crna gora ministarstvo prosvjete i nauke obrazovni · pdf file- definiše električni...

1

Crna Gora Ministarstvo prosvjete i nauke

OBRAZOVNI PROGRAM

AUTOMEHATRONIČAR

Centar za stručno obrazovanje

2

Sadržaj: a ............................................................................................................... 17 1.2.4. ......................................................................................................... 21 1.2.5.

1. Naziv programa: AUTOMEHATRONIĆAR 3 2. Nastavni plan 3 3. Ciljevi obrazovanja i vaspitanja 4 4. Uslovi za upis, odnosno uključivanje u program za obrazovanje odraslih 4 5. Trajanje obrazovanja 4 6. Prohodnost za nastavak obrazovanja 4 7. Obrazovanje koje se stiče/kvalifikacija 5 1. PREDMETNI PROGRAMI 5 1.2.1. OSNOVI ELEKTROTEHNIKE I ELEKTRONIKE 6 1.2.2. ELEKTRIČNE INSTALACIJE I OPREMA NA MOTORNIM VOZILIMA 21 1.2.3. OSNOVI MAŠINSTVA 38 1.2.4. TEHNIKA MOTORNIH VOZILA 51 1.2.5. AUTOMEHATRONIČARSKI SISTEMI 69 1.2.6. PREDUZETNIŠTVO 87 1.2.7. PRAKTIČNA NASTAVA 91 1.2.8. PRIVREDNA VOZILA 134 1.2.9. Engleski jezik, dopuna do maturskog standarda 144 2. STRUČNI ISPIT 144 2.1. 1.AUTOMEHATRONIČARSKI SISTEMI 144 2.2. STRUČNI RAD 149 3.OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA 151 4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA 151 5. NAČIN PRILAGOĐAVANJA UČENICIMA SA SMETNJAMA U RAZVOJU 151 6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH 151 7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA 152 8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA 152 9. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE 152 10. PROFESIONALNA PRAKSA 153 11.SLOBODNE AKTIVNOSTI 153

................................................................................................................. 25 1.2.6. ......................................................................................................... 29 1.2.7. PRAKTIČNA NASTAVA ............................................................................... 33 2. ISPITNI KATALOZI ......................................................................................... 40 2.1. ............................................................................................................ 40 2.243

OPŠTI DIO

3

1. Naziv programa: AUTOMEHATRONIĆAR

2. Nastavni plan

Redn

i broj

Nastavni predmeti-grupe predmeta

I II III IV Ukupno

sedm god sedm god sedm god sedm god

A Opšte obrazovni predmeti

1. Maternji jezik i književnost 3 108 3 108 3 108 3 99 423

2. Matematika 3 108 3 108 3 108 3 99 423

3. Engleski jezik 2 72 2 72 2 72 2 66 282

4. Fizičko vaspitanje 2 72 2 72 2 72 2 66 282

5. Informatika 2 72 72

Društvena grupa predmeta

1. Istorija 2 72 72

2. Geografija 2 72 72

3. Sociologija 2 72 72

Prirodna grupa predmeta

1. Hemija 2 72 72

2. Fizika 2 72 72

UKUPNO A 16 576 14 504 12 432 10 330 1842

B Stručnoteorijski predmeti

1. Osnovi elektrotehnike i elektronika

2 72 2 72 144

2. Električne instalacije i oprema na motornim vozilima

2 72 2 72 2 72 216

3. Osnovi mašinstva 2 72 2 72 144

4. Tehnika motornih vozila 2 72 3 108 3 108 288

5. Automehatronički sistemi

4 144 4 132 276

6. Preduzetnistvo 1 33 33

UKUPNO B 8 288 9 324 9 324 5 165 1101

C Praktična nastava 7 252 8 288 8 288 14 462 1290

UKUPNO B+C 15 540 17 612 17 612 19 627 2391

D Slobodne aktivnosti 1 36 1 36 1 36 1 33 141

E Izborna nastava

1. Engleski jezik (dopuna standarda)

2 72 2 66 138

2. Privredna vozila 2 72 2 66 138

UKUPNO E 2 72 2 66 138

F Profesionalna praksa (radnih dana)

15 20 20

G UKUPNO ČASOVA 32 1152 32 1152 32 1152 32 1056 4512

G1 Broj radnih sedmica 36 36 36 33 141

3. Ciljevi obrazovanja i vaspitanja

- Produbljivanje i proširivanje opšteg obrazovanja u funkciji struke i obezbjeđivanje stručno-teorijskih i praktičnih znanja, neophodnih za samostalno obavljanje poslova, definisanih standardom zanimanja;

- Ovladavanje mjernim i kontrolnim postupcima i upotrebom mjernih i kontrolnih alata, instrumenata i uređaja

- Osposobljenost za pripremu predloga za izvođenje i izvođenje popravki na automobilu uz poštovanje preporuka i uputstava proizvođača, tehničkih i drugih propisa

- Ovladavanje stručno specifičnim metodama rješavanja zadataka, problema i stručnih odluka

- Osposobljavanje za upotrebu stručne terminologije, tehničke i tehnološke dokumentacije, tehničkih propisa i standarda

- Upoznavanje sa karakteristikama i upotrebom materijala u automobilskoj tehnici - Sticanje osnovnih znanja iz područla obrade i spajanja materijala - Sticanje osnovnih znanja iz područja mehanike, pneumatike, hidraulike, elektrotehnike i elektronike

- Osposobljenost za planiranje, priprema i organizovanje aktivnosti iz djelokruga svog rada;

- Osposobljenost za racionalno korišćenje energije, materijala i vremena; - Ovladavanje stručnom terminologijom I pravilnom komunikacijom na svom i engleskom jeziku;

- Sticanje znanja za efikasnu i uspješnu upotrebu savremene informaciono-komunikacione tehnologije za traženje, vrjednovanje, čuvanje, obradu i upotrebu informacija

- Razvoj sposobnosti komunikacije i sposobnosti timskog rada - Razvoj sposobnosti socijalne komunikacije, spremnosti za razvijanje kvalitetnih međuljudskih odnosa

- Razvoj ekološke svijesti i svijesti o poštovanju mjera zaštite na radu i zaštite okoline

4. Uslovi za upis, odnosno uključivanje u program za obrazovanje odraslih - U srednju stručnu školu, u redovno obrazovanje, radi sticanja srednjeg stručnog

obrazovanja u četvorogodišnjem trajanju mogu se upisati lica koja su završila osnovnu školu i nisu starija od 17 godina.

- Izuzetno, u školu se mogu upisati lica do 18 godine, uz odobrenje nastavničkog vijeća škole. Lica koja su napunila 18 godina uključuju se u program za obrazovanje odraslih.

- Ako se za upis prijavio veći broj kandidata od broja raspisanih mjesta, upis se vrši prema odgovarajućem pravilniku o upisu u srednju školu, koji donosi Ministarsvo prosvjete i nauke.

5. Trajanje obrazovanja Obrazovanje po obrazovnom programu Automehatroničar traje četiri godine.

6. Prohodnost za nastavak obrazovanja U redovnom obrazovanju učenici prelaze u viši razred, ako su iz svih predmeta tekuće godine postigli pozitivnu ocjenu, odradili slobodne aktivnosti i obavili profesionalnu praksu. Odrasli napreduju po programu u skladu sa programom za izvođenje obrazovnog programa za odrasle, koji donosi škola, a u skladu sa Uputstvom o prilagođavanju obrazovnih programa obrazovanju odraslih.

5

7. Obrazovanje koje se stiče/kvalifikacija Završetkom obrazovnog programa /učenica stiče stručno obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju AUTOMEHATRONIĆAR/AUTOMEHATRONIČARKA – kvalifikaciju nivoa stručnog obrazovanja u četvorogodišnjem trajanju AUTOMEHATRONIĆAR/ AUTOMEHATRONIČARKA.

POSEBNI DIO

1. PREDMETNI PROGRAMI

1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI

1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST

1.1.2. MATEMATIKA 1.1.3. ENGLESKI JEZIK

1.1.4. INFORMATIKA

1.1.5. FIZIČKO VASPITANJE

1.1.6. ISTORIJA

1.1.7. GEOGRAFIJA 1.1.8. SOCIOLOGIJA

1.1.9. HEMIJA

1.1.10. FIZIKA

Programi opšteobrazovnih predmeta dati su u posebnoj svesci

6

1.2. STRUČNO TEORIJSKI PREDMETI 1.2.1. OSNOVI ELEKTROTEHNIKE I ELEKTRONIKE

1. Naziv predmeta: OSNOVI ELEKTROTEHNIKE I ELEKTRONIKE

2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Razred Vrste nastave Ukupno

T V

I 72 72

II 72 72

III

IV

Ukupno 144 144

T - teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli u grupe V – vježbe

3. Opšti ciljevi nastave

U okviru predmeta učenik: - usvaja osnovne pojmove iz područja elektrotehnike i elektronike; - razumije neophodnost pravilnog korišćenja stručne literature; - upoznaje I razumije osnovne zakone elktrotehnike u jednosmjernim I naizmjeničnim strujnim kolima

- upoznaje zakonitosti električnog I magnetnog polja; - upoznaje ulogu različitih materijala, njihove fizičke karakteristike, kao I pojave u električnom I magnetnom polju;

- razvija sposobnost razumjevanja I rješavanja elementarnih problemskih zadataka;

- prepoznaje i razumije primjenu osnovnih fizičkih zakona kod električnih instrumenata, mašina i uređaja;

- upoznaje opasnosti pri radu s električnom strujom i prihvata razloge preuzimanja mjera zastite;

- prepoznaje i razumije djelovanje aktivnih elektronskih elemenata; - upoznaje sa katalozima i načinom njihove upotrebe; - razvija sposobnost osnovnih proračuna izbora elemenata i dimenzionisanja jednostavne elektronske šeme;

- razvija radne navike (sistematičnost, tašnost, dosljednost).

