leyde gincLAURENCIUS al roepende achter hem ende seide Vader waer gaetstusonder dinen zone werwaert gaetstu priester sonder dinen dienre SIXTUS

sprac Sone ic en late di niet mer du selste veel meerren strijt gedogenom CRISTUM. na drien dagen selstu mi volgen mer hier en binnen nemden scat der kerken ende deylten den armen na dinen wille Doe SunteLAURENCIUS aldus gedaen hadde Ende den scat den armen hadde gedeyltso geboet VALERIAEN den proest datmen SIXTUM noch leyden soude totMARS tempel om den afgod te sacrificieren ende en woude hijs niet doendat men hem dan soude onthoefden Ende doemen hem derwerts leydeso quam Sunte LAURENCIUS noch achter hem roepen en seide vader enlaet mi niet achter Want ic heb nv den scat al wt gegeuen. Doe dieridders hoerden vanden scatte hielden si LAURENCIUM mer si onthoefdendaer Sunte SIXTUM mit sinen tween dyaken Int iaer ons heren cc. endelxiii.

Van Sunte DONATUS

[100ra] DONATUS was geleert ende opgeuoet mit IULIAEN den keyser

die eerst subdyaec was geordeniert. mer doe hi keyser geworden wasdoe dode hi DONATUS ouders beyde vader ende moeder ende doe vlo vandaer DONATUS ende woende mit enen heyligen monic Ende daer dedeDONATUS vele miraculen want des proests soen vander stat die besetenwas vanden duuel hi wert tot Sunte DONATUM gebrocht ende die duuelbegonste wt hem te roepen ende seyde Inden name IHESU CRISTI en dochmi niet quaets ende en doet mi niet wt minen huse gaen Endeanderwerf riep hi O DONATE waer om dwingestu mi wt te gaen mittormenten mer doe Sunte DONATUS bedede so wert hi vluchts verlostvanden duuel. ¶ Doe die biscop van dier stat gestoruen was doe coes altvolc van dier stat Sunte DONATE tot enen biscop also Sunte GREGORIUS seitinder DYALOGEN. Op enen dach doe daer misse gedaen was inder kerkenende die lude gods licham ontfangen had Ende die dyake omme ginc

mitten kelc daer gods gebenedide bloet in was totten genen die daergemoniget waren so maecten die heydene so groot geruchte dat diedyake viel Ende die kelc mitten bloede storte ende brac Ende doe hiende alle die lude daer om zeer droeuich waren so vergaderde SunteeDONATUS [100rb] die stucken vanden kelc ende dede sijn gebet endethant wert die kelc al geheel Mer die duuel had een stucskijn gehudetende dat gebrac aen den kelc ende die stat bleef ydel om die getugenissedes mirakels. Ende doe die heydene dit mirakel sagen worden sibekeert Ende .lxxx. worter gedoopt.

EEn fonteyne was so venijnt dat so wie datter of dranc dat hirechteuoert sterf Ende doe Sunte DONATUS derwert voer op sinen ezelom dat hi mit sinen gebede dat water gansen woude so quam daer eenvreselic drake wt die sinen stert want om des ezels voete ende oprechtehem tegen Sunte DONATE mer Sunte DONATUS sloech dat teyken desheyligen crucen voer hem ende spoech hem inden mont Ende also dodehine Ende hi dede sijn gebet tot gode Ende hi veriagede al dat venijnvter fonteynen.

OP een tijt doe hi ende sijn gesellen dorst hadden so verbat hi gode omeen fonteyne die hi dede rysen. ¶ Doe THEODOSIUS des keysers dochterbeseten was mitten duuel doe wert si tot Sunte DONATUS gebrocht Endehi seide tot den duuel ganc wt onreyne geest ende en wone niet langerin gods creaturen Die duuel antwoerde gif mi stat doer te liden Sunte

DONATUS seide hem waen quaemstu hier. [100va] Hi seide. wterwoestinen. Sunte DONATUS seide hem Ganc weder daer Die duuel seideIc sie in di dat teyken des cruces daer ic of verberne Ende daer om enwetic niet van anxte werwaert dat ic gaen sel mer gif mi gerůům doer teliden Ende ic sel wt gaen. Sunte DONATUS seide hem Sich du hebstegerůům ganc weder tot dijnre stat Ende die duuel dede dat huus wagenende ginc wt.

IN sijnre tijt geuielt dattet in drie iaren niet eens en regende doequamen die ongelouige tot den keyser ende eyscheden hem DONATUM

diet gedaen had mit sijnre toueryen dattet niet en regende Doe bat diekeyser Sunte DONATUM dat hi gode bidden woude dattet regenen moste.Om des keysers bede so ginc Sunte DONATUS wt ende bat onsen hereenen groten regen of Ende doe die ander seer nat beregenden quamensi droech te huus.

TE dien tiden dattie GOTTEN ITALIEN destruierden ende vele lude CRISTUS

geloue lieten so grepen si Sunte DONATUM ende enen anderen heiligen

man die HILARIUS hiete. Die proest vincse beide ende dwancse dafgodeaen te beden Ende doe sijs niet doen en wouden doe dede hi HILARIUS solange slaen dat hi sinen geest op gaf. Mer DONATUM leide hi in enenkerker Ende daer na dede hine onthoefden Int Iaer ons heren ccc. endelxxx.

CYRIACI

[100vb] CYRIACUS was geordeniert dyaken van MARCELLO den paeus

Daer na wert hi geuangen ende geleyt tot MAXIMIAEN den keyser Daer nasende men hem mit sinen gesellen dat si eerde grauen mosten ende sise op haer scouderen mosten dragen tot een ander stede diemen daermaecte Ende daer was Sunte SATURNUS een out man ende halp SunteCYRIACUM dragen. Ten lesten deden die proest inden kerker leggen endedaer na voer hem brengen Doe en een man leyde geheten APPROPNIANUS

so quam een licht ende een stemme vanden hemel ende seyde Coemtghi gebenedide mijns vaders ende besittet dat rijc Ende APPROPNIANUS

geloefde doe ende dede hem dopen Ende hi quam voerden proest alnoemende CRISTUM Die proest vragede hem bistu kersten geworden Hiseide we mi dat ic mijn dage verloren heb Ende doe deden die proestonthoefden Ende doe SATURNUS ende SUFFIJN Sunte CYRIACUS gesellenniet en wouden offeren den afgoden doe dede hi se tormenten Ende tenlesten onthoefden.

ACHEMIA des keysers DIOCLESIANUS dochter was beseten vanden duuelEnde die duuel riep in haer ende seide Ic en sel niet wt gaen Eer datCYRIACUS die dyake comet Ende doe hi daer gebrocht was beual hi den

duuel wt te gaen van [101ra] van der ioncfrouwen. Doe seide die duuelwilstu dat ic wt ga so gif mi een ander vat in te wonen CYRIACUS

antwoerde Sich hier is mijn licham Ganc daer in oftu mogeste. Die duuelseide Ic en mach in dijn vat niet gaen want het is alre wegen beslotenende geteikent Mer verdrijfstu mi hier wt so sel ic di te BABILONIEN doencomen Ende doe Sunte CYRIACUS den duuel dwanc wt te gaen So riepACHEMIA die maget dat si den god sach dien Sunte CYRIACUS predicteEnde alsi van CYRIACUS gedoept was ende hi sekerlic leefde biDYOCLESIANUS des keysers ende sijns wijfs gracien So quamen tottenkeyser brieue vanden coninc van PERSEN daer hi hem in bat dat hi hemCYRIACUM woude senden om sijn dochter te verlossen die beseten wasvanden duuel. Om des keysers bede so ginc CYRIACUS mit tween gesellen

LARGO ende SMARAGDO blidelic tot BABILONIEN wert Ende voeren in eenscip dat geladen was mit al des hem noot [-h] was Ende doe SunteCYRIACUS totter ioncfrouwen gecomen was so riep die duuel wt haerCYRIACE du biste gemoeyt. Sunte CYRIACUS antwoerde hem Ic en bin nietgemoeyt mer ic bin alre wegen van gode geholpen Die duuel seide Icheb di gebrocht daer ic di hebben wil. Doe seide CYRIACUS totten duuelIHESUS CRISTUS moeti gebieden wt te gaen Ende die duuel ginc thant wtende seide O [101rb] vreselike name die mi dwingeste wt te gaen Endedoe Sunte CYRIACUS die ioncfrou verlost had vanden duuel So doepte hiharen vader ende haer moeder mit veel anderen luden Ende doemenhem vele giften brochte so en woude hise niet ontfangen mer hi vaste.xlv. dage ende keerde weder te ROMEN Ende na twe maenden sterfDIOCLESIANUS die keyser Ende na hem volgede MAXIMIAEN sijn sone sijnredochter man Ende van toorne om dat Sunte CYRIACUS sijn zuster ACHEMIA

gedoopt had So dede hi Sunte CYRIACUM vangen ende deden naect mitkethenen gebonden voer enen wagen slepen Daer na beualhi sinenvicario dat hi CYRIACUM mit sinen gesellen den afgoden dede offeren ofmit groten tormenten liet doden Ende die dede CYRIACUM hangen aenenen stake Ende dede hem siedende pec storten op sijn hoeft Ende daerna dede hine onthoefden Int Iaer ons heren ccc. Ende doe dese vicariushad verwerft Sunte CYRIACUS huus tot sijnre behoef te hebben. Op eentijt doe hi daer badede op die stede daer Sunte CYRIACUS die kerstineplach te dopen ende hi daer werscap hielt mit xix. gesellen so storuen sialle haestelic Ende van dier tijt slootmen dat bat Ende die heydenebegonsten die kersten tontsien ende grote eer te doen.

Van Sunte LAURENCIUS

[101va] LAURENTIUS die weerdige martelaer CRISTI was een dyake

ende hi was geboren wt ENGELANT. SIXTUS die paus brochten te ROMEN

Also IOHANNES BELETH seit Doe SIXTUS in HISPAENIEN quam so vant hiLAURENCIUM ende VINCENCIUM sinen neve die seer tamelic ende wel besetwaren in zeden ende zeer vroem in al dat si hantierden ende hi brochtsemit hem te ROMEN Mer VINCENCIUS sijn neue keerde weder in ENGELANT

Ende daer wert hi glorioselic gemartelijt ¶ Sunte SIXTUS die pausordenierde LAURENCIUM sinen ouersten dyake ende plach hem altoos tedienen wanneer hi den godliken dienst dede. In dier tijt wort PHILIPPUS

die keyser kersten mit PHILIPPUS sinen sone ende si verhieuen seer dieheilige kerke. Dese keyser regnierde int dusentste Iaer na dat ROMEN

gesticht was om dat dit dusentste Iaer CRISTUM soude werden gegeuenende niet den afgoden. Ende in dit dusentste iaer plagen die van ROMEN

groot spul ende wonder te bedriuen. Dese PHILIPPUS die keiser had enenridder die DECIUS hiete die zeer vroem ende vermaert was in wapenenEnde om dat in dier tijt dat rike van GALLIEN tegen den ROEMSCHEN rikewas so sende die keyser daer desen Ridder DECIUM mit enen groten heerom dat hi die [101vb] van GALLIEN weder brengen zoude onder datROEMSCHE rijc. ¶ Doe voer DESIUS wech ende dede sinen orber wel Endedoe hi verwonnen had also hi woude keerde hi weder te ROMEN Doe diekeyser hoerde dat hi quam woude hi hem noch meerre eere doen Endevoer hem tegen Mer hoemen den bosen meerre eer doet hoe sihouerdiger werden Daer om wert dese ridder so houerdich dat hi na deskeysers rijc stont ende na sijns heren doot Ende doe die keyser op sijnbedde lach in sinen tenten slapende so ginc DECIUS al heymelic tot hemende verworchden Doe toech hi aen hem dat heer dat mitten keysergecomen was ende mit beden ende giften ende mit beloeften ende voeralso te ROMEN Doe dit hoerde PHILIPPUS skeisers sone so ontsach hi hemherde zeer ende beual SIXTUM ende LAURENCIUM al sijns vaders scat indeser manieren waert dat hi gedodet worde van DECIO dat hi sijn goetende scat dan geuen soude der kerken ende den armen. Niemant en selverwonderen dat den scat die Sunte LAURENCIUS deylde niet geheten enis des keysers scat mer der kerken scat. Want het mochte wel wesen dathi mit des keysers scat oec wt gaf een deel goets dat der kerken toebehoerde Want PHILIPPUS hadden [102ra] gelaten datmen den armenende der kerken geuen zoude. Hier na vlo PHILIPS ende verberch hemvan DECIO. Die senatoers voeren DECIUM te gemoete ende confirmierdeninden keyserrijc Ende om datmen niet wanen en soude dat DECIUS sinenhere mit valscheyden gedodet had mer om der afgoden toorn te wrekenso begonste hi alte felliken die kerstine te tormenten ende hi beualse tedoden sonder enige ontfermherticheit In deser persecusien warenmenich dusent martelaren gedodet Ende onder die ander wert oecPHILIPPUS gedodet.

Hier na ondersocht DECIUS waer sijns heren goet was Ende men brochteSIXTUM voer hem als enen die CRISTUM oefende ende die wiste waer deskeysers scat was Doe deden DECIUS inden kerker leggen thent hine mittormenten hem CRISTUM dede versaken ende den scat wisen Ende LAURENCIUS volgede hem na ende riep Vader waer gaetstu sonder dinensone Werwaert tijdstu priester sonder dinen dienre Du en plageste geensacrificie te offeren sonder dienre wat mishaget di in mi hebstu mi

ongetrouwe geuonden Proeft noch oftu enen goeden dienre vercorenhebste wien hebstu beuolen gods lichaem te consacrieren.SIXTUS seidehem Sone ic en lati niet. mer du selste meerre strijt gedo[102rb]gen omCRISTUS wille. Want wi ontfaen als oude lude die minste pine mer diontbeit een gloriose victorie vanden tyran want du ionc ende sterc biste.Naden derden dage selstu mi die een priester bin volgen du dyake EndeSIXTUS beual hem den scat der kerken den armen te geuen. Aldus gincLAURENCIUS dach ende nacht die arme zueken ende gaf elken so als hijs tedoen had Ende hi quam tot eenre weduwen die vele kerstine in harenhuse hadde Ende si had lange <+wee> inden hoefde gehat Ende LAURENCIUS leide sijn hant op haer hoeft Ende die ziecheit verginc haerEnde Sunte LAURENS dwoech den armen die voete. Binnen dier seluernacht quam hi in eens kersten huus Ende hi vant daer enen blindendien maecte hi siende mitten teyken des cruces. Mer doe DECIUS SACH DAT

SIXTUS sinen wille niet den dede noch den afgoden sacrificieren so liet hien onthoefden. Doe liep hem LAURENCIUS echter na al roepende Heiligevader en laet mi niet want den scat dien du mi gaefste heb ic al wtgegeuen. Doe die ridders hoerden vanden scat hielden si LAURENCIUM

ende leuerden PARCHEMIO den prince Ende die man leiden voer DECIUM

Ende DECIUS seide hem waer is den scat der kerken dien du verhudethebste also [102va] wi wel weten Ende doe hem Sunte LAURENCIUS nieten antwoerde so leuerde hine VALERIANO den proest om dat hi hem denscat soude doen wisen ende dafgode aenbeden of dat hine mit veeltormenten dede doden. Ende VALERIAEN leuerden enen proest dieIPOLITUS hiete dat hine wachten soude Ende dese YPOLITUS slootLAURENCIUM in den kerker mit vele andere In welken oec lach eenheydensch man die LUCILLUS hiete die sijn ogen verloren had mit wenenEnde doe hem LAURENCIUS geloefde dat hine ziende zoude maken woudehi gelouen in CRISTO ende gedoept werden Doe bat die man zeerdatmen dopen zoude Ende thant nam LAURENCIUS water ende seide Alledinc wert inder biechten gedwogen Ende doe hem LAURENCIUS vlitelicgeuraget ende onderseit had die articulen des geloues Ende hi seide dathijt al geloefde so goet hi hem water op dat hoeft ende doepten inCRISTUS name ende in sinen gelouen Ende hi wert rechteuoert siendeDaer om quamen veel lude tot hem die blint waren ende hi maectesealle siende Doe dit YPOLITUS sach seide hi hem wijst mi den scat Doeseide LAURENCIUS O YPOLITE wilstu gelouen in onsen here IHESUM CRISTUM

Ic sel di den scat tonen ende tewige leuen belouen. YPOLITUS seide hemDoestu dattu segste ic sel doen dattu mi radeste. In [102vb] dier seluer

vren wert YPOLITUS gelouich ende liet hem dopen mit al sinen gesinneDoe hi gedoept was seide hi Ic sie der martelaren zielen zeer verbliden.

HIer na ontboet VALERIAEN die proest YPOLITE dat hi LAURENCIUM voer

hem brengen zoude Ende LAURENCIUS seide tot YPOLITE Gawi te gaderwant men bereit ons glorie Aldus gingen si beide ten dingstoel Endemen vragede Sunte LAURENCIUS echter vander kerken scat. EndeLAURENCIUS bat drie dage verst. Hier en binnen vergaderde hi die armencropel ende blinde ende brochtse inden palase voer DECIUM ende seideSich dit sijn die ewige rijcheiden die nummermeer vermynret en werdenmer si wassen in elken ende men vijnt se in hem allen Die scat derkerken is in den hemel geuoert mit al der armer handen VALERIAEN dieproest seide voer DECIUS tot LAURENCIUS wat bedoelstu dus al ommeDoch nv den goden offerhande ende laet staen dijn touernye. SunteLAURENCIUS seide hem Wien selmen aenbeden anther den god diegemaect heeft of die gemaect is Doe wert DECIUS gram ende deden mitscerpen geyselen slaen Ende liet voer hem brengen alle manieren vantormenten Ende hi beual hem te sacrificieren op dat hi dese tormentenontgaen mochte. Sunte LAURENCIUS seide O onsalighe [103ra] dustanigespise heb ic altoos begeert DECIUS seide hem Ofti dit spise dunct sobrengemen voert die onsaligen die dijns gelijc zijn op dat si mitti mogeneten Sunte LAURENCIUS seide hem Si hebben haer namen inden hemelgegeuen ende du en biste se niet weerdich te sien Doe geboet DECIUS

datmenmit cluppelen sloege ende men leyde hem gloeyende platen aensijn ziden Ende Sunte LAURENCIUS seide here IHESUS CRISTEM god wt godeontferme mijns dijns knechts want doe ic gewroecht was en lochende icdijns niet Ende DECIUS seide Ic weet wel dattu die tormenten ouermitstoueryen bespotste mer nochtan en selstu mi niet bespotten mogen Iczwere biden goden ende godinnen ten si dattu sacrificierste Ic sel didoen verderuen mit vele tormenten. Doe dede hine mit stocken slaenende hi bede ende seide here IHESUS CRISTEM ontfanc minen geest Doesprac daer een stemme vanden hemel daert DECIUS hoerde ende seideNoch moetstu veel liden Doe wert DECIUS verwoet ende seide Ghimannen van ROMEN heb di gehoert hoe die duuelen desen onsaligenvertroesten die noch die gode en oefent noch die tormenten en ontsietnoch hem en vreset vanden verbolgenen prince Ende hi deden echtermit scerpen geyselen slaen Ende Sunte LAURENCIUM bespotte die pinenende [103rb] dancte gode ende bat voer die gene dier bi stonden.

IN dier seluer vren wert daer een ridder gelouich die ROMEYN hiete ende

hi seide tot LAURENCIUM Ic sie voer di staen enen sconen Iongelinc diedijn lede droget mit enen clede daer om bezweer ic di biden here dattumi niet en laetste mer haesti ende dope mi. Doe seide DECIUS totVALERIAEN Ic wane dat wi verwonnen sijn mit toueryen Doe liet hineontbinden ende senden in YPOLITUS vangenisse Ende ROMEYN brochtedaer een vat mit water ende viel voer LAURENCIUS voeten neder ende hiwert van hem gedoopt Doe dede DECIUS ROMEYN mit cluppelen slaenEnde doe ROMEYN stantachtelic beliede sijn kerstenheit wert hi onthoeft.

IN dier seluer nacht dede DECIUS LAURENCIUM voer hem brengen Ende

doe YPOLITUS weende ende hi segges woude dat hi kersten was So seideLAURENCIUS tot hem. Verberge CRISTUM in dijn herte. mer als ic di roepeso hoert mi ende coemt. Doe dede DECIUS alle manieren van tormentenvoer hem brengen ende seide tot LAURENCIUM Du selste den godenofferhande doen of men sel al desen nacht veronledigen om di tetormenten. Sunte LAURENCIUS seide weder Mijn nacht [-en heeft] en heeftgeen donkerheit mer hi verclaert al in lichte. Ende DECIUS [103va] zeide.Men brenge hier een yseren bedde dattie houerdige LAURENCIUS rusteDoe ontcleden hem die knechten ende strecten op enen yseren roesterdaer bernende colen onder lagen ende si ruerden se ende keerden semit yseren crauwelen ende worpen sout int vuer dat hem mengede mitsinen bloede ende mit sijnre vuchticheit ende maecte ene opspringingeende crachtiger brant Ende Sunte LAURENCIUS seide tot DECIUM Merc katijfdat mi dijn colen solaes geuen mer si geuen di den ewigen brant endetorment want die here weet dat ics niet en lochende doe ic gewroegetwas Ende doemen mi om CRISTUM vragede doe beliede ic hem Endedatmen mi di brochte des dankic hem Ende mit bliden aensichte seidehi tot DECIUM Sich catijf du hebste mi nv de een zide gebraden keer omdie ander ende et Ende hi dankede gode ende seide Here ic danke di datic aldus verdient heb te comen binnen dinen rike Ende aldus gaf hi godesinen geest Int Iaer ons heren cc. ende lxxiii. ¶ Doe wert DECIUS

bescaemt ende wanderde mit VALERIAEN den proest in TYBERIUS palaesEnde hi liet den licham op dat vuer leggen Ende des morgens gincYPOLITUS mit IUSTYN den priester ende namen dat lichaem endebalsemdent ende groeuent inden acker van VETERAEN. Ende [103vb] diekerstene bleuen daer drie dagen vastende ende wakende ende weendenalte zeer.

Tis te weten dat LAURENCIUS passie bouen al der martelaren passievander heiliger kerken hoechlicste geuiert wort Ende dat in .iiij. puntenals AUGUSTINUS ende MAXIMUS die biscop seggen. Ten I. om die bitterheitsijnre pynen. Ten .ij. om die cracht of orberlicheit. Ten .iii. om sijnvolstandicheit. Ten .iiij. om sinen wonderliken strijt ende om diemaniere sijns verwinnens. ¶ Ten .I. was sijn passie alte voerbarich omdie bitterheit der pinen daer Sunte MAXIMINIUS of seit Brueders sunteLAURENCIUS en wert niet gepassijt mit corter ende simpelre passien wantdiemen mitten zweerde slaet die sterft eens Ende diemen int vuer werptdie wert verlost mit enen aenloep Mer dese wert getorment mit langerende meniger pinen om dat hem die doot niet gebreken en soude indentormenten mer nochtan gebrac si hem inden eynde. ¶ Die .iii. kinderenwanderden inden ouen ende vertraden die colen mitten voeten waerom datmen LAURENCIUM niet minre rekenen en sel want al wanderden siinder vlammen ende loueden gode mit opgerecten handen ende alvertraden si die colen Dese martelaer lach gestrect opten roester endelesschede dat vuer mit sinen bloede.

[104ra] MEn sel merken dat Sunte LAURENCIUS onder dander martelaersna Sunte STEUEN dat voerdeel heeft sonderlinge om vj. punten die tesamen in sijn passie waren Ten eersten om die stede daer hi gepassijtwas dat was te ROMEN die die hoeftstat vander werlt is ende daer is despaeus stat. Ten anderen om die officie der predicacien welke officie hialte neerstelic dede.¶ Ten .iij. om des keysers scat dien hi alte vlitelicden armen deilde. Ten .iiij. om sijn gewarige ende geopenbaerdemartelie Want SIJN martelie is inder heiliger kerken herde geestelic endeopenbaer Ende daer om prisen veel heyligen sijn passie in harensermonen. Ten .v. om die weerdicheit sijns grades want hi was des pausouerste dyake. Ten .vj. om die weerdicheit ende grootheit sijnretormenten want hi leet alte felle tormenten als dat hi gebraden wort openen yseren roester Ende daer om seit AUGUSTIJN van hem. Die keysergeboet sijn gewonde lede die mit veel slagen ontwe waren geslagen tebraden op dat vuer om dat ouermits den roester die die macht hadSunte LAURENCIUM te verbernen die tormenten te meerre werden soudealsmen die een zide na die ander omme keerde ende dat also de pinente langer werden souden. Noch seit AUGUSTINUS O tyran du verwoetstetegen die martelaren mer [104rb] du deetste wassen sinen prijs doe dudeetste meerren sijn tormenten. ¶ Oec seit Sunte MAXIMINUS Al wordendie leden tot asschen gebrant nochtan en wert die stercheit des gelouesniet verbernt mer doe dat licham leet die pijn des vuers doe gewan hi

dat gewin der zalicheit ¶ Sunte AUGUSTINUS seit Dat was waerlic eenheylich licham welken die tormenten die hi leet niet verwandelen enmochte vanden geloue CRISTI Mer sijn volstandicheit croonden endebrochten ter zaliger rusten. ¶ Sunte AMBROSIUS ende Sunte MAXIMINUS

seggen. Wi mogen desen heiligen martelaer geliken den mostaert zadeom dat hi mit menigerhande tormenten gepassijt was Ende daer omverdiende hi alle die werlt duer verheuen te werden mit godlikendienste Die te voren in sinen lichaem onbekent oetmoedich endeongeacht was. Daer na doe hi gepassijt gewont ende gebraden was doestorte hi alle die werlt duer in allen kerken die roke sijnre edelheit wanthi heeft in desen dage mitter bernender vlammen sijnre martelien alledie werlt duer CRISTUS kerke verlicht Want sijn martelie was so groot datsi alle die werlt verlichte. ¶ Sunte AUGUSTINUS leert hoemen SunteLAURENCIUS prisen ende louen sel mit deuocien in drien redenen endeseit. Wi sellen mit alre deuocien ontfangen sunte LAURENCIUS

[104va] Ten eersten om dat hi sijn duerbaer bloet storte voer onsenhere Ten .ij want sijn martelie gaf hem grote eer voer gode. want hitoonde hoedanich eens kerstens menschen geloue sculdich is te wesenvan wies geselscap die martelaren verdienden te wesen. Ten iij. om dathi so heilich van wanderinge was dat hi in die tijt des vredes martelaerwert. Sunte LAURENCIUS heeft drie sonderlinge priuilegien inder heyligerkerken bouen die ander martelaers die eerste is inder vigilien want hiheeft allene onder die martelaers vigilie dat is die wake alsmen invoertiden die nachte der heyligen voer haren dach plach te begaen mitwaken dat die heilige kerke verwandelt heeft in bot vasten. Die anderpriuilegie is in sijn octaue want hi ende Sunte STEUEN hebben alleneoctauen onder die martelaren Also Sunte MARTIJN doet onder dieconfessoren. Die derde is inden wederkeren der antiffenen want hi endeSunte PAULUS hebben die alleen. Sunte PAULUS heeftet om dievoerbaricheit sijnre predicacien Ende Sunte LAURENCIUS heeftet om dievoerbaricheit sijnre passien.

GREGORIUS van TOERS seit dat een priester was doe hi Sunte

LAURENCIUS kerke vermaken soude ende hi enen balc had die alte cortwas so bad hi Sunte LAURENCIUS die die arme geuoedet [104vb] had dathine versien woude Ende thant lengede die balc so zeer dat hi veel telanc was. Ende die priester sloech dat of datter ouer liep ende genasdaer mede veel zieken Want een die den tantzweer had doemen hemwat van dien houte daer op leyde so wert hi thant genesen.

TE MEYLANEN in Sunte LAURENCIUS kerc haddemen alten sconen cristallenkelc ende doe en een dyake op eenre feesten droech so ontviel hi hemvter hant op die eerde ende brac ontwe Ende die dyake weende enderaepte die stucken te samen ende leidse op dien altaer ende bat SunteLAURENCIUS dat hi den kelc weder heel maken woude. Ende hetgheschiede also.

MEn leest inden BOEKE VANDEN MIRACULEN ONSER VROUWEN hoe dat teROMEN een rechter was die STEUEN hiet die geerne giften ontfinc Endedaer om verkeerde hi vele gerechter ordelen Dese man nam mit crachtedrie huse die Sunte LAURENCIUS waren Ende enen acker die SunteAGNIETEN was Ende hi hielt dit mit onrecht. Het geschiede dat dese mansterf ende wert gebrocht voer den rechter Ende doe en Sunte LAURENCIUS

sach so quam hi mit groter onweerdicheit tot hem ende duwedendriewerf alte seer mitten armen ende quetsten Ende Sunte AGNIET enwoude niet op hem sien mitten anderen mageden [105ra] mer sikeerde haer aensicht van hem Doe gaf die rechter op hem sijn sentencieende seide Om dat hi ongerechtich goet nam Ende die waerheit vercofteom giften die hi nam daer om so leuerten in IUDAS stede die godevercofte Mer Sunte PROIECTUS dien dese STEUEN in sinen leuen seergemint had hi viel voer LAURENCIUS ende AGNIETEN voeten ende bat hembeyden vergiffenisse van STEUENS wegen Ende doe onse vrouwe mitdesen voer hem bat doe wert hem georloft weder tot sinen licham tekeren ende xxx. dage penitencie te doen Ende onse vrouwe beual hemdat hi alle dage lesen zoude den psalm Beati immaculati. Ende doe hiweder ten lichaem gecomen was doe was sijn arm also stijf ende alsozwert recht of hijt inden licham geleden had Ende dit teyken behielt hiso lange als hi leefde Daer om keerde hi sijn onrecht goet weder endedede xxx. dage penitencie Ende voer doe salichlic tot gode.

MEn leest in KEYSER HENRICS LEUEN Doe hi gestoruen was so leet eengrote menichte van duuelen voer bi eens heremiten celle Ende hivragede den achtersten wie si waren Si antwoerden Wi sijn een legioenvan duuelen ende gaen tot des keysers doot of wi yet in hem vinden datons is Ende die heremijt bezwoer den duuel dat hi weder tot hem

comen zoude als hi van daen qua[105rb]me Ende doe hi gecomen wasseide hi wi en hebben genen orber gedaen want doemen in diewaechscale leide dat quade vermoeden dat hi tot eenre tijt op sinenwiue had als dat hi meende dat si bi een van sinen ridderen gelegen hadEnde men oec in die wagescale leyde vele anders goets dat hi gedaen

had So quam die gebraden LAURENCIUS ende werp tot sinen duegedenenen gulden pot die alte zwaer <+was> Ende doe wi waenden bouengebleuen hebben so verwoech die zide van dier scalen alte zeer. Endedoe wert ic toornich ende toech een ore van den pot Die duuel hiet denkelc enen pot die die keyser in Sunte LAURENCIUS kerc had doen makenEnde die kelc had twe oren om dat hi so groot was Ende men vant desedingen aldus Als dat die keyser doe gestoruen was Ende datter een orevanden kelc of gebroken was.

YPOLITI

YPOLITUS doe hi Sunte LAURENCIUS licham begrauen had quam hi in

sijn huus ende gaf hem allen vrede beyde knechten ende mageden Endehi lietse alle gods licham ontfangen van IUSTIJN den priester Ende doedie tafel gedect was eer hi at quamen daer ridders van DECIO den keiserende vingen hem Ende doen die keiser sach seide hi in spotte En bistuniet geworden een toueraer die [105va] LAURENCIUS licham hebstegenomen ende begrauen. YPOLITUS seide hem Ic en heb niet gedaen alseen touenaer mer als een kersten Doe wert DECIUS al verwoet Ende dedehem dat kersten habijt wt doen ende dede sinen mont mit stenen slaen.YPOLITUS seide Du en hebste mi gecledet ende niet ontcledet DECIUS

seide hem Du biste een sot geworden om dattu di niet en scaemste datdu naect biste Daer om sacrificier nv den goden op dattu leuen mogesteende niet verderft en werste mit LAURENCIUM. YPOLITUS antwoerde Ic moetLAURENCIUS exempel na volgen dien du mit dinen vulen monde dorrestenoemen Doe deden DECIUS mit cluppelen slaen ende sijn lede scorenmit iseren crauwelen. mer YPOLITUS riep vrolic dat hi kersten was endedat hi die tormenten bespottede Doe deden DECIUS weder cleden mitsinen ridderliken clederen daer hi mede plach gecleet te sijn Ende hiriep dat hi hem hielde sijn eerste vrienscap ende gerechtichet Ende doehem YPOLITUS seide dat hi CRISTUS ridder waer so wert DECIUS veruult mitgramscap ende leuerden VALERIANO den proest dat hi hem al sijn goetnemen soude ende iamerliken tormenten ende doden Ende doemenvant dat al sijn gesinde kersten was so brochtmense alle voer hem Endedoemense dwanc den afgoden te offeren so antwoerde YPOLITUS [105vb]voetster voer hem allen Wy hebben lieuer zuuer te steruen voert gelouedan te leuen inder onreynicheit der afgodien VALERIAEN seide haer. Dereerster knechten geslacht en wert niet gebetert dan ouermits tormentenDus dede hise so lange voer YPOLITUS mit stocken slaen thent si haren

geestgauen Ende YPOLITUS seide Ic danke di here IHESU CRISTE want dumijn crachte voer gesent hebste voer dinen aensichte. Daer na dedeVALERIAEN YPOLITUS mit sinen gesinde buten der poerten leyden gehetenYPOLITIJN Ende YPOLITUS verstoutse al totter martelien ende seideBrueders en ontsiet v niet want ghi ende ic hebben enen here EndeVALERIAEN deedse alle onthoefden voer YPOLITUS Daer nae dede hiYPOLITUS binden aen wilde peerde mitten voeten ende deden so langeslepen ouer haghe ende bosch ter tijt dat hi sinen geest gaf Int Iaer onsheren cc. ende lxiij. Ende IUSTIJN nam sinen licham ende der geenre dieonthoeft waren ende groefse neuen Sunte LAURENCIUS. Ende hi en condeniet gevijnden Sunte CONCORDIEN Sunte YPOLITUS vuetsters licham want siwas in een heymelike camer geworpen. Want PROPHIRIUS die ridderwaende dat Sunte CONCORDIA had suluer ende gout ende duerbergesteente aen haren cleder ende werpse in een heymelike camer Endehi seyde enen man die HYRENUS hiet ende heymelic kersten was Houdedit heymelic ende [106ra] trect Sunte CONCORDIEN licham wter camerwant ic meen dat si aen haer cleder gout ende zuluer ende duerbergesteente heeft Ende HYRENUS seide Toent mi den scat ende ic seltheimelic houden ende di seggen wat ic vinde Ende doe dat licham wtgetogen was ende hi niet en vant doe vlo PROPHIRIUS Ende HYRENUS riepenen kersten die HABUNDUS hiet Ende si droegen den licham tot IUSTINEN

ende hi ontfinget herde deuotelic ende groeuet neuen Sunte YPOLITUS

ende zinen gesellen. Doe VALERIAEN dit hoerde so hielt hi HYRENUM endeHABUNDUM Ende deedse beyde werpen in enen stinkenden poel endedaer storuen si Ende IUSTIJN die priester toech se daer wt ende groefsebiden anderen.

HIer na ginc DECIUS mit VALERIAEN op enen wagen ende wouden varen

tot eenre ander stat om die kersten daer te veruolgen ende te dodenDoe wert DECIUS beseten mitten duuel ende riep O YPOLITE du leydstemy gebonden mit fellen banden Ende VALERIAEN riep oec O LAURENCIUS

du trectste mi gebonden mit vuerigen banden Ende in dier seluer vrengaf VALERIAEN sinen geest. mer DECIUS keerde weder thuus Ende wertdrie dage lanc zeer getormentet vanden duuel ende riep LAURENTI icbezweer di beyt een luttel mi te tormenten Ende aldus sterf hionsalichlic Doe dit sach TRIPHONIA [106rb] sijn wijf so liet si alle dincende ginc mit CYRILLEN haer dochter tot IUSTIJN den priester ende liethaer dopen mit vele ander volcs Ende sanderen dages doe TRIPHONIA inharen gebede was gaf si gode haren geest Ende IUSTIJN die priester groefharen licham neuen Sunte YPOLITUS licham. Doe dit hoerden xlvij.

ridders dattie coninginne ende haer dochter kersten waren daer omquamen si tot IUSTIJN om dat si oec gedoopt wouden werden Ende eenheilich man die na Sunte SIXTUS paeus wert hi dooptse alle. mer CLAUDIUS

die keyser die na DECIUM quam hi dede CYRILLEN der coninginnendochter doden om dat si den afgoden niet offeren en woude Ende dieridders die kersten geworden waren dede hi alle onthoefden ende mengroefse mitten anderen inden acker van VETERANE.

HEt was een dorpman die op Sunte MARIEN MAGDALENEN dach enenwagen mennede Ende hi iagede die ossen al vloekende Enderechteuoert wert die wagen mitten ossen verbernt vander blixem deshemels Ende diewageman wert mit anxteliken tormenten gepijnt wanthi wert so zeer ontsteken mitten vuer dat hi alt vleysch van sinen knyenende van sinen dien also verbernde datmen sine blote benen sach Doedede hem dese man dragen tot een van onser vrouwen kerken Ende hibat onser [106va] vrouwen al wenende dat sine verlossen woude. Opeenre nacht openbaerde hem onse vrouwe ende Sunte YPOLITUS in enenvisioen Ende onse vrouwe beual Sunte YPOLITUS dat hi desen mangenesen zoude Ende rechteuoert nam YPOLITUS dat been vten gate endebezalfdet mit eenrehande zape van enen boem Ende in deser saluinge sohad dese man so groten anxt ende pine dat hi mit sinen roepen altgesinde wecte Ende si stonden op ende onstaken licht Ende vonden datdese man beyde sijn bene had al gesont. Mer om dat si dochten oftenige bedriechnis wesen mochte so tasten si sijn bene ende vonden dathi waerlic genesen was Nauwe conden sine gewecken Ende si vragedenhem hoe hem dat geschiet was mer hi waende dat sine bespottenwouden. Ende doe hi selue sijn bene sach ende taste so had hijs wonderMer om dattet nuwe been niet verdragen en mochte den last des lichamsalso wel alst ander daer om so hincte hi wel een iaer om dat dit mirakelbet geopenbaert soude werden so openbaerde hem onse vrouweanderwerf ende beual Sunte YPOLITUS dat hi voldoen soude datterontbrake vander genesinge Doe hi ontwaecte so vant hi hem seluen algenesen Ende doe ginc hi wonen in een cluse daer hem oec die duueleenperlic plach te openbaren in die gelikenisse [106vb] eens naectenwiues di dicwijl op hem viel Ende hoe hi dit sterkeliker wederstont hoethem ontameliker aen ginc Ende doe hi zeer hier mede gequelt was sonam hi ten lesten ene stole ende bantse haer omden hals Ende thantvoer die duuel daer wt mer daer bleef een stinkende doot licham dat sovuyl stanc dat niemant en twiuelde diet sach ten was een doots wijfs

licham dattie duuel aengenomen hadde om desen man daer mede tenvalle te brengen.

Assumptio MARIE virginus

HOe dat onse vrouwe die maget MARIA op geuoert wert dat is

bescreuen in enen boecsken datmen seit dat Sunte IAN ewangelistgemaect heeft ¶ Doe dapostelen hem gedeylt hadden alle die werlt doerende predicten twoert gods so bleef onse vrouwe wonende in een huusneuen den berch SYON Ende also lange alsi leefde so visitierde si dagelixdie steden daer onse here gewandert had als daer hi vaste ende daer higepassijt ende gedodetwert ende begrauen was Ende daer hi verreesende van daer hi voer te hemel. Men leest dat onse vrouwe lx. iaer outwas doe si opgeuoert was want si leuede xij. iaer nader doot ons heren.Op enen dach wert onser vrouwen herte so seer onsteken mitondenkeliker begeerten tot haren sone onsen [107ra] here dat siwonderlic beruert wert van herten ende zeer wenende want sijt zwaerlicverdroech dat haer zoen haer ontvaren was ende dat sollaes van hem solange deruen moste Doe quam tot haer een engel mit groten lichte endegruetse weerdelic als die moeder ons heren seggende Gegruet zijtstuMARIA Gebenedijt ontfaende des geens benedixie dien IACOB salicheitontbiet Siet vrouwe ic heb totti gebrocht een palmrijs vanden paradysedat ghi selt doen dragen voer v bare want binnen drien dagen seldisteruen Ende dijn sone ontbeyt dijns sijnre weerdiger moeder MARIA

antwoerde hem of ic gracie voer dinen ogen ontfangen heb so bid ic didat du mi dinen namen segste Mer dit bidic neersteliker dat tot mivergadert moeten werden alle mijn kinderen ende bruederen dieapostelen opdat ic se sien mach eer ic sterue ende ic voer hem minengeest geuen mach ende si mi mogen begrauen Oec bid ic ende begeerdat mijn ziel genen duuel zien en moet wanneer si vten licham sel varennoch dat haer geens vyants macht tegen en moet comen. Dengel seidehaer Vrouwe waer om wil di minen name weten die wonderlic is endegroot. weet oec dat alle dapostelen alstu begeerste totti vergaderensellen ende doen di een eerlike wtleydinge ende voer hem selstu geuendinen geest Want die geen die wilneer AB[107rb]BACUC den propheetvuerde van IUDEA in BABILONIEN mitten toppe van sinen hare hi selhaestelic in corter tijt dapostelen totti mogen brengen Ende vrouwewaer om ontsietstu di te sien den quaden geest ende du doch sijn hovetvertreden hebste ende hem sijnre crachten berouvet nochtan sel

geschien dijn begeerte ende en selstes niet sien. Doe dengel dit geseithad so voer hi weder te hemel mit groten lichte ende dat palmrijs dat hionser vrouwen brochte was van alte groter claerheit het was groen inder

roeden ende haer bladeren blicten als die mergensterre. HEt geschiede

doe Sunte IAN in EPHESIEN predicte dattie hemel een geluut gaf ende eenclaer wolken voerde Sunte IAN wech ende settene voer onser vrouwenduere Ende hi clopte aen die duer ende ginc in Ende die een magetgruete die ander weerdelic. ende doe hem onse vrouwe sach had sijsgroot wonder Ende van bliscappen en conde si haer van tranen nietonthouden ende seide IAN zone gedenc dijns meysters woerde daer himi di beual tot eenre moeder ende di my tot enen sone Sich ic binvanden here geroepen om te vergelden die menschelike scout waer omic di neerstelic beuele minen lichaem want ic heb gehoert dat die IODEN

ouer een gedragen hebben ende seggen manne brueders [107va] laetons beyden thent dat wijf sterft die IHESUM droech ende dan sellen wiharen licham nemen ende werpen int vuer ende verbernent Daer omselstu dit palmrijs doen dragen voer mijn bare wanneer ghi minenlicham ten graue draget Ende Sunte IAN seide Och of hier waren alledapostelen mijn brueders op dat wi di een eerlike wtuaert mochtendoen ende begaen eerweerdelic dinen lof Doe hi dit seide worden alledie apostelen begrepen mit eenre wolken vanden steden daer si inpredicten Ende worden geset voer onser vrouwen duere Ende doe sisagen dat si alle te samen vergadert waren verwonderden si hem endeseiden onderlinge Om wat saken heeft ons onse here hier alle vergadertEnde Sunte IAN ginc tot hem wt ende seide hem dat onse vrouwesteruen soude Ende seide noch Brueders wacht v alsi doot is dat senyemant van v en bewene op dat dat volc diet sien niet gescandelizierten werden ende seggen Siet hoe dese den doot ontsien die den anderendie verrisenisse prediken ¶ Sunte DYONISIUS die des apostels Sunte PAULUS

ionger was seit aldus dattie apostelen alle vergadert waren tot onservrouwen doot Ende dat hi daer oec was Ende dat elc daer een sermoendede ten loue gods ende onser vrouwen want hi seit aldus totTYMOTHEUM Also du weetste so waren wi vergadert ende vele heiligendaer MARIA sterf [107vb] die gode ontfinc Daer na so hoerdemen daerden lof ende den sanc van alder hemelschen ierarchien also een igelicgeordeniert was na sinen behoren ten loue Doe onse vrouwe sach dat aldie apostelen daer vergadert waren dancte si gode ende sat int middelvan hem daer keersen ende lampen bernden Ende omtrent die derdevre vander nacht so quam onse here IHESUS CRISTUS mitten ordenen der

engelen ende mitten patriarchen ende propheten ende mittenmartelaren ende confessoren ende si stonden voer onser vrouwenbedde ende songen zueten zanc. Hoedanigen wtuaert onser lieuervrouwen daer gedaen wart dat vint men inden voerseiden boeke datmenseit dat Sunte IAN gemaect heuet Want onse here IHESUS begonstet eerstende seide Com mijn wtuercoren ende ic sel di setten in minen troonwant ic heb dijn gedaente begeert Onse vrouwe antwoerde Bereyt ismijn herte Doe songen si alte suetelic die mit onsen here gecomenwaren seggende Dit is si die niet en bekende vlecken der misdaden endedaer om [-sellet] sel si vrucht ende bliscap hebben inden aenscouwender heiliger zielen Ende onse vrouwe sanc van haer seluen Salich sellenmi alle geslachten seggen want hi die machtich is heeft mi grote dingengedaen ende heilich is sijn name Doe begonste onse here [108ra] diesanger vanden sangers hoechlike voer hem allen Com van LYBAEN mijnbruut com du selste gecroont werden Ende onse vrouwe seide Siet iccome int hoeft des boecs is van mi gescreuen O god dat ic van dinenwille doen zoude Ende mijn geest is verblijt in minen zaligen gode Endealdus voer die zuuer weerdige ziele vten heyligen licham in haers zoensarmen Ende niet meer en had si pinen of we inder doot dan si besmetwas inden vleysche Ende onse here seyde sijn apostelen draget mijnremoeder licham inden dale van IOSEPHAT ende legtet in enen nuwengraue dat ghi daer vinden selt ende ontbeit mijns daer drie dage thent icweder tot v comen sel Ende thant stonden omtrent onser vrouwenbloemen ende rosen dat waren die martelaren Ende lelien der dalen datwaren die scaren der engelen der confessoren ende der mageden. Daerna riepen die apostelen seggende Wise maget derwert dattu vaerste daergedanct onser o lieue vrouwe. Die scaren der engelen ende der anderheiligen die inden hemel gebleuen waren worden verwondert mittensange der geenre die mit onser vrouwenin den hemel quamen endevoeren hem te gemoet Ende alsi zagen dat een vrouwe in haers conincsarmen lach geneyget op hem doe seiden si van verwonderen wie is desedie [108rb] op clymmet wter woestinen oueruloeyende van weeldenende geneyget op haren geminden Ende die mit haer quamen seidenhem Dese is scone onder die dochteren van IHERUSALEM. als ghi se gesienhebt vol caritaten ende minnen Ende aldus ontfencmen onse lieuevrouwe mit groter eren ende bliscappen inden hemel Endesi wert gesetinden troon der ewiger glorien neuen haren lieuen sone Die apostelensagen dat haer ziel so claer was dattet geen sterflike tonge en mochtseggen. Doe die drie mageden die onder die apostelen waren onser

vrouwen licham hadden ontcledet om te dwaen so wert haer licham soclaer datment tasten mocht doement dwoech mer men mochs niet sienEnde die claerheit was daer so lange thent haer licham gedwogen wasEnde die apostelen namen haer lichaem weerdelic ende leydent opeenre bare Ende Sunte IAN seide tot Sunte PETER. PETRUS du selste datpalmrijs dragen voer die bare want onse here heefti bouen ons allengeset ende di geordeniert prince ende herde sijnre scape. Sunte PETER

antwoerde di betaemt bet dat palmrijs te dragen want du biste eenmaget ende van onsen here vercoren Ende tis wel recht dat een magetder maget palmrijs draget Du rusteste op die borst ons heren ende daerwt dron[108va]kestu wijsheit ende meer gracien dan die ander Endehet scijnt wel reden dattu die meest giften hebste ontfangen van harensoen dattu deser maget meest eren doetste Hier om drage du ditpalmrijs voer die wtuaert der heylicheit die gedranct biste mitten drankedes lichtes wter fonteynen der ewiger claerheit Mer ic sel den heiligenlicham dragen mitter baren ende die ander apostelen mijn bruederssellen omtrent haer gode louen Ende Sunte PAULUS seide Ende ic die dieminste der apostelen bin sel die bare mitti dragen Aldus hieuen SuntePETER ende Sunte PAULUS die bare op Ende Sunte PETER begonste tesingen in exitu ISRAHEL de EGIPTO alleluia Ende die ander apostelensongen voert Ende onse here bedecte die bare ende die apostelen alsodat mense niet en sach mer men hoerdese Daer quamen oec dieengelen gods inder luchte ende songen mitten apostelen Ende siveruulden die luchte ende alt lant mit ouersueten gelude. ¶ Mit desermelodien wert alt volc van der stat beruert ende liepen haestelic wtvragende wat dat ware Doe seyder een IHESUS discipulen dragen MARIEN

wt die nv gestoruen is Ende omtrent haer singen si die melodye die ghihoert Doe liepen si alle te wapene ende verstouten malkander [108vb]ende seiden Coemt ende laet ons alle die discipulen doot slaen endelaet ons den lichaem dien die verrader droech verbernen

DOe die prince der papen sach datmen onser vrouwen wtvaert so

eerliken dede verwonderdes hem ende wert daer om verstoert in hemseluen ende vererret seggende Siet hoe grote glorie ontfaet des manstabernakel die ons ende onse geslachte so seer verstoort heeft Ende ditseggende stac hi sijn hant totter baren ende woudse omme werpenEnde thant worden beyde sijn hande stijf ende bleuen hangende aenderbaren Ende hi wert alte zeer gepijnt ende riep iamerlic Ende dat andervolc wert mit blintheit geslagen vanden engelen die inder lucht warenEnde die prince der priesteren riep tot Sunte PETER seggende O PETRUS

en veronweerde mi niet in desen vernoeye Mer ic bid dattu onsen herevoer mi bidste want du biste sculdich te gedenken hoe ic eens stont doedie deerne die duerwachster di wroechde ende ic di onsculdichde SuntePETER seide wi sijn onledich inder wtuaert onser vrouwen ende wi enmogen nv niet verstaen di te genesen mer nochtan wilstu gelouen inonsen here IHESUM CRISTUM ende in deser heyliger vrouwen dien droechso waen ic ende geloue dattu te hant genesen selste Hi antwoerde Icgeloue dattie here IHESUSCRISTUS die gewarige gods [109ra] zoen is endedat dit sijn moeder is Enddethant gingen sijn hande van der baren Endeom dat hem noch inden armen noch enigerhande stijfheit bleef ende diegrote pine noch niet al wech en was daer om seyde hem Sunte PETER

Cusse dese bare ende segt Ic geloue in gode IHESUM CRISTUM dien deseheylige vrouwe droech Ende dat si nader dracht maget bleef Doe hi datgedaen had wert hi volmaectelic genesen Ende Sunte PETER seide hemNem dit palmrijs van IOHANNES ons brueders hant ende legtse opt blindevolc ende so wie gelouen wil die sel siende werden mer so wie nietgelouen en wil sel nummermeer mogen sien. Aldus droegen dieapostelen onser lieuer vrouwen licham inden dale van IOSAPHAT Endeleyden se inden nůwen graue ende bleuen daer neuens sittende alsohem onse here beuolen had. Ende sderden dages quam daer onse hereIHESUS CRISTUS mit eenre groter menichte der engelen ende hi gruete sijniongeren ende seide Vrede si mit v Si antwoerden Glorie si di here diealleen doetste wonderlike dingen Ende onse here seide totten apostelenWat dunct v wat eren ende wat gracien sel ic nv mijnre moeder mogendoen Ende si seiden Here dinen knecht donct recht wesen Gelikerwijsalso du den doot verwonnen hebste ende ewelic regnierste dattu oecalso selste verwecken den licham dijnre moeder [109rb] Ende dattu setot dijnre rechter hant setste in ewicheit Ende doe dat onsen here goetdochte so quam daer MICHAEL die grote engel ende brochte onservrouwen ziele voer onsen here Ende onse here seide te haer Stant opende com mijn vriendinne mijn duue. tabernakel der glorien. vat desleuens. hemels tempel. Also du ouermits genuechten des vleysches nieten hadste smette der zunden also en sel dijn licham oec niet rotteninder eerden Ende thant quam onser vrouwen ziele weder in harenlicham ende si quam vol glorien vten graue Ende aldus wert si opgeuoert totter hemelscher zalen mit eenre groter menichte der engelen.

MEn sel merken dat dese gloriose salige maget MARIA opgeuoert ende

verheuen wert Eerlic geheellic blidelic ende hoechlic Want si was gehelicopgeuoert mit ziele ende mit liue also die heilige kerke vriendelic

gelouet Ende dit en seggen die heyligen niet alleen mer si willent oecproeuen mit sconen redenen.¶ Sunte BERNARTS reden is aldus Of onse here die lichamen sijnreheiligen so hoechlic opter eerden versiert ende verheuen heeft Als SuntePETER ende Sunte PAULUS te ROMEN Ende Sunte IACOB tot GALISSEN Endeanders sijn heyligen die hi so glorioselic doet eren ende weerdigen mitmirakel Ende heeft hem gegeuen een tamelike stat daermen se eert endeversuect also dat alle die werlt [109va] der werts loept. Ofmen dan seitdat onser lieuer vrouwen lichaem opter eerden is ende si nergent enheeft enige stede daer men se in eert ende weerdelic verzuect of daerdie goede lude deuotelic toe gaen So soudet schinen dat onse hereveronweerde die ere van sijnre moeder lichaem Ende hi nochtan sijnreander heyligen lichamen so grotelic heeft verheuen.

SVnte AUGUSTINUS proeft dit oec ende seit van drien redenen die daer toedienen Die eerste is om dat onse lieue here ende onse vrouwe warenvan enen vleysche ende seit volheit ende wormen sijn die lachteren desmenschen geboerte Ende om dat onse here niet van dien lachter en hadals vander erfnisse der zunden Daer om wert van deser zaken onserlieuer vrouwen natuere wtgenomen om dat onse here menschelikenatuere van haer ontfinc Die ander sake is om die weerdicheit haersheiligen lichams. Daer om seit hi Tis wel recht dat gods throen ende onsheren zale ende CRISTUS tabernakel si mit CRISTO daer hi is want tisbehoerliker dattie hemel desen duerbaren scat onthoudet dan die eerde.Die derde sake is die volmaecte zuuerheit van haren alren reynstenlicham als hi seit O MARIA verblijt di in bliscapen mit dinen weerdigenlicham ende mit dijn[109vb]re alre heylichster sielen in CRISTO dineneygenen zone Want si en is niet sculdich te rotten die gene sundegedaen en had noch beuangen en was mit smetten Doe si desen grotenzoen baerde Si moet ewelic bliuen onbesmet die so vol gracien getogenwas Si moet sijn geheel leuende. die dat geheel ende volmaecte leuenalre creaturen heeft gebaert Si moet sijn mitten genen die si in harenlicham droech ende si moet wesen bi hem dien si baerde voede endezuekede Ende om dat ic niet anders van hare gelouen en dar so en dar icanders niet seggen. ¶ Ten anderen wert die gloriose moeder CRISTI opgeuoert blidelic daer of seit GUAERT die biscop aldus Die hemelenhebben onser lieuer vrouwen ontfangen mit bliscappen ende dieengelen verblidende Ende die grote engelen iubilierende Die thronenveruruechdende. die dominacionen al singende Die principaten mitzueten gelude spelende Die potestaten op sanctorien spelende

Cherubin ende Ceraphin al louende Ende si wert van hem opgeuoerttotten hoechsten troon der godliker mogentheit ¶ Ten derden wert siopgeuoert eerliken want onse here IHESUS CRISTUS quam haer selue tegemoete mit al den hemelschen geselscap Sunte IERONIMUS seit wie selmogen pensen werwert onse vrouwe geuaren is ende mit hoe groterbegeer[110ra]ten der deuocien alle dat hemelsche geselscap ende diescaren der engelen haer te gemoete voeren ende mit hoe groten zueten<+sange> si geuoert wert totten troen der hoechster mogentheit Endehoe vriendelic mildelic ende blidelic si ontfangen wert van haren lieuensoen Ende verheuen bouen alle creatueren. ¶ Noch seit hi Tis wel tegelouen dat huden alt geselscap des hemels haestelic te gemoete quamder moeder gods Ende dat si se omme schenen mit groten lichte Endevoerden se op totten throne der godheit mit bliden loue ende alrenzuetsten sange Ende dat alle die scare des hemelschen IHERUSALEMS doeverblijt wert mit onmeteliker bliscap Ende si hem veruruechden mitondenkeliker caritaten Want dese feeste die ons huden vernyet wertnaden iare si is hem allen geworden eenperlic ende gestadich Onse hereIHESUS CRISTUS als wi geseit hebben quam haer oec haestelic eerst tegemoete mit groter eren ende bliscappen Ende setse mit hem indenthrone hoe soude hi anders voldaen hebben dat hi selue geboden hadinder ewen als vader ende moeder te eren ¶ Ten .iiij. wert si opgeuoerthoechlic. Sunte IERONIMUS seit Dit is die dach in welken die gloriosemaget MARIA geuaren is totter hoecheit vanden trone Ende geset wertinden conincliken trone Ende glorioselicste verheuen naest CRISTUM.

[110rb] HEt was een monic onsuuer van leuen mer hi was zeer deuoetin onser vrouwen Op eenre nacht doe hi gaen soude om sijnonzuuerheit te volbrengen so ginc hi inder kerken voerden altaer Endegruete onser lieuer vrouwen Ende doe ginc hi vter kerken Ende doe hiouer een ryuiere varen zoude viel hi int water ende verdranc Ende doedie duuel sijn ziel genomen had quamen daer die engelen toe om dat sise verlossen soude Die duuel seide Waer om sidi hier gecomen want indese siel en hebdi niet Ende thant quam daer onse vrouwe endeberispte die duuelen waer om dat si so coen waren dat si haer zielegegrepen hadden Si antwoerden om dat sine geuonden hadden sijnleuen eyndende in quaden werken Ende onse vrouwe seide Tis valschdat ghi segt want ic weet wel dat doe hi gaen soude dat hi mi te vorengruetede Ende des gelijcs plach hi oec te doen wanneer hi weder quamMer segdi dat ic v onrecht doe so laten ons setten in gods ordel Endedoe si hier om streden voer onsen here so gaf onse here die sentencie

dat die ziele weder ten licham keren soude Ende al daer penitenciedoen voer haren zunden. Hier en binnen doe die ander moniken sagendattet ouer metten tijt was so sochten si desen monic want hi coster wasEnde si gin[110va]gen totter ryuieren ende vonden dat hi daer inverdronken was. Ende alsi sinen lichaem wtgetogen hadden so wert hiweder leuende Ende vertelde wat hem geschiet was Ende siverwonderden hem alle

HEt was een ridder die zeer machtich ende rijc was Ende doe hi alle sijngoet ouerbrocht had mit onbehoeder sotheyt Doe quam hi tot so groterarmoeden dat hem cleyne dingen gebraken die grote giften plach tegeuen Dese ridder had een wijf die herde eersam was ende zeer deuoetonser lieuer vrouwen Ende het geuiel dattet naecte eenre groter feestendat dese ridder grote giften plach te geuen Ende want hi nv niet en hadte geuen so wert hi zeer bescaemt ende ginc [-e] in ene wildernissethent dat die feeste voer bi waer op dat hi daer soude mogen bewenensijn quade auontuere Ende sijn scande ontůlien. Ende siet daer quameen vreselic man tot hem ridende also hem dochte Ende vragede hemwaer om hi so droeuich was Ende doe hem dese ridder al geseit haddewat hem geschiet was antwoerde hi wilstu een luttel minen wille doen icsel di meer goets ende glorien doen hebben dan du te voren yegehadste Dese ridder beloefdet den duuel dat hi doen soude wat hiwoude op dat hi [110vb] dede dat hi hem belouet hadde Ende dieduuel seide Sich du selste thuus ende wijsde hem een stat ende seideTot deser stat selstu zueken ende daer selstu vinden grote gewichtenvan goude ende van zuluer ende van duerbaren gesteenten Mer duselste mi dit hier voer weder doen dattu mi tot deser tijt die ic di settedijn wijf selste brengen Mit deser beloften keerde die ridder weder thenhuse ende Ende vant in die stede die hem die duuel gewijst had al datgoet dat hi hem belovet had Daer om ginc hi rechteuoert ende coft sijnpallaes weder ende quite sijn lant ende huerde sijn knapen Ende doettijt was hiet hi sijn vrouwe gaen sitten op een peert ende seide dat zi mithem most varen Ende die vrouwe wert zeer verueert mer si en dorstharen man niet ontseggen Ende si gaf haer mit groter deuocien tot onserlieuer vrouwen ende volchde hem Ende doe si verre gereden warenvonden si in haren wege een kerke Ende die vrouwe ginc vanden peerdein die kerke Mer die man wachte haers daer buten Ende si beual haeronser lieuer vrouwen ende thant wert si slapende Ende onse vrouwequam vanden altaer in die gelikenisse van deser vrouwen ende ginc wtende sat opt peert Mer die vrouwe [111ra] des ridders wijf bleef

slapende in die kerke Ende die ridder waende dat dijn sijn wijf geweesthad ende voer wech mit haer Ende doe hi gecomen was ter stat die hemdie duuel gewijst had So quam die duuel mit alten groten gerufte endehaeste hem derwert Ende thant doe hi wat naerre quam begonste hi tebeuen van anxte ende en dorste niet naerre comen Ende hi seyde tottenridder Valsche man waer om heb di mi aldus bespot ende so grotenquaet gedaen voer so veel goets dat ic di gegeuen had Ic woude dijn wijfhebben ende du brengeste mi MARIEN. Want om dat mi dijn wijf veelonrechts doet so had ic mi geern ouer haer gewroken Ende du hebstedese tot mi gebrocht dat si mi tormenten sel ende thant werpen in diehelle Doe dit die ridder hoerde so had hijs groot wonder ende van anxteende van vresen en conde hi niet spreken Ende onse vrouwe spractotten duuel. Onreyne geest waer om woutstu deren mijn deuote dienstmaget dit en sel di niet bliuen ongeloent Ende daer om verdoeme ic dinu mit deser sentencien dattu valleste in die helle ende dattunummermeer en moetste deren yemant die deuocie in mi heeft Aldusvoer die duuel van daen mit groten geroepe ende die ridder ginc vandenpeerde ende viel [111rb] onser vrouwen te voete Ende si berisptenende hieten varen tot zijnre vrouwen die noch inder kerken lach endesliep Ende si beual hem oec dat hi al des duuels goet wech soudewerpen. Doe die ridder weder totter kerken gecomen was Ende hi sijnwijf daer noch vant slapende so wecte hi se ende vertelde haer al dathem geschiet was Ende alsi te huus quaemen worpen si al des duuelsgoet wech Ende daer na bleuen si deuotelic leuende in onser vrouwendienst Ende mit onser lieuer vrouwen hulpe worden si daer na herderike.

