348 Ernestus Bickel

CRITICA IN SENECAE EPISTULAS

Archetypi menda in libro I tolluntur

in memoriam Buecheleri et Useneri

Ad recognitionem textus Annaeani exsequendam meum estFranciscum B u e ehe I e rum consequi, qui sicuti in cuius­vis aetatis latinitate, ita in argentea quoque artem criticam per­itia singulari exercuit. verum ut Senecae philosophi codicummedii aevi menda communia omnium retegantur, et quantum,fieri poterit, tollantur, etiam philosophari necesse est. quo-­modo autem philologum philosophari deceat, HermannusU sen e r docuit. qua in re assentior illi, qui in laudatione fu­nebri Useneri Gottingensi verax fuit: "Bis auf Usener war diegriechische Philosophie eine Domäne der Philosophen. Es istUsener gewesen, der die Philologen gelehrt hat, bei den antikenPhilosophen nicht mehr zu fragen, ob ein Dogma philosophi­schen Wert habe oder nicht, sie als g a n z e M e n s ehe ng a n z z u f ass e n , zu begreifen, daß das antike cpLAoaocpetymehr ist als das Erfinden eines Complexes dogmatischer Formeln."

epist.4,3 profice modo: intelleges quaedam ideo minus ti-menda, quia multum metus adferunt. nullum mag­num, quod extremum est. mors ad te venit; timendaerat, si tecum esse posset; necesse est aut non per­veniat ,Hit transeat. codd.

Ad hunc locum interpretandum aggrediens in transcursumoneo, pro/ice terminum stoicorum reddere: Et yap 1tpox6~E[(x~.

deinde in postrema sententia eclogae M. C. Gertz, qui cumNicolao Madvig et Bertil Axelson de palma certat in emen­dando textu Annaeano, ante necesse et post passet inseruit set,lenissima medela vitium archetypi ex haplographia artum car­rigens. denique venia ad enuntiatum nullum magnum, q1tOdextremum est, de qua interpretes ambigunt, probandusne textustraditus sit, an caniecturae indigeat. in tradito acquievit Ruh­kopf (ed. 1800) md/um magnum i. q. "nihil magni momentiest" valere cantendens, quem secutus est novissimus editorA. Beltrami (1949). at in singula inquirens B. Axelson "NeueSenecastudien" (1939) p. 161 s. demonstravit, explicationem

Critica in Senecae EpistllJas 349

istam latinitati Seneeae imparem esse; quae explieatio insupersensu sobrio eareat: "da ja quod extremum est, ganz gut mag­num sein kann". unde aeeepit Axelson reeensionem ab Erasmousque ad Ruhkopf vulgatam nee non et ab Hense (ed.2 1914)reeeptarn, quam Madvig quoque, Adv. er. II p. 461 eommen­daverat:nullum <malum> magnum, quod extremum est. post<malum> insuper <est> Gertz addidit. verum, si quid video, nehaee quidem eonieeturalis constitutio sermonis meditationemphilosophi restituit. immo quid sensus flagitet, perspieimus, sisententiam, quae ante enuntiatum nullum . .. extremum est oe­eurrit: quaedam ideo minus timenda, quia m u I t u m met u sadferunt eum sententia eomponimus, quae post enuntiatum il­lud nullum . .. extremum est legitur: mors ad te venit: timendaerat, si tee u m e s s e pos set,. sed necesse est aut nonperveniat aut transeat.

Unde in tradita memoria nullum magnum, quod extre­mum est, adieetivum magnum eorruptum dieo. pro quo notioIon g i 0 r i s met u s sive Ion g i 0 r isa n x i eta t i s ex­speetanda est. nam ex sententia Seneeae hoe loeo promulgatulongior anxietas mors ipsa quidem non est; immo momentariares mors ipsa est, quae aut non pervenit aut perbreviter transit.aeeidit autem eommodissime, ut ad notionem "anxietatis lon-

. gioris" exprimendam epitheton "longior" faeile.e loco ut super­fluum cedat. nimirum anxietas status longior animi per se est;res momentanea tantummodo angor est; cf. Cic., fin. IV 27differt anxietas ab angore; neque enim omnes anxii, q~ei an­guntur aliquando. restituo igitur Seneeae loquelam: nullum<anxium>, quod extremum est; mors ad te venit; ... necesse estaut non perveniat aut transeat.