7

4. Sadržaji / Standardi znanja predmeta / Operativni ciljevi

RAZRED PRVI

Informativni ciljevi i sadržaji

Formativni ciljevi Socijalizacijski

ciljevi Specifičnosti u

izvođenju

učenik učenik

I OSNOVNI ELEKTRIČNI POJMOVI I VELIČINE

- Poznaje i građu atoma i vrste elementarnih čestica

- Usvaja pojam električnog polja

- Definiše električni potencijal i električni napon i navodi njihove oznake i jedinice

- Definiše količinu elektricitete, jačinu električne struje, električnu otpornost i provodnost i navodi njihove oznake i jedinice

- Razumije pojam električne struje i zna kako nastaje

- Definiše električni generator i navodi tipične izvore

- Definiše električni prijemnik i navodi vrste potrošača

- Definiše pojam električnog kola i navodi njegove elemente

- Definiše električni rad energiju i električnu snagu i navodi njihove oznake i jedinice

- Analizira pojavu električnog polja

- Razlikuje pojmove električnog potencijala i napona

- Uočava kako se kreće količina elektriciteta i šta je tehnički smjer električne struje

- Skicira standardne simbole električnog kola

- Razvija analitičko mišljenje

II ELEKTROSTATIKA

- Definiše elektrostatičko polje i navodi njegove osobine

- Definiše sile u električnom polju i navodi Kulonov zakon

- Definiše jačinu električnog polja i

- Uočava razliku između stacionarnog i elektrostatičkog polja

- Predstavlja grafički električno

- polje - Definiše probno naelektrisanje

8




izvođenju

učenik učenik

navodi njegove oznake i jedinice

- Objašnjava pojam polarizacije dielektrika

- Definiše električni kondenzator, kapacitivnost kondenzatora i navodi njegove oznake i jedinice

- Navodi vrste kondenzatora

- Usvaja način označavanja kondenzatora

- Objašnjava nastajanje proboja dielektrika

- Objašnjava proces punjenja i pražnjenja kondenzatora, kao i pojam vremenske konstante

- Nabraja načine povezivanja kondenzatora

- Objašnjava ekvivalentnu kapacitivnost, raspored opterećenja i padove napona kod različitih šema vezivanja kondenzatora

- Određuje silu međusobnog djelovanja naelektrisanih opterećenja

- Analizira raspored naelektrisanja na provodnicima

- Razlikuje i upoređuje kondenzator s promjenljivom i stalnom kapacitivnošću

- Izračunava ekvivalentnu kapacitivnost kod različitih šema povezivanja kondenzatora

- Razvija analitički pristup rješavanju problema, sposobnost uočavanja razlika i izvođenje zaključaka

III JEDNOSMJERNA STRUJA

- Zna Omov i Džulov zakon i njihovu primjenu

- Objašnjava uzroke zagrijavanja provodnika i dozvoljeno opterećenje

- Poznaje linearne elemente električnog kola

- Razumije pojam unutrašnje otpornosti izvora

- Određuje elektromotornu, kontraelektromotornu i elektrootpornu silu

- Rješava prosto električno kolo primjenjujući Omov i Džulov zakon

- Crta i tumaci karakteristike NTC i PTC otpornika

- Određuje napon između dvije tačke u

- Razvija sistematičnost u radu

9




izvođenju

učenik učenik

- Objašnjava način rješavanja prostog električnog kola: jedan izvor – jedan potrošač

- Navodi Prvi Kirhofov zakon

- Definiše električni otpor

- Opisuje zavisnost električnog otpora od temperature, svjetlosti i napona

- Navodi načine vezivanja otpornika

- Definiše ekvivalentnu otpornost

- Objašnjava djelovanje serijskog i paralelnog vezivanja otpornika i praktičnu primjenu i posljedice takvog vezivanja

- Objašnjava djelovanje unutrašnjeg otpora izvora na napon i struju električnog kola

- Objašnjava izračunavanje struja i padova napona u jednostavnoj mješovitoj vezi otpornika

kolu - Razlikuje povezivanje

ampermetra i voltmetra u električnom kolu i upoređuje njihove unutrašnje otpornosti

- Primjenjuje Kirhofov zakon

- Određuje ekvivalentnu otpornost, jačine električnih struja struja i pojedine padove napona

- Razvija sposobnost vrjednovanja sopstvenog rada

IV ELEKTROMAGNETIZAM

- Usvaja pojam magnetnog polja i njegove osnovne karakteristike

- Definiše i objašnjava osnovne veličine magnetnog polja, značaj, oznake i jedinice

- Definiše magnetno kolo

- Navodi Amperov zakon

- Objašnjava magnetne

- Određuje magnetnu

indukciju, jačinu magnetnog polja i magnetni fluks za pravi provodnik, solenoid , navojak

- Razvija samokritičnost

10




izvođenju

učenik učenik

karakteristike - Definiše

magnetnomotornu silu, magnetnu otpornost i provodnost, permeabilnost, oznake i jedinice

- Definiše elektromagnetnu i elektrodinamičku silu, oznake i jedinice

- Objašnjava pojavu elektromagnetne indukcije

- objašnjava pojavu magnetnog polja, njegov izvor

- objašnjava magnetiziranje željeza

- Zna šta je elektromagnet

- Poznaje magnetna svojstva materije, magnećenje feromagnetnih materijala

- Navodi Lencovo pravilo

- Definiše indukovanu elektromotornu silu u pravolinijskom provodniku i indukovanu elektromotornu silu u navoju

- Navodi Faradejev zakon

- Definiše induktivnost i međusobnu induktivnost, oznake i jedinice

- Objašnjava pojavu samoindukcije i uzajamne indukcije

- Zna šta je koeficijent induktivne sprege

- Analizira djelovanje sile na provodnik sa strujom kada se on nađe u stranom magnetnom polju sa uzajamnim djelovanjem dva provodnika sa strujom

- Pronalazi primjere praktične primjene indukcije u elektrotehnici

- Analizira pojavu samoindukcije i uzajamne indukcije

- Razvija

sposobnost sistematizovanja informacija

11

RAZRED DRUGI




izvođenju

učenik učenik

I NAIZMJENIČNA STUJA

- Upoznaje se sa osnovnim pojmovima naizmjeničnih električnih veličina i oblicima električnih veličina

- Definiše parametre naizmjeničnih veličina

- Navodi načine prikazivanja naizmjeničnih veličina

- Upoznaje se sa faznim odnosima naizmjeničnih veličina

- Poznaje grafike i osobine sinusne i kosinusne funkcije

- Razlikuje jednosmjerne i naizmjenične veličine

- Određuje parametre: trenutnu vrijednost, amplitudu, periodu, frekvenciju, kružnu frekvenciju

- Određuje srednju i efektivnu vrijednost naizmjeničnih veličina

- Određuje početnu fazu, fazu i faznu razliku

- Crta fazni i vremenski dijagram

- Analizira sabiranje naizmjeničnih veličina

- Razvija analitičko

mišljenje

II PARALELNA VEZA ELEMENATA U NAIZMJENICNIM KOLIMA

- Objasnjava paralelne nacine vezivanja: - omske otpornosti i induktivnosti, - omske otpornosti i kapacitivnosti, - induktivnosti i kapacitivnosti, - omske otpornosti, induktivnosti i kapacitivnosti

- Definise admitansu - Objasnjava pojavu

paralelne strujne rezonanse

- Crta semu za svaku paralelnu vezu.

- Na semi oznacava elektricne velicine i vezuje potrebne instrumente za njihovo odredjivanje.

- Odredjuje provodnost i ekvivalentu impedansu

- Crta vremenski i vektorski dijagram napona i struja.

- Analizira trougao struja-provodnost-snaga

III TROFAZNI SISTEMI

- Upoznaje se s osnovnim pojmovima trofaznih sistema

- Objašnjava simetrični i nesimetrični

- Razvija sposobnost vrjednovanja sopstvenog rada

12




izvođenju

učenik učenik

trofazni sistem - Navodi načine

vezivanja u trofaznim sistemima: navoja generatora (transformatora) i prijemnika

- Poznaje definicije liniskih i faznih napona, liniskih i faznih struja

- Definiše snage i energije trofaznih sistema

- Objašnjava pojavu obrtnog magnetnog polja

- Upoznaje se sa potrebom trofaznih sistema u praksi

- Razumije princip rada trofaznog generatora i motora

- Upoređuje karakteristike trofaznih i jednofaznih sistema

- crta vektorski dijagram struja i napona u trofaznom sistemu i predstavi ih matematičkim izrazima.

- Analizira vezivanje trofaznog sistema u zavisnosti od vrste opterećenja

- Određuje snagu potrošača, jačinu struje, napona i otpornost u slučaju veze u zvijezdu, odnosno trougao

IV POLUPROVODNICI

- Upoznaje se sa strukturom poluprovodnika

- Objašnjava nastajanje poluprovodnika P i N tipa

- Navodi vrste kretanja naelektrisanih čestica u poluprovodniku

- Razumije nastajanje kovalentne veze, parova elektron-šupljina i pojam rekombinacija

- Razlikuje provodnike, poluprovodnike i izolatore na osnovu njihove kristalne strukture

- Uočava razliku među primjesama za dobijanje poluprovodnika P i N tipa

- Uočava razliku između haotičnog, usmjerenog i difuzionog kretanja naelektrisanih čestica

- Razvija analitičnost u radu

V DIODE

- Objašnjava obrazovanje PN spoja

- Definiše direktno i inverzno polarisan PN spoj

- Objašnjava dobijanje strujno naponske

- Crta raspodjelu prostornog naelektrisanja, električnog potencijala i električnog polja u PN spoju

- Uočava razliku

13




izvođenju

učenik učenik

karakteristike diode

među provodnim i neprovodnim stanjem diode

VI BIPOLARNI TRANZISTORI

- Poznaje unutrašnju strukturu tranzistora

- Navodi vrste tranzistora

- Zna simbole i elektrode tranzistora

- Objašnjava princip rada tranzistora na modelu sa zajedničkim emitorom

- Definiše osnovne komponente struja u tranzistoru

- Zna način vezivanja tranzistora u električnim kolima

- Navodi načine za proizvodnju

- Uočava razliku

između tranzistora PNP i NPN tipa

- Uočava djelovanje tranzistora kao pojačavača na statičkim karakteristikama

- Crta karakteristike tranzistora

- Analizira područje rada tranzistora na statičkim karakteristikama

- Postavlja granice u radu tranzistora

VII SPOJNI TRANZISTORI SA EFEKTOM POLJA (FET-OVI)

- Zna pojam i funkciju unipolarnog tranzistora (FET)

- Razumije funkciju elektroda kod FET-a

- Objašnjava dobijanje statičkih karakteristika FET-a

- Poznaje pojam i funkciju ostalih vrsta unipolarnih tranzistora (MOSFET i CMOS)

- Pojačavači sa FET-ovima

- Zna jednosmjerni režim rada pojačavača sa FET-om

- Zna načine za stabilizaciju rada pojačavača sa FET-om

-Zna parametre FET-a

- Crta strujno naponske karakteristike FET-a

- Crta karakteristike svih vrsta FET-ova

- Određuje položaj radne prave i radne tačke na izlaznim karakteristikama FET-a

- Crta primjere upotrebe FET-a u različitim kombinacijama

- Crta ekvivalentnu šemu FET-a pomoću “g“ parametara

- Analitički izvodi pojačanja, ulaznu i izlaznu otpornost

- razvija osjećanje preciznosti i urednosti

14




izvođenju

učenik učenik

VIII BIPOLARNI TRANZISTOR KAO PREKIDAČ

- Objašnjava bipolarni tranzistor kao prekidač

- Zna konstrukciju dijaka,trijaka i tiristora

- Nabraja primjene tranzistora kao prekidača,primjenu dijaka,trijaka i tiristora u električnim kolima

- Razumije potrebe hlađenja elektronskih elemenata

- Razlikuje stanja koje postoje kod tranzistora koji radi kao prekidač

- Analizira rad jednostavnih šema u kojima se koriste tiristori, trijaci, dijaci

-Povezuje teorijska znanja sa informacijama svakodnevnog zivota

IX OPERACIONI POJAČAVAČI (OP)