EEn mensche wert geuoert voert oerdel gods die herde veel zundengedaen had Ende die duuel was daer ende seide tot den engelen Ghi enhebt niet in des menschen ziele mer si is bet mijn want ic hebber eeninstrument of Onse here seide hem waer is dijn instrument Die duuelseide Dattu selue dichste mit dinen monde Ende vestichtste doe duseitste In so wat vren ghi daer of etet so zuldi steruen Ende om dat deseis van dier lude geslachte die die verboden spise aten so moet hi mit misteruen na recht van desen instrumente Onse here seide Mensche mengeeft di orlof voer di seluen te spreken Mer doe hi zweech seide dieduuel echter Dese siel is noch mijn [111va] ouermits die lancheit deriaren. want ic hebse nv xxx iaer beseten ende si heeft mi onderdanichgeweest als mijn eygen knecht Ende noch seide die duuel Si is nochmijn want al dede si enige tijt wat goets noch verwinnen ontellike velen

meer haer zunden haer dueget. Mer om dat onse here tegen dese zielegeen haestige sentencie geuen en woude daer om sette hi haer eentermijn van viij. dagen Ende dat si dan weder quame voer hem ende vanallen reden soude geuen Ende doe die ziele wech ginc van onsen hereherde droeuich ende verueert Doe quam haer een <+te> gemoeteende vragede hem waer om hi so droeuich was Ende doe sijt hem algeseit had doe seide hi En ontsich di niet noch en verueer di niet Wantic seldi manlike helpen vanden eersten datti die duuel op leyt Ende doehem die ziele vragede hoe hi hete Doe seide hi Ic hiete die WAERHEIT.Daer na vant si noch enen die haer belouede wel te helpen vandenanderen dat haer die vyant opleyde Ende doe si hem vragede hoe hihete antwoerde hi Ic hiete die GERECHTICHEIT. Doe die achtende dachgecomen was quam dese ziele voerden rechter Ende doe die duuel seidevan den eersten punte antwoerde die [111vb] WAERHEIT ende seide. Wiweten dat tweerhande dode sijn des lichams ende der zielen Mer duduuel dat instrument dattu allegierste dat en spreect niet vander ewigerdoot mer vanden doot des lichams Ende dat is hier bi openbaer om datalle menschen daer in besloten zijn dat si alle moeten steruen nochtanen steruen si niet alle den ewigen doot want des lichams doot duertaltoos Mer der zielen doot is verlost mit CRISTUS bloet. Doe die duuelsach dat hi vanden eersten punte onderginc ende verwonnen was sobegonde hi haer vanden anderen punte op te leggen Als vander lancheitder iaren die si hem gedient had. mer die GERECHTICHEIT antwoerde hierop voerder zielen Ende seide Al hebstu dese ziele menich iaer besetenals een knecht Nochtan wederseide di altoos sijn ondersceyden redenewant si murmurierde altoos dat si diende so wreden here.¶ Vanden derden punte dat haer die vyant op leyde als dat si ontellikevele meer quaets gedaen had dan goets daer op en had si geen hulpeDoe seide onse here men brenge hier een waechscale ende laet wegengoet ende quaet Ende die WAERHEIT ende die GERECHTICHEIT seidentotten zundaer Valle aen die moeder ons heren die neuen hem sit mit aldijnre [112ra] herten ende aenroeptse in dijnre hulpen Ende doe dieziel dit dede quam onse lieue vrouwe in hare hulpen ende leide haerhant in die scale daer luttel goets in was Ende die duuel pijnde hemdander daer dat quaet in was neder te trecken. mer die moederderbermherticheit behielt die ouerhant ende verloste den sunder.

IN die stat BRITUS doe op enen paeschdach die kerstine ons herenlicham ontfingen so ginc eens IODEN kint mitten kersten kinderen tenaltaer ende ontfinc mit hem gods licham Doe dit kint thuus quam

vragede hem sijn moeder waent quame Ende het seide dattet mittenkersten kinderen daert mede ter scolen ginc gods licham had ontfangenAls dit die vader hoerde wert hi al verwoet ende greept kint ende werptin enen ouen die daer bernende was Ende thant quam onse vrouwe indie gelikenisse vanden beelde dattet kint opten altaer gesien had ende sihieltet kint ongequetst vanden vuere Die moeder van den kinde had mitharen geroepe veel IODEN ende kerstine vergadert Ende alsi dat kintongequetst sagen inden ouen togen sijt daer wt ende vrageden hemhoet verlost wert vanden brande Ende tkint seide dattie weerdighevrouwe die opten altaer stont [112rb] hem geholpen had ende dat si altvuer van hem verdreefEnde die kerstene verstonden dattet onservrouwen beelde was Ende namen des knits vader ende worpen heminden ouen ende hi wert thants al verbernt.

EEnrehande moniken stonden voerden dage op eenre ryuieren endespraken sotte ende idel redenen Ende si hoerden roeyers vreselicroeyende doer die ryuiere Ende die moniken seiden hem Wi<+e> si diEnde si seyden Wi sijn duuelen die EBRONIUS ziele des conincs proostvan VRANCRIKE voeren inder hellen die oec inden cloester Sunte GALLUS

een wile een monic plach te wesen Doe dit die moniken hoerdenontsagen si hem sonderlinge zeer ende riepen sterkelic Sancta MARIA bitvoer ons Sunte MARIA helpt ons Die duuelen seiden hem Ghi hebt MARIEN

wel aen geroepen want wi wouden v verscoren ende verdrenken om datwi v buten den tiden mit sotter idelre sprake onledich vinden. Doekeerden die moniken weder ten cloester Ende die duuelen voeren in diehelle.

EEn wijf wert seer <+ge>pijnt mit enen duuel die haer eenperlicopenbaerde Ende si deder veel raets tegens nu mit wywater nv mitdesen nv mit den genen Ende wat si daer toe [112va] dede si enmochter niet of verlost werden Ende een heylich man riet haer dat si alsdie duuel tot haer quame haer hande op hieue ende seide Sunte MARIA

help mi Doe si dit dede doe bleef die duuel staende recht of hi geslagenhad geweest mit enen steen Ende daer na seide hi Een quaet duuel moetin sinen buuc gaen die v dit leerde ende thants voer hi wech ende enquam niet meer weder tot dien wiue.Deo gracias.

Van Sunte BERNARDUS

BERNARDUS die heilige gloriose ende deuote lerer was geboren in

enen borge in ENGELANT die FAUTANIS hiet van herde edelen endereligiosen ouders Sijn vader hiet CECELIUS ende was een voerbarichridder ter werlt Ende gode seer deuoet ende getrouwe Sijn moeder hietMALECH Dese vrouwe baerde vij. kinderen .vi.sonen ende .j.dochter Diesonen worden alle moniken ende die dochter wert een nonne. Thant alsdese vrouwe een kint baerde offerde sijt gode mit haren handen Ende zien liet die kinder niemant zoeken dan haer seluen recht of si mit harenmelke den kinderen die dueget begeerde in te storten Ende doe haerkinder gewassen waren [112vb] Ende si nochtan onder haer waren sosende si se bet ter woestinen dan ten houe want si vuedse mit grouergemeenre spisen recht of si se rechteuoert ter woestinen senden woudeEnde doe si haren derden sone ontfangen had inharen licham So sach siin enen droem voerteykene van dien dat toecomende was want haerdocht dat si droech enen witten hont die opten rugge al root was endebassede in haren licham Ende doe si dit had geseit enen goeden man Soantwoerde hi mit eens propheten monde. du selste moeder wesen vanalten goeden mensche die wachter wesen sel vanden huse gods endezeer bassen tegen die vyande des geloues ende een voerbarich predikerEnde hi sel vele menschen genesen mit sijnre medicinaliger tongen.

DOe BERNAERT noch een kint was ende hi zeer cranc van hoefde was so

quam een wijf tot hem om dat si mit haren sange die siecheit sijnshoefdes zoude verlichten. Mer hi riep mit groter onweerdicheit op haerende stacse van hem Desen goeden kinde en gebrac niet godsontfermherticheit mer hi stont doe thant op ende wert gewaer dat higenesen was. ¶ Doe die duuel vernam dit salige opset der zuuerheit vandesen kinde so had hijs groten [113ra] nijt Ende brochte hem voer voelstricken der becoringe. ¶ Doe BERNAERT eens een luttel sijn ogen op eenwijf hielt so scaemde hijs hem rechteuoert ende wrac dat herdelic Endespranc in een veruroren water mit ise ende duerde daer in so langethent hi bina verstijft <+was> Ende dat hi also bider gracien gods sijnbecoringe veriagede.. ¶ Omtrent dier seluer tijt quam een wijf bidenrade des duuels ende viel al naect in BERNARDUS bedde Ende doe hijtgeuoelde doe růumde hi haer dat deel vanden bedde daer hi lach Endehi keerde hem omme ouer dander zide ende sliep. Ende dit onsalige wijfontbeyde een luttel Ende ten lesten began si haer hande aen hem teslaen. Mer doe si sach dat hi hem niet en verroerde hoe onhoefsch dat siwas nochtan scaemde si haer ende stont op ende vlo van groten wonder.

OP een tijt doe BERNARDUS geherberget was in eenre vrouwen huus endesi mercte dattet een scoon iongelinc was van aensicht wert si seerontsteken in sijnre minnen Ende si dede hem sijn bedde bereydenbeziden haer Ende des nachtes quam si heymelic tot hem Ende doeBERNARDUS dit wijf geuoelde riep hi dief dief Ende doe hi dit riep vlo ditwijf Dat gesinde stont op ende onstaken licht Ende doe si den dief[113rb] nergent en vonden gingen si weder te bedde ende rusten alle.mer dit onsalige wijf en ruste niet mer si stont echter op ende ginc totBERNARDUS bedde Ende hi riep noch dief dief Men sochte anderwerf dendief mer BERNARDUS dien allene kende hi en wroechdes niet Aldusveriaechde hi derdewerf den dief nochtan conde si haer nauweonthouden. Sanderen dages doe BERNART voer opten wege bespottedenhem sijn gesellen Ende vrageden hem hoe menichwerf hem diefgedroemt had. Hi seide waerlic so woude mi een dief rouen want onseweerdinne pijnde mi te stelen den scat dien ic nummermeer weder enhad connen gecrigen.

DOe BERNAERT mercte dattet niet zeker en was te wonen mittenserpenten So began hi te denken te vlien vter werlt ende nammet voerte gaen in die graeu ordene Doe dit sijn brueders vernamen pijnden sijthem te ontraden al dat si mochten. mer god gaf hem so grote genadedat sijt hem niet ontraden en mochten. Mer ouermits sijnre verdientenende gebede so gewan god sijn ander brueders oec ende veel andermenschen die in die orde gingen Mer GHERIJT sijn brueder dat eenvroem ridder was hi hielt sijn brueders woerde alle [113va] voer sotheitende veronweerde al dat hi seyde Doe wert BERNARDUS die bernende wasinden geloue ende inder minnen gods wonderlic vergramt mitten toornder caritaten ende seide Brueder mijn ic weet wel dat die moeynissealleen verstant sel geuen dinen horen ende hi leyde sinen vinger aensijn zide ende seyde Die dach sel comen ende hi sel haestelic comen dateen spere dese zide sel doersteken Ende den raet dien du nvversmaetste sel dan tot dijnre herten gaen. ¶ Na een luttel tijts wertGHERIJT sijn brueder van sinen vyanden geuangen Ende in die stede diehem BERNAERT gewijst had aen sijn zide mit sinen vinger daer droech hieen speer gesteken ende also toechmen ende leyden ter vangenisseEnde BERNAERT quam tot hem Ende doemen hem GHERIJT niet en woudelaten toe spreken So riep hi hem aen ende zeide GHERIJT ic weet wel datwi cort inden cloester gaen sellen Op dien seluen nacht vielen hem dieyseren bande van den benen ende die duere des kerkers ginc alleen opEnde hi vlo blidelic wech Ende quam tot BERNART sinen brueder ende

seide hem dat sijn opset verwandelt was ende dat hi monic werdenwoude.

Int Iaer ons heren xic. ende xij. ende int vijftiende iaer nae [113vb] datdie grawe orde begonste so ginc BERNARDUS die .xij iaer out was mit xxx.sijnre gesellen in die grawe orde Ende doe hi mit sinen brueders<+ginc> wt sijns vaders huus sach GWIDO die die ouste was WYNARDUM

sinen ioncsten brueder die noch een kint was spelen opter stratenmitten anderen kinderen ende seide Seldi aldus den hemel hebben endelaten mi die eerde dat en is niet gelijc gedeilt. Doe bleef hi noch eenluttel tijts mit sinen vader mer cort daer na volgede hi sinen brueders.

DOe BERNAERDUS in die orde gegaen was doe wert hi verzwolgen indengeest ende veronlediget mit gode dat hi gene lichamlike sinnen engebrukede. Want doe hi een Iaer inder nouicien celle geweest had doeen wist hi niet of dat huus bouen gewulft was of niet Ende doe hi langein ende wt die kerke gegaen had so waende hi datter mer een venstergeweest en had int hoeft vander kerken daerre drie was

DIe abt van CISTERS sende bruederen om te fundieren dat huus vanCLARENDAEL Ende hi sette hem daer BERNAERT tot enen abt daer hi langetijt in groter armoeden was ende hi maecte sijn wermoes van wildenloueren Ende [114ra] BERNARDUS waecte bouen die macht dermenscheliker natueren want hi plach hem te beclagen dat hi geen tijtmeer en verloes dan als hi sliep want den doot ende den slaep rekendeals eens te wesen want die slapen die schinen voerden menschen dootte wesen als die doden slapende voer gode. ¶ Sunte BERNARTS aptijt wertnauwelic mit eniger begeerten getogen ten eten. Ende om die vrese vante misdoen so ginc hi totten eten als tot enen tormente. ¶ Naden etenplach hi altoos te ouerdenken hoe veel hi gegeten had Ende wanneer hivernam dat sijn begeerlicheit bouen die mate der rechter soberheytgetreden had dat en liet hi mummermeer ongecastijet voer bi gaen. Hihad die begeerte sijnre kelen also getemmet dat hi in veel manierensinen smaec verloren had want ouermits roekeloesheit so was hem eensolye voer geset te drinken dien hi altemael wt dranc ende en wistes niet.Men brocht hem oec eens bi onachtsamheit verhert bloet voer dat at hilange tijt voer boter ende en wistes niet want hi seide dat hi allene watersmaecte om dat hem sijn kinnebacken ende sijn kele cout worden alshijt dranc. ¶ Hi plach oec te seggen so wat hi inder heiliger scrifturen[114rb] geleert had Ende sonderlinge die gedenkenissen der godlikerdingen dat sijn oefeninge in boschen ende in ackeren plach te wesen dathi dat inden gebede ontfangen had Ende dat hi anders geen meisters

gehadt en had dan die bueken ende eyken bome Hi seide oec Sowanneer hi godlike dingen dochte of in sinen gebede was dat hem dandie heylige scrift plach te werden geopenbaert ende beduut endeontbonden.

OP een tijt geuielt dat hi stont ende predicte ende hem quam in sijnreherten dat hi dochte dat hijs niet al en woude seggen dat hi in had merhi woude wat houden tegen echter Doe quam tot hem een stemme diehem seide houtstu dattu in hebste so en selstu echter niet ontfangenDaer om stort wt wt dattu in hebste op dattu echter verdienen moetsteoueruloedelic tontfangen.

OP een ander tijt doe hi den volke predicte Ende si alle gemeenlic sijnwoerde vlitelic ende begeerlic ontfingen so quam in sijn hertedustanigen gedachte der temptacien waerlic nv predicstu alte wel endesi horen di alle geerne ende si houden di voer wijs Doe hi dit in hemseluen gewaer wert zweech hi een luttel ende docht of hi voertprediken woude dan of [114va] hijt woude laten staen Ende thant werthi van binnen geleert ouermits den godliken inspreken ende antwoerdesinen temptierre Ic en begant om dinen wille niet Ende ic en selt omdinen wil niet laten Ende aldus predicte hi vromelic voert thent hi algedaen had. ¶ In clederen genuechde hem altoos armoede. meronmanierlicheit of onheblicheit der clederen hate hi Ende dat was omdattet van buten niet schinen en soude roekeloesheit of begeerte deridelre glorien ende daer om had hi dit woert in sijnre herten ende inden monde Die doet dat niemant en doet des verwonderen allemenschen Ende daerom hi droech lange een haren hemde Ende doe hivernam dat ment wiste doe leyde hijt of ende hielt die gemeengewoente. ¶ Nie en lachede hi hi en deder meer vlijts toe te willenlachen dan hem daer of tonthouden Hi plach te seggen dattiegedoechsamheit in drien gedeilt waer als in te verdragen herde woerdeEnde in verliesinge des goets Ende inden slagen des lichams Ende mitexempelen toende hi dat dese drie manieren der verduldicheit in hemwaren.

WAnt het geuiel tot eenre tijt doe hi enen biscop enen brief screef in

welken hine vriendelic vermaende tot duechden [114vb] Doe hads denbiscop onweert ende screef hem weder alten fellen brief ende sette intbegin aldus Saluut ende niet den geest der blasfemien. Recht of hemSunte BERNAERT had gescreuen vten geest der blasfemien Daer opantwoerde Sunte BERNAERT Ic geloue dat ic den geest der blasfemien niet

en heb noch ic en heb niemant geuloect noch ic en wilniemant vloekensonderlinge den prince van minen volke.

EEn monic dat een regulier was quam tot Sunte BERNAERT ende bat hemvlitelic dat hine ontfangen woude ende geuen hem die orde SunteBERNAERT en woudes niet doen mer riet hem weder te gaen tot sijnrekerken Doe seide die ander waer om hebstu dan in dinen boeken dievolcomenheit so zeer gepresen of du den genen die se begeren tevercrigen daer niet toe helpen en wilste Ende och of <+ic> dijn boekenhad dat ic se alle scoren mochte Sunte BERNAERT seide Laestu ye inminen boeken dat du in dinen cloester niet volmaect en mochstewerden Ic heb in al minen boeken geset ende geraden datmen diezeden beteren zoude ende die steden niet verwandelen Doe dit die sotteregulier hoerde scoot hi op Sunte BERNAERT ende sloechen alte zeer aensijn kinnebacken also dat hi root wert vanden slagen ende [115ra] sijnkinnebacken swollen hem Ende die gene dier bi stonden scoten opdesen onsaligen monic Mer Sunte BERNAERT verbotet hem al roependeende seide al bezwerende dat si hem niet en misdeden. ¶ SunteBERNAERT plach den nouicien die eerst in die orde quamen te zeggen Ofghi comen wilt tot dien datter binnen <+is> so latet buten den lichamdie ghi wter werlt gebrocht hebt Die geest moet allene hier binnencomen want dat vleysch en vordert niet. ¶ Sunte BERNAERTS vader dieallene thuus gebleuen was hi ginc oec inden cloester ende na een lutteltijts sterf hi in goeder outheit. ¶ Sijn zuster die gehilict was inder werltom dat si in vresen haere zielen was inder werlt ouermits rijcheit endeweelden daerom voer si ten cloester om haer brueders te visitieren Endedoesi daer gecomen was mit houerdiger geselscap ende cierheit derwerlt so veronweertese Sunte BERNAERT als een nette des duuels datgespreyt is om die zielen te vangen Ende doe si sach dat geen van harenbruederen tot haer en quam dan een van hem dat een portier was Endedie seide haer dat si een bewonden drec was Doe si dat hoerde wert sizeer wenende ende zeide. Al bin ic een zundaerster nochtan sterfCRISTUS om aldustanigen mensche Ende omdat ic weet [115rb] dat iceen zundaerster bin daer om zuekic genade ende raet ende begeergoede lude toe te spreken Ende al veronweerdet mijn brueder mijnvleysch nochtan laet gods knecht tot mi comen Ende hi gebiede mi wathi wil ende dat sel ic doen. Doe Sunte BERNAERT verstont haren goedenbereyden wille so ginc hi mit sinen brueders tot haer Ende omdat hi seniet scheyden en mochte van haren man daer om geboet hi haer teneersten dat si alle die houerdye deser werlt mit haerre cierheit of soude

leggen ende pinen haer te leuen als haer moeder had geleeft Ende alsoliet hi se varen Ende doe si weder keerde wert si so verwandelt dat siinder werlt leefde recht of si inder woestinen gewoent hadde Ende sisceyde haer te male vander werlt. Ten lesten vercreech sijt mit groterbeden van haren man dat hi haer orlof gaf te gaen in een cloester inwelken si heylichlic leefde ende sterf salichlic

OP een tijt doe Sunte BERNAERT zeer ziec was also dattet scheen dat hicort sinen geest geuen soude Doe wert hi op genomen inden geest endevoer den oerdel gods gebrocht ende die duuel was daer oec tegens hemende wroechden mit valscher clagen ende brochte daer voert [115va] altquaet dat hi gedaen had ende pijnde hem zeer Sunte BERNAERT <+tehinderen> Mer BERNARDUS die niet verstoert noch verueert en wasantwoerde aldus Ic weet wel dat ic ouermits minen verdienten nietweerdich en bin dat rike der hemelen te crigen mer mijn here IHESUS

CRISTUS wil mi behouden mit dubbelden rechte dat is vander erfnissesijns vaders ende om die verdiente sijnre passien Inden eersten is hivernueget ende geuredet Ende inden anderen so geeft hijt mi Ende omdie giften van desen rechte so en ontsie ic noch en twiuel niet ic en seltcrigen Ende mit desen woerden wert die duuel confuus Ende alle dievergaderinge der duuelen sceiden van daen Ende Sunte BERNAERT quamweder tot hem seluen ¶ Hi hielt sinen licham so onder mit waken endevasten ende strenger castijnge dat hi altoos so ziec was dat hi denconuente niet volgen en mochte.

OP een tijt doe hi alte ziec was so baden die brueders voer hem Ende hiwerts gewaer dat hi ouermits haren gebede verlichtinge vercreech vansijnre pinen Ende hi vergaderde die brueders ende seide hem watbehoudi enen onsaligen mensche Ghi sijt sterker ende hebt verwonnenSpaert ende ophout des bid ic v ende laet mi steruen ¶ Dicwijl wert hibiscop gecoren sonderlinge van die van [115vb] IANNIEN ende MEYLANEN

dien alte zeer begeerden ende eyscheden mer hi en ontseidet niet nochen consentierdet niet noch en ontfinct oec niet. mer hi seide dat hi sijnsselfs niet en was mer dat hi geset waer tot ander lude dienst. Want diebrueders warens op haer hoede ende haddent bi sinen rade vercregenvanden paeus dats hem niemant en soude mogen nemen.

OP een tijt doe Sunte BERNART reet op enen wech doe clagede hi enendorpman die mit hem ghinc dat sijn herte so ongestadich was indengebede Doe dat die man hoerde antwoerde hi Sunte BERNAERT dat hi eenvast gestadich herte had inder bedinge Ende om dat Sunte BERNAERT

desen man bekeren woude ende van sijnre verwaentheit brengen so

seide hi Sceyde di van mi een luttel ende ganc ende sprec een paternoster mit alre deuocien dattu mogeste Ende kundi dat gedoen sonderenige ander gedachten so sel ic di sonder twiuel dit peert geuen daer icop sitte Mer geloue mi bi dijnre trouwen dattu mi seggen selste of dudaer yet anders in dencste Dese dorpman was blide ende hielt dat peertrechteuoert voer gewonnen Ende hi ginc aen die een zide Endevergaderde hem seluen vromelic [116ra] int herte Ende began dat paternoster te seggen Ende doe hi midden daer in quam wert hi denkende ofhi den zadel mede hebben soude Ende ginc tot Sunte BERNAERT endeseide hem wat hem ingeuallen was in sijnre bedinge Ende hi en was niet

meer verwaent in hem zeluen als hi te voren was. ¶ Hi was zeeronmerkende der dingen die bi hem waren of geschieden want als hi biwilen enen helen dach reet neuen een ryuiere so en zach hi se niet of hien gedocht niet dat hi se gesien had. Want also reet hi oec tot eenre tijtop enen peerde mit ene scone zadel Daer ander lude om onstichtichworden dat een man van zo groter heilicheit ende name op so cierlikenzadel reet Ende doe hem dit van sinen moniken geseit wort so vragede<+hi> hoedanich si was Ende doement hem seide verwonderdes hemwant hi hadder veel weges op gereden ende en haddes niet gemerct.¶ Die oetmoedicheit sijns herten verwan in hem die hoecheit sijnsnamen Ende alle die werlt en mochten so hoge niet verheffen hi envernederde hem seluen noch veel meer Alle menschen rekenden hemalte heilich mer hi achte hem seluen alte cleyn Ende al wert hi vananderen menschen verheuen bouen enen igeliken nochtan en [116rb]verhief hi hem zeluen bouen niemant. Want hi plach dicwijl te seggenSo wanneer hi onder grote heerlicheit ende onder grote menichte vanvolke was dan docht hem dat een ander daer voer hem stont dien hi dieere liet Ende also dede hi hem zeluen verstaen dat hi daer niet en wasEnde rekendet als enen droem dat hi daer [-niet en] was Mer sowanneer hi onder simpel brueders was daer die oetmoedicheit ondergeminnet was so was hi blide ende liet hem donken of hi weder tot hemseluen gecomen waer. Altoos vantmen hem voer die getiden lesende ofscryuende of contemplierende of den brueders predikende

OP een tijt wert een beseten wijf voer hem gebrocht Ende thant begandie duuel wtes wijfs mont Sunte BERNAERT lasterlic ende confuselic toe tespreken ende seide Dese die preydekijn ende wermoeskijn et en sel miniet verdriuen van hier wt mijnre woninge Ende Sunte BERNAERT sendesetot Sunte CYRUS kerke. Mer CYRUS woude BERNAERT dat vordel geuenende en woude dat wijf niet genesen Ende aldus brochtmense weder tot

Sunte BERNAERT. Doe riep die duuel wt haren monde CYRUS en sel miniet verdriuen noch du BERNAERT [116va] en selste mi niet wt iagen Hierop antwoerde Sunte BERNAERT den duuel Ende CYRUS noch BERNAERT ensellen di niet wt verdriuen mer onse here IHESUS CRISTUS Ende doe hi sijngebet dede seide die duuel hoe geerne soudic wt deser quenen gaenwant ic zwaerlic in haer gepijnt werde Mer ic en mach niet wt gaen wantdie grote en wils niet. BERNARDUS vragede hem wie is die grote Die duuelseide IHESUS NAZARENUS BERNARDUS seide hebstu hem oec ye gesien Doeseide die duuel ic sachem inder glorien. BERNARDUS seide. waerstu inderglorien. hoe quaemestu daer wt. Die duuel seide Mit LUCIFER vielen wiene grote menichte Dit sprac die duuel al vter quenen monde droeflicversuchtende daer sijt alle hoerden Ende Sunte BERNAERT seide. soutstuyet willen wederkeren in die glorie Ende die duuel brieschede altevreselic ende seide Tis te late Doe dede BERNARDUS sijn gebet ende dieduuel voer vten wiue

DOe Sunte BERNAERT in sijnre orden ontfangen had enen edelen ridderso wert dese brueder tot eenre tijt zwaerlic becoert daer hi zeer ombedroeft was Ende alsen een vanden brueder so droeuich sach vragedehi hem om die sake sijnre droefheit Ende hi antwoerde Ic weet wel datic nummermeer blide wesen sel [116vb] Ende doe die brueder ditSunte BERNAERT had geseit So bat Sunte BERNAERT vlitelic voer hem Endedese brueder die te voren so droeuich was ende bedruct hi wert van diertijt blider ende vroliker dan alle dander Ende doe die voerseide bruederden ridder dat woert der droefheit verweet So antwoerde hi Seyde ic datic nummermeer blide en zoude sijn so seg ic nv dat ic nummermeerdroeuich en sel wesen

DOe Sunte BERNAERT int begin der vasten geuisitiert was van vele nuwerridders so bat hi hem dat si hem doch in dier heyliger tijt wachtenwouden van ydelheyden ende hueden van oncuuscheyden Ende doe sijthem geenssins louen en wouden So beual hi dat men den wijn zoudescenken ende hi seide hem Drinct der sielen dranc Ende doe sigedronken hadden voeren si thant vter stat Ende si die niet een lutteltijts louen en wouden hem te wachten van groten zunden si gauen doevoert aen alden tijt haers leuens totter eren gods.

DOe Sunte BERNAERT op een tijt gesent was tot AQUITANIEN om denhertoge die tegens der kerken was weder te brengen totten wille derkerken So en woude hi geen sins horen na sinen woerden noch nasinen bidden ende en woude niet volgen den wille der kerken Doe ginc[117ra] Sunte BERNAERT ende dede misse Ende die hertoge bleef staende

voer der dueren als een verbannen man Ende doe Sunte BERNAERT geseithad Pax deum sit semper vobiscum So leide hi gods licham op diepatene ende ginc daer mede mit enen onsteken aensichte ende mitbernenden ogen totten greue ende aenginken mit vreseliken woerdenEnde seide Wi hebben di gebeden ende du hebste ons veronweert Mersich MARIEN zoen die een rechter ende here is der kerken dien duquelleste hi is totti gecomen Siet hier is dijn doemer in wes namen alleknien bugen. hier is dijn rechter daer du voer selste moeten comenSelstu hem dan oec versmaden alstu nv sijn knechten doetste.wederstaten oftu mogeste Thant wert die greue verstijft ende beuede mitalden leden ende viel voer Sunte BERNARTS voeten Doe ruerdenSunteBERNAERT mitten voeten ende hieten opstaen om gods sentencie tehoren Ende hi stont op al beuende Ende volbrochte al dat hem SunteBERNAERT beual.

DOe HI in ALMANIEN gecomen was om een grote onruste te versuenen sosende hem die eerstsch biscop enen eersamen clerc te gemoete Endedoe dese clerc tot Sunte BERNAERT seide datten zijn here hem te gemoetegesent had So seide hem sunte BERNAERT Een ander here heeftige[117rb]sent. Des had den clerc wonder ende seide dat hem niemantgesent en had dan sijn here die eerts biscop Ende Sunte BERNAERT seidenoch Sone ten is also niet. Want die here IHESUS CRISTUS die di gesentheeft die is meerre Doe dit die clerc verstont seide hi Waendi dat icmonic werden wil dat en moet mi niet geschien Want dit en docht ic nienoch ten quam nye in mijn herte. Mer binnen dien seluen wege so lietdese clerc die werlt ende wert een monic gecleet van Sunte BERNARTS

hant.

DOe Sunte BERNAERT noch een kint was so geuielt dat hi op enenkerstnacht in die kerc ontbeyde datmen metten singen zoude Ende hibegeerde te weten op wat vre vander nacht CRISTUS IHESUS onse heregeboren wert Doe openbaerde <+hi> hem als een kindekijn recht of hivoer sinen ogen anderwerf waer geboren Ende daer om hielt hijt altoosdaer voer so lange als hi leefde dat dit die vre was daer onse here IHESUS

CRISTUS in geboren wert Ende van dier vren voert so wert hem gegeuendieper sin ende hoger verstant tottien dingen dat behoerde tottensacrament van deser geboerten Ende om dese sake so maecte hinamaels in die ere onser lieuer vrouwen ende haers kints int beginselsijns wercs een sonderlinge scoen [117va] werc daer hi dat ewangeliumin exponiert dat aldus begint Die engel GABRIEL wert van gode gesent ineenre stat .etcetera. ¶ Ten lesten doet Sunte BERNAERTS doot naecte doe

seide hi sinen bruederen Ic late v drie dingen die ghi houden selt die icin minen leuen gehouden heb als ic naest mochte. Niemant en woude icvertoornen noch confusie doen ende viel daer somtijt yemant in datverberch ic als ic beste mochte Altoos geloefde ic enen anderen bet danmi seluen. Nie en begeerdic wrake van dien dat mi misdaen was Siet iclate v caritate verduldicheit ende oetmoedicheit. ¶ Na dien dat SunteBERNAERT vele miraculen gedaen had ende hi C. ende lx. cloesterengesticht had ende hi vele boeken gemaect had ende hi lxiij. Iaer out wasso sterf hi onder sine brueders ende kinder hande Int iaer ons heren xic.ende liij.

NA sijnre doot openbaerde hi dicwijl sijn glorie want hi openbaerde eenabt in sinen cloester ende beual hem dat hi hem volgen soude Ende doehi hem volgede so seide hem Sunte BERNAERT Siet wi comen ten bergeLIBANUS du selste hier bliuen mer ic sel daer op gaen Doe vragede hemdie abt waer om dat hi daer op gaen woude Ende Sunte BERNAERT seideIc wil leren. [117vb] Desen abt hads wonder ende seide Vader wat wildileren want wi en weten dat niemant uwes gelijc in consten is EndeSunte BERNAERT seide hem Geen kunste en is al hier noch hier en is geenbekennen der waerheit. opwaert is die volheit der consteen Opwaert isdie warachtige kennisse der waerheit Ende mit desen woerden ontvoerhi hem Die abt mercte desen dach ende vant dat Sunte BERNAERT doegestoruen was. ¶ Onse here hevet ontellike vele myrakulen gedaen doerSunte BERNAERT sinen knecht god si geloeft.

TYMOTHI

TIMOTHEUS wert gepassijt onder NERO den keyser van enen prouoest

Ende doemen hem pijnde ende sijn wonden bestroeyde mit leuendenkalke so dankede hi gode daer in ende twe engelen stonden neuen hemende seiden Hef op dijn ogen ende sich ende hi sach den hemel openende onsen lieuen here IHESUM CRISTUM houdende in sijnen handen eencrone van duerbaren gesteenten Ende hi sprac tot hem Dese croneselstu ontfangen van mijnre hant Doe dit sach een man die APPOLLINARIUS

hiet so dede hi hem dopen Ende om dat si beyde volstandich bleueninden geloue ons so worden si beyde onthoeft int Iaer ons heren

[118ra] Van Sunte SYMPHORIAEN.

SIMPHORIAEN was geboren in die stat AUGUSTUDIJN Ende doe hi noch

een iongeling was so scheen hi sinen ouders bouen te gaen in zedenende in rijpheyden Ende doe die heydene VENUS der goddinnen feestevierden ende si haer beelde ommedroegen so was daer SYMPHORIAEN

ende om dat hi se niet aenbeden en woude so wersloechmen hem langeende leiden in enen kerker Daer na wort ht hi zeer geslagen ende inenen kerker geleit Daer na wert hi uten kerker gebrocht endegedwongen te sacrificieren Ende men beloefde hem daer om veel goetsdes hi in geenre wijs doen en woude. mer seide Also onse here loontweldaden also can hi oec gelden ende lonen die misdaden Dat leuen datwi gode sculdich sijn van scouts wegen te betalen laet ons datvolbrengen ende betalen in duechdeliker heylicheit na den wille desgeens diet ons verleent hevet. Wantet is alte late berou te hebbenwanneer datmen comet voerden rechter. V ydel beloften die gemengetsijn mit zueticheit des honichs si in storten quaden herten venijn Vbegeerten al heeft si haren wille nochtan en besit si niet want si is mitdes duuels const gebonden ende gehouden in onsa[118rb]ligen

geween. Ende wanneer v bliscap begint te claren dan breectse ende gaette niete Doe wert die rechter zeer toornich ende gaf die sentenciedatmen SIMPHORIAEN doden soude Ende doemen hem ter doot leyde soriep hem sijn moeder van achter na ende seide Sone sone laet digedenken des ewigen leuens Sich opwert ende aensich den genen dieinden hemel regniert Men en nemet di dijn leuen niet mer menverwandeltet di in een beter Ende thant doe hi onthoeft was namen diekerstene sijn lichaem ende begroeuen eerlic Ende tot sinen grauegeschieden so vele miraculen datten die heydene oec in groter erenhadden. ¶ GREGORIUS VAN TOERS seit dat een kersten man nam driesteenkijns die mit sinen bloede besprongen waren ende hi leydese ineen zulueren vat dat buten ommecledet was mit houden bordenen endesettet in eenre borch Ende het geuiel dat die borch bernde nochtanhaeldemen dit vat al geheel ende ongequetset vten vuer. Hi wasgepassijt int Iaer ons heren cc ende lxx.

BERTHOLOMEI apostoli

[118va] BERTHOLOMEUS die apostel ons heren IHESU CRISTI doe hi in

INDIEN quam dat inden eynde vander werlt is so ginc hi in enen tempeldaer een afgod in was die ASTAROTH hiete In welken tempel hi wonende

bleef als een pelgrym. In desen afgod was een duuel die seide dat hi diezieken genas mer hi en genasse niet nochtan dede hi so vele daer toedat hem haer ziecte so zeer niet en pynichde. Desen tempel was al volzieker menschen mer si en mochten geen antwoerde crigen vandenduuel alsi plagen alsi begeerden enige dingen te weten. Daer om gingensi tot eenre ander stede daer een ander afgod in was diemen BERICH hiet.Ende doe si desen afgod vrageden waer om dat haer god niet enantwoerde also hi plach Doe seide hi U god is mit gloeyenden kethenengebonden ende hi en mach niet spreken noch oec sinen adem halen vander tijt dat BERTHELMEUS gods apostel inden tempel gecomen is Sivrageden hem wie is die BERTHELMEUS Die duuel seide Hi is desalmachtigen gods vrient ende hi is gecomen in dese prouincie om dat hial dafgode van INDIEN te niete maken sel Doe seiden si Segt ons dieteykene van hem [118vb] op dat wine mogen vinden Die duuel seidehem sijn haer is zwert ende gecruuet Sijn vleysch is wit ende sijn ogensijn groot sijn nese is effen ende recht Sinen baert is lanc ende heeft eenluttel graeus ende hi is effen van lencten Hi heeft een wit cleet aen datgemenget is mit purper Hi heeft oec omme enen witten mantel Ende dieheeft in elken horni<+n>c rode stene. Binnen xvi. iaren so en sijn sinecleder niet versleten noch oec sijn scoene noch vuyl geworden. C.werfdes dages ende .C.werf des nachtes buget hi sijn knyen Die engelenwanderen mit hem Ende si en latens nummermeer moede werden nochhonger hebben hi is altoos duerachtich in enen wille Ende sijnaensich<+t> is blide ende vrolic Hi voersiet alle dinc Hi can die sprakeende die tale van menigerhande tongen Ende wanneer dat ghine suectist dat hi wil so sel hi hem v vertonen mer en wil hi niet so en sel dijsniet mogen vinden Ende ic bid v wanneer ghine geuonden hebt dat ghihem bit dat hi hier niet en come op dat sine engelen mi niet en doen datsi minen gesellen gedaen hebben Doe gingen si heen ende sochten hemEnde als sine twe dage neerstelic gesocht hadden ende sijs niet envonden So riep daer een die beseten was BERTHELMEUS [119ra] godsapostel ontsteect mi Ende Sunte BERTHELMEUS zeide Swige ende ganc wthem Ende thant wert die mensche verlost.

DOe dit hoerde POLINIUS die coninc van dien lande die een beseten

dochter had so zende hi thant totten apostel ende bat hem dat hi comenwoude ende genesen sijn dochter Ende doe die apostel tot hemgecomen was ende hi die ioncfrouwe gebonden sach mit kethenen omdat si te scoren plach alle die gene die tot haer quamen so dede hi seontbinden Ende om dat hem die knapen ontsagen tot haer te gaen so

seide hi Ic houde nv den duuel die in haer gebonden was ende ghiontsiet v Ende thant wert si ontbonden ende verlost vanden duuel Doedede die coninc laden kemelen mit goude ende mit zuluer ende mitpreciosen gesteente ende hi liet den apostel vele sueken ende men enconstes niet gevijnden Mer sanderen dages vroe openbaerde hem dieapostel den coninc alleen in sijn camer ende seide hem wat hebstu mialden dach gesocht mit goude ende mit suluer ende mit duerbaren<+gesteente>. Dese dingen sijn notorftich den genen die eertschrijcdom zueken mer ic en begeer geen eertsch goet noch verganclicrijcdom Doe began Sunte BERTHELMEUS den coninc veel te leren [119rb]hoe wy verlost waren ende toonde hem onder ander redene hoe CRISTUS

den duuel verwan ouermits wonderliker betamelicheit ouermits crachteouermits gerechticheit ende ouermits wijsheit want het was wel tamelicdat hi die der maget sone verwan dat was ADAM die gemaect was vandereerden die noch maget was dat hi weder verwonnen worde vandermaget MARIEN zone Hi verwannen oec crachtelic doe hine machtelicverdreef van sijnre heerscapie welc heerscap die duuel aen hem toochom dat hi ADAM daer wt verdreuen had Ende recht als een die enen tyranverwonnen heeft sijn gesellen zendet dat si alre wegen sinen naemsellen verheffen ende den tyran verdriuen Also sent CRISTUS die eenverwinre is alre wegen zijn boden om dat si des duuels oefeninge teniete sellen maken Ende CRISTUS dienst oprechten Hi verwannen oecgerechtelike want dat was recht dat hi die den mensche geuangen hieltom dat hine mit eten verwan dat hi weder verwonnen soude werden vanenen mensche die vastede also dat hine niet langer geuangen houdenen soude. Des duuels const wert oec wijslic bespot mit CRISTUS kunstWant des duuels const was [119va] also een valke een vogel vaet dat hiinder woestinen CRISTUM also vangen zoude op dat hi daer vastendegenen honger en had dat hi dan sonder twiuel god soude wesen merwaert dat hem hongerde dat hine dan becoren soude als hi ADAM dedeende mitter spisen verwinnen Mer om dat CRISTUM hongerde so enmocht die duuel niet weten dat hi god was noch hi en mochten mit etenniet verwinnen want hine consentierde sine becoringe niet Ende doe hiden coninc aldus de sacramenten des geloues predicte ende ontbant soseide hi den coninc woude hi gedoopt werden so zoude hi hem sinengod tonen gebonden mit kethenen.

SAnderen dages doe die [-co] biscop neuens des conincs palaes denafgoden sacrificierde ende vele volcs mit hem Doe began die duuel vtenafgod te roepen Ghi onsaligen hout op ons te sacrificieren op dat v niet

qualiker en werde dan mi die gebonden bin mit gloeyenden kethenenvan IHESUS CRISTUS engelen dien die IODEN cruusten want si waenden dathi vander doot soude mogen werden gehouden mer hi vinc den dootdie onse coninc is Ende hi heeft onsen groten prince gebonden mitbernenden ke[119vb]thenen. Doe si dat hoerden so namen si thantzelen ende bondense den afgoden aenden hals om dat si se nederwerpen souden mer si en mochten niet. Mer die apostel beual denduuel dat hi vten afgod voere ende dat hine te brake Ende te hant voerdie duuel daer wt ende brac alle die afgode des tempels Daer na dededie apostel sijn gebet ende genas al die zieken vanden tempel Ende hiwyede den tempel gode te eren ende hi beual den duuel dat hi voerinder woestinen Doe openbaerde daer dengel gods ende doervloech aldien tempel Ende hi maecte mit sinen vinger een cruce op elcs zidevanden vier horniken ende seide Dit seit die here also ic v allen gezuuertheb van uwen ziecheiden also sel desen tempel gereynicht werden vanalre smetten Ende den genen die daer in plach te wonen dien dieapostel versent heeft inder woestinen dien sel ic v tonen Ende wanneerghine ziet op dat ghi niet verueer en wort so maect alsulken teyken in vvoerhoeft als ghi saget dat ic maecte inden vierhoeken des tempels Doetoende hem dengel gods enen moer die zwerter was dan een cole dieeen scerp aensicht had ende enen langen baert totten voeten toe[120ra] die bernende ogen had die enen vuerigen wederblic gauen alseen gloeyende yser Ende hem scoten vten monde ende vter nazenvlammen van zweuel ende hi was achter mitten handen gebonden mitgloeyenden kethenen Ende dengel gods sprac totten duuel die daervertoont was Om dattu gehoersam geweest hebste dat di die apostelgods geboden had Ende du alle die afgoden des tempels gebrokenhebste so selic di ontbinden du selste gaen in een stat daer geenmensche en woent ende daer selstu wesen ten doemsdage Ende doe deduuel ontbonden was doe voer hi wech mit groten gescalle ende lelikengeruchte Ende den engel voer te hemel daer sijt alle zagen Doe wert dieconinc POLINIUS gedoopt mit sinen wiue ende mit sinen kinderen Endemit vele volcs Ende hi liet zijn rijc ende wert des apostels ionger

DOe vergaderden alle der afgoden biscopen tot ASTRAGEM den coninc

die des conincs POLINIUS brueder was Ende si beclageden hem tegen denapostel dat hi hem haer afgode had gebroken ende den tempel te nietegemaect Ende dat hi oec den coninc sinen brueder ouermits toueryenhad bedrogen Doe wert ASTRAGES vergram[120rb]met ende zendedusent gewapende manne om hem te vangen Ende doe hi voerden

coninc gebrocht was so seide die coninc bistu die gene die minenbrueder den coninc verkeert hebste Die apostel seide hem Ic en hebsniet verkeert mer ic hebben bekeert Die coninc seide hem Also duminen brueder hebste doen laten sinen god ende inden dinen doengelouen Also sel ic di dinen god doen laten ende den minen doenaenbeden ende offeren. Die apostel seide hem Ic bant dien god die dijnbrueder oefende Ende ic toonden hem gebonden Ende dwanken dat hidafgode brac. mogestu dit minen god doen so selstu mi daer wel toebrengen dat ic dine gode aenbede ende hem offerhande doe mer doe icdinen god breken so geloue in mynen god Doe dit die apostel seide soquam den coninc die boetscap dat NASCACH sijn god geuallen waer endete broken Doe dat die coninc hoerde so scuerde hi dat pu[-e]rpur cleetdat hi aen had ende hi liet den apostel zonderlinge zeer slaen al sijn lijfontwe Daer na liet hine leuende villen ende also sterf hi Ende diekerstine namen sijn licham ende groeuent eerlic mer die conincASTRAGIES ende der afgoden biscopen worden mitten [120va] duuelbeseten ende storuen alle haestelic. mer die coninc POLINIUS wert biscopgeordeniert Ende xx. iaer dede hi deuotelic eens biscops dienst endedaer na sterf hi heylichlic in vreden.

IN den iaer ons heren ccc. ende xxij. doe quamen die SARRAZINEN inCECILIEN ende destrueerden dat eylant van LUPANTANE daer SunteBERTHELMEUS licham lach ende si braken zijn graf ende verstroeyden sijngebeente want sijn licham quam in dit eylant van INDIEN Aldus Doe dieheyden zagen datmen Sunte BERTHELMEUS licham so veel eren dede omdie grote miraculen die hi dede so hads hem onweert Ende si beslotenin een loden vat ende worpene in der zee Ende aldus quam hi mit godsbeleyde tot dien eylande Ende doe die SARRAZINE zijn gebeente verstroeythadden ende si wech waren so openbaerde hem die apostel enen monicende seide Stant op ende vergadert mijn gebeente dat gestroeyt is endedie monic zeide hem Wat reden heb ic daer toe dat ic dijn gebeentevergaderen zoude of di enige eer doen als du ons hebste latendestrueren Ende ons geen hulpe en hebste gedaen Die apostel seydehem Onse here heeft dat volc lange gespaert om minen wil mer om[120vb] dat haer zunden alte groot worden so en mocht ic hem nietlanger helpen Doe vragede die monic hoe dat hi zijn gebeente zoudemogen kennen onder so veel ander beenre Doe seide dapostel duselstse des nachtes gaen vergaderen Ende die bene die daer blenken alseen vuer die selstu op heffen Ende die monic dede dat hem dapostel

beual ende hi vantet also ende hi brochtese ouer tot BENEUONTAEN. Endemen zeit dat si nv te ROMEN sijn.

DOe keyser VREDERIC BENEUONTANE destrueerde ende oec alle die kerkendie daer waren In welken Sunte BERTELMEUS lichaem was ende oec anderheyligen lichamen Want die keyser geboet datmen die steden altemaeltot eenre ander stat voeren soude so was daer een man die in enenvisioen sach dat veel mannen mit witten gecledet stonden tot eenrestede die onderlinge schenen enen raet te hebben Ende alst den mandiet sach verwonderde wattet mochte beduden Ende hijs enen van dienvragede so seide hi hem Dit is Sunte BERTELMEUS die apostel mittenanderen heiligen die in deser steden kerken hadden ende oec haerlichaem hier rustede Ende si zijn vergadert om dat si onderlinge vragenzullen ende ouer een dragen wat doot hi steruen sel die se wt haerre[121ra] stat verdreuen heeft Ende si hebben onderlinge een warachtigevonnisse wt gegeuen dat hi sonder merren selmoeten comen voerdenordel gods Ende daer van desen dingen antwoerden Ende na een lutteltijts sterf die keyser VREDERIC enen onsaligen doot.

DIe abt Sunte THEODORUS die een groot leraer was seit van desen apostelaldus. Sunte BERTELMEUS die apostel predicte in LICANIA ende daer na inIUDEA ende ten lesten in die stat ALBAEN Ende daer wert hi eerst zeergeslagen mit cluppelen ende daer na geuillet. Ende daer wert hibegrauen Ende doe hi van gode gesent wert te prediken so seide hemonse here Mijn ionger ganc prediken ganc wt totten stride wesontfanclic der vresen Ic volbrochte mijns vaders werken. eerst getugeonder mijn brueders vulle dat vat dat idel is. volge dinen meyster naende doch also dijn meyster dede. legt bloet tegen bloet ende vleyschtegen vleisch Ende gif al dattu hebste ende mogeste. Doe ic gepinichtwert doe gedogede ict vredelic Du selste wapene hebben in dijnrepynen dat sel wesen goedertierenheit ende sachtmoedicheit tegen diequade menschen ende verduldicheit inden genen die verloren bliuen.

DEse apostel en was niet [121rb] ongehoersam mer hi volbrochte sijnsheren gebot als een getruwe knecht Ende hi ginc wech verblidende alsdat licht deser werlt Om dat hi verlichten zoude die verblint waren Endeals dat zout der eerden om dat hi zoude souten die onwise menschenEnde als een ackerman om dat hi die geestelike oefeninge soudevolbrengen Siet hoe hi mitter ploech sijnre tongen doereerde die veldesonder redene Ende hoe hi die waerheit des geloues leide in diediepheit der herten Ende hoe hi gods wijngaert plante ende sijn paradijsEnde hoe hi tot allen ziecheiden medicijn gaf Ende hoe hi die

onuerstandel doornen wt rodede Ende hoe hi of hielt den bosch derquaetheit Ende hoe hi die goede tune gebenedide Mer si gauen hemongeliken loon. Dat was scande voer ere. Vermaledijnge ende vloekingevoer benedixie. Pine voer sijn giften. Ende voer een rustich leuen die[-e] bitter doot. Ende na dien dat die zalige apostel veel tormentengeleden had ende hi vanden luden gedodet was Ende hi vander werltgesceyden was so en veronweerde hi niet die gene dien doden Ende hiontfincse in sinen miraculen Mer haer beestelike herte en had niet dattetbegeerde noch niet en wasser dat se [121va] vander quaetheit treckenmochte wat doen si voert Si worden versottet tegen sinen lichaem Diesieke veronweerden den genen die die werlt genas Den genen die dieblinden leyt mitter hant Die dat scip bestuert dat verderuen zoude Endedie die doden verwect ende hoe deden si dit. Want si worpen sijnlicham inder zee mer dat vat wert verheuen mit groten geruchte vtenlande van HERMENIEN mit vier ander heyliger martelaren vaten die oecmit hem in die zee geworpen waren om dat si oec miraculen dedenEnde doer die lange zee so voeren dese vier voer ende dienden desenapostel als knechten Ende quamen in CECILIEN in een eylant dat LIPERARIS

hiete Als HOSTIENSIS den biscop geopenbaert wert die doe aldaer was.Dese rike scat quam tot enen armen wiue Ende dese duerbaer steen totenen onedelen Ende dit alte claer licht quam tot eenre droeuiger Dieander vier vate voeren elc in een sonderlinge lant Ende buten desapostels lichaem in dit eylant mit groten loue ende mit vele keersenende mit gebede Ende men stichte hem daer een eerlike kerke Desesalige apostel BERTELMEUS hi was die middelste onder [121vb] dieapostelen CRISTI Ende hi geeft in beyden ziden geluut van godlikerredenen recht als een santorie die in beyden ziden geluut geeft. Alle dieapostelen deylden hem alle die werlt doer Ende worden voerbodenende dienres des ewigen conincs die coninc is alre coningen. Doe namSunte BERTHELMEUS voer sijn deel dat lantscap van INDIEN ende veelander steden daer toe Ende predicte ende leerde neerstelic dat godlikewoert mit sterker vuericheit der begeerten mit welken hi bekeerde eenontellike menichte des volcs totten heyligen geloue CRISTI voer welker hiint leste wredelic wert gepassijt ende voer totten ouersten rike. ¶ Nusalige apostel Sunte BERTHELMEUS wes gegruet du die biste verclaertmitter claerheit des godliken lichtes Ende biste een visscher der heyligerkerken. Die zonne vander werlt moet verbliden die alle dinc verlichtMont gods ende fonteyn die alle tijt wtvloeyeste gesontheit Die die zeegeheiliget hebste mit uwen voetstappen Die alletlant hebste root

gemaect mit dinen bloeden die opgeuaren biste ten hemel daer blijfstumidden inden scaren gods Du gebrukeste der alre salichster bliscapen.in onuersadeliker bliscappen. Dit seit altemael die heilige abt THEODORUS

[122ra] MEn leest inden BOEKE VANDEN MIRACULEN DER HEILIGEN dat eenmeyster was die alle iaer Sunte BERTELMEEUS feeste hoechliken vierdeEnde daer dese meyster predicte daer openbaerde hem die duuel in eengelikenisse eenre scoenre ioncfrouwen Ende hi werp sijn ogen op haerende hi noedse mit hem ten eten Ende doe <+si> ter tafel gesetenwaren pijnde si haer zeer den meyster tontsteken mit haerre minnen.Mer Sunte BERTELMEUS quam voer die duere inder gelikenissen eenspelgryms Ende bat zeer datmen in liet om Sunte BERTELMEEUS wille Merdie ioncfrouwe ontriet dat ende men sende hem broot mer hi en woutsniet ontfangen. Nochtan liet hi den meyster bidden biden bode dat hihem seggen woude wat dat meest eygen waer den menschen Doe seidedie meyster dattet dat lachen waer vanden aensichte mer die ioncfrouweseide Tis die zunde daer die mensche mede geboren wert ende leeft.Daer op antwoerde die pelgrym dat dit die meyster wel voert brochtemer dat wijf vergrondet bet Anderwerf sende die pelgrym den bodetotten meyster dat hi hem seggen soude welc die stat waer eens voets

groot daer god meest miraculen in [122rb] dede. Ende doe hem diemeyster seide dattet waer die stat daer dat heylige cruce in stont daergod groot wonder in dede. Mer die ioncfrouwe seide Tis <+des>menschen hoeft In welken dat is die mynre werlt Ende die pelgrymprees haerre beyder redene Ten derden mael dede hi den meystervragen hoe verre het waer vanden hemel tot in die helle Ende doe diemeyster seyde dat hijs niet en wiste so seide si Nu sie ic wel dat icauerecht geworpen werde. want ic weet dat wel om dat ic vter hellenviel ende ic sel di dat moeten [-seggen] tonen. doe viel die duuel onderdie eerde mit gruweliken gelude ende mit groten geruchte die hem daerden meyster geopenbaert had in die gedaente eenre scoenreioncfrouwen om hem ten valle te brengen Ende doe si desen pelgrymsochten en vonden sijs nergent. Mer daer na wortet den meystergeopenbaert dattet Sunte BERTELMEUS was die daer om quam om hem teverlossen vandes duuels lagen ¶ Aldustanigen exempel vint men oec inSunte ANDRIES legende.

AUGUSTINI episcop[i]

AVGUSTINUS die voerbarige leraer was gebo[122va]ren wt AFFRICA van

eenre stat die CARTAGO hiet van edelen ouders Sijn vader hiet PATRICIUS

ende sijn moeder MONICA Hi was geleert inden vii. vryen consten alsodatmen hielt voer enen alten groten philozophe. want ARISTOTILES

boeken vanden vij.vryen consten die hi lesen conde die leerde hi endeverstontse bi hem zeluen also hi zeit inden BOEC SIJNRE BIECHTEN Doe icquade knecht vol quader begeerten was doe las ic ende verstont al dieboeken der konsten die ic gelesen mochte Noch seit hi aldaer So wat hetis in arten te spreken ende van menigen anderen kunsten endeondersuekinge dat verstont ic sonder grote pine ende sonder yemantsleren Du weetstet here mijn god dat snelheit der leringe ende diescerpheit des verstants dijn gifte is mer daer of en dedic di genen danc.Mer want dicwijl cloecheit ende abelheit der natueren sonder diecaritate den mensche niet en stichtet mer dicwijl houerdich maect daerom zo viel AUGUSTINUS in die ongelouicheit der MANICHEEN die seggen datCRISTUS leringe bedriechnisse was ende datter geen verrisinge der dodenwesen <+zoude> Ende daer in duerde hi wel xv. iaer lanc.