Ex scriptura eapitali NVLLVMANGSIVM male a seribaarchetypi Carolini epistularum exeepta eommunis eodicumnostrorum lectio nullum magnum exorta est. litteram x per gsseriptam etiam in archetypon Carolinum transiisse intellegiturex 9,20 expungsi p eodieis, fide simplici archetypum depingen­tis. praeterea v. titulos seros codicesque Vergilianos aliosquetestes, quoseumque Bonnet, "Latin de Greg. de Tours" (1890)p.174 ad illustrandam variam seripturam litterae x cadenteantiquitate collegit. voce anxius utitur Sen. epist. 17,9 et 98,6animus futuri anxius, et pro subst. dial. 6,26,3 humilia cunctaet gravia et anxia. de neutris adiectivorum vice substantivorumfungentibus cf. E. Opitz, "De latin. Senetae" (Progr. Naum-

350 Ernestus Bickel

burg 1871) p. 14 sS.; v. e. gr. epist. 41,3 proceritas silvae etsecretum loei, et admiratio umbrae. 94,73 quotiens despexeruntin illud magnitudinis suae praeceps. hoe usu adieetivi luxuriareeoepit aetas argentea.

epist.4,9 at si forte in manus hostium ineideris, vietor te dueiiuhebit: eo nempe, quo dueeris. quid te ipse deeipiset hoe nune primum, quod olim patiebaris, intelle­gis? ita dico: ex quo natus es, dueeris. codd.

Mirum fit, quod editorum nullus monuerit, sensu eassamremanere sententiam: victor te duci iubebit: eo nempe, quo du­ceris. seribendum est: quo (dudü) duceris sublato vitio ex hap­lographia nato, quod genus neglegentiam seriba archetypi Ca­rolini iterum atque iterum commisit. de usu particulae dudumcf. nato II 59,1 dudum desideres. non nisi dudum ad ducerisaddito habent sequentia nunc primum et olim quo speetent.placitum ex quo natus es, duceris (moreris) stoieo philosophoex astrologia sectae ad manum erat: nascentes morimur Manil.,astron. IV 16.

epist. 5,4 illud quoque effieimus (cynico indulgentes habituicorporis et animi), ut nihil imitari velint nostri, dumtiment, ne imitanda sint omnia. hoc primum philo­sophia promittit, sensum eommunem, humanitatemet congregationem. a qua professione dissimilitudonos separabit. videamus, ne ista (cynica), per quaeadmirationem parare volumus, ridieula et odiosasinto codd.

Unus Erasmus ante me sibi persuasit, in hac ecloga sen­tentiam a qua professione dissimilitudo nos separabit vitio tra­ditionis gravari. nimirum duobus huius epistulae locis notiodissimilitudinis praeterea occurrit: 5,2 intus omnia dissimiliasint, frons populo nostra conveniat et 5,6 dissimiles esse nosvulgo, sciat qui inspexerit propius. itaque cum utroque horumlocorum dissimilitudo ad interiorem animi habitum stoici spee­tet, Erasmus idem in tertium quoque locum 5,4 cadere sumpsit.inde .in sententia a qua professione dissimilitudo nos separabitpronomen nos eiecit et interpretatus est: "a qua congregationedissimilitudo professionis separabit. vult enim Sen. nos intushabere philosophiam, non profiteri."

