B!l.>^-^7\n-''!:'.';^..-

.',.

^;

:;

^

..'

w.',

'''*'-'/'.>I

'

''?^u'l'^'^-.'^^:s^^:'

::

,^^;-

'.

)

^

^%'/?fercs. Acc. masc. hervoroernfen. 20, 1. 22, 3. transferis, proferis, feris< Firm. Mat. >>err. profan, rel.3paucs oder auch gehl auch das l'nes. dicis an.

in der

Aussprache.

mortui.

'')

>octo'< (1

l'et.

3,

20) scheiut hier in der Ciuelle ausgefallen zu sein."*)

'")

M

noe

")

M.

suspicare.

S.

prouocasse.

>T< vielleicht nur in der Aus-

spraclie

'') "; Dieses Dieses Wort ist hier ausgefallen abgestossen. AVort oder sanctam oder auch sanctam et perfectani" scheint hier ausge'^j Codd. doctrinrtt Wohl durch Eintluss von uit fallen sein zu mssen, "*) S. exemp/d Sollte etwa >ut perfectac (sanctrte, sauctae tarne entstanden.

et perfectae) uitae tarn

DoctrinamAusdruck.liat

ostendere'';

doctrimou ostendevet, (luam exenip/ zu lesen sein? ist doch ein etwas seilsamer und nicht passender M. "") So nach S. Durch il/i entstanden. Codd. aequ/.;

'ueque rationabilem facit.

'**)

Man

erwartet conuersaretur.

"")

M.

Nisi qui,

S

Nemo,

qui.

gfuerit,

Zwei pelagianisthesaliius esse

Briefe

I.

non

poterit,:

iustus

uero

non

erit,

uisl

peccare

Qui facit iustitiam. iustus est^ qui desierit. aufem facit peccatum, ex diaholo est^ quia ah ^) initio diahotus peccat. In hoc apparuit fiJius Dei^ ut^) dissoluat op)era diaboli. OmSicut scriptum estnis,

qui non est iustus,

non

est

de

Deo^).

Idcirco

[haec

omniafacilu

breuiter*)]coli posse,

conplexus sum, ut osteuderem, non ubiqueut

Deum

scientia

quorudam ignorautia opinatur, sed ubi culturae eius Nam quomodo Deum colit, qui, quomodo poterit reperiri.

colere debeat^), nescit?

esse cultorem

Et ego me, cum in patria consisterem^), Dei aestimabam et placebam mihi, quia contempsi licita'), et nonNam coniugem^) habere^) secuudum nunquam illicita exercebam.2.

apostolum

*'^)

uel^^) incontinentibus^") licet

^^),

mentiri^*) uero, male-

dicere, iurare, detrabere, adulari, personas accipere,

cumcibum

fornicatori-

bus, aut auaris,

aut

ebriosis,

aut

maledicentibus

capere'^),

inimicum odisse, malura^^) pro malo reddere, maledicere^''), percutereet

omnia, quae

praecepto^^)

legis

continentur,

tam

inlicita

sunt,

quamquodsunt

euidenter prohibita.licet,

Quid enim prodest cuiquam, contempsisse,nonlicet?

[et^^)]

exercere, qupd

Tunc enim profuturapraecipiuntur,feratsi

ad

mercedis cumulum,

quae

[non^*^)]

nihiltua,

eorum

fiat,

quae prohibentur.

Non

ergo aegre

dilectio

me

ad peregrina profectum, cum per ipsius peregrinationis

occasio-

nem^^) notitiam ueritatis inuenerim.optabile est, uec

Non uos poeniteat, quod mihi meum^^) gaudium uestra debet^^) esse tristitia Nunc primum scire coepi, quomodo uerus Christianus esse possim'^^^). ClePrius quidem optabam, sed uotis meis ignorautia resistebat. mentissimus autem Dominus, qui occultorum est cognitor, procura'''*).

*)

M.

quiab.*)

Das3)

a von quia1 Juh.3, 7.

gedrckt.

S. et.

8

und das von ab durch ein a< aus*) Diese oder huUche AVorte 10.'")

mssen hier

in der Quelle ausgefallen seincl)eat.**)

S. do')

mit einem QuerstrichS. licet.**)

durch den zweiten Theil von

S. consistere.

M.

coniu-

gmn.

Codd. haberewi. Durch Einiluss von coniuge* entstanden. ") S. apoaposto^s (Verwechsehuig von 0 mit u in der Aussprache). stulus. Wohl '^) ") 1 Cor. 7, 8. 9. 27. 28 "j Zumal, insbesondere. S. incontentibus.")

") M. mentire.

^^)

Cum

fornicatoribus

cibum capere

fehlt in S.

^")

M.

Da der Verf. das maledicere ") So Codd. (M. malemale dicere). malo. schon oben zwischen mentiri und iurare aufgefhrt hat, so scheint es, als sei dasselbe hier zu streichen. Doch kann er es wiederholt haben, weil er vergessen,1)

dass er es schon einmal aufgefhrt hatte.

Esu.

passt an beiden Stellen.

M. praecepta.'^')

*")

Eu

fehlt inS.

beiden Codd.

*")

Non

fehlt in beiden

Codd.*^)

Codd.

occansionem.

Rusch,

It.

Vulg. S. 459"*)

Ausg.

1.

mecum. "=') Codd. debeat. ") S. tristiti. Verwechselung von i mit e< in der Aussprache.S.

S. possem.

Wohl nur

Zwei pelagianische

Briefe.

I.

9

ut mihi iunotosceret, quod sciebat, me toto anirai desiderio uollu Nara si itineris, si maris pericula pertuli, sod maiora*) perficere.uit,

quae uitaui: perpetuae mortis uincula^), aeterni^) ignis mcendia; et si pro tempore*) aduena fuero, non moleste fero in praesonti,sunt,

ne apud^) Deura semper peregrinus sira in futuro, quamqaam Christianus aut nusquam^'j perpgriuus esse possit^), cum domini sui omnis sit terra ^), aut etiam inter suos aduena, cui ad futurorumcouparationem3.^)

totus niuudus exilium est.

Nuraquid

me

culpabilem statuis

eo,

quod saucto Antioclio^)

in^*) itineris necessitatesignificans^*^),

coniunctus sira^^)?feceris,

qua ratione

neseio.

Quem famam maculare^^) Non licet enim nobis^^)credi

de absentibus credere,

quae^^) neeilla

de

nobis

tamest:

passim^^J(^hiod tibi

uolumus.

Ubique enim

custodienda'^^).

sententia

quod non uis [fieri^^)], dlio ne^^) feceris ipse probauero, quia scio, culis meis uidero, et quod per me^^)

Ego non credam,inuidiao et

nisi

sanctos uel

maxime

in praosenti

saeculo

obtrectationis

Durch Eiuflnss von Fcr tempora? ^) M. nee aptni. wrde besser zu fuero< passen als pro tempore^. Dies siiu/(iuanis was zwar angeht (niemals, wo immer er auch sei), 9) Codd.1)

Man

erwartet iiiaiora tarnen.')

'^)

M.

uincuZe.

perpeturtc entstauden.

S.

et

aeterni.

")

M.

teinpora.

aber dem cum domini sui omnis sit terra nur mittelbar entspricht und einen weniger scharfen Gegensatz zu inter suos giebt. ') Codd. possct. VerwechseTossit sein knnen mchte. Man lung von U mit e in der Aussprache.terra erwartet polest oder est. *) 'Cum "j M. Anc/oco, S. Anf/oco. conparatione.

ist in

INI.

ausgefiiUeu.

)

Codd.

Vgl. Anf/ocus im Anfang Vat. 286 des Briefs des Ambrosius an Alypius (Ep. 89 ed. Mig.) im Cod. '^) Vielleicht das Rechte. ^'0 S. sum. ") In S. fehlt in. fol. 140b. In der Quelle war wohl das 'in, womit "famam Codd. fama maculare. schloss, und das, womit maculare beginnt, nur durch ein >m ausgedrckt(famaS

ber

1hoininr) cognosci ist in ihm ^hominr rrcognosci geworden

tia.

)

Sir. 4,

')

S. so)Mis.

") M. dm.'

'*)

M.

credat.

'")

M.

nolite.

';

S. uoiuntis

(VVeglassung von

ber

t)-

.

Zwei pelagianische

Briefe.

II.

15

quamsciuntsciunt,

scieutia parit.^).

Nesciunt, quod

[ne] sciunt, quia,

quod nesciunt,potuisseut.

Sciunt euim,

bonumsiest'''),

esse,

quod nesciunt,scire

et propterea ne-

quia sciunt.

Nam

nescirent,

forsitan

Qualis ergo ignorautiaaliquis:

quam

scientia generat^)!