DOe hi noch een iongelinc was ende in eens philozophen boec las

datmen dat leuen [122vb] versmaden zoude ende der philosophienvolgen soude so genuechden hem zeer aldustanige boeken sonderlingete lesen. mer want hi daer niet in en vant den naem ons herenIHESUCRISTI dien hi geleert had van sijnre moeder des was hi herdedroeuich Ende sijn moeder was dic in menigen zwaren liden haersherten om sinen wille. Want hi niet recht gans en stont inden geloueende hi noch ongedoept was ende sij was seer heylich ende deuoet endebat gode stadelic voer hem waer om het tot eenre tijt geuiel also hi seitinden BOEC SIJNRE BIECHTEN dat sijnre moeder dochte dat si stont in enenstoel inder kerken ende was zeer droeuich ende bedruct Ende tot haerquam een engel als een scoen Iongelinc ende vragede haer waer om sialso seer droeuich was [-Ende si antwoerde] Ende si antwoerde Icbeween dat verlies AUGUSTIJNS mijns zoens Ende dengel antwoerde haerWes te vreden want daer du biste daer is hi Ende si sach doe AUGUSTIJN

haer kint neuen haer staen Ende doe si hem dit geseit had so seide himoeder du dwaleste want di en is also niet geseit want daer ic bin daerbistu Ende si seide anders Sone ten is also niet want mi en was so nietgeseit daer hi is daer [123ra] bistu mer daer du biste daer is hi.¶ Alsmen inden zeluen boeke leest so en wast zijnre moeder nietgenoech dat si onsen here stadelic voer hem bat. mer oec plach sijt veel

te bidden enen heyligen biscop dat hi bidden woude voer haer kintEnde hier mede was si den biscop seer moyelic Also dat hi haer eensantwoerde mit eens propheten monde Ganc ende wes des zeker ende tevreden wantet waer onmogelic dat een kint daermen dus veel om weentverloren soude bliuen Ende doe AUGUSTINUS menich iaer tot CARTHAGINEN

gewoent had so voer hi al heymelic te ROMEN dattet sijn moeder niet enwiste Ende daer vergaderde hi vele iongeren Ende doe hem sijn moedergeuolget was totter poerten om dat sine weder mit haer brengen soudeso bedroech hi se des nachtes ende vlo al heymelic van daen Smorgensalsijt zach veruulde si gods oren mit geroepe ende alle dage ginc sitwewerf te kerken ende bat voer haer kint

TOt dier tijt eyscheden die van MEYLANEN vanden proest van ROMEN dathi hem zenden soude enen lerer in rethoricam Ende tot MEYLANEN wasdie biscop AMBROSIUS Ende om dier van MEYLANEN bede so zendemenhem AUGUSTINUM. Mer zijn moeder die niet rusten en mochte si quammit groter pynen tot [123rb] hem Ende si vanten half ongelouich halfkersten Ende AUGUSTINUS began AMBROSIUM na te volgen ende sijnpredicacie vlitelic te horen Ende hi was zeer neerstich te merken ofAMBROSIUS yet seggen soude in sijnre predicacien dat mitterongelouicheit waer of daer tegen. ¶ Op eenre tijt disputierde AMBROSIUS

lange tijt tegens die ongelouicheit Ende AUGUSTINUS wert mit openbarenredenen in hem seluen confuus ende verwonnen Ende dieongelouicheit wert te male verdreuen wt sijnre herten Ende wat hemhierna gesciede dat seit hi inden BOEC SIJNRE BIECHTEN aldus Doe ic dieerst bekende doe weder sloechstu die crancheit mijns gesichts endeblicste crachtelic in mi Ende ic verscoet van minnen ende van anxt Endeic vant mi seluen verre van di in een rijc der ongelijcheit ende mi dochtdat ic v stemme hoerde vanden hogen seggende Ic bin een spise dergroter wasse du selste mi eten ende du en selste mi niet verwandelen indi als een spise des vleisches mer du selste in mi verwandelt werdenEnde als hi daer seit so genuechde hem den wech CRISTI seer wel. merhem verdroet noch doer den engen wech te gaen waer om hem godsende in sijnre herten dat hi varen zoude totten heiligen man SIMPLICIAEN

daer die gracie gods seer wt lich[123va]tede om te vernemen welc diebequaemste manier van leuen waer mede te wanderen inden wege godsEnde SIMPLICIAEN seide hem aldus Kinder ende ionge menschen dienengode inder kerken Ende selstu niet vermogen dat si vermogen Ofmeenstu dat sijt in hem seluen vermogen ende niet in gode Neen nietdu wat staetstu in di seluen ende du en staetste niet mer werpe di

seluen wt di seluen in gode ende hi sel di genesen ende ontfangen diEnde doe AUGUSTINUS tot hem seide dat hi kersten was so seide hemSIMPLICIANUS Ic en geloef des niet ic en sage di in die kerke Doe seideAUGUSTINUS mit bliden aensichte Maken die můeren enen menschekersten Ten lesten doe hi te kerken gecomen was ende voer hem alheymelic als voer enen bescaemden man gebrocht was een boec daerdie articulen des geloefs in gescreuen waren also men plach te doen soginc hi hoge staen ende las die articulen mit luder claerre stemmendaert die van ROMEN hoerden ende hem verwonderden ende die kerkewort daer of verblijt. ¶ Doe quam daer oec een van Sunte AUGUSTINUS

sonderlingen vrienden wt AFFRIKEN die PONCIAEN hiete ende vertelde hemdes groten Sunte ANTHONIUS leuen die cort gestoruen was in EGYPTEN

onder CONSTANTIJN den keyser Ende Sunte AUGUSTINUS wert herde seeronsteken [123vb] mit desen Exempel Also dat hi ALIPIUM sinen gesellegestoort van aensicht ende van herten aenginc ende riep crachtelic endeseide O wat horen wi wat liden wi Die ongeleerde staen op ende gripendat ewige rijc mer wi ongeuallige mit al onsen consten wentelende invleisch ende in bloede sinken wi nederwerts totter hellen Sellen wijsons scamen hem na te volgen om dat si ons voer gegaen sijn Ende hiliep in sinen hof ende viel onder enen vigeboem also hi seit inden BOEC

SIJNRE BIECHTEN ende weende alte bitterlic ende seide. Hoe lange seltwesen morgen morgen ontbeyt een luttel ontbeit een luttel. Ende hibeclagede hem zeer van sijnre traecheit also hi inden seluen boec seitOch hoe hoge is hi inder hoecheit ende hoe diepe inder diepheit. Herewerke du ende doch ende verwecke ons ende roep ons weder totti Comvoert ende grijpt ons ende gif weder roke ende zueticheit Ic ontsach midat ic soude werden verlediget van allen onledicheiden gelijc hem andermenschen ontsien veronlediget te werden Ay oude scoenheit hoe lateheb ic di geminnet Ic minde di spade die so nuwe biste Du waerstebinnen ende ic buten ende daer socht ic di ende ic viel mismaect in diescoenheit dijnre [124ra] werken Du waertste mit mi mer ic en was nietmitti ende du verdreefste mijn doefheit ende verlichtste ende verclaersteende veriageste mijn duusternissen Du beruerdeste ende leydeste minengeest ende ic hange aen di ende heb di gesmaect ende mi hongert endedorst na di Du hebste mi geruert ende ic bin onsteken in dinen vredeEnde doe hi alte seer weende hoerde hi een stemme die hem seide Nemende les Nem ende les. Ende hi dede thant dat boec op daer PAULUS

epistelen in gescreuen waren Ende dat eerst capittel daer hi sijn ogen opsloech ende las daer stont aldus Doet aen onsen here IHESUM CRISTUM

Ende thant vlogen van hem alle donkerheit der twiuelinge Ende eenlicht der sekerheit wort gestort in sijnre herten.

HIer en binnen begonsten hem sijn tande alte zeer te zweren ende hi

wert bina verleit als hi selue tuget dat hi bina geloefde des philosopenongeloue die daer seit dattet ouerste goet der sielen waer gelegen inderwijsheit. Mer dat ouerste goet des lichams waer gelegen in geen pijn teliden. want die pine van sinen tanden was so groot dat hi sijn sprakeverloes Ende daer om screef hi n wassen tafelen dat si alle voer [124rb]hem wouden bidden dat onse here sijn pine woude minren Ende hi vielmitten anderen op sinen knyen ende aenriep onsen here ende thantwert hi genesen ende verlost. ¶ Hier na ontboet hi Sunte AMBROSIUS denbiscop in enen brief sijn begeerte ende bat hem dat hi hem ontbiedensoude wat hem vander heyliger scrifturen nůtste gelesen waer ende hemmeest vorderde inden volstaen des geloues Ende Sunte AMBROSIUS sendehem YSAIAS des propheten boec om dat hi meest voerseit vandenewangelium CRISTI ende vander heydene zalicheit Ende om dat SunteAUGUSTIJN dat begin des boecs niet en verstont so liet hijt achter te lesenende waende dattet al ander dinc geweest had om dat hi noch luttelgeoefent was inden heyligen boeken Ende des paeschens daer na wertAUGUSTINUS gedoept doe hi xxxv.iaer out was mit DEODATA sinen zone dateen kint was mit alten groten sinne welken hi wan doe hi noch heydenwas ende een philosophe ende oec ALIPIO sinen vrient Ende dit gesciedeouermits verdienten sijnre moeder ende Sunte AMBROSIUS predicacienEnde doe seyde AMBROSIUS Te deum laudamus Ende AUGUSTINUS seide Tedomium confitemur Ende aldus maecten doe dese twee [124va] ditlofsanc die een dat een veers ende die ander dat ander veers endesongent al tot inden eynde Ende thant wert AUGUSTINUS so gesterct intgeloue dat hi liet alle sijn hope ende begeerte die hi inder werlt hadende hi liet die scole die hi regierde. ¶ Hoe grote sueticheit hi van diertijt had inder godliker minnen dat seit hi inden BOEC SIJNRE BIECHTEN Duduerscoteste mijn herte mit dijnre minnen Ende ic droech dijn woerdeduerscoten in minen binnensten Ende dijnre knechten exempel die duals van zwerten wit maectste ende van doden leuendich die vergadere icende si bernden in mijnre herten ende ic ontfinc een grote crachte endedu gaueste mi die opclam vanden dale des wenens ende die di sanc densanc vanden xv. graden scerpe scutte des machtigen mit ontroestelikencolen Ende in dien dagen en wert hi niet gesadet mit bitterre sueticheitende in sterker verwonderinge te merken die hoecheit des godlikenraets op die salicheit des menscheliken geslachts. Hoe zeer weendic in

dinen loue ende in dinen zange doe ic beruert wert inden gelude derkerken die zuetelic zanc die stemmen smouten in mijnen oren ende dijnwaerheit wert gesmouten in mijnre herten ende mijn tranen liepen endemi was wel mit hem Doe wert geordeniert in [124vb] die kerke vanMEYLANEN datmen dit singen soude mit groten geroepe van herten O invreden O in dat selue O in vreden O die seitste in vreden ende in datselue sel ic slapen ende rusten want du biste dat selue die niet enwortste verwandelt ende in di is ruste du selste vergeten alle pinen Ic lasal dien psalm ende ic wort vuerich die een wreet wederbloeker hadgeweest ende blint der scriftueren die versuetet waren mitten honigedes hemels ende verlicht mit dinen lichte ende ic versmoute op desescriftueren CRISTE god mijn hulper hoe zuet wast mi doe du quaemstealle die lichtueerdicheit ende dwaesheit van minen logenen te latenEnde die ic mi te voren vresede te verliesen ic was blide dat ic se latenmochte. Want du die die ouerste zueticheit biste worpste wt endegincste voer hem selue in die zueter biste dan alle weelden. mer nietden vleysche noch den bloede Du biste claerre dan enich licht endeverborgenre dan enige heymelicheit ende hoger dan enige hoecheit ofere mer niet den genen die in hem seluen hoge van herten sijn.

HIer na nam AUGUSTINUS sijn moeder mit hem ende ander die sijnvriende waren ende voer weder in AFFRICA Ende doe hi in die hauen vanTYBERYEN quam sterf sijn goe[125ra]de moeder. Na haerre doot keerdeAUGUSTINUS weder tot sinen lande Ende daer oefende hi hem mittengenen die bi hem waren in bedingen ende in vasten tot gode Ende hiscreef boeke ende leerde die ongeleerde Ende sijn gerufte wies alrewegen ende men had groot wonder ouer al van sinen boeken Hi enwoude tot geenre stat comen daer geen biscop en was om dat hi nietveronlediget en soude werden mit dien dienste

TOt dier tijt was tot EPONEN enen man van groter rijcheit die AUGUSTINUM

ontboet Waert dat hi tot hem quame ende hi dat godlike woert vansinen monde mochte horen hi woude die werlt laten. Doe ditAUGUSTINUS hoerde tooch hi haestelic derwaert Ende doe VALENS diebiscop van YPONEN Sunte AUGUSTINUS geruft hoerde so ordenierde hinepriester in zijnre kerken tegen zinen wille Ende Sunte AUGUSTINUS stichtedoe een cloester van clerken ende began te leuen na die regule dievanden apostelen gemaect was Ende wt zinen cloester worden x.biscopen gecoren Ende om dat VALENS die voerseyde biscop griex wasende inder latijnscher tongen niet wel geleert en was noch indenletteren daer om gaf hi AUGUSTINUM die macht dat hi voer hem in der

kerken prediken soude na gewoenten der [125rb] kerken van oest Endedaer om spraken vele lude quaet achter sbiscops rugge dat hi al nietachte mer verblide hem dat AUGUSTINUS dat dede dat hi selue niet doenen mochte.

TOt dien tyden verwan AUGUSTINUS enen ongelouigen priester ende veleander menschen ende veriagede ende verdreefse van daer Ende desegoede biscop vreesde datmen hem AUGUSTINUS nemen zoude ende totanderen steden biscop maken. Want men zouden hem dicke ontuoerthebben en had hijs op sijn hoede niet geweest Ende hadden heymelictot zulker stede geset datmens niet lichtelic vinden en mochte Daer omverwerfde hi vanden biscop van CARTHAGINEN dat hi dat bisdom mochtelaten ende AUGUSTINUS biscop ordenieren tot YPONEN Ende doetAUGUSTINUS niet en woude doen so wert hi nochtan ten lesten mit veelbiddens verwonnen also dat hi ontfinc die sorge des bisdoms Ende daerna seide hi ende screef datmen hem dit niet en soude hebben gedaensonderlinge also lange als sijn biscop leefde. ¶ Oec leest men dat hinamaels van hem seluen seide In genen dingen dunct mi dat god meerop mi vertoornt is dan dat ic die niet weerdich en bin geset te werdenten ryeme dat ic geset bin te [125va] roeyen dat is die hoechste stat derheyliger kerken regimente Sijn clederen ende scoen ende ander gewadeen waren niet te duerbaer noch te quaet mer si waren van gemanierdenhabijt want men leest dat hi van hem seluen seide Ic belie dat ic miscame van enen costeliken clede ende daer om alsment mi geeft sovercopict Hi plach oec tot sijnre tafel te hebben froeyt ende vruchtenvan bomen ende wermoes dat was sijn spise mer om der gasten wille soat hi somtijt vleysch Ende ouer tafel gaf hi hem meer te lessen dat terwerscapinge Ende om die achtersprake te scuwen die ouer die tafeldicwijl geschiet so had hi bouen die tafel gescreuen So wie achtersprakedoet die weet dat hem dese tafel verboden is.

Op een tijt doe een deel biscopen saten ende aten mit hem so

begonsten si achterspraec te doen van anderen luden Doe berispte hi seherdelic ende seide daer toe En wouden sijs niet of laten hi woude datgescrifte [-van] of doen of hi woude vander tafel gaen. ¶ Op een tijt doehi sijn vrienden mit hem had genodet ten eten so ginc die <+een> vanhem in die coken ende doe hijt daer cout vant so keerde hi weder ommetot AUGUSTINUS ende vragede [125vb] hem wat hi teten had. SunteAUGUSTINUS die niet ghierich en was om eertsche spise antwoerde Ic enweets oec mit v niet. Sunte AUGUSTINUS plach te seggen dat hi drie dingen

van Sunte AMBROSIUS geleert had. Dat een was dat hi tot niemants behoefeen wijf eyschen en soude op dat of si niet wel ouer een en droegen datsi hem dan niet vloeken en soude Dat ander was dat hi niemant radenen soude ridder te werden op dat op dat dede hi onrecht die misdaet ophem niet en soude comen. Dat derde was waert datmen hem terwerscap node dat hi daer niet en ginge op dat hi niet en verlore diemate der soberheit. ¶ Sunte AUGUSTINUS was also zuuer ende oetmoedichdat hi gode beliede die alre minste sunden die wi cleyn of niet en achtenEnde wroechder hem seluen oetmoedelic of voer gode want inden BOEC

SIJNRE BIECHTEN daer wroecht hi hem seluen in dat hi mitten bal plach tespelen doe hi een kint was als hi ter scolen gaen soude ende dat hi nieten woude lesen of leren sijn ouders of sijn meyster en hadden hem daertoe gedwongen Ende oec daer of dat hi vele plach te stelen van sijnsvaders kelre of van sijnre tafelen dat hi den kinderen gaf <+die> mithem speelden Ende dat hi inden spele den kinderen plach te verscalken[126ra] Ende dat hi oec eens doe hi .xvi. iaer out was peren stal vanenen boem die neuen sinen wijngaert stont Ende dat hi oec alte geernfabulen hoerde der poeten ende ander heydene meysters doe hi eenkint was. ¶ In dien seluen BOEC DER BIECHTEN wroecht hi hem seluen vander cleynre genuechten die hi somtijt geuoelde inden eten ende seit. duhebste mi so geleert dat ic spise nemen soude als medicine. mer als icouermits last der behoeflicheit ouer ga totter volre satheit In dienouertreden heeft mi die begeerlicheit der weelden lagen geleit want tenis anders niet dan weelde daermen toegaet daer die notorfticheit vaneten [-ende van] ende van drinken eerst toe dwinget daer vermengethaer die stadelike genuechte mede recht als een dienstmaecht die vanhaerre vrouwen niet en sceydet Ia dicwijl pijnt si haer den voertganc tenemen op dattet om haren wille geschie dat ic eerst van notorftenwegen doen moet. ¶ Dronkenscap si verre van my. here ontferme mijnsdat si mi niet naerre en moet comen Gulsicheit besceept ondertidendinen knecht here ontferm di mijnre dat si mi niet verwinnen en moet.Want wie ist die ondertiden niet een luttelkijn en gaet bouen die mateder rechter notorften Ende sowie dattet is [126rb] hi is trouwen groothi loue dinen naem mer ic en bins niet Want ic bin een zundaer.

SVnte AUGUSTINUS plach hem seluen oec dicwijl sculdich te geuenvanden ruken ende seide. Vander vlecke diemen ouermits der rokencriget en huede ic mi oec niet. want alsi tegenwoerdich sijn so enversmade icker niet genoech nochtan dat ic altoos bereit wesen wil dierte deruen als mi dunct also verre als ic daer niet in bedrogen en bin

want niemant en mach seker wesen in dit leuen dat altemael eentemptacie geheten is. Ende daer om so wien dunket dat hi hem niet zeerverbeteren en mach die sie dat hi niet arger en werde. ¶ Vanden horengaf hi hem oec sculdich ende seide Die genuechlike weelde der orenhadden mi oec veruullet ende uerwonnen mer du here hebste miontbonden ende verlost want wanneer dattet geuallet dat mi tgeluutvanden sange beruerde meer dan datter gesongen wert so belye ic dat icgrote sunde doe ende had lieuer dat niet te horen singen. ¶ Hi gaf hemoec sculdich vanden gesichte dat hi geerne sach mit honden iagen Endedat hi seer vlitelic mercte hoe dat die spinnen mit haren nette dievliegen vangen want alle dusta[126va]nige curiosicheit den menschevan goeden gedachten trecken ende hinderen dat goede gebet. hibeliede hem oec vander begeerten der ydelre glorien ende vandenmenschen gelouet te wesen ende seide So wie vanden menschengeprijst wil wesen ende van di niet geprijst en is mer gelastert die en selvanden menschen niet beschermt noch verlost werden alstu ordelenselste Die mensche wert geprijst om die gauen die du here hem geuenhebste ende nochtan verblijt hi hem veel meer dat hi geprijst wert danvan dinen gauen daer hi om geprijst wort Des menschen tonge is rechtals een heet ouen. ¶ Somtijt so wert ic van loue dat mi toe geleit wortbedroeft alst yet in my geprijst wort daer ic mi seluen [-ye] in mishageOf als sommige cleyn lichte dingen die goet schinen veel meer geachtwerden dan si te rekenen sijn. Van al desen dingen gaf hem SunteAUGUSTINUS oetmoedelic sculdich ¶ Hi verdreef vromelic dieongelouicheit also dat si seiden openbaerlic dattet geen sunde en waerdatmen AUGUSTINUS dootsloege Want si seiden datmen slaen mochte alsenen wolf Oec seyden si So wie dat hem dootsloege dat hem god al sijnzunden vergeuen soude. Hi gedoech[126vb]de menige verradenisse vanhem luden Ende si leyden hem lagen inden wegen dien hi wanderdemer mitter voersichten gods so verdwaelden si inden wege ende enmochten hem niet vinden. Hi gedochte altoos der armer Ende van diendat hi hadde so versach hi se mildelic. Want hi beual somwijl te brekenkelken ende ander vate diemen besichde totten dienste gods ende dedetsmelten om den armen ende geuangen te geuen. Hi en woude nyecopen huus noch acker noch dorp. Hi veronweerde vele erfnissen diehem gelaten waren In dien dat hi die kerc had te regieren al was hi daermede beladen. Hi en cleefder niet mit minnen aen mer dach ende nachtwaren sijn gedachten onledich inder heyliger scriftueren Nie en leyde hisijn herte om nye tymmeringe te maken ende scuwede oec dat sijn herte

daer niet aen hangen en soude mit genuechten Want sijn herte woudehi altoos vry maken van allen moeynissen der werlt om dat hi hemseluen sonder hinder soude mogen becommeren mit gode in godlikengedachten ende inder heiliger scriftueren. Mer den genen die tynmerenwouden en verboet hijs niet op dat sijt niet alte onmate en deden. Oecprees hi die gene [127ra] die minne hadden te steruen alse god halenwoude Ende daer op seide hi dicwijl exempelen van drien biscopen Dateerste was van Sunte AMBROSIUS want doe hi in sijnre lester zuucten lachende hem gebeden wort dat hi onsen here bidden woude om langer teleuen so antwoerde hi Ic en heb also onder v niet geleeft dat ic gode ietbidden wil om langer te leuen ende ic en ontsie mi niet te steruen wantwi hebben enen goeden here Dese antwoerde plach Sunte AUGUSTINUS tevertellen Voert seide hi van enen anderen biscop So wanneer men hemseide dat hi noch der kerken herde orberlic sijn mochte ende dat hem<+god> daer om sparen zoude So antwoerde hi Bin ic den volke godsnotorftich Ic en ontseg den arbeyt niet Al wast desen zwaer langer tebliuen inden leuen nochtan gaf hi <+hem> ouer inden wille gods endebegeerde dat sijn liefste wille in hem geschien mochte. ¶ Noch seyde hivanden derden die doe <+hi> ziec was gode bat dat hi hem sijngesontheit verlenen woude Ende hem openbaerde een scoen Iongelingmit groter onweerden op hem siende ende seide wanneer ghi bereyt sijtso en wildi niet wt comen wat wildi dat ic v doe. ¶ Nie en liet hi wijf mithem [127rb] wonen om hem te dienen noch sijn zuster noch zijnsbrueders dochter want hi zeide Al en mochte licht van zijnre zuster ofvan sijnre nichten geen quaet vermoeden in yemant opstaen nochtansprac hi en mogen aldustanige vrouwen niet wesen sonder andervrouwen die hem bi wilen helpen mosten Ende tot hem zouden oec biwilen ander vrouwen comen van welken die cranke in quadengedachten mochten vallen of tot becoringe geruert werden. ¶ Nie enwoude hi alleen mit enen wiue spreken ten had een orberlike zakegeweest Selden woude hi voer yemant bidden bi brieuen of mitwoerden Ende als hijt screef in zinen brieuen dan dede hijt so wijslikendat hi niet te seer aen en lach mer datmen hem om die wijsheit sijnsdichtens te bet horen zoude. Hi hoerde lieuer zaken ende redenen vanden genen die hi niet en kende dan van sinen vrienden. ¶ Dicwijl wert higebeden van vele kerken daer te prediken Somtijt plach hi oec in sijnrepredicacien van sinen opset te verdwalen Ende dat seide hi dan dat onsehere dat dede om yemants salicheit Alst wel scheen in enen coepmandie ongelouich was die eens was tot Sunte AUGUSTINUS sermoen Ende

tgeuiel [127va] dat Sunte AUGUSTIJN doe van sijnre materien verdwaeldeedee predicte al tegens die ongelouicheit dat die coepman daer ofbekeert wert.

TE dien tiden dattie GOTTEN ROMEN gewonnen hadden doe bespottendie ongelouige ende die heydene die kerstene zeer Ende om die zaec somaecte AUGUSTINUS dat BOEC VAN DER STAT GODS Ende daer scrijft hi indattie gerechtige in desen leuen veel moeten liden ende dattie quademoeten bloeyen Ende daer scrijft hi oec in van tween steden dat isIHERUSALEM ende BABILONIEN ende van haren coningen want die conincvan IHERUSALEM is onse here IHESUS CRISTUS. Ende die coninc vanBABILONIEN dat is die vyant vander hellen. Also hi seit inden seluen boecso maken dese twe steden twe minnen want des duuels stede timmerteen mitter minnen sijns selfs die also in hem wasset ende vermeerret dathi gode versmaet. Gods stede tymmert die minne gods ende die wassetalso dat die mensche hem seluen versmaet.

IN Sunte AUGUSTINUS dagen dat was Int Iaer ons heren cccc. ende xl. doedestruierden die van WANDALIEN al AFFRIKEN ende si en spaerden niemantnoch man noch wijf noch kint. Hier[127vb]na quamen si tot YPONEN

ende beleyden die stat mit machtiger hant. In desen vernoye sonder aldat ander liden dat Sunte AUGUSTINUS in sijnre outheit hadde so was hi inenen droeuigen bitteren leuen Ende dach ende nacht waren hem sijntranen bereit Om dat hire sommige verslagen sach ende sommige anderverdoruen ende die kerken beroeft van priesteren Ende die stedenneder geworpen mitten volke Ende hi vergaderde sijn bruederen endeseide hem Ic heb den here gebeden dat hi ons verlosse van deser vresenof dat hi ons lijdsamheit geue of dat hi mi hale van desen leuen op dat icniet en derf sien aldus grote ellende Ende siet hem geschiede dat derdedat hi gebeden had. Want in die derde maent na dat die stat beleyt wasso quam hem den sage aen ende hi bleef leggende Ende doe hi sachdattet sijnre doot naecte so dede hi den vij. psalm scriuen mit grotenletteren aen die want ende hi lasse ende weende eenpaerlic Ende op dathi hem mit gode te bet veronledigen zoude ende niemant sijn aendachtvan binnen hinderen en soude so en liet hi binnen x. dagen voer sijnredoot niemant tot hem comen ten had geweest die meyster of die hemteten brochte. Hi dede vele miraculen.

[128ra] TOt hem quam een ziec mensche daer hi lach ende bat hemzeer dat hi die hant op hem leyde ende genase hem. AUGUSTINUS

antwoerde hem Sone wat segstu waenstu dat ic di doen mach dat ic miseluen niet doen en soude Mer die mensche lach hem aen ende seide

dattet hem <+in> enen visioen vertoget was dat hi tot hem gaen soudeende hine genesen zoude Ende doe Sunte AUGUSTIJN sijn geloue sach sobat hi voer hem ende thant wert hi verlost ende gesont. Hi scrijft vanhem seluen als van enen anderen inden BOEKE VANDER STAT GODS endeseit Ic weet een maget inder stat van YPONEN die beseten was vandenduuel doe si haer mit olye bestreec daer een priester die voer haer batsijn tranen in liet drupen so wert si thant verlost vanden duuel. ¶ Indenseluen boec seit hi aldus Doemen enen mensche snyden soude aendensteen ende men seer vreesde dat hi daer aen steruen soude so aenbededie zieke gode in sijnre herten mit vele tranen ende aenriep oec omhulpe enen priester die noch leefde daer hi deuocie toe hadde welcpriester oec deuotelic voer hem bat ende die zieke mensche wert gesontsonder enich snyden.

[128rb] In dien seluen boec seit hi noch Ic weet enen biscop die voerenen iongelinc bat die den duuel ouergeleuert was ende thant wert hidaer of verlost Niemant en sel twiuelen hi en seide dit van hem seluenmer van oetmoedicheiden en woude hi hem seluen niet noemen. ¶ Doehi steruen soude so leerde hi dit datmen genen mensche hoe heylich hiwaer en soude laten steruen sonder biechte ende sonder gods lichamtontfaen. Hi bleef gesont in alle sinen leden tot sijnre doot Ende doe hilxxvi. iaer out was sterf hi voer sinen bruederen vol goeder werken endeheylicheyden.Int iaer ons heren cccc ende .lx. ende hi biscop hadgeweest xlv Iaer. also men daer of vint ¶ Hi en maecte geen testamentwant hi die CRISTUS arm was hi en had niet daer hijt of maken mochte.¶ AUGUSTIJN was een licht der wijsheit. een vat der waerheit ende eenplanter des vreden. Hi verwan mit sijnre leringe alle die leraers derheyliger kerken Ende hi was een exempel beyde van duechden ende vanoueruloediger leringe Inder ewen gods en was niet AUGUSTIJN en wistet.¶ Sunte IERONIMUS bescrijft in enen tractaet aldus van hem AUGUSTINUS

vloech ouer dat hoechste vanden bergen als een aern [128va] ende hien ruste niet inden voet des berges Daer om bescrijft hi in schonenredenen vele vander scoenheyt des hemels vanden maecsel der eerdenende vanden loep der wateren. ¶ In hoe groter weerdicheit SunteIERONIMUS AUGUSTINUS hielt dat scijnt wel inden epistelen die hi tot hemsende Ende sonderlinge seit hi in enen Minen heiligen here AUGUSTINE.Noch seit hi Ic IEROMINE begeer altoos dijn salicheit ende ic ere di alstwel behoerlic is ende ic minne den here die in di is. ¶ Sunte IERONIMUS

scrijft in eenre epistelen tot INNOCENCIUM den proest van AFFRIKEN. Datghi wout dat wi v zenden zouden die Exposicie op IOB des sijn wi blide

van uwen wille. Mer wildi vet werden mit weeldiger spisen so leestSunte AUGUSTINUS uwes lantmans werc ende en rekent onse clappen niettegen dat morch van sinen werken. Noch seit hi ons sel grote leringewesen die hoecheit des geleerden mans. ¶ PROSPER die leere seit vanSunte AUGUSTINUS aldus Die biscop AUGUSTINUS was scerp van sinne Suetin sprake ende geleert in werltliken rechte ende vlitich in dagelixendisputacien ende beset in allen werken ende scerp in allen questientontbinden Ende voersichtich die ongelouige te verwinnen endegerechtich inden [128vb] ontbinden van onsen geloue Ende behendichende subtijl die heylige scrift te beduden. ¶ Sunte BERNAERT scrijft oecaldus van hem AUGUSTIJN is die grote hamer der ongelouiger. ¶ Vandesen heyligen biscop AUGUSTINUS spreect PASSIDONIUS die biscop die oecsijn leuen bescreuen heeft aldus AUGUSTINUS was een hemelsch mensche.ende een beelde der godheit. Een vader der vaderen. Een lerer derleraren. Een afgront der wijsheit. Ene hoge lude floyte Een predikaer derwaerheit ende een oprusper der godliker wtsprake ende eenonderzueker der voerseyder. AUGUSTINUS is gelijc den engelen invuericheit Gelijc den propheten in openbaringe der verborgenre dingen.Gelijc den apostelen inder predikinge. Gelijc den martelaren inderbegeerten des lidens. Gelijc den confessoren inder leringe derdisciplinen. Gelijc den maechden inder bewaringe der kuuscheit.¶ Voert seit hi Al worden alle die lede mijns lichams gewandelt intongen nochtan en waric niet weerdich noch vermogende te louen alsogroten vader also groten leraer ende also groten inlichter der wederschinender gelouen.

NA vele tijts doe die BARBARINE dat lant destrueerden Ende si die heiligesteden ontsuuerden doe namen die kersten Sunte AUGUSTINUS lichamende voerden te SAR[129ra]DONAEY. Item na sijnre doot cc. ende lxxx.iaer doe LIBERANDUS die deuote hertoge van BURGONDIEN hoerde datSARDONAY gedestruiert was vanden SARRAZINEN so zende hi daer groteboden dat si Sunte AUGUSTINUS licham brengen souden te PAPIEN Ende sicoften daer zijn lichaem om vele geldes Ende voerden van daer teIANNIEN Doe dit die deuote hertoge hoerde so voer hi hem te gemoetetot dier voerseider stat ende ontfinken weerdelic Smorgens doe sijtlicham voert wouden vueren tot PAPIEN so en condmens niet verroerenvander stede daer hi lach eer dat die coninc beloefde waert dat hi hemliet verroeren dat hi daer in zijnre eren een kerke liete stichten Endethants doe hijt geloeft had voerde hine van daer sonder letsel Ende dieconinc dede dat hi geloeft had Ende stichtede daer in Sunte AUGUSTINUS

ere een kerke. ¶ Sanderen dages geschieden daer vele miraculen in eenander stede daer doe sijn lichaem ruste Doe stichte die coninc daer oecin Sunte AUGUSTINUS ere een kerke ende gaf daer al dat den dorpe daeromtrent toehoerde den genen die dienen zouden in Sunte AUGUSTINUS

kerke Ende om dat die coninc sach dattet AUGUSTINUS zeer wel behagededat men in sijnre eren kerken stichte Ende [129rb] oec om dat hivreesde dat hi anderswaer soude willen rusten dan daer hi begeerdeDaer om so dede hi in elker stede daer sijn licham snachtes rustede eenkerke maken in sijnre eren Ende aldus brochtmen sijn licham mit grotereren tot PAPIEN ende men leyden eerlic in Sunte PETERS kerke diemenhiet DEN GULDEN HEMEL.

EEn man die Sunte AUGUSTINUS seer minnede gaf enen monic die SunteAUGUSTINUS licham bewaerde vele geldes dat hi hem geuen woude eenvan Sunte AUGUSTINUS vingeren Doe die monic dat gelt ontfangen had sogaf hi dien man enen vinger van enen anderen doden mensche endewanten in enen zindale ende seyde dattet Sunte AUGUSTINUS vinger was.ende die man ontfinken mit groter bliscap herde weerdelic ende custendicwijl mit deuocien ende leyden dic op sijn ogen ende droecheneenpaerlic op sijn borst. Doe god sijn deuocie aensach doe werp hi dienvinger wech ende gaf hem wonderlic ouermits mirakel een van SunteAUGUSTINUS vingeren Ende doe hi dien geuonden had ende daer velemiraculen gescieden doe quam dat geruchte tot PAPIEN. mer dievoerseyde monic seyde dattet een vinger was van enen anderen dodenmensche. Doe deden si Sunte AUGUSTIJNS graf op [129va] ende si vondendat hem enen vinger gebrac Doe si dese bedriegenisse sagen setten siden monic van sijnre officien ende begrepen hem zeer.

IN BURGONDIEN in enen cloester was een monic die HUGO hiet die herdedeuoet was in Sunte AUGUSTINUS. ende hi had grote genuechte in sinenboeken ende hi plach hem altoos te bidden dat hijs niet en liet steruendan op sinen dach. Op den xv.den dach voer Sunte AUGUSTINUS dach soquam hem den sage aen also zeer datmen hem op Sunte AUGUSTINUS

auont op die eerde leyde recht of hi doot geweest had Ende siet daerquamen vele mannen ende scone heren gecleet mit witten duerbarenhabite inder kerken van dien cloester ende hem volchde een weerdichheer die gecledet was mit biscops gewade Ende daer lach een monic opdie tijt inder kerken die dit mit groten verwonderen sach Ende vragedewie si waren ende waer si gingen Ende een van hem seide DitsAUGUSTINUS mit sinen canoniken die gecomen is tot sinen deuoten vrientdie nv thant steruen sel om dat hi sijn siele sel vueren in hemelrijc. Hier

na quam die weerdige processie inden choer Ende alsi daer een lutteltijts geweest hadden so voer die heilige ziele vten licham [129vb] EndeSunte AUGUSTINUS maectese zeker ende vri van allen duuelen endevuerdese op inden hemel.

MEn leest doe Sunte AUGUSTIJN noch leefde dat hi op een tijt den duuelvoer bi hem sach wanderen mit enen boec in sijnre hant Ende thantbezwoer hine dat hi hem seggen soude wat in dien boec gescreuen stontDie duuel seide dat daer der menschen sonden in gescreuen stondendie hi alre wegen vergadert had. Ende te hant beual hem AUGUSTINUS ofdaer enige zunde in gescreuen stont die hi gedaen had [-op] dat hi sehem soude wisen op dat hi se lesen mochte Ende doe hem die duuel diestede gewijst had doe en vant AUGUSTINUS daer niet anders in gescreuendan dat hi op een tijt van versumenissen sijn complete vergat Ende hibeual den duuel dat hi sijns ontbeyden zoude thent hi weder quameEnde hi ginc in die kerc ende las deuotelic sijn complete also hi plachEnde doe hi weder quam totten duuel beual hi hem dat hi die stedewisen zoude die hi te voren las Ende doe die duuel die stede dapperlichem toende so vant hi se idel ende wert gram ende seide Du hebste miscandelic bedrogen Ende tis mi leet dat ic di mijn boec getoont hebwant mitter [130ra] crachte dijns gebeets hebstu dijn zunde of gedaenEnde mit desen woerden voer hi confuselic wech.

MEn leest van enen wiue die van eenrehande quaden luden onrechteleet ende si ginc tot Sunte AUGUSTINUS om dat si hier op raet mit hemzoude <+nemen> Ende doe sine studierende vant so gruete sineweerdeliken Ende hi en antwoerde haer niet noch hi en sach oec eensop haer. Waer om si dochte dat hi van groter heylicheit op haer niet zienen woude als in eens wijfs aensicht Ende si ginc bet naerre Ende seidehem neerstelic haren raet mer hi en keer<+de> hem niet eens te haermer bleef onberuerlic Ende daer om ginc si weder van daen mit groterdroefheit. Sanderen dages doe AUGUSTINUS misse dede ende dit wijf daerwas so guielt na der eleuacien dat si op genomen wert inden geest endesach haer seluen staende voer die heilige drieuoudicheit. voer welken sioec sach AUGUSTINUS mit enen nederhangenden hoefde pensende mitenen diepen sinne vander weerdiger drieuoudicheit. Ende tot haer spraceen stemme Gisteren doe du tot AUGUSTIJN waerste was hi dus hoechlicdisputierende mit diepen gepense vander hoger [130rb] drieuoudicheitEnde daer om en wist hi niet dattu daer waerste. mer ganc nv vrilic tothem ende du selste hem goedertieren vinden ende hi sel di goeden raet

geuen Doe si dit dede hoerde hi se sachtelic ende gaf haer enen zaligenraet.

OEc leestmen van enen heiligen man die eens wert opgenomen in dengeest daer hi die heiligen sach inder glorien Ende doe hi AUGUSTINUS nieten sach vragede hi een der heiligen waer hi was Ende die antwoerdehem Hi sit bouen inden hoechsten throon ende daer gebruuct hi endescouwet sonderlinge die glorie der hoger drieuoudicheit.

EEn proest van eenre kerken die grote deuocie had in Sunte AUGUSTINUS

doe hi drie iaer lanc so grote siecte gehadt had dat hi altoos te beddelach So geuielt dattet naecte Sunte AUGUSTINUS dage Ende doemen opsinen auont te vesper lude so gaf hi hem mit alre deuocien tot SunteAUGUSTINUS ende aenriepen in sijnre hulpen Ende Sunte AUGUSTINUS

openbaerde hem in witten clederen ende noemden mit sinen nameende seide Sich ic bin hier du hebste mi so dicke geroepen Stant ophaestelic ende doch mijn vesper Ende hi stont op gesont daert aldenluden [130va] verwonderde ende ginc inder kerken ende dededeuotelic den dienst vander vesper. ¶ Veel ander miraculen heeft onsehere gedaen doer AUGUSTINUS sinen knecht.

Tis te weten dat drie dingen zijn die alle menschen begeren dat isweelde rijcheit ende ere. Nochtan was Sunte AUGUSTINUS also volmaectdat hi die rijcheit versmade ende die ere veronweerde Ende die weeldeontsach. Want dat hi die rijcheit versmade dat seit hi inden BOEKE DER

ENIGER SPRAKEN Daer hem die redene vraget Begeerstu enige rijcheit EndeSunte AUGUSTINUS antwoerde neen ic. Want al bin ic van xxx. iaren endeniet daer bouen nochtan so sijnt wel xiiij. iaer geleden dat ic die rijcheitniet en begeerde Want ic en begeerder niet meer of dan mijn notorfte.Want in mijnre ioget las ic een boec dat mi lichtelic riet dat ic in geenrewijs rijcdom begeren en zoude.¶ Dat hi oec die ere veronweerde dat seit hi inden seluen boec daer hemdie redene vraget ende seit Begeerstu oec ere Ende hi antwoerde Ic liedat ic se nv in desen dagen heb gelaten te begeren. ¶ Weelden ende teleuen na begeerlicheyden veronweerde hi beyde in vleyschelikeronreynicheit ende in smaec der spisen [130vb] ende des drancs Waervan hem noch die reden vraget. Wat soude di een wijf genuegen mer engenueget di niet een scoen wijf die scamel is ende wel beset in allenzeden ende rijc ende sonderlinge alstu wistste dat du geen moeyenissenvan haer liden en soudste Ende AUGUSTINUS antwoerde hoe scoen siwesen mochte of hoe rijc van eertschen goede Niet en dunct mi nochtanbeter dan dat vlien ende te leuen sonder onreynicheit. ¶ Die reden seide

hem Ic en vrage niet wattu begeerste of ordelste. Mer mijn vragen is oftuyet daer toe wertste geneigt of beweget. Tot welker vragen hi echterantwoerde als staet in sijnre EENLIKER SPRAKEN. Niets niet en begere ic vandesen mer wanneer ic daer om denke so versmade ict mit groterzwaerheit ende anxte ende onweerdicheit. Noch vraget hem die redenseggende Wat segstu vander spisen ende vanden dranke EndeAUGUSTINUS antwoerde En vraget mi niet van spisen noch van drankenoch van bade noch van anderen weelden des lichams Want ic enbegeer niet meer van alle desen dan mijnre natueren notorfticheit endemijn gesontheit eyschet.

Decollacio IOHANNES BAPTISTEN

[131ra] Sunt IOHANS BAPTISTEN onthoefdinge te vieren was geordeniert

om vierderhande punten Eerst om sijn onthoefdinge. Ten ii. om dat zijnbene verbernt waren ende weder vergadert. Ten iij. om dat sijn hoeftgeuonden was. Ten iiij. om dat sijn vinger ouergebrocht was ende sijnkerke gewyet was Ende hier omme hietmen dese feeste menigerhandeAls onthoefdinge vergaderinge vindinge ende wijnge. ¶ Ten eersten omsijnre onthoefdinge ende dat gesciede aldus Want alsmen leest inSCOLASTICA HISTORIA so voer HERODES ANTIPAS des groten HERODES sone teROMEN tot PHILIPS sinen brueder om dat hi mit HERODIANEN PHILIPS sijnsbrueder wijf heymelike beloften soude maken. Dat so wanneer hi wedergecomen waer dat hi dan sijn wijf verwerpen soude ende van hem doenende dat hi dan HERODIANEN te wiue nemen soude. mer dit vernamHERODES wijf des conincs ARETHEN dochter van DAMASCO Ende daer om enverbeyde sijs niet thent HERODES haer man weder quam mer si voerhaestelic weder tot haren lande Doe HERODES weder gecomen was doe

nam hi HERODYANEN PHILIPS sijns brueders wijf [131rb] Ende daer medeworden ARETHA die coninc ende HERODES AGRIPPA vyande tegen HERODES

ANTIPA ende tegen PHILIPS sinen brueder ¶ Hier na berispte Sunte IAN

BAPTISTA HERODES ende seide Ten is di niet georloft dijns brueders wijf tehebben also lange als hi leeft Doe HERODES dit sach datten Sunte IAN hierom so neerstelic berispte ende hi oec veel volkes vergaderde mit sijnrepredicacien ende mit sinen doepsel daer om leyde hine in enen kerkerom dat Suntee IAN sijn begeerte niet en zoude veruullen mogen Endeoec om dat hi sach dat verlies vanden volke dat hem volchde. HERODES

had Sunte IAN geern gedodet Mer hi ontsach dat gemeyne volc om dat

sine hielden voer enen prophete. Ende omdat HERODES ende HERODIAS

sijn wijf een oersake begeerden te vinden hoe si iohannen mochtendoden So schijntet dat si onderlinge al heymelic ouer een gedragenhadden dat HERODES maken soude een werscap om sijnre geboertenwillen voer die vorste van GALILEEN ende voer sinen princen Ende dat hiHERODIAS dochter die springen soude geloefde te geuen mit sinen eedeEnde wanneer si Sunte IANS hoeft eyschen soude dat hijt dan om sineneet soude moeten doen. Mer dat hi hem [131va] droeuich vensenzoude dat hijt gezworen had. Dat si dese scalcheit visierden dat seitSCOLASTICA HISTORIENaldus Tis wel te gelouen dat HERODES mit sinen wiueal heymelic ouer een droech dat si aldus Sunte IAN ter doot soudenbrengen. ¶ Sunte IERONIMUS seit HERODES zwoer oec licht daer om om dathi oersake zoude vinden Sunte IAN te doden want had die deerngeeyschet sijns vaders ende moeders doot HERODES en hads niet gedaen.Nader werscap quam die deerne daer ende spranc voer die scare endehet behagede hem allen ende die coninc beloefde haer mit sinen ede tegeuen so wat si eyschte Ende doe si mit haerre moeder raet vragede watsi eyschen soude so riet si haer te eyschen SunteIANS BAPTISTEN hoeftAldus quam die deerne ende eyschede Sunte IANS BAPTISTEN hoeft in eenplatele bereyt Ende die scalke HERODES vensde hem droeuich te sijn omden eet om dat hi soude moeten doen dat hi gesworen had. Hi maectehem droeuich van aenschijn mer hi was blide int herte. Hiontsculdichde die misdaet mitten ede om dat hi boesheit woude doenonder een oersake der gerechticheit. ¶ Aldus so sende HERODES enenstocker inden kerker ende die onthoefde daer Sunte IAN inden kerker Inwelken hi een heel iaer had geseten Ende men brochte daer dat [131vb]hoeft der deernen in eenre platelen Ende die deerne gaft haerre moedereenre ouerspelinnen ¶ Sunte IAN en was op desen dach niet onthoeftmer omtrent paeschen inden iaer voer dat onse here gepassijt was Daerom most die minre den meerren wiken. ¶ Sunte AUGUSTINUS settet ditexempel om die oersake vanden ede in enen sermoen dat hi gemaectheeft van Sunte IANS onthoefdinge ende seit.

HEt was een goet simpel man die mi dit seide dat ic scriue Doe hem eenlochende dat hi hem geleent had of dat hi hem sculdich was doe wert hi gewijst dat hi zweren zoude. Aldus zwoer die gene Ende dese verloestEnde daer om wort hi des nachtes daer na ten godliken ordel geuoertEnde men vragede hem waer om deedstu den mensche zweren die duwistes dat hem verzweren zoude Doe antwoerde hi. hi verzaecte mimijns dinges Ende die rechter seide hem En hadt niet beter geweest dat

du dijn wtwendige tijtlike goet verloren hadste dan dattu hem sijn zieledeedste verliesen mitten ede. Hier om dede hem die rechter nederwerpen ende lieten zeer zwaerlic slaen Also datmen die litteiken vandenslagen sach opten rugge doe hi ontwaecte mer men vergaft hem doe higecastijt was. [132ra] ¶ Sunte IAN GULDEMONT spreect vanden loue SunteIANS BAPTISTEN ende seit aldus IOHANNES BAPTISTA is die scole der duechdenmeyster des goeden leuens. vorme der heilicheit. regule dergerechticheit. spiegel der zuuerheit. oge der claerheit. exempel derreynicheit. wech der penitencien. genadicheit der zunden. discipline desgeloues. IOHANNES is meerre dan een mensche gelijc den engelen.volbrenger der ewen. leraer der ewangelien. stemme der apostelen.swigen der propheten. licht der werlt voerganger des rechters. Vrientdes brugoms. doper des verlossers Ende een bode der heiligerdrieuoudicheit. ende dese die aldus groot was hi wert gegeuen eenreouerspelinnen Ende men presentierden eenre sprincsteren. HERODES enbleef oec niet ongecastyt om dese misdaet mer hi wert namaels versentin ellenden mit HERODIAS sinen wiue. ¶ Ten ij. was dese feeste geset omdat sijn bene verbernt ende vergadert waren.Hier in so leet Sunte IAN

sijn ander martelie ende daer om so eert die heilige kerke sijn feeste alssijn ander martelie. Want men leest in SCOLASTICA HISTORIA Doe SunteIANS discipulen sijn licham begrauen hadden inder stat inder statSEBASTEN ende daer veel [132rb] miraculen gescieden tot sinen graue sogeboet IULIAEN die wrede prince datmen sijn gebeente soude verstroyenwyde ende verre Ende doe die miraculen nochtan niet op en hielden sovergaderden si sijn gebeente weder ende verberndense ende maectenrepuluer of ende dien puluer stroeyden se ouer op die velden mer doe dieheydene Sunte IANS gebeente vergaderden om te verbernen so quamendaer sommige moniken van IHERUSALEM die gingen mitten genen die severgaderden ende si cregenre vele ende die brochten si PHILIPPO denbiscop van IHERUSALEM ende hi sende se ATHANISIUM den biscop vanALEXANDRIEN Ende THEOPHILUS die biscop leydse namaels in SERAPHINS

tempel. Doe hi dien wel gezuuert had van allen smetten der afgodyenende hi wider een kerke of in Sunte IANS ere mer nv sijn si te IANNIEN

also als ALEXANDER ende die vierde INNOCENCIUS mit haren pruulegiengetugen. Also als HERODES die Sunte IAN onthoefden dede gepijnt wertom sijn misdaet. also wert oec IULIAEN die wreede prince die sijngebeente verbernen dede van gode geslagen. ¶ Ten iii. viertmen desefeeste om dat Sunte IANS hoeft geuonden was op desen dach alsinen seit[132va] Want also men in SCOLASTICA HISTORIA leest so was Sunte IANS

hoeft in enen casteel in ARABIEN Ende HERODIAS HERODES wijf dede SunteIANS hoeft voeren te IHERUSALEM ende dedet grauen neuen HERODES

woninge Want si vresede dattie prophete verrisen mochte hadmenthoeft mitten licham begrauen. Daer na in MARCIANUS des keysers tidendat was in den Iaer ons heren ccc. ende liij. doe vertoonde Sunte IAN sijnhoeft twe moniken die te IHERUSALEM quamen Dese gingen totten palasewaert dat HERODES was Ende si bewonden sijn hoeft in haren sacke endeoec in dien clederen die hi plach te dragen inder woestinen Ende doe simit desen hoefde te haren lande voeren so was daer een potmaker dievan EMISSENEN die die armoede scuwede hi ginc ende vuegede hem mitdesen moniken Ende doe dese den sac mitten hoefde droech so wert hisnachts vermaent van Sunte IAN Ende hi vlo van hem luden Ende quaminder stat tot EMISSENEN mitten heyligen hoefde ende hi woende daer ineen spelunke Ende al sijn leefdage hielt hi dit hoeft in groterweerdicheit alst wel tamelic was Ende al dat hi dede ginc hem seervoerwaert Ende doe hi steruen soude wijsde hi sijn zuster dat hoeft optrouwen Ende aldus lieten sijt van geslachten die een den anderen. Endena veel tijts vertoonde Sunte IAN sijn hoeft enen monic die MARCELLO

[132vb] hiet in deser manieren. Hem dochte in sijn slaep datter eengrote scare quam in al singende die seiden Siet Sunte IAN BAPTISTA coemtDaer na sach hi Sunte IAN comen Ende in elke side so leyden een Endealle die gingen ende quamen worden van hem gebenedijt Ende doeSunte IAN tot MARCELLO quam so hief hine op ende nammen ende custenDoe vragede hem MARCELLUS Here mijn van waen bistu tot ons gecomenEnde hi seide Ic bin gecomen vander stat SEBASTEN Ende doe hiontsprongen was verwonderde hem seer van desen visioen.¶ Op eenreander nacht doe hi sliep quam tot hem een dien wecte ende hi sach eenclaer sterre in die duere van sijnre cellen Ende doe hi opstont ende hi seomgripen woude so voer si thant in dander zide ende hi begonster na tegaen also verre thent die sterre bleef staende in die stat daer Sunte IANS

hoeft was Ende daer ginc hi grauen ende vant daer een kanne ende datheylige hoeft daer in Ende een dies niet en geloefde hi stac sijn hant terkannen ende thant wert si verdroget ende bleef aen die kanne hangendeEnde doe die gene die mit hem waren voer hem baden so toech hi sijnhant of mer si bleef onmachtich Ende Sunte IAN openbaerde hem endeseide So wanneer mijn hoeft in die kerke gebrocht wert so selstu diekanne tasten ende du selste te male genesen Ende het gesciede also.[133ra] Ende doe MARCELLUS dese monic dit den biscop van der statgeseit had so verhieuen si dit heylige hoeft ende droegent inder stat mit

groter weerdicheyt Ende van dier tijt voert so begonstmen in dier statdie vindinge van Sunte IANS hoeft te vieren. ¶ Alsmen leest in SCOLASTICA

HISTORIA so wert Sunte IANS hoeft namaels ouergebrocht teCONSTANTINOBEL opten seluen dach daert in geuonden was Doe diekeyser VALENCIAEN beuolen had datmen sijn heylige hoeft op enen wagensoude leggen ende voerent te CONSTANTINOBEL ende hi daer tegengecomen was te CALCIDONIEN so en mochtmen die wagen niet treckenhoe zeer datmen die ossen sloech Ende daer om mosten sijt daer latenEnde na een deel iaren so begeerde THEODOSIUS die goede keyser ditheilige hoeft van daer te voeren ende bat eenre maget diet wachtede datsijt hem orlofde ende si dedet want si waende dat hem thoeft niet enzoude hebben laten verroeren van daen alsoet dede in VALENCIAEN deskeisers dagen Doe nam die keyser dat heylige hoeft in sijn purper cleetende voerdet ouer te CONSTANTINOBEL ende daer stichte hi in Sunte IANS

eer een alten sconen kerc. Ende daer na in PUPINUS des keysers dagenwert dit heylige hoeft ouer geuoert in VRANCRIJC te PUTIERS ende daergeschieden vele miraculen Ende vele do[133rb]den worden verwect vangode ouermits verdienten ende aenroepen Sunte IANS. Also alse HERODES

ende HERODIAS sijn wijf die Sunte IAN onthoefden deden ende IULIAEN diewrede prince die sijn beenre dede bernen gepijnt worden om haermisdaet. Also wort oec die deerne HERODIAS dochter gepiniget die dathoeft eyschte want si versanc al leuende inder hellen. ¶ Ten .iiij. wortdese feeste geset om die oueruoeringe sijns vingers ende om dat sijnkerc gewijet was also men seit so en mochte die vinger daer hi onsenhere mede wijsde niet verbernen Ende die voerseide moniken dienSunte IAN sijn hoeft vertoonde si vonden oec dien seluen vinger Daer naso brochte Sunte TECLA dien vinger ouer inden geberchte vanNORMANDIEN ende leyden in Sunte MARTIJNS kerke Ende daer na stichte siin Sunte IANS ere een kerke Ende op den seluen dach was die kerkegewyet ende daer om ordenierde die pawes datmen alle die werlt<+duer> desen dach vieren zoude.

Also GHIJSBRECHT seit so was in VRANCRIJC een vrouwe in die statMAMERENCIE die Sunte IAN BAPTISTA in groter deuocien hadde ende si batgode eernstelic dat hi haer yet verlenen woude van Sunte IANS gebeenteEnde alsi sach dat sijt in haren gebede niet vercrigen en mochte socreech si so groot [133va] betruwen in onsen here dat zi zwoer dat sinummermeer eten en zoude si en had eerst vercregen dat zi begeerdeEnde alsi een luttel dagen geuast had so sach zi op den altaer inderkerken leggende enen dume die alte claer was ende si ontfinc blidelic

gods gifte Doe quamen daer toe lopen drie biscopen ende hadden elcgeern wat van dien dume gehat Ende ziet daer dropen drie drupelenbloedes wt op dien vinger op die dwale die opten altaer lach Ende eenigelic was blide dat hi enen dropel had.

ThEODOLINA die coninginne vanden LUMBERDEN si stichte een alteschonen kerke bi MEYLANEN in Sunte IANS ere ende si goedse grotelic.Daer na doe die keyser CONSTANTINUS die van ITALIEN woude beschermenmit die van LOMBERDIEN Doe vragede hi enen heiligen man die den geestder prophecien had hoe die strijt vergaen was Ende die goede man gafhem des nachtes tot sinen gebede ende antwoerde Die coninginnevanden LOMBERDEN stichtede in Sunte IANS ere een kerke. Ende Sunte IAN

bat eenpaerlic voer die LOMBERDE daer om en machmen se nietverwinnen nochtan sel die tijt comen dattie stat versmaet sel werden vanSunte IAN ende dan selmen se verwinnen Ende dit wert veruult inConinc KAERLS tyden. want doe [133vb] wert die stat beleit endeverwonnen.

Also GREGORIUS seit in DIALOGO so was een heilich man die SANCTULUS

hiet die eens ontfangen had enen dyake te wachten vanden LOMBERDEN

om dat hi geuangen was Ende waert dat hine ontgaen liet dat hi dan sijnhoeft voer hem verliesen soude Ende dese goede SANCTULUS dwanc dendyake te vlien Die dyake hadt node gedaen want hi wist wel dattet danSANCTULUS sijn hoeft costen soude Mer ouermits bedwanc des goedenSANCTULUS so vloe die dyake. Doemen vernam dat die dyake wech was sowert SANCTULUS verordelt totter doot ENDE wert geleyt om tonthoefdenEnde daer toe wert genomen een alten fellen stocker die dat doen soudeom dat hi hem dat hoeft mit enen slage of soude slaen. Doe SANCTULUS

sinen hals wt stac ende die sterke stocker sijn hande op geheuen hadom te slaen Doe seyde SANCTULUS Heylige IOHANNES helpt mi ende houtdie hant Ende thant wort des stockers hant also stijf dat hi mittenzweerde opwert te hemel bleef staende. Doe seide SANCTULUS tottenstocker Wilstuut zweren ende houden dattu nummermeer kerstenmensche doden en selse ic wil di voer bidden Ende thant doetdiestocker gesworen had Ende SANCTULUS voer hem gebeden had wert hialtemael genesen.

[134ra] Van FELIX ende ADAUCTUS

FELIX die priester ende een sijn brueder die oec FELIX hiet worden

beyde gepresentiert DIOCLESIAEN ende MAXIMIAEN den tween keysers Endedoemen den outsten geleyt had tot SERAPHINS tempel om den afgoden tesacrificieren so blies hi indes afgods aensicht ende thants viel hi. Daer naleydemen hem tot enen anderen afgod ende daer oec op blies viel hi desgelijcs. Ende derdewerf wert hi geleyt tot enen anderen afgod ende hidede oec also Ende doe heng men hem aen enen balke ende sloechenzeer Daerna wert hi vierdewerf geleit aen enen boem daer die heydeneplagen offerhande te doen om dat hi daer oec sacrificieren soude. endehi bedede op sinen knyen ende blies opten boem ende die boem viel alomme ende brac den afgod ende dat altaer ende den tempel. Doe datdie proest hoerde beual hi datmen hem daer onthoefden soude. Doequam daer een ander voert ende seide dat hi oec kersten was endecusseden malcander ende worden daer te samen onthoeft Ende om datdie kerstinen des geens name die daer toequam niet en wisten so hietensine ADAUCTI [134rb] om dat hi Sunte FELIX geselle was inder martelienende te gader die crone der martelaren ontfingen Ende die kerstinebegroeuense in die cule die die boom gemaect had mitten valle Doewouden se die [-kerstine] heyden weder ontgrauen. mer si wordenmitten duuel beseten. Si waren gepassijt int Iaer ons heren cc. endelxxxvij.

Van Sunte SAMIAEN ende SAMIJN

SAMIAEN ende SANINA waren kinder eens edelen mans die SAMIJN hiete

mer hi was heyden Doe dese SAMIAEN tot eenre tijt las dat veers dat in diemiserere staet. Here du selste mi besprengen mit isope ende ic selwerden gereyniget du selste mi wasschen ende ic sel wit werden bouensnee so vragede hi wat dat waer ende begeerdet zeer te weten mer hi encondes niet verstaen Ende daer om doe hi te bedde ginc so lach hi inharen clederen ende in asschen Ende hi seide dat hi lieuer had testeruen dan niet te verstaen den sin van dien veerse Ende hemopenbaerde een engel ende seide En moye di seluen niet totter dootwant du hebste gracie geuonden voer gode Ende wanneer dat dugedoopt biste so selstu klaerre wesen dan die snee Ende so [134va] zoselstu verstaen dattu vrageste Doe dengel wech was doe was SAMIAEN

blide Ende om dat hi van dier tijt dafgode versmade so verspracken sijnvader Ende om dat zijn vader dicke tot hem zeide Want du die gode niet

en oefenste so ist beter dattu allene sterfste dan dat wi alle mit digeuonden werden inder doot Daer om vlo hi heymelic van daen endequam in die stat van CRETASINE Ende doe hi op die ZEYNE gecomen wasop dat hi zoude werden gedoopt so openbaerde hem onse here endeseyde Nu hebstu geuonden dattu lange mit pinen hebste gesocht Daerna stac hi sinen stoc in die eerde Ende daert vele lude sagen die daer bistonden so brocht die stoc thant voert loueren ende bloemen Ende hierom worden daer bet dan xi.c menschen gelouich.

DOe AURELIAEN die keyser dit hoerde so sende hi vele ridders wt om

hem te vangen Ende doe si tot hem quamen so vonden sine bedendeende ontsagen hem hem aen te gaen Doe sende die keyser noch meerridders om hem dan te voren Ende doe sine bedende vonden worden sioec mit hem bedende Ende doe SAMIAEN opstont vanden gebede soseiden die ridders tot hem Die keyser begeert di te sien Ende doe hi tothem gecomen was [134vb] ende hi niet sacrificieren en woude sodeden die keyser hande ende voete binden Ende mit iseren cluppelenzeer lange slaen Ende SAMIAEN seide tot hem Doch wassen die tormentenoftu mogeste Doe deden die keyser midden inder stat op een bankebinden Ende deder hout pec ende vuer ende olie onder werpen endededen also verbernen Ende die keyser sachen midden in den vuerestaen bedende ende van groten wonder viel hi op sijn aensicht Ende doehi op gestaen was seyde hi quade beeste en genueget di niet mit dienzielen die du verleyt hebste du en pijnste ons oec te bedriegen mittoueryen Ende SAMIAEN seide hem Ouermits mi sellen noch vele ludegelouen in onsen here ende also selstu oec. Ende doe die keyser omdese woerde onsen here geblasfemiert had so dede hine sanderen dagesaen enen stake binden ende deden doerschieten mer die geschuttenbleuen aen beyden ziden inder lucht hangende Ende hi en wert vanenen niet gequetst.

SAnderen dages quam die keyser tot hem ende seide Waer is nv dijn

god. hi come ende verlosse di van desen gescutten. Ende thant sokeerder een gescutte omme ende vloech den keyser in sijn oge endemaecten blint Ende hier om wert die keyser zeer [135ra] vergramt endededen inden kerker leggen ende beual datmen hem sanderen<+dages> onthoefden soude Ende SAMIAEN bat gode dat hi comenmochte ter stat daer hi gedopet was Ende thant worden sijn kethenegebroken ende die dueren ondaen Ende ginc midden doer die ridderenende quam ter stat daer hi gedoept was. Doe dat die keyser hoerde

dede hine daer na volgen ende beual hem daer tonthoefden Ende doeSAMIAEN die ridders sach die hem volgeden so ginc hi opt water als optlant thent hi quam totter stede daer hi gedoept was. Ende doe dieridders ouergeuaren waren Ende sine hem ontsagen dootslaen so seidehi. Slaet mi coenlic ende draget van minen bloede tot uwen keyser endelaet hem sijn ogen daer mede bestriken ende hi sel siende werden endedie waerheit bekennen Ende doe hem sijn hoeft of geslagen was doenam hijt tusschen sinen handen ende droecht xlix. screden verre. Hi wasgepassijt int Iaer ons heren cc. ende lxxix. onder den keyser AURELIAEN

opten eersten dach vander maent februarius Ende doe dese keyser mitSAMIAENS bloede sijn ogen had gesaluet so wert hi thant siende endeseide. Waerlic der kerstenre god is groot ende goet. Doe dit een [135rb]man hoerde die xl. iaer blint had geweest So dede hi hem dragen totterstede daer Sunte SAMIAEN gepassijt was Ende doe hi daer gebedet had sowert hi weder siende ende hi louede gode ende Sunte SAMIAEN.