Meam autem explicationem loci ab eo inclplO, ut prae­fraete negern, dissimilitudinem 5,4 a Seneca in sermonem trae-

Critica in Senecae Epistulas 351

tam idem genus dissimilitudinis esse atque stoieam 5,2 et 5,6 abeo dietam. stoieos dissimilitudinem prudenter oeeulere Seneeainstat. quodsi 5,4 queritur, philosophum a professione vitaesoeialis dissimilitudine prohiberi, stoieam dissimilitudinem neu­tiquam in animo habet, sed alterius seetae dissimilitudinem eiante oeulos esse neeessarium fit. quid? nonne a vulgo dissimi­lem esse habitum philosophorum euiusvis sectae Seneea fatetur?cf. epist. 29,11 Peripatetici, Academici, Stoici, Cynici. quisenim placere populo potest, cui placet virtus? nihilo minusdifferunt singulae seetae inter se gradu, quo quaeque reeedat amoribus eommunibus eivium. qua in re quantum stoici distenta eynieis, breviter designat Sen., dial. X 14,2 hominis naturamcum stoicis vincere, cum cynicis excedere. atque adeo pluribusidem exponit Sen. etiam in ipsa epist. 5. itaque in sententia5,4: a qua professione (humanitatis et congregationis) dissimili­tudo nos separabit eynieorum dissimilitudinem apertam, nonstoieorum oeeultam ut 5,2 et 5,6 in animo habet.

Quae eum ita sint, non potuit Seneea 5,4 voeabulum dissi­milit~tdo absolute positum adhibere; immo epitheton voeabuloaddere debuit, quo eynieam dissimilitudinem populo se omni­modo ostentantem signifieaverit. neseio autem, quod adieeti­vum in latinitate argentea domestieum magis idoneum sit addemonstrandam velut Diogenis eyniei vitam dolio se compli­cantis et in eo cubitantis (Sen. epist. 90, 14) quam propatulus.quod epitheton in sententia 5,4 vocabulo dissimilitudo eumemphasi praemissum maxime eo quoque commendatur, quia ar­tis palaeographieae ratio habetur, si textui vox propatula postvoeem professione ab aequis lit-teris pro- ineipiens inseritur.seripsit igitur Seneea: hoc primum philosophia promittit, sen­sum communem, humanitatem et congregationem. a qua pro­fessione (propatula) dissimilitudo nos separabit.

Trium virtutum, quas profiteri stoiei sit, ad tertiam, i. e.congregationem pauea adnoto. quae quem terminum graecumreddat, si quaeris, apud Arnim, St. v. frg. IV p. 84 ad XOLYW­

YLay relegaris. ubi eum graeeis locis eomparandi latini legun­tur velut Cie., fin. IV 4 nos natos esse ad congregationem ho­minum et ad societatem communitatemque generis humani etrep. I 39 coetus multitudinis communione sociatus . .. eiusautem prima causa coeundi est naturalis quaedam hominumquasi congregatio. cuius generis ex loeis intellegitur, Graeeo­rum terminum XOLYWYLa latine potius voeabulis communio, com­munitas reddi quam congregatione. quin etiam termino societas

352 Ernestus Bickel

latini convertunt graecum XOLYWYlGt, ut Cicero, sie potissimum,Seneca, epist. 9, 17; benef. 115,2; VII 19,8. contra vero quilatinae voci congregatio accurate respondet Graecorum termi­nus OUYGtY€AGt01Jo6~, is demum apud neoplatonicos invenitur, vel~

ut in Porphyrii catalogo virtutum politicarum apud Stob. III 1,133 p. 90,7 Hense et apud Iambl., in Nie. p. 81,14 Festa.quam­quam iam apud Mare. Aur., €k tGtu't. XI. 18,17 p. 144 SchenklIJoEALOOGtL ... öOGt OUYGtY€AGtO'tLXcX 1tErpUX€ notitia 'termini reperitur.apparet igitur, Ciceronem et Senecam in usu termini congregationon a Zenone et Chrysippo suspensos esse, sed a media stoa,putes Posidonio.epist. 9,9 qui amicus esse coepit quia expedit placebit aliquod

pretium contra amicitiam si ullum in illa placetpraeter ipsam in quid amicum paras (paro p) uthabeam pro quo mori possim codd.