Sed

dicaf*)

Expedit mihi magis ignoranter quam scienter peccare. At ego^) dico, iam non esse ignorantiam, ubi scitur, quid sit, quod igIllum forsitan oxcusare inscientia potest, qui nee, quod') noratur*). Sed ut tibi euidontius probera, quod neminem scire debeat^), nouit.purget^)suisista

defonsio:

die

mihi:dubio,

Quid

quaerit'^'^)

a

cultoribus

DeusV

Ut suam, procul

faciant uoluntatem.

[Quae]

quaerit^i) uoluutas illius?

Omnia, ni fallor, quae legis eins fieri 12) mandata definiunt. Eandera legem ^ ^) scirii*), Dens cupit, an ignoNam quomodo, quae praecepit, fient, rari? Sine dubio ^^), sciri. Ergo prima uoluntas^'') Doi si ca res, quam praecepit, ignoratur?quae scire mandat, secunda, cum scita fuerint'^), obSi ergo prim uoluntas est eins praecepta cognoscere, quoseruari. modo te^^) per legis ignorantiam excusabilem putas, per quam T)ei Ego enim, quae^i) scio, si primae es transgressor uoluntatis 20).est,

sciri

1'^),

non

fecero,

secundae uoluntatis transgressor sum, non tarnen primae;

facio enim,

quod me primum Deus

facere

uoluit.

Tuest,

uero,

(^ui

primamFieriFioi'i

transgrederis,

quomodo eam, quae sequensDei

adinplebis?

enim potest, ut uoluntatem eins sciens autem2 2] non potest, ut uoluntatem')

et obseruet et neglegat.

uesciens inplerc

M.

lue zwei

hat St. Allem von excnsare an Worte quod sciunt, whrend inparit steht (wohl nur

bis quod nesciunt, sciunt blossS.

inscientiaui ausgefallen ist,!

parft

st.

Verwechselung von

mit

e

in

der

Aussprache) und Nesciunt, quod neseiunti durch Nichtverstndniss und den Einfluss des folgenden sciunt zu Nesciunt, quod sciunt< geworden ist. Der Gedanke verlangt Nesciunt, quod nescmnt (sie wissen uiclit, was sie inscimtiam St. nicht wissen, weil sie wisseii, dass sie nicht wissen).kiinte

man

auch'est,

ignorantiam^

ergnzen (weit. unt. heisst es

:

Qualisdasder

ergo ignoraniia

quam

scientia generat!).

Aber jenesfehlt est.'^)

"Wort,

Verf.' ebenfalls weit. unt. braucht (Illum forsitan inscientia excusare i)otest),

giebt einen schrferen Gegensatz.'')S. die.*)

*)

In

M.

^)

M. generaut.

M.**)

ArZego.

In

S. ist

>d in t corrigirt.

S. ignotur (' ber

entstanden.

Durch Einfluss von 'Scire *) S. debere. ^) Codd. quid. Codd. purgit (Verwechselung von >e mit i in der Aus") Quae was von Omnia ") J\I. (juidqi (que), S. quaerat. sprache). in der Antwort verlangt wird, fehlt in beiden Codd., und st. quaerit hat0 ausgelassen).

M. >quae

erat.

")

St.

faciendaS.;

esso'huucc corrigirt. C. adhiic. persecutiones mit einem Strich (i) durch das letztehat est- weggelassen.

>e als Correctur.

46et

Tractatus de

diuitiis.

Zachaeo dicamus.

6.

Si hunc^) loseph etiam post Christi fidem

diuitem putas, quia scriptura

eum

diuitem nuncupet,

erit

et

Mat-

thaeus publicanus, quoniam post apostolatum publicanus cognominatus Sed, hanc esse scripturae consuetudinem, nouimus^), ut quosest.

dam

Sicut Abigail adhuc uxorem Nabal fuerant^). cum, uiro priore defuncto, ad Dauid matrimonium Carraeli nuncupat, transraigrasset, et sicut, qui ex gentibus Christo crediderant, etiam post fidem gentes appellat, et alios- multos, quos nunc conmemoraredicat esse,

quod

prolixumcredam,

est.

Eodemquiaerat,

ergo

modoquia

et

loseph diuitem esse dictum

non

sed

fuerat,

Christi discipulo derogasse uideamur.inquies,legis

Et

si

unde tanta aromataconparasse,

conparauit?

ne male intellegendo *) uere diues non fuit, Ut taceam, quod nonscriptura

eum, sed Nicodemum,

quem nusquara discipulumreuera

nominat,

magnum

centum librarum aromatis pretium. sertim loco, quo uilius distrahi certum est, Zachaei uero exemplum, in quo diuitiarum quod non modo diuitiis non non intellego Quid enim de eo scriptura trarium uideo.''),

argumentum diuitiarum est Quod pauper etiam in eo praehaberefacile potuisset.

patrocinio

suffragetur,

consentaneum, sed conrefert?

Quod, receptodixerit:

Domino non magis habitaculinullaexhortationis

sui

quam

fidelissimi pectoris hospitio,

interueniente

doctrina,

sponte

Ecce

dimidium ex substantia mea do paiiperihus, et, si quid aliqitem Quo intellegi datur, eum, apud se fraudmvi, quadruplmn reddo% mediam substantiae partem in ratione fraudis ratione discussa,quae remanserat, pauperibus erogasse, ut illius beatitudinis particeps esse posset, quae pauperibus repromissa Nam^) quod inter caetera diuitiarum argumenta^) proponere 7. est. solent, passionis in tempore, postquam a Domino^) recesserunt, adexpendisse,

aliam uero,

sua remeasse

discipulos,prosit,

inperite

satisfaciunt,sit,

cum hoc non modohi,

eorum

parti

non

immo

contrarium

si ^)

qui

Dominumdatur,

sequi non poterant, nisi sua cuncta spreuissent,possunt, nisi

ad sua redire nonintellegi

cum Dominumvist

derelinquunt.

Unde

spteren Corrector her.

mit schwrzerer Diute geschrieben uud rhrt vou einem ") Der inouerimus, was S. beibehalten hat. *) Der (i) C. >fuerint. Schon S. hat fuerant. ") C. >intellegendo mit einem Strich ^) C. intellfg- mit einem Strich (i) durch das zweite ^-e. durch das zweite e:.')

C. hvnc;

C

*)

Luc. 19,

8.

')

Da Nams im

Vorangehenden Nichts

hat,

worauf

es ziuclc-

gehen kann, so muss zwischen repromissa est und ihm Etwas ausgefallen sein, was dem Folgenden nach ungefhr den Gedanken ausdrckte: Das bisher Angefhrte und Widerlegte ist von dem, was sie zur Vertheidigung des Reich-

thums vorgebracht haben, noch das Scheinbarste. zerer Diute von spterer Hand). ") C. d (Deo).

*)

C. arginneuta (v mit schwr-

'";

Man

erwartet ^siquidem".

Tractatus de

dinitiis.

47

sequentium esse sua contempnere, ad sua remeare uelle deserentium.

Denique scriptumet

est:

Uenit hora, nt diaperriamini quisque in sua,Si placet, quod

me solumquod

relinquatis^).

Dominumad

reliquerunt,

placeat,

reraeasso quorundam nostra redire uolueriUnde et nobis timendum est, si ad dicuntur. mus, ne Dominum relinquamus. Haec diximus saluo eo, quod apostolos non ad sua, id est bona, ut quidam coacte nirais et uioleuter

iuxta

intellegentiam

sua

sentire cupiunt, remeasse, sed in sua, id est fugae loca, disperses esse,

credendum

est.

Neque enim

dixit, ut

reuertamini quisque in sua, sed

ut dispergamini.

De

fuga, nisi fallor, illo in

tempore agebatur, non

de alicuius aut auaritiae, aut concupiscentiae occasione. Nam satis absurdum est, ut eos ad propria, quae iam non habebant, redisse''')arbitremur,

quos

ante

resurrectionem

Domini magLs unoinsi^)

in loeo

timoris causa fuisse legimus,

quam unumquemqueQuinetiam,

propria

domo

uel possessionesent,

habitasse.

sua recuperare uoluis-

temporis spatium defuisset.

Quantum

enini interuenit temporis

inter

Domini

passionem et resurrectionem,

ut recipere sua potuisse

credantur uel ad propria remeasse?

Praesertira

cum centumscilicet,

quin-

quaginta fere

millibus passuum illomm prouincia ab eoest,

loeo,

quo

Dominus passusangelo

sequestrata

noscatur,sicut in

Galilaea

cuius

patriae eos fuisse satis certum est,

Actibus apostolorum ab

dictum

legimus:8.

UiriIllo

Galaei^)\

Et

alibi:

Nonnequod

hiin

omnes Galilaei sunt^yi

etiam utuntur exemplo,

beati lohannis euangelio de matre

Domini continetur:

Et

suscepit

Jani (liscipulns Hie in sna^).

In sua bona, inquiunt.