Van SAMINA sijn zuster

Doe SAMINA zijn zuster dagelix haren brueder beweende ende si

niet weten en conde waer hi wesen mochte so bat si den afgod stadelicvoer hem Ten lesten openbaerde haer een engel ende zeide SAMINA enwene niet mer laet al dattu hebste ende du selste dinen brueder vindendaer hi in groter eren is Doe si ontwaecte doe seide si tot harenioncfrouwen Mijn vriendinne hebstu yet vernomen Ende si seide Ia icvrouwe want ic sach enen man mitti spreken mer ic en weet niet wat hiseide Ende SAMINA seide tot haer Selstu mi wroegen Ende si seide Neenic vrouwe Wattu doen wilstu dat doch sonder dattu di seluen niet endootse Ende aldus gingen si beyde wech Ende doese haer vader langehad doen sueken ende mense nergent en mochte vinden So hief hi sijnhande ten hemel ende seide Offer een machtich god is inden hemel sobreke hi mijn afgode. [135va] want si en mochten mijn kinder niethouden Doe gaf onse here enen groten donreslach ende die brac al sijnafgode Ende veel menschen die dit sagen worden gelouich Ende SAMINA

quam te ROMEN Ende daer wert si gedoopt van EUSEBIO den paus Endedaer genas si twe blinde ende twe crepele ende bleef daer een deel tijtsEnde anderwerf openbaerde haer dengel ende seyde SAMINA wat istdattu doetste dattu twe riken hebste gelaten ende nv werscapste inweelden Stant op ende ganc in die stat van CRETEN ende daer selstudinen brueder vinden Doe seide SAMINA tot haerre ioncfrouwen. Wi en

willen hier niet langer bliuen Ende die ioncfrouwe seide tot haerVrouwe werwaert wilstů gaen Siet alle die lude minnen di zeer ende duwilste tot dijnre dootwaert gaen Ende SAMINA antwoerde God sel onsvoersien Ende si nam een gersten broot ende quam daer mede in diestat van RAUENNEN Ende quam tot eens rijcs mans huus die een ziekedochter had diemen daer beweende gelijc of si doot had geweest Endedaer bat si een van den ioncfrouwen vandes mans huus datmense aldaer woude herbergen Ende die ioncfrouwe seide haer vrouwe hoe seldihier mogen herbergen ende mijns [135vb] heren dochter steruen wildaer wi alle groten rouwe om hebben Doe seide SAMINA Om minen willeso en sel die ioncfrouwe uwes heren dochter niet steruen Ende SAMINA

ginc in die camer ende greep die ioncfrou bider hant ende hiefse op algesont Doe si dat sagen die daer waren wouden si SAMINEN vmmerhouden Mer si vlo van daen ende en wouder niet bliuen Ende doeSAMINA op een mile na te CRETEN gecomen was doe seide si tot haerreioncfrouwen dat si hem daer een luttel wouden rusten Ende siet daerquam een edel man wt die stat ende seide tot hem tween Waen si diSAMINA seide Ic bin van deser stat Ende die man seide Waer om liegestuwant dijn tale geeft getuge dattu vreemde biste Ende SAMINA seide. Herewaerlic so bin ic vreemde want ic zueke SAMIJN minen brueder dien iclange verloren heb Ende die man seide haer Onlange ist geleden dat hiom CRISTUS willen onthoeft was Doe viel SAMINA neder in haren gebedeende seide here die mi altoos gehouden hebste in zuuerheiden en laetmi niet langer vermoeyt werden inden herden wech deses leuens Endemijn licham en laet niet sceyden van deser stat Ende ic beuele di mijnioncwijf die om minen wil so vele geleden [136ra] heeft. Ende minenbrueder dien ic hier niet sien en mochte doeten mi sien in dinen rike.Ende doe si haer gebet geeynt had ende gode haren geest beuolen sovoer si tot gode Doe began haer ioncwijf te wenen want si en had nietdaer si se mede mochte begrauen Ende die voerseyde man sende enenbode alle die stat duer dat alle die lude comen souden om dat vreemdewijf te grauen. Op desen dach so ist Sunte SABINEN dach die VALENTIJNS

wijf was Ende om dat si den afgoden niet offeren en woude zo wert sionthoeft onder ADRIAEN den keyser.

Van Sunte LUPUS

LUPUS was geboren van conincs geslachte Ende om dat hi vol

deugeden was so wert hi gecoren eertschbiscop van ZENONEN Ende doe

hi bina al sijn goet den armen gegeuen had so geuielt op een tijt dat hiveel lude ten eten gebeden had Ende doe hi daer niet half wijnsgenoech toe en had so seide hi tot sinen knecht Ic geloue dat god diedie vogelen voedet onse caritate volbrengen sel Ende thant quam daereen bode ende seide datter voer die duere waren C. voeder wijns Aldusso eynde Sunte LUPUS sijn werscap mit bliscap om dat hi vaste hopenende betruwen had tot gode. ¶ Doe LOCHARIUS [136rb] die coninc vanBURGONDIEN in VRANCRIJC voer doe beual hi sinen maerscalc dat hi diestat van SENONEN beleggen soude mit sinen heer. Doe ginc Sunte LUPUS

in Sunte STEUENS kerke ende began die clocke te luden Ende doe dat dievyande hoerden die die stat beleyden so quam hem so groten anxt aendat hem dochte dat si alle souden moeten steruen ten waer dat si vloenHier na so versende die coninc Sunte LUPUS in ellenden daer hi lange tijtwas in groter armoeden Daer na so baden sommige lude den coninc dathi Sunte LUPUS gehengede weder te keren vter ellenden Ende die conincwert verwonnen mit hare gebede ende gehengedet Ende doe hi sach datSunte LUPUS also vermagert ende verhongert was vander ellenden doewert hi van gode also verwandelt dat hi voer hem viel ende bad hemvergiffenisse Ende hi gaf hem vele giften ende setten weder in sijn eerstestat.

Op enen sonnendach doe Sunte LUPUS misse dede so viel vanden hemel

enen duerbaren steen in sinen kelc Ende die coninc leyden na SunteLUPUS doot bi sinen heiligen gebeente. ¶ Op een tijt doe Sunte LUPUS insinen gebede had geweest doe geuielt dat hem ouermits becoringe desvyants seer dorste ende hi liet hem water brengen om [136va] te

drinken. Mer doe hi verstont des vyants becoringe so en dranc hi nietmer hi ginc ende leide sijn cleet op dat vat ende besloot den duuel daerin Ende die duuel riep alle dien nacht inden vate ende maecte grootgerufte Ende doet dach geworden was ginc hi van daen mit confusiendie al heymelic gecomen was om den knecht gods te becoren

Op een tijt doe hi vernam dat sijn clerken alte zeer becoert worden

vander begeerlicheit des vleyschs also dat si consen totter zundegegeuen hadden Doe ginc hi in die kerc ende bat neerstelic voer hemende thant verloren si alle die begeerten van dier sunden ende quamenvoer hem ende baden genade. ¶ Sunte LUPUS was herde voerbarich inmiraculen ende in leringen ende doe hi den tijt sijns leuens veruult hadsterf hi vol goeder werken Inden Iaer ons heren cc. ende x.

MAMERTIJN was eerst een heyden Ende doe hi tot eenre tijt die

afgode aenbede so verloes hi een oge ende sijn een hant wert stijf endeverdroget waer om hi waende dat die gode op hem vertoornt warenende ginc weder ten tempel om mit hem te versuenen ende si aen tebeden Ende hem quam een geestelic man [136vb] te gemoete dieSAMINUS hiet ende vragede hem wanen hem die ziecheit gecomen wasende werwaert hi ginge Doe seide MARMENTIJN Ic heb minen godenvertoornt ende daer om hebben si mi aldus geplaget ende nv ga ic seaenbeden op dat si mi goedertierlic weder geuen sellen dat si mi vangramscapen hebben genomen Ende SAMINUS seide hem Brueder dudwaelste wantu die duuelen voer gode houtste mer ganc tot SunteGERMEYN den biscop van ANTICHIODORE Ende wilstu zinen raet doen soselstu thant genesen ende MARMENTIJN ginc derwert ende quam eerst totSunte AMATORS graue ende tot vele heyliger graue ende om dattetregende so ginc hi dien nacht aen een zide in een cluse die op SunteGORDIAENS graf gemaket was Ende doe hi ontslaep geworden was soopenbaerde hem een visioen dat wonderlic was als dat een man quamter dueren van sijnre clusen ende riep Sunte GORDIAEN dat hi ter feestenquaem die Sunte PELGRYM ende Sunte AMATOR mitten anderen biscopendeden. Ende Sunte GORDIAEN antwoerde hem vten graue Ic en macherniet comen want ic moet wachten enen gast dat hi niet en werdegedodet vanden serpenten die hier wonen Ende die bode ginc wechEnde seide wat hi gehoert had Doe wert hi noch weder gesent tot SunteGORDIAEN ende seide hem Stant op ende brengt [137ra] mitti den dyakeende den acolitus dat si haren dienst mogen doen Ende ALEXANDER seldinen gast wachten Ende MAMERTIJN docht dat Sunte GORDIAEN op stontende hem bider hant nam ende leyden mit hem Ende doe SunteGORDIAEN gecomen was ter feesten doe seide Sunte AMATOR tot hem Wieis dese die mit v coemt Ende Sunte GORDIAEN seyde Tis mijn gast Doeseide Sunte AMATOR werpten wt want hi is besmet ende en mach mit onsniet sijn Ende doemen MAMERTIJN wt werpen soude So viel hi voer hemneder ende vercreech Suntee AMATORS vrientscap ende hi beual hem dathi ginge tot Sunte GERMEYN den biscop van ANTICHIODORE Ende doeMARMENTIJN ontwaec geworden was so ginc hi haestelic tot SunteGERMEYN ende viel voer hem neder ende bat genade Ende doe hi hem alvertelt had wat hem geschiet was so gingen si beide tot Sunte GORDIAENS

graf ende deden den steen of Ende vonden daer vele serpenten dielanger waren dan x. voete Ende doe si alle wech vloen so beual hemSunte GERMEYN dat si gingen tot eenre steden daer si nummermeer

yemant en deerden Ende aldus wert MARMENTIJN gedoopt ende genesenvan sijnre blintheit ende sijn hant vander stijfheit ende dorheit ende hiwert monic in Sunte GERMEYNS cloester ende daer na een abt.

BInnen sinen tiden was in sinen [137rb] cloester een ioncfrou dieSunte MARINA hiet in eens mans gelijc Ende om dat hi sijn gehoersamheitwoude proeuen so beual hi hem die oetmoedichste ende onnůtsteofficien des cloesters ende maecten herde vanden ossen Ende want deseselue abt MARMENTIJN oec hem seluen eerst vlitelic oefende in alreoetmoedicheit Ende oec geern die beesten plachte hueden indenbosche ende anderen heyligen steden so wert hi zeer heylich Mer dievogelen ende beesten en vreesden hem niet mer quamen tot hemonuersaget ende worden van hem geuoedet Ende hi verloste oec eneneuer dien die honde geiaget brochten voer den dueren van sijnre cellenEnde ander vogelkijns of beesten vanden genen die se vangen of dodenwouden want hi weder totter eerster puerheit ende onnoselheitgecomen was.

OP een tijt doe hem die rouers sijn cleder geroeft hadden ende al dat hihad sonder alleen sinen mantel die si daer lieten so droech hine hem naende seide Ghi heren coemt weder siet ic heb geuonden enen pennincgebonden in minen mantel hi sel v licht notorftich wesen Ende sikeerden weder ende namen den mantel ende den penninc endelietenen al naect Ende doe si haestelic weder wouden keren daen sigecomen waren so dwaelden si alden nacht Ende des [137va] morgensvonden sine weder voer sijnre cellen Ende MARMENTIJN gruetese endeontfincse vriendelic tot hem in ende dwoech hem haer voete ende gafhem na sinen vermogen teten al dat hi hadde Ende desen rouers hadgroot wonder vanden dienst ende vriendelicheit die hi hem bewijsdeende hadden berou van haren zunden ende keerden hem alle tot gode.

DOe MARMENTIJN den tijt sijns leuens veruult had in duechden ende in

alre heylicheit so sterf hi Int Iaer ons heren cccc. ende xx. Ende doemensinen <+lichaem> tot ANTICHIODORE vuerde so quamen si eerst in eenander stat Ende daer en mochten si in geenre wijs sinen licham van daerverroeren eer dat enen geuangenen die inden kerker lach sijn bande ofsprongen Ende hi vrilic al daer quam mitten anderen totter voerseiderstat Ende daer wert Sunte MAMERTIJN eerlike begrauen in Sunte GERMEYNS

kerke.

EGIDII abbis

GILLIS was geboren van ATHENEN vten conincliken geslachte ende van

sijnre ioncheit was hi geleert in heyligen letteren Op enen dach doe hite kerken ginc gaf hi sinen roc enen armen zieken mensche die op diestrate lach ende aelmissen bat Ende thant doe die zieke den rocaengedaen had wert hi gesont. ¶ Op [137vb] een ander tijt doe hivander kerken quam so gemoete hem een man die van enen serpentegesteken was Ende doe Sunte GELIS sijn gebet voer hem dede so werpdie zieke man thant dat venijn wt ende wert gesont. ¶ Hier na doe sijnouders doot waren so maecte hi CRISTUM erfgenaem van zinen goedeende gaf hem volcomelic ten dienste gods. ¶ Tot eenre tijt quam eenbeseten mensche in die kerc ende dreef groot gerufte also dat hi diegoede lude stoorde Dien genas Sunte GELIS ende veriagede den duuel wthem mer om dat Sunte GELIS ontsach die vrese vanden menschelikenloue daer om ginc hi ten oeuer vander zee Ende doe hi die scipludedaer in vresen sach dede hi sijn gebet ende sachte alle den tempeestvander zee Ende die sciplude waren blide ende dancten ende louedengode dat hi se verlost had ouermits Sunte GELIS Ende doe si hoerden dathi te ROMEN wesen woude so loefden hi hem dat sine om niet mit hemvueren zouden.

HIer na doe hi twe iaer mit CESARIUS den biscop gewoent had so genas

hi daer een wijf die drie Iaer den sage gehadt had. Daer na begeerde hiseer te wonen inder woestinen in enicheyden ende ginc heymelic vandaer ende quam ter woestinen daer hi enen heiligen monic vant [138ra]daer hi lange tijt bi bleef wonen Ende ouermits sine verdienten endegebede so verdreef hi die ondrachticheit vanden lande Ende want sijngeruchte alre wegen vermaert wert ouermits den miraculen die hi dedeEnde hi daer om vele versuecs vanden volke leet so ontsach hi die vresevanden menscheliken prise ende die menichfoudicheit des volcs endeliet dien heremyte ende ginc in die binnenste woestine daer hi vant eenspelunke ende een fonteyne daer bi Ende een hijndekijn dat hem godbereyt hadde tot eenre voetster ende si gaf hem tot sekeren tiden sijnprouande van melke Ende het geuiel dat des conincs gesinde daervoeren iagen so si plagen Ende doe si die voerseide hijnde sagen solieten si alle dander beesten ende gingen die iagen mitten honden Endedoe die hinde sach dattie iagers ende die honde haer te na quamen soliep si voer Sunte GELIS voete ende dreef groot gerufte Ende doet SunteGELIS verwonderde waer om si dat dede ginc hi wt Ende doe hi die iagers

hoerde bat hi gode dat hi behouden woude die vuetster die hi hemgegeuen had Daer om en dorsten die honde der hinden niet genaken openen worp van enen steen. mer si keerden alle weder [-thuus] totteniagers Ende omdat hem die nacht op quam so keerden si thuus. ¶ Desanderen dages quamen si we[138rb]der on die hijnde te iagen merharen arbeit was al om niet Daer om keerden si weder te huus Doe ditdie coninc hoerde had hijs wonder ende dochte wat daer wesen mochte.ende hi quam selue der wert mitten biscop ende mit enen groten hoepiagers Ende omdat die honde niet en dorsten derwert genaken mer datsi alle weder keerden mit groten geruchte daer om ommeleyden si diestede al omme die also dicke was vanden doornen dat menre niet enmochte doer comen Ende een van hem scoot onbehendelic een gescutteom dat hi den hinde daer wt veriagen soude ende scoot Sunte GELIS eengrote wonde ende waende den hinde gescoten hebben Ende dieridderen maecten enen wech mit haren isers ende quamen totterspelunken Ende doe si Sunte GELIS sagen gecleet mit monics clederenende dat hi eersam was in outheyden ende die hijnde voer sijn voetelach So ginc die biscop ende die coninc alleen tot hem. ende hieten dieander buten staen Doe vrageden si hem wie hi waer ende wanen hiquaem Ende waer om hi lage in dicke woesticheit der woestinen endewie hem so zwaerlic had gewont Ende doe hem Sunte GELIS op elc vandesen had geantwoert baden si hem oetmoedelic vergiffenis endeloefden hem meysters te zeynden on sijn [138va] wonden te genesenende si boden hem vele goets mer hi en woude der geen medicine toedoen ende hi versmade die giften ende en wouder niet op sien Ende omdat hi wiste dattie dueget volmaect wert inder crancheit daer om bat hionsen here dat hi nummermeer also lange als hi leefde en mostegenesen Ende om datten die coninc dicwijl visitierde ende hi den conincdat woert gods plach te prediken Daer om offerde hem die coninc grootgoet mer Sunte GELIS en wouts niet ontfangen mer hi riet hem dat hi eencloester woude stichten daer moniken in wonen mochten die leuenmochten na den wille godes Doe dattie coninc gedaen had bat hi SunteGELIS dat hi ontfangen woude die sorge vanden cloester ende datregiment.

DOe coninc KAERL hoerde dat geruchte van Sunte GELIS dede hine tothem comen ende ontfinken weerdelic Ende onder ander redenen so bathi hem zeer dat hi voer hem woude bidden want hi seide dat hi hadgedaen een alten groten zunde die hi niemant biechten en woude nochoec Sunte GELIS. Op den zonnen dach daer na doe Sunte GELIS misse

dede ende hi voerden coninc bad so openbaerde hem een engel endeleyde een briefkijn opten altaer daer des conincs zunde in gescreuenstont Ende oec [138vb] dat si hem om Sunte GELIS wille vergeuensouden werden op dat hi se biechten woude ende hem daer voert ofwachten Oec was daer in gescreuen So wie dat Sunte GELIS aenroepenwoude so wat sunden hi gedaen hadde woude hijs hem voert meerhueden dattet hem hem vergeuen soude werden om Sunte GELIS willeDoe Sunte GELIS dat briefkijn voerden coninc had gebrocht ende hi daersijn sunden sach so bad hi oetmoedelic genade Ende Sunte GELIS keerdeweder mit groter eren ende verwecte daer in eenre ander stat daer hiquam des princen zone vander doot die doe gestoruen was.

NA enen tiden voerseide hi dat sijn cloester soude werden gedestrueert

Ende hi ginc te ROMEN ende verwerfde priuilegien [-totten] vandenpaeus tot sijns cloesters behoef Ende twe cipressen dueren daer derapostelen beelden in gesneden waren ende die leyde hi in in den TYBER

ende beualse gode dat hi se geleyden moste Doe hi ginc tot sinencloester maecte hi gaende enen man die al vercrompen was Ende doe hitot sinen cloester quam vant hi die dueren in der hauen ende danctegode dat hi se also behouden had doer al die vresen vander zee Ende hihincse aen die kerc om haerre scoenheit willen. ¶ Cort voer sinen dootvertoonde hem onse here wanneer hi steruen soude. [139ra] Ende hiseidet sinen bruederen ende bat hem dat si voer hem baden Ende alsosterf hi heylichlic Ende vele menschen seiden dat si daer hi sterfhoerden die choren der engelen die sijn ziele op vuerden totten hemel.Hi was inden Iaer ons heren .ccc.

Vander geboerten onser lieuer vrouwen.

MARIEN onser lieuer vrouwen geboerte quam vten geslachte DAUIDS

also die heilige ewangelisten sonderlinge MATHEUS bescrijft Daer omwant alrehande daer of gescreuen is tot vele steden dat somtijt tegenmalkander schijnt te luden so laten wi dat te male achter ende wisenenen igeliken die daer meer besceyts of weten wil tot beginne van SunteMATHEUS ewangelium dat geheten is onser vrouwen kunne Nochtanwillen wi een luttel seggen van haren vader ende moeder Want haervader hiet IOACHIM ende was wt GALILEEN vander stat NAZARETH ende namte wiue die heylige ANNA die geboren was van BETHLEEM Dese warenbeyde heylich ende hielden gods gebode sonder begrip eniger dingen

Ende si deilden al haer goet in drien. dat een deel gauen si den tempelende den genen die daer in dienden Ende dat ander gauen si den armenende [139rb] den pelgrymen Ende dat derde dele hielden si tot haersselfs behoef ende haers gesindes Ende aldus leefden si xx. Iaer dat sigeen kint en cregen. Waer om si onsen here beloefden waer dat hi hem[-beloefde] een kint verleende dat sijt ten dienste gods voegen soudenEnde omdat si om dese sake alle iaer inden drien hoechtiden totIHERUSALEM gingen so geuielt dat IOACHIM inder feeste vander tempelwijnge mit sinen magen te IHERUSALEM ginc ende ginc mitten anderenten altaer om sijn offerhande te doen Ende alsen die priester sach stiethine onweerdelic achterwert ende verspracken waer om hi den altaerdorste genaken ende seide dattet niet behoerlic en waer dat yemant diedaer waer onder die vermaledijnge der ewen gode der ewen eenofferhande zoude doen Ende dat onder die vruchtbaer een ondrachtigezoude staen ende die dat volc godes niet geoect en had Doe IOACHIM

sach dat hem dese scande ende dit verwijt gedaen was en woude hi vanscaemten niet weder thuus keren Op dat hi al des gelijc van sinenmagen die dit gehoert hadden niet berispt en worde Aldus ginc hi aeneen zide tot zinen herden Ende doe hi daer een wijl tijts geweest hadopenbaerde hem dengel mit groter claerheit

[139va] Ende om dat hi verueert was van den engel daer om seide hemden engel En ontsiet v niet <+ic> bin een engel gods die totti gecomenbin om di te seggen dat dijn bedinge van gode verhoert zijn Ende dijnaelmissen sijn gecomen inden aensichte gods. want ic heb gesien dijnscaemte ende gehoert dat dijn lachterlike verwitinge di tonrechteverweten is Want god is een wreker der zunden ende niet der natuerenEnde hier om wanneer god den menschen ondrachtich laet dat doet hidaer om om dat hine mit meerre wonder ende bliscapen vruchtbaermaken zoude Ende oec om datmen weten sel dat datter geboren wortniet toe en hoert der vleyscheliker begeerten mer der gauen gods. Dieeerste moeder van uwen geslacht en leet si niet den lachter deronvruchtbaerheit tot .xc. iaren nochtan [-open]baerde si YSAAC dien diebenedictie alre menschen beloeft was. En was RACHEL niet langeonvruchtber Nochtan wan si IOSEPH die een heer was van al EGYPTEN Wiewas sterker dan SAMPSON of heyliger dan SAMUEL nochtan hadden si beydeonvruchtbaer [-wiue] moederen. Hier om geloeft ouermits reden endeexempelen dat die vruchten wonderliker plegen te wesen die inder[139vb] outheit ende onvruchtberheit voert gebrocht werden dan dieander. Hier om wetet dat ANNA dijn wijf di baren sel ene dochter die du

haren na<+me> heten selste MARIA Dese sel van haerre kintscheitwesen gode geheiliget Ende in haerre moeder licham sel si veruultwerden mitten heiligen geest Si en sel niet wanderen ondert volc merbinnen wesen inden tempel op dat niemant arch van haer en denc.Ende also si geboren sel werden van eenre ondrachtiger moeder also selwonderlic van haer geboren werden die sone gods wies name sel hietenIHESUS Ende van hem sel al dat menschelic geslachte salicheit vercrigenEnde dit sel di een teyken wesen wanneer du comen selste totIHERUSALEM totter guldenre porten daer sel di ANNA dijn wijf gemoetendie nv droeuich is om dattu so lange merreste Ende dan alsi di siet sel siverblijt werden Doe dit dengel geseit had sceyde si van daer. Ende doeANNA bitterlic weende om dat si niet en wiste waer IOACHIM haer man wasso openbaerde haer die selue engel ende seide haer dat selue dat hiharen man geseit had Ende hi beual haer dat si in een getuuch derdingen gaen soude ter guldenre porten ende daer soude si haren manontmoeten Ende aldus naden [140ra] woerden des engels so gemoetensi malkander ende worden zeer verblijt ende zeker vanden kinde dathem god beloeft had Ende si dankeden gode ende keerden weder tehuus Ende verwachteden blidelic dat hem belouet was Ende ANNA

ontfinc ende baerde ene dochter ende hietse MARIA Ende doe si .iii. iaerout was ende gespaent was vander melc so deden se haer ouders indentempel gods ende offerdense gode mit giften Ende beneden aendentempel waren xv trappen daermen op ginc want om dattie tempel openen berch stont daer om en mochtmen tot den altaer dat buten stontter offerhande niet gaen anders dan op trappen Ende doe MARIA

beneden aen dese trappen stont ginc si alle die trappen allene opsonder yemants hulpe recht of si haer outheit al gehat had Ende doehaer ouders die offerhande al volbrocht hadden lieten si MARIEN indentempel mitten anderen mageden ende keerden weder thuus Ende desesalige maget had dagelix voertganc in allen duegeden ende heylicheitdes leuens Ende dagelix wert si geuandet vanden engelen endegebruucte der godliker visioenen.

MEn leest doe IOACHIM onser lieuer vrouwen vader doot was dat ANNA

enen anderen man nam die CLEOPHAS hiete Aen [140rb] welken si oeceen dochter wan die si MARIA hiete Die welke si namaels ALPHEO gaf tewiue Dese MARIA had bi ALPHEO haren man vier kinder dat was SunteIACOB DE MINRE die oec geheten is IACOB DIE GERECHTIGE Ende IOSEPH DIE

GERECHTIGE die mit MATHIAS toe geset was inder kiesinge der apostelenEnde Sunte SYMON ende Sunte IUDAS die geheten wort THADEUS Dese

vier waren gebrueders Ende onser vrouwen haerre suster kinder. ¶ DoeCLEOPHAS ANNEN ander man doot was so nam si den derden die SALOME

hiete Ende van hem had si noch een dochter die si MARIA hiete Ende diengaf si ZEBEDEO ten wiue Dese MARIA had van ZEBEDEO haren man twesonen dat was Sunte IAN EWANGELIST Ende Sunte IACOB DIE MEERRE.

VOert so leest men dat ANNA had een zuster die HISMERIA hiet DeseHISMERIA wan twe dochteren als ELIZABETH Sunte IANS BAPTISTEN moederEnde een ander geheten HELYUD Ende dese HELIUD wan ene dochter diehiet EMINA Ende dese wan Sunte SERUAES den heyligen biscop wes dach isinden meye Ende sijn licham is te TRICHT inden bisdom van LUDIC Aldusist openbaer dat ELYZABETH Sunte IANS moeder was onser lieuer vrouwennichte als haerre moeyen dochter Ende oec hoe na dat Sunte SERUAES

onsen lie[140va]uen here was na sijnre menscheit Ende oec Sunte IAN

BAPTISTEN want sijn oude moeder ende Sunte IANS moeder dat waren twezusteren. ¶ Sommigen menschen wondert hoe onse vrouwe mochtwesen ELYZABETHS nichte als voerseit is want ELYZABETH was ZACHARIAS

wijf die vten geslachte van LEUI was Ende nader ewen so was een igelicsculdich sijn wijf te nemen van sinen geslachte Ende LUCAS scrijft indenewangelio dat ELYZABETH van AARONS dochteren was waer om hier teweten is dat also IERONIMUS seit dat ANNA was van BETHLEEN geboren vtengeslachte van IUDA Ende AARON die ouerste priester ende sijn medegeselle hadden beide wiue vten geslachte van IUDA Ende hier bi merctmen dattet priesterlike geslachte ende der coningen geslachte altoosonderlinge gemage waren Ende als BEDE seit Want men indier tijt inderIODEN ewe die wiue liet hiliken vanden enen geslachte int ander Endehier bi ist openbaer dat MARIA ons heren moeder die van IUDAS geslachtegecomen was oec maechscap had mitten priesterliken geslachte Endealdus was MARIA wt beyden geslachten dat indier tijt grote eer was.wantet een ander priesterscap was dant nv is Ende daer om en wast doeniet oneerlic of onbetamelic wiue te hebben mer meer eer[140vb]licende priselic want god hadt also geordeniert ende beuolen. Ende onsehere woude dat om die geestelike verstandenisse of bedudenisse desetwe geslachten onderlinge aldus te samen gemenget worden Om dat hivan hem luden woude werden geboren die hem seluen om onsen willewoude offeren als een priester ende een coninc Ende om dat hi sijnvriende die hier in dit ridderscap des leuens vromelic vechten regierensoude ende cronen nader victorien Ende dit is dat litteyken in CRISTUS

name want CRISTUS beduut gesaluet Inder ouder ewe plachmen alleen tesaluen die coningen ende die priesters Ende die propheten Ende daer

om hieten wi van CRISTO kerstine Ende wi sijn geheten na den woerdenSunte PETERS des apostels een wtuercoren geslachte ende een coninclikepriesterscap Mer dat gescreuen is dat die wiue na der ewen hilikenzouden alle binnen haren geslachten dat was om dat niet gescheyden ensoude werden die deylinge van den lande dat elken geslacht gedeylt wasMer tgeslachte van LEUI daert priesterlike geslachte of quam en had geenlot of deel onder die ander geslachten ende daer om mochten die wiuevan dien geslachten hiliken waer aen si wouden ¶ Aldus heb wi geseitvanden [141ra] geslachte onser lieuer vrouwen als van IOACHIM harenvader ende van ANNA hare moeder die beyde rechtueerdich ende volduechden waren ende sonderlinge van gode daer toe vercoren dattethaerre beyder kint soude wesen die moeder des hogen gods ende desalmachtigen conincs CRISTI IHESU Van welker moeder wi nv voert scriuenwillen. ¶ Sunte IERONIMUS scrijft tot tween heyligen mageden dat dieweerdige maget MARIA in haerre ioncheit haer seluen dese regule hadgeset dat si van des mergens vroe totter terci tijt in haren gebede wasEnde vander <+tercie> tijt totter noenen so dede si haer hantwercende vander noenen hielt si niet op van haren gebede thent haer dieengel openbaerde ende haer spise brochte daer si of geuoedet wort diespise die haer gegeuen wert van den biscopen des tempels die sebesorchden die gaf si den armen ende gebruucte alleen die spise diehaer dengel brochte van wes vandinge ende geselscap si dicke getroostwert want si waren haer bedienstaftich ende eerdense als haerre lieuervrouwen. Oec lesen wi doe si van haren ouders inden tempel gebrochtwert in haren derden iaer ende daer gelaten ende offert inden tempeldoe opsette sijt rechteuoert in hare herten on[141rb]sen here god tehebben tot enen vader ende liet haer die ewe gods leren ende dochtevlitelic ende innichlic wat si gode te lieue ende te eren doen mochte sijngenade mede te vercrigen ende te minnen al dat hi minde ende te latenende te scuwen al dat hi gelaten woude hebben ende begeerde allemanieren van duechden daer si hem mede behagen mochte ende loefdeende op sette in haerre ioncheit hem alleen haer reynicheit onbeulect tebewaren ende was die eerste van aen begin der werlt die die hoge lofteder reynicheit dede.¶ Si plach oec innichlic te begeren in haren gebededen tijt te leuen ende te zien daer die zalige maget in geboren waer dieden soen gods soude dragen daer si in YSAIAS boec selue of gelesen haddaer hi aldus seyde Siet een maget sel ontfangen ende baren enen zoenende sijn name sel zijn god mit ons. Si begeerde dat haer ogen godbehouden woude daer si die maget mede sien mochte Die tonge daer si

se mede louen mochte. Die hande op dat si haer dienen mochte Dievoete daer si mede tot haren dienste mochte gaen. Die knyen daer si[-se] op mochte aenbeden den zoen gods inder maget scoot. ¶ Onderalle die mageden des tempels was si die bereydste inden dienst ende dieoetmoe[141va]dichste in alre nederheit Die wijste inder ewen godsEnde die verstandelste in DAUIDS psalmen Die volste inder minnen Diepuerste inder reynicheit ende die volmaectste in allen duechden Si wasgestadich ende onwandelbaer Nie en was si toornich gesien of gehoert.Alle haer woerde waren also ontfanclic ende vol genaden dat men bihaerre tongen mochte <+bekennen> Si was sorchvoudich voer harenmede maechden dat si hem niet en zouden ontgaen in woerden inlachen ende in lichtueerdichheiden of in eniger wederspannicheit tegenden biscopen of priesteren des tempels Si loefde gode in alre tijt Endealsi van yemant toe gesproken of gegruet wert op dattet lof gods altoosin haren monde bleef so antwoerde si oetmoedelic Deo gracias. dat isgod heb danc ende lof. ¶ Naden maecsel haers lichams was si in diemiddelmate groot na gewoente der vrouwen personen dies landes. Haerogen waren brůnachtich. haer gesichte recht wt. haer wijnbrauwenwaren zwert haer aensicht was wat langachtich. haer hande endevingeren lang ende recht Si en plach niet wredelic <+te sien> Si en wasniet rijc noch vermetel in woerden. Mer scamelic ende heymelic in alharen woerden haren ganc was rijp ende haer stemme oetmoedich[141vb] Also datmen vter gedaenten haers lichaems van buten dievromicheit van enen hemelschen mensche binnen in haer mochtemerken waer om dat si na lichamliker scoenheit die scoenste van allenvrouwen van buten inder natueren is Ende sonder twiuel onsprelic endenoch scoenre in die scoenheit der duechden van binnen die also grootende oueruloedich in haer was dat si van binnen wt waers wt harenlichaem lichten Also dat se IOSEPH niet en kende doe si onsen heredroech Als die ewangeliste seit dat te verstaen is dat hi se ouermitsclaerheit des lichts niet en mochte aensien tent der tijt dat onse hereIHESUS CRISTUS van haer geboren wort. Ende om dies wtschinendenlichtes willen en sachse nyeman aen diese mit ongeordenierder minnenmochte begeren. ¶ In haren .xiiij. iaer gaf die biscop openbaerlic eengebot dat die mageden diemen inden tempel leerde ende die haren tijtvolbrocht hadden dat si thuus souden varen ende manne nemen welkengebode die ander mageden gehoersam waren Mer allene MARIA

antwoerde dat si dit niet doen en mochte om haer ouders die se tendienste gods gegeuen hadden Ende si daer en bouen gode reynicheit

geloeft hadde die si niet en mocht beulecken [142ra] ¶ Doe dit hoerdedie biscop des tempels wort hi beanxtet ende begangen om dat hi wistedatmen die belofte niet en most breken als gescreuen staet beloeft endebetaelt Ende oic om dat hi onder sinen volke geen nuwe gewoente opbrengen en dorste Daer om op enen feesteliken dach so had hi hier ofraet mitten ouders ende mitten vorsten watmen hiermede doen mochteEnde doe si alle ouer een droegen datmen in deser twiueliker sakengode te rade soude gaen ende sinen wille daer of begeren te weten Daerom vielen si alle in haren gebede ende die biscop ginc na sijnregewoenten inden tempel om te vernemen den raet gods Ende altehantssonder merren sprac een stemme vanden bedehuse datmen volgensoude der prophecien YSAIAS des prropheten sprekende. Het sel wt gaeneen roede vander wortel van YESSE datmen die der maget beuelen zoudeEnde om te weten wie die ghene waer diemen deser maget beuelenzoude So souden alle die gene die van DAUIDS geslachte waren ende totharen dagen waren gecomen een roede dragen in haren handen indentempel totten altaer Ende so wies roede bloeyde die soude die maget tewiue hebben Onder welken een was IOSEPH geheten ende was vanDAUIDS geslach[142rb]te Ende desen IOSEPH dochte onbehoerlic wesendat een out man also hi was so bequamen iongen ioncfrou te wiuesoude hebben Ende daer om doe dander haer roede droegen so endroech hi die sine niet Ende doe daer noch niet geopenbaert en wertvan dat god voerseit had Daerom so ginc die biscop onsen here te radeEnde onse here antwoerde dattie gene die sijn roede niet gebrocht enhadde datmen dien man der maget te wiue soude geuen Ende doeIOSEPH sijn roede brochte bloeyde si tehant een bloeme ende daer opquam een duue vanden hemel dier op sat Ende doe sagen si alleopenbaerlic datmen hem die maget geuen soude.

DOe MARIA aldus IOSEPH te brude gegeuen was so ginc IOSEPH teBETHLEEM sijnre stat om sijn huus te bereyden ende om te voersien dattotter bruloften notorftich wesen zoude. Mer die maget MARIA voer mit.vii. maechden haer gesellinnen die haer die biscop mede gegeuenhadde te NAZARETH in haers vaders huus om dit wonder dat god vertoonthad ¶ In dien dagen openbaerde haer die engel GABRIEL daer si bededeende boetscapte haer dat die sone gods van haer geboren soude werdenAlsmen dan seggen sel in die [142va] historie van onser vrouwenboetscap inder vasten. Die dach van onser vrouwen geboerte was langeverholen ende niet begaen mit hoechtijtliker oefeninge vander kerken.Mer als meyster IAN BELETH seit so geuielt dat een heylich man die

eenpaerlic in contemplacien lach hoerde alle Iaer opten achten dachvan september als hi in sinen gebede was alte grote bliscap ende feesteonder den engelen inden hemel Ende doe hi gode oetmoedelic bat dathi hem openbaren woude wat dat bedude dat hi alle iaer alsulke bliscaphoerde op dien dach meer dan op anderen tiden Ende hem wortgeantwoert dat onse vrouwe op dien dach geboren was ende dat hi derheyliger kerken kinderen soude seggen dat si hier in gelijc endeeendrachtich worden [-mit] der feesten mitten engelen. Ende doe desegoede man dat den paeus ende den cardinalen geseit had so gauen sihem tot haren gebeden ende onder sochten die scrifturen Ende vondendat onse lieue vrouwe op dien dach geboren was Ende si ordenierdendatmen desen dach duer al die werlt vieren soude in die ere onserlieuer vrouwen geboert. ¶ Men en plach oec wilneer niet te houden dieoctaue vander geboerten onser vrouwen mer die paeus INNOCENCIUS

ordenierde datmen die octaue [142vb] daer of houden ende begaenzoude. ¶ Men sal merken dat die heylige kerke drie geboerten viert endebegaet mit weerdiger memorien. Als die geboerte ons lieuen heren IHESU

CRISTI ende onser lieuer vrouwen geboert Ende die geboerte Sunte IANS

BAPTISTEN Ende dese drie beteykenen drie geestelike geboerten want wiworden mit Sunte IAN geboren inden water des doepsels ende mit onserlieuer vrouwen in penitencien Ende mit onsen here inder glorien Endeom dat Sunte IANS geboerte desen sculdich is voer te gaen Ende oec onsheren geboerte daer om hebben dese twe feesten bot vasten mer omdatmen alle penitencie rekenen mach voer bot vasten daer om en wastgeen noot dat MARIEN geboerte enich bot vasten hebben soude. mer sihebben alle drie octauen want wi sijn alle begerende die lesteverrisenisse.

HEt was een ridder die grote deuocie had in onser lieuer vrouwen endedie zeer geern voer ten tornoy. Op een tijt doe hi ten tornoey voer sosach hi een cloester dat in onser vrouwen eer gesticht was daer hi invoer om misse te horen Ende alsinen daer die een misse na der anderdede. so en woude hi geen vanden missen ongehoert laten om onservrouwen wille Ten lesten voer hi vten cloester ende toech ten tornoey.Ende siet die [143ra] vanden tornoey quamen hem tegemoete endeseyden hem dat hi alte vromelic getorniert had Oec quamen daersommige ander ende seiden dat hi se gewonnen had Doe verstont desewise man dat dese huefsche coninginne MARIA hem huefschelic geeerthad ende hi seide hem dat hi gedaen had ende hi keerde weder indencloester ende hi diende onser lieuer vrouwen deuotelic al sijn leuen.

EEn wijf was die haren man verloren had ende si had enen soen die sizeer minnede Op een tijt wert haer zoen van sinen vyanden geuangenende wort geleit in enen kerker Doe si dat hoerde weende si alteiammerlic Ende bat onser lieuer vrouwen alte vlitelic dier si zeer deuoetwas dat si haren zoen verlossen woude Ten lesten doe si sach dat haerdit niet en halp so ginc si alleen in der kerc daer onser lieuer vrouwenbeelde stont Ende si ginc voert beelde staen ende spract aldus toe Oheylige maget ic heb v dicwijl gebeden om die verlossinge mijns kintsende noch en hebdi mi niet geholpen Ic aenroep dijn hulpe ouer mijnkint ende noch en crige ic geen vrucht der verlossinge daer om also alsmi mijn kint genomen is also sel ic v v kint nemen ende selt leggen ineen seker stat tot enen pande voer mijn kint Ende alsi dit geseit had gincsi bet naerre ende nam onser vrou[143rb]wen kint van haren scoetende ginc thuus ende wantet in een zuuer cleet ende slotet in eenscreenkijn ende si was blide dat si dus goeden pant voer haer soen hadEnde siet sanderen dages openbaerde onse vrouwe den iongelinc indernacht ende dede den kerker op ende beual hem wtgaen ende seide hemSone du selste dijnre moeder seggen dat si mi mijn kint weder geue omdat ic haer haer kint weder gegeuen heb Enddehi ginc wt ende quam totsijnre moeder ende vertelde hem hoe hem onse vrouwe had verlostEnde die moeder wert herde blide ende nam dat beelde van onser lieuervrouwen kint ende ginc in die kerke ende gaft onser vrouwen weder.ende seide Vrouwe ic danke v dat ghi mi minen soen hebt wedergegeuen ende nv geuic v uwen soen weder want ic lie dat ic minen soenweder gecregen heb.

HEt was een dief die dicke stal mer hi had grote deuocie in onservrouwen ende hi plachse dicwijl te grueten Op een tijt doe hi gestolenhad wert hi geuangen ende verordelt datmen hangen soude Endedoemen leyde ter galgen doe quam onse vrouwe tot hem Ende doe higehangen was doe docht hem dat hem onse vrouwe drie dage onthieltso dat hi geen quetsinge en geuoelde Ende die geen dien gehangenhadden si vonden hem leuende [143va] ende blide van aensichte Endesi waenden dat hi mitten baste niet wel en waer geknocht Ende siwoudenen dootsteken mit enen zweerde mer onse vrouwe hielt haerhant tegens den slach[-t] vanden zweerde also dat si hem niet enmochten deren Ende doe hem die verhangen man seide dat hem onsevrouwe also halp doe deden si hem van groten wonder of Ende omonser lieuer vrouwen wille lieten sine wech gaen Ende hi ginc in eencloester ende al sijn leuen lanc bleef hi in onser vrouwen dienst.

HEt was een clerc die onser lieuer vrouwen zeer minnede Ende die haergetiden deuotelic hielt Ende doe sijn vader ende moeder doot waren omdat si geen ander kinder en hadden so bleef hem al haer goet ende erueAldus wert hi gedwongen van sinen vrienden een wijf te nemen endesijn erue te berichten. Op dien dach doemen die bruloft houden soudedoe vant hi inden wege daer hi wanderde een kerke daer hi in ginc endelas onser lieuer vrouwen haer getide [-Ende] Ende siet onse vrouweopenbaerde hem ende seyde hem neerstelic O sotte ende ongetruwewaer om laetstu mi die dine vriendinne bin ende bruut ende suecstevoer mi een ander wijf Hier[143vb]mede wert dese clerc zeer bedroeftende ginc tot zinen gesellen ende vensde hem Ende doe die bruloftgedaen was liet hi alle dinc ende vlo ter middernacht vten huse Endeginc in een cloester ende daer diende hi deuotelic onser lieuer vrouwen.

HEt was een prochipape ende hi en conste geen misse dan alleen vanonser vrouwen ende die plach hi dic te doen in haerre eren. Ende hierom wert hi gewroecht voer den biscop ende die biscop ontbotenhaestelike Ende doe die priester seide voer den biscop dat hi andersgeen misse en conste dan van onser vrouwen Doe berispten die biscopherdelic als een verleyder ende setten van sijnre officien ende verboethem dat hi niet meer misse en soude doen Snachtes daer naopenbaerde onse vrouwe den biscop ende verspracken zeer endevrageden waer om hi haren cappelaen so berispt ende van sijnre officiengeset had ende hem verboden had misse te doen Ende si seide noch dathi binnen .xxx. dagen steruen soude waert dat hi den priester nietweder en settede tot sinen dienst Die biscop wert beuaen mit [-aen]anxt ende dede den priester weder tot hem comen ende bat hemvergiffenisse ende beual hem sijn misse weder te doen van onserlie[144ra]uer vrouwen als hi plach ende te vreden te sijn.

HEt was een clerc die edel mer oncuusch van leuen was die MARIEN sereminde ende plach haer getiden deuotelic te lesen al staende Op eenrenacht wert hi voert ordel gods gebracht Ende god seyde totten genendier omtrent stonden Onderscheydet wat ordel dese verdient heeft diemi dic so zwaerlic vertoornt heeft ende ic hebben lange gespaert mer icen heb noch gene gewarich teiken der beteringe in hem geuonden Doegaf onse here die sentencie tegen hem als hem allen goet dochte ende hiverdient hadde Ende siet Onse lieue vrouwe stont op ende seide totharen soen lieue soen ic bid dijnre goedertierenheit ouer desen dattusachteste die sentencie sijnre verdoemenisse laet dese leuen om minenwille die mit sinen werken den doot verdient heeft Onse here seide Ic

geuen di om dijns gebeets wille Op dat ic doch sijnre beteringe gewaermach werden Onse lieue vrouwe keerde haer totten klerc ende seydeGanc ende en wilt niet meer zundigen op dat di niet argers en geschie.Doe dese clerc ontsprongen was so bekeerde hi sijn leuen te male endeginc in een cloester ende daer sterf hi in enen heiligen leuen.

[144rb] INt iaer ons heren vc. ende xxxviij. doe was in CECILIEN een mandie THEOPHILUS hiet Ende also FUBERTUS die biscop van CAMERIC seit sodede dese THEOPHILUS des biscops dienst also wel dat alt volc doe haerbiscop doot was hem tot enen biscop coren mer dese goede man liethem genuegen dat hi des biscops dienst dede ende had lieuer datmenenen anderen biscop maecte. Ten lesten geuielt dattie biscop die doewas hem ontsette van sinen dienst Ende THEOPHILUS wert soonuerduldich dat hi te rade ginc mit enen toueraer hoe hi weder aensinen dienst mochte comen ende dese touenaer vermaende den duuelende hi quam voert. Doe versaecte THEOPHILUS mit des duuels riet godsende sijnre moeder ende sijns kerstendoms Ende screef des enen briefmit sinen bloede ende gaffen den duuel besegelt mit sinen vingerlijnEnde sanderen dages hadt die duuel daer toe gebrocht dat die biscopdoe THEOPHILUS in sijnre eerster vrienscap ontfinc ende setten weder insijn stede Ten lesten quam hi weder tot hem seluen ende had grotenrouwe van dien dat hi gedaen had ende hi viel mit al sijnre herten aenonser lieuer vrouwen ende bat haer vlitelic dat si hem helpen woudeDaer om openbaer[144va]de hem onse vrouwe tot eenre tijt in enenvisioen ende berispten zeer van sijnre misdaet Ende si beual hem dat hisduuels versaken zoude ende si dede hem belien den sone gods endetgeloue der kerstenheit Ende aldus brocht sine weder tot haers zoensende tot haerre vrientscap Ende tot enen litteiken dat hem sijn zundevergeuen was so gaf si hem weder dien brief dien hi den duuel gegeuenhad Ende si leyden op sijn borst om dat hi weten soude dat hi verlostwas Doe THEOPHILUS desen brief weder had doe was hi herde blide endehi seide voerden biscop ende voer alden volke wat hem gesciet wasEnde doe si hem alle zeer verwonderden ende si onser vrouwen danctenso sterf hi binnen drien dagen.

HEt was een wijf ende een man die een enige dochter hadden dier si tewiue gauen enen Iongeling Ende om haerre dochter wille so hielden sioec haren man mit hem in haren huse Ende die moeder was deseniongelinc so vriendelic om haerre dochter wil dat sine also lief sceen tehebben als haer kint. Hier om begonsten die quade lude te seggen dat sidit niet en dede om haerre dochter wille mer om dat si geern mit hem te

doen had gehadt Doe dit wijf dese dingen [144vb] vernam toech si desevalscheit zeer ter herten ende vreesde seer ouermits desen inder ludewoerde te vallen Ende si huerde twe manne waert dat si heymelic haerredochter man doden wouden si soude elken xx. scillinge geuen Op enendach sloet si dese twe manne in haren kelre ende riet haren man toteenre stede te gaen des hem noot was. Ende haer dochter sendse oec wtDaer na hiet si desen iongelinc inden kelre gaen om wijn Ende daer werthi vermoert vanden tween mannen Ende si leydene opter dochter beddeals of hi sliepe. Ende doe haer man ende haer dochter in huus gecomenwaren ende ter tafelen geseten waren soe hiete die moeder hare dochterharen man wecken dat hi quame eten Ende doe sine doot vant wordensi alle zeer wenende mit malkanderen. ¶ Ten lesten so had dit wijfgroten rouwe van deser misdaet ende biechte alle dinge also si geschietwaren haren priester. Eens tijts hier na worden die pape ende dit wijfonderlinge sceldende Ende die paep verwetet den wiue als dat si haerredochter man vermoert had Ende doe dit quam voer des iongelincsvrienden so wert dit wijf voerden rechter gebrocht dien al dinc wortonderseit waerom hi die sentencie gaf datmense bernen zoude [145ra]

Ende doe dit wijf sach dat si vmmer steruen moste so keerde si haer temale tot MARIEN ende ginc in haerre kerken ende aenriepse mit veletranen. Daer na dwanc mense vter kerken te gaen ende men werpse ineen groot vuer Ende alle die daer bi stonden sagent dat si daer induerde ongequetst ende ongescadet. Die rechter die daermede was hadsgroot wonder ende beual datmen haer niet meer en dede Ende himerkede se neerstelic ende vantet dat si geen quetsinge vanden vuer enhad dan alleen die wonde van den speer daer si mede gesteken wasEnde doe se haer vriende te huus gesloten hadden ende si se dedengenesen mit saluen ende mit baden so haeldse onse here binnen driendagen op dat si niet meer vermaert en worde mit quaden geruchte Endesi ende haer vriende waren volstaende inden loue gods ende onserlieuer vrouwen.

EEn clerc was die onser lieuer vrouwen zeer deuoet was ende seerminde Ende hi plachse alle dage te grueten mit desen vijf nauolgendenbliscapen tegens dat wee dat si gedogede vanden vijf wonden haerskints recht of hise daer aen woude vertroesten ende seide. wes verblideto moeder gods onbeulecte maget. Wes verblidet [145rb] du die bliscapontfingeste vanden engel. Wes verblijt du die gewonnen hebste dieclaerheit des ewigen lichts. Verblide di moeder verblide di o heyligewinster gods Du biste allene moeder ende maget onbeulect alle

creaturen louen di die geworden biste een moeder Wi bidden di weestvoer ons een ewige verbidster. ¶ Doe dese clerc ouermits groter ziecheitder doot genaecte so began hi hem zeer tontsien ende MARIA openbaerdehem ende seyde Sone waer om ontsietstu di dus zeer die mi so dicwijlbliscap hebste geboetscapt. wes oec blide ende op dat du ewelicverbliden mogeste so coemt nv mit mi ter ewiger bliscap tot welken godons alle moet helpen Amen.

Van Sunte ADRIAEN den martelaer

ADRIAEN was gemartelijt onder MAXIMIAEN den keyser Want doe dese

keyser inder stat van NYCOMEDIEN den afgoden offerhande dede so liet hidie kerstenen ouer al zueken om dat hi se woude doen doden alle dieniet en wouden sacrificieren Ende om die vrese vander pinen ende omdie belofte vanden gelde datmen hem beloefde so toech die een gebuerden anderen ende die een vrient den anderen totten tormente Endeonder die ander wert [145va] der geuangen xxxiiij. ende wordengebrocht voerden keiser Ende die seide hem En hebdi niet gehoert hoegrote pijn tegen die kerstene geset is Die heiligen seiden hem Wihebbent gehoert ende wi hebben bespot dat gebot dijnre sotheit Doewert die keyser gram ende deedse seer geyselen ende haer mont mitstenen slaen Ende spandese in yseren veteren inden kerker. Doe ADRIAEN

die die voerbarichste was vanden ridderscap haer vromicheit sach seidehi tot hem Ic bezweer v bi uwen god dat ghi mi segt wat loon ghihebben selt van den tormenten. Hier toe antwoerden die heiligen Geenoge en heeftet gesien. noch oer gehoert noch ten is niet op geclommenin des menschen herte dat god bereyt heeft den genen die hemvolmaectelic minnen. Doe spranc ADRIAEN op ende seyde bescrijft mi oecmit desen want ic bin oec kersten. Doe die keyser hoerde dat ADRIAEN

den afgoden niet offeren en woude so liet hine gespannen leggen indenkerker.

DOe NATALIA sijn wijf hoerde dat haer man gekerkert was scoerde si haercleder ende weende seer mer doe si hoerde dat hi gekerkert was omCRISTUS geloue doe wert si verblijt ende liep totten kerker ende custe[145vb] haers mans bande ende den anderen geuangen want si waskersten mer om der persecucien wille en dorst si haer niet openbarenende si seide tot haren man Here mijn ADRIAEN du biste zalich want duhebste rijcheyden geuonden die di dijn ouders niet gelaten en hebben

welke rijcheiden die gene sellen moeten deruen die vele goets hebbenals die tijt niet wesen en sel van enigen loue noch daermen geen giftenontfangen en sel als niemant den anderen vander pinen en sel mogenverlossen noch die vader tkint noch die moeder die dochter noch diehere sinen knecht noch die een vrient den anderen noch dat goet sinenbesitter Ende si vermaende hem oec dat hi van hem soude doen alleeertsche rijcheit ende die glorie der werlt Ende dat hi op sijn vriendenoch mage geen roke en sloege mer dat hi sijn herte altoos tenhemelwaert had ende doe si hem dit aldus vermaent had so seide haerADRIAEN Mijn suster ganc ende wanneer mijnre passien genaect dat sel ictdi ontbieden op dattu biste bi minen eynde ende aldus beual si harenman den anderen heyligen. Daer na doe ADRIAEN hoerde datmen hempassien soude gaf hi den wachters gelt ende liet die heiligen daer teborge ende hi ginc thuus om sijn wijf te roepen also als hi haer geloefthadde te doen. [146ra]

Ende dit hoerde een wijf ende liep voer tot NATALIEN ende seide haerADRIAEN is gevryet ende verlost vander martelien ende siet hi coemt Doedit NATALIA hoerde en geloefde sijs niet ende seide wie mochten vandenbanden verlost hebben ende gesceyden vanden heyligen Ende alsi ditseide quam daer een kint vanden huse ende seide Siet mijn here isgelaten ende want si waende dat hi hem ontsach vander martelien soweende si bitterlic Ende doe sine comen sach stont si haestelic op endesloet die duere van haren huse tegen hem toe ende seide Tegen sinenmont en wil ic niet spreken die onsen here versmaet heeft ende die vangode geuallen is dat moet verre sijn van mi Ende si keerde haer tot hemende seide O onsalige sonder god wie dwanc di aen te gaen dat du nietvolbrengen en mochst wie heeft versceyden vanden heiligen of wie heeftdi verleyt dattu gegaen biste vander heyliger vergaderinge segt mi waerom bistu geuloen eer du strijt sagest of eer du yemant sageste die tegendi vechten woude Oec bistu gewont eer yenich gescut op di quam endemi wondert dat van dien volke dat sonder god is of vanden geslachte derboser yemant gode geoffert worden soude Ay my onsalige wat sel icdoen [146rb] die in hilic bin mit desen die vanden quaden geslachte is.mi en is een vre niet verleent dat ic een martelaers wijf waer mer icmach wel seggen dat ic eens verwoeders wijf bin Ay mijn bliscap wascort ende ziet ewelic zel mijn scande sijn Doe dit ADRIAEN hoerdeverblide hi hem zere ende verwonderde hem des vanden iongen wiuedie alte scoen ende edel was ende mer xiiij. maent in hilic geweest enhad hoe si dit gespreken mochte Ende hier om wert hi zeer ontsteken

totter begeerten der martelien ende hi hoerde haer woerde alte geernemer doe hi zach dat si alte droeuich was doe seide hi tot haer NATALIA

mijn vrouwe doet mi op die duere want ic en vlie vander martelien nietalstu waenste mer ic come om di te roepen als ic di beloefde mer si engeloefdes niet ende seide Sich hoe du mi bedriegen wilste also dubedrogen bist sie hoe die ander IUDAS verwonnen wert O onsalige vlievan my want ic sel mi seluen doden om dattu gesadet mogeste werdenEnde doe sijt lanc maecte eer sine in woude laten so seide hi haer Doetmi haestelic die duere op want ic sel gaen ende du en selste mi nietmeer sien Ende hier na selstu wenen dattu mi voer minen doot niet ensagest. Want ic heb te borge gelaten [146va] die heilige martelarenende coemt men mi zueken ende en vintmen mi niet so sellen dieheyligen tot haerre tormenten die si om CRISTO liden noch meerretormenten om minen wille moeten gedogen. Doe dit NATALIA hoerde sodede si die duere op ende si gingen te samen inden kerker Ende daerdroechde NATALIA der heiliger wonden vij. dage lanc Ende daer na dededie keyser die heiligen voer hem brengen Ende doe hem die kethenenof gedaen waren om dat si niet gaen en mochten so droechmense alsbeesten Ende daer na brochtmen ADRIAEN voerden keyser ende NATALIA

ginc mit hem ende seide. Here mijn sich dattu di niet en verueerste alstuin pynen wesen sulste Du selste nv een luttelkijn gedogen ende daer naselstu mitten engelen verbliden Ende doe ADRIAEN niet en woude offerenden afgoden wert hi alte seer geslagen Ende NATALIA liep mit bliscapentotten heyligen die inden kerker waren ende seide Siet mijn here heeftsijn passie begonnen Ende die keyser beual ADRIAEN dat hi sijn gode nietblasfemieren en zoude Ende ADRIAEN seyde Of ic aldus gepijnt werde omdat ic die gene blasfemiere die niet en sijn hoe selstu dan getormentwerden die daer minen god blasfemierste die ewich duerende is Dieconinc seide hem Dese woerde [146vb] hebben di geleert die verradersADRIAEN seyde hem hoe mogestu seggen die verraders dat leraers derheyliger kerken sijn ende des ewigen leuens Ende NATALIA liep [-liep]ende seydet den heyligen wat haer man den keyser geantwoert had Daerna deden die keyser van vier mannen slaen Ende NATALIA liep in denkerker ende seyde den heiligen alle sijn pijn ende sijn antwoerde EndeADRIAEN wert so seer geslagen dat sijn derme wt vielen Ende daer na werthi noch gespannen in iser ende inden kerker geleit mitten anderenheyligen ADRIAEN <seide> was een scoen weldich iongelinc van xxviij.<+iaren> Ende doe NATALIA sach dat haer man beneden lach alsoiamerlic gewont leyde si haer hant op sijn hoeft ende seide Here mijn

ADRIAEN du biste salich wantu weerdich biste te werden een vandenheiligen du biste zalich mijn licht gedoge mit hem die voer di gepassijt isvaert nv heen mijn lieue zuete vrient op dattu zijn glorie sien mogeste.

DAer na doe die keyser hoerde dat vele vrouwen den heyligen indenkerker dienden so verboet hi datmense niet meer daer in en soude latengaen Doe dit NATALIA hoerde scoer si haer hoer haer of ende toech manscleder aen ende diende also den heiligen inden [147ra] kerker ende mitharen exempel brocht si ander vrouwen daer toe dat sijt oec dedenEnde NATALIA bat haren man dat hi onsen here dese bede woude biddenwanneer hi in sinen rike quame dat hi ze zuuer woude houden vandeser werlt ende hi se haestelic tot hem woude roepen Doe die keyserhoerde wat die vrouwen gedaen hadden wort hi zeer toornich ende lieteen aenbeelt brengen dat hi der martelaren bene daer op soude brekenende verderuense Ende om dat NATALIA vreesde dat hem haer manverueren zoude wanneer hi dander also sage pinen daer om bat si deskeysers knechten dat sijt aen ADRIAEN eerst beginnen zouden ende alsihem sijn voete of geslagen hadden ende sijn bene te broken so bat hemNATALIA dat hi hem sijn hande of liet slaen op dat hi gelijc mochtewerden den anderen heyligen martelaren die gepassijt waren Ende alshi hem sijn hande of had laten slaen gaf hi gode sinen geest Ende denanderen martelaren sloechmen haer bene of mit haren vryen moetwille. Ende also voeren si te gode Doe geboet die keyser datmen haerlichamen alle verbernen zoude. mer NATALIA verberch in haren schoethaers mans hant Ende alsinen der martelaren licham int vuer hadgeworpen so woude NATALIA haer seluen int vuer werpen mer [147rb]doe quam daer haestelic een groet regen ende leschte alt vuer endebehielt der heyligen lichamen ongequetst ende die kersten worden terade dat si deser heyliger lichamen voerden tot CONSTANTINOBEL ter tijtdattie kerc vrede hebben soude ende si se dan mit eren weder halenmochten. Ende si waren gepassijt int Iaer ons heren .cc. ende .lxxx.Ende NATALIA bleef thuus wonende ende hielt Sunte ADRIAENS hant Endetot haren solaes leyde si se altoos tot haren hoefde.