Postquam Seneca de vera amicitia, ex amore nata, et defalsa, spe lucri comparata locutus est at deinde falsam amici­tiam exemplis pluribus illustravit, iam ad id procedit, ut Soera­tica ratione per interrogatiunculas systematice definiat, qualisis sit, qui utilitatis causa amicitiam quaerat. memoria archetypi,in editionibus variis male tractata (v. infra), a maioribus men­dis libera est; tantum seriba Carolinus seripturam continentemexemplaris antiqui duobus locis haplographia, ut assolet, trun­cavit. lego igitur: "qui. amicus esse coepit, quia expedit?" pla­cebi(t) tali (ali)quod pretium contra amicitiam, si ullum inilla placet praeter ipsam. "in quid", (inquit), "amicum paras?"ut habeam pro quo mori possim eqs.

In interrogatione "qui amicus esse coepit, quia expedit?"ars postulat qui, ac non quis, quod latinum vix erat; cf. Seyf­fert-Müller, Laelius-Commentar zu 6,22 p. 144 "bei der Fragenach der Qualität nur qui zulässig". de usu praepositioniscontra in phrasi pretium c. amicitiam cf. e. g. Plin., nato hist.VII 1 mereede contra munera. de ullum vice substantivi positocf. Liv. II 59,8. "in quid", inquit, feci, varietatem optimorumcodicum in meum usum vertens:in quid Pb inquit L Q in quia(a ex u); p. ficto interloeutori per inquit i. e. rpYJOl diatribaegraecae inducto (cf. dial. II 7,3; III 12,1; IV 33,1; aI.) interro­gationem "in quid - paras? tribuere neeesse est, quia sequen­tia: ista, quam tu describis, negotiatio est, non amicitia eqs. adLueilium referri nequeunt. hoe O. Rossbach, De Sen. libr. ree.(Bresl. phil. Abh. II 3, 1888) p. 36 primus monuit atque ideniverissime hinc causam traxit, cur paro codicis p respuendum sit.

Critica in Senecae Epistulas 353

Recensiones priorum adscribo, et eam, quam Frid. Haaseproposuit, receptam praeter minutiem unam ab O. Hense, ed. 2,

et novissimam ab Ach. Beltrami ed. 2 (1949) propositam.9,9 p. 17 Haase: qui amicus esse coepit, (quia expedit, et

desinet,) quia expedit. placebit ei [ei om. H ense eum eodd.]aliquod pretium contra amicitiam, si ullum in illa placet prae­t~r ipsam. in quid amicum paro? ut habeam pro quo mori pos­slm eqs.

9,9 p. 27 Beltrami: qui amicus esse coepit, quia expedit,(quemadmodum coepit, sic desinet) (additamentum hue traie-.eit Beltr. ex 9,8, ubi sententiolam istam supervaeaneam esse ar­bitratur); placebit aliquod pretium contra amicitiam, si ullumin illa placet praeter ipsam. "in quid amicum paras?" ut ha­beam pro quo mori possim eqs.

epist. 10,1 sie est, non muto sententiam: fuge multitudinem,fuge paucitatem, fuge etiam unum. non habeo, cumquo te communicatum velim. et vide quod iudi­cium meum habeas: audeo te tibi credere. codd.

Huius eclogae colon et vide quod iudicium meum habeasloquela balbutientis est. unde emendatio esse visa est multis etgravibus criticis lectio codicis interpolati cuiusdam et vide quoittdieium meum abeat. quae lectio in contextum recepta est abeditoribus Erasmo, Lipsio, Gronovio, aliis. nihilo setius rever­terunt novissimi editores Haase, Hense, Beltrami ad lectionemarchetypi consensu codicum omnium vetustiorum recognitam.at ego persto in eo: non, si congeries vocabulorum construi pot­est, idcirco sententia est. Seneca scripsit: et vide quod iudieium(morum) meum habeas. gessit philosophus censorem morumLucilii, terminum technicum iudicis morum, censoris publici inusum suum vertens. de quo termino v. Thes. 1. 1. III 797, 10ss.morum iudiees eensores. Varro, ling. VI 71 eensorium iudieium.eic., Rese. Amer. 109 mores hominum cognoscite. denique nedubites, Senecam 10,1 iudieium morum censoris publici in ani­mo habere, cf. epist. 123,11 alienae vitae eensores.

epist. 11,1 ss. adeo illi ex alto suffusus est rubor. hic illum,quantum suspicor, etiam cum se confirmaverit etomnibus vitiis exuerit, sapientem quoque seque­tur. nulla enim sapientia naturalia corporis autanimi vitia ponuntur: quicquid infixum et inge­nitum est, lenitur arte, non vincitur.... haec necdisciplina nec usus umquam excutit, sed natura

354 Ernestus Bickel

vim suam exercet et illos vitio sui etiam robustis­simos admonet. inter haec esse et ruborem scio.codd.