Primum

quaero,

quae bona piscator in aliena prouincia babere potuerit, qui nee in sua satis idoneus fuisse credendus est, etiamsi nihilum contenipsisset.

enim lobanne Zebedaei filio dictum est, quem patrera retibus ad sequeudum Dominum intra Galilaeae Uel quomodo, etiamsi ante terminos reliquisse scriptura testatur. Et qualiter intellehabuerat, quae iam contempserat, possidebatV In sua ut discipulus iUe in sua? Suscepit illam genduni'') est: Hoc enim illi a Domino fuerat matrem scilicet, non in sua bona. inperatura, ut eara, donec resurgeret, materuo ueneraretur aflFectu, Denique sie scriptum est: Et ut eins uita filii solatio foueretur. (Uxit lesiis matri suae : Eccc filius tuns^)\ Non dixit: Ecce hos-

De cum

sancto

nauicula et

pes

tuus!

Et

discipulo dicitur:

Ecce niater tua! Et suscepit illam

')

.Toll.

16, 32.*)

')

So der(i)

C")

^)

Der C. Qui7.

si

etiam,')

was

S.

hat

stehen lassen.

Act. 1, 11.

Act. 2

)

Job. 19, 27.e.*)

C. intelle-

gendum: mit einem Strich

durch das zweite

Job. 19, 26.

48discipulus in sua^), ut

Tractatus de

diuitiis.

matremigltur

utique,

non

in possessione, quia

non

de habitationis necessitate, sed de pietatis solatio agebatur.

XII.

1.

Ueniamus

ad illam famosissimam propositionera,amatores,

qua

sibi rationabiliter

argumentari uidentur saeculi

dum

sub specie pietatis perfectiora euangelica praecepta minime custodiridebere contendunt.et

nihil

sibi

penitus

Aiunt enim: Si omnes sua erogare uoluerint seruare, unde postmodum pietatis et miseri-

cordiae opera,

modo pauperes2.

eorum exhausta materia, celebranda sunt? el quoexcipiendi sunt, ubinam hospites suscipiendi, undesi

cibandi esurientes, sitientes potandi,

substantia

mundana

defuerit?

Magnus reuera

in bis misericordiae et pietatis affectus est, qui-

bus plus de pauperibus,

quam de Deodiuitiis,

cura

est.

Atque utinam de

pauperibus et non potius de

quas sub obtentu pauperum,Tolle diuitem etest,

sub necessario conantur pietatis titulo defensare, non intellegentes,idcirco egere alios,

quod

alii

superflua possideant.plus,

pauperera non inuenies.deat,et,

Nemo

quam necessarium

possi-

Pauci enim quantum necessarium est, omnes habebunt. pauperum sunt causa multorum. B. lUud autem qule est, quod adpetimus, quod nusquam perfectis praeceptum est, et nolumus facere, quod praeceptum est? Dictum enim nobis est, ut nihil habeamus. Nihil uero habentibus nusquam aliquid de misericordiae operibus inperatum est. Uide ergo, quam peruersum quamque contrarium sit, ut propter illud, quod non est mandatum, dissimulemus facere, quod mandatum est, et, quod iussum non est, formare''') 4. Sed dices: Si uideamur, ne, quod iussum est, inpleamus. pauper fuero, unde eleomosynam faciam? Quasi alicubi non habenti tibi eleomosynam facere praeceptum sit, aut, ut semper facere possis, Debuerunt ergo haec et apostoli diuitiarum adfluentiam possidere""^).diuites

Dominoregni

respondere, cura aut beatos pauperes diceret,

aut,si

caelestis

possessores

non posse

esse

diuites,

definiret,

non magis

Christi praeceptum,

quam

diuitias cogitassent,5.

quae per occasionem

pauperum

defenduntur.si

Quaeris

itaque:

Quis

misericordiae

omnes sua conterapnendo ad perfectionis gradum nitantur ascendere? Cur autem non putes, uniuersos posse et pietatis gradum et perfectionis inplere, praesertim cum scias, paulati'mopera faciet iam,singulos fidei incremento proficere.ecclesiae, qui

Duo

certe populi esse uidenturconfitentur,

eundem Christum dominumet

catechumeno-

rum

scilicet

illorum,

qui ex catechumenis diuini lauacri sancti-

')

Job. 19, 27.')

")

vollbringen).

So der C.

So der C. (schaifen, ins Werk setzen, bewerkstelligen, possidere' in aut semper facere S. bat aut;

possis diuitiarum affluentiam possidendo corrigirt.

Tractatns de

tliuitiis.

49

nee quisquam baptizandus erit, uisi prius catechumonus fuorit. Et cum, hos duos osse, necesse sit, ad unum tarnen ambo festinant. Nee idcirco omnes aut non poterant, aiit nonficatione purgantur;

debebant ad eundeni poi)uliim perueniro,

qiiia,

inter

iiiitia

duos

esse,

non de causa misericordiae et porfectionis similiter sentias, quod omnos quidem pietatis gradus perfiei in primis dobnant, et nihilominus tamen conari perfeetionis culmen ascendere,est.

manifestum

Cur

et

nee ideo misericordiae gradum euacuari, quia ad perfectionem omnes transire coutendant, sicut nee catechumenorum, quamuis cunctosfideles esse conueniat,situr.

quia, ut dixi,

i)odetentira ad perfectiora tran-

Nam,

ut^) de

multi gradus sunt, et

humanis trabam exempla, in oratoi'is scbola tarnen omnes ad euni, qui primus est, currunt.deseruntur,

Nee

idcirco tarnen posteriores penitus.

quia ad primunisi

uniuorsi peruenire contendunt.

Uereris enim,

tu diuitias,

si

etiam oninem niundi substantiani spreueris, no noncoi-diamfaeiat.

sit,

qui

miseries'-^),

Nunquiduel

solus in

toto

mundo

possossor

ut

metuas, teuel

successorom

babero non posse?

Nolo,

auaritiam tuam

misericordiae,

quod tuura

est, perfice,

pauperum causa praetextuue defendas; tu, ad superiorem gradum de inferiore'') eousceude.

Locus tuus uacuus non est. Quoeunque enim aut nuper baptizato, aut catecbumeno accedente supplebitur. XIII. Dicis forsitan: Et unde mihi uitae alimonta, si mea cuncta contempseroV Ecce nunc agnosco causam, propter quamdiuitiaeforsitan

defenduntur,

euidenter,

et

cui

caetera argumenta

deseruiunt,titulo

paruam

scilicet fidem"^),

quam

frustra sub misericordiae

uelare

contendimus,

dum

pollieenti

Domino minus eredimusSeit

et diconti:

Nolite cogitare, quid manucetis, mit quid hibafis, ncquc

quidticsier^

induamini!quia Iwrumfidei

Haec enim gentes omninm indigetis.et

inquirunt.

enim(^ui

])ater

Quaerite ergo

primum regnumexi-

Bei

et itistitiam eius,

haec omnia apponentur uobis^).caeli

guitatem exemplo.

nostrae

uolatilium et liliorumintel legendi

agri

confundit

Et ne

consuetudinaria

prauitate

hoc

solis

apostolis dictum esse censeres, adieeit:

Haec enimte,

gentes inquirunt,

nontibi

alii

praeter apostolos Christiani.

Credis certe bis omnibus, quae

diuina uoce promissa sunt.

Credis,

cum

niortuus fueris ettui cinere

puluorem fauiUam([ue digestus, de eodom corporis resurrectionis gratiam non modo in pristinum, ueruniin

per

in

meb'orem,

immortalitatisC.

scilicet

et

incorruptionis,

statumsollte

esse

reparancknn.

')

et.

')

C.mit.

'posscssor.cs't.

Man(i)'')

nicht v.pos.sessores lesen..

^)

C.

>inferitbonum Worte, wie quod facit, ausgefallen sind. ^) C. adte. ') So der C; S. quem. ) So der C; S. e/iam. C. ^habebant und mit ihna S.

S.

Dominum.

^^

C

''

'"^

Dieses Wort oder ulicis10,26.

nmss'^

hier ausgefallen sein.

") Matth. 19,

2.5.

Marc.'*)

Luc. 18, 26.'*)

C

und mit ihm)

S.

>qui

.

") C. uia.

C. posses; S. posset.

C. exigerit.

Apellaretur?

58cur non etisti

Tractatus de

diuitiis.

eiusdem conparationis notantur exemplo?hominibus peccatoruni

Uel quocon-

modo

caraeli conparatio

uitio deprauatis

Quia rectum corpus non habet, inquies. Quasi ^) aliquod animal sit, quod in lineae moduin recto tramite deducatur, et nullam corporei status aut curuaturam habeat, aut fiexuram, maxime illud^), quod ex diuersorura membrorum diuersitate consistit. Et quamuis multipliciter aut incuruatura sit, aut inflexum, natura sua*) rectum est. Et, si quod habet, naturaliter possidet, uitio caret. Et si uitio caret, quomodo homini non natura, sed uoluntatisueuiat^),scire desidero.arbitrio deprauato conparari poterit?