HIerna doe die prince sach dat NATALIA so scoen so rijc ende so edel wasso sende hi bi des keysers rade edel vrouwen tot haer om haer te radendat si hem nemen soude tot haren man Ende NATALIA antwoerde denvrouwen ende seide Hoe soude ic alsulken prince te manne mogennemen mer doch so bid ic dat hi mi drie dage verste wil geuen dat ic mibereyden mach. mer dit seide si om dat si hem ontulien soude Ende doesi onsen here bat dat hi se in zuuerheiden woude behouden so wert si

haestelic slapende ende haer openbaerde een vanden martelaren endegruetese zuetelic ende beual haer dat si varen soude ter stede daer dermartelaren lichamen waren. Doe si ontwaecte nam si alleen ADRIAENS

hant. ende ginc mit vele kerstenen in een scip. Doe dat die princevernam [147va] volgede hi haer mit veel ridders te scepe. Ende het reeseen sterc wijnt die hem contrarie was ende dwancse weder te kerenende veel van sinen ridders verdronken. Ende des middernachtsopenbaerde die duuel den genen die mit NATALIEN voeren in diegelikenisse eens stuermans in een scip ende seide hem waen coemdi ofwaer wildi Ende si seyden wy comen van NYCOMEDIEN ende varen teCONSTANTINOBEL ende [-hi] hi seide hem ghi sijt verdwaelt vaert terluchterhant op dat ghi te rechte moget varen. Mer dit seide hi om dat hise woude doen verdrenken Ende doe si haer scip omme setten woudenso quam haestelic in een ander scip Sunte ADRIAEN ende beual hem voertte varen alsi begonnen hadden ende voer voer hem ende wijsde denwech Ende doe dit NATHALIA sach wert si alte seer verblijt Ende aldusquamen si voerden dage tot CONSTANTINOBEL Ende doe NATHALIA int huusquam daer der martelaren lichame in waren ende si Sunte ADRIAENS hantaen sinen licham geleit had ende si na haren gebede een luttel slapendewert so openbaerde haer Sunte ADRIAEN ende gruetse ende beual haerdat si mit hem quame inden ewigen vrede Doe si ontwake gewordenwas vertelde si den genen die bi haer stonden haer visioen ende beualse alle te gode ende gaf haren geest ende die ker[147vb]stenenamen haren lichame ende begroeuense weerdelic neuens der heyligermartelaren lichaem ende dancten ende loueden gode in sinen werkendie in ewicheiden gebenedijt is Amen.

Van Sunte GORGONIUS ende DOROTHEUS

GORGONIUS ende DOROTHEUS waren te NYCOMEDIEN die voerbarichste

van DYOCLESIANUS des keysers palase Ende si op gauen haer ouderidderscap om dat si te vriliker mochten dienen CRISTUM haren conincende si seiden openbaerlic dat si kersten waren Doe dat die keyser wistewas hi alte droeuich dat hi dustanige manne verliesen soude die indenpalase geuoet waren ende die hi verheuen had in zeden ende ineersamheiden ende in alte groter edelheit Ende doemense niet enmochte verwinnen mit dreygen noch mit smeken so worden se beydegerect op een tafel ende men sloechse mit scerpen geyselen ende mithaken wort haer vleysch of gehaelt van haren gebeente Ende doe hem

die dermen ende dat ingedoemte vten liue viel so goetmen daer wederziedende pec ende sout in ende <+doe> si dit vromelic leden sobrietmense op enen yseren roester ende daer op lagen si als op eenbedde van rosen ende si toenden hem so blide ende vrolic als of si geen

[148ra] pijn en geuoelden. Daerna deedese die keyser verhangen Endedoe si haer sielen gode gegeuen hadden so dede die keyser haerlichame werpen voer die wolue voer honde ende voer die vogelennochtan so behoedense die kersten ende namen haer lichamen endebegroeuense eerlic. Si waren gepassijt int iaer ons heren cc. ende lxxx.¶ Na vele tijts wort Sunte GORGONIUS lichaem te ROMEN gebrocht Ende vc.iaer daer na so voerden een biscop van METENS in VRANCRIJC ende leydenin een cloester.

Van Sunte PROTHUS ende IACINCTUS.

PROTHUS ende IACINCTUS waren gesellen inder studien der

philosophien Ende EUGENIA PHILIPPUS dochter Ende haer twe bruedersANTHICUM ende SERGIUM Dese PHILIPPUS was alte edel van geslachte vandie van ROMEN Ende hi had ontfangen van die senatoren van ROMEN dieproefstie van ALEXANDRIEN Ende derwaert had hi geuoert CLAUDIAM sijnwijf ende sijn sonen ANTHICUM ende SERGIUM ende EUGENIA sijn dochterEUGENIA was volmaectelic geleert inden zeuen vryen kunsten EndePROTHUS ende IACINCTUS hadden mit haer gestudiert ende warenvolmaect in allen consten Ende doe EUGENIA xv. iaer out was so wert site wiue geey[148rb]schet vandes baliuwes zoen Ende si seyde hem menen sel genen man kiesen om die hoecheit sijns geslachtes mer om sijnzeden Ende Sunte PAULUS leringe quam haer te handen ende mit hertenende mit sinne wert si kersten Ende den kerstenen wert doe georloft datsi wonen mochten neuen ALEXANDRIEN Ende EUGENIA voer aldaer totterporten Ende daer hoerde si die kerstene singen Alle die gode derheydene zijn duuelen mer die here heeft den hemel gemaect Doe seidesi tot PROTHUM ende IACINCTUM die mit haer gestudiert hadden Wihebben mit groten arbeyde ouerleden ende geleert der philosophenleringe Ende ARISTOTILES ende PLATONES argumente ende SOCRATES

vermaninge ende cortelic alle der philosophen const ende leringe merwat is alle dit dan idelheit der idelheit ende dwaesheit voer godeBrueders daer om laet ons CRISTUM volgen ende genuechtet v so laet onsmonics habijt aen doen ende ic eens mans habijt Ende PROTHUS ende

IACINCTUS genuechde dese reden wel Ende aldus quamen si tot enencloester van moniken daer een heylich man geheten HELENUS abt ouerwas die geen wijf tot hem en plach te laten comen Ende PROTHUS endeIACINCTUS ende EUGENIA si baden den abt dat hi se ontfangen woudeEnde EUGENIA [148va] gaf te verstaen of si een man waer. Ende die abtseide Mit rechte hietstu een man want al bistu een wijf inder kunnennochtan doetstu manlike werken Want onse here hadt hem vanEUGENIEN geopenbaert Ende aldus ontfinc si der moniken habijt mitPROTHO ende IACINCTO Ende si hiet haer seluen brueder EUGENIUS ¶Daerna doe haer ouders den wagen ydel zagen weder thuus keren daerhaer dochter mede geuaren was worden si seer bedroevet ende lieten sealre wegen zueken mer si en vonden se niet. Doe vrageden si denphilosoeph waer haer dochter wesen mochte Ende si antwoerden hemdat si vanden goden opgeuoert waer onder den sterren. Daer om dededie vader sijnre dochter beelde maken ende dedet van alden volkeaanbeden mer dese maget godes EUGENIA bleef volherdende mit harengesellen inden cloester in groter heylicheit. Ende doe Sunte HELENUS dieabt van desen cloester doot was so wert dese heylige maget van hemallen tot enen abt gecoren want si en wisten anders niet dan hi een manwaer Ende si regierde dat cloester in groter heylicheit.

HIer na geuielt dat in ALEXANDRIEN was een edel rike vrouwe die ziec wasaenden sage Ende Sunte EUGENIUS zalfdse mit olien in den name onsheren IHESUS CRISTI [148vb] ende si wert gesont Ende daer om sendedese vrouwe EUGENIEN vele giften mer si en ontfinker niet. Ende desevoerseide vrouwe waende dat EUGENIA een man had geweest ende gincdicke tot hem Ende doe si sach die vrome ioncheit van EUGENIEN endedie scoenheit sijns lichaems so wert si zeer bernende in sijnre minnenEnde begonste te denken hoe si haren quaden wille mit hem mochtevolbrengen ende vensde haer siec te wesen ende zende om den abt dathi tot haer quame om haer te vanden Ende doe EUGENIA tot haergecomen was so begonste dit wijf hem te seggen hoe si ontsteken was insijnre minnen Ende dat si haer niet en conde liden si en moste haerbegeerte volbrengen ende battet haer zeer ende si grepen om den halsende helsden ende custen Ende EUGENIUS had dit onweerde ende seidetot haer Mit recht hietstu MELANCIA want du biste zwert ende vol zwerterongelouicheit ende een donker dochter der duusternissen endevriendinne des duuels ende een beleyster der vulicheit ende vuetsel deroncuusscheit ende een zuster des ewigen anxtes ende een dochter derewiger doot. ¶ Doe dit wijf sach dat si aldus bedrogen was Ende si oec

vreesde dat EUGENIUS dese misdaet soude openbaren Daer om riep si datse EUGENIUS woude vercrachten Ende si woude [149ra] die voerclagehebben Ende quam tot PHILIPPUS den proest van ALEXANDRIEN die daerwas EUGENIEN vader ende clagede hem seggende Een kersten iongelincquam tot [-he] mi ende woude mi vercrachten Ende en had mi eenioncwijf die in die camer was niet geholpen hi hadt gedaen Doe dit dieproest hoerde wert hi zeer vergrammet Ende sende vele knechten wtEnde dede EUGENIUM ende die ander gods knechten voer hem brengengespannen in iser ende hi settede enen dach in welken mense allesoude leueren te verslijnden den beesten Ende die proest deedse voerhem brengen ende seide tot EUGENIUM Alre quaetste mensche segt onsheeft v dit v CRISTUS geleert dat ghi v tot onkuusscheyt geuen selt endeghi die vrouwen in uwer onreynicheit selt vercrachten Ende EUGENIA

hielt haer hoeft neder op datmense niet en soude bekennen endeantwoerde haren vader ende seide Onse here IHESUS CRISTUS heeft diezuuerheit geleert ende diese houden heeft hi dat ewige leuen beloeft.Dat dese vrouwe MELANCIA valsch geseit heeft dat mogen wi wel bewisenmit claren getuge mer tis beter dat wijt liden dan wi se verwinnen Endesi dan soude werden gepijnt ende wi verliesen souden die vrucht onserverdulduldicheit. Mer nochtan so doet dat ioncwijf mit haer hier comendie si seit dat getuuch is deser [149rb] misdaet op dat wi logene mogenproeuen wt haren monde Ende doe dat ioncwijf voert quam seide si alsMELANCIA haer vrouwe haer geleert had als dat brueder EUGENIUS haerrevrouwen woude vercrachten Ende doe alt gesinde vanden huse dat almit deser valscheit begrepen was dit selue getugeden endeconsentierden dattet also waer als haer vrouwe getuget had mittenioncwiue. Doe seide EUGENIUS stantachtelic Die tijt des zwigens isgeleden Ende die tijt des sprekens is gecomen Want ic en wil niet dat ditondadige wijf yet den gods knechten aldustanige quaetheit aentydeEnde mit desen woerden scuerde si haren roc van bouen tot opt gordelbi welken men sach dat si een wijf was Ende si seide tot PHILIPPO denproest Du biste mijn vader ende CLAUDIA is mijn moeder Ende dese twedie mitti sitten ANTITUS ende SERGIUS sijn mijn brueders Ende ic binEŮGENIA dijn dochter Ende dese twe die mit mi sijn dat is PROTHUS endeIACINCTUS. Doe dit die vader hoerde ende hi sijn dochter bekende sobegan hi se mit haerre moeder te omhelsen ende weende seer Endemen clede EUGENIEN mit gulden clederen. mer vanden hemel so quameen vuer ende verbernde MELANCIEN dat bose wijf mit al haren gesindeEnde aldus bekeerde EU[149va]GENIA haer vader ende moeder ende

haer brueders ende al haer gesinde tot CRISTUS geloue Ende hierom werthaer vader vander proestien gedaen Ende wert vanden kerstenen biscopgemaect Ende daer hi in sinen gebede lach daer wert hi vandenongelouigen gedodet ende voer also tot CRISTUM mitter martelien. MerCLAUDIA sijn wijf keerde weder te ROMEN mit haren tween zonen ende mitEUGENIEN haerre dochter ende daer bekeerde si vele lude tot CRISTUM

Ende die keyser dede EUGENIEN enen steen aenden hals binden endeinder zee werpen mer si ginc opt water als opt droge lant. Doe dede hise werpen in enen bernenden ouen mer die ouen wert thant geleschetDaer na dede hi se leggen in enen donkeren kerker daer quam alteclaren licht Ende alsi daer .x. dage in geweest hadde sonder eten endedrinken so openbaerde haer onse here IHESUS CRISTUS ende gaf haeralten witten broot ende seide Neemt spise van mijnre hant want ic bindijn behouder die du mit alle dijnre herten hebste gemint. Op dien dachdat ic in eertrijc quam sel ic di ontfangen inden hemel. Ende optenkersdach sende die keyser daer enen stocker inden kerker ende dieonthoefdese Ende daer na openbaerde si haerre moeder Ende optensonnendach daer na doe CLAUDIA [149vb] haer moeder in haren gebedewas doe gaf si haren geest. Ende doemen PROTHUM ende IACINCTUM

totten tempel leyde om den afgoden te offeren so beden si ende brakendie afgode Ende doe si hem niet offeren en wouden doe worden sionthoeft ende aldus worden si CRISTUS martelaren Int iaer ons heren cc.ende lxij. onder VALERIAEN ende GALIEEN die twe keyseren.

Vander verheffinge des heyligen cruces.

DIe verheffinge des heyligen cruces wort also geheten om dat op

desen dach dat heylige kersten geloue ende dat heilige cruce zeerverheuen wert. Tis te weten dat voer CRISTUS passie dat hout des cruceneen onnůt hout was. Want men plach die crucen te maken van onnuttenhoute. Het was oec sonder vrucht. want so watmen opten berch vanCALUARIEN plante dat en brocht gene vrochte Het was onedel wantet wasder mordenaren torment. Twas oec donker wantet was sonder enigescoenheit. Het was oec een hout der doot wantmen plach die menschendaer aen te doden. Twas oec een hout van stanke wantet wert geplantmidden onder die krengen ende midden onder die vuliken. ¶ Mer naderpassien ons heren IHESU CRISTI wast [150ra] zeer verheuen want dieonnutticheit des houts wert verwandelt in duerbaerheit Ende daer omsprac Sunte ANDRIES Gegruet sijtstu preciose <+cruce> Die

onvruchtbaerheit wort verwandelt in genuechliker vruchtbaerheit Daerof gescreuen staet in CANTICA Ic sel op clymmen inden palmboem endeomgripen die vruchte Die onedelheit wert verwandelt in hoecheydenende in edelheyden ¶ Daer van seit Sunte AUGUSTINUS Dat cruce was dermordenaren torment mer tis nv ouergegaen voer der coningen ende derkeyseren aensicht Die donkerheit wort oec verwandelt in claerheit Endedaer van seit oec Sunte IAN GULDEMONT Inden dage des ordels so sel datcruce ende die wonden CRISTI claerre wesen dan die sonne. Die dootverwandelde int ewige leuen ende die stanc in zueten roke Ende daervan staet oec in CANTICA Doe die coninc was in sijnre rusten doe gaf minardus zueten roke. ¶ Hier om die verheffinge des heyligen cruces wertgeuiert ende feestelic begaen inder heyliger kerstenheit want dat heyligegeloue als voerseit is wasser seer mede verheuen want inden iaer onsheren vic. ende xv. doe liet onse here sijn volc geyselen vandenheydenen Ende COSDRAS die coninc van PERSEN dede doe alle die rike derwerlt onder sijn heerscapie Mer doe hi te IHERUSALEM quam [150rb] sokeerde hi mit scanden weder van ons heren graue Nochtan voerde hieen deel mit hem vanden heyligen cruce dat Sunte HELENA te IHERUSALEM

had gelaten Ende om dat dese coninc COSDUS woude datten allemenschen eren zouden als enen god daer om dede hi maken enentoorn van goude ende van zuluer ende dien dede hi omme snyden mitcosteliken gesteente Ende daer in settede hi die figure vander sonnenende manen ende vanden sterren ende mit subtilen heymeliken constendede hi als god daer water van bouen regenen. ¶ Oec had hi bouenheymelic doen maken datter die peerde wagenen togen ende het scheendat si den toorn deden rueren ende dat sijt deden donren Dese conincgaf sinen sone sijn rijc ende ginc selue sitten in desen tempel ende liethem van alden luden aenbeden ende geboet dat sine alle god zoudenhieten ende ons heren cruce settede hi neuens hem Oec so dede hirecht of hi die vader geweest had dit heylige cruce setten tot sijnrerechterhant voer den sone Ende aen die luchter side dede hi settenenen hane voer den heyligen geest Ende hi beual den volke dat sine allevader souden hieten. ¶ ERACHUS die keyser vergaderde doe een grootheer ende quam totter vloet DANŮBIEN [150va] om te vechten tegenSYROES COSDRAS des conincs sone. Ten lesten dochte den princen vanbeyden siden goet dat beyde die coningen souden striden op die bruggevander ryuieren Ende die den anderen verwinnen mochte hi soude dieheerscapie behouden sonder scade van enigen heer Si ordenierden oecso wie hem onderwonde sinen prince te helpen datmen hem hande

ende voete of soude slaen ende werpen in die ryuiere Ende die keyserERACLIUS gaf hem seluen inden handen gods ende beual hem denheyligen cruce mit al der deuocien die hi mochte ende doe si beydestreden so gaf onse here ERACLIO die victorie ende al dat ander here werthem onderdanich ia also zeer dat alle COSDRAS des conincs volc kerstenwert ende gedoopt. Mer COSDRAS die coninc en wist niet hoe die strijtvergaen was want hi <+en> had der niet mede geweest Ende om dathem die menschen plagen te aenbeden ende te oefenen als enen goddaer om en seyde hem niemant hoe die strijt vergaen was [-want hi]Aldus quam ERACLIUS tot COSDRAS Ende doe hine vant sittende optentroon so seide hi tot hem Om dattu dit heylige cruus geeert hebste nadinen zede wilstu gedopet werden ende CRISTUS geloue ontfangen soselstu noch dijn lijf ende [150vb] al dijn rike behouden mer en wilstuusniet doen so sel ic di mit minen zweerde thoeft of slaen Ende doeCOSDRAS die coninc dit niet doen en woude so tooch die keyser sijnzweert wt ende sloech hem sijn hoeft of Ende om dat hi een coninc wasso dede hine grauen ende sinen sone dien hi mit hem vant die dede hidopen ende hieffen vter fonten ende hi liet hem sijns vaders rijc Endedestruierde den toorn ende gaf dat suluer sijn volc te roue Mer dat gouthielt hi selue om die kerken te vermaken daermede die coninc COSDRAS

gedestruiert had Ende hi nam dat heylige cruce ende voerdet teIHERUSALEM Ende doe hi neder quam vanden berge van OLIUETEN ende hidoer die porte varen zoude daer onse here in quam tot sijnre passien inpalmdage Ende die keyser daer in varen woude op sijn coninclike[-clede] peert ende mit sijn keyserlike clederen So quamen haestelic diestenen vander poerten neder vallende ende vliden hem die een optander als een muere inden inganc vander poerten Ende doe alden ludendes wonder had so openbaerde hem dengel gods staende op die poerteende had een cruce in sijn hant ende seide Die coninc des hemels quamdoer dese porte op enen ezel ridende ende mit conincliken gesinydemer in enen exempel der oetmoedicheit. [151ra] Ende doe dengel godsdit geseit had doe voer hi wech Doe wert die keyser wenende endeontscoeyde hem seluen ende [-seyde] ontclede hem tot op sinen hemdeende nam ons heren cruce ende droecht oetmoedelic totter poertenEnde te hant gingen die stene mit gods cracht in haerre stat Ende dieporte wert geopent al den genen dier in gaen wouden Die grotezueticheit des rokes die op dien dach ende op die vre geschiedendoemen dat heylige cruce wt COSDRAS des conincs toorn brochte was altegrote ende duerde alle den wech duer van PERSEN tot IHERUSALEM

daermen dat heylige cruce voerde ende vermaectse alle mit wonderlikergroter sueticheit Ende die deuote keyser loefde dit heylige cruce aldusende seyde O cruce die claerre biste dan alle die sterren feesteliker danalle die werlt ende zeer minlic allen menschen heyliger dan alle dinc diealleen weerdich waerste te dragen dat loon der werlt O zuete hout ozuete nagelen o zuete scerpicheit die den zueten last droegeste behuededese vergaderinge die huden vergadert is tot uwen loue ende die mitdinen teyken geteykent sijn Ende aldus setmen dat heylige cruce wederin sijn stat ende die oude miraculen worden vernuwet ende daer werteen dode verwect ende iiij. lame [151rb] menschen worden genesenEnde x. malaetsche menschen worden gereyniget. ende xv. blindeworden daer ziende ende die duuelen verdreuen ende vele menschengenesen van alre siecheit Ende aldus wedermaecte die keyser die kerkenende goedse grotelic ende keerde weder te ROMEN. ¶ SIBILLA seit vandenhoute des cruces O salige hout daer god aen gerect was.

TE CONSTANTINOBEL ginc een IODE in Sunte SOPHIEN kerke ende sach eencrucifix Ende doe hi daer allene was nam hi een zweert ende ginc tottencruce ende stact aen die kele ende thant bloedet op des IODEN aensichtende op sijn cleder ende hi wert verueert ende werpt beelde in enenputte ende vlo wech Ende hem moetede een kersten man ende seidewaen coemstu du hebste enen man gedodet Ende die IODE antwoerdedat is logen Ende die man seide waerlic du hebste manslacht gedaenEnde daer om sijn dijn cleder ende dijn aensicht besprenget mittenbloede Die IODE seide waerlic d<+er> kerstenre god is groot Ende haergeloue is vast want ic en heb genen mensche gedodet mer ic heb CRISTUS

beelde gewont ende thant liep daer bloet wt sijnre kelen Ende die IODE

leyde dien man totten put Ende si togen daer dat heylighe beelde wtEnde die IODE wert gelo[151va]uich Ende die wonde sietmen nochhuden des dages inder kelen des crucifix.

In een stat van SYRIEN die men BERICH hiet was een kersten man die eenhuus gehuert had Ende hi had aender want neuen sijn bedde een beeldevan CRISTUS crucifix geset daer hi sijn gebedekijn voer plach te spreken.Nae een iaer huerde hi een ander huus ende vergat in den eersten husesijn beelde ende een IODE quam ende huerde dit huus Op enen dachhier na so nodede dese IODE een van sinen magen mit hem ten etenEnde doe si ouer maeltijt saten so sach die gene die daer genodet was alomme ende hi sach dat crucifix daer genagelt aender want Ende hi wertgram opten genen dien genodet had ende vragede hem hoe hi so coenewaer dat hi daer bi hem hielde IHESUS NAZARENUS beelde Ende om dat

dese IODE die inden huse woende dit beelde noch niet gesien en haddaer om zwoer hi also duer als hi mochte dat hi van dien beelde niet enwiste Doe vensde hem die ander dat hi te vreden was ende nam oerlofende ginc tot enen prince van sinen luden ende wroechde desen IODE

van sinen crucifixe dat hi in dien huse gesien had Aldus vergaderden dieIODEN ende quamen tot [151vb] des IODEN huus daert cruce in was Endealsi daer dat beelde sagen deden si den IODE vele lachters endeverdreuen vter stat ende lieten daer half doot Ende si gingen endevertraden dat beelde mit haren voeten ende vernůweden daer aen alledie manieren van lachtere die onsen here gedaen wert in sijnre passienEnde alsi een speer in sijnre ziden hadden gesteken so quammer thantwater ende bloet wt so datter een vat dat si daer onder setten ouer liepDese IODEN droegen van groten wonder dit bloet in haren synagogenEnde alle die zieken diemen daer mede bestreec worden genesen Endedie IODEN gingen totten biscop vander stat ende vertelden wat si gedaenhadden ende ontfingen alle CRISTUS geloue ende worden gedoept Endedie biscop hielt dat bloet in cristallen ende in glasen vaten in groterweerdicheit Ende die biscop dede voer hem comen den kersten man diete voren in dien huse gewoent had ende vragede hem wie dat scoenbeelde gemaect had Ende die man seyde NICODEMUS maectet Ende doehi sterf liet hijt GAMALIEL Ende GAMALIEL ZACHEO. Ende ZACHEUS IACOBO

Ende IACOBUS lietet SYMON Ende aldus wast in IHERUSALEM thentetgedestruiert wert Ende daer na wort dit beelde vanden kerstenenouergebrocht in AGRIPPEN [152ra] rike Ende daer nae wertet in mijnlantscap gebrocht ende het bleef mi van vader ende van moeder Ditgeschiede inden iaer ons heren vijc. ende vijf. Ende doe consacrierdenalle die IODEN haer sinagogen in kerken Ende van dier tijt begonste diegewoenten datmen die kerken wyen soude want daer te vorenplachmen die altaren te wyen. ¶ Om dese sake so ordenierde dieheylighe kerke datmen op die vijfte kalende van septembergedenkenisse doen soude van ons heren passie want doe was te ROMEN

een kerke gewijt in ons heren ere Ende daer is noch een apulle vol vandien bloede. ende daer doetmen grote feeste.

DIe cracht vanden heyligen cruce is dicke geopenbaert ende oec onderdie ongelouige want GREGORIUS seit in DYALOGO dat ANDRIES die biscopvan FONDANE een nonne mit hem liet wonen Ende die duuel begonstesijn herte te becoren van haer Also dat hi dochte mit haer te misdoen.¶ Op een auonstont quam een iode te ROMEN ende doe hi nergent enwiste te herbergen so ginc hi in enen tempel der afgoden om des

nachtes aldaer te rusten Ende doe hi hem ontsach voer die duuelen sosegende hi hem mitten teiken des heyligen crucen Ende aldus sliep hi.Des middernachtes wert hi ontwaec ende [152rb] sach daer ene grotescare der duuelen die voer enen machtigen here quamen te dienenEnde die die ouerste van hem sceen hi ginc sitten in enen zetel middenonder hem ende ondersochte vlitelic wat elc gedaen had Ende doe elcgeseit had wat hi gedaen so spranc daer een van hem op ende seyde hoehi ANDRIES den biscop van FUNDAEN in groter becoringe sijns vleyscheshad gebrocht ouermits der nonnen die hi mit hem liet wonen ende dathijt so verre gebrocht had dat hi des dages daer te voren sijn hertegeuangen gehouden had al ter vespertijt toe mitter nonnen ende dathise van groter minnen sloech aen die rechter kinnebac Doe riet hemdie prince der duuelen dat hi voldoen zoude dat hi begonnen had opdat hi een sonderlinge loon ontfangen mochte van dien werke voer alleden anderen Ende hi beual voert datmen besien soude wie die genewaer die inden tempel dorst leggen Ende doe hem dese IODE alte zeerontsach quamen tot hem die duuelen om te besien wie die gene waerEnde doe si sagen dat hi mitten cruce geteykent was so riepen si vananxte. Waerlic tis een idel vat mer tis geteikent Ende mit desen geroepvoeren alle de duuelen wech Ende dese IODE ginc haestelic wech tottenbiscop [152va] ende seide hem al dat hi gesien ende gehoert had Doedie biscop hoerde verzuchte hi zeer ende dede die nonne ende alle dieander wiue vten houe. ende dopede den IODE.

GREGORIUS seit in DYALOGO dat een nonne in enen boemgaert quam

ende sach daer een latuwe ende si begeerdse teten ende si atse sonderzegenen ende die duuel voer in haer Ende doe die abt EQUICIUS tot haerquam om den duuel wt haer te verdriuen riep die duuel Wat heb icmisdaen Ic sat op een latuwe ende dese at my Mer ouermits desvoerseyden heyligen mans gebede so voer die duuel wt haer.

Van Sunte CORNELIUS den paus ende CYPRIAEN den biscop.

CORNELIUS was paeus na FABIAEN ende hi wert van DECIO den keyser

mit sinen clerken gesent in ellenden ende daer ontfinc hi troest inbrieuen van CYPRIAEN den biscop van CARTHAGINEN daer na wert higehaelt uter ellenden ende gebrocht voer DECIO Ende doe hi volstandichbleef inden geloue so deden DECIUS lange mit loden colvten slaen Daerna beual hine te leyden ten tempel der afgoden om daer te sacrificieren

Ende en woude hijs niet doen dan datmen sijn hoeft of soude slaenEnde hier om want hi den afgoden niet [152vb] offeren en woude sowort hi geleyt om tonthoefden Ende doe quam daer eyn ridder ende batdat men CORNELIUM woude leiden tot sinen wiue die vijf iaer lam gelegenhad ende hi voer haer woude bidden ende genesense Ende doe hi tottenwiue quam so bat hi voer haer ende si wert thant genesen. doe wert dieridder ende sijn wijf gelouich ende gedoept Ende die keyser geboetdatmense leiden soude totten tempel om daer te sacrificieren Mer doesijs niet doen en wouden ende si op die afgode spogen so worden sithant mit Sunte CORNELIUS onthoeft int iaer ons heren cc. ende lij. ¶ Endedese voerseyde biscop van CARTHAGINEN Sunte CYPRIANUS wert in dieselue stat gepresentiert voer den proest Ende doe hi des geloues niet ofgaen en woude so wert hi in ellenden gesent Ende daer na ontboten diebaliu weder wter ellenden ende beual hem tonthoefden Ende doe deseheilige man hoorde dattie sentencie ouer hem gegeuen was verblide hihem zeer ende loefde gode mit herten ende mit monde Ende doe himitten stocker gecomen was ter stede daermen hem onthoefden zoudeso beual hi den vrienden dat si den stocker geuen zouden xxv. guldenvoer sijn loen Ende hi nam enen doec ende verbant selfe sijn ogen endealso wert hi onthoeft Int iaer ons heren cc. ende lxi.

[153ra] Van Sunte EUFEMIA der maget

EUFEMIA was eens senatoers dochter Inden tiden des keysers

DYOCLESIANUS doe si die kersten mit menigen tormenten sach pinen soginc si totten rechter ende belyede CRISTUM openbaerlic ende si maectedie manne noch sterker mit haerre vromicheit Ende doe die rechter diekersten zeer pinigde voer haren ogen op dat si van vresen der pynen dieafgode soude aenbeden ende offeren Ende doemen voer EUFEMYEN ogendie heyligen so iamerlic cruuste so wert si noch vromer ende sterkerDaer nae riep si dat si gepijnt wert vanden rechter doe wert die rechterverblijt ende waende dat si den afgoden woude sacrificieren Ende doehi haer vragede wat onrecht hi haer dede So antwoerde si om dat ic edelbin van geslachte waer om setstu dan vreemde lude voer my endedoetstese eerst tot CRISTUM varen ende comen totter glorien Die rechterseide Ic had gewaent dattu gedacht hadste dijnre edelheit al waertouerlanc doe sloech hi se mitten anderen inden kerker sonder bandenochtan dattie ander die inden kerker waren in iser gespannen waren. ¶

Sanderen dages doemense wtbrochte doe be[153rb]claechde si haerdatmen se tegen des keysers gebot spaerde om dat si mitten anderenniet gespannen en was in iser gelijc den anderen Doe deedse die rechteraen die kinnebacken slaen ende weder inden kerker sluten Ende dierechter volgede haer daer na ende woudse vercrachten mer si weerdehaer manlic ende ouermits der crachte gods so wert hem sijn hant stijfDoe waende dat hi betouert had geweest ende sende den proest vansinen huse dat hi haer vele belouen soude waert dat si sinen wille doenwoude. Mer die proest vant den kerker gesloten ende en mochtesmitten slotel niet op doen noch mit bilen ontwee slaen eer dat hi mittenduuel beseten wert ende hi al roepende hem seluen begonde te scorenende nauwe en conde hi ontulien Daer na brochtmen EUFEMYEN wt endesetse op bernende colen die in yseren cammen lagen ende die meystervan dien werke had een wiel gemaect daer die cammen in ende tegenwaren Ende hi gaf den genen die dat wiel trecken souden een teykenwanneer hi roepen soude dat si dan alle trecken souden Ende dat dandat vuer vten kammen comen soude ende dat haer dat licham danvanden kammen soude werden gescuert. mer alst god [153va] woudeso viel dat yser daermen dat wiel mede keerde wt sijnre hant endemaecte een geluyt Ende doe togen si alle Ende dat wiel toech denmeyster al in stucken ende god behielter Sunte EUFEMYEN op staendeongequetst Doe weende des meysters moeder ende vader ende leydenvuer onder dat wiel ende wouden EUFEMYEN verbernen Mer EUFEMYA wertontbonden vanden engel ende wert geset in een hoge stede onbesmetende ongequetst Ende een man die AMPULIAEN hiet seide totten rechterDer kerstenre cracht en wert niet verwonnen dan mit iser ende daer omradic v dat ghise doet onthoefden Doe rechtemen lederen op ende daerginc een toe diese dootsteken zoude mit enen zweerde Mer doe hi zijnhant tot haer steken woude doe wort hi al lam ende men consten nauweleuende of crigen Doe ginker thant een ander op ende die wortverwandelt ouermits der gracien gods Ende bat haer genade ende hi wttoech een zweert ende seide totten rechter dat hi hem seluen lieuerwoude doden dan haer te genaken die dengel gods bewaerde Ende doeEUFEMYA van dier steden gebrocht was so beual die rechter sinencansellier dat hi alle die iongelinge tot haer vergaderen soude ende datsi so lange mit haer speelden thent si van moetheiden [153vb] storue.Mer doe die cansellier tot haer quam ende hi se bedende vant mit velemaechden so wert hi thant mit haren rade bekeert ende wert kerstenEnde die rechter dede EUFEMYEN hangen biden hare Ende doe hi se niet

verwinnen en mochte dede hise inden kerker sluten sonder eten endedrinken Ende beual dat mense opden seuenden dach verpersen soudetusschen vier grote stene als een oliue Mer dengel gods brocht haer alledage teten Ende opten seuenden dach doe si tusschen vier alte herdestene geleyt was so worden si ouermits haren gebede also cleyn alsassche Ende hier om scaemde hem die rechter dat hi aldus verwonnenwert van eenre ioncfrouwen ende hi dedese werpen in een graft daerdrie so grote beesten in waren dat elc van hem wel enen menschemochte verslijnden Ende dese beesten quamen altehant smekende totdeser maget ende leyden haer sterten te gader ende maecten der mageteen zetel op te sitten ende hier om wort die rechter bina doot vanwonder ende van anxte Daer om ginc een stocker tot haer om sijnsmeisters onrecht te wreken ende stac haer een zweert int herte endealso sterf si Ende die rechter dede den stocker een cammekaten cleetaen ende gaf hem enen gulden halsbant omme. [154ra] Mer doe hi wtginc doe grepen een lewe ende atten Ende sijn gesinde sochten hemlange Ende ten lesten vonden si een luttel van sinen beenre ende datcammecaten cleet ende den gulden halsbant Mer PRISCUS die rechter athem seluen ende sterf also onsalichlic ende Sunte EUFEMYA was mitgroter eren begrauen te CALCIDONIEN ende mit haerre verdienten sogeloefden alle die heyden ende die IODEN in CRISTUM Si was gepassijtinden iaer ons heren cc. ende lxxx.

Van sunte LAMBERT biscop.

LAMBRECHT was edel van geslachte mer hi was edelre van heylicheyt

Want van sijnre ioncheit was hi wel geleert in clergien Ende om sijnreheylicheyt so minden tfolc also seer dat hi doe die biscop van CRETEN

doot was ende die coninc HELDERIC minden zeer bouen alle biscopenMer sijnre benyders quaetheit wies ende si verdreuen sonder sake wtsijnre eren Ende si setten enen anderen biscop in sijnre stede gehetenFERRAMUNDUS Ende LAMBERT ginc in een cloester ende wanderde daer inalte groter heylicheit van leuen vij. iaer lanc. ¶ Op eenre nacht doe hi opstont van sinen gebede doe maecte hi onuoersiens een geluyt optpauyment ende die abt seide die dat geruft maecte hi ga thant tottencruce Ende LAM[154rb]BERT ginc al beruoet in een haren cleet endebleef daer also lange inden snee staende totter tijt dat hem die bruedersnader metten wermden Ende doe die abt vernam dat hi daer niet en wasso hoerde hi van enen brueder dattet LAMBERT was diet gedaen had ende

totten cruce gegaen was Doe deden die abt halen ende hi ende diebrueders baden hem vergiffenisse ende LAMBERT vergaft hemgoedertierlic ende predicte hem vele vander goeder gedoechsaemheit.

Na vij. iaren wert FERRAMUNDUS dien si biscop hadden gemaectverdreuen vten biscopdom Ende PAPINUS geboet dat LAMBERT wedersoude keren tot sijnre kerken Ende doe hi noch den volke predicte mitwoerden ende mit werken ende mit exempelen also hi plach doestonden tegen hem op twe quade menschen ende begonsten hem zeerte berispen. Mer LAMBERTS vriende dodense also sijs verdient hadden¶ Te dien tiden berispte sunte LAMBERT PAPINUM om een amye die hi hielt.Doe dat hoerden der geenre mage die daer gedodet waren ende deramyen bruederen so vergaderden si een heer van des coninx gesindeende omleyden sbiscops palaes ende woudent op Sunte LAMBERT wrekender geenre doot die daer verslagen waren Doe een kint dit SunteLAMBERT [154va] geseit had daer hi in sinen gebede was so had <+hi>betruwen in gode ende om dat hi se veriagen woude so greep hi eenzweert mer hi quam weder tot hem seluen ende werp dat zweert wtsijnre hant Ende hem dochte beter dat hi stantachtich bleue endeverwonse mit goeder vermaninge dan hi sijn heylige hande besmettensoude mitter quader menschen bloet Ende Sunte LAMBERT vermaendesijn volc dat hi bi hem had dat si haer biechte doen souden ende sigoedertierlic den doot ontfingen Ende dese quade menschen dodendaer Sunte LAMBERT daer hi in sinen gebede was Int iaer ons heren vijc.ende .xc. Ende doe die gene die Sunte LAMBERT gedodet hadden wechwaren so namen sommige van sinen knechten die ontgaen waren sinenlicham ende voerdent al heymelic mit scepen tot sijnre kerken ende daerwert hi begrauen mit groter droefheit.

Van sunte MATHEUS den apostel ende den ewangeliste.

MATHEUS die apostel ende ewangeliste ons heren IHESU CRISTI doe hi

in ETHIOPIEN predicte in een stat die MADABAR hiet so vant hi daer twetoueraers geheten SORORES ende ARPHAXAT Ende dese makeden mithaerre touerryen alle die lude ziec die si wouden Ende [154vb] si warenso houerdich dat si hem lieten aenbeden voer gode Ende doe MATHOUS

die apostel gods inder stat gecomen was ende hi geherberget was vanCANDATIS der coninginnen knecht van ETHIOPIEN dien PHILIPS die apostelgedoept had So ondecte MATHEUS den uolke alle der gokelaren touerye

Ende hi maectese al gesont die vanden touenaers siec gemaect warenEnde CANDATIS vragede Sunte MATHEUS hoe hi also menigerhande talehad connen leren spreken ende verstaen Ende MATHEUS seide Doe dieheilige geest opten apostelen quam opten pinxterdach So ontfingen sidie verstandenisse van allen tongen vander werlt Doe quamen daersommige ende seyden dattie touenaren gecomen waren mit draken dievuer van zweuel wt scoten ende alt volc doden Ende die apostelzegende hem mit enen cruce ende ginc vromelic tot hem wt Ende thantdoe die draken Sunte MATHEUS sagen doe bleuen si slapende voer sijnvoete Ende Sunte MATHEUS seide totten totten touenaers. Waer is vconste. Wectse of ghi moget Ende en had ict onsen here niet verbeden sisouden v doen dat ghi mi gedocht hebt te doen Ende doe alt volcvergadert was so beual Sunte MATHEUS den draken inden name onsheren IHESU CRISTI dat si wech gingen sonder yemant te quetsen EndeSunte MATHEUS dede den [155ra] volke een groot sermoen vanderglorien des eertschen paradises ende seide dattet bouen den bergenwas ende biden hemel ende datter noch doorn noch dijstel en wassetende datter die lelien noch die rosen nummermeer en versaliwen endedatter nyemant out en wert mer dat die menschen altoos ionc bliuenEnde wanneermen die vogelen daer roept dat si daer thant comen Endedatmen daer oec hoert der engelen zanc. Ende hoe dat ADAM verdreuenwert van desen eertschen paradise. mer dat hi weder mit al sinengeselscap geroepen wert int hemelsche paradijs ouermits der menscheitCRISTI dat hi onse natuer aen genomen heeft ende ons daer in verlostheeft ouermits den bitteren doot die hi om des menschen verlossingeaenden cruce smaecte Ende doe hi dit den volke predicte wort ondertvolc een gerucht dat des conincs soen doot was Ende alsen dievoerseyde touenaren niet verwecken en mochten so seiden si denconinc dat hi opgeuoert waer int geselscap vanden goden Ende dat hihem daer om soude doen maken een tempel ende een beelde EndeCANDATIS des conincs knecht dede dese touenaers wachten ende deseontboet Sunte MATHEUS dat hi quaem ende verwecte des conincs zoenvander doot ende doe Sunte MATHEUS gecomen was ende sijn gebet dede

so verwecte hi den ion[155rb]gelinc. Daer om doe die coninc EGIPPUS

sach dat MATHEUS zinen zone verwect had so sende hi boden al sijn lantdoer die seiden Coemt ende siet gode verborgen in des menschengelikenisse Daer om quamen si mit gulden cronen ende mitmenigerhande offeringe ende wouden hem sacrificieren Doe dit sunteMATHEUS sach so seide hi hem al berispende Ghi manne wat doe di ic en

bin geen god mer een knecht ons heren IHESU CRISTI Daer om of laet vandesen dingen Ende mitten goude ende suluer dat si hem gebrochthadden daer dede hi of maken een grote kerc die volmaect wert in xxx.dagen Ende in die kerc sat MATHEUS xxxiiij. iaer biscop ende hi bekeerdeal EGIPTEN totten geloue ende die coninc EGIPPUS wert gedoept mit sinenwiue ende mit al sinen volke. Ende die apostel consacrierde godeEGIPHEMEN des conincs dochter ende settese bouen cc. maechden teregieren.

HIer na volgede int conincrijc INACTUS ende hi begeerde die voerseidemaget te wiue te nemen ende hi beloveden apostel half sijn conincrijcwaert dat hi EPIGEMEN daer toe woude brengen dat si hem name te hilicEnde die apostel seide hem dat hi opten sonnendach daer na quame tekerken als [155va] EGIPPUS plach dien hi na geuolget was int conincrijcEnde dan zoude hi horen mit EPYGEMEN hoe goet dattet hilic waer Endedie coninc haeste hem derwert Ende waende dat die apostel EPIGENIEN

raden soude ten hylic Ende doe alt volc ende die mageden vergadert<+waren> Doe sprac hi lange vanden goeden hilic ende die conincpreest hem zeer want hi waende dat hijt daer om predicte om dat hiEPYGENIEN mit sinen woerden brengen soude ten hilic. Daer na nam dieapostel een ander sermoen aen ende seide aldus Al ist hilic goetwanneer ment wel hout. nochtan so weti allegader wel waert sake datiemant van des conincs knechten hem sijnre bruut ondergaen woudedat hi daer mede den doot verdienen soude niet om dat hi een wijfgenomen had mer om dat hi den here sijn wijf onderginc ende sijn hilicbraec Ende op dattu o coninc weetste dat EPIGENIA des ewigen conincsbruut es ende hem vercoren ende mitten wiel gewyet hoe vermogestudan te begeren of te nemen des meerren conincs bruut te wiue. Doe ditdie coninc hoerde so wert hi verwoet mit toerne ende ginc wech ende<+die apostel> verstoutse alle vromelic totter verduldicheit ende daerin volstandich te bliuen. Ende [155vb] hi gebenediede EPYGENIEN endedie ander wiue die van anxte voer hem lagen Ende na dien dattie missegedaen was sende die coninc enen stocker die van achter Sunte MATHEUS

dootsloech mit enen zweerde voerden altaer daer hi stont Ende had sijnhande te hemel gesteken in sijnre bedinge Doe die lude dit sagen endehoerden doe liepen si al tot des conincs palaes om dat mit vuertontsteken Mer die priester ende die dyaken en constent nauwe die ludeverbieden Ende den apostel deden si ene eerlike ende behoerlikewtuaert Ende doe die voerseide coninc EPIGENIEN daer toe niet brengenen conde bi vrouwen die hi an haer sende noch anders dat si sinen wille

doen woude so onstac hi al haer huus mit vuer om dat hi se verbernenwoude mitten anderen mageden Mer die apostel openbaerde EPIGENIEN

ende lesschede al dat vuer Ende dat vuer voer ouer indes conincs pallaesEnde die coninc en conde nauwe ontvlien mit enen kinde alsoverberndetfuer al datter was Ende rechteuoert wert sijn kint besetenmitten duuel. Mer doe hi sijn biechte dede ende op Sunte MATHEUS grafquam so wert hi daer verlost. Mer die coninc sijn vader wert al malaetschEnde [156ra] doe hi niet genesen en mochte dode hi hem seluen mitsinen zweerde Ende dat volc maecte EPIGEMEN brueder coninc dien dieapostel gedoopt had Ende hi regnierde lxx. iaer lanc ende hi gaf sinensoen sijn rijc op Ende hi veruulde al EGIPTEN mit kerken ende verhiefgrotelic dat heylige kersten geloue. ¶ Van dien dage dat Sunte MATHEUS

des conincs soen had verwect vander doot so vlogen SORORES endeARPHAXAT in PERSEN Mer Sunte SYMON ende IUDAS verwonnense daer¶ Vier dingen machmen merken in Sunte MATHEUS Dat eerste is diesnelheit sijnre gehoersamheit. want thant doen CRISTUS riep liet hi sinentol ende en ontsach sinen here niet ende liet rekeninge te doen vandentol ¶ Dat ander was sine mildicheit want hi maecte thant een werscaponsen here ende sijn iongeren Dit was een grote werscap § Eerst omsijnre begeerten want hi ontfinc onsen here mit vollen wille endevueriger begeerten § Ten anderen was dese werscap groot om dergeesteliker bedudenisse want die glose seit van hem aldus. Die CRISTUM

in zijnre herbergen ontfinc hi wert geuoet mit groter oueruloedicheitder geesteliker weelden § Ten .iij. was si groot om der leringe die daergeleert was Dat was Ic wil ontfermher[156rb]ticheit ende niet dieofferhande Ende die gesonde en behoeuen des meysters niet.¶ Ten .iiij.so was dese werscap groot om der geenre willen daer toe genodetwaren Dat was onse here mit sinen apostelen. ¶ Dat .iij. datmen in hemmerken mach dat is sijn grote oetmoede dat wel openbaer is in tweendingen want eerst noemde hi hem seluen een publicaen want als dieglose seit so screef hi eerst van scaemten sinen gemenen naem ende nietewangelist. want als die scrift tuget so wroeget die gerechtige eerst hemseluen Sunte MATHEUS hiete oec hem seluen publicaen om dat hi onsbewisen woude dat niemant die hem seluen bekeren wil wanhopen ensel van sijnre salicheit als also haestelic van enen publicaen een apostelende een ewangelist wert gemaect. Oec verdroech hi oetmoedelic datonrecht datmen hem dede want doe die PHARIZEEEN murmurierden datonse here ingegaen was tot enen sundaer doe had hem Sunte MATHEUS

mit rechte mogen antwoerden ghi sijt billix onsalige sundaren die v

seluen voer gerechtich hout ende vliet vanden meyster want men enmach nv niet seggen dat ic een zundaer bin. Want [156va] ic bingeulogen totten meyster der zalicheit ende en verberge hem mijnwonden niet. ¶ Dat .iiij. datmen in hem merken mach dat is datmensijnre ewengelien veel inder kerken hout Want men vertrect meer inderkerken sijn ewangelien dan enich der ander ewangelisten Gelikerwijsdatmen DAUIDS psalmen ende PAULUS epistelen meer oefent dan anderscrifturen Ende dat is om dese reden Want als Sunte IAN seit so sijn driemanieren van zunden daer die werlt mede veruult is als houerdieoncuuscheit ende giericheit PAULUS sundichde in houerdyen die eerstSAULUS hiete ende also genoemt wert vanden houerdigen coninc SAUL.want hi eerst wredelic die kerke gods veruolgede. DAUID sundichde ingulsicheide doe hi ouerspul dede Ende om des ouerspuls willen VRYAM

sinen getrouwen ridder ter doot brochte. MATHEUS dese heilige apostelsundichde voer sijnre bekeringen in giericheyden want hi om dergiericheit vreemde woninge sochte ende begeerde Want hi was eentolnaer ende sat op die hauen vander zee ende ontfinc den tol vandengoede datter voer bi leet ende aen quam Ende al waren dese drievoerseide heyligen eerst grote sundaren nochtan so was haer [156vb]penitencie gode so genaem dat hi hem niet alleen haer sunden en vergafMer gaf hem oec grotelic sijn gauen. want van enen wreden fellen tyranals van SAULUS maecte hi enen groten predikaer ende een wtuercorenvat. Van enen ouerspeelre ende manslachtigen als van DAUID maecte hienen weerdigen prophete ende enen mensche nader herten gods. Endevan enen vrecken ende gierigen als van MATHEUS maecte hi enengloriosen apostel ende ewangelist Ende daer om die scriften deser drierheiligen als DAUIDS souter ende PAULUS epistelen ende MATHEUS

ewangelien oefentmen meer inder heyliger kerken dan enich vandenanderen scriftueren Daer sonderlinge die sake of is dat niemantwanhopen en sel die hem keren wil van sinen zunden Als hi siet dat diegene die grote sundaers waren dat hem god so grotelic sijn genadegegeuen heeft bouen anderen heiligen die alsulke sundaers niet enwaren. ¶ Men sel merken also Sunte AMBROSIUS seit van Sunte MATHEUS

bekeringe dat sommige saken toebehoren sonderlinge den meysterende sommige den sieken die daer genesen wort ende sommige dermedicinen daermen mede geneest. ¶ Inden meyster als in CRISTO onsenhere waren drie dingen Als wijsheit daer hi mede beken[157ra]de waendie siecte quam ende goetheit ouermits welker goetheit hi die medicinedaer [-voer] toe dede Ende mogentheit ofte machte daer hine so

haestelic mede genas. Van desen drien seit Sunte AMBROSIUS in SunteMATHEUS persoen aldus Dit is hi die mijnre herten zeer mach doengenesen Ende die mismaectheit mijnre zielen in scoenheydenverwandelen ende die alle heymelicheyden weet¶ Ten ij. als vander goetheit des meysters seit hi Ic heb geuonden enenmeyster die inden hemel woent ende sijn medicijn stroeyt inder eerden.Ten .iij. als vander mogentheit des meysters seit hi Dese mach allenemijn wonden genesen die selue gene en hevet. ¶ Inden zieken diergenesen wert dat was in Sunte MATHEUS daer in sijn oec drie dingen temerken als Sunte AMBROSIUS seit Want hi ondecte volmaectelic denmeyster [-ende was] ende was hem dankelic ende hielt hem altoos zuuerin die gesontheit die hi ontfangen had. Oec seit hi MATHEUS volgedehaestelic ende blidelic sinen meister na seggende Ic en drage nu nietden publicaen Ic en drage nv niet LEUI. Want ic dede LEUI wt doe icCRISTUM aen dede. Noch seit hi Ic hate mijn geslachte Ic vlie mijn oudeleuen Allene volge ic di IHESU CRISTE die mijn wonden geneseste. Wie selmi dan [157rb] sceiden vander minnen gods die in mi is Tribulacienoch vernoey noch honger noch naectheit noch zweert. ¶ Sunte MATHEUS

ewangelium dat hi selue screef mit sijnre hant dat was geuonden mitSunte BARNABAS gebeente Want Sunte BARNABAS placht mit hem te voerenende hi leydet op alle die zieken Ende om Sunte MATHEUS ende SunteBARNABAS verdiente so worden si daer alle mede gesont.Tu auten diinemiserere? Deo gracias.

Van sunte MAURICIUS mit sinen gesellen.

MAURICIUS was die hertoge ende leydsman vander scaren van THEBEA

Dese martelaren hieten van THEBEA Want haer stat hiet THEBEA ende staetin orienten inden eynde van ARABIEN ende is moerlant of ETIOPHIEN welkestat is vol rijcheiden ende genuechlic van bomen. Men seit dattie ludevan dien lande groot zijn ende vroem in wapenen ende sterc in strideende scerp in sinne ende vol wijsheiden Dese stat had ses poerten endewas gesticht op die ryuiere NYLUS die vten paradise coemt diemen oecGYON hiet. ¶ Desen luden predicte eerst dat geloue ons heren IHESU

CRISTI die heilige apostel ende ewangelist Sunte MATHEUS ende leerdsevolcomelic daer in. [157va] Als die heilige kerke daer of getuget endesinget totten loue inder sequencien vanden apostelen MATHEUS heeft dieverueerlike zwerte moermans gecledet mitten velle des lams Dat teverstaen is gebrocht totten heiligen geloue bi welken haer zielen witter

sijn geworden dan die snee. waer om die heylige kerke oec geordeniertheeft den eersten dach na Sunte MATHEUS te wesen den dach desheyligen martelaers Sunte MAURICIUS mit sijnre geselscap. Want dat volcende lantscap daer die heilige martelaers of quamen alre eerst bekeert

worden van Sunte MATHEUS. DIOCLESIANUS ende MAXIMIANUS die twe bosekeysers wouden te male te niet maken dat geloue ons heren IHESU CRISTI

ende senden in allen prouincien daer die kerstine woenden aldustanigebrieue Ghi kleyne lude [-waer] waer om wederstadi dat gebot van ROMEN

Ende waer om si di also houerdich tegens haer gebode Daer om ontfaetnu tgeloue der onsterfliker gode ofmen sel tegens v wtgeuen diesentencie der doot diemen niet verwandelen en sel Ende doe diekersten dese brieue ontfangen hadden so senden si alle die boden idelweder thuus Daer om worden die twe keysers seer verstoert endesenden in al haren prouincien boden ende beualen hem te seggen dat si[157vb] alle mit haren wapenen te ROMEN souden comen om dat si alleonbedwongene ende ongehoersamige ondert rijc van ROMEN soudenbrengen mit vechten Ende skeysers brieue daer die voerseide woerde instonden quamen tot THEBEA Ende na gods gebot so gaf dit volc gode datgods was ende den keyser dat des keysers was ende vergaderden eenlegioen manne ende sendense den keyser dat si helpen souden ingerechtichen stride ende niet te doen tegens die kerstine mer dat si sebescermen souden. ¶ Bouen dit heilige legioen was een voerbarich mandie MAURICIUS hiet die haer leydsman was gemaect Ende diebannerdragers waren geheten EXUPERIUS CANDIDUS INNOCENCIUS. VICTOR

ende CONSTANTINUS. ¶ Die keyser DIOCLESIANUS sende MAXIMIANUS sinengeselle mit enen groten heer tegen die van VRANCRIJC ende gaf hemmede dat legioen van THEBEA Ende dese scare van THEBEA was vermaentvanden paeus MARCELLINO dat si hem lieuer souden laten verslaen dan ofte gaen vanden geloue CRISTI of dat yet te verminren Ende doe alt volcouer tgheberchte gecomen was ende dit voerseide legioen mit hem sobeual di keiser dat si alle die daer waren den afgoden souden offerenende dat si sterkelic zweren souden tegen die gene die stonden tegensdat rijc van ROMEN ende sonderlinge tegen die kersten. [158ra] Doedese heiligen dit hoerden voeren si viij. milen vanden heer ende bleuenleggen in een rume stat ende daer aenbeden si onsen here IHESUM

CRISTUM haren coninc Doe dit MAXIMIANUS die keyser hoerde sende hiridders aen hem ende beual hem dat si comen souden ende aenbedendie afgode mit den anderen. Ende si antwoerden dat si dat niet doen enmochten om dat si kersten waren ende dat geloue CRISTI oefenden Doe

wert die keyser zeer vergrammet ende seide Groot ist onrecht datmenmi doet datmen mit mi versmaet te houden die roemsche oefeninge alsdie versmadinge der goden Nochtan so moeten die houerdige ridderenweten ende geuoelen dat ic hem hier of wrake doen mach Doe sendedie keyser daer sijn ridderen ende beual hem dat si se dwongen denafgoden te aenbeden. Hier om staken dese heylige ridders blidelikenende vriliken haer halse voert ende een igelic haeste hem voer denanderen te steruen. ¶ Doe stont MAURICIUS op int middel van hem endeseide Ic bin verblijt mit v Want ghi alle bereit sijt te steruen om CRISTUS

wille ende voer dat heylighe kersten geloue den doot te liden ende geentormenten tontsien Onse ridderen heb ic laten doden Want ic sach datghi bereit sijt [158rb] totter passien om CRISTUS wil ende men moet onsheren gebot houden dat hi sprac tot sunte PETER Stec dijn zweert in dijnsceyde Wi sijn ommebeset mit onser ridders lichamen ende mit harenbloede sijn onse cleder root geworden Daer om laet ons hem volgenmitter martelien Ende dunctet v goet so laet ons dit den keyserantwoerden wi sijn ridders van dinen keyserrijc ende wi hebben onsewapene aen gedaen om die gemene dingen te bescermen In ons ludenen is gene verradenisse noch gene bedriechnisse mer geen sins en sellenwi CRISTUS geloue afterlaten Doe dit die keyser hoerde geboet hi nochdat si den tienden man onthoefden souden Ende doe dat gebot gedaenwas begreep EXUPERIUS die bannerdrager sijn banniere ende seydeMAURICIUS onse gloriose leydsman heeft onder ons luden van onserglorien gesproken Ende ic EXUPERIUS en heb mijn wapene nietaengegrepen dat wi aldustanigen luden wederstaen sellen Mer onsehande sellen dese vleischelike wapenen wech werpen ende wi sellenons wapenen mit duechden Ende of ghi wilt so laet ons dit den keyserontbieden Wi sijn ridderen des keyserijcs mer vrilic belien wi CRISTUM.Wi sijn di scul[158va]dich ridderscap ende hem onnoselheit. Van diontfaen wi zoudye van onser pynen mer van hem onse leuen Ende wisijn bereyt alle tormenten om CRISTO te liden ende nummermeer ensellen wi laten noch ofgaen sijns loues. ¶ Doe dit die keyser hoerdegeboet hi sinen heer dat si al dien legioen om leggen souden so dattereen niet en ontginge Aldus worden die ridderen CRISTI omleit van desduuels ridders ende sloegense doot ende die peerde vertradense Endealdus worden si weerdige martelaren CRISTI Int Iaer ons heren cc. endelxxx. Ende mitter hulpen gods ontginker nochtan vele die indenanderen lantscap gingen ende predicten den naem ons heren IHESU

CRISTI daer si glorioselic worden gemarteliet. onder welken waren

VICTOR ende GEREOEN welker dach is binnen drien weken na desenmartelaren.

Doe dese heyligen gedoot waren saten dese manslachters diet gedaenhadden ende werscapten ende deilden den roef Ende si noden enenouden man die daer voer bi leet mede mit hem ten eten mer die manvragede hem hoe si onder so veel dusent lude die verslagen waren mitbliscapen mochten werscapen Ende doe hi hoerde dat si verslagenwaren omt [158vb] geloue CRISTI so versuchte hi zeer ende seide dat hialte zalich ware waert dat hi mit hem luden gedoot waer Ende alsihoerden dat hi kersten was sloegen sine thans doot.

OP een tijt geuielt datmen een kerke tymmerde daer een desermartelaren lichaem in begrauen was Ende daer was mede eenheydensch wercman die des sonnendages wrochte als alle die andervierden Ende dit heer van desen heyligen martelaren quam op hemende si begrepen ende sloegene seer ende berispten dat hi sijn wercdede des sonnendages als alle die ander vierden Ende oec om dat hi dieongedoopt was werken soude aen haer kerken Ende doe dese manaldus berispt was liep hi ter kerken ende wert kersten ende gedoopt.

HEt was een vrouwe die haer kint gaf te leren den abt vanden cloosterdaer dese heylige martelaers in begrauen waren Ende dat kint sterfcortelic Ende die moeder beweendet alte droeflic Ende Sunte MAURICIUS

openbaerde haer ende vragede waer om si haer kint so seer beweendeEnde si antwoerde dat si nummermeer ophouden en zoude van wenenalso lange alsi leefde Ende Sunte MAURICIUS [-openbaerde] seide haer Enbeweentes niet als enen doden [159ra] mer weet dat hi mit ons is endewijldijt proeuen waer te wesen dat ic di segge so selstu mergen ende aldijn leuen ter metten sijn stemme horen singen mitten moniken Endedese vrouwe stont hier na altoos op ter metten ende altoos hoerde sihaers kint stemme singen mitten moniken.