- Navodi karakteristične veličine i parametre operacionog pojačavača

- Definiše idealni operacioni pojačavač i njegove opšte osobine

- Objašnjava djelovanje osnovnih veza sa operacionim pojačavačem: -invertujući operacioni pojačavač -neinvertujući operacioni pojačavač -kolo za sabiranje i oduzimanje napona sa operacionim pojačavačem -integrator -diferencijator

- Objašnjava uticaj realnih parametara integrisanih OP na karakteristikama realizovanih kola

- Objašnjava i razumije frekvencijsku karakteristiku pojačavača

- Razlikuje osnovne parametre operacionog pojačavača

- Uočava razliku između različitih veza sa operacionim pojačavačem

- Crta simbol i raspored izvoda OP

- Crta šemu spajanja OP na izvor jednsmernog napona

- Određuje izlazni napon OP

- Uočava osnovne osobine idealnih OP

- Crta i analizira invertujući pojačavač

- Određuje i računa naponsko pojačanje invertujućeg pojačavača

- Crta talasne oblike ulaznog i izlaznog napona i uočava fazni pomjeraj

- Skicira šemu neinvertujućeg pojačavača na čiji ulaz je doveden pozitivan napon

- Određuje pojačanje

-Razvija analitičko mišljenje

15




izvođenju

učenik učenik

- Bira elemente iz kataloga za različite primjene

kod idealnog i realnog neinvertujućeg pojačavača

- Uočava jedinični pojačavač

- Radi osnovne zadatke vezane za invertujući i neinvertujući pojačavač

- Crta i analizira kolo za sabiranje i oduzimanje napona sa OP

- Računa izlazni napon

- Crta i analizira šemu integratora

X NAPONSKI STABILIZATORI

- Objašnjava stabilizator jednosmernog napona sa negativnom povratnom spregom

- Objašnjava i razumije integrisani stabilizator sa ugrađenim zaštitama

- Navodi vrste integrisanih stabilizatora

- Crta strukturnu šemu integrisanog stabilizatora

- Uočava primjenu negativne povratne sprege

- Crta i analizira integrisani stabilizator sa ugrađenom zaštitom

- Crta šemu veze, izgled i oznake nožica navedenih integrisanih stabilizatora

- Povezuje uzroke i posledice

XI LOGIČKA KOLA

- Navodi opšte karakteristike logičkih kola

- Navodi osnovna logička kola

- Nabraja različite tehnike za realizaciju logičkih kola

- Objašnjava i razumije TTL kola

- Navodi karakteristike logičkih kola sa MOSFET-ovima

- Objašnjava CMOS invertor

- Razlikuje opšte karakteristike logičkih kola

- Crta simbole i funkcionalne tabele osnovnih logičkih kola

- Uočava kriterijume na osnovu kojih se vrednuju logička kola

- Crta i analizira standardno NI kolo sa dva ulaza

- Crta i analizira standardno TTL NILI kolo

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja

16




izvođenju

učenik učenik

- Objašnjava invertor, logičko NI i NILI kolo

- Analizira CMOS invertor

- Crta strukturu šemu i prenosnu karakteristiku CMOS invertora

- Crta i analizira strukturnu šemu i realizaciju NI i NILI kola

- Uočava prednost CMOS kola u odnosu na TTL kola

XII IMPULSNA KOLA

- Navodi oblike signala

- Objašnjava RC i CR uobličavačka kola

- Objačnjava integrator

- Objašnjava diferencijator

- Objašnjava ograničavač pozitivnog i negativnog napona sa OP

- Objašnjava i razumije komparatore

- Objašnjava Šmitovo okidno kolo

- Crta različite oblike signala

- Analizira RC kolo - Analizira CR kolo - Crta odziv CR kola na pobudu pravougaonih impulsa

- Crta napon na izlazu integratora

- Crta napon na izlazu diferencijatora za slučaj povorke impulsa

- Analizira komparator napona izveden pomoću OP

- Crta i analizira Šmitovo okidno kolo, karakteristiku prenosa i simbol

XIII MULTIVIBRATORSKA KOLA

- Objašnjava i razumije astabilni multivibrator sa CMOS NILI kolima

- Navodi promjene napona na krajevima kondenzatora kod astabilnog multivibratora

- Navodi CMOS kola sa zaštitnim diodama

- Objašnjava i razumije monostabilni multivibrator realizovan sa CMOS

- Analizira šemu astabilnog multivibratora

- Analizira invertor sa zaštitnim diodama

- Analizira monostabilni multivibrator

- Razvija osjećanje

preciznosti pri radu

17




izvođenju

učenik učenik

NILI kolom

XIV OPTOELEKTRONIKA

- Objašnjava fotodiode, fototranzistore, fotootpornike

- Objašnjava svijetleće poluprovodničke diode i tečni kristal

- Objašnjava i zna primjenu optokaplera

- Uočava građu i princip rada fotootpornika, fototranzistora i fotootpornika

- Čita oznake dioda - Analizira optokapler

- Razvija

interesovanje za proučavanje novih tehnologija

XV MEMORIJSKI ELEMENTI

- Upoznaje se sa osnovnim memorijskim elementima

- Upoznaje se sa flip flopom kao memorijskim elementom

- Objašnjava princip rada pojedinih flip flopova

- Uočava ulogu memorijskih elemenata

- Upoređuje funkcionisanje pojedinih flip flopova

- Razlikuje funkcije pojedinih flip flopova

- Razvija sposobnost

analiziranja i logičkog razmišljanja

XVI REGISTRI I BROJAČI

- Definiše pojam registra

- Upoznaje se sa postupkom razmjene podataka između registara

- Definiše pojam brojača, nabraja vrste, zna ulogu i primjenu brojača

- Upoznaje i objašnjava princip rada brojača

- Uočava ulogu i primjenu registara

- Povezuje razmjenu podataka između registara

XVII KOMBINACIONE MREŽE (SLOŽENI KOMBINACIONI SKLOPOVI)

- Upoznaje se sa principom rada i primjenom kodera, dekodera i multipleksora i demultipleksora

- Upoređuje princip rada i primjenu kodera, dekodera, multipleksora i demultipleksora

- Uočava da pravilnim pristupom na jednostavan način može riješiti složene probleme

XVIII MIKROPROCESORI I MIKRORAČUNARI

- Definiše pojam mikro-procesora, mikrokontrolera i programabilnog

- Razlikuje pojmove mikroprocesor,

18




izvođenju

učenik učenik

logičkog upravljača (PLC) i objašnjava njihove blok šeme

- Razumije građu i primjenu mikroprocesora i mikrokontrolera

- Zna osnove programiranja mikroprocesora i mikrokontrolera

mikrokontroler i programibilni logički upravljač (PLC)

- Pokazuje načine povezivanja mikroprocesora i mikrokontro-lera sa okolinom

- Upisuje gotov program u memoriju mikrokontrolera

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora

M. Piroćanac: „Osnovi elektrotehnike I“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2003. Z. Pendić, M. Pendić, J. Menart: „Osnovi elektrotehnike II“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2003. R. Opačić: „Elektronika I“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2003. R. Opačić: „Elektronika II“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2003. S. Stanković, R. Laković: „Elektronika“, ETF Podgorica, 1999. S. Zdravković, M. Topalović, F. Presetnik: „Digitalna elektronika“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2003. D. Martinović, Z. Pendić, J. Menart: „Energetska elektronika“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2001.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Nastava se realizuje u učionici koja je opremeljena računarom, A/V sredstvima (grafoskop, dijaprojektor s odgovarajućim slajdovima) i dr. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanje znanja

Provjera znanja a vrši se putem: - Usmenih odgovora,

- Pisanih radova - testova (u svakom klasifikacionom proredu radi se najmanje po

jedan test).

Vrednovanje znanja a vrši se ocjenjivanjem: - Usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena jedna ocjena u svakom

klasifikacionom periodu),

- Pisanih radova - testova (najmanje po jedna ocjena jedna ocjena u svakom

klasifikacionom periodu)

Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom peridu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. Zaključna ocjena na kraju kraju nastavne godine izvodi se iz zaključnih ocjena u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika : Visoka strucna sprema iz područja elektronike

20

9. Povezanost sa drugim predmetima

Znanja

Povezanost sa predmetom

Predmet Znanja i vještine

Osnovni pojmovi i veličine Hemija Praktična nastava

Građe atoma Fizičke veličine u autoelektrici

Jednosmjerna struja Elektrostatika Elektromagnetizam

Matematika Hemija Praktična nastava

Mjerenje i računanje električnih veličina Elektroliti Dielektrični i feromagnetni materijal Primjena kondenzatora i kalemova u automehatroničkoj praksi Vektori i operacije sa vektorima

Elementi R, L i C u naizmjeničnim kolima i njihovo povezivanje Trofazni sistem

Matematika Fizika Praktična nastava

Trigonometrijske funkcije Kompleksni brojevi Primjena u automehatroničkoj praksi

Logička kola, memorijski elementi, registri i brojači

Informatika Praktična nastava

Brojni sistemi, Kodovi Primjena u automehatroničkoj praksi

21

1.2.2. ELEKTRIČNE INSTALACIJE I OPREMA NA MOTORNIM VOZILIMA 1.Naziv predmeta: ELEKTRIČNE INSTALACIJE I OPREMA NA MOTORNIM VOZILIMA

2.Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Razred Vrste nastave Ukupno

T V

I 72 72

II 72 72

III 72 72

IV

Ukupno 216 216

T- teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe V- vježbe


U okviru predmeta učenik : - Usvaja znanja o komponentama motornog vozila koje proizvode,

prenose i koriste električnu energiju, kao i komponentama automatskog upravljanja motornim vozilom.

- Razumije i zna kako rade pojedini električni i automatski sistemi motornog vozila.

- Upoznaje i razumije namjenu i rad pojedinih elemenata čije se funkcionisanje zasniva na električnoj energiji.

22

4. Sadržaji / Standardi znanja predmeta / Operativni ciljevi RAZRED PRVI




izvođenju

učenik učenik

I UVODNI DIO

Razumije osnove mjerenja i definiše: - pojam veličine i pojam jedinice

- pojam mjerenja - pojam tačnosti - greške u mjerenju - međunarodni sistem jedinica

- pojam osnovnih i izvedenih jedinica

- tablicu prefiksa za umnožavanje jedinica

- Objašnjava i razumije pojam standardizacije

- računa apsolutne, relativne, procentne greške, srednje kvadratne greške i srednje standardno odstupanje,

- razlikuje osnovne jedinice međunarodnog sistema jedinica,

- razvija predstavu o izvedenim jedinicama

- crta tablicu prefiksa za umnožavanje vrijednosti jedinica

razvija sposobnost zapažanja, razlikovanja i prepoznavanja

Tablica osnovnih i izvedenih elektrotehničkih veličina

II MJERENJE I MJERNI INSTRUMENTI

- navodi osnovne mjerne instrumenate u automehatronici i objašnjava njihovu namjenu (ampermetar, voltmetar, ommetar, unimjer i osciloskop)

- objašnjava pokazivanje na analognom mjernom instrumentu i pri tome ima u vidu klasu tačnosti.