Quod

naturali tenore formatur,

7. Cur ergo, dicis, ipse Dominus nouuunquam homines animalibus conparat, ut Chanana^os^) canibus, ut Herodem uulpi, ut apostolos ouibus, ut malos et pseudoprophetas lupis^j? Ista'') non tam^) ad^) corporis habitudinem, quam ad morum

inreprehensibile debet iudicari.

similitudinem referuntur, qui neenaturalis

in^*^)

ipsis

animalibus absque aliquo

motus gubernantur

arbitrio.

Sed bene aut Herodem uullegis,

pem

dicis,

aut Chananaeos ^^) canes, aut caeteros his appellationibus^'''),

quibus aut et tuest,

Dominoeas^^)

uocati sunt.

Ubi

gentes camelos dictas^^),

ita

debeas nuncupare?

Quodsi nusquam scriptumnulliusdidicisti,

quomodo propria audes usurpatione praesumere, quodel qua lectione instructus

scripturae auctoritate firmatur?

quod foramen acus angusta uia intellegi debeat? sontiendum est, quomodo per illam camelus, iddelictorum iniquitatibus deprauatus incedat,esse dominicae seutentiae auctoritate saucitur?

Autest

si

uere ita

populus cunctis

quam paucorum iustorumAutenira

gentiumfuerit,

populus camelus uitiorum

prauitate

eritsi,

et,

angustam uiam intrare nonuitatis

poteril, aut,itineris

quamdiu hoc omni infidelitatis

et pra-

erroredici

deposito,poterit.

recti8.

callem ingredi

meruorit, iara

camelus

non

Expositis his, quae

eum secundum

quo-

rundam intellectum antedicti animalis fecerant uocabulo nuncupari,ita fiet,

ut hoc loco camelus siue

secundum

historiae ueritatem,

siue

secundum')

allegoriae fallaciam^^) foramen acus intrare

non pos-

^) C und mit ihm S. conueniet. So C. und A. L. qum si. *) C. cananeos. ^) latth. 15, und mit ihm S. naturae suae. 22. 26. Marc. 7, 26 fg. Luc. 13, 32. Matth. 10, 16. 7. 15. ') Der C und ") In ist ausoefalleu. ^) Im C. ist tam mit ihm S. Isti. C. a. ''') ") C. cananeos. im C. ausgefallen. S. dicis. S. hat zu sappellationibus nuncupas hinzugefgt, indem er angenommen hat, dieses Wort sei aus'^) gefallen. Der C. und mit ihm S. Mglich, doch nicht nothwendig. dictos' und eos Vielleicht doch das Rechte, indem der Verf. an die heidnischen Individuen gedacht hat. Vgl. dann Matth. 28, 19: docete ovines '*) So der C. i^Fallagentes, haptizantes eos (avrovg). S. translationem.

C.

'^)

;

illuc.

*)

C.

'')

,

.

;

Tractatus de

fliuitiis.

59uiaet

sit*).

9.

Deinde,sibi

qule

est,

quod,

cum ungustacouiuncta

regnumsaluato-

eaelorum

inuicem

coiinexa^)

atquo

siut,

rera ea^) ab alterutro sequeslrasse, crodaturV

Namdicit:et,

si

foranien acus

angusta uiaactis,

est,

.

.

.

.

^)

faciUus,

in(][uit,

camehis introibit per foramen

quamistud

diues infiet,

regnum eaelorum.

Cum

Facilius illud,si iiigens

quamtio

infinitam discretionein osteudit,

discre-

non potest de augusta uia intellegi, quae caelcsti regno coniuugitur, non separatur*). 10. Illud uero quae ratio faciat, intuendum est, quod hi, quibus moris est, omnia paene testamenti ueterisest,

allegorica et mystica

expositioue

tractaro

et

noui seu^)

praecepta,

seu gesta liistoricae magis intellegeutiae simplicitate sentire, eo quoduetorura facta

diuitiarum

consuetudinem

nouorum praefigurauerunt ueritatem, ut^) in sola causa suam aut obliuiscantur, aut inutent etmysterio subutau-

praepostero ordine, quae in lege sunt gesta, ad defensiouem diuitumsimpliciter et absque imaginariae iuterpretationistur*'),

euangelica uero praecepta, omni historiae simplicitate et ueri-

tate^) submota, allegorica nitantrliac

obumbraticme uelare, tanquam infigura sit ueteris,

tantura ro

nouum testamentumet

cum

in Omni-

bus uetus noui imaginem gessisse noscatur.et

Diuitias

enim Abrahaelegitur,

Dauiduero

et

Salomonisin

caeterorum simpliciter intellegi uolunt;dediuitiarum

ubi

ali(|uid

euangeliotractatu

contemptumagis,

typico^^) moliuuturlegis,

corrumpere,

cum

ut dixiuius,

(juam gratiae allogorizare mandata conueniat, uisi quod luiiusmodi non tam scripturarum uim'^), quam uitae suae qualitateui'-) conantur adstruere et per falsam legis interpretationem onmi acuminis^^) ingenio defensare, quod**) diligunt, et conuersatioueni

suam

non tam secundum euangelica praecepta dirigere, quam secundum actus sui morem euangelicorum mandatorum intellegentiam tempelegi subdere cupiunt, ciuam legem Uolunt enim ita praeceptum esse, ut uiuunt, non ita uiuere*^), ut praeceptum est. 8ed huiusmodi sensus .auctoribus suis non solum nihil proficiet, uerum etiam obesserare.

Non enim tam uitam suam

suis conuersationibus subiungere.

wird durch das vorangehende gegenstzliche So der C. Zwischen Expositis his nuncupari possit^ muss Einiges ausgefallen sein. C. cowexa.ciaui'*)

^ueritateiu

geschtzt.fiat

'^)

und ^) Der

ita

non

C. nt saluature.")

')

Ab

eo separatur?')

*)

Auch

hier nuiss etwas ausgefallen sein.

C. no-

mset.hi)

>Ut'

scheint eine durch die weite Entfernung von*)

quod (quodHu")

hervorgerufene lucorrectheit zu sein.'";

So der C;

S. supputantur.

bnti,

unter der Hand, heimlich gebrauchen, fehlt in den Lexx. .l^utanturV

C.

ueritate.

So der C;'*}

S.

tropico.

") C. scripturar uT.

S.

bloss

scriptu-

rarum.

'O C.

qualitatc'

und

so

auch

S.

'^)

C. omcrimhis.

") So dere-.

C;

S. quae.

C

ueuerc^

mit einem Strich

(i)

durch das erste

60

Tractatus de

diuitiis.

credendum

est,

cum per eum uon modoSed^) dicis:

caelestium

mandatorum

praeuaricatores, sed etiam adulteratores fuisso docoantur.

XIX.

1.

Praeceptorum prius genera inplenda

sunt et ab omni iniquitatum flagitiorumque inquinanientis

expurgandus, et

sie

diuitiarum substantia distrahenda.

tum

tarn pro diuitiis,dicatur,

cum

quam tum demum unicuique speruendasseruauerit,fiet,

animus argumenNam, pro peccatis pariter inuentum!essediuitias,sit,

cum

omnia praeceptorum mandata

et

perdifficile

diuitera

uuiuersa legis iussa conplere^), ita

ut nee

mandatorum

plenitu-

dinem, diuitiarum necessitatibus curisque arcentibus, inpleat, et dum,

quod

est

difficillimum, expectat,

nee diuitias aliquando eontempnat.inbuit,

Aliter Christusinuenies,

suos

discipulos

quemQuod

nihil

prius

doeuissefacilius

quam

euncta saeculi inpedimenta spernenda,illo

quo

euangelica

possent mandata inpleri^).

in loco

praecipuein

demonstratur,

quo parabola saluatoris uerbi

caelestis- inducitur,

qua

spinis diuitiae conparantur,

ita in aruis cordis nostii suis euris

ac uoluptatibus

semen uerbiSiigitur cor

sufFocantes,

ut in

terreno

agro

Spinae

omniuni generum semina aut iufructuosa reddunt, aut nee germinarepermittunt*).

nostrum humo^)

adsimilatur,

uerbumcon-

uero seminibus adaequatur, diuitiae autem spinis et sentibus*)parantur,quis terrae huius cultor intellegendus est?

Animus, nisi fallor. Quid ergo primum in spinosa humo agricolae exerceudum estV Ante iacienda semina, et postquam fructus attulerint, spinae eradicandae, an prius ab omnibus seminum contrariis mundandus est ager, et sie bonorum frugum grana iactanda sunt^)? Et uobis igitur huius conparationis exemplo diuitiarum inprimis spinae euellendae sunt, no bono semini possint esse contrariae. 2. Dieis forsitan: Cur autem non cum diuitiis omnia possim Christi mandata seruare"?Sipotcs,nihiltibi

diuitiae

obesse credeudaedebes,et si

sunt.