Archetypi mendum nobis sanandum lectioni illos vitio suiinest; ubi Beltrami eum vett. edd. ante Ruhkopfium illos vitiisui seripsit, Haase et Hense cum Schweighaeuser illo vitio sui.agitur autem de natura eiusque potentia maxima, quae nonmodo in corpus, sed etiam in animum sapientis vim suam exer­ceat. nee vero adhuc contigit, ut probabilitate palaeographieaservata hoc loeo mendum archetypi tolleretur. quod ut benecedat, ante omnia stoieorum doetrina agnoseenda est, qua ani­mus quoque sapientis vitiis naturalibus aHieiatur. at hane ipsamdoetrinam, quamquam in priore parte ec10gae supra exseriptaeproponitur enuntiato: nulla enim sapientia naturalia .corporisaut animi vitia ponuntur, tarn Beltrami quam Hense stoico Se­necae abrogant, uneis voees [aut animi] includentes; qui inerrorem dueti sunt a Madvig, Adv. cr. TI p. 464 "quae (voees)et omni philosophiae et Stoieae vehementissime repugnant ettotam disputationem evertunt: nam de solis eorporis vitiis agi­tur, quae animo emendato et vitiis exempto manent."

corporis aut animi genuina leetio vel ideo agnoscenda est,quia stoiei animum (-am) corporalern habent. cf. de rubore pu­doris, item ut hoc loeo Seneea, Cleanthem loquentem apudNemes., nato hom. p.32 (St. V. frg. I p. 117,11 ss.) crUI11t<lCJX€LOE Tj ljiuX1J 'tijJ crWI1Gt'tL: ... Gt1crXUY0I1EV'Y}C; youv epu&pov yiV€'tGtL 'l<.GtI.CfJoßouI1EV'Y}C; wXpov· crwl1Gt apGt Tj ljiux1j. unde etiam Sen., benef.IV 37.1 hominem venalis animae pro animi faeile, quamvissingulariter dixit (v. Thes. 1. 1. 11 37,38). deinde cf. Gellium,XIX 1,15-21 de brevi motu naturali sapientis disserentem:sapientis quoque animum paulisper moveri... et pallescerenecessum est. .. hoc inter insipientis sapientisque animum dif­ferre dicunt, quod insipiens ... metuenda ... adsensione adpro­bat, ... sapiens autem . .. OU cruY'l<.Gt'tGt'ti&€'tGtL. denique cf. Rab­bow: Ant. Schriften über Seelenheilung (1914) p. 50 ss. et Bon­höHer, Epiktet U. d. Stoa (1890) p. 308 de Sen., epist. 71, 29et tremet sapiens et dolebit et expallescet. dial. IV 2,2 (vitia)quae condicione quadam humanae sortis eveniunt ideoque etiamsapientissimis accidunt.

Hine redeo ad sententiam mendo archetypi maculatam:natura vim suam exercet et Wos vitio sui etiam robustissimosadmonet. iam exploratum est, euius generis a vitiis ne sapiensquidem immunis remaneat, etiam cum se omnibus vitiis exuerit.