- objašnjava pokazivanje na digitalnom mjernom instrumentu i pri tome imati u vidu klasu tačnosti

- zna način podešavanja, očitavanja i

- Na mjernom instrumentau razlikuje namjenu elemenata po grupama za podešavanje, očitavanje i priključivanje.

- Na analognom pokazivaču mjernih vrijednosti, razlikuje skale, kazaljke, paralakse, uočava značenje simbola na skali i pojam

Stiče radne navike Razvija osjećanje preciznosti

Tablica simbola elektrotehničkih instrumenata.

23




izvođenju

učenik učenik

priključivanja ampermetra/ voltmetra/ ommetra ili unimjera podešenog u odgovarajuči režim

- zna princip očitavanja analognog i digitalnog pokazivanja i zna redosled radnji prilikom mjerenja

- zna pravilo priključivanja ampermetra, ommetra i voltmetra u mjerno kolo i njihove grafičke simbole

- zna razlike u namjeni i primjeni ampermetra, voltmetra i ommetra.

- poznaje strukturu i princip rada katodne cijevi, poznaje strukturu ravnih displeja i razumije njihovu analognu upotrebu na mjestu katodne cijevi

- zna postupke za rukovanje osciloskopom za neposredna mjerenja putem mjernih sondi

- razumije princip ispisivanja slike na katodnoj cijevi i displeju

- Objašnjava izvore mjernih signala (NF izvori, VF izvori, generator funkcije, impulsni generator, generator šuma, djelitelj napona i drugi)

klase tačnosti. - Čita izmjerene vrijednosti na digitalnom instrumentu

- Na ampermetru ili unimjeru podešenom u režim ampermetra, uočava elemente za podešavanje, očitavanje i priključivanje, određuje način priključivanja ampermetra u mjereno električno kolo

- Na voltmetru ili unimjeru podešenog u režim voltmetra, zapaža elemente za podešavanje, očitavanje i priključivanje

- razlikuje principe očitavanja analognog i digitalnog pokazivanja i određuje redosled radnji prilikom mjerenja

- Na ommetru ili unimjeru podešenomu režim ommetra, razlikuje elemente za podešavanje, očitavanje i priključivanje,

- razlikuje principe očitavanja analognog i digitalnog pokazivanja

- razlikuje elemente za: priključivanje osciloskopa, podešavanje režima mjerenja osciloskopom i

- razvija razmišljanje u analogijama i kreativnost u traganju za rješenima

Unimjer Ampermetar Voltmetar Ommetar

24




izvođenju

učenik učenik

- Razumije osnovne principe i karakteristike NF i VF generatora - Razumije osnovno djelovanje generatora funkcije, osnovnu konstrukciju i karakteristike impulsnog generatora, djelitelja napona

očitavanja rezultata mjerenja prikazanih na displeju

- koristi osciloskop i bilježi rezultate mjerenja

III ZAŠTITA OD STRUJNOG UDARA

- Nabraja i objašnjava propisane načine za zaštitu od strujnog udara

- Zna strukturu „šuko utičnice” i razumije princip rada zaštitnih strujnih prekidača

- analizira opasna dejstva električne struje,

- utvrđuje metode zaštite malim naponom, izolovanjem, nulovanjem i uzemljenjem i zaštitu prekostrujnim prekidačem

Razvija odgovornosti za zaštitu ljudi i materijalnih dobara

IV IZVORI ELEKTRIČNE ENERGIJE

- razumije pricip dobijanja i proizvodnje električne energije: pomoću generatora naizmjenične struje i iz hemijskih izvora

- opisuje strukturu termoelementa, fotoelementa i piezoelementa i razumije način njihovog funkcionisanja i poznaje domen upotrebe

- poznaje konstrukciju olovnog akumulatora

- Navodi karakteristike punog i karakteristike

- Razlikuje različite izvedbe akumulatora za automobila

- Razlikuje

25




izvođenju

učenik učenik

ispražnjenog akumulatora

- Poznaje pojam kapaciteta akumulatora

- Objašnjava metode punjenja akumulatora: normalnom strujom, strujom formiranja, strujom desulfatizacije, stalnom strujom, stalnim naponom, zna i razumije krivu brzog punjenja navodi vrste akumulatora koje se koriste na motornim vozilima.

- Razumije funkciju akumulatorskog senzora i sigurnosne kleme

konstruktivne dijelove i elemente olovnog akumulatora i analizira hemijske reakcije pri njegovom punjenju i pražnjenju

- Utvrđuje postupke punjenja akumulatora Razlikuje različite metode punjenja akumulatora

- Čita oznake akumulatora

- Koristi podatke o kapacitetu akumulatora u

Tabele sa karakteritikama različitih metoda punjenja akumulatora.

V PROVODNICI – KABLOVI, INSTALACIJE I INSTALACIONA OPREMA NA MOTORNOM VOZILU

- Navodi tipove kablova – provodnika za prenos upravljačkih signala i podataka u sistemu automobila

- Zna tehničke karakteristike i namjenu kablova – provodnika koji se koriste za prenos električne energije

- Navodi alat i opremu za provjeravanje ispravnosti, popravku i postavljanje instalacionih kablova

- navodi pravila propisnog postavljanja instalacija

- navodi vrste i poznaje namjenu, način i uslove

- razvrstava različite tipove kablova za prenos električne energije od izvora do potrošača prema namjeni

- analizira strukturu, pravi popis naziva, odgovarajućih oznaka, predstavlja strukturu kablova – provodnika koji se koriste za prenos upravljačkih signala i podataka

- pravi popis alata i oprema potrebne za popravku i postavljanje instalacionih

razvija sposobnost izrade sistematskog pregleda činjenica o objektima koje posmatra

Signalni uređaji i instrumenti koji prenose podatke vozaču ili automatskim sistemima samog vozila

26




izvođenju

učenik učenik

priključivanja elemenata instalacione opreme

- Zna pravila o redosledu priključivanja potrošača, njihovom raspoređivanju po osiguračima i mimo osigurača

- Zna standarde boja i oznaka na kablovima i pravila o provlačenju (postavljanju) instalacionih kablova

kablova - koristi tabelu izbora prečnika provodnika i osigurača shodno snazi potrošača

- Uočava neophodnost korištenja priključnih stopica na krajevima kablova.

- pravi popise raznih vrsta prekidača (releja), osigurača, mjernih i signalnih uređaja i instrumenata i uočava njihove karakteristike

VI RAZVIJENA ŠEMA ELEKTRIČNE INSTALACIJE NA AUTOMOBILU

- Navodi simbole na razvijenoj cjelovitoj šemi električne instalacije automobila

- Zna funkcionalne cjeline, koje se sastoje od više elemenata, na šemi instalacije

- poznaje tabelu standardnih oznaka za priključnice (DIN)

- Zna pricipe rada: - napajanja, - uređaja za startovanje

- dodatna oprema (alarm, časovnik, upaljač, muzički uređaj)

- signalizacija na vozilu

- osvjetljavanje puta i svjetiljke za obilježavanje vozila

- uređaji za kontrolu i pokazivanje stanja

- uređaji za grijanje, hlađenje i zračenje

- brisači i ispiranje

- pravi popis naziva simbola i prepoznaje simbole na razvijenoj cjelovitoj šemi električne instalacije automobila, prepoznaje funkcionalne cjeline od više elemenata na šemi instalacije vozila i prateće oznake simbola, priključnica, boja provodnika i slično

- razlikuje funkcionalne cjeline na šemi električne instalacije automobila, zapaža koji im elementi pripadaju a koji ne

Razvija sposobnost zapažanja

27




izvođenju

učenik učenik

stakala, - farovi i - farovi za maglu

- pravi popis standardnih oznaka za priključivanje

RAZRED DRUGI




izvođenju

učenik učenik

I POTROŠAČI (Električni prijemnici)

- Objašnjava strukturu, namjenu, specifičnosti ugradnje i način rada uređaja za signalizaciju

- nabraja rasvjetna tijela na automobilu, zna namjenu, navodi strukturu-konstrukciju, poznaje principe rada i poznaje položaj ugradnje

- analizira strukturu, specifičnosti ugradnje i način rada uređaja za signalizaciju.

- analizira strukturu transformatora, razlikuje strujno od magnetnog kola

razvija sposobnost izrade sistematskog pregleda činjenica o pojavama koje posmatra

II BATERIJSKI SISTEM PALJENJA

- navodi elemente sistema paljenja OTO motora, navodi njihovu galvansku povezanost i oznake priključnica - objašnjava šemu bobine, proces gradnje i razgradnje magnetnog polja u jezgru bobine i stvaranje visokog napona u sekundaru bobine

- poznaje teoretski i praktični dijagram napona na sekundaru bobine, kada je paljenje ispravno

- objašnjava konstrukciju standardne bobine,

- pravi popis elemenata električnog kola paljenja OTO motora: akumulator, kontakt ključ, bobinu, razvodnik paljenja, platinsko dugme i svjećicu i utvrđuje redosled njihovog povezivanja

- prati posledice zatvaranja i

- razvija sposobnost preglednog i sistematizovanog predstavljanja podataka

Osciloskopsko snimanje jednog realnog ciklusa paljenja

28




izvođenju

učenik učenik

navodi njene uobičajene karakteristike i od kojih konstrukcionih parametara one zavise.

- objašnjava kostrukciju i primjenu bobina namijenjenih ugradnji na svaki cilindar motora posebno, kao i bobina sa dva visokonaponska priključka, i zna električne šeme njihove primjene.

- objašnjava šemu i praktične izvedbe, sa platinskim dugmetom i tranzistorsku, primarnog kola bobine, zna razliku ta dva rješenja i prednosti tranzistorskog. Poznaje principe tranzistorskog paljenja: indukcioni i pomoću Holovog senzora

- Zna princip Motronic rješenja paljenja OTO motora.

- navodi postupak podešavanja tačke paljenja, zna obrazložiti razloge podešavanja, poznaje posledice lošeg podešavanja, opisuje dva tipa regulatora: centrifugal ni i vakuumski regulator pretpaljenja, kao i principe njihovog rada.

- objašnjava pojavu udarnog sagorjevanja smjese goriva i

otvaranja platinskog dugmeta na struju i napon primara, na proces gradnje i razgradnje magnetnog polja u jezgru bobine i na pojavu visokog napona na sekundaru bobine.

- analizira normalni teoretski-idealni i praktični-realni dijagram napona na sekundaru bobine, i definiše odgovarajuće pojmove vezane za cjelinu ciklusa procesa paljenja (ugao obrtaja radilice između dva paljenja, ugao u toku kog je platinsko dugme zatvoreno, ugao u toku kojeg je platinsko dugme otovreno, trajanje varnice-gorenja, prigušene oscilacije usled preostale energije, tačka paljenja, napon paljenja, napon gorenja, kraj gorenja – nastanak prigušenih oscilacija, tačka zatvaranja platinskog dugmeta, završetak izgradnje magnetnog polja jezgra bobine).