Prirao ergoin-

ipsorum mandatorum speeies nosseplere^) possibilesit,

etiam diuitibus

diligenti

examinatione rimare.

lubemur enim

non mentiri, non maledicere, non periurare, sed nee iuste quidera iurare, nulli malum pro malo reddere, inimicos diligere, pro persecutoribus et calumniatoribus uostris instanter orare;ablata repetere,

non licet uobis non saecularia iudicia adire, non uicem iniuriam inrogantibus repensare. Prohibemur etiam cum fornicatoribus, aut*)

So mit^) )

S.

;

der C.

scio

.

AVre dies das*)

Rechte,^).

so

htte

man

dices'

zu lesen (Ich weiss, du wirst sagen).

/plere?.

C.

S. s7;pleri.

sensibus.

*) C. So der C; S. reddant und perniittant' Hier mssen Worte, wie Credo, prius mundandus*)

und mit ihm homo. ^ C.oder Sine

dubio

etc.,

ausgefallen sein.

A. hnpleri.

A

diuitibus inpleri?

Tractatns de

dinitiis.

CA

ebriosis,

aut maledicentibus,salteni proferre

aut rapaeibus cibum capere; uon licet

uobis otiosumali(|uid

ex ore sermonem.

Quid necesseambiguura,

est,

de maioribusut mihi

diccre,

cum

nulli

esse

possit

eis

maiora non Heere, quibus etiam miiiora prohibentur admittere.secrote,

Ob-

secundum conscientiao tuae testimoniumsitei,

respoiideas,

an haec omnia inplere possibileinplicatus.

qui diuitiarum uexibus fueritamplioris

Tanto

euira

unicuiquo

cura

sollicitudiiiis

rerum substautia possidetur^). Multos propter Deum^) pauperes scimus ab omni terrena faciiltate, proprietate. curana^citur, quauto raaior[alionos^)] nullisque

et

tantum terrae

liberos,

mundanae possessionis necessitatibns praepeditos quantum extranoos, et uix nihilorainusplenitudinempossunt.

mandatorumquid facient,

perficere

Si

illi

uix possunt,

qui ingentibus diuitiarum curis et inmensis mundana-

Et ne quis putarot, aliqua quamuis non uniuersa seruontur, alio in loco dicitur: Qui unhiersam lef/cm seruanerit^ ofendaf aiitem in uno^ factus est omnmm reus^). Et ne hoc de ueteris testamenti tantum praeceptis intellegendum existimes, scito illud Christianis dici, quibus iam nouae legis mandata erat necesse perficere; quippe cum regnum caelorum non intro(;ant, nisi quisollicitudinibus occupanturV

rum rerum

horum,

({uae superius

memorauimus,

sufficero,

prioris

instrumenti

cultores

abundantioriset

iustitiae

magnitudine^)lex dica-

ante*) transierinf).tur,

Quod autem

nouum testamentum

beatus apostolus doeot, dicens:Jo/fa

His, qui sine lege crant, quasi

sine

esseni.,

cum

Chrisfi^^).hitis

Et

alibi:

sine lege Bei non sim^), sed in lege sim^) Innicem onera nestra ]}ortate, et sie adimple3.

legem Chrisfi^^).sintV

Quid ergo dicimus:

Quod

diuitiae pec-

catum

Absit!

peccandi occasioiiem

Non quod ipsae peccatum sint, sed quod porrigant, dum aut male conquirantur, aut non,aut

sicut oportet, possidentur,

per harum sollieitudinem caelestium

mandatorum incuriastratur.

nascitur, et delictorum crebrior necessitas niiniet dicit: Fili,

Quapropter spiritus sanotus testaturtui,et, si

ne in

nmVis-sint actus

diues fueris^ non eris inmunis a

delicto^'^).

Ergo, sicut superius diximus, peccandi occasionem diuitiae praebent,')

Ab

eo possidetur?terrein

*)

So nach dem C. (dm);itroprietates,

S.

Dominum.'alienos'.et

')

Derhatalie-

omni diese WorteC.

ab

facultates.

curns

ohne

S.

>ab omuin terrae

facnltat/

proprietatiftus,

cnris

') ') .Tac. 2, 10. iiiagnitndinrr was S. behalten hat C. ganz bortlssig und dannn verdchtig. Vielleicht wollte ein Schreiber jantcierint^ setzen, schrieb aber mir ante weil er alsbald sah, dass 'transierint folgte, und vergass dann ante zu tilgen. ^) Der Verf. spielt auf '') '") l Matth. 5, 20 an. ) So der ('.; S. esaew. C. snm\ S. essem.

nos-

corrigirt.ist

*^)

Ante

,

Cor. 9, 21.

"J Gal.

6,

2.

") Sir. 11, 10.

62et possidendi

Tractatns de

dinitiis.

nimietas causa efficitur errandi.

Prudeuti et religioso

auirao et absque alicuius reprehensiouis macula uiuere concupiscenti

non modo peccatum, uerumdebetoccasio.

etiani peccati

ipsius pertimescenda esse

Beatus^

inqiiit

scriptura,

qui

timet

omnia propter

Dominum^).similesrecipiet

Occasiones euim peccatorum occasionibus ualetudinum''*) sunt. Sicut enim corpore inualidus^) pristinam difficilesospitatem,uisi

omnes

prius occaiones,abstulerit,ita

per

quas

infir-

raitatumdepressa

causae

ministrantur,et

anima

peccatorumpraeualesceredelicto-

morbo

iniquitatum febribus

exaestuans

difficile poterit, si

non uniuersas ante occasionesaeger,

absciderit

rum.

Et ut seusatussuaesaluti

recuperare uolens celerem sanitatem,

ualetudinis

causas

atque materiasrepellit

per

se

ipse

perpendens,desiderabiliasapiens,

omnia

contraria

ac

remouet,ita uir

quamuiset

nimis sint et delectabilia uoluptati,

prudens

qui

melioris substantiae, animae scilicet, desiderat sospitatem, occasiones

omnes debettione

intellegere*) peccatorum, et,

cum

eas integra considera-

librarit,

ab

amplius iam uellesaporis sui

omni animi sui desiderio procul auertere, nee diligere, quamuis dulce atque suaue sit, quod perspiritalibus uisceribusletale

commodum

uirus iufundat.

Nolo enim, mihi iam dicas:et

Sed

illa

et illa

Dens

creauit;

quoniamtamen

multiraoda

pomorum generaspecies

et

frigidissimi creaturae^),

fontium

liquores et

uini

suauissimi*')

Dei

sunt

uec

idcirco

febrientibuslanguoris.

porriguntur,

quia maior per haec causa potest uenire

Sed quid de aegris loquor, quando hoc percipere nee sanis quidem nisi cum modestiae temperamento salubre sit, quia in omni specie nocet, quicquid supra naturae necessitatem auida nimis et uisatiabili concupiscentia sumitur. 4. Sed concedam tibi, quod ita habere diuitias possis, illas scilicet, quae ex bona parentumhaereditatedescenderint,ut

eas

absque

ullius

delicti

coutagione

possideas, et sint tibi

bonorum operum

materia,illius,

non causa uitiorum.perspicuitatis atque

Este, tu illius efficaciae sis atque uirtutis

prudeutiae, ut aut solus, aut rarus illamuertas,

rem ad tuum commodumQuanti

quae aliorumillius,

saluti

adferat

detrimentum perenne.

sunt enim

cuius tu uideris esse, circumspectiouis atque pru-

deutiae, ut aut per mal um sibi diuitias intellegant^)

non expetendas,

*)

Der Verf.

zielt wolil^)

auf die Worte;^)

Timentis

Dominum heataC.;

est

anima

eins in Sir. 34, 17.

C. uaHtndiuuiE.

So

iiacli

dem

S. corp?."? inualidiu,

wogegen ausser dem*)

CS.

abstnlent

spricht,vi)

wasC.

eine Person als Subject verlaugt.^e^.^)

C.

>intellgere

mit einem Striche.

durch das zweite')

C. creaturo.

")

So nach dem C; (i) durch das zweite

febridtentibus.

intellegaut

mit einem Strich

Tractatns de

dinitiis.