DOe die coninc GUTERAM die werlt liet ende hi sijn goet den armen endeder kerken deylde so beual hi enen priester dat hi hem brengen soudevan den gebeente deser martelaren Ende doe dese priester quam mitscepen doer die zee van SLOUANIEN mit desen heylichdom [-ende] endeeen zwaer tempeest op hem rees also dat si alle waenden te verdrenkenso hielden si dit heilichdom tegen den tempeest ende thant wort eengrote stilheit opten water.

PETRUS DAMIAEN seit dat In ENGELANT was een groot houerdichouermoedich clerc die een kerke die in Sunte MAURICIUS ere gesticht was

had gecregen tegen eens machtichs ridders wille Ende op enen dachdoemen misse sanc in deser kerken ende men int eynde des ewangeliessanc die hem verheffet sel vernedert werden ende die hem vernedert selverheuen werden so bespotte dese onsalige die heilige woerde endeseide Dat is val[159rb]sche want had ic mi veroetmoediget voer mijnvyande so en soudic huden also vele goets van deser kerken niet hebbenEnde thant quam daer van bouen een vuerich zweert ende vloech heminden mont daer hi die blasfemye mede gesproken had ende hi bleefthant doot.

Van Sunte IUSTINA der maget.

Iustina was eens papen der afgoden dochter van ANTIOCHIEN ende si

sat alle dage voer enen veynster ende hoerde daer dat heyligenewangelium enen heyligen dyake lesen ende ten lesten wert si van hembekeert Doe dit haer moeder haren vader geseit had daer si opten beddelagen ende beyde sliepen so openbaerde hem onse here IHESUS CRISTUS

mit sinen engelen ende seide Coemt tot mi ende ic sel v geuen dathemelrijc Doe si ontwaec geworden waren deden si hem te hant mithaerre dochter dopen Ende daer was een touenaer die CYPRIAEN hiet dievan sijnre kintscheit een touenaer geweest had. Want doe hi .vij. iaer outwas doe hadden hem sijn ouders den duuel op geoffert hi hielt hem alaen toueryen Ende die wyue scheen hi te betoueren ende dede menichwonder Ende hi wert zeer bernende in IUSTINEN minne ende dede haerdicke groten anxt aen Ende mit sijnre toueryen dede [159va] hi al dat himochte om haer tot sinen wille te brengen of dat se een ander man dieAGLADIUS hiete hebben soude die IUSTINEN oec zeer minnede. Hier omriep hi tot hem enen duuel dat hi hem helpen soude dat hi IUSTINEN

crigen soude Ende die duuel quam tot hem ende seide waer om roepstumi CYPRIAEN seide hem Ic minne een maget wt VRANCRIJC selstu yetmogen doen dat ic se mach hebben minen wille mede te doen Dieduuel seide Ic die machtich was den mensche vten paradise te verdriuenende die CAYM ABEL sinen brueder dede doden ende die die IODEN

CRISTUM dede crucen ende die den mensche gestoort heb En sel ic datniet mogen doen dat ghi uwen wille vercriget van eenre maget Daer omganc ende nem dese salue ende strijctste buten aen haer huus ic sel daercomen ende haer herte onsteken mit dijnre minnen ende ic selse daertoe dwingen mit mijnre insendinge te doen wattu wilste Daer nasanderen dages quam die duuel ende pijndes hem seer haer herte

tonsteken ende haer minne te berueren tot vuulre minnen ¶ Doe IUSTINA

des gewaer wert beual si haer deuotelic gode ende segende haer mittenteyken des heiligen cruces ende doe wert die duuel verueert endevloech ende hi quam voer CYPRIAEN staen. CYPRIANUS seide hem. waer om[159vb] en hebstu die meget tot my niet gebrocht. Die duuel seide Icsach een teyken aen haer ende alle mine macht ginc daer mede te nieteDoe liet CYPRIAEN dien gaen ende riep enen sterkeren duuel Ende doedie voert gecomen was seide hi hem Ic heb dijn gebot gehoert endegesien dat die ander niet en vermochten Mer ic selt beteren ende dinenwille volbrengen. Want ic sel wtgaen ende sel haer herte doerwondenende du selste mit haer doen dattu wilste Dese duuel ginc tot IUSTINEN

om haer dit te raden ende haer herte ter oncuussscheit te beroerenEnde doe dese maget IUSTINA des gewaer wert so beual si vlitelic haerseluen gode ende segende haer ende blies opten duuel Ende alsoveriagede si haer becoringe Ende die duuel vlo van scaemten ende stontvoer CYPRIAEN Ende CYPRIAEN seide hem Waer is die maget daer ic di toesende Die duuel seide hem Ic gelyes dat ic verwonnen bin ende ic ontsiedie godlike macht want ic sach een vreselic teiken an haer ende daermede verlies ic die macht Doe bespotten CYPRIAEN ende lieten gaen Endehi riep tot hem den prince der duuelen ende doe hi voertquam seide hiHoe cleyn is v macht dat si verwonnen wert van enen deernken. Doeseide die duuel tot hem Sich ic [160ra] sel tot haer gaen ende sel haergrote siecheit aensen<+den> ende haer herte hetelic doen ontstekenin dier minnen ende begeerten ende haer lichaem selic oec onstekenmit alte groter hetten Ende ic selse doen vallen in fantasien ende ingroter crancheit van hoefde ende brengen haer vele te voren ende desmiddernachts sel ic se totti brengen Doe verwandelde hem die duuel indie gelikenisse van eenre maget ende quam tot IUSTINEN ende seide Sichic wil mitti in zuuerheiden leuen Mer nochtan so bid ic di dattu misegste wat dat loen wesen sel van deser verdienten. IUSTINA seide Datloon is groot ende ongemeten mer den arbeyt is cleyn. Die duuel seideinder maget gelijc Wat ist dan dat god beual doe hi seide wasset endewert vermenichfoudiget ende veruult die eerde Daer om vrese ic lieuegesellinne ist dat wi in zuuerheiden leuen dat wi daer mede die woerdeons heren te niete sullen maken ende vallen in groten ordel alsversmadende ende ongehoersaem wesende Ende daer wi loon of hopente hebben daer wi grote tormenten om sellen moeten liden Mitaldustanige redenen so ontstac die duuel IUSTINEN herte so seer totvleischeliker begeerten dat si began op te staen ende wech te gaen. mer

te [160rb] hant ouermits der gracien gods quam IUSTINA weder tot haerseluen ende verstont van gode dattet die duuel was die mit haer spracende vluchts segende si haer ende blies op hem Doe versmoute dieduuel als wasse ende si wert te hant verlosset van alre becoringe Daer naso en ophielt die duuel noch niet zwaerliken te becoren ende versciephem seluen in die gelikenisse eens scoens iongelincs ende quam inIUSTINEN camer ende viel op haer bedde daer si lach ende omhelsdeseontamelic ende custese Doe dit IUSTINA sach ende bekende dattet dieduuel was maectesi thant een cruce ende die duuel versmoute als was.¶ Noch en ophielt die duuel niet mer hi maectese siec ouermits denwille gods ende hi dode vele beesten ende voerseide dat grote sterfte inal ANTIOCHIEN comen soude ten waer dat IUSTINA een man name Endehier om vergaderde alle die stat die siec was voer haers vaders huusende riepen alle datmen IUSTINEN enen man geuen soude op datmenalso alle die stat van dier vresen verloste Ende doe die maget godsIUSTINA genen man nemen en woude so wert si van hem allen gedreygette doden Mer doe die sterfte lange geduert <+had> so bat si gode tenlesten daer voer ende [160va] verlostese also vander plagen dersterften. Doe die duuel sach dat hi zinen wille van IUSTINEN niet crigenen mochte so verwandelde hi hem in IUSTINEN gelikenisse om dat hiharen name ende haer goede gerucht verminren ende besmetten woudeEnde oec om dat hi CYPRIAEN woude bespotten in dien dat CYPRIAEN

wanen zoude dat hi IUSTINEN tot hem gebrocht had Aldus ginc die duueltot CYPRIAEN in die gelikenissen van IUSTINEN ende begonsten te cussenrecht of si mit sijnre minnen bedwongen had geweest Ende CYPRIAEN

waende dattet IUSTINA had geweest ende wert veruult mit bliscappenende seide. Wellecome moetstu wesen IUSTINA scoen bouen allen wiuenThant doe die duuel IUSTINEN naem hoerde noemen so en mocht hi nietverdragen die cracht haers namen mer hi voer wech als een roke Endedoe CYPRIAEN sach dat hi aldus bespot was so bleef hi bedroeft ende wasdes te meer onsteken in IUSTINEN minne ende hi quam sauonts totIUSTINEN huus ende wakede lange voer haer duere Ende mit sijnretoueryen soe verwandelde hi hem somtijt in enen vogel ende somtijt ineen wijf. Mer wanneer hi tot IUSTINEN quam so en scheen hi wijf nochvogel mer CYPRIAEN selue. ¶ AGLADIUS voerseit die IUSTINEN oec seer[160vb] minde hi had hem mit duuelen oec verwandelt in een musscheEnde doe hi tot IUSTINEN venster quam geulogen so en scheen hi geenmussche mer AGLADIUS selue. Ende doe was hi in groten anxte Want hien mocht vliegen noch springen. Ende om dat IUSTINA vreesde dat hi

doot soude vallen daer om dede si hem mit eenre leder neder halenEnde si berispten ende vermaenden dat hi van sijnre sotheit op hieldeop datmen hem niet en pijnde nader ewen als een touenaer Ende doedie duuel van allen aldus verwonnen was so quam hi weder tot CYPRIAEN

ende hi stont voer hem bescaemt Ende CYPRIAEN seide hem Bistu dievrome die di vermaetste dattu se verwinnen soutste O catijf wat machtenhebdi dat ghi een deernkijn niet verwinnen en cont noch machte ouerhaer hebben mer si verwint v ende werpt v neder Ic bid u seg mi waer inis dese grote stercheit gelegen of wat toont si di daer du aldus ofverwonnen wortste Die duuel seide hem Wilstu mi sweren dattu nietvan mi sceyden en selste so selict di seggen wat die cracht van haerrevictorien is CYPRIAEN seide hem bi wat ede sel ict di zweren Die duuelseide Sweert bi minen groten crachten dattu nummermeer van misceyden en selste CYPRI[161ra]AEN seide hem Ic zwere di bi dijnre grotercracht dat ic nummermeer van di sceyden en sel Doe seide die duuelrecht of hijs seker genoech geweest had Dit deernken maecte een cruceende thant smeltedeic ende verloes alle mine macht Ende ic vloech alswas vanden vuer Ende CIPRIAEN seide So is dan die gecruuste meerre dandu Ende die duuel seide Ia hi is meerre dan wi alle Ende hi sel ons endealle die wi bedriegen leueren ten ewigen vuer. CYPRIAEN seide hem Daerom wil ic des gecruusten vrient werden op dat ic in deser pinen niet encome Die duuel seide hem Du hebste mi gesworen bi minen grotencrachten daer niemant bi zweren en mach dattu mi nummermeer latenen zelste Ende CYPRIAEN zeide hem Ic versmade di ende alle dijnvermaledide macht ende ic verlochene dijns ende al dijnre duuelen endeic segen mi mitten heyligen cruce Ende altehant voer die duuel van hem.¶ Doe ginc CYPRIAEN totten biscop vander stat Ende doe die biscopCYPRIAEN comen sach waende hi dat hi daer om quame om die goedemenschen in dwalinge te brengen Ende hi seide tot hem Du CYPRIAEN

lati genůegen mitten genen die du hebste verleyt want du en selstetegen die kerke gods niet vermo[161rb]gen want die cracht CRISTI isonuerwonnen Ic bin des zeker dat CRISTUS cracht onverwonnen is EndeCYPRIAEN vertelde doe den biscop alle dat hem was gesciet EndeCYPRIAEN dede hem dopen Daer na had hi so groten voertganc beyde inconsten ende in leuen dat hi biscop wert geordeniert doe die biscopsterf Ende hi sette Sunte IUSTINEN in een cloester ende maectse abdissevan vele mageden die daer waren Ende dese selue CYPRIANUS die biscopplach dicwijl den martelaren brieuen te senden daer hi se mede sterctein haerre martelien.

DIe graue vanden lande doe hi hoerde CYPRIANUS geruchte dede hinemit IUSTINEN voer hem brengen om dat si den afgoden sacrificierensoudem mer doesijs niet en wouden doen ende volstandich bleuen inCRISTUS geloue so dede hi se setten in enen ketel die vol gesmoutensloots was ende pecs ende roets. In welken si hadden groot sollaes endeen geuoelden geen pine Ende die pape der afgoden seide totten proestDoch mi voer den ketel staen ende ic sel haer macht verwinnen Endedoe hi gecomen was neuen den ketel so seide hi Die god HERCULES isgroot Ende IUPITER die vader vanden goden Ende thant quammer eenvuer vten ketel ende verbernde den pape altemale.

[161va] Doe toechmen CYPRIAEN ende IUSTINEN vten ketel Ende diegraue gaf die sentencie datmen se onthoefden zoude alsmen dede Endehaer lichame worden vi. dage geworpen voer die honde Mer daer naworden si gebrocht te ROMEN Mer nv seytmen dat si sijn te PLACENCIEN Siwaren gepassijt des vijften dages voerOctober Int Iaer ons heren cc.ende lxxx. onder DYOCLESIAEN den keyser.

Van sunte COSMAS ende DAMIAEN gebrueders martelaren.

COSMAS ende DAMIANUS waren twee brueders vter stat EGYA van

heyligen ouders Si waren geleert inder kunsten der medicinen daer si sogrote genade des heyligen geestes in hadden dat si alle zyecten beidevan menschen ende van beesten genasen ende si deden al om godewaer bi het geuiel dat een vrouwe was die al haer goet vermeystert haddat haer nochtan niet en bate tot haerre gesontheit. Mer doe si quam totdesen tween doe wert si volmaectelic genesen Ende doe brocht siDAMIAEN al heymelic een gifte Ende doe hijt niet nemen en woude doezwoer sijt also hoge ende al so duer dat hijt nemen moste Die giericheitder gauen en brochten daer niet toe. mer om genoech te doen des wijfs[161vb] deuocie diet hem brochte Ende om dattet niet schinen enzoude dat hi den name ons here versmade daer hi also mede besworenwas Mer doe dit COSMAS sijn brueder vernam beual hi dat men DAMIAEN

sinen brueder niet bi hem grauen en zoude als hi doot waer Mer desnauolgenden nachtes openbaerde onse here COSMAS ende ontsculdichdesinen brueder vander giften die hi genomen had.

Doe die baliu van dien lande haer gerucht hoerde so dede hi se voer

hem brengen ende vragede hem haer namen ende waen si waren Deseheyligen seyden wi hieten COSMAS ende DAMIAEN Ende wi hebben noch

drie gebrueders die hieten AMPTUERIUS ende LONCHIUS ende EUPIUS Endeonse lantscap is ARABIEN Ende wi sijn kersten Doe beual die baliu dat sihaer drie brueders souden brengen ende dat si te gader souden dienenden afgoden ende eren die mit offerhanden Mer doe si daer gecomenwaren ende sijs niet doen en wouden so deed se die rechter seer pinenaen handen ende aen voeten Ende om dat si sijn tormenten bespottenso dede hi se mit eenre kethene binden ende in die see werpen merdengel gods verlostese daer wt ende si worden weder voer den rechterge[162ra]brocht. Doe die rechter dit mercte seide hi Ghi sijt gewordentouenaers biden goden Daer om leert mi v touerye ende ic sel v volgenin ons heren name Ende doe hi dit seide quamen daer twe duuelenende sloegenen in sijn aensicht Ende hi riep ende seide Ic bid v goedemanne dat ghi voer mi bit uwen here Ende doe dese heiligen haer gebetdeden so gingen die duuelen wech Daer na sprac die rechter tot hemSaechdi niet hoe die goden op mi vergrammet waren om dat ic se hadwille te laten Daer om en sel ict niet langer liden dat ghi mijn godenblasfemieren selt Doe dede hise werpen in een groot vuer mer tendeerde hem niet Mer die vlamme spranc verre van daer ende verberndervele vanden genen dier omtrent stonden Daer na deedse die rechter aenenen stake binden mer dengel gods behuedse also dat si niet gequetsten worden hoe moede dat oec die knechte worden hem te pinigen Endesi worden gebrocht voerden rechter ongequetst Ende die rechter dedehaer drie brueders sluten inden kerker Mer COSMAES ende DAMIAEN dedehi crucen ende daer toe stenen Mer die stene keerden weder tegens diequadyen Doe wert die rechter al verwoet ende hi dede die [162rb] driebrueders vten kerker brengen ende deedse staen neuen den cruce Daerna dede hi COSMAS ende DAMIAEN vanden cruce doen ende deedse vanvier ridders doerschieten mer die gescutte keerden achterwert endewonden vele menschen Ende doe die rechter sach dat hi in allen dingenverwonnen wert doe wert hi droeuich totter doot ende dede dese vijfbrueders te gader onthoefden. ¶ Doemen dese martelaren grauen soudedoe gedochten die kerstine Sunte COSMAS woerde die hi geseit had alsdatmen DAMIAEN sinen brueder niet bi hem grauen en soude Ende doe sitwiuelden hoe dese martelaren begrauen wouden wesen So quam daerthant een kemel ende riep mit eenre menscheliker stemmen datmendese vijf martelaren alle tesamen in een stede soude begrauen Si warengepassijt inden iaer ons heren cc. ende lxxxviij. onder den keyserDYOCLESIAEN.

HEt was een dorpman die inden oest mit openen monde lach endesliep opten velde ende hem liep een serpent inden buke Ende doe hiontsprongen was ende hi niet en geuoelde so ginc hi thuus mer desauondes wort hi alte zeer mit groten wee gepijnt also dat hi riep alteiamerlic ende hi aenriep Sunte COSMAS ende DAMIAEN [162va] Ende doehem sijn wee wies so ginc hi in deser martelaren kerke Ende daer werthi thant slapende ende dat serpent liep hem wt alst hem in gegaen was.

EEn man die wt gegaen was om nootsaken hi beual sijn wijf desenmartelaren ende hi gaf haer een litteiken die si gelouen soude als hi haerdaer yet mede ontbode Die duuel die dit teyken wiste dat haer man haergegeuen had hi versciep hem in eens menschen gelikenisse endebrochte desen wiue dit teyken ende seide Dijn man heeft mi totti gesentvan dier stat dat ic di daer tot hem leyden sel Mer dit wijf was noch invresen ende seide Mijn man heeft mi Sunte COSMAS ende DAMIAEN

beuolen. mer wilstu mi zweren op haer altaer dattu mi seker leydenselste so sel <+ic> mitti gaen Ende doe die duuel also gezworen hadvolgede si hem Ende doe si gecomen waren in een heymelike stat doewerp die duuel dit wijf vanden peerde ende woudse doden Doe anriepsi Sunte COSMAS ende DAMIAENS hulpe. Ende thant quamen desemartelaren mit eenre menichten in witten clederen ende verlosten ditwijf Ende die duuel voer wech. Ende die heiligen seiden Wi sijn COSMAS

ende DAMIANUS op welker eet du geloefste Ende daer om sijn wi di tehulpen gecomen.

[162vb] DIe paeus FELIX stichtede te ROMEN in deser martelaren ere enekerke In welker kerken een man woende die deser martelaren deuotelicdiende Mer sijn een been was al duer gegeten vanden kanker Op eenrenacht doe hi sliep openbaerde hem Suntee COSMAS ende DAMIAEN endebrochten mit hem Instrumenten dat been mede of te slaen ende salueEnde die een seide totten anderen waer sellen wi dat vleisch nemendaer wi dese stede mede vullen mogen als wi dat quade vleysch hebbenwtgedaen Doe seide die ander Op Sunte PETERS kerchof is huden eenmoer begrauen daer om laet ons van dien halen dat wi daer in mogenleggen Doe ginc die een totten kerchoue ende brocht dat been vandenmoer Ende sloegen dat been of dat die canker gegeten had Ende sisetten mit haren handen des moers been daer weder in Ende sibesalueden vlitelic die stede daer si des moers been in setten Ende datzieke been droegen si weder totten moer Doe dese man ontwaecte endehem sijn been niet zeer en dede so dede hi daer sijn hant aen ende hi envanter geen zeer aen Doe hi een keerse onstac ende hi sach dat sijn

been genesen was so spranc hi op van bliscappen van sinen bedde endeseide hem allen die daer waren wat hi in sinen slaep gesien had endehoe hi genesen was. [163ra] Ende si zeynden thant totten graue desmoers Ende vondent dattie moer sijn been of geslagen was ende dattetbeen des zieken mans daer weder aen geleyt was.

Van Sunte FORSEUS den biscop.

Sijn leven bescreef BEDA Hi was vol alre heylicheit ende duechden.

In sijnre doot sach hi twee engelen tot hem comen die sijn ziele voerenwouden voert ordel gods Ende den derden engel sach hi gewapent gaenmit enen blenkenden schilde ende mit enen bernenden zweerde Oechoerde dese heilige man die dieuelen roepen Ga wi voer hem ende laetons strijt maken tegen hem Ende doe die duuelen voer gingen scoten sivuerige gescutten tegen hem Ende die engel die voerginc hi ontfincse opsinen schilt ende leschedese te hant Doe seiden die duuelen tegen dieengelen Hi heeft dicke idel reden geseit daer om en sel hi niet sonderbeteringe ten ewigen leuen mogen comen Die engelen seiden Ten si datghi sonderlinge sunden tegen hem brenget om dese cleyne en sel hi nietwerden verdoemt. Doe seide hem die duuel is god gerechtich so en seldese man niet behouden bliuen Wantet is gescreuen Ten si dat ghibekeert wert ende wert als cleyne kin[163rb]deren ghi en selt niet ingaen int rijc der hemelen Ende dengel gods ontsculdichden ende seidehi had die genade gods in sijnre herten mer die gewoente endecrancheit der menscheliker broescheit en gehengedes niet stadelic dierte volgen Die duuel seide Also hi in hem quaet heeft ontfangen endegewrocht ouermits die gewoente der menscheit. Also moet hi oec wrakedaer of ontfangen van sinen rechters Ende den engel seide laet onsordelen voer gode Ende doe dengel tegen den duuel vacht so vlogen dietwe ander duuelen Mer die derde duuel bleef biden engel stridendeende seide Een knecht die sijns heren wille weet ende niet en doet hi selgeslagen werden mit vele wonden. Die engel seide wat en heeft deseniet gedaen dat sijns heren wille was. Die duuel seide Hi ontfinc quaderlude giften Die engel seide Hi waende dat tie gene daer hi die giften ofontfinc in penitencien hadden geweest Die duuel seide Hi soude tevoren geproeft hebben die gestadicheit haerre penitencien ende danhad hi haer gauen mogen ontfaen. Die engel antwoerde laet ons ordelenvoer gode Mer die duuel zweech Daer na stont hi weder op ende begantegen [163va] den engel te striden ende seide. Tot noch toe hebben wi

gode voer warachtich gehouden die beloeft heeft datmen ewelic desunden becopen soude die ongebetert waren Want dese man ontfinceens een cleet van enen woekenaer die nv verdoemt is ende daer van enis hi niet gecastiet. Die engel seide Swiget want ghi en weet gods ordelniet want also lange alsmen penitencie hoept so is men in genaden Dieduuel seide Hier en is geen stede der penitencien Die engel seide V isonkondich die diepheit der godliker ordelen want ten is also niet als ghiseit Doe sloech die duuel dese FORSEO also zeer dat hi daer na doe hiweder ten lichaem quam die litteyken van den slagen had Ende daer nagreep die duuel enen die verdoemt was ende werpen op FORSEO ende hiverbernde hem sijn scouderen ende sijn kinnebacken Ende FORSEUS

kende desen verdoemden man daer hi also of verbernde. want het wasdie man daer hi dat cleet of ontfangen had daerhem die duuel so dickeof wroechde Ende dengel seide Om dattuut onstaectste so berntet di Enhadstu die giften van desen verdoemden man niet ontfangen so en haddit vuer di niet verbernt noch god en had di niet laten liden dit slaen.

[163vb] DOe quam daer een ander duuel die seide totten engel Noch isdie nauwe porte daer wi hem sellen mogen verwinnen Alser gescreuenstaet Du selste dinen euen kersten minnen gelijc di seluen Die engelantwoerde Dese man dede sinen euen kersten goet Die duuel seide Daten is niet genoech hi en doet also hijt hem seluen dede Dengel seideDie vrucht der minnen is wel doen want god sel enen igeliken lonen nasinen werken. Die duuel seide Om dat hi dat woert der minnen nietvolbrocht en heeft daer om sel hi verdoemt wesen Ende doe si hier omvochten verwonnen die engelen den duuelen.

DAer na stont die duuel weder op ende seide En is god nietongerechtich so ist hem leet datmen sijn woerde breect Daer om so ensel dese niet vry sijn van pinen want hi beloefde die werlt te laten Endehi heeft die werlt gemint tegens datter gescreuen staet En wilt die werltniet minnen noch die dingen die inder werlt sijn. Dengel antwoerde Hien minnede die tijtlike dingen niet tot sijns selfs behoef dan allenenotorfte noch totter werlt behoef mer alleen tot behoef der armer dienhi se mildelic deilde Die duuel antwoerde In wat manieren datmenminnet het is [164ra] tegen tgebot. Doe dengelen den duuelen hier ofverwonnen so keerde hem die duuel noch aen scalker wroeginge endeseide Tis gescreuen En segstu den quaden sijn quaetheit niet so sel icsijn bloet van dijnre hant eyschen Want dese en boetscapte niet genoechden zundaren dat si penitencie doen souden Die engel antwoerde Sowanneer die gene diet woert horen dat versmaden so en laetmen den

lerer niet spreken Want als hi ziet datmen sijn predicacie versmaet sozwiget hi oec Want dat is een wijs man die alst tijt is zwigen can.

IN alle der duuelen voertbrengen so was hier een sterc strijt ter tijtdattie engelen mit gods ordel die duuele verwonnen Ende dese goedeFORSEUS wort omschenen mit groter claerheit Ende als BEDA seit so seideeen vanden engelen tot FORSEO Besich dese werlt Ende hi sach alle diewerlt als een duuster dal te wesen Ende hi sach vier vuere inder luchtdie elc een deel vanden anderen waren Ende die engel seide Dit sijn dievier vuere die al die werlt hebben onsteken Dat een is dat vuer derlogenen ende dit verlochenen alle menschen inden doopsel dat is denduuel ende al sijns geselsscaps nochtan en houden sijs niet. Dat ander isdat vuer der gie[164rb]richeit om dattie menschen dat verganclike goetsetten voert ewige goet. Dat derde is dat vuer der gramscap want si hemniet en wachten die een den anderen te moeyen mit schelden endequaetsprekenden woerden der gramscap Al waert oec in cleynen lichtendingen. Dat vierde is dat vuer der wreetheit ende ongenadicheit iaonmenschelicheit Want die meeste ende die voerbarichste en ontsiennoch en scamen hem niet den minsten onrecht ende wrake te doen¶ Daer na sach FORSEUS dat dese vier vuere malkander genaecten endedattet al een vuer <+wert>. ende tot hem quam Ende hi vreesde dattethem verbernen soude ende hi seide totten engel Here het genaect miende dengel seide Dattu niet ontsteken en hebste dat en sel di nietbernen Want dit vuer wert biden engelen geproeft nader menschenverdienten want also dat licham bernt ouermits den quaden wille alsoselt oec bernen ouermits gerechtiger pinen. ¶ Hier na wert FORSEUS

weder totten licham gebrocht ende sijn vriende beweenden hem want sihieldenen voer doot Mer daer na leefde hi noch een deel tijts ende ingoeden werken ende in enen zaligen leuen volbrochte hi sijn eynde.

[164va] Van sunte MICHIEL.

SVNTE MICHIEL den archangel zijn vele dingen of gracien van gode

verleent die wonderlic ende groot sijn. Want also DANIEL seit So sel hiopstaen in ANTEKERSTS dagen ende hi sel staen als een bescermer endebehueder voer die gerechtige Hi vacht oec tegen den drake ende sijnengelen dat is tegen LUCIFER ende sijn gesellen ende werpse vten hemelende dede grote victorie. Hi street oec tegen den duuel om MOYSES

licham want die duuel woude den IODEN sinen licham wisen om dat sine

aenbeden souden voer enen god. Hi ontfanct die heilige zielen endevuertse inden paradyse. Hi was wilneer een prince der sinagogen dat isder ioedscap mer nv is hi geset een hueder der heyliger kerken vangode. Hi sloech EGYPTEN mit plagen ende deylde die RODE ZEE ende leydedie lude daer doer ende brochtse in der woestinen ende leydese int LANT

VAN BELOEFTEN. Onder die ander engelen is hy CRISTUS bannier drager. Hisel oec ANTEKERST doden opten BERCH VAN OLIUETEN Mit Sunte MICHIELS

stemme sellen die doden verrisen Ende inden ordel gods sel hi brengendat cruce ende die [164vb] nagelen ende spere ende die doornen croneons heren ¶ Die feeste des archangels Sunte MICHIELS wort gehetenalrehande Als openbaringe. wijnge. ende victorie ende gedenkenisse Sijnopenbaringe heeft alrehande geweest daer der een of gesciede Int Iaerons heren viij.c ende x. Want in eenre stat diemen hiet TOMBE neuen diezee leggende Daer openbaerde Sunte MICHIEL den biscop vander statende beual hem dat hi in die voerseide stat een kerke soude maken Inwelker hi vieren soude sijn gedenkenisse Ende om dat dese biscop nieten wiste in wat steden hi dese kerc setten mochte So seide hem SunteMICHIEL dat hi se daer soude maken daer hi enen verre soude vindenverhudet vanden dieuen Ende doe die biscop noch niet en wiste hoewijt die stede wesen soude Daer om seide Sunte MICHIEL dat hi se alsowijt soude maken als hi vinden soude dat die verre mitten voeten haddebetreden In dier steden waren twe steenroedsen diemen mit geenrecrachte en mochte berueren Doe openbaerde Sunte MICHIEL enen mandien hi tot dier stede hiete gaen ende die steenroedse wech dede Endedoe die man daer toe ginc so verruerdense so lichtelic dattet scheen datsi genen last en hadden Ende doe in dier stat [165ra] een kerke gestichtwas in Sunte MICHIELS ere doe brochtmen in dier kerken een deel vanderdwalen die Sunte MICHIEL geleit had inden berch GARGANO opten altaerende een stuc vanden marmersteen daer hi op gestaen had In welkerstede Sunte MICHIEL voergenoemt oec openbaerde waer om hem daereen kerc wort gesticht Mer doe si tot deser stede daer wi eerst of seggengroot gebrec hadden van water So beual hem Sunte MICHIEL dat si eengat souden maken in enen steen Ende doe si dat gedaen hadden so liepdaer so veel waters wt datmens tot noch toe genoech heeft. Deseopenbaringe viertmen hoechlic opten sestienden dach voer Nouemberopten voerseiden berch ende in die stat. ¶ Men seit dat in die selue stateen mirakel geschiede dat wonderlic was want om dien berch loept diezee al omme mer si wert twewerf ondaen in Sunte MICHIELS dagen endemaecte den volke enen wech daer duer te gaen ende weder te keren

Ende teenre tijt doe daer een grote scare volcs duerginc ter kerkenwaerts. so geuielt dat onder hem luden een wijf was die een kint droechdaer si cort van leggen soude Ende siet dat water keerde weder te gadermit groten geruchte ende alt volc wert verueert ende vloech ten lande.mer dat wijf diet kint droech en [165rb] mocht niet so haestelic vlien sien wert begrepen vander vloet der zee Mer Sunte MICHIEL hielt dat wijfongequetst ende si baerde midden inder zee een kint ende ontfinct inharen armen ende zoechdet Ende die zee maecte haer enen wech. endesi ginc blidelic wt mit haren kinde.

EEn ander openbaringe gesciede te ROMEN in Sunte GREGORIUS des paeustiden want doe hi om die grote sterfte vander gadoot die grote letanienordenierde ende hi deuotelic gode bat om des volcs zalicheit So sach hiop enen berch diemen wilneer hiet ADRIAENS GEDENKENISSE staende onsheren engel die een bloedich zweert dragede ende stact in die sceyde Biwelken die paeus GREGORIUS verstont dat onse here sijn gebet gehoerthad ende die plage geeyndet was. Ende doe stichte hi daer een kerc indie ere van allen engelen Ende hier om hiet die borch noch DES ENGELS

BORCH. ¶ Ten anderen so hiet dese feeste Sunte MICHIELS victorie. Menvint menigerhande victorien van Sunte MICHIEL ende vanden engelen.Die eerste victorie was doe hi LUCIFER mit alle sinen geselscap vtenhemel werp Ende daer van is gescreuen in APOCALIPSI Een strijt wertgemaect inden hemel MICHIEL ende sijn engelen [165va] streden mittendrake Ende doe LUCIFER gode gelijc woude werden Doe quam SunteMICHIEL die teyken drager gods is vanden hemel ende werp LUCIFER mit alsinen geselscap inder hellen thent den doemsdage want men en lietseniet inden hemel noch beneden inder lucht want dat is een brede claerstat noch men en lietse mit ons luden inder eerden niet Om dat si onsniet te zeer becoren en souden Mer si worden geworpen in die lucht diedaer is tusschen hemel ende eerde Om dat alsi opwert sien endeaenmerken die glorie die si verloren hebben daer of te meer gepijntwerden Ende wanneer si nederwert sagen bekenden dan dattiemenschen derwert uaren daer si wt geuallen sijn dat si daer van te meersellen getorment werden mit hatyen Mer ouermits den wille gods socomen si nochtan dic tot ons om ons te becoren Want sommigenheiligen heeftet vertoont geweest dat si omtrent ons vliegen als muggenWant HAYMO ende ander lerers seggen dat dese lucht also duuelen isende quader geesten als die radyen vander zonnen vol cleynregestubben is Ende al isser also vele nochtan minren wi haer getal alsORIGENES seit wanneer dat wise verwinnen so wat duuel dat van enigen

goeden [165vb] mensche verwonnen is nummeermeer en dar higenaken [-den genenen] den genen daer hi of verwonnen wert. ¶ Dieander victorie der engelen is die si alle dage hebben vanden duuelen alsiom onsen wil tegen hem vechten ende si ons verlossen van haerrebecorenge ¶ Ten eersten so bedwingen si die macht der duuelen alsergescreuen staet in APOCALIPSI Dat die engel den duuel bant ende werpenneder inden put des afgronts Ende also oec in THOBIAS staet Dat dieengel den duuel bant int ouerste der woestinen. dit binden beduut eenbedwingen ¶ Ten ij. dat si onse begeert vercoelen dat beteikent is inGENESI daer gescreuen staet dat die engel IACOBS zenuwen ruerde endethant verdroechden se. ¶ Ten iij. in dien dat si ons voertbrengen onsheren passie Ende dat is bewijst in APOCALIPSI daer gescreuen staet Enwilt niet deren der eerden noch der see noch den bomen Eer wi onsgods knechten geteykent hebben aen [-en] haren voerhoeft. Als oec staetin EZECHIEL Maect een TAU tot enen teyken inder mannen voerhoeft

tenen teiken die zuchten Want THAU is aldustanigen teiken. T als eencruce ende die hiermede geteikent sijn die en ontsien niet den engel diedi slaet Want daer is gescreuen Op wien du sietste dit teiken TAU die endode niet [166ra] ¶ Ten derden gaf Sunte MICHIEL den volke vanSIPONTANE victorie in deser manieren want eenrande volc gehieten vanNAPOLS die heyden waren quamen mit enen groten heer volcs om testriden tegen die van SIPONTANE. nochtan woenden si wel l. milen vanmalcander. Dese kerstene van SIPONTANE hadden Sunte MICHIEL tot enenpatroon vercoren Waer om dat si verste baden drie dage lanc biden radehaers biscop Om dat si die drie dage wouden vasten ende beden endeaenroepen in haerre hulpen Sunte MICHIEL haren patrone. Opten derdennacht openbaerde Sunte MICHIEL den biscop ende seide hem dat haerbedinge gehoert waer ende dat si verwinnen souden Ende hi beual hemopten vierden dach wte trecken Ende doe si wt togen began die berch tebeuen Ende daer quamen grote blixemen wt Ende die berch wert bedectmit donkerheit ende daer bleuen wel vic. vanden vyanden doot. Mer dieander die Sunte MICHIELS machte sagen lieten haer afgodie ende wordenkersten. ¶ Doe dit gesciet was begonnen die van SYPONTANE te denken ofsi yet souden dorren gaen in die voerseide stat GARGANO daer die berchin was die also vreselic blixte. Doe seyde hem die biscop dat hi hier ofraet [166rb] soude nemen mitten paeus PELAGIUM Ende die paeusantwoerde daer op Soude enich mensch die kerc wien dat most gesciensonderlinge op desen dage dat dese victorie gesciede Mer laet ons sprachi den raet hier toe nemen van Sunte MICHIEL oft hem also goet dunct of

dat hijt anders hebben wil. Daer om beual die paeus ende die biscopden volc dat si drie dage souden vasten ende beden Naden drien dagenopenbaerde Sunte MICHIEL den biscop ende seide. V en behoert niet tewien die kerc die ic gewijt heb Ende hi beual den biscop dat hi sanderendages totten volke gaen soude in die stat ende dat si die stat soudenoefenen mit gebede ende si souden gewaer werden dat hi haerzonderlinge patroen waer Ende hi gaf den biscop een teyken van deserwijinge dat hi vander oest side in gaen soude ende hi soude daervijnden eens menschen voetstap staende in enen marmersteen.¶Sanderen dages vroe quam die biscop ende alt volc tottier stat endegingen daer in Ende vonden drie altaren die twe ter zůyt siden ende diederde ten oesten Ende dat was oueral al omme gedect mit enen rodenclede. Ende die biscop dede daer misse Ende doe hijt volc [166va]gemoniget had so keerden si alle weder mit groter bliscap Ende diebiscop sette daer priesteren ende clerken dat si altoos den godlikendienst aldaer souden doen.

WT dien voerseiden hole van dier stede loept een zeer claer water herdezuet Ende na dien dattet volc gemoniget <+is> so plegetet daer wt tedrinken Daer mede werden si genesen van menigerhanden ziecten Doedie paeus dit hoerde so ordenierde hi datmen desen dach vieren zoudein Sunte MICHIELS ende alre engelen ere alle die werlt duer. waer om datten derden mael dese feeste geheten is wijnge om dat Sunte MICHIEL denvolke openbaerde dat hi op desen dach wyede die stat GARGANO also wivoerseit hebben. ¶ Die vierde victorie is die Sunte MICHIEL hebben selvan bosen ANTEKERST als hine doden sel want also DANIEL die propheteseit in sinen boeken so sel MICHAEL die grote prince op staen Ende hi selstaen voer die goede tegen ANTEKERST als een hulper ende beschermer.Oec als DIE GLOSE seit op dat woert in APOCALIPSI. Ic sach een van sinenhoornen gedodet So sel hem ANTEKERST doot vensen te wesen ende hisel hem drie dage verbergen Daer na sel hi hem openbaren ende seggendat hi verresen Ende hi sel hem den [166vb] duuel doen opuoereninder lucht mit sijnre toueryen ende alle die lude sellene vanverwonderen aenbeden. Daer na sel hi opten berch van OLIUETEN gaenEnde also DIE GLOSE op dat woert seit Ende onse here IHESUS sellendoden So sel hi opten berch van OLIUETEN staen in sijn paulioen Ende opsinen throon in die selue stede van daer onse here te hemel voer endedaer om sel Sunte MICHIEL comen ende dodenen Ende van desen strideverstaetmen also Sunte GREGORIUS seit dat in APOCALIPSI gescreuen staetEen strijt wert gemaect inden hemel etcetera. Want bi dit voerscreuen

woert verstaetmen sonderlinge drierhande [-a] strijt die Sunte MICHIEL

gehadt heeft. Als ten eersten doe hi LUCIFER vten hemel werp Ende bidenstride dien hi dagelix heeft tegen den [-engelen] duuelen die onsquellen. Ende den derden die hi hebben sel tegens ANTEKERST. ¶ Tenvierden hietmen dese feeste Sunte MICHIELS gedenkenisse om dat wi indesen dage gedenkenisse doen van allen engelen Ende daer om sovieren wise alle gemeenlic want wi sijn hem sculdich lof ende eer tedoen om vele redenen. want si sijn onse wachters onse dienres onsebrueders ende onse gesellen ende si dragen onse zielen op inden hemelende si presentieren onse gebet voer gode Si sijn ridderen [-deren] desewigen conincs ende vertroesters der geenre die in liden sijn [167ra]

¶ Ten eersten sijn wise sculdich te eren om dat si onse wachters sijn.Want elken mensche sijn twe engelen gegeuen als enen goeden engeldieons behuet ende bewaery Ende enen quaden engel dien becoren sel.Die goede engel wert den mensche gegeuen in sijnre geboerten ende insijnre moeder lichaem ende thant als hi geboren wert ende hi blijftaltoos mit hem Want in desen drien staden so heuets die mensche nootdat hem die engel behuede Want als die mensche inden licham cleyn isso mocht hi steruen in sijnre moeder licham ende werden verdoemtEnde wanneer hi geboren is eer hi dan ter fonten quame so mocht hibelet werden vanden doepsel Ende wanneer hi sijn outheit heuet sowert hi getogen tot menigen sunden want die duuel verleit denmensche ende vermaect den mensche mit scalcheyden ende mitsmekinge verwint hi sinen wille ende brencten totten consente dersunden Ende sijn crachte ofte vermogelicheit pijnt hi hem dicwijl onderte werpen mit machte Daer om wast noot dat god den mensche gaf enengoeden engel dien behueden soude om dat hi den mensche leren selende opvueren ende behueden van valscher bedrieginge ende hineverwecke tot gode tegen die smekinge [167rb] des duuels ende dat hihine soude raden alle goet.

DIe feestelike hoechtijt des archangels Sunte MICHAEL wert huden alstwel betaemt mit deuocien begaen. Ende die engelsche weerdicheiteyschet so wat ons doer hem van gode in gedragen wert tot haren loueniet te verswigen Mer wi die snode wormkijns der eerden sijn watmogen wi weerdelic wtspreken vanden staet ende weerdicheit derengelscher geesten Van welken wi sonder allen twiuel vastelike gelouendat si ewelic salich sijn ouermids dat onuerscheyden bescouwen desgodliken aensichtes ende sonder eynde verbliden in die goede dingendes heren die allen menscheliken verstande bouen gaen Ende al en

hoertet onser cleynheit niet toe die claerheit der ewiger glorien dier sivan allen valle versekert in vreden gebruken te beduden mit enigenwoerden laet ons wat spreken vander caritaten ende gracien die si onsbewisen Want si verbliden hem wanneer wi ons tot penitencien bekerenrecht als op die gene die vanden porten der hellen werden wederroepenEnde si en sellens oec niet veronweerdigen ons onder haer geselscap terekenen welker dienres si geworden sijn. Ende dat si ons als SuntePAULUS seit te dienste gesent werden des en [167va] sel niemant onbillixdonken want die scepper ende die coninc der engelen selue heeft hemgeweerdiget neder te comen tot ons niet om gedient te werden mer tedienen Ende want ons CRISTUS minnet so dienen si ons geerne mithaerre minnen Ende sijn sorchfoudich voer ons onse vliticheiden onsegebet ende onse tranen gode te offeren ende sijn giften ende genadenons weder te brengen O heylige engelen wi sijn arme bedelaersleggende voer die duere des ouerriken conincs vol zweren ende begerenversadet te werden ende onthouden vanden crumen die daer vallenvander tafel ons heren die ghi sijt welker hoechtijt wi huden begaenHier om mogen wi wel vresen ouermits onser onachtsamigerwanderinge die heilige engelen tegen ons verwecken ende ons berouenvan haerre vandinge ende bescerminge Want also als ons haer weerdigetegenwoerdicheit notorftich is Also moeten wi oec willen wise nietverdriuen ons oefenen in dien dingen in welken wi weten dat si eenbehagen hebben Als soberheit reynicheit willige armoede gebet mittranen ende mit aendacht des herten Een stadich versuchten mitverlangen ten hemelwaerts. Ende [167vb] bouen al eendrachticheitende vrede eyschen van ons die engelen des vredes. ¶ Ten anderensellen wi die engelen eren want si sijn onse brueders ende onse gesellenWant alle goe<+de> menschen werden opgeuoert inden choren derengelen Die sommige varen inden ouersten choren die sommige indennedersten Die sommige inden midelsten elc na sijnre verdienden AlsSunte GREGORIUS seit inder OMELIEN ende oec ander leraers in desermanieren Als dat wi ten eersten den engelen gelijc ende medeformichwerden mogen ende verdienen te comen tot haren chore ist dat wihaers dienstes ende haers stadigen bewisen mit dancberheydengedenken ende haers ingeuens onderdanich sijn Ende ons als SunteBERNAERT seit in allen steden ende in allen winkelen niet alleen ons enontsien te zundigen in haerre tegenwoerdicheit Mer oec ons ontsien yette doen int heymelic daer wi alleen sijn Des wi ons scamen souden intopenbaer. ¶ Oec moeten wi na haerre manieren willen wi hem geliken

so wat wi<+goets> gode doer hem ontfangen mildelic onsen euenmenschen mede deylen Ende hem mit onsen inwendigen endewtwendigen dienste goedertierlic vorderen ende bi staen.

[168ra] DEn ARCHANGELEN die daer naest sijn mogen wi medeformichwerden so wanneer wi in onser meester innicheit mit alsulker genadenvan gode begauet werden dat wi om hemelsche dingen te smakenbouen ons seluen ter tijt ontrůct werden Ende die dan onsen bruederenallene om haer stichticheit na dat tijt ende stonde eyschet sorchfoudelicopenbaren.

DEn VIRTUTEN mogen wi medeformich werden ist dat wi ouermitsgodliker crachte ende duechdelike werken enige dingen verdienen tedoen die bouen den gemenen loep der menschen sijn Ende nochtan namanieren deser engelen een volcomen mede dogen hebben mit alremenschen crancheit ende hem te hulpe comen ende ontladen na onsenvermogen.

DEn POTESTATEN die die eerste sijn vander ander ierachien ende vandenvierden choer die mogen wi medeformich werden ist dat wi ouermitsgodliker crachte des vyants becoringe coenlic wederuechtendeverdriuen Nader leringe des apostels Sunte PETERS seggende Wederstaetden vyant ende hi sel van v vlien Daer oec Sunte AMBROSIUS of seitwederstaet den vyant sterkelic mit betruwen Want god aensiet dinenstrijt ende verbeyten mit alle [168rb] den ridderscap [-mit] derhemelscher geesten om di te cronen mit al der onuergancliker cronen.Mit deser cronen lesen wi dat die abt BENEDICTUS ewelic van godegecroent [-was] is die also manlic street om die quade begeerlicheit teverwinnen die hem also crachtelic aenuacht dat hi hem seluen alnaectonder die doornen werp Ende daer also lange in wentelde dattet vuerder temptacien te male in hem vercoelde Ende niet alleen en sellen wiin ons seluen tegens des vleisches onaerdicheit striden Mer gelijc desenengelen alle die gene die in geesteliken stride geset sijn begeren tebescermen mitter hulpen ons gebeets.

DEn PRINCIPATEN mogen wi geliken ist dat wi ouermits werken derdeuchden anderen menschen bouen gaen Ende na manieren deserengelen enen igeliken die bouen ons geset is na dat sijn staet eyschetreuerencie bewisen Ende in alle onsen werken gene verganclike mer dieere gods aensien ende alle [-verganclike] veruolginge deser werlt mitgesater herten pinen te dragen Ende recht als princen ende geweldigevorsten daer gewout ouer hebben.

DEn DOMINACIONEN mogen wi medeformich <+...> wanneer [168va]onse gemoede ouermits godliker gracien gesterct wert also dieprekelinge des vleysches onderhoudet dattet ouer al sijn scadelikebegeerlicheyden na deser manieren der engelen een heerscapyebehoude Op dat onse geest die tegens dat vleysche begeert ongehindertin gode gedragen mach werden.

DEn THRONEN die die eerste sijn vander derder ierarchien ende vanden

ouersten chore mogen wi geliken so wanneer dat onse inre menscheinwaert siet ende penset op dat strenge godlike ordel ende ondersueke.Ende alle die winkelen sijnre consciencien also vlitelic doerlide dat daerniet in en bliue dat den godliken ordel vertoornen mach. Op aldustanigegemoeden als GREGORIUS seit sittet ende rustet die almachtige god rechtals op enen hogen throon ordel doende.

DEn CHERUBINNEN mogen wi medeformich werden wanneer onsegemoede mitten godliken lichte also bestort wert dattet yets wat vanderouernatuerliker claerheit gewaer wert also dattet seggen mach mittenheyligen man IOB. Wie selt geuen dat ic bin als ic was in minen eerstendagen doe sijn licht lichtede op mijn hoeft Ende ic ouermits sinen lichtein die duusternisse wanderde Die ziele mitter claerheit des inwendigenlichtes be[168vb]schenen wert begrepen <+in> enen ouertret haersselues In welken si na manieren deser engelen al starende bescouwetonsprekelike godlike dingen.

DEn CHERAFINNEN sijn wi medeformich ende gelijc so wanneer [-wi] onseherte ouermits een ouertredende vuericheit also mitten brande deronsienliker ewiger dingen onsteken wert dat wi mit enen blidengemoede alle sienlike verganclike dingen om die minne ons sceppersversmaden ende ouerliden so mogen wi na gelijcheit deser engelenminnende bernen ende bernende minnen want dan is onse herteverwandelt in een onlesschelic vuer ende en mach niet rusten dan indenbrande der minnen Aldus mogen wi den engelen geliken oec van watchoren dat si sijn ende sellen mit hem daer in opgenomen werden istdat onse wanderinge ouermids scouwinge ende inkeer also verheuen isinden hemel dat wi oec gelijc den engelen niet en versumen dat minnenwerc inder eerden Ende als GREGORIUS seit in DYALOGO Also der minnenvan buten in wtwendiger becommernisse dienen dat wi die inwendigeruste ende dat vuer der ouerster minnen niet en verliesen. ¶ Ten lestensellen wi die engelen eren want si ons stadelic behueden ende bewarenende ons na volgen in al onsen wegen ende onse zielen ten [169ra]

lesten opuoeren inden hemel. Vanden eersten spreect Sunte IERONIMUS

Dat eens igelics menschen ziele van also groter weerdicheit is dat haervan aenbegin haerre geboerten enen engel toe gescict wort om haer tebewaren ende tot goeden dingen te bestueren Daer die goetheit godsons sceppers seer in te verwonderen is dat hijs niet en veronweerdigetdie hemelsche geesten vten palase der glorien neder te senden totonsen stubbe ende slijm der eerden Ende onser asschen ende eertscherwormkijns růeke ende achte te slaen. ¶ Dat ons die goede engelen bistaen ende bewaren dat is ons claerliken bewijst inden maechden SunteAGNIETEN ende Sunte CECILIEN diet beide getuuchden dat si den engelgods mit hem hadden Daer of seit oec DAUID die prophete Die hereheuet sinen engelen geboden van di om di te bewaren in al dinenwegen In welken woerden geruert wert die grote minne des geens diedaer gebiedet als gods Die grote oetmoedicheit der engelen dientgeboden wort Ende die grote weerdicheit der menschen daer<+t> omgeschiet Die minne gods is groot tot ons Want hi wt sendet grotehemelsche boden ende gebiedet hem ons te bewaren als voerseit is Derengelen oetmoedicheit is groot. Want onsen dienst wi die op dataensicht der eerden [169rb] crupen als wormkijns en wederseggen siniet van dat ouerste des hemels gesent te werden Ende daer om alsSunte BERNART seit so sijn wi hem sculdich int heymelic ende intopenbaer reuerencie ende weerdicheit te bewisen Want ist dat hem diegoede engelen van ons veruerren ouermits verargeringe ende lawicheitons leuens wie sel dan der boser geesten inloep mogen liden ¶ Diemenschelike weerdicheit is oec seer groot indien dat se god van alsulkerweerdicheit rekent dat hi wil dat si niet vanden menschen mer vandenengelen gedient ende geregiert werden Ende dat is den mensche grootnoot want dicwijl wert onse reden behendelic verleyt die wille wtgelocket Ende die cracht des wederstaens verdruct Ende daer om istgroot noot dat ons die goede engelen bistaen op dat onse verstandelikereden ouermits haerre wijsheit te recht gestuert werde Onse willeouermits vuericheit haerre minnen onsteken werde ende onse crachtouermits haerre vermaninge van binnen gesterct werde. ¶ Dermenscheliker weerdicheit betaemt wel der engelen dienst want diegodlike natuere is der menscheliker natueren in enen persoenonuersceyden vereniget ende toegeuoeget Ende daer om enveronweerdi[169va]gen hem die engelen niet den menschen te dienenwelker brueder dat is onse here IHESUS CRISTUS ende welker moeder datis die weerdige maget MARIA die si altoos bouen allen choren der

engelen verheuen bescouwen ¶ Die goede engelen behueden ons in alonsen wegen dat is inden leuen ende inder doot ende nader doot.Inden leuen bewaren si ons tegens des vyants becoringe ende doen onstoe nemen in duechden ende stueren ons inden wege der waerheitende des leuens welke wech CRISTUS selue is daer hi seit Ic bin die wechder waerheit ende dat leuen Inder doot sijn si ons bi ende sterken onsop dat ons die vyant ouermits veelheit der voerledenre sunden niet enwederslae ende also in wanhopen werpe Ende dicwijl plegen si densommigen niet alleen anxtuoudicheit of te nemen mer hem oec tekennen te geuen dat si behouden sellen werden Ende maken hem alsodat steruen ende haer wtuaert zuet ende begeerlic Als die propheetYSAIAS seit Gaet wt in vruechden want in vreden seldi geleyt werden.¶ Nader doot bewaren si ons oec in al onsen wegen dier sonderlingedrie is. Die eerste wech leidet totter hellen Die ander totten vegeuerEnde die derde [169vb] totten hemel. Doer een van desen drien wegenmoet onse ziele vmmer liden nader doot Ende daer als die gerechtigemensche int vterste leyt in doots noot ende steruen moet so is die goedeengel bereyt ende verbeyt der zielen wtuaert op dat hi se bescherme datsi vanden bosen engelen die haerre inder lucht verbeyden doer deneersten wech ter hellen waert niet getogen en werde Ende die menschealdus verlost mach seggen mitten prophete DAUID En had mi die hereniet geholpen ende dat ouermits sinen engel mijn ziel had altehantgewoent inder [-eerden] hellen. Die ander wech nader doot leydettotten vegeuuer In welken die goede engel der zielen bistaet ende totverduldicheit troestet ende verbeyt haers op dat hi se van alre roesticheitder gebreken gepurgiert presentieren mach in die tegenwoerdicheit dergodliker ontfermherticheit Alser gescreuen staet Mijn engel sel dileyden. Die glose Daer dijn ziele niet meer leydsmans en sel behoeuenDie derde wech nader doot leidet [-leidet] totten hemel In welken diegoede engel der zielen bi staet ende bewaert op dat hi se ongehindertvan allen bosen geesten die haer den opganc [170ra] pinen te benemenleyde inden lande der leuender. Als in een van MOEYSES boeken staet.Sich ic sende minen engel die v bewaren sel in dinen wegen Ende inleiden in dat lant dat ic dinen vaders belouet hebbe Om al dese sakenvoerscreuen so sijn wi sculdich minne ende eerweerdicheit te hebbentot allen heyligen engelen Ende want si oec onser verbeyden mit grotenverlangen mit allen heyligen Op dattie mueren haerre stat deshemelschen IHERUSALEMS ouermits ons weder maect mochten werdenEnde si te samen mitten leuenden stenen die wi sijn daer mede in

mochten werden gewroch dat god ons allen gonnen moet Ouermits dengebede ende weerdicheit der heyliger engelen wies hoechtijt wi hudenbegaen Amen.

Van Sunte IERONIMUS den leraer

IHERONIMUS was eens edels mans zone die EUSEBIUS hiet Ende

geboren van eenre stat die hiet STRYDONEN Doe IERONIMUS noch een kintwas ginc hi te ROMEN ter scolen Ende daer wert hi volmaectelic geleert inGRYEX in HEBREEUSCH ende in LATIJN. Op een tijt also hi scrijft totEUSTOCHIUM doe hi sdages TULLIUM las ende snachtes PLATONEN endeander heydene philozophen boe[170rb]ken Om dat hem inderpropheten boeke die slechte groue redenen niet en genůechde sogeuielt dat hi omtrint midůasten so siec wert aenden sage dat alle sijnlichaem cout wert dan alleen om sijn herte Ende doemen bereyde datnoot was tot sijnre wtvaert so wert hi haestelic voert ordel gods geuoertEnde doe hem die rechter vragede wat man hi waer Antwoerde hi dat hikersten waer Ende die rechter seide hem Du liegeste want du en bistegeen kersten mer du biste een poete want waer dijn scat is daer is dijnherte Ende IERONIMUS zweech ende die rechter deden zeer slaen Doeriep IERONIMUS ende seide Ontfermet v mijns here ontfermt v mijns Endedie gene dier omtrent stonden si baden den rechter dat hi deseniongelinc genade dede Ende IERONIMUS zwoer den rechter ende seideHere heb ic vmmermeer werltlike boeke of lese ic se tot eniger tijt sogelie ic dat ic dijns lochene ende versake dat ic tot geenre tijt doen enwil Ende mit desen ede so lietmen hem thant ende hi quam weder totsinen licham Ende doe vant hi hem seluen nat van tranen ende hi sachdie litteykene vanden slagen op sinen scouderen die hi voer den rechter

had ontfangen [170va] Daer na las hi mit so groter vliticheit die boekeder heiliger scriftueren als hi ye daer te voeren der heydenen boekegelesen had Van dier tijt oefende hi hem dach ende nacht inder heiligerscrifturen mit groter ernsticheit wt welken hi gierichlic sciep dat hinamaels oueruloedelic wtstorte. Doe hi .xxix. iaer out was wert hi inderkerken van ROMEN priester ende cardinael geordeniert. Ende doe LIBERIUS

die paus doot was riepen alle die lude dat IERONIMUS weerdich waerpawes te sijn Mer want hi sommiger clerken ende moniken ydelheitende oncuussche leuen plach te berispen daer om hads hem onweerdedattet yemant begeerde dat IERONIMUS paeus worde mer si pijndene te

bedriegen te verraden ende te bespotten Ende als meyster IAN BELETH

seit so bespotte sine vůlic mit eens wijfs cleet. Want op een tijt doe hiopstont om te metten te gaen so vant hi daer eens wijfs cleet neuensinen bedde dat sine vyanden daer geleyt hadden Ende hi waende dattetsijn cleet hadde geweest ende ginc daer also mede in die kerke Dithadden sijn vyande daer om gedaen om datmen wanen soude dat hisnachtes een wijf bi hem gehadt had Doe dit Sunte IERONIMUS sach liet hi[170vb] haer sotheit bewerden ende voer tot den heyligen biscop vanCONSTANTINOBEL GREGORIUM na SANTSENUM. Ende doe hi die heilige scriftvan hem geleert had toech hi inder woestinen Ende wat hi daer omCRISTO leet dat scrijft <+hi> tot EUSTOCHIUM seggende. Vele tijts was icinder woestinen ende inder woester enicheit die verueerlic is denmoniken in te wonen om die hetten der zonnen die se verbernt Sodocht mi nochtan dat ic was inden weelden ende inden dansen derioncfrouwen van ROMEN Ic verueerde mi vander mismaectheit derheiliger luden Want haer lichamen waren vander hetten der zonnenzwert geworden als een moer. Dagelix had ic daer tranen endeversuchtinge Ende wanneer mi die vaec verwan van node so ledic mijnlede te rusten op die blote eerde. mer ic zwige van spise ende vandranke om dat daer die zieken cout water dronken Ende soe wie datteryet gesodens name dattet grote oueruloedicheit ende gulsicheitgerekent was Ende nochtan daer ic was mitten scorpioenen ende mittenwilden beesten daer docht mi dat ic was inden geselscap derioncfrouwen ende in minen doden ende couden lichaem So reesnochtan in mi die begeerlicheit des vleisches ende en liet mi niet rustenEnde hier om weendic stadelic Ende dede mijn vleysch onder mitcastijnge mijns lichams dat [171ra] tegen mi vacht Ende dach endenacht brocht ic den tijt toe mit vele tranen ende druc mijns geests Endeen hielt niet op mi seluen te slaen op mijn lendene thent mi godverloste van mijnre becoringe Ende hier om liepic allene gram endewreet op mi seluen alle die woestine duer. Mer des is god mijn getugedat ic na vele tranen mi seluen vant onder die choren der engelen. Aldusdede hi vier iaer penitencie ende voer te BETHLEEM ende daer gaf hi hemte wonen bi sijns heren cribbe als een vroede beeste Ende was daer zeerarbeydende in der heyliger scrifturen in ouersettinge des ouden endenuwen testamentes als der bibel die hi lange bi hem helt ende ouerlasseneerstelic ende en woudse niemant doen te lesen eer hise wel ouersienhad ende eernstelic gecorrigiert Ende des gelijc dede hi alle sijn boekendie hi maecte of ouersettede Ende te BETHLEEM daer hi woende

vergaderde hi vele iongeren Ende plach te vasten totten auonde endedan at hi eerst Ende hi woende daer in enen heiligen leuen lx. iaerende.vi. maende Ende altoos dach ende nacht was hi onledich inderheiliger scrift. Doe hi van outheiden ende van ziecten te bedde lachdede hi een zeel binden aen enen balke daer hi hem mede liet heffenom den dienst gods te bet te horen ende mede te doen.