- razlikuje kostrukciju i namjenu bobina namijenjenih ugradnji na svaki cilindar motora posebno, kao i

Razvija sposobnost zapažanja sličnosti i razlika

29




izvođenju

učenik učenik

vazduha, razloge ove pojave,

- poznaje strukturu senzora za udarno sagorjevanje, signale sa ovog senzora pri ispravnom radu i kod pojave udarnog sagorjevanja razumije postupke kojima se udarno sagrjevanje izbjegava – spriječi i načine ugradnje senzora udarnog sagorjevanja.

- poznaje metode upravljanja strujom u primarnom kolu i ulogu upravljačkog uređaja i objašnjava potrebu za tim

- objašnjava automatizovanu upravljačku proceduru, koja se primjenjuje u slučaju da paljenje (na nekom cilindru) izostane

- objašnjava ulogu razvodnika paljenja u cjelini koju sačinjavaju: bobina-visokonaponski kabl-razvodnik-visokonaponski kabl-svjećice, zna zakonitost broja obrtaja osovine razvodnika u odnosu na broj obrtaja radilice.

- navodi tipične vrijednosti otpora pojedinih elemenata sistema paljenja kojima se služi da bi utvrdio mjesto kvara i izvršio popravku.

- poznaje metod dijagnosticiranja kvara paljenja prema

bobina sa dva visokonaponska priključka

- utvrđuje postupak podešavanja tačke paljenja i objašnjava razloge za to, nabraja posledice lošeg podešavanja,

- upoređuje način rada različitih tipova regulatora

- izučava razloge - očuvanje katalizatora - za automatizovanu upravljačku proceduru, koja se primjenjuje u slučaju da paljenje (na nekom cilindru) izostane.

- utvrđuje ulogu razvodnika paljenja u cjelini koju čine bobina-visokonaponski kabl-razvodnik-visokonaponski kabl-svjećice

- upoređuje metod upravljanja rotirajućeg razvodnika paljenja i mirujućeg razvodnik paljenja

- koristi tabelu kvarova sistema za paljenje

- za prenos podataka i uzvrđuje njihove karakteristike sa aspekta pouzdanosti u slučaju ispada bar jednog od sačinilaca mreže

Razvija analitičnost

- uzorci - modeli - skice - šeme

30




izvođenju

učenik učenik

stanju elektroda svjećice.

- navodi karakterisatike i uslove primjene raznih trazistoriziranih uređaja za paljenje: čisto tranzistorski uređaj, elektronski uređaj koji se oslanja stalno automatsko podešavanje paljenja, i potpuno elektroničko paljenje

- objašnjava strukturu i navodi propisane karakteristike svjećice.

- Navodi karakteristične pojmove: izolatorsko tijelo svjećice, ležište svjećice (2 tipa), masene elektrode (4 tipa), centralna elektroda, položaj varnice, dužina nožice izolatora, strujna staza, brojčane karakteristike.

- koristi tablice sa podacima o dozvoljenom momentu pritezanja svjećice u ležište

- pronalazi grešku u paljenju i primjenjuje tablicu predviđenih kvarova

- Upoređuje razlike, sličnosti i prednosti između različitih načina paljenja

- Navikava se na sistematičan pristup u izvršavanju zadataka

- uzorci - modeli - skice - šeme

III CAN BUS SISTEM

- Objašnjava pojam sinhronog i asinhronog prenosa podataka, serijskog i paralelnog prenosa podataka, brzine prenosa podataka i o pojamu realnog vremena

- definiše pojam mreže za prenos podataka i nabraja i objašnjava osnovne konfiguracije: prstenastu, linearnu, stablastu i zvjezdastu. navodi osnovne

- upoređuje različite tipove umrežavanja

31




izvođenju

učenik učenik

karakteristike različitih vrsta prenosa podataka.

- definiše pojam CAN (Controller Area Network) tehnike.

- Zna tipičnu šemu načinjenu prema CAN tehnici

- Poznaje sistema za umrežavanje upravljanja u motornom vozilu, Multiplex, LIN, CAN, D2B, MOST, Byteflight, ili Bluetooth.

- objašnjava tipičnu šemu instalacije na motornom vozilu, napravljenu prema CAN i LIN tehnici.

- definiše pojam sistema električne sabirnice i definiše strukture i procedure koje se za taj pojam vezuju.

- poznaje osnovnu namjenu (prenos podataka od upravljačkih uređaja do aktora) i detalje LIN sabirničkog sistema za prenos podataka.

- poznaje osnovnu namjenu (umrežavanje podataka svih upravljačkih uređaja, izuzev motorskih) i detalje CAN mrežnog sistema za prenos podataka, sa uslovima postizanja stabilnosti, sa protokolom o radu i tipovima komunikacojskih protokola.

- objašnjava strukturu

po osnovi pouzdanosti

- Uočava različite sisteme i njihove karakteristike: način prenosa podataka (električni, ili optički, sa dva, ili jednim vodom), naziv, najveću brzinu prenosa podataka, područje primjene, način prenosa podataka i strukturu.

- analizira i utvrđuje strukturu sistema električne sabirnice i definiše njegove elemente: generatore signala, upravljačku elektroniku za aktore, mikroprocesore za računanje funkcija, kontrolere za upravljanje komunikacijom preko sabirnice

- uočava prednosti sistema CAN nad konvencionalnim sistemom prenosa podataka

- poredi sisteme sa i bez CAN magistrale

- analizira CAN mrežni sistem za prenos podataka i utvrđuje njegove karakteristike: MultiMaster princip – više uređaja istovremeno se

32




izvođenju

učenik učenik

jednog paketa podataka i oblik voda kojim se on prenosi.

- poznaje namjenu i karakteristike GATEWAY interfejsa

- objašnjava karakteristike i strukturne elemente D2B i MOST sistema: prenos podataka preko optičkih komunikacionih vodova.

- navodi karakteristike i opisuje strukturu optičkih kablova.

- poznaje proceduru samodijagnosticiranja D2B i MOST sistema

- objašnjava: klasifikaciju grešaka, sistem tičnost u traženju kvara, metode ispitivanja greške - objašnjava procedure mjerenja, testiranja i dijagnosticiranja i objašnjava proceduru rada sa dijagnostičkim uređajem

postavlja u režim proizvođača signala za upravljanje i princip arbitraže kada se više uređaja istovremeno usmjeri na isti resurs.

- Na strukturi paketa podataka u CAN tehnici analizira otpornost sistema prema kratkim spojevima komunikacionih provodnika

Uočava strukturu i osobine optičkih sistema za sabirnički prenos podataka: brzinu prenosa, tipove signala i podataka za prenos, otpornost na smetnje i oštećenja.

RAZRED TREĆI




izvođenju

učenik učenik

I ELEKTRIČNE MAŠINE NA MOTORNIM VOZILIMA

- poznaje osnovne definicije mašine, električne mašine i osnovne zajedničke karakteristike njene strukture

- objašnjava konstrukciju generatora trofazne struje (alternatora) i

- analizira i utvrđuje zajednička svojstva svih električnih mašina: rotor, stator, magnetno kolo, električno kolo, induktor, indukt.

Uzorci, modeli, makete, skice, šeme električnih mašina

33




izvođenju

učenik učenik

razumije princip njegovog rada

- nabraja elemente generatora električne energije na automobilu

- opisuje princip rada jednofaznog usmjerača sa sa srednjom tačkom i trofaznog usmjerača (navodi elemente i opisuje funkcionisanje cjeline šeme trofaznog generatora sa priključenim, regulatorom, usmjeračem, akumulatorom i električnom mrežom motornog vozila, i to u rešimu predpobude, pobude i preuzimanja energije od strane potrošača

- razumije funkcionisanje tranzistoriziranog regulatora napona

- zna strukturu i namjenu još dva tipa generatora koji se najčešće koriste na automobilu

- objašnjava strukturu startera (elektropokretača), odvojeno posmatra pojedine konstrukcione i funkcionalne cjeline, zna njihov princip rada i princip rada startera u cjelini

- poznaje tablicu

- analizira i utvrđuje princip rada generatora naizmjenične struje

- analizira i opisuje konstrukciju generatora trofazne struje

- na razvijenim šemama posmatra, prati i analizira rad jednofaznog usmjerača sa sa srednjom tačkom i trofaznog usmjerača

- tumači razvijenu šemu trofaznog generatora i izvodi princip funkcionisanja trofaznog generatora

- U razvijenoj šemi regulatora napona (reglera), uočava elektronske elemente

- pregleda sadržaj tablice kvarova generatora i uočava načine njihovog otklanjanja

- koristeći crtež analizira elemente startera i opisuje funkciju svakog elementa posebno uočava pojedine konstrukcione cjeline i usaglašeno funkcionisanje elemenata posmatrane cjeline i starter kao sintetizovanu cjelinu i opisuje funkcionisanje te cjeline

- zapaža specifičnosti

uvježbava sposobnost planiranja

34




izvođenju

učenik učenik

kvarova startera i načine za popravku

- opisuje strukturu i razumije princip rada jednosmjernog motora, navodi tipove jednosmjernih motora i zna njihove upotrebne karakteristike

- opisuje strukturu i obrazlaže princip rada koračnog motora

- opisuje strukturu i razumije princip rada jednosmjernog motora bez komutatora

konstrukcija posmatra elemente tablice kvarova, koristi podatke iz nje i planira popravke startera

- upoređuje karakteristike osnovnih tipova jednosmjernih motora koristeći crtež ili model

II OSNOVI AUTOMATIKE

- zna definicije osnovnih pojmova iz oblasti automatskog upravljanja

- definiše pojam negativne povratne sprege i njene namjene.

- razumije funkciju komparatora i princip njegovog dejstva

- definiše pojam stabilnosti i pouzdanosti sistema

- zna nazive i nabraja elemente kruga automatskog upravljanja, njihov redosled u blok-šemi kruga automatskog upravljanja, namjenu i svrstava ih prema namjeni

- nabraja oblike standardnih funkcija za ulazne

- povezuje sistem automatskog upravljanja i sitem regulacije - Na primjeru analizira i definiše pojam negativne povratne sprege i utvrđuje njenu namjenu

- na primjeru sistema opisanog funkcijom koja se može crtati prikazuje različite vrste sistema s obzirom na stabilnost

- crta i tumači blok-šemu kruga automatskog upravljanja, izvodi listu sa nazivima i namjenom pojedinih

Crtež negativne i pozitivne povratne sprege Crtež funkcija koje predstavljaju različite oblike stabilnosti sistema. Crtež blok-šeme kruga automatskog upravljanja Crteži standardnih ulaznih funkcija

35




izvođenju

učenik učenik

veličine posmatranog sistema prilikom analize pojava u automatici

- poznaje definiciju i karakteristike pretvarača.