Critica in Senecae Epistulas 355

quodsi natura sola in causa est, cur motus quosdam turbidosanimi sapiens quoque patiatur, Senecae erat, sententiam huius­modi formare: "natura vim s u a m exercet et iHo s u 0 vitioadmonet s u i etiam robustissimos." atque adeo, ut etiam evi­dentius doeeret, non hominem sapientem, sed naturam culpamvitiorum talium sustinere, pro "illo suo vitio" potuit ponere"iHo su i vitio", idiotismo latinitatis usus, quo gen. subiect. pro­nominis person. viee pronominis possess. fungitur. qui idiotismustitulis (v. Carm. epigr. 960 Buech.) inde ab aetate Caesarianaprobatus scriptoribus argenteis in labris fuit; cf. Sen. nato quaest.6,32,8 ego recusem mei finem (codd. stirpis 0 meum finem),cum sciam me sine fine non esse? epist. 12,5 quod in se iucun­dissimum omnis voluptas habet, in finem sui differt. aequo iure,quo Tacitus omnibus grammatieis probatus dixit anno IV 24in primo sui incessu, licuit Senecae dieere illo sui vitio. haplo­graphiae mendo in tradito textu illos uitio sui sublato redditurSenecae sententia: natura vim suam exercet et illo sui (ui) tiosui etiam robustissimos admonet. sie emphasis idonea induiturvocibus sui (gen. subi.) et sui (gen. obi.) iterationis figura elatis,ut pateat, naturam, si sapiens motibus quibusdam turbetur, ineulpa esse, non ipsum eiusque O'uy%et'tcX{t€O'LY.

Epimetri instar loeos tres addo, quibus illustretur, criti­cis in Seneeae reeensione operam eoHoeantibus non modo philo­sophos Graeeorum assidua diligentia reeolendos esse, sed passimquidem etiam me die 0 S. velut epist. 64,8 vis subita et umorphrasis quo spectet, Bueeheler oeulos nobis aperuit, eum, ~1ttcpO­

pali, terminum medicorum graeeorum a Seneea eonverti vidit.atque hane viam eireumspeete a Buecheler monstratarn mentevigili progredi iuvat, ubieumque oeeasio fit.

epist. 11,5 ut quidam boni sanguinis sunt, ita quidam in­citati et mobilis editores cum damno suo universi neglexeruntmedieos evolvere; quippe qui offenderint in usu adieetivi bonus,quali usu absoluto hoc adiectivum ad substantivum sanguis inlocutione quidam boni sanguinis sunt aeeedit. ubi Hense - neealiter fere Beltrami - in apparatu critieo adnotat: "lenti proboni eonieeit Haase, inmoti O. Rossbach, boni tranquilliquesanguinis Hense." Axelson, "N. Sen.-Stud." p. 44 commen­davit lenti. at voeabulo bonus redditur graecum XP'YJ0''t6~, 'quodomnino i. q. bonus valet et apud medieos de sanguine non in­eitato in usu technieo est; cf. Galen., in Hipp. de nato horn. 3,7CMG. V 9,1 p. 95 ~y etLl1et'tL XP'YJO''tij>·

356 Ernestus Bickel

Altero loco, ubi ad eruditionem medicam Senecae provoca­verim, ut hac quoque via recognitioni textus Annaeani sub­veniatur, rursus mendum archetypi codicum omnium tollo.

epist. 13,7 "quomodo", inquis, "intellegam, vana sint an vera,quibus angor?" accipe huius rei regulam: aut prae­sentibus torquemur aut futuris aut utrisque. de prae­sentibus facile iudicium est: si corpus tuum liberumest sanum est, nec ullus ex iniuria dolor est. videbi­mus quid futurum sit; hodie nihil negotii habet, "atenim futurum est." primum dispice ... codd.

Pro scriptura tradita Iiberum est sanum est codicum pLPb(Iiberun e. sanum est Q) Madwig, Adv. Cl'. II p. 464 proposuitIiberum et sanum est. quam lectionem receperunt editoresHenseet Beltrami. quod vero Castiglioni, Studi Annaeani III p.211scribere maluit: Iiberum est, si sanum est, in id aut fallor aut eoductus est, quia Iiberum absolute positum sensu iusto eareat.­nee certior aut clarior sensus loquelae corptts tuum Iiberum estaeeedit in textu ante Madvigium vulgato: si corpus tttum Iibe­rum est, sanum est.