()3

aut per bonuin uenientibus utiofficiisV

uelint

iu

misericordiae aut

pietatisiniuste''')

Tu

do bouo habes et bcne possides^),

quod nee

consecutus es, et iuste perfruoris; sed alii non intuentur, unde habeas, uel qualiter habeas, nisi tautum, quia habeas, et, quia, quod^) habeas, uident, unde uel qualiter habeas, non uident. Etforsitan

dum

hoc solum Optant imitari,

quod uident, incipient peruttibi

fas

et

nofas quaerere et scelera raulta committere,

inet

possidendierit

quantitate aut pares, aut superiores uideantur existere;

substantia tua non tarn uirtutum occasio,

quamsi

causa uitiorum.

iam Sed

mihi bonorum operuui materies,. inquies.rimis uero malorum.conferatur,

Solo*) tibi bonorum, plutibi

Et nescio iam uelfuerit

per

eam

boni aliquid

quae interitus

causa multorum.

Contempnenda

est illius rei bonitas,

quae multos,

dum

uni prodesse putatur, occidit.

Quanto melius egeris, si tua omnia erogando triplex perficias bonum. Primura misericordiae, quod tunc ad perfectum consummasse credendus es, cum uniuersa distribueris; secundum, quod, dum tibi nihil dereliuquis, Omnibus non modo peccandi occasionem auferes, uerum etiam praebebis uirtutis exemplum; tertium, quod perfectionis gradum conscendis, cunctis substantiae facultatibus erogatis. Quid ergodico?

Ut

diuitias a piissimis parentibus derelictas, abauis, proauis,

atauis tritauisque^) conlatas absque ulla causa peccati, absque alicuius laesione uel dolore quaesitas odio nostris suasionibus habeasV

Absit!fidoliter

(^uin potiusdiligit,

lioi'tor,

ut diligas.*),

Omne

enim,

quod quisquesempiterna

non tomporali

sed aeterna possessioneutillud

obtinere desiderat.

Si

amas Patrimonium tuum, id age, Et si uere hoc baeroditate retinere.transferillud

ualoas habes,

cupis.

dum tempusilluc'')

de

terrafine

in

caelum,est.

quia,

quicquid in hoc

romanserit,

mundi

delendum

Quicquid

mundo igitur, dum

uiuis^), transtuleris-,ris,

perpetuo possidebis, quicquid autem hie reliqueesto illius sententiae dicentis;

perdidisti.

Memor

lustijica ani-

luam ante ohiium, quoniam non est apu inferos quaerere c/hos^).. Et alil)i: Ante mdicium para vtstitiam tibi^^). Ego illumdiuitom

mam

magnificum atque

laudabilem

puto et

cunctis

sapientiao

merito praofereudum, qui ita uitae mortisque consideratione so temporat, ut ante se uniuersa praemittat, ut^')

secum

pariter sua cuncta

')

Der;

C.

haberts

und

possides*'')

;

S.

liabcas*)

der C.

S.

verkehrt

iuste''.25;')

Der

C. qnid.s.

') So und ^possideas. So der C. s. Neue, For;

nienlclire der lat.tiiiiporal/rt.ler.')

Spr. II,

und (ieorgesdas folgende'')

v.

^)

C. tratauisque.

'^)

C.

"Wohl ein'')

durch

aetern'16.17.

liorvorgernfener Feh'"j

L. ilhv/.

A. n vivis.

Sir.

14,

Sir.

18,

It.

") A.

aut, L. ac.

(34

Tractatus de dinits.

hoc scriptum esse reor: liedemptio animae uiri ditiiSed quomodo, inquies, ad caelestia possunt terrena Uade, uende Per illos scilicet, de quibus scriptum est: transferri? omnia tua et da pmiperihus, et hahebis thesaurum in eaelis"^). Meminisse debemus, nos in hoc mundo tanquam hospites et peregrinosdeficiant.tiae ipsms^).

De

dogere oportere, beato apostolo dicente(jrini ahstinetedicit:

:

Tanquam

hospites et pere-

ricut

Item alius apostohis Dum in hoc corpore simms, peregrinanmr a Domino^). Ergo aduenae in hac terrena habitatione sumus, ita^) aduenarumnos a carnalihus desideriis^):imitari.

morem debemuscunquirit)possit.

Nullus enim peregre constitutusquae secumaut

illa sibi

et

congregat,

ad proprias sedes ferre nonaut dealio

Nemo enim

de India,

de Arabia,

^gypto

ne-

gotiandi causa adueniens, Roraae uel quocunque

loco')

exiguocon-

tempore moraturus,paret*^),

aut domos sibi ibidem,

aut

possessiones

aut aliqua, quae^) esse inmobilia uideantur, nisi

aut aurum,

aut argentum, aut

merciumilla

species,

aut quaecunque

secum ad pailla

triam propriam ferretionis nostraeilla

sufficiat.

Ita ergo et nobis in hoc peregrinasunt,

tempore

tantum desideranda

quaerenda,

omni

laboris ac sudoris studio congreganda,

quae nobiscum simul

ad caelestia possunt rogna transire, et in quibus ualeamus perpetuaehaereditatis locupletatione gaudere.

XX.et

1.

Sed nee illorum mihi praetereundaqui sibi religiosi uidentur,etse,

est arguta

uimis

urbana

subtilitas,

mundi contempeo quod autuel

tores

tam apud

quam apudhabitu,auvi,et

imperilos

iudicantur,illos")

humiliore^")

incedant

aut

nuUa

possessionum

ornamentorum, auttalli

aut argenti, aut cuiuslibet pretiosioris me-

omnia nihilominus suis abscondita thesauris latent, et quod^^) coram^^) hominibus inanis gloriae causa fruendi Sed filios 2. usu'^) contempnitur, animi concupiscentia possidetur. Quid ergo relicupio uniuersa seruare. habeo, inquies, quibus niea gionis intuitu coutempsisse te fingis, quod liberorum contempltionedelectet,

pompa

eustodisVgeras, si

Uel cur

tibi plaudis^^),

aut complaces, quasi noui aliquidtuosfilios

omnium bonorum tuorumiufidelibus

haeredes instituas, quodin

facere

etiam

moris

est?

Aut

hoc forsitan tepraestas,

Deoquod

aliquid conferre existimas,

quia liberis tuis

celerius

^) ") 2 Cor. 5, 6. 1 Pet. 2, 11. 19, 21. ') So nach mit einem Strich (i) flnrch e. dem C; S. alio i loco. ^) L. coniparflt. ') Quae^ fehlt im C. ^") 0. hnmi") Qnod .ber der Zeile mit schwrzerer Dinte. Es ") C. ilh(s. liorf'. '') ") C. hishs^, was S. beibehalc^ram. scheint jnger zu sein.')

Prov.

13,

8.

*)

Mattli.

^)

C. in.

*')

C. conquerit

C

ten hat.

'^)

A. plaudes.

Tractatus

fle

dinitiis.

65

eis^)

eras

quandoque sine dubio relictuvus?Absit!

Ut filios tuos penitus exheredes. quam naturae necessarium est,diligis,siillis

Quid ergo diciinus? Sed ut illis non plus,

derelinquas.

Nam

(luomodo

eoset

ea uideris conferre,

quae

noceant"?

besse enim

ipsis

possunt.et,

quae

tibi

uisa

sunt

obfuisse.

Aut enimsentit,

tibi nibil

obfuerant,illis

frustra ea spreuisse te, simulas, aut, si obfuerunt, uec

conferenda sunt.possidere,

NuUusdiligit.si

enim, quod

sibi

noxiumte

cupiat^j,si

eos

quos

Aut

ergo

filios

non amas,

eis uis

conferre contraria, aut,

amas, certumquos"')diligis,

est,

non quasi coutrariumte,

babere,

quod

illis

optas,

exbibere, sed, ut superiussimulas,

diximus, buraanae*) gloriae causa, quasi inutile spreuisse

quod intra animi conscientiam pro summo amplecteris bono. Nihil enim nobis proderit aut numerosae sobolis gloriosa progenies. autper uniuersas^) mundi partes longe lateque diffusa uberrimi cospitisloouples')

ac

spatiosa

possessio,

aut

plurimarum

aedium superbamultiplexet iactantia,

nimis et elata constructio,

aut pretiosarum

uestium^)

gloriosa concinnitas, aut dignitatum uel

bonorum ambitiosa

cum extrema

ad

^)

nos hora peruenerit,

aduenerit, in quo nullus^)

operum fructus

accipiet.

cum ambiguus omuibus finis secum praeterquam bonorum aut malorum Nibil enim aurum, nihil argentum, nihila

pretiosorum lapidum coruscantestilare') coeperit dies

olim

gemmae proficient, cum ille inruDomino destinatus, cum ipsa etiam

ignibusdicens:

coeperint

elementaest dies

crepitare.

De quo

propheta testatur,

Magnus

Domini, magnns

et inlustris nimis, et qiiis

erit sufficicns e/^*)V

dies

Bomini utcdloreoportet

fr, in

Et beatus apostolus Petrus: Adueniet autem qua coeli magno inpetu transihunt, elementa

nero

sohientitr.