- objašnjava princip rada analogno digitalnih i digitalnoanalognih pretvarača i njihovu namjenu

- poznaje senzore koji se koriste na motornom vozilu i klasira ih prema namjeni i stepenu složenosti strukture i obrade praćene veličine

- nabraja sve vrste senzora vozilu, opisuje principe rada i navodi njihovu primjenu:

- senzor za praćenje promjena pritiska, ili razlike pritiska,

- senzor hemijskog sastava gasova,

- senzor temperature,

- senzor vlage, - senzore promjene napona i jačine električne struje,

- senzor praćenja promjene ugla,

- ultrazvučni senzor, - seizmički za praćenje vibracija,

- senzori promjene položaja,

- senzori ubrzavanja, - optički senzori, - senzori stanja ulja i drugi

- objašnjava realni automatski upravljani sklop i opisuje njegove

elemenata i razvrstava ih u grupe prema načinu djelovanja

- na crtežu uočava osobine standardnih funkcija i pravi njihov komparativni popis: - odskočna funkcija, - Hevisajdova, - impulsna, - jedinična

impulsna, - dirakova, - nagibna - sinusna funkcija.

- uočava različite vrste osnovnih i složenih pretvarača njihovu namjenu i karakteristike - posmatra, analizira razvijene šeme i opisuje princip rada analognodigitalnih i digitalnoanalognih pretvarača i pronalazi primjere njihovog korištenja.

- na primjeru ABS, pronalazi vezu realnog automatski upravljanog sklopa i idealizovane blok šeme automatskog upravljanja, poredi ih i uočava elemente koji u sebi objedinjuju više funkcija

- Razlikuje vrste i upoređuje karakteristike različitih vrsta senzora u automehatronici

Crteži različitih tipova pretvarača

36




izvođenju

učenik učenik

pretvaračke i upravljačke elemente i njihovo ponašanje

5.Okvirni spisak literature i drugih izvora

Dekanj J.: Električni uređaji na motornim vozilima, I, II, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2003. Švara B.: Elektronicko ubrizgavanje i paljenje kod otto motora,knjiga i radni udžbenik, Otvoreno sveucilište, Zagreb 1994.godine. Delac A. i Vlaic Z.: Metodicke vježbe – Motori s unutarnjim izgaranjem, Školska knjiga, Zagreb 2005. Delac A. i Vlaic Z.: Metodicke vježbe - Motori s unutarnjim izgaranjem, prirucnik za nastavnike, Školska knjiga, Zagreb 2005. Nikolic G.:Metodicko-didakticki prirucnik Pneumatika i elektropneumatika, Školske novine, Zagreb 1998. Nikolic G.: Upravljanje (II. izdanje), Školske novine, Zagreb 2003. Božicevic J.: "Temelji automatike 1. dio ", Školska knjiga, Zagreb 2001. Tehnička enciklopedija Fachkunde Kraftfahrzeugetechnik – Europa Lehrmittel, Berufsfeld Fahrzeugetechnik Lernfelder 5..8 i Lernfelder 9..14.

6.Materijalni uslovi za izvođenje nastave

Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena: - računarom sa projektorom - uzorcima, modelima, maketama, skicama, šemama električnih mašina - univerzalnim mjernim alatima i opremom.

7.Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja Provjera znanja a vrši se putem: - Usmenih odgovora, - Pisanih radova - testova i radova na vježbama (u svakom klasifikacionom proredu radi se najmanje po jedan test). Vrednovanje znanja a vrši se ocjenjivanjem: - Usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - Pisanih radova - testova Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom peridu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. Zaključna ocjena na kraju kraju nastavne godine izvodi se iz zaključnih ocjena u klasifikacionim periodima.

37

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika Visoka stručna sprema, diplomirani inženjer elektrotehnike

9. Povezanost sa drugim predmetima Znanje

Korelacije sa drugim predmetima

Predmeti Znanja

Elektrotehnika Osnovi elektrotehnike Poznavanje zakona i metoda elektrotehnike

Mjerenje I mjerni instrumenti Automehatrončki sistemi Praktična nastava

Mjerenje I kontrola

Baterijski sistem paljenja Električne mašine

Automehatrončki sistemi Praktična nastava

Sistem za paljenje

Instalacije na vozilima Automehatrončki sistemi Praktična nastava

Sistemi na vozilu

CAN BUS sitem Automehatrončki sistemi Praktična nastava

Sistemi na vozilu

Automatika Automehatrončki sistemi Praktična nastava

Elektronski regulisani sistemi

38

1.2.3. OSNOVI MAŠINSTVA

1. Naziv predmeta: OSNOVI MAŠINSTVA

2.Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Razred

Vrste nastave Ukupno

T V

I 36 36 72

II 36 36 72

III

IV

Ukupno 72 72 144

T- teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe V- vježbe, odjeljenje se ne dijeli na grupe


U okviru predmeta učenik: - stiče znanja o vrstama i kakteristikama materijala i njihovoj primjeni u automobilu - poštuje ekološke zahtjeve i razvijaju osjećaj za ekonomičnu upotrebu materijala, - čita i razumije tehničke crteže, uputstva, propise, tabele, dijagrame, šeme i tehničku dokumentaciju, - poštuje standarde tehničkog crtanja, - crta jednostavne tehničke crteže mašinskih elemenata i manjih sklopova, - upoznaje vrste, svojstva i primjenu mašinskih elemenata, - uočava i shvata funkcionalnu povezanost elemenata, sklopova i mehanizama na vozilu, - stiče osnovna znanja iz hidraulike i pneumatike, koja će im pomoći u samostalnom izvođenju poslova u zanimanju, - razumije način rada i mogućnost primjene pneumatskih i hidrauličkih komponenti u sklopovima automobila, - stiče osnovna znanja iz mehanike, - uočavaja značaj opterećenja, naprezanja, napona, deformacija na vijek trajanja dijelova motornog vozila, - razvija osjećanje odgovornosti i preciznosti u radu, - ovladava stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci, - razvija osjećaj poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

Sadržaji / Standardi znanja predmeta / Operativni ciljevi

RAZRED PRVI




izvođenju

učenik učenik

I VRSTE I SVOJSTVA MATERIJALA U AUTOMOBILU

- Navodi podjelu, vrste i osobine materijala koji se koriste u automobilima

- Razumije pojmove gvožđa i čelika navodi podjelu i osobine

- Poznaje označavanje čelika

- Navodi svojstva obojenih metala i njihovih legura

- Objašnjava svojstva plastičnih masa navodi podjelu i primjenu

- Navodi osobine i primjenu gume

- Zna osobine stakla, navodi primjenu

- Poznaje karakteristike kompozitnih materijala i navodi primjere primjene

- Pronalazi primjere primjene pojedinih materijala u automobilima

- Pronalazi primjere primjene čelika i gvožđa

- Pronalazi primjere primjene obojenih metala i njihovih legura, plastičnih masa i gume u automobilu

- Uočava ulogu zaptivnih materijala i materijala za toplotnu i električnu izolaciju

- Pronalazi primjere primjene zaptivnih i izolacionih materijala

- Uočava potrebu pravilnog skupljanja skladištenja i reciklaže otpadnog materijala

-Razvija analitičnost -Razvija svijest o ličnoj bezbjednosti i zaštiti životne sredine

Vježbe: - Izbor čeličnih materijala iz tabela

- Izbor plastičnih masa iz kataloga

II GORIVA ZA AUTOMOBILSKE MOTORE

- Objašnjava pojam goriva

- Navodi karakteristike goriva za OTO i za DIZEL motore

- Poznaje postupak potpunog i nepotpunog sagorijevanja

- Pojašnjava pojam oktanske i cetanske vrijednosti goriva

- Upoređuje karakteristike goriva za OTO i DIZEL motore

- Uočava razliku kod procesa sagorijevanja goriva za OTO različitih oktanskih vrijednosti

-Razvija potrebu ekonomičnog korišćenja energije -Uočava važnost očuvanja životne sredine

III MAZIVA ZA AUTOMOBILE

- Objašnjava pojam maziva

- Navodi podjelu, vrste i karakteristike

- Uočava razliku između motornih ulja različitog viskoziteta

Vježbe: -Biranje ulja iz katalaga

40




izvođenju

učenik učenik

pojedinih vrsta maziva

- Razumije primjenu pojedinih vrsta maziva kod automobila

- Upoređuje karakteristike maziva i bira odgovarajuće u zavisnosti od zahtjeva, uz upotrebu kataloga

- Jača osjećaj odgovornosti prema očuvanju okoline

IV KOROZIJA

- Objašnjava pojam korozije

- Navodi uzroke pojave korozije

- Nabraja i objašnjava postupke zaštite dijelova automobila od korozije

- Uočava značaj zaštite od korozije

- Upoređuje različite načine za zaštitu od korozije

-Razvija ekološku svijest

V ELEKTROLIZA

- Definiše pojam elektrolize

- Razumije značaj i primjenu elektrolize

- Pojašnjava pojam i značaj elektrolize

- Uočava praktičnu primjenu elektrolize

TEHNIČKO CRTANJE

VI OSNOVI TEHNIČKOG CRTANJA

- Upoznaje se sa priborom za tehničko crtanje

- Upoznaje standarde, vrste tehničkih crteža, razmjere, zaglavlja, sastavnice

- Upoznaje se sa pravilima kotiranja i šrafiranja

- Objašnjava pojam preskeka

- Upoznaje se sa tehnikom izrade jednostavnijih crteža

- Izvlači osnovne i kotne linije, šrafira, ispisuje zaglavlja i pozicionira oznake elemenata

- Ovladava tehnikom pravilnog kotiranja i šrafiranja

- Kotne brojeve unosi na crteže

- Ispisuje tolerancije dužina oblika i položaja

- Unosi kvalitete obrađenih površina

- Crta i označava presjeke

- Crta presjeke i skraćenja uskih elemenata

-Razvija tehničku kulturu i osjećaj za red i urednost -Razvija svijest o potrebi kvalitetnijeg rada

Vježbe, rad u olovci: -Crtanje kontura mašinskih dijelova -Crtanje presjeka -Kotiranje -Unošenje kvaliteta obrade -Unošenje tolerancija na crteže

VII OSNOVI PROJICIRANJA

- Upoznaje se sa pojmom centralnog i paralelnog projiciranja

- Upoznaje se sa pojmom kosog i ortogonalnog

- Razlikuje centralno i paralelno proiciranje

- Razlikuje koso i ortogonalno projiciranje

- Crta projekciju tačke na jednu,

Vježbe, rad u olovci -Projekcije tijela i crtanje tijela u izometriji i na osnovu projekcija -Crtanje projekcija na osnovu izometrijskog