Seneea viro bono timoribus, querelis, euris immerito sevexanti regulam tranquillitatis prodere paratus nequivit intalem formulam ineidere, qualis mens sana in corpore sanovel ex luvenale nota est, quandoquidem ipse eorpore sanD 01'­

bus fuit. eui interim Iongum commeatum dederat mala vaIe­tudo unique morbo quasi adsignatus erat (cf. epist. 54,1 ss.).inde me arbitro fieri necesse erat, ut Seneea de eorpore sanDlocuturus ab universali notione sanitatis deflexerit, ipsum vo­eabulum sanus vitaverit, in exprimenda notione valetudinisbonae eolores variaverit. simul humanum erat seire, aeerbissi­mos dolores pus et saniem in eorpore grassantia faeere. nequeenim vulnera tantum veteres exsaniarunt mediei (v. Celsum,med. V 27,1 p. 231 Marx), sed etiam in morbis ut in eanero ob­servarunt, quomodo flueret sanies mali odoris (cf. ibid. VII27,1 p. 353). quodsi Seneea in brevem formtilam redigere vo­luit, a quibus molestiis eorporis et animi hominem liberum esseoporteret, ut bono nomine desisteret sine causa se cruciare etmaerere, plaeet formula, quam errore seribae archetypi sublatoei reddo: de praesentibus facile iudicium est: si corpus tuumliberum ex san(ie} est, nec ullus ex iniuria dolor est.

Approbatur haee restitutio textus Annaeani insuper eo,quod iam verba ex sanie in priore membro sententiae si corpus

Critica in Senecae Epistulas 357

tuum liberum ex sanie est, nec ullus ex iniuria dolor est apterespondent verbis ex iniuria membri posterioris sententiae eumostentato eandore stili Annaeani.

De struetura liberum ex pro ab cf. epist. 86,6 corpora ex­saniata et cons. H elv. 3,1 corpora exsaniari. Cie., Verr. 5,23ex his incommodis liberasse. pro sanguinem posuit saniem Lip­sius iure ambiguo quidem in sententia, qua tarnen de studiis Se­neeae in arte mediea eolloeatis admodum erudimur epist. 95,22antiqui medici nesciebant dare cibum saepius et vino fulcirevenas cadentes, nesciebant sanguinem (saniem Lips.) mittere etdiutinam aegrotationem balneo sudoribusque laxare, nesciebantcrurum vinculo bracchiorumque latentem vim et in medio se-dentem ad extrema revocare. . .

Tertio loeo iam mihi traetando habitare adeo Seneeam indiseiplina mediea a Graeeis Romam delata eognoseitur:

epist. 15,3 aeeedunt pessimae notae ... homines inter oleum etvinum oeeupati, quibus ad votum dies aetus est, sibene desudaverunt, si in loeum eius, quod effluxit,multum potionis altius in ieiuno (ieiuno pP b ieiu­nio L 1) iturae regesserunt. bibere et sudare vita ear­diaei est.

Intestinorum pars, hira lj Vi'jcr'tlC, seu potius ieiunum vo­eatum hoc loeo me iudiee intellegendum est: multum potionisaltius in ieiuno iturae eardiaeum faeit. cf. Cels., med. 4, 1,7p. 150 Marx a porta ventriculi ieiunum intestinum incipit. cuitale vocabulum est, quia numquam quod accepit, continet.Veget. mulom. 1,40,2 p. 66 Lommatzsch in colum quod latineieiunum dicitur, humor pessimus transit. v. Thes. 1. 1. VII 1p. 252,70 ss. editores priores omnes verus sensus voeis ieiunumpraeteriit, de homine ieiuno sive de ieiunio hominis Seneeamloqui opinantes; quorum partim pro iturae leetionem eodieisP gutture reeeperunt: in ieiuno gutture P ieiuno gutture Lipsius,

. Ruhkopf; ineieiunio iturae Q L; ieiuno iturae Fickert, H,aase,Rossbach; in ieiunio iturae (an in ieiunos iturae?) Beltrami; [in]ieiunio eum Madvig Hense addens: "exspeetes" in venas ieiu­norum.

Borinae Ernestus Biekel