Cumin

haec

igitur

omnia dissoluendaet

sint,

quaJes

nos

esse

sanctis

conuersafionibusdiei

pietatihus,caeli

eccpectantes et projjerantes in

aduentum

Bomini, per quamiudiciiet

ardentes soluentur, et elementa ignis calore tahescent^'^)'^apostolus

Item beatusignisborroris

Paulus:

Terrihilis

quaedam

expectatio

aemulntio, quae consumptura est aduersarios'^^),

cuius

uim.4;^

non, qui diues fuerit, sed qui iustus, euadot, seriptura testante:

rum eorum

et

argentum eorum non poterit liberare eos inalibi:

die

irae

Bomini^*), et

XonSonacli

proderunt thesauri iniquis, iustitia autem

')

C.

e(7is.

*)

')^)

L.

qno^/,

)

C.)

nmanc.^)2, 7,

dem C. (mchte begehren, wnschen); S. cupff. Das m ist mit schwrzerer Dinte eingefgt.')

C. uniiiersifas.

C. locuples enim.

So der C.3,

;

bei S. fehlt uestium.>)

)

Ad

fehlt

im')

C.

So der C;11.19.It.

S. falsch

miUos.

S. nttilare.

Joel

")

2 Pet.

1012.

So nach dem ") Hebr. 10,

C;27.

") Zeph.

1,

18 vgl. Ez.

-

QQliberal

Tractatus de

diuitiis.

a morte^).fidi

3.

Curramus(?)*),

igitur,

dum tempuspossumusilla

est,

et,

omni[et'"*)]

concupisceutiae excusatione postposita, quantapost laboreminueniat.

oeleritate,

simuslidi

ne nos dies

uacuos et iufructuososet

Si uere

sumus, caelestibus nos remunerandos opibusfastidiosa sit

perpetuae possessionis sublimitate ditandos,post caelum, et omnis temporalis etillius

nobis terra

mundana

possessio

ad aeteroaesordeat

beatitudinis

conparationem

quasi

inutile

stercorum

Nemo magna consecuturus miretur exigua. Facile purgamentum. ualemus contempnere, quod sumus, si pro certo credimus, quod eriQuid nobis illa magna cum ambitione concupiscere, mus futuri. quae possunt etiam pessimi homines obtinereV Quanti locupletes criminosi, quanti inpii quantique lasciui, quanti nefandorum faciuorumsceleribuset

inquinati!pios

Si

tantumhabere

iustos,

sapientes,

pudicos,

innocentes

cerneremusuero

diuitias,

merito

cuicuuque

u

prudenti

illae

cum

iugenti auiditate desiderandae essent,At"*')

quae

solis

conpeterent bonis.sortitos,

cum

constet, lUas')

malos praecipue

nescio,

ab

stultis

qua ratioue sapientium quisquam potiri uelit, quod sceleratisque^j uideat possideri. 4. ed [et^)] in pauperibus Sed paupertatem nemo concupiscit,seet

ista sunt, inquies.

facilius

pauper*) ab

istis

exuere

quam

diues potest,

cui

paupertas uonpossibili-

modopia'-'}.

deliquendi non praestat fomitem,

uerum plerumqueiietaliir

tatem negat, scriptura dicente:an^")

Est^ qui peccare

prae

ino-

Uide ergo, quid eligendum magis sit, quod delinquere prohibet, quod nonuuuquam ^^) peccare conpellit. Nam quod diues a delicto alienus esse uix possit, superius^^j iam diuinae sententiae auctoritatemonstratum^^)est.

fragio Christi et

lilas magis diuitias conquiramus, quarum angelorum eins participes esse mereamur. 5.

suf-

Si-

mus

plane locupletes et diuites, sed in bonis actibus, sed in conuersanctisetpiis;

sationibus

repleamus

corporis

uostrisit

thesaurum

sanctitatis auro et argento iustitiae.

Pretiosior nobis

omni orna-

mento sinceritas; intrinsecus nos, non extrinsecus conponamus, id Ornemus est non corporis, sed spiritus decoramenta quaeramus. nostram, et, ut ^*) Deo formosa appareat, omnibus eam speanimam Erit enim satis compta ac decorata, si ciebus iustitiae depingamus.sit

in

illa

grauitas10,2.

morum,'')

conscientiaefehlt

puritas^^),

credulitatisergnzt.=*)

^j

V Prov.zerer Diute;.

>Eu*) "}

imi^das

C.

Schou von';

S.

CC.

sidemtis; S. consideremus.^j'';

C.

Ad

'd last ber der Zeile

mit schwr")

C. illa.

C. sceleritesque.

>Et fehlt im C.ut

paupertos.*'') Der C. Der Corr.

Sir.

20, 23.

'")

C. auno.

")'*)

MauC.

erwartet >prope semper-.et.'^) "*)

superiore.

") C. monstrawdfi.

C.C.

puri/itas.

hat

das

Wort mit schwarzer Diute(i;

corrigirt.

^creduli-

tates

mit eiuem Strich

durch das zweite

e^.

Tractatus de

liuitiis.

'

(37

fiducia,tegritas,

sobrietatis abstiuentia, patientiae

munsuetudo, pudicitiaeet

iu-

misericordiao piotas,

cordis

huinilitas,luei-a

dilectionis Caritas et

hormii oraniura conseniatrix et altrix

inuiolata simplicitas.

Nulla eiiim Deo anima tarn speciosa, tarn pulchra,iimoceutia niargarita fulgentior.

quam

cuius

est

Hamm

diuitiarum opes etscieutes,

orna-

menta quantu possumusreguo indiguoscomitata.fore,

sagacitate

quaeramus

caelesti*)

quos non omues''')

opuleutiae huius

pompa

sit

IV.

Epistola de malis doctoribus et opeiibus iidei et

de iudicio futuro.

I.

1.

(^uantaiu de purissimaeliac

raentis uestrae siuceritate fidu-

ciam geram, exuerbadirigere,et

praesumptionis meae temeritate perpeudite, qua

audeo exiraietati uestrae colligata inueterandaque literarum apicibus

cumsit.

hoc

iu

tempore

solutum et liberum ac

cito

t'ulgentemferre uix

nullius scripturae uinculo

compeditum sermonem

pro-

tutum

Duplicis euim ratio causaeetcbri>-tianitatis

me

ad huiuscemodi

auimauit

audaciam,

uestraeet

beneuoleutia,

apudeorura,

quara^) nihil non tutum pio elo(|uio credidi,

caritatis liberalitas,

cuius uaturae est facilius omnia cauenda contempnere,

quam

quae prot'uturaInsuperutet

existimauerit,

bis

illud accessit,

(|Uod ita

quidquam negare, quos diligit. uestrae essem conscius religionis,uelle,

certissime

scirem,

nihil

eam magis

nihil cupidiuslitteris

optareinser-

quam- de sanctis uoluminibus seu uoce promptum, seu

tumbus

incessabilitor haurire

sermonem,Quia,

et ea sibi

semper,

quae exer,

cere dinoscitur*), praedieari^).sit

licet diuini oris

eloquium OmniInfiuitafacit,

pro uaturali suauitate saporabile), attamen nullis tam dulce,(jui

(^uani,

se eius famulatui maucipareest,

nituutur, efticitur.

auimi oblectatio

cum

id sibi senserit aduuntiari,

qud

et

tam

contristari saucta

mens

potest,

si

resolutam doctriuam audiat,')

')

C. caelestis.S.

*)

*)

So der C;

di^ruoricitur.

So der C; Oinnis? ') C. uud mit

C.S.

und mit ihmpraedicare.

S.'')

'quem.C. sopo-

iliin

rabile.

68

Epistla de uialis doctoribus et operibus

fidei

et de iudicio futuro.

quam,

si

discipliuata^) fuerit, exultare.

2.

Nouerara etiam, uos

ita

caelestis uerbi ardoj-e flagrare, ut gratissimimi duceretis illius solatiuiu

uobis, quolibet'"*) iupertiente, praestari.

Nou

uacat^) eniin eligere iu

eins rei exhibitione personas,

qua

potiri inpatientissirae concupiscas.

Nimis sitieus nullius propiuantis respuit ministevium, et cunque bibere*) contentus est poculo, non quod^) parurauestrae copia

in qualisanctitati

doctrinae caelestis exuberet,uultis,ut,

sed quia tauta

auiditate

animisicut

eara

potare

cum

ipsis

abundetis fontibus^), neeet,

desideranteshi,

quidem paruis leutisqueet adfatim rerura

roribus riuulos respuatis,

quos inmoderatae auaritiae capiditas teuet, quamuis uber-

tim cuncta possideaut,nihilominus tameu

omniumet uos, in

opuleutia polleant,si

pro infinita habendi concupiscentia,ita

quid

eis

pauper

obtulerit, libenter accipiunt,

quibus eins cupicui,

ditatis ardor exaestuat^j,

quae in

illo

fuisse dinoscitur^),

quodmi-

uir concupiscentiavum esset,

angelica protestata responsio est^),

norum etiamipsiatis.

scientiae studio ^)

non aspernanter

dicta suscipitis,

cum

abundantioribus et opimis caelestis doctrinae thesauris^^) adflu3.