41




izvođenju

učenik učenik

proiciranja dvije i tri ravni - Crta projekcije osnovnih geometrijskih likova

- Crta projekcije geometrijskih tijela

- Crta u izometriji jednostavne elemente na osnovu ortogonalnih projekcija

- Crta jednostavne elemente u ortogonalnoj projekciji i aksonometriji

- Razvija naviku preciznosti pri radu

izgleda

VIII PRIKAZIVANJE MAŠINSKIH ELEMENATA

-Navodi i objašnjava crtanje mašinskih elemenata

- Crta vijak i navrtku - Crta spojeve klinovima

- Crta opruge - Crta osovine i vratila

- Crta zupčanike, lančanike, kaišnike

- Crta ležajeve - Crta zakovane spojeve

- Uprošćeno crta zavarene spojeve

-Navikava se sistematičan pristup pri rešavanju konkretnih problema

Vježbe, rad u olovci: -Prikazivanje mašinskih elemenata, rad u olovci

MAŠINSKI ELEMENTI

IX UVOD

- Definiše i klasifikuje mašinske elemente

- Uočava značaj mašinskih elemenata u obezbjeđenju elementarnih funkcija u različitim mašinama

X TOLERANCIJE

- Upotnaje se sa osnovnim pojmovima iz tolerancija dužinskih mjera

- Razumije pojam kvaliteta

- Objašnjava položaj tolerantnih polja

- Definiše pojam tolerancije oblika i položaja

- Razumije pojam

- Sa crteža čita I određuje tolerancije

- Iz tabela čita vrijednosti odstupanja za zadate tolerancije i izračunava veličinu tolerantnog polja

- Za pojedine vrste nalijeganja određuje preklop ili zazor

- Razvija sposobnost ojenjivanja i vrednovanja sopstvenog rada

Vježbe -Određivanje tolerancija iz tabela -Određivanje nalijeganja -Unošenje tolerisanih mjera

42




izvođenju

učenik učenik

nalijeganja i navodi karakteristile pojedinih vrsta nalijeganja

- U zavisnosti od funkcije proizvoda određuje vrste nalijeganja

XI NERAZDVOJIVI SPOJEVI

- Navodi podjelu i vrste nerazdvojivih spojeva i njihovu primjenu

- Objašnjava postupak zakivanja

- Poznaje kriterijume izbora zakovica i način pripreme materijala za zakivanje

- Navodi vrste i karakteristike zavarenih spojeva

- Poznaje postupak zavarivanja i način pripreme materijala koji se zavaruje

- Navodi svojstva i primjenu zalemljenih spojeva

- Objašnjava svojstva i vrste, primjenu i nosivost lijepljenih spojeva

- Pronalazi primjere primjene nerazdvojivih spojeva

- Odabira odgovarajući nerazdvojivi spoj u zavisnosti od zadanih uslova

- Uprošćno crta i označava razne vrste spojeva

-Svjestan je značaja postizanja ogovarajućeg kvaliteta urađenog posla

Vježbe: -Crtanje zakovanih spojeva -Izbor zakovica iz tablica -Crtanje zavarenih spojeva

XII RAZDVOJIVI SPOJEVI

- Navodi vrste, vojstva i primjenu razdvojivih spojeva

- Objašnjava vrste, podjelu I primjenu navojnih spojeva

- Upoznaje se sa spojevima pomoću klinova, čivija i žljebne spojeve

- Pronalazi primjere primjene razdvojivih spojeva

- Bira odgovarajuću vezu u zavisnosti od uslova

- Iz tablica bira vijke i navrtke

- Odabira način osiguranja navojnih veza od odvrtanja

- Na osnovu zadanih uslova odabira klinove i dimenzioniše ih koristeći tablice

-Navikava se na samostalan rad i rad u grupi

Vježbe: -Crtanje navojnog spoja -Očitavanje dimenzija vijka i navrtke iz tablica -Crtanje uzdužnih i poprečnih klinova -Očitavanje dimenzija za klinove i žljebove iz tablica

XIII ELASTIČNE VEZE

- Upoznaje se sa vrstama, namjenom i karakteristikama opruga

- Navodi materijal za

- Pronalazi primjere elastičnog vezivanja elemenata

Vježbe: -Skiciranje opruga

43




izvođenju

učenik učenik

opruge - Objašnjava opterećenja, deformacije kod pojedinih vrsta opruga

- Razlikuje fleksione, torzione i pritisne opruge

XIV ELEMENTI OBRTNOG KRETANJA

- Upoznaje se sa konstruktivnim oblicima osovinica, osovina, vratila, navodi njihovu primjenu i karakteristike

- Objašnjava postupak dimenzionisanja osovina i vratila

- Razlikuje osovinice, osovine i vratila

- Bira materijal za osovine i vratila

-Razvija analitičko mišljenje

Vježbe: -Skiciranje osovinica, osovina i vratila -Izbor materijala za osovine i vratila

XV LEŽAJEVI I LEŽIŠTA

- Upoznaje se sa vrstama i svojstvima ležaja

- Navodi podjelu i svojstva ležišta

- Navodi način označavanja i prikazivanja ležaja na crtežu

- Detaljno objašnjava postupak demontaže, ugradnje i održavanja ležaja

- Bira materijal za ležišne čaure i posteljice

- Analizira načine podmazivanja ležišta i razlikuje naprave za dovod i podmazivanje ležišta

- Uočava kriterijum izbora i primjene pojedinih vrsta ležajeva

- Koristi tablice prilikom izbora ležaja

-uviđa važnost preciznosti u radu

Vježbe -Izbor ležaja iz kataloga

XVI ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE

- Upoznaje se sa podjelom i primjenom elemenata za prenos snage

- Razumije osnovne pojmove kaišnih i remenih prenosnika

- Navodi vrste i karakteristike zupčastih prenosnika

- Razumije osnovne pojmove lančanih prenosnika

- Uočava sličnosti i razlike pojedinih elemenata za prenos snage

- -Uočava značaj mašinskih elemenata za prenos snage

- Računa prenosni odnos prenosnika

- Bira odgovarajuću vrstu prenosa u zavisnosti od uslova

- Iz kataloga naručuje dijelove

- Crta prenosnike

- Stiče samopouzdanje

Vježbe: -Izračunavanje prenosnog odnosa za pojedine vrste prenosnika -Skiciranje zupčastog prenosnog para -Crtanje kaišnog prenosnika -Crtanje lančanog prenosnika (rad u olovci)

XVII SPOJNICE U AUTOMOBILSKOJ TEHNICI

- Objašnjava ulogu - Uočava značaj i

44




izvođenju

učenik učenik

spojnica kod automobila

- Navodi podjelu i svojstva pojedinih vrsta spojnica

ulogu spojnica - Definiše kriterijume izbora i primjene pojedinih vrsta spojnica

- Skicira spojnicu

XVIII ELEMENTI ZA ZAPTIVANJE

- Navodi značaj i ulogu podmazivanja i zaptivanja

- Upoznaje se sa vrstama i karakteristikama zaptivnih elemenata

- Navodi materijale od kojih se prave zaptivni elementi

- Objašnjava izbor elemenata za zaptivanje

- Pronalazi primjere primjene zaptivnih elemenata

- Bira zaptivače - Skicira zaptivače

-Razvija tehničku kulturu i osjećaj za red i urednost

Vježbe: -Izbor zaptivača iz tablica -Crtanje zaptivnih elemenata

IXX TEHNIČKA KOMUNIKACIJA I UPOTRBA INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA

- Upoznaje se sa prednostima korišćenja informacionih tehnologija

- Upoznaje se sa osnovnim računskim programom za crtanje (Auto Cad I drugi)

- Upotnaje se sa - mogućnostima EXELa

-Izvodi osnovne operacije sa datotekama i prilagođava ih sopstvenim potrebama -Oblikuje dopise i druga dokumenta -Izrađuje jednostavne crteže mašinskih elemenata -Tabelarno sređuje i prikazuje podatke

- Razvija interesovanje za savremene načine komunikacije

Vježbe: -Rad sa softverskim paketima za obradu teksta, crtanje i za izradu tabela

RAZRED DRUGI




izvođenju

učenik učenik

I UVOD

- Upoznaje se sa osnovnim pojmovima u hidraulici i pneumatici

- Navodi prednosti i nedostatke u primjeni hidraulike i pneumatike

- Prepoznaje primjere primjene hidraulike i pneumatike

- Uočava prednosti i nedostatke hidrauličnih i pneumatskih sistema

-Razvija logičko mišljenje i sposobnost za pravilno zaključivanje

II OSNOVI HIDRAULIKE

- Nabraja radne

45




izvođenju

učenik učenik

tečnosti hidrauličkih sistema

- Poznaje pojam gustine, stišljivosti i viskoziteta tečnosti

- Razumije i objašnjava:

- pritisak - protok - stepen korisnosti - potisak - Objašnjava strujanje tečnosti kroz cjevovode, otpore kretanja, hidraulički udar, kavitaciju

- Razumije i objašnjava komponente hidrauličkih sistema

- pumpe - razvodnike - ventile - hidromotore - prečistače - rezervoare - akumulatore - vezivne lemente - Poznaje funkciju pumpi, razvodnika, ventila

- Ovladava osnovnim pojmovima hidraulike kroz izradu jednostavnijih zadataka

- Pronalazi primjere primjene zakona hidraulike u svom zanimanju

- Razlikuje pojedine hidraulične komponente

- Razlikuje hidraulične motore obrtnog i translatornog kretanja

- Crta simbole komponenata

- Analizira šeme hidrauličnih sistema

- Razlikuje glavne i pomoćne komponente i kriterijume primjene u praktičnom rešavanju problema

-Razvija analitičnost

Vježbe: -Izrada šema hidrauličnog sistema pomoću simbola -Izrada šema hidrauličnog sistema na računaru u FLUIDSIM-u

III OSNOVI PNEUMATIKE

- Objašnjava fizička svojstva gasova

- Poznaje veličine stanja gasa

- Upoznaje, razumije i objašnjava komponente pneumatskih sistema

- kompresore - pripremnu grupu za vazduh

-razvodnike - ventile - pneumatske motore

- vezivne elemente

- Ovladava osnovnim pojmovima kroz izradu jednostavnijih zadataka

- Pronalazi primjere primjene pneumatike u svom zanimanju

- Razlikuje pojedine pneumatske komponente

- Razlikuje ulogu osnovnih komponenata i uslove primjene

- Razlikuje pneumatske motore obrtnog I translatornog

- Razvija logičko mišljenje

Vježbe: -Izrada šeme pneumatskog sistema pomoću simbola -Izrada šema pneumatskog sistema u FLUID SIM programu -Realizacija šema na demonstracionim tablama za pneumatiku

46




izvođenju

učenik učenik

dejstva - Crta simbole pojedinih komponenti

- Analizira šeme pnematskih sistema

MEHANIKA

IV UVOD U MEHANIKU

- Navodi i objašnjava podjelu mehanike

-Objašnjava pojam i vrste tijela

V STATIKA KRUTOG TIJELA

- Objašnjava pojam sile

- Navodi i razumije i aksiome statike

- Upoznaje se sa vezama I reakcijama veza

- Navodi i objašnjava uslove ravnoteže tijela, objašnjava statički moment sile, spreg sila i moment sprega