[171rb] OP enen auont doe Sunte IERONIMUS sat [-ende at] mit sinen

bruederen ende hoerde die auont lesse so quam daer een leuwehinkende inden cloester Ende doen die brueders sagen liepen si vanhem Mer Sunte IERONIMUS ginc hem te gemoete als enen gast Ende dieleuwe toende Sunte IERONIMUS sinen voet dat hi besien soude hoe higequetst was Ende Sunte IERONIMUS riep die brueders ende beual hemdes lewes voet te dwaen ende neerstelic die wonde te sucken Ende sivonden dat des lewes voet zwaerlic gewont was doornen Ende si warenbesorget om des lewes voet te genesen Ende doe hi genesen was liet hialle sijn wiltheit ende wanderde als een tamme beeste. Doe SunteIERONIMUS sach dat onse here den leewe daer gesent hadde niet alleenom sijn genesinge mer oec om haerre lude hulpe so beual hi desen lewebi rade der bruederen dat hi den ezel die dat cloester hadde ter weydeleyden soude ende wachtenen neerstelic. Dese ezel plach dat hout vtenbosche te halen ende also daer in den brueders te dienen Ende deselewe dede vlitelic dat hem Sunte IERONIMUS had beuolen want hi leydeden ezel ter weyden als een goet herde Ende brochten weder endebehueden wel. mer wanneer hi eten woude ende die ezel sinen dienstdoen soude so brocht hine weder te tide thuus.

[171va] OP een tijt doe dese lewe den ezel opten velde bewaerde sowert hi van vake slapende Ende daer quamen coeplude wanderende mitkemelen Ende alsi den ezel alleen zagen namen sine te hant endegingen weder van daen Doe dese lewe ontspranc ende hi den ezel sinengeselle niet en vant so liep hi herwaert ende derwaert al brieschendeEnde doe hijs niet en vant quam hi droeflic ter porten des cloesters endevan scaemten en dorst hi niet in gaen als hi plach Mer doe die bruederssagen dat die lewe later quam dan hi plach ende oec den ezel niet medeen brochte so waenden si dat hi den ezel van honger gegeten had endeen wouden hem sijn prandijs niet geuen mer si seiden Ganc ende et datander deel van den ezel datti ouer gebleuen is ende veruulle dinenhonger. mer om dat den brueders twiuelde of hi den ezel oec gegetenhadde daer om gingen si ter weyden om te sien of si yet vanden ezel

mochten vinden Ende doe si daer niet of en vonden seiden sijt SunteIERONIMUS Ende doe beual hi den lewe des ezels officie te doen Ende diebrueders hiewent hout ende leydent op den lewe ende hi droechtgoedertierliken.

OP enen dach doe die lewe sijn werc voldaen [171vb] had ginc hiwtwert totter weyden ende liep hier ende daer begerende te weten watsinen geselle gesciet waer Ende also lopende van verren sach hi dat diecoeplude quamen mitten kemels geladen Ende dat die ezel voer quamDoe die lewe sinen geselle bekende liep hi op hem al briesschende endeveriagede alle die coeplude Ende die lewe brymmede vreeslic endesloech die eerde mit sinen sterte ende dreef den ezel mitten kemels alsosi geladen waren ten cloester waerts Doe dit die brueders sagen soseiden sijt Sunte IERONIMUS ende hi seide hem lieue brueders bereytuwen gasten spise ende dwaet hem haer voete ende ontbeydet den willegodes Doe liep die lewe blidelic achter dat cloester also hi plach endeviel voer elcs brueders voeten ende bat genade al spelende mitten stertevander misdaet die hi gedaen had Ende Sunte IERONIMUS diet wel tevoren wiste ouermits den heyligen geest wat daer na comen soude hiseide den brueders Gaet ende bereyt uwen gasten dat hem notorftich isDoe quam daer een bode tot hem seggende Dat voer die poerte gastewaren die den abt geern spraken Ende doe Suntee IERONIMUS tot hemgecomen was so vielen die coeplude voer sijn voete ende baden genadevan [172ra] haerre misdaet Ende hi hiefse goedertierlic op ende beualhem dat si haer goet nemen souden ende geenre ander lude goet ensoude genaken Ende doe baden si Sunte IERONIMUS dat hi vanbenedixien half den olie ontfangen woude die die kemelen gebrochthadden Ende die heilige man woudet nauwe doen Nochtan baden sihem so lange dat hi sinen bruederen beual dat sine ontfangen soudenEnde die coeplude loefden Sunte IERONIMUS dat si alle iaer die seluemate brengen souden ende voert van haren erfgenamen ewelic doengeuen.

UOer tijts doe een igelic inder kerken sanc ende las dat hi woude doebat THEODOSIUS die keyser DAMASIUM den paeus van ROMEN dat hi enigengeleerden man beuelen zoude den dienst der heiliger kerken teordenieren Ende want die paeus wiste dat Sunte IERONIMUS volmaectelicgeleert was in GRYEX in HEBREUSCHE ende in LATIJN ende daer toe in alrewijsheit daer om beual hi hem desen dienst te ordenieren Ende SunteIERONIMUS deylde den souter in sinen ferien Ende ordenierde an elkenpsalm gloria patri Ende daer na ordenierde hi hoemen die epistelen

ende ewangelien houden soude alt iaer duer ende vele anders dat dendienst der kerken toe behoerde Daer na orde[172rb]nierde hibehoerliken den zanc Ende dit sende hi DAMASIUM den paeus ende diepreest herde zeer ende ordenierdet ewelic also te houden alle die werltduer.

HIer na dede hi tot sijnre behoef een graf maken bider cribbe ons

heren Ende doe hi xcvi. iaer out was ende vi. maent so sterf hi vol vanduechden ende goeden werken In Iaer ons heren ccc. ende xcviij. ¶ Vandesen hogen leraer Sunte IERONIMUS die een is vanden vier hoeft lerersder heiliger kerken spreect PROSPER die leraer. Die priester SunteIERONIMUS van BETHLEEM scijnt al die werlt duer ende diende daer mitsinen voerbarigen sinne ende neersticheit alle der kerken. SunteIERONIMUS seit oec aldus van hem seluen Van mijnre ioncheit heb ic miseer gepijnt te scuwen hoechdrageden moet ende stijfheit des halses dieden toorn gods verwect. Noch seit hi Inden cloester sijn vlitich endesorchvoudich inder herberginge ende wi ontfangen mit bliden aenscijnalle die tot ons comen ende dwaen hem haer voete. ¶ SEUERUS die SunteMARTIJNS des biscop van TOORS discipel was ende in IERONIMUS dagen wasseit aldus van hem in sijnre DYALOGO. IERONIMUS was geleert in GRIEX inHEBREEUSCHE ende in LATIJNSCHER talen behaluen die ander verdientendes geloues [172va] die hi had ende behaluen sijn ander deuchdenEnde niemant en mach gerekent werden tegen hem in consten. Hi hadeenpaerlic gevecht tegen die quade ende ongelouige menschen endedie haten hem want hi wederstont se altoos Die idel ende weeldigeclerken haten altoos want hi berispte haer onnutte ende quade leuenMer alle die goede menschen minneden ende hadden lief. ¶ Die wanendat Sunte IERONIMUS ongelouich was si sijn van enen onwisen endeongansen beuoelen want hi was altoos onledich inder heiligerscriftueren ende nacht noch dach en ruste hi hi en las of en bede oftescreef ende wederstont die ongelouige mitter alre meester ernsticheitende was hem haer alre stercste vyant Van welken ende oec van anderenquaden kerstinen hi vele veruolginge leet Ende hadder vele die hempersequierden Mer hoe geern hi dat leet dat schijnt wel in enen brief diehi screef tot eenre heyliger maget sprekende Ic dankes minen gode datics weerdich bin van deser werlt gehaet te werden ende si seggen dat iceen touenaer bin Mer ic weet datmen ten rike der hemelen coemt mitgoeden ende mit quaden gerufte Ende of mi alle bose menschenpersequierden ende veruolgen om die weerdicheit mijns heren ende omsinen name ende om sijn [172vb] gerechticheyt Ende of alle dese werlt

tegens mi opstonde mit scanden mit laster ende mit verdriet Ende icdaer mede mocht werden geprijst van CRISTO ende te hopen dat loonsijnre beloften wantet is een bequaem ende genuechlic veruolgendaermen van CRISTO loon of hoept tontfangen inden hemel ende dievloec en is niet quaet die verwandelt wert ten godliken loue. ¶ In hoegroter weerdicheit Sunte AUGUSTINUS die biscop desen Sunte IERONIMUS

had dat schijnt wel inden brieuen die hi tot hem seinde Endesonderlinge in enen daer hi aldus in scrijft Sinen seer geminden hereende alte zuuer in oefeningen ende om te beuangen ende om te helsenin caritaten. ¶ Anderswaer scrijft hi oec aldus van den loue SunteIERONIMUS Hi was een glorioes heremite van enen ouerheyligen leuenvier iaer lanc was hi inder woestinen mitten wilden dieren. Hi was .l.iaer lanc dat hi nie wijn of gemaecten dranc en smaecte Hi abstinierdehem also van allen vleysche ende vische dat hise nauwe en woude horennoemen Geen gecoecte spise en at hi dan twewerf inder lester zuuctenmit enen haren clede magerde hi sijn vleysch ende zwert gelijc enenmoer. Hi decte hem bouen mit sonderlingen snoden gewande Nie enwiste of bekende hi ander bedde dan die eerde Niet dan [173ra] eensdes dages en at hi dat was vrucht of blade van crude of van wortelen. Tevespertijt gaf hi hem tot sinen gebede Ende waecte daer in stadelic totterander vren vander nacht. Ende daer na als hi moede <+was> sliep hiop die eerde ende ruste totter middernacht Ende dan stont hi altoos opende was aendachtich den godliken lessen ende der heyliger scriftuerendaer hi alle die kerke mede verlichtede ende vercierde als mit duerbarengesteenten Ende hier in geduerde hi ter maeltijt toe Also seer bescreydehi dagelixe zunden als of hi enen man gedodet had Driewerf des dagesgeyselde hi sijn vleysch mit so wreden slagen dat die ryuieren des bloetsdaer wt liepen. Idel woerde scuwede [-scuwede] hi recht als eenvenijnde suucte. Nummermeer en was hi ledich mer altoos becommertinder heyliger scrift die te scriuen of den anderen te leren Wat wil icmeer seggen Mi dunct ic machen wel geliken den heyligen propheteSAMUEL die van sinen kintschen dagen of getogen heeft geweest vanderidelre leringe Ende toegeuoeget den dienst der heiliger scrifturen Endeinden lichte sijns aensichts ouermits der godliker gracien invloeyendehebben wi gesien dat licht vanden OUDEN TESTAMENTE ende vandenNUWEN Ende inder crachte ende sterkicheit [173rb] sijns arms isverstroyet dat meeste deel der ongelouiger hi heeft geweest een glorieonser crachten ende heeft ouer geset beyde die TESTAMENTEN vanHEBREUSCHER tongen in GRYEXER talen ende in LATIJNSCHER ende heeft die

bereyt gemaect. Die maniere der godliker dienste heeft hi geordeniertende bereyt den dienres der heyliger kerken. Die zwaer ende duustersentencien heeft hi verclaert ende verlicht Die twiuelachtige endeonbereyde dingen heeft hi bereyt gemaect Ende heeft bina die helekerke gesticht. Waer om hi wel groot schijnt in diepheiden deronsprekeliker wijsheyden Die natuerlike consten conde hi alsovolcomelic dat hem niemant gelijc en schijnt Alsmen geemeenlic vanhem seit. Vander scrifturen en heb ic nie sijns ghelijc bekent als ic deswel vroet geworden bin vten epistelen die hi mi gesent heeft. Hi condebina die tale van allen tongen Als HEBREEUSCH. GRIEXE. CALDEEUSCHE vanPERSEN van ARABIEN ende van MEDEN Ende haer letteren recht of hi daer ingeboren ende geuoedet waer. Wat meer. Dat IERONIMUS niet en condedat en conde bina geen mensche in natueren Dit is van sinennatuerliken gauen daer hi zeer groot in was Die nochtan daerom alleengroot geheten [173va] werden om dat si tot gode ende totter duechtgeset werden als hi waerliken dede In anderen duechden endeheylicheit sijns leuens strengicheit sijnre penitencien ende grootheitsijnre abstinencien so machmen hem wel geliken HELYAS den propheteEnde IOHANNES BAPTISTA want dese IERONIMUS en was van genen minrenleuen Daer om en sel niemant twiuelen hi en besit een vanden meestenende ouersten stoelen binnen der woninge des vaders. Want diemensche daer geloent wert naden werken Ende hi bina nadenvolcomensten leuen geleeft heeft so schijntet openbaer dat hi een isvanden meesten ende ouersten borgeren der hemelscher stat vanIHERUSALEM. Dit is een luttel naden sinne vanden loue des gloriosenIHERONIMUS Also die heilige biscop Sunte AUGUSTINUS vertellet. Ende sowie daer meer of weten wil die mach lesen dat boec van Sunte IERONIMUS

steruen

Van Sunte REMIGIUS

REmigius bekeerde den coninc van VRANCRIJC ten geloue. Want dese

coninc had een wijf die RECONDA hiet die alte goet kersten was Ende sipijndes haer zeer haren man te bekeren Mer si en mochte Doe si enensone gebaert hadde ende sine woude doen doepen so en wouts dieconinc niet [173vb] gehengen mer die vrouwe en mochte niet rustenende lach den coninc so lange aen mit groter beden so dat hijtgehengede Ende doe tkint gedoept was so sterft te hant Ende die conincseide sinen wiue Nu ist openbaer dat CRISTUS een onnůt god is om dat hi

dien niet leuende en mocht houden daer sijn geloue so seer bi verheuenmocht hebben geweest Ende die vrouwe seide hem Hier in mach icgewaer werden dat mi mijn god zeer minnet om dat hi die eerstevruchte mijns lichams ontfangen heeft Ende sprac voert dinen sone isgegeuen een rijc dat sonder gelijc beter is dan dijn rijc.Noch baerde si enen anderen sone dien si oec dede dopen mit groterpinen alsi den eersten had gedaen Ende thant wertet kint seer haestelicsiec datmen waende dattet soude steruen Doe seide die coninc tot sinenwiue. Waerlic so is dijn god cranc dat hi niemant te liue houden en candie in sinen name gedoept is. want brochtstu dusent kinder ter werltende deetstuse alle dopen si souden alle steruen Mer dit kint genasende regnierde na sinen vader Dit getrouwe dogende wijf si pijnde haerseer haren man te bekeren mer hi wederstontet alle dat hi mochte. Merhoe dat dese voerseide coninc bekeert wert [174ra] van Sunte REMIGIUS

dat is bescreuen in Sunte REMIGIUS ander hoechtijt die na dertien dagecoemt Ende doe die coninc na dat hi kersten geworden was goedenwoude die kerke van RYEMEN doe seide hem Sunte REMIGIUS dat hi hemdaer toe geuen soude also veel růůms als hi omme gaen soude binnendier tijt dat hi sijn onderslaep soude mogen slapen Ende die conincdedet alte geerne Mer een man die een můelen had binnen SunteREMIGIUS termijn hi stiet REMIGIUM wech mit groter onweerden van sijnremůelen doe hi omme ginc Ende Sunte REMIGIUS seide hem Vrient enneemtes niet herdelic dat wi dese můelen mede hebben Ende also alsdie man REMIGIUM verstoten had so keerde dat rat vander muelen wedersins omme Ende die man riep achter Sunte REMIGIUM ende seide Godsknecht coemt ende laet ons die můelen te gader hebben. Sunte REMIGIUS

antwoerde Si en sel mijn noch dijn niet sijn Ende thant versanc diemuelen in die eerde.

TIs te weten dat Sunte REMIGIUS feeste diemen begaet in Ianuario dattetis den dach sijns steruens Mer dese hoechtijt is van sijnre verheffingewant doemen na sijnre doot sijn licham droech mitter baren tot SunteTIMOTHEUS ende APPOLLINARIUS kerke so begonste hi zwaer tewe[174rb]gen neuen Sunte CRISTOFFELS kerke dat mens niet en mochteverroeren van dier stede Ten lesten baden si gode dat hi hem vertonenwoude of hi in Sunte CRISTOFFELS kerke begrauen woude wesen daer sovele heyligen lagen Ende thant doe droegen si den lichaem alte lichtelicwech ende groeuen daer eerlic in Sunte CRISTOFFELS kerke Ende omdatter vele miraculen geschieden so wieden si die kerke ende maecteneen fonte achter den altaer Ende si ontgroeuen sinen lichaem om dat

sine daer leggen wouden mer si en mochtens in geenre wijs verruerenvander stede daer hi lach Ende doe si alden nacht in bedinge waren soworden si ter middernachte ontslape Ende opten eersten dachvanOctober so vonden si Sunte REMIGIUS graf ende sinen lichaem in dievoerseide fonte vanden engelen gebrocht.

Van Sunte LEODEGARIUS

LEODEGARIUS doe hi in alre heylicheit volmaect was so wert hi biscop

gemaect te EDUNE Ende om dat hi alte zeer vermoeyt was mitten rike teregieren So maecte hi doe LOCHARIUS die coninc doot was sinen bruederconinc ouermits den wille gods ende rade der princen. Mer een man dieEUBRONIUS hiete [174va] hi pijnde hem coninc te maken enen man dieDIRC <+hiet> Niet om den orber des rikes mer om dat hi verdreuenwas vander machte Ende hier om haten die princen ende alle die ludeEUBRONIUS Ende om dat EUBRONIUS vreesde datten die coninc dieLEODEGARIUS gemaect had verdriuen soude of inden kerker te leggen.daer om vensde hi hem herde heylich te wesen ende begeerde orloefvanden coninc te gaen in enen cloester Die biscop LEODEGARIUS ende dieconinc si warens wel eens ende regierden dat conincrijc wel ende sihadden vrede mit malkander Ende dese coninc dede dien DIRC indenkerker die EUBRONIUS geern coninc gemaect had. Dese goedeLEODEGARIUS brochtet eerst op datmen den heiligen paeschdach vierensoude Ende hi deden den coninc vieren ende alle sijn conincrijc.

HIer na ouermits rade des duuels die dit benyde dat dese goede biscopso wel mitten coninc was so gingen sommige lude totten coninc endeseiden hem al liegende veel quaets van desen heyligen biscop endeverminreden zeer sinen naem also datten die coninc seer wert hatendeende sochte in alre manieren hoe hine ter doot mochte brengen Merdese heylige biscop verdroecht goedertierlic ende minnede sijn vyandeals [174vb] sijn vriende. Opten paeschdach wertet Sunte LEODEGARIUS

geseit al dat die coninc wille hadde te doen van sijnre doot mer hi enontsach hem niet want op dien seluen dach at hi mitten coninc vaneenre tafelen ende en ontvloe sinen persequierre niet Ende dese seluebiscop woende in dien cloester daer EUBRONIUS monic was Ende hidiende hem daer mit groter caritaten. Na corten dagen sterf die conincende die voerseyde DIRC wert coninc Ende om die beden ende tranenvanden volke ende om tgebot des abts vanden cloester so keerde Sunte

LEODEGARIUS weder tot sijnre kerken Ende thant doe dese DIRC conincgeworden was so ginc EUBRONIUS vluchts vten cloester ende wert desconincs drossate Ende al was hi te voren quaet nochtan was hi daer nanoch quader Ende pijndes hem al dat hi mochte desen heiligen biscopte doden Ende hi sende ridders wt diene vangen souden Doe dit diebiscop vernam vloe hi haerre gramscap Ende doe hi in sinen biscoplikenhabijt vter stat voer so vingenen die ridders ende staken hem thant sijnogen wt. Ende na tween dagen so wort LEODEGARIUS mit GARINO sinenbruder dien EUBRONIUS verbannen had gebrocht in des conincs pallaes.Doe si daer ge[175ra]brocht worden voer EUBRONIUM so geboet hidatmen GARINUM stenen soude Ende LEODEGARIUM den biscop dede hialden dach lopen beruoet op alte scerpe stenen neuen eenre ryuierenEnde doe EUBRONIUS hoerde dat LEODEGARIUS gode loefde in deser pinenso dede hi hem sijn tonge wtsnyden Ende daer na leuerde hine in eensmans hoede diene wachten soude om dat hine houden woude totnůwen ende meerren tormenten Mer dese heilige biscop en verloes sijnsprake niet Mer hi predicte ende leerde den volke twoert gods so hi bestmochte Ende hi voerseyde welken tijt ende hoe EUBRONIUS steruensoude Ende een groot licht als een crone quam op sijn hoeft Ende doedit veel menschen sagen ende si hem vrageden wat dat waer So enwoude hi niet seggen sijn verdiente noch sijn loon mer viel voer gode insinen gebede Ende dancte hem Ende hi vermaende hem allen die daerwaren dat si hem beteren souden Doe sende EUBRONIUS daer vier mannedien onthoefden souden Ende doe sine leyden wouden so seideLEODEGARIUS tot hem Brueders ten is geen noot dat ghi langer arbeit ommi te leiden mer volbrenget hier des geens wille die v gesent heeft Mitdesen [175rb] woerden worden die drie manne beruert ende vielenvoer sijn voete ende baden genade Ende doen die vierde onthoeft hadwort hi beseten mitten duuel ende wert int vuer geworpen ende alsobleef hi onsalich doot.

Twe iaer na dat dese heilige biscop gedoot was Ende EUBRONIUS hoerdehi datter vele miraculen geschieden tot des heyligen mans graue des hadhi groten nijt ende sende derwert enen ridder om te vernemen oft alsowaer als hi gehoert hadde Ende doe die ridder daer gecomen was sostiet hi des heiligen mans tumbe onweerdelic mitten voete ende rieplude Die moet steruen die geloeft dat een dode miraculen doen machEnde thant wert hi beseten vanden duuel ende bleef daer onsalichlicdoot Ende mit sijnre doot gaf hi te kennen hoe groot Sunte LEODEGARIUS

heylicheit was. Doe dit hoerde die quade EUBRONIUS had hijs noch

meerren nijt Ende pijnde hem of te doen ende te nyete te maken datgeruchte van sinen miraculen so waer hi mochte Mer also SunteLEODEGARIUS voerseit had so wert dese EUBRONIUS die quaet ende valschwas valscheliken gedodet mitten zweerde Ende wert vanden duuelenalsi selue geli[175va]eden geuoert in die helle daer god ons allen voerbeschermen moet Amen.

Van sunte FRANCISCUS

FRANCISCUS was ons heren getrouwe vrient ende knecht Ende was

geboren vter stat van ASSIJS Ende hi was een coepman tot sinen xx. Iarenin welken hi in idelheiden der werlt leefde Mer onse here castieden mitsiecten ende verwandelden haestelic in enen anderen man also dat hidoe sprac prophecien Want doe hi op een tijt mit veel anderengeuangen was ende in een alten quaden kerker geleyt So waren alle dieander die mit hem waren seer bedroeft mer FRANCISCUS was herde blideEnde doe sine gesellen des wonderde ende sine daer om berispten Soantwoerde hi hem weet dat ic mi verblide om dat ic weet ende bekennedat ic noch alle die werlt duer aengebedet sel werden voer enen sancte.¶ Op een tijt ginc hi van deuocien te ROMEN ende dede sijn cleder wtende dede eens arms menschen cleder aen ende ginc sitten onder diearme voer Sunte PETERS kerke ende bat sijn broot mitten anderen armenEnde dat soude hi van goeder begeerten ende minnen die hi totterarmoe[175vb]den had dicke hebben gedaen ia doe hi noch inder werltwas en had hijs niet gelaten om der geenre dien kenneden. Mer dieduuel pijnde hem FRANCISCUS te brengen van sinen goeden opsette endesende hem in sijnre herten een wijf die in dier stat was die welke hi welkende die seer lelic gehůeůelt ende gebůůlt was ende dreychden dathine alsodanich maken soude ten waer dat hi of liete van dat hibegonnen had Mer onse here stercten ende seide FRANCISCE nem datbitter voer dat suete ende leer di seluen versmaden op dattu mibekennen mogeste. Op een tijt quam hem een malaetsch mensche tegemoete ende al gruelde hem natuerlic voer alsodanigen menschenochtan gedochte hi der woerde ons heren Ende liep om desenmensche te cussen ende thant ontfoer hi hem Ende daer om liep hidicke daer die malaetsche woenden ende custe se. ¶ Op een tijt doe hiin Sunte DAMIAENS kerc sijn gebet dede so sprac dat cruce ons herenouermits mirakel tot hem FRANCISCE wedermaket mijnte broken kercEnde van dier tijt wert sijn gemoede gesmouten ende sijn ziele

ontsteken in der minnen CRISTI Ende die passie ons heren IHESU CRISTI

wert wonderlic geprint in sijnre herten. [176ra] Ende want onse herehem also vanden cruce had gesproken als van sijn kerke te wedermakenSo was hi also vlitich ende besorget dat te doen dat hi vercoft al dat hihad Ende gaf dat gelt altemael enen armen priester Ende doe hijt nietnemen en woude om die vrese van FRANCISCUS ouders so werpFRANCISCUS tgelt voer sijn voete ende veronweerdet als slijc. Hier omdeden zijn vader vangen Ende FRANCISCUS gaf dat gelt sinen vader wederEnde toech oec sijn cleder wt ende werpse voer sijns vaders voete Endehi dede weder een haren cleet aen Ende liep also naect ende bloot totonsen here. ¶ Hier na bat FRANCISCUS enen goeden simpelen man dathine nemen woude tot enen sone ende hi sijn vader woude wesen endehine benedien woude voer dat hem sijn vader vloecte. ¶ Op een tijt doeFRANCISCUS hoerde wat onse here sinen iongeren beual inden ewangeliedoe hi se sende te prediken So pijnde hi hem mit alle sijnre macht dat tevolbrengen ende toech wt sijn scoen ende en dede niet aen dan enenquaden roc ende gorde hem mit eenre coerden. ¶ Vele edel ende onedellude clerken ende leken lieten die werlt ouermits sinen exempel enderade ende worden sijn nauolgers Ende hi leerde hem dat si tgebot der[176rb] ewangelien souden houden ende volbrengen in volmaecterarmoeden ende in oetmoedicheiden ende in simpelheiden soudenpinen te leuen. Hi screef een regule tot sijnre behoef ende sijnrebrueders Ende INNOCENCIUS die paeus confirmierdse hem Ende van diertijt begonste hi vuerichlic te prediken ende dorpen ende steden ommete gaen. ¶ Op ene tijt seide hi tot een sinen brueder die hem heymelicstewas Huden is een knecht gods in eertrijc Om wes willen god den hongerniet en sel laten comen onder den volke Dit was hi selue want doe hidoot was doe quam die honger Ende hi openbaerde dien seluenbrueder seggende Sich nv coemmt die honger die onse here niet en lietcomen also lange als ic leefde. ¶ Sonderlinge minnede hi die armoedeende die duecht der oetmoedicheit. Want doe die brueders eens openen paesdach die tafelen gedect hadden mit witten dwelen eerliker dansi plagen. Ende doe die oetmoedige FRANCISCUS dat sach ginc hi wt endesette eens arms mans hoet op sijn hoeft ende nam enen stoc in sijn hantende ginc daer buten ende bleef staende voer die duere ende bat eenaelmisse om gode Ende doe sine riepen so quam hi in ende sat alleneop die eerde ende sette sinen stoel inder [176va] asschen Doe dit sijnbrueders sagen verwonderde hem ende worden zeer gesticht in sijnreoetmoedicheit Ende Sunte FRANCISCUS seide hem Ic sach die tafelen

verciert mit witten dwelen dat genen armen minrebrueders en gelijctDie hoechtiden ons heren gods ende sijnre heiligen en werden nietgeeert in hoecheiden of curiosicheyden der werlt idelheiden mer alleenmit oetmoedicheiden ende anderen duechden. Die armoede minnede hialso zeer in hem seluen ende in sinen brueders dat hi die armoede sijnvrouwe hiete Want so wanneer hi yemant sach die armer was dan hi datbenyde hi ende liet hem donken dat hi van dien verwonnen was. Wantop een tijt gemoete hi enen armen mensche Ende hi seide tot sinengeselle Deses menschen armoede doet ons grote scande ende si berisptzeer onse armoede Want ic heb vercoren tot mijnre rijcheit die vrouwedie armoede Ende siet si schijnt meer wt desen mensche.

OP een tijt doe Sunte FRANCISCUS enen armen man sach daer hi mitgroten medeliden op beruert wert So sprac sijn geselle tot hem Al ist datdese man arm schijnt nochtan en is machschien niemant riker van willeint lant dan hi Ende Sunte FRANCISCUS seide tot sinen geselle [176vb]Doch haestelic dinen roc wt ende giffen hem Ende valle voer sijn voeteende bidt hem dat hi di vergeue dattu hem hebste misdaen Ende desebrueder dedet oetmoedelic.

DOe hi op een tijt tot eenre stat wanderde so verrees daer ouermits desvyants werc een strijt onder den borgers Ende hi sach dat hem dieduuelen daer seer of verbliden Ende hi beual sinen geselle daer te gaenende te seggen Ic gebiede u duuelen van godes wegen ende vanFRANCISCUS wegen dat ghi alle haestelic vliet van deser stat Ende aldusworden die burgers doe die duuelen vter stat gesceyden waren wederverlijct mit malkander.

OP een tijt doe FRANCISCUS in sinen gebede was so riepen die duueldriewerf achter een bi sinen name Ende doe hi hem niet en antwoerdeseide die duuel Ten is geen zundaer so groot inder werlt wert hi bekeertgod en vergeeft hem sijn zunden Mer so wie hem seluen dodet mitherder penitencien hi en sel nummermeer bermhertcheit vercrigen MerFRANCISCUS bekende vluchts ouermits der inlichtinge gods des duuelsbedriechnisse ende dat hine vander vuericheit sijns gemoets tot enenlawen leuen pijnde te brengen Ende doe die duuel sach dat hijs also nietverwinnen en [177ra] mochte so sende hi hem aen seer grote becoringesijns vleisches Ende doe die heilige man des gewaer wert so dede hi sijncleder wt ende sloech hem seluen herdelic mit sijnre coerden endeseyde Ay brueder ezel di betaemt aldus te bliuen ende swaer slagentontfangen Mer doe sijn becoringe noch niet van hem en ginc so ginc hidaer buten al naect int snee leggen wentelen Ende maecte vij. cluten van

sne ende leydse voer hem ende seide tot hem seluen Sich dit meeste isdijn wijf ende dese ander vier sijn dijn twe sonen ende twe dochterenende dese ander twe sijn dijn knecht ende dijn maget Daer om stant opheastelic ende clede di ende hem op dat si van couden niet en steruenmer om dat di menige last der sorgen van hem piniget daer om stant opende diene vlitelic onsen here Ende aldus voer die duuel confuust vandaen Ende Sunte FRANCISCUS loefde gode ende ginc weder in sijnrecellen.

OP een tijt wert hi zeer begeerlic ten eten genodet van enen ridder dathi geerne dede om die deuocie des ridders Mer doe si souden gaensitten ter maeltijt So nam Sunte FRANCISCUS dien ridder aen een zideende seide. Brueder weet dattu huden hier niet eten en selste meranderswaer daer om doch haestelic minen raet ende ganc ende biechtetsonder vertrec al dattu van zunden in dijnre consciencien bekenste endeschicke dijn huus ende alle dijn dingen want du en selste hier niet etenmer anderswaer. Want die here wilt di lonen dattu mi mit so groterminnen ontfangen hebste in dinen huse om die ere sijns namen Endedese ridder volchde sijnre vermaninge ende biechte sijn zunden endeontfinc salige penitencie Ende doe die ander ter tafel waren gesetensterf dese ridder thant ende voer tot gode.

OP een tijt wort FRANCISCUS van enen cardinael gebeden dat hi een wilemit hem woude wonen Ende doe hi daer een wile bi hem geweesthadde so quamen die duuelen op eenre nacht tot hem ende sloegenenzeer Doe riep Sunte FRANCISCUS sinen geselle ende seide hem Dieduuelen sijn ons heren wrekers ende die sendet hi om te wreken endete castyen die misdade mer ic en gedenke noch en bekenne geenmisdaet in mi die ic ouermits die godlike bermherticheit niet gebetert enheb na mijnre macht. Mer machschien daer om sijn sine wrekers op migecomen om dat ic hier bin in groter heren houe Ende licht so en sijnsmijn arme bruederen niet te vreden Ende mogen wa[177va]nen dat ichier in groter weelden oueruloeye Hier om stont FRANCISCUS desmorgens vroe op ende ginc haestelic tot sinen bruederen.

OP een tijt doe hi in sinen gebede was hoerde hi die duuelen roepenopt ouerste des huses mit groten geruchte Ende hi ginc thant daer butenende segende hem Ende seide Ghi duuelen ic seg v van gods wegen datghi volbrenget in minen licham al dat v georloft is ende dat wil ic geernliden Want om dat ic genen meerren vyant en hebbe dan mijn lichamdaerom seldi mi wreken ouer minen vyant om dat ghi voer mi die wrake

selt nemen ouer hem Doe dit die duuelen hoerden so voeren si mitscanden van daen.

Op een tijt doe hi vermoeyt was van vele wanderens Ende hi oec tederwas van abstinencien so reet hi een luttel op enen ezel. Ende bruederLEONAERT sijn geselle die oec moede was began in hem seluen te denkenDes mans ouders ende die mine waren ongelijc inder werlt vanedelheyden ende van rijcheyden Ende siet hi rijdet ende ic ga te voeteThant bekende FRANCISCUS die gedachten sijns gesellen inden geest endeseide tot hem Ten betaemt mi niet dat ic [177vb] riden soude ende ghite voete gaen want ghi waert in der werlt edelre dan ic Doeverwondertet den brueder dat hi sijn gedachten bekende Ende viel voersijn voete ende bat hem vergiffenisse.

OP een tijt quam hem een wijf haestelic te gemoete Ende vanmoetheyden versuchte si seer Ende doe hi haer vragede wat si begeerdeseide si Vader bit voer my want ic en mach niet volbrengen een zalichopset der zuuerheit om mijns mans willen want hi is mi seer hinderlicinden dienst CRISTI Ende Sunte FRANCISCUS seide haer Dochter gancweder in vreden tot dinen man want du selste haestelic troest van hemontfangen Mer segt hem van gods wegen ende van mijnre wegen dattetnv is een tijt der salicheit ende der verdienten Ende hier na selt sijn eentijt der gerechticheit ende der wedergeuinge Ende alsi dit haren mangeset had wert hi thant verwandelt ende beloefde zuuerheyt.

Op een ander tijt was Sunte FRANCISCUS geselle op genomen inden geestende sach inden hemel onder die ander zetelen een alten sconen zeteldie mit groter glorien verciert was Ende doe hem seer verwonderdewiemen desen sconen zetel hielt So wert hem geseit [178ra] Dese zetelwort een der princen gegeuen die vten hemel viel ouermits houerdyenmer nv wert hi gehouden den oetmoedigen FRANCISCUS Daer na doe hi ofliet vanden gebede So vragede dese brueder Sunte FRANCISCUS Vader watdunct v van v seluen Ende Sunte FRANCISCUS seide Mi dunct dat ic altengroten zundaer bin ende niemant inder werlt mijns gelijc Ende doerechteuoert seide die geest in des brueders herte Besich wat visioen dusageste Want dien zetel die die houerdige verloes daer in wert verheuendie neder ende cleyne ouermits sijnre oetmoedicheit Dese oetmoedigeFRANCISCUS had lieuer datmen scande ende laster van hem seide dandatmen hem prijsde Ende seide En wilt mi niet prisen want ic en binsnoch niet versekert geen zonen noch dochteren te hebben Ende om dathi niet en woude datmen hem om sijnre heylicheit soude verheffen ofere doen Daer om bat hi sommige van sinen bruederen dat si tot hem

souden seggen herde ende onnutte woerde op dat hi hem seluen te betmocht veroetmoedigen ende vernederen Ende dit plach hi hem bigehoersamheit te gebieden Ende wanneer sine dan hieten enen [178rb]groten keerle ende enen ruden geselle ende enen onuerstandelenknecht so plach hi hem seer te verbliden ende seyde God moetigebenedien want du segste doch die waerheyt ende aldustanige woerdebetamen mi te horen. ¶ Hi was oec lieuer die nederste ende die minstegeacht dan die ouerste Ende hier om gaf hi op die macht des regimentesende eyschte enen gardiaen dien hi gehoersam mochte wesen welken hioec gehoersam was in aldat hi hem beual. Hi plach oec den bruederendaer hi mede ginc gehoersamheit te louen ende te houden

DEse heilige man FRANCISCUS ende oec dese heilige man Sunte

DOMINICUS waren op een tijt te ROMEN voer HOSTIENTE den biscop dienamaels paeus wort die aldus tot hem sprac Waer om en maken wi nietvan uwen bruederen biscopen ende prelaten die die andere leren inwoerden ende in exempelen Hier van gedeech een groot anderheitonder desen tween heyligen wie dat hier op eerst die antwoerde geuensoude. Ten lesten wert Sunte FRANCISCUS vander oetmoedicheit alsoverwonnen dat hi hem seluen achter sette ende en woude niet eerstantwoerden Ende Sunte DOMINICUS wert verwonnen [178va] vandergehoersamheit so dat hi eerst antwoerde ende seide Here mijn bruederssijn in enen goeden staet verheuen ist dat sijt willen verstaen Ende namijnre macht en sel ict nummermeer gehengen dat si tot enigen staetvan eerweerdicheiden verheuen werden. Hier na antwoerde SunteFRANCISCUS ende seide Here daer om sijn mijn brueders mijnre brueders[-minrebrue] geheten om dat si niet begeren en sellen meerre tewerden. ¶ Sunte FRANCISCUS die simpel onnosel ende ondeerlic was alseen duue hi was weder gecomen totter eerster puerheit endeonnoselheit waer om hem alle creaturen onderdanich waren alsmen totvele steden van hem bescreuen vint dat die vogelen dicke tot sinengehete ende gebode haren zanc begonnen of lieten staen. Want als hipredicte of oec mit sijn gesellen sijn getiden hielt so en conden simalkander dicke niet gehoren vanden gescalle der vogelen waer om hitot hem sprac Ghi vogelen mijn zusteren zwiget thent wi onsen hereonse getiden geseit hebben Ende die vogelen zwegen te hant thentSunte FRANCISCUS gedaen had. Ende doe gaf hi hem orlof ende thantsongen si weder

NEuen sijn celle sat op enen vigeboem altoos een eemkijn Ende hi stac

sijn hant ten venster wt ende riepse ende seide Sust[178vb]er mijncoemt tot mi Ende thant quam si op sijn hant Ende hi seide haer Sustermijn singe ende loue dinen scepper Ende rechteuoert begant te singenende en vloech niet wech eer hijt orlof gaf.¶ Op een tijt wanderde hi in enen velde daer hi vant een grote menichtevan vogelen die hi suetelic gruete ende seide Ghi vogelen mijn zusterensijt sculdich uwen scepper te louen die v gecledet heeft ende verciertmit zuuerliken plumen ende vlogelen mede te vliegen Ende v daerbouen die claerheit vander lucht gegeuen heeft ende besorget v notorftesonder uwen arbeit. Doe hi dit ende noch meer den vogelen had geseitende gepredict so begonsten si tegens hem haren hals wt te recken endehaer vlogelen te ondoen ende haren mont op te luken. ende neerstelicop hem te sien. ende ginc midden doer hem ende hi genaectese mitsinen clederen ende si en vlogen niet wech eer hi hem orlof gaf. ¶ Hiplach oec die wormkijns vten wege te rapen op dat si niet en wordenvertreden Ende den byen plach hi swijnters goet honich laten te geuenom dat si van armoeden niet steruen en souden Alle die beesten plachhi bruederen ende zusteren te hieten om dat si van enen sceppergescepen waren So wanneer hi die son[179ra]ne ende mane aensach sowert hi zeer veruult mit bliscappen ende dancte dien goeden scepperdie die scone creaturen gescepen heeft totter menschen dienste endebat hem dat si haren scepper souden minnen.

DOe Sunte FRANCISCUS in ALEXANDRIEN geherberget was mit eneneersamigen man So bat hem die goede man dat hi om tgebot derewangelien eten woude van alle dien dat hi hem voersette Ende SunteFRANCISCUS om genoech te doen des mans deuocie seide dat hijt doenwoude Ende dese man dede enen capoen bereyden Ende doe si aten soquam daer een ongelouige ende bat aelmissen om gode Ende doe SunteFRANCISCUS den naem ons heren hoerde noemen so sende hi hem sijnstuc vanden capoen dat hi voer hem had dat gebenedijt was Deseongelouige mensche hielt dit stuc vanden capoen dat hem SunteFRANCISCUS gegeuen had Ende sanderen dages doe Sunte FRANCISCUS

predicte so toonde hijt den volke ende seide Siet wat vleysch et desebrueder dien ghi eert voer heylich. Want dit gaf hi mi gisteren auont.Mer dat stuc vanden capoen doe hijt den volke toende scheent te weseneen stuc visches ende alle die lude berisptenen ende hietenen eendwaes te wesen Ende doe dese ongeloui[179rb]ge dit wiste scaemde hi

hem ende bat vergiffenisse Ende doe die zundaer hem seluen bekendeso wert dat stucke visches weder in vleysche verwandelt

OP een tijt doe hi mit sinen brueders ter tafel sat ende si woerdehadden van onser lieuer vrouwen ende haers kints armoede so stontSunte FRANCISCUS op vander tafel seer zuchtende ende wenende Endeginc sitten eten op die blote eerde om die minne die hi totter armoedenhadde ende totten genen die se inden alren hoechsten graet mit sinenexempel ons allen bewijst ende achter gelaeten heeft. ¶ Hi woudedatmen grote weerdicheit soude doen den priesteren ende haer handesonderlinge eren dien gegeuen is die weerdige consacrieringe deslichams ons heren. Ende daer om plach hi dicwijl te seggen. Waert datSunte LAURENCIUS vanden hemel quame ende ic hem ende enen armenpriester gemoete Ic soude eer des priesters hande cussen Ende tot SunteLAURENCIUS soude ic seggen Sunte LAURENS ontbeyde mijns want despriester hande hebben gehandelt des sone gods ende hebben gehadtende gecregen macht bouen alle menschelicheit. ¶ Sunte FRANCISCUS

dede vele miraculen in sinen leuen want broot dat higebene[179va]diet had genas veel zieken Hi verwandelde oec water inwijn ende een ziec mensche dier of dranc genas te hant Ende vele andermiraculen die wi om die lancheit te scuwen op dese stede niet en scriue.

DEse salige FRANCISCUS sach op een tijt daer hi lach in sinen gebede inenen visioen gode gecruust inder gelijcheit eens Seraphins die sovolmaectelic in hem printe die litteikenen sijnre passien als sijnre vijfwonden inden handen ende inden voeten ende inder ziden Als of hi seselue gehadt hadde ende gecruust had geweest Welke teykenen deseheylige man seer neerstelic verhude van alre menschen ogen. nochtanso sagense sommige menschen die wile hi leefde mer na sijnre dootsagense seer vele lude Ende dat hi dese salige litteikenen der vijfwonden warachtelic hielt dat is vertoont mit menigen mirakulen die telanc te vertellen waren nochtan willen wi daer twe of scriuen diegeschieden na sijnre doot

IN APULIEN was een canonic geheten ROGERIUS Doe dese tot eenre tijtvoer Sunte FRANCISCUS beelde stont so began hi te denken of dat oecwaer wesen mochte dat FRANCISCUS die wonden ons heren ontfangenhad in sinen licham Ende [179vb] dochte oft enige bedriechnisse wesenmochte dan oft sijn brueders visiert hadden. Doe hi dit aldus dochte sohoerde hi thant enen groten slach als van enen gescutte van enen bogeende geuoelde dat hi zwaerlic in sijn luchterhant gewont was Ende doehi in sijn hantschoe geen teyken van zericheiden en vant so toech hi se

wt ende sach aen sijn hant ene grote wonde van enen gescutte Endedaer quam so grote hetten wt dat hi van hetten ende van anxte waendeverderuen Ende doet hem berouwede dat hi dat van Sunte FRANCISCUS

gedocht had Ende hijt beliede dat Sunte FRANCISCUS die salige teykenender wonden warachtelic hadde Ende hi oec Sunte FRANCISCUS deuotelicaenbede Ende hem bat om verlossinge dier groter pinen bi sinenheyligen teikenen so wert hi na tween dagen verlost ende dancte gode.

IN een ander lant was een man die sunte FRANCISCUS seer deuoet wasDese ginc op een tijt te completen Ende men scoet op hem om hem teslaen om eens anders mans doot dies hi ontschuldich was mer menhaddet gewaent Ende hi wert daer zwaerlic gewont totter doot Daer naquam een ende stac een zweert in sijn kele. [180ra] Ende om dat hijtzweert niet wt trecken en mochte so ginc hi wech Ende dat volk liepomme al roepende Ende vonden desen man bina doot Ende termiddernacht doe die minre brueders te metten luden so began sijn wijfte roepen Here mijn stant op want die clocke roepti Ende thant hief hisijn hande op ende het scheen of hijt yemant wijsde dat hijt zweert wtsoude trecken Ende siet daer sijt alle sagen daer wert dat zweertwtgetogen ende verre verworpen recht of een sterc man geworpen hadEnde thant wert hi volmaectelic genesen Ende hi oprechte hem endeseide Sunte FRANCISCUS quam tot mi ende leide sijn heilige teykenen aenmijn wonden ende besalfdese mitter zueticheit van sinen teykenen endealso genas hi mi wonderlic Dese man had stadelic Sunte FRANCISCUS

aengeroepen in sijnre noot vanden beginne dat hi eerst geslagen werttotten eynde Ende ouermits den groten geloue ende betruwen dat hihad verdiende hi geholpen te werden tegen allen menscheliken raetouermits der verdienten des heyligen mans ende crachte sijnre heyligerwonden van welken ontellike miraculen gesciet sijn

[180rb] DOe dese heylige man naecte sijnre doot doe was hi lange siec

Ende int leste dede hi hem leggen op die blote eerde ende daer dede hialle die bruederen tot hem comen ende leyde sijn hant op elken endebenedidese ende hi gaf elc een brocke brodes also onse here dede indenwitten donredage Ende also hi plach so nodede hi totten woerde godsalle creatuere want den doot dien alle menschen ontsien ende haten dievermaende hi totten loue sijns sceppers ende ginc haer blidelic tegemoete ende noedse tot sijnre herbergen seggende Mijn zuster diedoot moet wellecome sijn Ende ten lesten gaf hi sinen geest inden

woerden sijn bedinge Ende een brueder sach sijn ziele opuaren indenhemel gelijc eenre sterren groot als die mane ende claer als die sonne.

EEn minister der bruederen geheten AUGUSTINUS verre wonende in eenander lant die lach doe oec in sinen vterste ende had lange sijn sprakeverloren. hi riep doe haestelic seggende Ontbeit mijns vader ontbeytmijns want ic come rechteuoert mitti Ende doe hem die bruedersvrageden waer om hi dat riep Seyde hi En siedi niet dat Sunte FRANCISCUS

onse vader te hemel vaert Ende te[180va]hant sterf dese voerseidebrueder ende volchde sinen vader FRANCISCUM.

DOe een vrouwe gestoruen was die grote deuocie in Sunte FRANCISCUS

plach te hebben Ende die priesters ende die clerken om haer barestonden om haer ter eerden te brengen So rechte si haer op ende riepeen vanden priesters Die om haer stont ende sprac. Vader ic wilbiechten want ic was doot ende in enen zwaren kerker geworpen omdat ic niet gebiecht en had een sunde die ic di seggen sel Mer om datSunte FRANCISCUS voer mi bat so was mi georloft weder ten licham tekeren om dese sunde te biechten Ende doe si gebiecht had endegeabsoluiert was so sterf si vluchts weder voer hem allen.

EEn arm man was enen riken man wat sculdich ende bat hem omvertrec des dages om Sunte FRANCISCUS wille Die rike man veronweerdetende sprac seer verkeerdelic mit groter houerdien totten armen man Icsel di in alsulken stat setten daer di FRANCISCUS daer du di op verlaetstenoch niemant anders en sel mogen helpen Ende thant leide hine indenkerker. Mer Sunte FRANCISCUS quam haestelic tot hem ende ontbantenvanden iser ende verlosten vanden kerker ende leyden wonderlic in sijnhuus. ¶ Vele do[180vb]den worden verwect ouermits den aenroepenvan Sunte FRANCISCUS name blinde ziende. doue horende. crepel gaende.malaetsche gereyniget. ende vele beseten menschen werden verlosset Ofdie mit enigerhande ziecheit becommert waren die mit deuocien endegoeden geloue gode aenriepen ende desen heiligen man FRANCISCUM

worden ouermits sijnre verdienten ende gebet gegeuen volmaectegesontheit. Alsmen oueruloedelic vinden mach int boec sijns heiligenleuens Daer om die meer van desen heiligen man weten wil hi seltvolcomelic daer in vinden.

DIONICIUS wert bekeert totten geloue CRISTI vanden apostel Sunte

PAULUS Hi was getoenaemt ARRIPOGITA van eenre straten daer hi inwoende die also hiete Ende in die strate stont MARS tempel Want die van

ATHENEN hieten elke strate naden god diemen daer in oefende Ende diestrate daermen desen afgod MARS in oefende die hiet ARRIPOGITA endewas de meeste strate want daer was der edelre lude hof ende die scolevanden vij. vrien consten. In deser straten woende DIONISIUS dievernoemt was te wesen die meeste philosophe Ende om dat hi so hogewas [181ra] inder godheit so hietmen hem THEOPHILUS dat beduut godesmakende. Doe CRISTUS gepassijt was ende die duusternisse quam oueral die werlt en conden die philosophen niet geweten die tot ATHENEN

waren waer om dit geschiede Want dat op die tijt die sonne gebrec leetdat was tegen der naturen om dattie mane vander sonnen wasgesceyden bina anderhalf hondert graden Want die sonne pleget alleengebrec te liden so wanneer die sonne ende die mane vergaderen dat isin die nye mane. Ende die mane was doe xv. dage out ende began tebreken Ende si was verre vander sonnen als voerseit is. Oec so en plegetder sonnen gebrec alle der werlt haer licht niet te nemen Ende oec soen mach die sonne geen drie vren lanc gebrec liden Mer dattie sonnealle der werlt haer licht hier nam dat seit LUCAS in sijnre ewangelienEnde dat en was geen wonder want die here alder werlt was in node¶ Dese donkerheit was doe in EGYPTEN Ende dit seit DYONISIUS totAPOLLOPHANI sinen geselle Doe was alle die werlt mit donkerheit bespreytthent dattie sonne neder quam totten middel des hemels ende tot harenlope daer wi philosophen onse regule of genomen hebben Ende doe wivonden dattie sonne dat ge[181rb]brec natuerlic niet liden en soudeDoe sprac ic totti O heylichdom der breder wijsheit noch onwetende derverborgentheit des groten dinges Ic segge O APOLLOPHANI een spiegel derleringe wat scriuestu desen verborgenen dingen toe waer op du miantwoerste mit enen godliken monde ende niet mit redenen dermenscheliker verstadenisse O goede DYONISIUS dit sijn die verwandelingevanden godliken werken. ¶ Noch scrijft DYONISIUS tot POLICARPUM endespreect van hem ende van APPOLLOPHANI sinen geselle aldus wi warenbeide doe geuaren tot ETHIOPOLUM Ende daer sagen wi alle die mit onswaren dat die mane tegen die sonne sat Ende wi sagen oec dat si tegender naturen vander noenen totter vespertijt recht weder onder tegen diesonne of geset was. Deser sonnen gebrec sagen wi in orienten beginnenende si quam totten eynde vander sonnen gange Daer na keerde siweder Niet in dat selue gebreken mer anderswaer strecte si haer na dierechte linie. Dit gebrec der zonnen sachmen te ROMEN ende in GRIEKEN

ende in ASIEN. ¶ Dat deser sonnen vergaen in ASIEN was dat seit EUSEBIUS

in sinen croniken Als dat hi las in eenrehande gescrifte Dat doe onse

here gecruust was dat doe in BETHANIEN welc [181va] dat in dat MINRE

ASIEN is grote eertbeuinge ende donkerheit was vander sonnen Ia meerredant ye gewas Ende dat ter sester vren vanden dage die dach verwandeltwert in die donker nacht also datmen die sterren vanden hemel sachEnde die eertbeuinge werp vele huse der neder ende oec een stat.¶ Alsmen leest in SCOLASTICA HISTORIA so worden die philosophen hiermede daer toe gebrocht dat si seggen mosten dattie god der natueren innode ende in liden was Ende datter die Elementen medeliden ophadden Men leest oec dat DYONISIUS zeide Dese nacht die nv is ende sijnduusternisse beteykent dat warachtige licht dat alle der werlt nakende is.Doe maecten die van ATHENEN desen gode enen tempel Ende want si opelken altaer gescreuen hadden wat gode elken tempel toebehoerde daerom screuen si op den altare van desen tempel In die ere desonbekenden gods Ende doe si hem wouden offeren beesten ende anderdingen ende verbernen die in sijnre eren als haer maniere was So seydeDYONISIUS hi en heeft ons [-gods] goets niet te doen mer ghi selt voerhem knielen ende hem bidden want hi en begeert geen offerhande vanbeesten mer deuocie ende innicheit des herten. ¶ Doe Sunte PAULUS teATHENEN gecomen [181vb] was doe disputierden tegen hem eenmaniere der philosophen die seggen dat der menschen salicheit alleengelegen is inden weelden des lichams Ende een pertye van eenre andersecten die seggen dat des menschen salicheit gelegen is inden duechdender zielen Ende sommige ander zeyden van PAULO wat wil desewaersager zeggen Ende sommige ander zeyden Hi schijnt te wesen eenboetscapper van nyen duuelen Ende si leydene tot der philosophenstrate om dat si daer sijn nuwe leringe ontfangen souden ende seydenhem. Du hebste eenrehande nuwe dingen in onsen horen gebracht endedaer om willen wi weten wat dattet is. Want die van ATHENEN en begerenanders niet noch oec die gaste die hier van buten leggen dan altoos watnuwes te horen ende te seggen Ende doe Sunte PAULUS al der godenaltaren gesien had ende hi onder die ander had gesien dat altaer desonbekenden gods so seide hi totten philosophen Dien god dien ghi nieten kennet noch en oefent dien boetscap ic v den warachtigen god tewesen die hemel ende eerde gemaect heeft.¶ Daer na doe PAULUS sachdat DYONISIUS bet geleert was dan die ander so seyde hi tot hem ODYONISIUS wie is die onbekende god DYONISIUS [182ra] seide Dit is diewarachtige god die onder den goden niet vertoont en wert ende hi isons onbekent Mer hi sel comen in die werlt die hier na comen sel endehi sel ewelic regnieren PAULUS seyde hem Is hi mensche of is hi geest

DYONISIUS seyde Hi is god ende mensche Ende daerom is hi onbekentwant sijn wanderinge is inden hemel Doe seide Sunte PAULUS Dit is hidien ic predike die neder gecomen is vanden hemel ende vleischontfangen heeft ende gedodet was ende des derden dages verrees hivander doot Doe DYONISIUS aldus mit sunte PAULUS disputierde so leetdaer doer die strate een blint man Ende thant seide DYONISIUS tot SuntePAULUS Sietstu desen blinden doch en in dijns gods name sien ende ic selgelouen Mer dattu hier niet toe doen en selste enige woerde dertoueryen die du licht conste seggen daermen dit mede doet Daer om selic di voerseggen die manieren der woerden die du seggen selste Dusselstu seggen In IHESUS name die geboren was van eenre maget diegecrucet was ende gedodet die verresen is ende te hemel geuaren sowerde siende Mer om dat Sunte PAULUS alle onrechte suspicie dodenwoude in DYONISIUS ende in yemant anders so woude hi dat DIONISIUS diewoerde selue seg[182rb]ggen soude Ende doe DYONISIUS den blindenmitten voerseiden woerden had beuolen siende te werden so sach hithant volcomelic Doe wert DYONISIUS gelouich ende dede hem ende sijnwijf ende alle sijn gesinde dopen Ende PAULUS leerden endeonderweessen wel drie iaer lanc dat hi cort daer na biscop wert totATHENEN Ende daer predicte hi also lange dat hi alle die stat ende eengroot deel van dien lande tot CRISTUM bekeerde ¶ Het schijnt dat SuntePAULUS desen DYONISIUM openbaerde dat hi gesien ende gehoert hadinden derden hemel alst wel schijnt. Want Sunte DYONISIUS tot menigerstede scrijft vander ierarchien der engelen ende disputiert so claerlicvander engelen officie ende van haren ordinen recht of hi daer geuoerthad geweest Ende hijt selue gesien ende gehoert had. ¶ Sunte DYONISIUS

had oec den geest der prophecien alstwel schijnt in enen brief die hiSunte IAN EWANGELIST sende Doe hi int eylant PACHMOS versent was wanthi prophetierde dat hi van daen weder comen soude ende seyde.Verblide warachtige geminde ende waerlic te minnen zeer gemint duselste werden geuryet uter ellende PACHMOS ende weder keren in ASIEN

Ende du selste CRISTO noch meer nauolgers ende zielen win[182va]nen.Ende ouerleuerense den genen die na di comen sellen. ¶ Dese SunteDYONISIUS was daer ons vrouwe sterf also hi selue scriuet ende doe hihoerde dat PETRUS ende PAULUS te ROMEN inden kerker geleit waren vanNERO den keyser so ordenierde hi enen biscop onder hem ende ginc teROMEN om dat hi se visitieren woude Ende doe dese twe apostelengemartelijt waren Ende Sunte CLEMENT Sunte PETERS discipel paeusgeworden was So sende Sunte CLEMENT DYONISIUM in VRANCRIJC Ende gaf

hem te geselscap twe heilige mannen geheten RUSTICO ende ELENTERIO

Doe DYONISIUS aldus gesent was Doe quam hi te PARIJS ende predictedaer vlitelic ende bekeerde vele menschen ten geloue ende stichte daervele kerken Daer hi in sette clerken van alrehande ordinancien SunteDYONISIUS had grote gracie van gode want so wanneer die biscopen derafgoden dicwijl onder dat volc groet geruchte tegen hem maecten. Endedie lude dicwijl wtliepen mit haren wapenen om hem te dodenRechteuoert als sine sagen so verginc hem al haer gramscap ende vielenvoer sijn voete of si worden so verueert dat si alle van hem vloen Merdie duuel hads groten nijt dat sijn oefeninge dagelix mynrede Endedattie heilige kerke altoos wassende was van gelouigen luden Daer omberuerde hi DO[182vb]MICIAEN den keyser ter wreetheit dat hi een gebotgaf So wie enen kersten vonde dat hi en soude dwingen dafgode aen tebeden Of dat hine soude pinen mit vele tormenten Hier om wert dieproest van ROMEN tot PARIJS gesent Ende daer vant hi DYONISIUS den volkepredikende Ende thant dede hine vangen ende slaen ende bespuwenende bespotten ende mit sterken iseren spannen Daerna dede hine voerhem brengen mit sinen gesellen RUSTICO ende ELENTERIO Ende doe sivromelic voer hem stonden ende volstandich bleuen inden geloue soquam daer een edel vrouwe ende seide totten proest dat haer man vulicbedrogen was van desen tween touenaren Ende men sende thant omharen man ende doe hi volstandich bleef in CRISTUS geloue so wert higedoot Mer Sunte DYONISIUS ende sijn .ij. gesellen worden seer gegeyseltvan xij. ridderen ende daer na worden si mit enen groten hoep ysers inenen zwaren kerker geleit. Ende sanderen dages leydemen SunteDYONISIUS naect op enen roester daermen bernende colen onder leydeende daer hi lach loefde hi gode ende seyde Here dijn wtspraec isvuerich ende dijn knecht heeft dat zeer gemint Doe worpen sine voerwrede hongerige beesten Ende alsi wredelic tegen hem geronnenqua[183ra]men so maecte hi een cruce tegen hem ende thant worden sisachtmoedich ende en deerden hem niet Daer na nagelde men hemaenden cruce ende daer aen wort hi alte zeer getormentet Daer na worthi weder vanden cruce gedaen ende men leyden mit sinen twe gesellenende mit vele anderen kerstenen in enen kerker Ende doe hi daer missedede ende hi den volke gods lichaem gaf so openbaerde hem daer onsehere IHESUS CRISTUS mit groter claerheyt ende hi nam broet ende gafthem seggende. Mijn lieue vrient nem dit want mit mi is dijn loon zeergroot. ¶ Hier na wert DYONISIUS weder voerden rechter gebrocht endemen pijnden weder mit nůwen tormenten Daer na sloechmen hem ende

sijn twe gesellen thoeft of mit bylen neuen den afgod MARCURIUS om datsi volstandich bleuen inden geloue Ende doe Sunte DYONISIUS onthoeftwas so stont sijn licham thant op ende nam sijn hoeft tusschen sinenarmen Ende mit eens engels geleyde ende mit groten lichte dat voer gincso droech hijt twe mylen verre van PARIJS dat was vander stede daer hionthoeft was Ende dat hiet noch DER MARTELAREN BERCH Ende daer rustsijn lichaen Ende dicke hoertmen daer dengelsche melodie Also dathaerre vele diet hoerden gelouich worden. Onder welken was LARGIA desproests [183rb] wijf die riep dat si kersten was Ende si wert thantonthoeft vanden quaden menschen ende wert gedoept in haers seluesbloede Ende haer sone diende te ROMEN onder drien keysers Mer nasijnre moeder doot quam hi weder te PARIJS ende ginc in enen cloesterEnde om dat die ongelouige vreesden dat die kersten deser tweerheyliger martelaren lichamen die Sunte DYONISIUS gesellen werenbegrauen souden daer om beual si se te verdrenken in die zee mer eenedel vrouwe node die gene ten eten die dese twe martelaren voerdenende ouer maeltijt dede si die lichamen al heymelic nemen ende groefsein haren acker. Ende doe die persecusie der kerstinen op hielt so dedesise op grauen ende groefse bi Sunte DYONISIUM. ¶ Si waren gepassijt intiaer ons heren c. ende xvi. onder DOMICIAEN den keyser Ende SunteDIONISIUS was xcvi. iaer out doe hi sterf.