Nee meorum quidem mein

deterruit delictorum conscientia,

cultu ac deuotione meliores quo minus me^*) omnium ultimus litterar um adfatibus commonerem, et, peccatorum in oculo meo trabem gerens, eorum iumaculare aciem uellem, quo-

omni

religionis

rum nee

festuca^^j

quidemexosa^")

inessecui

credeuda

est,

cum

illius uos'*)

humilitatis esse non ignorarem,fastidium^^),etita

nee

deterioris generaret sermo

habere peccata,

ut uobis in

eisdera^')

destruendis

nee

retractare, ([uo

quidem disputatio possit horrere, qualiue labefactante desinant, dummodo^^) essepeccatorisut,si

needesi-

uant.

4.

Quapropter obsecro,

facilitatis

nostrae

usurpata

temeritas sensum uestrae sanctitatis offenderit,

non tam mihi eam,maxirae inputetis

quam

causis superius conprehensis et caritati uel

ardeuti,

quae saepissime

solet

dilectionis gratiam nititur

terminum humilitatis excedere, dum Huius namque praesuraptionis exhibero.est

audaciam sauctarum etiam scripturarum exemplis certum

con-

')

Der

C.

und mit ihmist,

S.

verkehrt nndisciplinatat.

Disciplinata-,

wozu*)

Mloctrina Subjectqo(Zlibet.*)')')

wird*)

vomC.

g-egeiistzlichen resoluta gefordert.

C.

C.

uocat.

niwere.

^)

Der)

C.

Fontibus^. exaestuet.

ber der Zeile mit etwas kleinerer)

und mit ihm S. quo:. und schwrzerer Schrift.9, 23.

So der C;"*)

S. di(/uoscitur.

Daniel, Dan.'")

10,

11. It.

Die Vulg. hat1')

mir desiderioruimC.

(Gr.

intSvniwv).fistuca.es,

C. scientia eudio.S.

C. dies rturis.V

mei.OS

'*)

C

")

C

und mit ihm

os.

1*)

C.

fastidioSciirift

")

C. exsa.

")

C'")

de (esC.

mit kleinerer und etwas

schwrzerer

ber der Zeile).

dmo.

Epistla de

maus

ductoribus

et

nperibu:? fidei et de iudicio futuro.

69et

foueri,

illis

scilicet,

quibus tontinetur:

EochortaminiChristi

inincem

aedificatenohis,

alterutrum^).

Et iterum:et

Uerhnm

hahitet'^) in

in

omni sapientia docenfes(^ertus

monentes vosmetmei^ et ego

ipsos^).

Etuohis^

nirsum*):

suin

antem^

fratres

ipse de

qnia pleni estis dilcctione^ repleti omni scientia, ita id possitis

alterii-

Irum

iHonere^).

Dilectionera eniiu in hoc loco tarn scientiae'),ostenclit,

quamillius,

monitioni praeponendo

duo

iiiferius

conpreliensa ex

quam anterius'') uuncupauerat, caritatis uidelicet, causa descendere, eam uerain et secundura Deum esse scientiara, quae non alterius rei, quam iiiutuo^) aedificatiouis amore praestetur, et tam illamet

laudandam

dileetioneni,

(juae,

ut

aliis

prosit,

in doctrinae

usu

st-

dioque laborauerit,

quam

illam

peritiam praedicandara,

quae

solius

caritatis oftioia quaesierit.II.fet'tus1.

Talis est cnim doctrina, perqualisest

quam nuUus animaeseiet

pro-

adquiritur,

medicina,

cuius per curam remedium

minirae

aegrotantibus

exhibetur.in

Quodarte

etiam peritis medicis

saepe contingere,pestilentiam

dum,

sola

lidentes^),

minus

sollicite

aut

tem])oris

perscrutantui-,'")

aut aegritudinis rimantur caucontuentur.

sam,

aut

qualitatem ualetudinis

Sicut enim in cor-

poralibus morbis uaria et multimoda languoris uidentur esse contagiaet

pro

commutationeconicere,

temporum ualetudinumlaboriosae

")

quoque diuersitas

nascitur,

et periti ac soUertis

medici est perpense^''') onmia librare,soUicitudinis declinatio fastidiosa

aestimare,et

no

aegrum perdat, dum parua

diligentia

cuncta rimatur, et artem,ita et

dum

ncglegentius*'^) latentia scrutatur,

infamet:^^j,

boni doctoris

est spiritalium

morborum causas peruidere([uibus

explorare, coguoscere,

perdocere

et,

occasionum generibus oriantur, aduertere, et

tum demum,hibere

cognitis2.

omnibus atqueSed(pii,

conpertis,

caelestis

curae ad-

medicinam.

in

tali

expetita similitudine non

tam

medici nobis,

quam

intirmantis in huius tractatus disputatione con-

petere uidetur exem])lum,et

propriae salutis commodis prospiciens,etaiit

m'orborumuitaro*').

do'^)

suorum occasiones intollegere debeat Et si, quod'^) adsolet, medicorum5,

intellegenmalitia*^)

')

1

Thess..

11.15,

'',

C. hahitut.)

',

Col. 3, 16.')

*)

Su der C. (rurs(7);*)

S. rursKS.

*)

Rom.die

14.*)

C. scientirZ.

C. a/terius.

So der'*)

Chat

Mutue?vor

";

C. fidente.

C. ualitudinis.

") C. ual/tudimun.

S.

perpense

Worteuecausrt>

lesen.')

C. perspic?titatis proprirt; S. perspicnitatis proprirtr.

C.

praest.

C. prone fas.

") So der C. (fidr);

S.

falsch fides, scilicet.

Epistola de nialis (loctoribus et operibus

fidei et

de

iiidicio fnturo.

71

rent,

quibus per

fidoi

suae indulgentiam pristinan incredulitatis fuefides proficit,iion

rant delicta donata.

Ad') abolenda peocataidest,

ad com-

mittonda Hcentius,futiiris^)

ut ante perpetrata dimittat^), non ut postsanctibaptiscilicio

Uude, si quis post ueniam largiatiiv. lauacri fidem deliqxierit*), iam non per solam fidem, ut anteseciiritatis

mura. ueniara speret, sedetjamet cinere1.

fletu.

planctii,

abstinontia,

ieiunio,

omnique genere lamontationis inploret^). Sed unde hie humanis raentibus error obrepserit, ante omnia nosse deberaus, qui Christi fidora non tani ad destruenda, quam ad protegenda censeat peccata uenisse. Proteguntur enim plurimum, cum securitatis solatio nutriuntur. Maxima enim securitasIV.est,

ut per tidei suffrnginm ant

paruo supplicio aut nullo expianda

credantur, quae ante gratiae tempus seuerius uindicabantur*).si

Quod

ita

est, nescio,si

quoniodo Cliristus Dominus non uenit soluere legem,per eius credulitatem disciplina non aucta**) est, sed est, si timoris causa sublata est, timoris autem

sed adinplere'),

minuta.

IMinuta enimest, si

causa sublata

poena dimota

est,

dimota uero

est,

si

absque nullaest.2.

paenitendi satisfactione sub

aliquo inpunitatis fine conclusa

Unde ergo huiusce peruersitatis intellegentia emanasse credenda est, nisi ex illorum raentibus, qui illa. quae exercere non pertimescunt.nitunturdefendere.

quique^) nialunt

sibi

quibuscunque coniecturisuitia declinare?

inpunitatis ueniam suadere, quam peccatorum

Multi

enim sunt, (juos aut odiendi acerbitate, aut /elandi aemulatione, aut ^^) cupiditatis ardore. aut obtrectatiouis malignitate, aut iracundiaefurore,

aut

inpatiendifalsitate.

aestuatione,

aut

luxuriandi

uoluptate,

aut

mentiendi

aut raaledicendi asperitate.

aut quocuuque alio

huiusmodi

uitio ita

malae

institutionis consuetudo et longi temporis

usus infeoit, ut pertaesum illis sit inueteratam iam cousuetudinem bonae conuersationis institutione mutare. Et si contingat, ut ex bis aliqui diuinarum scripturarum uolumina legant. nihil aliud moliuntur,

quam, ubicunque pi-aecepta doctrinae perfectioris inuenerint, ingenii calumnios acumine et disputandi arte corrumpere et ad uitae suae Faciunt enim hoc, patrocinium eiusdem intellegentiam") temperare'^'.

All-

fehlt

im C./postS.

' *'

So der

C:

^.

verkelirt

.-rrtwniittat

So der,

C:was*)

S.S.

falsch

futurrtf.in

Dernnd

C.

post sancti lauacri fidem de/-diqueritcorri