INt Iaer ons heren viijc. ende .xij. in LUDOWICUS tiden die des keysersMICHIELS legate was so droegen si onder die ander giften tot LUDOWICUS

des GROTEN KAERLS soen Sunte DYONISIUS boeken vander yerarchien derengelen die vten GRYEXE inden LATIJN getogen waren die daer ontfangenworden mit groter bliscap Ende op dien dach worden in sijnre kerkenxix. sieken genesen [183va] Doe Sunte REGULUS die biscop van ORLIGENS

misse dede ende hi der apostelen namen genoemt hadde so noemde hidaer toe dese drie martelaren dat hijs en wiste DYONISIO RUSTICO endeELEUTHERIO Ende doe hi se genoemt had hads hem groot wonder wanthi waende dat si noch leefden Ende thant sach hi op die crucen vandenaltaer drie witte duuekijns die aen haerre borst deser drier martelarennamen gescreuen hadden mit verschen roden bloede Ende doe verstonthi dat dese drie heyligen gestoruen waren.

INt Iaer ons heren vic. ende xliiij. doe was in VRANCRIJC een coninc dieDANGEBRECHT hiet die van sijnre ioncheyt grote deuocie had in SunteDIONISIUM want so wanneer hi vreesde dat sijn vader toornich was Soginc hi in Sunte DYONISIUS kerke ende aenriepen in sijnre hulpen Endedoe dese coninc doot was doe wert enen heyligen man geopenbaert dat

des voerseyden conincs siele geuoert was voert ordel gods Ende doehem veel heiligen op leyden dat hi van haerre kerken geroeft had soquamen daer oec die duuelen toe om sijn ziel te trecken totter pinen.Mer Sunte DIONISIUS quam ende mit sinen gebede wert hi in corten tidenverlost vanden pynen. ¶ Die coninc CLEODENIUS hi en ondecte SunteDIONISIUS licham niet weerde[183vb]lic genoech Ende hi brac hem eenbeen van sinen arm van giericheiden ende droecht wech ende tehantwert hi verwoet.

KALIXTI pape.

KALIXTUS de heilige paeus ouermits sinen gebede so wert dat

hoechste deel van ROMEN van gode verbernt Ende IUPITERS des afgodsluchterhant wert versmouten Ende doe der afgoden biscopen dithoerden quamen si alle tot ALEXANDER den keyser ende seyden dattiegode die toornich waren datmen die mit offerhande weder te vredenmoste setten Ende doe si opten donredach des mergens haren godenofferande deden ende die hemel scoon ende claer was so blixtet alsozeer datter vier papen der afgoden ende IUPITERS tempel of verberntworden Also dattet volc van ROMEN buten der mueren vloe Doe dit dieproest van romen sach ende mercte dat CALIXTUS die paeus mit sinenclerken al heymelic woende biden TYBER So bat hi den keyser dat hi hemdie macht gaue al die kersten vter stat te verdriuen om dattie stat daermede gereyniget soude werden Ende doe hi dese macht vanden keyserhad ontfangen so voer hi mit sinen ridders tot CALIXTUS den paeus omhem te verdriuen [184ra] mer sijn ridders worden alle blint Ende doedie proest dit den keyser ontboden hadde so beual die keyser datmenopten woensdach al dat volc vergaderen soude Ende si alle MARCURIUS

haren afgod offerhande doen zouden om dat hem die afgod op desedingen een antwoerde seggen soude Ende doemen dit dede so wertdaer een maget vanden tempel die beseten was roepende ende seideCALIXTUS god is die warachtige god ende een god ende is verbolgen oponse gode Doe dit die proest hoerde so voer hi tot CALIXTUM den paeusEnde dese dede hem ende sijn wijf ende al sijn gesinde dopen Doe diekeyser hoerde dat die proest kersten geworden was so leuerde hineenen senatoer om dat hine goedertierlic vermanen soude want deseproest was alte orberlic inden gemenen dingen Ende doe hi volstandichbleef inden geloue ende in bedingen ende in vasten so quam tot hemdie voerseyde senatoor ende beloefde hem waert dat hi sijn wijf die lam

was genesen conde hi soude gelouen in sinen god Ende doe dese proestvoer haer bat so wert si thant genesen. Doe liep si totten proest endeseide Doep mi inden name CRISTI die mijn hant naemste ende mi optooch Doe wert si ende haer [184rb] man mit vele anderen luden vanCALIXTUS den paeus gedoept Doe dat die keyser hoerde dede hi se alleonthoefden dier gedoopt waren Ende Sunte CALIXTUS dede hi vijf dagehouden sonder eten ende drinken Ende doe hi sach dat hi daer vanvromer ende sterker wert so dede hine alle dage slaen ende daer nadede hine enen steen aenden hals binden ende deden doer enenvenster in enen putte werpen Mer een heilich priester nam sinen lichamvten putte ende groeffen eerlic. [¶] Hi was gepassijt int iaer ons herencc. ende xxij. onder ALEXANDER den keyser.

Van Sunte LEONAERT.

LEONAERT was int Iaer ons heren vc Ende Sunte REMIGIUS die eertsche

biscop van RIEMEN hieffen vt der fonten ende leerden in allen goedenzeden Ende sijn ouders waren die eerste in des coninx pallaes vanVRANCRIJC Die coninc had LEONAERT so lief dat hi alle die geuangene dieLEONAERT begeerde vryede om sinen wille Ende doe dat gerufte vansinen heyligen leuen wies so deden die coninc so lange mit hem wonenter tijt dat hi hem een bisdom gaue mer Sunte LEONAERT en wouts nietontfangen mer begeerde alleen te wonen inder woestinen Ende [184va]hi liet alle dinc ende quam mit sinen brueder al predikende tot eenrestede Ende doe si daer een wile in enen cloester gewoent hadden soginc sijn brueder wonen in een cluse Ende LEONART custene ende sisceyden van malcander Ende LEONAERT ginc prediken in AQUITANIEN Endeso waer hi predicte daer dede hi vele miraculen ende hi bleef wonendein enen bosch bi eenre stat daer den coninc van dien lande sijn zaelgemaect was om dat hi daer plach te iagen Ende het gesciede op enendach doe daer die coninc iagen soude dat daer die coninginne quam vangenuechten Ende si wert in arbeyde van kinde Ende die coninc ende sijngesinde weenden om der coninginnen vrese Ende doe LEONAERT harenrouwen int bosch hoerde so ginc hi derwert Ende doen die coninc riepso quam hi tot hem Ende doe hem die coninc vragede wie hi waer Soantwoerde hi dat hi Sunte REMIGIUS ionger had geweest Doe dat dieconinc hoerde so ontfinc hi goeden hope om dat hi geleert was vanenen goeden meyster Ende hi leyden totter coninginnen sijnre vrouwenende bat hem dat hi gode bidden woude voer haer dat si genesen moste

ende een kint baren op dat hi also twe bliscappen daer of hadde EndeLEONAERT volbrocht dit te hant mit sinen gebede [184vb] Ende doe hemdie coninc veel goudes ende suluers woude geuen so en woude hijs nietontfangen. Mer beualt hem den armen te geuen ende seide Ic en hebdes niet te doen mer ic begeer allene te wonen in enen bosch endeonsen here IHESUM CRISTUM te dienen ende alle der werlt rijcheit teversmaden Ende doe hem die coninc alle den bosch geuen woude seidehi Ic en wils niet al ontfangen mer ic bid v dat ghijs mi so vele geeft alsics op eenre nacht mit enen ezel omme varen mach Ende die conincdedet alte geerne Ende Sunte LEONAERT stichte daer een cloester endedaer leefde hi lange mit tween moniken in groter abstinencien Ende doedat water een mile verre vanden cloester te halen was so dede hi daerenen putte grauen Ende ouermits sinen gebede so quam die put volwaters Ende hi hiet die stat NOBILE om dat hi se gecregen had van enenedelen coninc ende daerdede hi vele miraculen Ende so wat geuangenhem aenriepen rechteuoert worden si verlost ende gingen daer siwouden Ende toenden haer bande tot enen orkonde. Van desengeuangen bleeffer vele daer mit hem wonen ende dienden <+gode>.¶ Seuen ioncfrouwen die van sinen edelen geslachte waren vercoften aldat si hadden ende quamen tot hem ende hi mededeilde hem den boschende bleuen daer [185ra] bi hem wonende ende dienden CRISTO endetogen vele lude tot haren geselscap Ende dese heilige LEONAERT sterf opdie viij. idus van nouember vol duechden ende heylicheiden Ende doehi daer vele miraculen gedaen had inder stat daer hi sterf So wert denclerken van dier stat geseit dattie stat te cleyn was om den aenualvanden volke Ende dat si hem anders waer een kerke maken soudenEnde dat si daer Sunte LEONAERTS licham eerliken souden vueren Endedie clerken waren mitten volke drie dage lanc in bedinge ende in vastenEnde si sagen dat alt lant ouerdect wert mit snee mer die stede daerSunte LEONAERTS licham soude rusten die sagen si idel Ende doe si aldusdaer ouer geuoert was so dede onse here daer sonderlinge velemiraculen inden geuangenen alst wel schijnt Want daer vele yserenbanden ende kethenen bouen sinen graue hangen Ende een greue wasdie had doen maken een alten groten ketten om die quade te veruerenEnde die had hi doen slaen in enen kip van enen toorne Ende so wie diekethen om sinen hals had ende inden kerker geleit was die vol stancswas. hi en sterf niet enen doot mer dusent doden.

HEt gesciede dat een van Sunte LEONAERTS knechten wert gebonden mitdeser kethenen Ende [185rb] doe hi bina doot was doe riep hi aen

Sunte LEONAERT in hem seluen also hi best conde dat hi die die anderverlost had dat hi hem die sijn knecht geweest had oec helpen woude.Ende thant openbaerde hem Sunte LEONAERT in een wit cleet ende seidehem Stant op ende ic sel di dese kethenen helpen dragen tot mijnrekerken. Volge mi ende ic sel di voergaen Ende hi stont op ende nam diekethenen ende volgede hem Ende doe si voer die kerke waren ontfoerhem Sunte LEONART Ende die man ginc in die kerke ende seyde den volcwat hem gesciet was Ende hinc die keten bouen sijn graf.

EEn man was die te NOBILE woende biden bosch dien die coninc SunteLEONART gegeuen had Ende hi had grote deuocie in Sunte LEONAERT endehi wert geuangen van enen tyran ende dese tyran dochte in hem seluenende seyde Dese LEONAERT vryet alle die geuangene ende alle cracht vaniser doet hi smelten als wasse. Spanne ic desen man in iser so sellenLEONAERT verlossen. mocht icken houden men souden mi wel quiten omx.m scillinge Ic weet wel wat ic doen sel. ic sel in minen toorn doengrauen enen diepen putte ende leggen daer desen man in gebonden mitiseren banden. Daer na sel ic opten mont vanden putte [185va] doenmaken een houten kiste ende daer sel ic gewapende ridders doenleggen want al breket LEONART die iseren bande nochtan en sel hi onderdie eerde niet gaen Ende doe dese tyran alle dit gemaect hadde Ende dievoerseyde man daer in was ende hi stadelic Sunte LEONART aen riep desnachtes quam LEONAERT ende keerde die kiste omme daer die ridders inlagen ende decte als doden onder inden graue. Ende daer na ginc hi mitlicht inden putte ende hielt sijns vrients hant ende seyde Slaepstu ofwakestu sich hier is LEONAERT Doe verwonderdes den man ende seidehere helpt mi Sunte LEONAERT brac sijn kethenen ende nam den man opsijn scouderen ende droechen wt Ende daer ginc hi mit hem sprekendeals die een vrient mitten anderen Ende hi leyden in sijn huus daer hiwoende.

EEn pelgrym doe hi van Sunte LEONAERT quam ende hi in ALMANIEN

gecomen was so wert hi geuangen ende inden kerker geleit.Ende diepelgrym bat hem zeer dat sine lieten gaen om Sunte LEONARTS wille Endeoec om dat hi niet misdaen en had Ende si antwoerden hem dat hi nietwt comen soude ten waer dat hi hem seluen grotelic quite Ende diepelgrym seyde weet dat ic Sunte LEONAERTS [185vb] pelgrym bin ende icmi hem beuolen hebbe Des nachtes daer na openbaerde Sunte LEONART

den here vanden castele ende beual hem dat hi sinen pelgrym soudelaten gaen Mer des morgens verwonderde dit den here als enen droemende en wouts niet doen. Opten derden nacht so nam Sunte LEONAERT

den pelgrym ende leyden vter borch Ende thant viel die toorn mitterhelfte vanden borch ende versmoorde veel lude Ende die prince bleefalleen te liue om dat hi meer scanden hebben soude mer hi brac sijnbeen.

EEn ridder was geuangen in ENGELANT Ende hi aenriep Sunte LEONAERT

Ende rechteuoert openbaerde hem Sunte LEONAERT midden inden husedaer sijt alle mit groten wonder sagen Ende hi dede den kerker op endeginc daer in ende brac die bande ende gafse den ridder in sijn hant endeleyden midden doer dat volc ende verueerde se alle mit wonder.

NOch was een ander LEONAERT die oec aldustanich was in duechden Doehi in enen cloester prelaet gemaect was so vernederde hi hem seluen inso groter oetmoedicheit dat hi mynre scheen dan si alle Ende doe velevolcs tot hem quam om gode te dienen So quamen [186ra] sommigelude totten coninc van VRANCRIJC ende seyden hem. Ten waer dat hiLEONAERT dede verdriuen die daer vele lude vergaderde onder eenmaniere van geestelicheit dattet rijc van VRANCRIJC seer minren soude Iaverderuen ende te niete gaen Ende die coninc geloefdes hem wel endebeual datmen hem verdriuen soude Ende doe die ridders tot hemquamen om hem te veriagen ende si die godlike woerde wt sinenmonde hoerden doe hadden si groten rouwe daer of ende seyden dat sisijn iongeren wouden werden. Doe dat die coninc hoerde so had hijsgroten rouwe ende bat vergiffenisse Ende hi nam den genen goet endeeer die Sunte LEONAERT verraden hadden Ende nauwe woude hijt hemweder geuen doet hem Sunte LEONAERT vele bat. ¶ Ende dese SunteLEONAERT verwerfde oec van gode dat so wat geuangen hem aenriependat hi thant verlost soude werden.

OP een tijt doe hi in sinen gebede was so quam een groot serpentcrupende van beneden der eerden in sinen scoet. mer daer om en stonthi noch niet op wt sinen gebede Ende doe hi sijn gebet geeyndet had soseyde hi totten serpente Ic weet wel dattu van dier tijt dattie menschegescepen was hem altoos on[186rb]ruste hebste gedaen mer of di enigemacht in mi gegeuen is so doch in mi dat ic verdient hebbe Mit desenwoerden vielt serpent al doot voer sijn voete. Hier na maecte hi vredetusschen tween biscopen ende seide hem dat hi sanderen dages daer nasteruen soude Aldus sterf dese oec vol duechden ende heylicheiden

Van Sunte LUCAS ewangelist

LVCAS die heilige ewangelist ons heren IHESU CRISTI was geboren wt

SYRIEN Ende voer sijnre bekeringe was hi een meyster van medicinen totANTIOCHIEN Ende hi was seer volmaect in allen duechden ende van altengoeden leuen tot gode ende tot sinen euen menschen ende tot hemseluen ende tot sinen dienste. ¶ Ten eersten was hi wel geordeniert totgode In drien manieren geschiet dat als Sunte BEERNAERT seit Als mitbegeerten mit gedachten ende mit meninge Die begeerte sel heylichwesen ende dat gedachte zuuer ende die meninge gerecht. Hi hadheylige begeerten want hi was vol vanden heiligen geest. Hi had oeczuuer gedachten want hi was zuuer van herten ende van lichaem Inwelken is te verstaen die puerheit sijns gemoets. Ten derden had hi eengerechte meninge. want in allen dingen. [186va] die hi dede socht hialleen dat welbehagen ende die ere gods.¶ Ten .ij. was hi wel geordeniert tot sinen euen kersten So wanneer wionsen euen kersten doen dat wi hem sculdich sijn te doen so sijn wi welgeordeniert tot hem. RIJCHAERDUS DE SANCTO VICTORE seit dat drie dingensijn die wi onsen euen kersten sculdich sijn Als onse vermogen onseweten ende onsen wille Dat vierde machmer toe doen dat is onse doenwi sijn hem sculdich onse vermogen in hulpen ende onse bekennen inrade ende onsen wille in begeerten Ende onse doen in dienste Ende inal desen was Sunte LUCAS wel geordeniert Want hi gaf inden eerstensinen euen kersten sijn vermogen in hulpen want in allen liden endevernoeye was hi hem by Sunte PAULUS ende en begafs oec nie ende hiwas in predicacien een hulper Also Sunte PAULUS scrijft TYMOTHEUM.LUCAS is alleen mit mi. Ten .ij. mael gaf hi sinen euen kersten sijn wetenin rade want doe gaf hi hem sijn weten doe hi bescreef tot sijnre euenkersten orber ende stichticheit dat werc der apostelen ende dieewangelien CRISTI. Ten .iij. gaf hi hem sinen wille in begeerten want hialtoos zeer begeerde sijns euens menschen salicheit Dat hi wel pijnde inpredicacien ende in leringe daer hi hem seluen altoos [186vb] toe gafsonder verdriet. Ten iiij. gaf hi hem sijn doen dat daer in te merken isdat hi onsen here dien hi waende wesen een pelgrym ontfinc in sijnreherbergen ende dede hem alden dienst der caritaten want hi wasCLEOPHAS geselle doe si gingen in EMAUS Als Sunte GREGORIUS seit SunteLUCAS was oec wel geordeniert tot hem seluen. Want Sunte BERNAERT

seit Dat drie dingen sijn die enen mensche wel ordenieren tot hemseluen ende dien heylich maken Dat is soberheit inder notorftenGerechticheit inden werken ende sachtmoedicheit van sinne In allendesen was Sunte LUCAS wel geordeniert also men claerlic merken mach

in sinen gescrifte Ende oec in dien pries dien PAULUS die apostel endeSunte IERONIMUS ende ander heyligen die van hem scriuen van hemgegeuen hebben. ¶ Hi was oec ten lesten wel geordeniert tot sinenwerke ofte dienste dat was dat ewangelium wel te bescriuen. Want sijnewangelie is ondersceyden mit vele waerheyden ende veruult mit veleorberlicheyden Ende verciert mit vele mynlicheyden Ende tisgeconformiert mit vele leraers machten Oec was Sunte LUCAS ewangeliesonderlinge ouertogen van onser lieuer vrouwen Want onse vrouwebehielt alle die woerde ende die werken CRISTI in haerre herten [187ra]Op dat sijt den genen wel soude mogen berechten diet haer vragensouden wanneer die tijt quame datmen scriuen ende prediken soudedie geboerte CRISTI ende sijn werken Hier bescrijft Sunte BERNAERT eenreden waer om dattie Engel MARIEN boetscapte dat ELYZABETH Sunte IAN

droech ende seit Daer om boetscapte hi ELYZABETTEN drachte onservrouwen Om dat als hi mi leerde ons behouders ende ons voergangerstoecoemste dat MARIA onthouden soude die tijt ende ordinancie dat sijtdaer na te bet soude mogen seggen den predicaers ende den scryuersOm dat si van allen desen verholentheyden vanden beginne volmaectelicgeleert was van den engel Want men geloeft dattie ewangelisten onserlieuer vrouwen vrageden van vele saken ende dat sijt hem volmaectelicseyde. Ende sonderlinge so ginc tot haer dese Sunte LUCAS als totterarken des testaments Ende si maecten van vele dingen seker endesonderlinge van dien dingen dat si alleen wiste als hoe haer die engeldie boetscap brochte ende hoe CRISTUS geboren wert Ende hier of scrijftoec LUCAS alleen. ¶ Sunte LUCAS ewangelie was oec geboetscapt vandenapostelen Want om dat Sunte LUCAS inden beginne niet en was mitonsen here IHESU CRISTO in [187rb] al sinen werken ende mirakulenDaer om screef hi sijn ewangelie also hijt gehoert had vanden apostelendiet sagen Also hi selue seit in enen prologus Also si ons geseit hebbendiet vanden beginne hoerden ende sagen Om datmen in tweenmanieren getuge pleget te geuen. Als van sien ende horen Daer omwoude onse here hebben twe getugen van dien dat si sagen dat wasSunte MATHEUS ende Sunte IAN. Ende twe van horen dat was Sunte LUCAS

ende Sunte MARCUS Mer om dattet getuge van dien datmen gesien heeftvaster ende sekerre is dan van horen Daer om als Sunte AUGUSTINUS seitso staen die twe ewangelisten vanden gehoerden getugen als LUCAS endeMARCUS tusschen MATHEUS ende IOHANNES die CRISTUS werke sagen om datsi des te sterker ende te sekerre sijn. ¶ Sunte LUCAS ewangelium was oecsonderlinge geprijst vanden apostel PAULUS Om dat hi mit Sunte LUCAS

ewangelien sijn woerden proefde ende confirmierde Also SunteIERONIMUS seit want die sommige houdent daer voer So wanneer SuntePAULUS in sijnre Epistelen scriuet na mijnre ewangelien dat hi dat meentvan Sunte LUCAS ewangelium Oec prees PAULUS LUCAS ewangelium herdeseer doe hi van hem screef tot die van CORINTHIEN wies lof of prijs isinden ewangelium ouer allen kerken [187va] Dese Sunte LUCAS also als IERONIMUS van hem seit sterf in maechdeliker reynicheit doe hi lxxxiiij.iaer out was ende ruste in vreden

MEn leest inder historien van ANTIOCHIEN doe die kerstene die totANTIOCHIEN waren hem seluen gegeuen hadden tot vele quader werkenSo geuielt dat haer stat beleit wert vanden TURKEN Ende doe si alteiamerlic gepijnt worden van honger ende van dorste so bekeerden sihem daer na volmaectelic tot onsen here mit penitencien. Daer naopenbaerde hem een man in onser vrouwen kerc van TRIBULI die seerscoen was in witten claren clederen Ende doe si hem vrageden wie hiwaer So seide hi dat hi LUCAS was ende dat hi van ANTIOCHIEN quamedaer onse here vergadert had die apostelen ende die martelaren dat sivechten souden voer sijn pelgryme Aldus veriageden die kerstine altheer vanden TURKEN ouermits der hulpen gods ende Sunte LUCAS derheyliger ewangelisten.

DIe heylige .xi. maechden worden aldus gepassijt. In BRITANIEN was

een kersten coninc diemen hiet NOTUS ofte MAURUS die een dochter haddie VRSULA hiete Dese VRSULA was wonderlike scoen eersam ende wijsende zeer [187vb] wel beset in allen zeden Also dat si ouer al vermaertwert Ende die coninc van ENGELANT die doe herde machtich was endemenich rijc onder hem had gewonnen Doe hi deser maget geruchte<+hoerde> So rekende hi hem alte salichte wesen waert dat sijn sonedese ioncfrouwe hebben mochte ende sijn sone had hier toe grotebegeerte Hier om senden si grote boden tot deser maget vader endeloueden hem grote giften Ende oec dreychden si die boden waert dat siidel weder keerden tot haren here. Ende die coninc VRSULEN vader wasin groten anxte om dat hem onbehoerlic dochte dat hi sijn kerstendochter geuen soude enen heydenen te wiue die die afgode oefendeEnde oec om dat hi wiste dat sijn dochter dat niet en soude willen doenende hi hem oec seer ontsach die felheit des coninx van ENGELANT Mermitter voersichticheit gods so riet VRSULA haren vader dat hi den conincsoude consentieren in deser manieren Als dat die coninc ende sijn sone

dat si VRSULEN souden geuen te solase .x. mageden Ende dat hi haer<+en>de den anderen elker geuen soude dusent mageden endedatmen die scepe bereyden soude ende datmen haer geuen soude .iij.iaer verste om haer magedom te heyligen [188ra] Ende dat hem dieiongelinc hier en binnen soude doen dopen ende CRISTUS geloue leren.Desen wisen raet vant VRSULA om dat hi sijn herte van haer keren soudeOm dat dit pijnlic ende zwaer soude wesen te doen of om dat si in desermanieren die ander mageden ten geloue CRISTI mochte bekeren Endedie voerseyde iongelinc des conincs sone ontfinc die voerwaerdeblidelic ende hi lach den vader aen ende dede hem thant dopen ende hidede al bereyden dat VRSULA geeyschet hadde. Ende VRSULEN vaderordenierde dat sijn dochter die hi herde lief had manne mit haer soudehebben die haer ende haren geselscap orberlic souden wesen Aldusvergaderden die maechden ende die manne van allen siden om ditwonder te sien Oec quamen vele biscopen tot desen mageden om dat simit hem varen zouden. Ende daer was onder PAUCELUS die biscop vanCECILIEN ende hi leydse te ROMEN Ende van daen keerde hi weder mithem ende wert mit hem gepassijt Die coninginne van CECILIEN die vanharen fellen man had gemaect als van enen wolf een lam. Doe VRSULEN

vader die deser coninginnen neue was heimelic had ontboden inbrieuen VRSULEN wille So nam si me[188rb]de haer drie dochterenBASILLEN IULIAEN ende VICTORIEN Ende ADRIAEN haer soen die liet sijn rikeom die minne van sinen susteren ende voer mit sijnre moeder ende mitsinen zusteren in ENGELANT Ende mit deser coninginnen rade sovergaderdemen die mageden wt menigen landen ende si voer altoos mithem als een leydsurouwe ende wert oec ten lesten mit hem gemartelijt.

DOe die mageden aldus vergadert waren Ende die scepe ende datnotorftich was te verteren ende alle dingen bereit waren doe seide deseconinginne haren geselscap haer heymelicheit ende si swoeren alle opeen nye ridderscap Want als nv begonsten si in spele te striden nv liepensi hier nv daer Somtijt vensden si hem dat si streden Somtijt dat sivlogen Ende si deden alle manieren van spele na dattet haere hertengenuechlic was Ende somtijt keerden si weder thuus des middages endesomtijt sauonts. Die princen ende heren vergaderden om dit wonder tesien Ende si worden alle veruult mit bliscappen ende wondere Tenlesten doe VRSULA alle die mageden bekeert had doe quamen si binnenenen dage mit enen goeden wijnde in die hauen van TILLA in GALLIEN.[188va] Ende van daer quamen si te COLEN Ende daer openbaerde dieengel gods Sunte VRSULEN Ende seide haer dat si daer alle weder souden

comen ende dat si daer gemartelijt souden werden Ende dat si van daerweder te ROMEN souden keren Ende also quamen si te BASEL toe endedaer lieten si haer scepe ende gingen te voete te ROMEN Ende die pausCYRIACUS wert seer verblijt in haerre coemst om dat hi geboren was wtBRITANIEN ende om dat hi veel nichten onder hem hadde ende hi ontfincse [-mit groter eren] mit groter eren mit alle sijnre clergien Ende opdien nacht wert den paus vertoont dat hi mit dien mageden gemartelijtsoude werden ende hi en wouts niemant openbaren mer hi doepte veleder mageden die noch niet gedoept en waren Daer na doe hi sach dattettijt was ende hi een iaer ende xi. weken die kerke geregiert had dienegende paeus na Sunte PETER so seide hi voer hem allen sijn opset endehoe hijt voergenomen had mitten mageden hem te versellen ende mithem gemartelijt te werden Ende voer hem allen gaf hi op dieweerdicheit sijnre officien ende sijn paeuscap ende si wederstondentalle Ende sonderlinge die cardinalen ende die waenden dat hi raesdeom dat hi laten woude die glorie sijnre heerlicheit ende nasot[188vb]ten wiuen volgen. Mer si en mochtens hem niet ontradenEnde hi ordenierde in sijn stede enen heiligen man paeus die <+hiet>METHEOS Ende om dat dese CYRIACUS sijn paeuscap liet tegen der clergienwille daer om deden sine vten getale der paeusen Ende van dier tijtverloren dese mageden alle die gracie die si hadden int hof te ROMEN.

DOe AFFRICANUS ende MAXIMUS dese twe quade princen van ROMEN sagendie grote menichte van dese mageden ende si mercten dat vele mannenende vrouwen tot hem vergaderden so vreesden si dattie kerstenheitdaer mede wassen souden Daer om vernamen si vlitelic wanneer desemageden wech varen souden Ende doe sijt wisten senden si boden totIULIUM haren neue die een prince was vanden HŮNEN Als dat hi een heertegen desen mageden vergaderen soude Ende wanneer si te COLEN

quamen dat hi se dan doden soude want si waren kersten. ¶ SunteCYRIACUS die paus voer aldus mit desen mageden wt ROMEN ende hemvolchde een priester die VINCENCIUS hiet die een cardinael was. ende eenander man die IACOB hiete die wt sinen lantscap van BRITANIEN teANTIOCHIEN voer ende daer was hi vij. iaer biscop Ende tottier tijt was higecomen om den paeus te visitieren. Ende [189ra] doe hi weder wechgeuaren was so hoerde hi die coemste van desen Ende doe keerde hihaestelic weder ende voer mit hem ende wert mit hem gemartelijt EndeMAURICUS die biscop van LEUITAEN die der voerseyder coninginnen vanCECILIEN neue was ende FOLLARIUS die biscop van LUCENT EndeSUSCEPICIUS die biscop van RAUENNEN Dese biscopen die doe te ROMEN

waren si voeren mit desen voerseyden maechden van ROMEN EndeETHEUS Sunte VRSULEN brudegom hi wert vanden engel ons herenvermaent in enen visioen dat hi sijnre moeder raden soude kersten tewerden want sijn vader sterf int selue iaer dat hi kersten geworden wasEnde dese ETHEUS sijn sone wert na hem coninc van ENGELANT Ende doedese mageden mitten voerseyden biscopen van ROMEN weder keerden Sowert ETHEUS vermaent van onsen here dat hi VRSULEN sijnre bruut tegemoete soude varen te COLEN ende hi daer mit haer martelaer wordeende hi dede dat hem god beual ende dede sijn moeder dopen ende hivoer mit haer ende mit FLORENTINEN sijnre ioncster suster die doeonlange kersten geworden was ende mit CLEMENT den biscop desemageden te gemoete ende worden alle mit hem gemartelijt EndeMARCULUS die biscop van GRIEKEN ende CONSTANCIA sijn nichte [189rb]die DOROTHEUS des coninx van CONSTANTINOBELS dochter was. ende oecondertrouwet was eens conincs sone. Mer eer die bruloft quam so sterfhi ende daer om loefde si reynicheit Dese worden vermaent in enenvisioen ende quamen te ROMEN ende verselleden hem mit desenmageden ende alle die biscopen ende grote scare voer genoemt quamenalle te samen te COLEN ende vonden die stat ombeleit vanden HUNEN

Ende doe die HUNEN dese lieflike scare der mageden ende alle dandersagen So ronnen si op hem mit groten gerufte Ende als wolue die opscapen lopen so doden si alle die menichte Ende doe alle die scare dootgeslagen was ende die prince tot Sunte VRSULEN quam ende hi haerwonderlike grote scoenheit sach so wert hi mit wonder beuangen endetroestese vanden mageden dier gedoot waren Ende hi loefde haer dat hise te wiue nemen soude Ende doet haer onweerde had so duerscoet hise ende also wert si gemartelijt. Ende een van dien mageden dieCORDULA hiet van anxte verberch si haer dien nacht inden scepe Mer desmorges offerde si haer seluen al willens ter doot ende ontfinc die croneder martelien Ende doe men haer feeste niet en vierde om dat si mittenanderen mageden niet gepassijt en was. Daer om openbaerde si na vele[189va] tijts eenre clusenaerster ende beual haer datmen sanderendages nader mageden dach haer feeste begaen soude Si waren gepassijt

int iaer ons heren cccc. ende lx.onder den keyser MARCIAEN.

EEn abt was die vander abdissen van COLEN verwerfde te hebben eenvanden lichamen deser mageden Ende hi beloefde haer dat hijt in eenzulueren casse soude leggen in sijnre kerken Ende doe hi dien lichaemeen iaer had gehouden onder den altaer leggende in een houten casseSo geuielt op eenre nacht doe dese abt ende sijn conuent metten

songen dat het licham opstont van onder den altaer ende neechoetmoedelic voerden altaer ende ginc midden doert choer wech daertdie moniken sagen ende hem seer verwonderden Ende die abt lieptotter cassen ende vantse idel Ende doe voer hi weder te COLEN endeseydet der abdissen Ende si gingen tottier stede daer si den lichaemgenomen hadden ende vondent daer weder Ende die abt batvergiffenisse ende bat noch om dien lichaem of om een ander endebelovede hem een zulueren casse te maken ende hi en mochte geengecrigen.

EEn geestelic man van ordine hadde dese maechden in gro[189vb]terweerdicheit Ende dese doe hi op een tijt ziec was so openbaerde [-heen]hem een alten sconen maget ende vragede hem of hi se yet kende Endedoes hem wonder had ende hi seide dat hi se niet en kende so sprac siIc bin een van dien mageden daer du so grote deuocie in hadste Endeop dattu hoechlic mogeste werden geloont so sprec om onse minne xi.m

pater noster ende so selstu ons hebben te sollaes ende beschermenissedijnre doot Ende doe dese heylige maget van hem geuaren was doevolbrocht hi thant dat si hem beuolen hadde ende daer na riep hi denabt ende dede hem olien Ende doe hi geolijt was doe riep hi haestelicdat si vlien souden ende rumen den heyligen maechden Ende doe hemdie abt vragede wat hi daer in meende So seide hi hem der maechdenbeloefte Ende doe gingen si alle wech. Ende cort daer na quamen siweder ende vonden dat hi te gode was geuaren.

SYMONIS et IUDE apostolorum

SIMON CHANANEUS ende IUDAS TADEUS waren twe brueders des mynsten

Sunte IACOBS Ende MARIEN CLEOPHAS sonen die ALPHEO te manne had DeseIUDAS was gesent van sunte [190ra] THOMAS den apostel tot ALBAGARIUM

den coninc van EDISSEN nader opuaert ons heren IHESU CRISTI Want menleest in SCOLASTICA HISTORIA dat ALBAGARIUS dese coninc onsen hereIHESUM CRISTUM enen brief sende in desen woerden ALBAGARIUS

EUCHANIUMS zone IHESUM den saligen behouder die gecomen is inIHERUSALEM saluut. Ic heb gehoert vanden gesondicheiden die du geefsteals dattu alle siecten geneseste sonder medicijn of crude ende dattu denblinden doetste sien ende den krepelen gaen ende die malaetschereynigeste ende dattu oec die doden verwectste Ende om dat ic al ditgehoert heb so denke ic in minen moet dattu god biste die gecomen

biste vanden hemel om dit te doen of dattu die sone gods biste die ditdoetste Ende daer om bid ic di dattu di geweerdigen wilste te pinen totmi te comen ende mijn siecte te genesen daer ic lange mede gepijnt hebgeweest Oec heb ic gehoert dat die IODEN tegens di murmurieren endedi verraden willen Daer om com tot mi want ic heb een cleyn eersamstedekijn dat ons beyden genoech wesen sel. ¶ Onse here IHESUS CRISTUS

screef hem weder in desen woerden Salich bistu dattu in mi geloefsteeer du mi gesien hebste Want van mi is gescreuen Die mi niet en[190rb] sien sellen gelouen Van dien dattu aen mi scriueste dat ic totticomen soude weet dat ict al volbrengen moet daer ic om gesent bin Merwanneer ic op genomen bin so sel ic een van minen iongeren tot disenden die di genesen sel. Doe die voerseyde coninc ALBAGARIUS sach dathi CRISTUM in sinen licham niet sien en mochte also IOHANNES

DAMASCHENUS seit so sende hi enen maelre tot onsen here dat hi eenbeelde na hem malen soude op dat him doch inden beelde sien mochtedien hi inden persoen niet bescouwen en mochte Ende die maelre enmocht CRISTUM sijn figure niet malen om die grote [-maelre] claerheit diedaer lichtede ende blencte wt sinen aensicht Doe dat onse here sach doenam hi des maelres cleet ende leidet op sijn aensicht Ende printede alsodat beelde sijns aensichts daer in Ende sendet den coninc ALBAGARIUM

diet begeerde. Ende hoedanich ons heren beelde was dat is bescreuen indie voerseide hystorie want hi was wel geoget ende had sconewijnbrawen ende een gerect aensicht mit nederhangenden wangen dateen teyken der rijpheit was Ende mit weltematen blosender verwenEnde aen sijnre nesen ende monde en mochtmen niet verwinschen.

[190va] ¶ Men seit dattie brief die onse here IHESUS CRISTUS screef vanalso groter macht is dat in die stat van EDISSEN geen heyden nochongelouich mensche wesen en mach noch geen tyran en mach hemderen Want so wanneer yemant tegen dese stat gewapent quam So stonteen gedoept kint op die poerte vander stat ende las die epistele Op dienseluen dach so vloen die vyanden van vresen of si maecten vrede mithem Aldus placht wilneer te gescien mer namaels wort de stat vandenSARRAZINEN gewonnen ende besmet mitten heydenschen volke Ende haerbeneficie wort hem genomen om hare zunden wille.

NA dien dat onse here te hemel geuaren was alsomen leest in SCOLASTICA

HISTORIA so sende Sunte THOMAS die apostel Sunte IUDAS die THADEUS hiettot ALBAGARIUM den coninc also hem onse here beloeft hadde Ende doehi daer quam ende hem seide dat hi CRISTUS ionger was dien hi hemgeloeft had te senden Doe sach die coninc in IUDAS aensichte een

wonderlike claerheit Ende van wonderen ende vresen so aenbede hionsen here IHESUM CRISTUM ende seyde tot hem Du biste waerlic IHESUS

CRISTUS des gods soens ionger die mi loefde ende screef Ic sel di sendeneen van minen iongeren die [190vb] di genesen sel. IUDAS antwoerdehem Geloefstu inden sone godes so selstu hebben al dat dijn hertebegeert ALBAGARIUS seide hem Ic gelou<+e> waerliken in hem ende icsoude geerne die IODEN verslaen dien cruusten had ics macht ende enbelettent die van ROMEN niet Also men leest so was dese ALBAGARIUS

malaetsch Ende Sunte IUDAS nam den brief dien onse here den conincgesent hadde ende leyden op sijn aensichte ende bestreec daer medesijn lijf Ende thant wert hi genesen. ¶ Sunte IUDAS die apostel predicteeerst in MESOPOTHANIEN ende in PONTEN Ende Sunte SYMON in EGYPTEN

Ende daer na quamen si beide in PERSEN ende si vonden daer twetoueraers SORORES ende ARPHAXAT die Sunte MATHEUS verdreuen had wtETYOPHIEN.

NARADACH die coninc van BABILONIEN soude doe te stride varen tegen dievan INDIEN ende hi en conste geen antwoerde ontfangen van sinengoden Ende daer om voeren si totten afgoden vander naester stat Endedaer was hem geantwoert dat haer gode hem niet geantwoerden enmochten om der apostelen wille die daer gecomen waren Doe deedsedie prince sueken Ende doe si geuonden waren ende voer hem gebrochtvragede hi hem wie si waren Ende van waen ende waer om si [191ra]gecomen waren Ende die apostelen seyden wi sijn IODEN ende knechtenons heren IHESU CRISTI Ende wi sijn hier gecomen om u zalicheit Dieprince seide Als ic salich ende gesont weder gecomen bin vanden strideso sel ic v horen. Die apostelen seyden hem Het behoert v bet dattu nvdien bekenneste mit wes hulpe du dijn vyande verwinnen mogeste oftot dinen wille brengen zonder strijt Doe seide hem die prince Ic sie datghi machtiger sijt dan onse gode daer om bid ic v dat ghi ons voer segtdat eynde vanden stride. Die apostelen seyden hem Om dattu wetenselste dat dijn gode logenachtich sijn so beuelen wi hem dat si vantwoerden dies ghi hem vragen selt Ende alsi v seggen dat wi inderwaerheit weten dat hem onkundich is so sellen wi logen proeuen wtharen monde. Ende doe die prince den afgoden vragede hoe die strijtvergaen soude So antwoerden <+si> dat een groot strijt wesen zoudeende dat in beyden siden vele volx verslagen soude werden Doelacheden die apostelen Ende die prince seide Du lacheste ende ic bin ingroten anxte Doe seiden dapostelen En ontsich di niet want die vrede ismit ons al hier. Want mergen te noentide sellen comen die legate van

INDIEN [191rb] ende sellen hem onder di geuen sonder striden Doebegonsten die biscopen der afgoden te lachen ende seiden totten princeDese willen di sonder hude doen sijn om dat dijn vyanden dionuersienlic ouercomen sellen. Die apostelen seiden wi en hebben diniet geseit Ontbeyde een maent. Mer ontbeyt enen dach ende du selstemit vreden verwinnen Ende die prince dede die apostelen ende diebiscopen beyde houden Om dat hi die gene eren woude die waerseyden ende om dat hi castien woude die logenachtige. ¶ Sanderendages gesciedet also die apostelen geseit hadden Doe woude die princedie biscopen verbernen. mer die apostelen verbodent ende seyden dat siniet gecomen en waren om die leuende te doden mer om die dodeleuendich te maken. Doe wonderdes den prince zeer dat si die biscopenlieten leuen ende oec om dat si geen gauen ontfangen en wouden Endehi leid se in totten coninc ende seide Here coninc dit sijn godeverborgen inder menschen gelikenissen Ende doe die prince denvoerseyden touenaers geseit had al dat die apostelen hadden gedaenDoe seiden die [-apostelen] touenaers dattie apostelen quade ludewaren die valschelic dat rike verraden wouden Ende die prince seyde[191va] Of ghi dorret so stridet tegen hem Die toueraers seiden wilstusien dat si voer ons niet en sellen dorren spreken so doet voer onscomen alte wel sprekende lude Ende dorren si voer ons spreken soselstu proeuen dat wi sot ende ongeleert sijn Ende doemen veleaduocaten voer hem brochte doe worden si also stom dat si te male nietgewisen en mochten wat si spreken wouden. Ende die touenaers seidentotten coninc Om dat ghi weten selt dat wi gode sijn so sellen wi selaten spreken Mer si en sellen niet mogen gaen ende wi sellen se wederdoen gaen ende wi sellen doen dat si niet en mogen sien mit openenogen. Doe dit die touenaers al gedaen hadden doe leyde die prince dieaduocaten die zeer bescaemt waren voer die apostelen Ende alsi sequalic gecleet sagen so versmaden sise. Sunte SYMON antwoerde Dicwijlist gheschiet datmen in vergulden kisten roekelose dingen heeftgesloten ende datmen in houten kisten veel costeliker dingen heeftgeleit Ende so wie enich dinc begeert te vercrigen hi en merct niet diecierheit diemen draget. mer datmen daer in draget dat begeert hi Endehi seyde voert wildi gelouen die afgode te laten ende den onsienlikengod te aenbeden so sellen wi een cruce maken voer v voerhoeft ende ghi[191vb] selt die toueraers verwinnen Ende doe si dit beloueden te doenso maecten hem die apostelen een cruce voer haer voerhoeft Ende doegingen si weder in tot den coninc voer den touenaers Ende die

toueraers en conden die aduocaten niet verwinnen mer si worden seervan hem bespot Doe worden si gram ende deden comen een menichtevan serpenten Ende thant dede die coninc die apostelen comen ende siraepten haer mantelen vol serpenten ende worpense op die touenaersende seyden In ons heren name so en sterft niet mer die serpentenmoeten v quellen also dat ghi van anxt ende van pinen roepen moetDoe die serpenten haer vleysch aten doe riepen die touenaers als wolueEnde die coninc ende die ander lude baden den apostelen dat si dietouenaers wouden laten doden vanden serpenten. Mer die apostelenseiden Wi sijn gesent om die doden leuendich te maken ende niet omdie leuende te doden Daer na deden die apostelen haer gebet endebeualen den serpenten dat si wt suken souden alt venijn dat si in hemgescoten hadden. Ende dat si daer na wech souden gaen. Ende doe dieserpenten dat venijn wtsoken so hadden die [-serpenten] touenaersmeerre pine dan doe si haer vleisch [192ra] aten Ende dapostelenseiden totten touenaers drie dage sel di pine hebben ende daer na sel digesont wesen op dat ghi v quaetheit laten moget Ende doe dietouenaers drie dage lanc sonder eten ende drinken waren ende sonderslapen in groter pinen Doe quamen dapostelen ende seiden tot hemOnse here en wil niet hebben enigen bedwongen dienst Daer om staetop ende gaet en wech ende doet dat ghi wilt Mer dese touenaers bleuenin haerre quaetheit ende vlogen vanden apostelen ende beruerden alBABILONIEN tegens hem.

HIer na wert eens princen dochter een kint dragende Ende si gaft thantenen heyligen dyaken ende seyde dat hi se vercracht hadde Ende doedie ouders deser deernen den dyake doden wouden so quamen dieapostelen daer toe ende vrageden welc tijt dat kint geboren was Siseiden huden ter eerster vren vanden dage Die apostelen seiden brengthier dat kint ende oec den dyake die ghi wroeget Doe si dat gedaenhadden doe seiden die apostelen totten kinde In ons heren name sosegt ons du kint of dese dyake di wan. Dat kint seyde Die dyake is zuuerende ende reyn ende heylich ende en besmette nye sijn lijf Doe [192rb]baden die lude den apostelen dat si vragen souden wie dat dit gedaenhad Mer dapostelen seiden Ons behoert den ontsculdigen teontsculdigen ende den sculdigen niet te bedragen.

TE dien tiden gesciede dat twe wilde beesten elc wt haren hole liepenende doden alle die genen die tegens hem quamen Ende die apostelengingen daer toe ende maecten se sachtmoedich als lammeren Ende doedie apostelen van daer wouden gaen so batmen hem dat si daer bliuen

wouden ende si bleuen daer een iaer ende drie maende ende daer enbinnen doepten si meer dan .ixm. menschen behaluen die kinder. Desetouenaers quamen tot eenre stat daer lxx. biscopen der afgoden warendie si alle beruerden tegen die apostelen dat si se dwingen souden dieafgode aen te beden of dat si se doden souden Daer om doe dieapostelen alle die prouincien doer gegaen waren ende si in dievoerseyde stat quamen om aldaer te prediken so begrepense dievoerseyde biscopen mitten volke ende leiden se totter sonnen tempelEnde die duuelen begonnen vten afgoden te roepen wat is ons ende vapostelen des leuenden gods Siet wi verbernen nu ghi hier [192va]coemt. Doe openbaerde daer een engel den apostelen ende seide kiesteen vanden tween Anter deser lude verderfnis of v martelie Ende dieapostelen seyden Wi begeren dat dese bekeert werden ende wigemartelijt werden ende si maecten een gestille ende seiden tottenvolke Om dat ghi weten selt dat dese beelden vol duuelen sijn siet sobeuelen wi hem dat si wt gaen ende dat elc sijn beelde breke Enderechteuoert quamen vten beelde twee zwerte naecte moeren endebraken die beelden ende voeren wech Al roepende Doe dit der afgodenbiscopen sagen liepen si op die apostelen ende sloegense doot Ende opdie vre wast seer scoen weder nochtan begonstet doe so seer teblixemen ende te donren dat hem die tempel sceyde in drien delenEnde die twe touenaers worden verwandelt in colen. Mer die voerseydeconinc van BABILONIEN hi voerde der apostelen lichamen in sijnre statende begroefse eerlic ende maecte een sonderlinge grote kerke inhaerre eren.

QUINTIJN

QUINTIJN was geboren van ROMEN van edelen geslachte ende hi quam

te AMBIANEN ende daer dede hi vele miraculen Ende ouermits denbeuelen MAXIMIANUS des keysers wert hi geuangen Ende die proestvander stat deden lange slaen thent [192vb] hi bina doot was Ende daerna leyde hine inden kerker mer die engel gods verlosten Ende daer naginc hi midden inder stat ende predicte daer den volke ende daer werthi echter geuangen ende gerect aen enen stake also dat sijn aderenscoerden ende men sloechen iamerlic mit zenuwen van ossen Ende mengoet op hem mit siedende pec ende olie ende smout ende hi bespotteden rechter. Doe wert die rechter gram ende dede hem inden montwerpen calc ende edic ende mostaert Mer doe hi noch volstandich bleef

doe wert hi geuoert tot VERAMUNDUS Ende men sloechen twe grotenagelen inden hoefde totter hernen toe Ende x. nagelen sloechmen hemaen sijn vingeren tusschen dat vel ende den nagelen Dae<+r> na werthi onthoeft ende sijn licham wert geworpen in een ryuiere Ende daerlach hi lx. iaer in Daer na wert hi aldus geuonden Doe een vrouwe inbedinge was vermaende haer dengel gods dat si varen soude totVERAMUNDE Ende dat si op die stat die hi haer wijsde soude sueken SunteQUINTIJNS licham Ende dat sine eerlic soude begrauen Ende doe sigecomen was tottier stat so begonste thant Sunte QUINTIJNS licham tevlieten onbesmet ende al geheel mit sueten roke ende si groeffen eerlicende daer verwerfde si dat licht haerre ogen dat si [193ra] vanouderdom verloren hadde Ende doe si daer een kerke gestichtet had inSunte QUINTIJNS ere so voer si weder al gesont tot haren lande Endedancte gode ende Sunte QUINTIJN den heyligen martelaer.

ALre heiligen dach was geordeniert om vier zaken Eerst om enen

tempel die gewyet was. Ten ij. om te verhalen datmen achter gelatenhad. Ten .iij. om datmen die roecloesheyden ende versumenissen daermede verhalen soude Ten iiij. om dat wi te lichteliker soude vercrigendat wi bidden. ¶ Ten eersten was dese feeste geset om die wijnge vanenen tempel Doe die van ROMEN alder werlt onder hem hadden doemaecten si enen alten groten tempel ende int middel des tempels settensi haren afgod Ende si setten al omme ende omme dien afgod die anderafgode vanden prouincien die onder hem waren also dat si mit harenaensichten gekeert stonden tot haren afgod Ende daer om so wanneerdat enich prince tegen die van ROMEN was so hadden sijt gemaect mitduuelen dat die afgod van dier prouincien daer die prince here of wasdie hem tegens was sinen rugge keerde totten afgoden van ROMEN Endedan senden die van [193rb] ROMEN een groot heer tottier prouinciendie se te male verwoeste. Want die ROMEYNE en lieten hem daer nietmede genuegen dat si in haerre stat hadden die afgode van allenprouincien Si en maecten oec elken afgod enen tempel in haerre stat totharen loue om dat si se heren hadden gemaect van allen prouincien Merom dat alle die afgode niet en mochten hebben elc haren tempel somaecten si mit haerre sotheit enen meerren ende wonderliken tempelindie ere van al haren afgoden ende dien hieten si oec tot allen godenEnde dat fundament des tempels leyden si ront om daer mede tebewisen die ewicheit van haren goden. Mer namaels alst gods woude soviel desen tempel ende daer bleef bouen een open gat.

Int Iaer ons heren vj.c ende vijf doe die van ROMEN CRISTUS geloue wederontfangen hadden Doe verwerf BONIFACIUS die vierde paeus naGREGORIUS van FOCAS den keyser desen tempel te gebruken na sinenwille Ende doe dede hi daer wt scobben ende vegen alle die vuulheitvanden afgoden Ende hi consacrierde dien tempel opten vijften dachvan meye In die ere onser lieuer vrouwen ende allen martelaren Ende hihiete dese kerke ONSE VROUWEN TEN MAR[193va]TELAREN. Mer daer naquam een paeus die GREGORIUS hiet die ordenierde datmen desen dachvieren soude opten eersten dach van nouember om dattet volc dan isbet <+is> voersien van lijftochten ende van coorn ende van wijn wantdaer te voren en plagens die van ROMEN niet te vieren Want tot dierfeeste plach te comen een ontellike menichte van volke Ende omtgebrec der lijftocht so en conden si hem niet geuen te vieren ende daerom wort dien dach verleyt Ende die paeus ordenierde datmen desendach al die werlt duer vieren soude in die ere van allen heiligen Alduswert desen tempel gewyet allen heyligen die te voren gewyet was allenafgoden Ende daermen veel afgode plach te oefenen daer eertmen endeloeft men nv deuotelic allen heiligen. ¶ Ten .ij. mael was dese feestegeset om te verhalen datmen achter gelaten hadde Want daer sijn veelheyligen daer wi geen feeste of gedenkenisse of en hebben Ende oec enmogen wi die dage alre heyligen niet vieren <+om> datter so vele isende oec om onse crancheit want wi sijn cranc ende onuermogendeende en mogens niet al gedoen om den corten tijt want wi en soudenniet tijts genoech hebben. Want [193vb] Sunte IERONIMUS seit in eenreepistelen die hi scrijft voer in sinen kalendier Dat geen dach binnen deniaer en is sonder den iaersdach daer en sijn vijfdusen<+t> martelarenin gedodet Ende daer om so heeftet die heilige kerke wel geordeniertwant wi alder heiligen dach niet en mogen vieren sonderlinge. dat wisedoch dan alte gader mogen eren. Waer om dattet geordeniert is dat wivieren die dage der heyligen. Daer toe seit meyster WILLAM VAN

ANTICHIODORE ses redenen Die eerste is om die ere die wi gode doen omdat wine eren in sinen heyligen Want wie die heyligen eert hi eertsonderlinge die gene die se heylich heeft gemaect dat is god. ¶ Dieander sake is om die hulpe van onser crancheit. Want bi ons seluen enmogen wi geen salicheit vercrigen ende daer om ist noot dattie heyligenvoer ons bidden Ende om dat ons van hem mach werden geholpen daerom doen wi hem eer. ¶ Ten derden om te meerren onse sekerheit omdat onse hope ende onse zekerheit gemeerret sel werden van die glorieder heyligen diemen ons predict op haer hoechtiden. Want als wi horen

ende selue merken dat sterflike menschen die ons gelijc [194ra] warenalso mochten werden verheuen bi haerre verdienten So ist te gelouendat wi oec souden waert dat wi ons so vlitelic keerden totter duecht.want die hant gods en is niet vercort noch vercranct. Ten vierden maelom die exempelen hem na te volgen Want so wanneermen haer feesteviert so werden wij getogen ende billix verwect tot haerre nauolgingeEnde wanneer wi ouermits haren exempel versmaden dese eertschedingen so minnen wij die hemelsche dingen. ¶ Ten vijften mael om diescout die wi malcander sculdich sijn. Want die heiligen inden hemelhebben feeste van ons ende veruruechden bouen maten op enenzundaer die penitencie <+doet> Daer om ist wel recht want si van onsfeeste ende bliscap hebben inden hemel dat wi hem weder ere doenende vruechde van hem hebben inder eerden. Ten sesten omvermeeringe onser eren ende onser nutticheit Want wanneer wi dieheyligen eren so doen wi onsen orber ende vermeerren onse ere Wanthaer hoechtijt is onse weerdicheit Als aldus So wanneer wi die heiligeneren so eren wi ons seluen want si onse brueders sijn ende oec want diecaritate alle dingen gemeen maect. Want he[194rb]melsche eertscheewige dingen sijn ons alle gemeen. ¶ Behaluen dese redenen so seitIOHANNES DAMASCENUS noch ander redenen Dat is hoe wi haren geestharen licham ende haer gebeente eren sellen. want haer weerdicheitalso hi seit is vierderhande Want si sijn gods vriende gods kinder godserfgenamen ende onse leyders. ¶ Die vrientscap bewijst hi also IOHANNES

seit inden ewangelio dat onse here toe spreect sinen iongeren Thant ensel ic v niet heten knechte mer vriende Want ic v bekent gemaect heb aldat ic van minen vader gehoert hebbe. Ende dat si kinder gods dat sijngetuget IOHANNES oec inden ewangelio seggende Hi gaf hem machtkinder gods te werden Van dat si erfgenaem gods sijn spreect PAULUS Sijnwi kinder so sijn wi erfgenamen Van dat si onse leyders sijn spreect oecPAULUS AD ROMANOS Hoe seer soudi pinen te sueken enen leyder die vmochte leyden totten onsterfliken coninc ende voer v uwe woerdespreken Dese leyders sijn die heyligen van onsen geslachte die godevoer ons bidden Dese heyligen eren wi als wi om gods willen tempelenstichten ende capellen ende kerken maken daer wi haerre in gedenkenende hem eerweerdicheit be[194va]wisen. ¶ Oec is groot dieweerdicheit van haren heyligen lichaem Want si waren vate gods alsHUGO DE SANCTO VICTORE seit. Die zuuer cameren der heiliger lichamendat sijn vate CRISTI Oec sijn si tempelen CRISTI daer Sunte PAULUS of seitEn weti niet dat u lichamen templen sijn des heiligen geestes die in v

wandert Oec waren si bussen mit geesteliker saluen Als IOHANNES

DAMASCHENUS seit Der heiliger gebeente wtgeuen salue van zueten rokeende des en twiuel niemant want of inder woestinen wt enen steenwater vloeyde Ende of SAMPSON doe hi dorste had wt eens ezels kinnebacwater dede vloeyen mit rechte vloeyt dan vter heyliger lichamen saluevan goeden roke Oec waren si fonteynen van godliker minnen daer omsinget men van hem Dese bleuen leuende inder waerheit Ende si staenmit vrien loue voer gode CRISTUS onse here heeft ons gegeuen diefonteynen onser gesontheit dat is sijnre heyliger lichamen die onsmenigerhande weldaden geuen Oec sijn si wtsprekinge des heyligengeestes Als AUGUSTINUS seit. Men sel der heiligen lichamen nietversmaden mer grotelic eren Want doe si leefden doe besichdse dieheilige geest tot allen goeden insprekinge Ende daer of seit PAULUS

Suecti die gelikenisse die in mi spreect [194vb] dat CRISTUS is Ende vanSunte STEUEN staet gescreuen dat si niet wederstaen en mochten derwijsheit ende den geest die In hem sprac ¶ Ten .iij. wert dese feesteingeset om te verhalen dat wi versumet of achtergelaten hebben want aldoen wi feeste ende begaen die hoechtiden van sommigen heiligen dieris nochtan seer luttel na grootheit des getaels ende dat selue dat widoen dat doen wi versumelic ende mit roekeloesheiden ende wi latenreveel of achter ouermits onser onachtsamheit Ende so wat wi indenfeesten der heyligen die wi begaen te versumelic hebben gedaen datmogen wi verhalen ende veruullen in deser feesten Ende wi mogen onsreynigen van onser roekeloesheit Ende dese reden is gescreuen indensermoen datmen op desen dach leest inder kerken. Daer aldus in staet.Tis geordeniert datmen in desen dage gedenkenisse doen sel van allenheiligen Om dat so wat die menschelike broescheit ouermits vergetelheitende versumenissen of ouermits onleden van wtwendigen dingen op diedage der heiligen ende op haer hoechtiden versumelic ende nietvolmaectelic en heeft gedaen dat hi dat in deser weerdiger hoechtijt alleder heiligen mach verhalen veruullen ende verbeteren ¶ Tis te merkendat vierderhan[195ra]de heiligen sijn vanden nůwen testamente die wihaer hoechtiden begaen binnen den iaer ende die wi haer hoechtidenop desen dach te gader vieren Om dat wi hem voldoen sellen dat wi teonachtsamlic ende te traechlic geuiert hebben. Dese vier manieren vanheiligen dat sijn die martelaren die confessoren apostelen endemageden. Ende als een leraer seit so sijn dese vier beteykent biden vierwijnden der werlt. Als biden oesten wijnde die apostelen biden zudendie martelaren biden noorden die confessoren ende biden westen die

maechden. ¶ Die eerste sijn die apostelen ende haer voerbaerheit isopenbaer om dat si bouen alle heiligen sijn in vier saken Die eerste is inhoecheiden van weerdicheiden want si sijn die wise princen der heyligerkerken ende si sellen sitten biden ewigen richter ende si sijn die sueteherden van ons heren cudde Sunte BERNAERT seit Het was wel behoerlicdatmen aldustanige leraers ende herden settede den menschelikengeslachte die sacht souden wesen vroet ende machtich. Sacht: om dat sions goedertierlic ontfangen souden. Machtich: om dat si ons machtelicbeschermen souden. Wijs: omdat si ons souden leyden totten leuen diedoer den wech totter stat wert leydet. ¶ Ten anderen sijn die apostelen[195rb] bouen den anderen heyligen in hoecheit van machten daer ofseit AUGUSTINUS God gaf sinen apostelen sijn macht bouen allemenschelicheit in dien dat si alle zuucten ende qualen mochtengenesen. bouen die duuelen in dien dat si se verdriuen souden. bouendie elementen in dien dat si se verwandelen souden. bouen die sielen indien dat sise vanden sunden ontbinden. bouen die engelen in dien datsi ons heren licham consacrieren souden. ¶ Ten derden sijn dieapostelen bouen dander heiligen om die voerbaricheit haerre heylicheitende om die volheit der gracien die in hem was. CRISTUS leuen ende sijnwanderinge lichte in hem luden als in enen spiegel ende men bekendeCRISTUM in hem recht alsmen die sonne bekent in haerre claerheit endedie rose aen haren roke ende dat vuer aen sijnre hetten. Hier of seit IAN

GULDEMONT CRISTUS sende sijn apostelen als die sonne sent haer radienende also die rose haren zueten roke geeft ende dat vuer sijn glinsterenende also die sonne in haren radyen schijnt Ende also in harenduechden wert bekent die cracht CRISTI. ¶ Ten vierden sijn die apostelenbouen die ander heyligen ouermits die crachte haerre orberlicheit. Daerof seit AUGUSTINUS Vanden onweerdsten ende ongeleersten endeminsten so wert si edelicste verlicht ende [195va]

[wordt vervolgd]