- Navodi, definiše i objašnjava pojam težišta

- Razlikuje spoljašnje I unutrašnje sile

- Razlikuje pojedine vrste veza i crta reakcije veza

- Grafičkom metodom razlaže sile na komponente

- Postavlja statičke uslove ravnoteže

- Postavlja analitičke uslove ravnoteže sistema sučeljnih sila

- Određuje moment sile za tačku

- Postavla uslove ravnoteže spregova sila

- Određuje težište homogene ravanske figure

-Razvija osjećaj za red i urednost -Stiče sigurnost u radu

Vježbe: -Grafičko razlaganje sila -Određivanje momenta sile za tačku -Grafičko i analitičko određivanje reakcija oslonaca -Određivanje težišta

VI TRENJE KLIZANJA I KOTRLJANJA

- Objašnjava pojam iznačaj trenja

- Navodi vrsta trenja - Objašnjava trenje klizanja na horizontalnoj i kosoj ravni

- Razumije i objašnjava otpore pri kotrljanju

- Shvata značaj trenja

- Razlikuje trenje klizanja i trenje kotrljanja

- Određuje intezitet, pravac i smjer sile trenja

- Uočava zavisnost koeficijenta trenja od vrste materijala i stanja dodirnih površina

-Razvija logičko mišljenje

Vježbe: -Izračunavanje sile trenja kod klizanja i kotrljanja

VII OPTEREĆENJA, NAPREZANJA, NAPONI, DEFORMACIJE

- Definiše i navodi pojam i vrste

- Pronalazi primjere mašinskih

Vježbe: -Određivanje napona i

47




izvođenju

učenik učenik

opterećenja - Razumije nominalno i računsko pterećenje

- Razumije i objašnjava naprezanja: - zatezanje - pritisak - smicanje - savijanje - uvijanje

- Definiše pojam napona

- Navodi i objašnjava normalne i tangecijalne napone

- Objašnjava dozvoljeni napon istepen bezbjednosti

- Upoznaje se sa pojmom i vrstama deformacija

- Navodi razliku između elastičnih i plastičnih deformacija

elemenata koji su izloženi naprezanjima

- Shvata razliku između normalnih i tangecijalnih napona

- Crta i obrazlaže Hukov dijagram zavisnosti napona i deformacije

- izračunava napone i deformacije za pojedina naprezanja na konkretnim primjerima

- Dimenzioniše poprečne presjeke na osnovu oblika, opterećenja i vrste materijala

- Na konkretnim primjerima uočava trajne i elastične deformacije

- Razvija osjećaja odgovornosti, objektivnosi

deformacija kod pojedinih vrsta naprezanja -Očitavanje napona i deforacije sa Hukovog dijagrama

VIII OSNOVI KRETANJA

- Navodi,definiše i objašnjava pojmove -kretanje -put -brzina -ubrzanje -ugaona brzina - srednja brzina -ugaono ubrzanje - Definiše i objašnjava jednoliko pravolinijsko kretanje tačke

- Definiše i objašnjava kružno kretanje tačke

- Upoznaje se,razumije i objašnjava jednoliko ubrzano i usporeno kretanje

- Izračunava osnovne veličine koje opisuju kretanje na osnovu zadatih podataka

- Pronalazi primjere pravolinijskog kretanja

- Na primjeru točka objašnjava kružno kretanje

- Uočava razliku između jednoliko ubrzanog i jednoliko usporenog kretanja

- Stiče navike tačnosti i sistematičnosti u radu

Vježbe: -Izračunavanje brzine i ubrzanja -Crtanje dijagrama brzine

IX MEHANIČKI RAD, ENERGIJA, SNAGA

- Definiše i objašnjava pojam rada

Vježbe: -Izračunavanje rada i

48




izvođenju

učenik učenik

- Navodi rad: - konstantne sile na putu

- sile u opruzi - sile teže - Definiše pojam mehaničke energije

- Objašnjava kinetičku i potencijalnu energiju

- Razumije i objašnjava pojam snage

- Definiše i objašnjava stepen korisnog djelovanja

- Izračunava rad sile pri kretanju na osnovu zadatih podataka

- Na osnovu zadatih podataka određuje snagu

- Određuje stepen korisnog djelovanja na osnovu korisne i uložene snage

- Razvija tehničku kulturu.

snage -Izračunavanje stepena korisnog djelovanja

KOLIČINA KRETANJA, IMPULS SILE

- Razumije i objašnjava količinu kretanja

- Definiše pojam impulsa sile

-Izračunava količinu kretanja i impuls sile

- Razvija sposobnost analiziranja i zaključivanja

VRSTE, NAMJENA I ČUVANJE DOKUMENTACIJE

- Upoznaje se sa vrstom i namjenom tehnološke dokumentacije koja prati rad na motornim vozilima

- Upoznaje se sa elementima koji prate poslovanje radionice, sredstvima i izvorima sredstava, troškovima, obiti, ekonomskim principima i njihovom mjerenju

- Razumije postupak čuvanja dokumentacije

- Koristi računarske programe za izradu i obradu dokumenata koji se svakodnevno koriste u radionici

- Koristi kataloge i CD proizvođača vozila radi nalaženja potrebnih podataka

- Odlaže i sortira dokumentaciju prema dogovorenim pravilima

-Stiče pozitivan odnos prema potrebi korišćenja računarske opreme

49

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora Drapić S. i drugi:Mašinski materijali, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2004. Drapić S.i drugi : Tehničko crtanje sa mašinskim elementima, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2003. Đorđević D.,Papić Z.: Tehničko crtanje sa nacrtnom geometrijom,za sve profile, Zavod za udžbenike,Beograd, 2003. Drapić S.: Mašinski elementi,za sve profile, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2004. Mitrović P. RadojevićZ.: Hidraulika i pneumatika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2005. Nikolić S.:Hidraulične, pneumatske i električne komponente,Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2005. Nikolić G.: Pneumatika i hidraulika, I, II, Školska knjiga,Zagreb, 2006. Plavšić M.i drugi,:Mehanika I-statika i otpornost materijala,Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2004. Đurić S.:MehanikaII,Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2004. Koludrović Ć.,Koludrović-Harbić I., Koludrović R.:Tehničko crtanje u slici s kompjutorskim aplikacijama,priručnik za tehničko crtanje, Školska knjiga,Zagreb, 2006.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave

Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - Računarom sa multimedijskim paketom, softverom za prikaz različitih vrsta materijala, uzorcima različitih matarijala, dijaprojektorom sa odgovarajučim slajdovima, odgovarajućim priborom za crtanje, grafoskopom, računarom sa odgovarajućim softverom za crtanje. - Modelima i uzorcima mašinskih elemenata, šemama i crtežima mašinskih elemenata, podsklopova i sklopova mašina. - Dijapozitivima iz hidraulike i pneumatike, šemama hidrauličkih i pneumatskih sistema, uzorcima i modelima hidrauličkih i pneumatskih komponenti, demonstracionim tablama za hidrauliku i pneumatiku. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja Provjera znanja a vrši se putem: - Usmenih odgovora, - Pisanih radova - testova i radova na vježbama (u svakom klasifikacionom proredu radi se najmanje po jedan test). Vrednovanje znanja a vrši se ocjenjivanjem: - Usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - Pisanih radova - testova Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom peridu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. Zaključna ocjena na kraju kraju nastavne godine izvodi se iz zaključnih ocjena u klasifikacionim periodima.

50

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika: Visoka stručna sprema iz područja mašinstva, diplomirai mašinski inženjer


Znanje


Predmeti Znanja

- Mašinski materijali - Goriva i maziva - Korozija

- Hemija - Tehnika motornih vozila - Praktična nastava

- Metali - Nemetali - Motori SUS - Sistem za podmazivanje

motora - Sistemi na vozilu

-Tehničko crtanje - Mašinski elementi - Pneumatika, hidraulika

- Praktična nastava -Tehnika motornih vozila - Automehatronički sklopovi

- Sistemi na vozilu

-Mehanika - Fizika -Tehnika motornih vozila - Praktična nastava

- Električne mašine - Sistem za upravljanje - Sistem za oslanjanje - Sistem za prenos snage - Sistem za kočenje

-Čuvanje dokumentacije - Informatika - Praktična nastava

- Infomacije u tekstualnom vidu - Multimedijalno predstavljanje informacija - Tehničko-tehnološka dokumentacija

51

1.2.4. TEHNIKA MOTORNIH VOZILA 1. Naziv predmeta: TEHNIKA MOTORNIH VOZILA Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Razred


T V

I 36 36 72

II 72 36 108

III 72 36 108

IV

Ukupno 180 108 288

T- teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli u grupe V- vježbe, odjeljenje se ne dijeli u grupe


U okviru predmeta : - usvaja osnovna znanja iz tehnike motornih vozila, - razumije osnovne zakone na kojima se zasniva tehnika motornih vozila, - prati inovacije u tehnici motornih vozila, - upoznaje principe komunikacije sa vozilom, - upoznaje principe komunikacije sa strankama, - razumije tehničke podatke, - čita dijagrame i tabele, - čita kataloge,funkcionalne šeme i tehničke crteže, - ovladava stručnom terminologijom, - koriste saremenu informacionu tehnologiju, - poštuje ekološke zahtjeve.

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi

RAZRED PRVI




izvođenju

učenik učenik

I UVOD

- Upoznaje se sa pojmom motorna vozila

- Navodi podjelu motornih vozila.

- Navodi istorijski razvoj motornih vozila (informativno).

- Navodi klasifikaciju motornih vozila.

- Navodi osnovne sisteme motornog vozila.

- Navodi performanse motornih vozila.

- Navodi i razumije koncepciju gradnje motornog vozila.

- Analizira definiciju motornih vozila.

- Prezentuje istorijski razvoj motornih vozila.

- Prepoznaje klasifikaciju motornih vozila.

- Prepoznaje osnovne sisteme na motornom vozilu.

- Prepoznaje performanse motornih vozila.

- Razlikuje koncepciju gradnje motornih vozila.

- Uočava razliku između klasa automobila.

- Pronalazi podatke dobijene iz različitih izvora automobilskih informacija.

- Razlikuje koncepcijska rješenja pogona vozila.

- Razvija pozitivnu orjentaciju prema zanimanju

- Motiviše se za rad u struci

- Razvija tehničku kulturu

- Razvija logičko mišljenje

Nastava se odvija u bloku. Sadržaji, vezani za sisteme na vozilu, usaglašavaju se sa tehničkim novinama. Seminarski rad Savremena motorna vozila

II KOMUNIKACIJA SA STRANKAMA I VOZILOM

- Upoznaje se sa tehničkom dokumentacijom motornog vozila.

- Upoznaju se sa digitalnom informacionom tehnikom i sa tehničkim sredstvima komunikacije.

- Navodi osnovna pravila komunikacije sa strankam.

- Uočava i analizira ulogu servisiranja, održavanja,

- dijagnosticiranja i popravke savremenih automobila

- Koriste tehnička sredstva komunikacije

- Za zamišljenoj situaciji:

- obavlja prijem stranaka

- obavlja

- Razvija interesovanje za savremene načine komunikacije.

- Razvija osjećaj poštovanja principa koji vode uspješnom poslovanju.

- Stiče tehničku kulturu.

- Razvija odgovornost pri odlučivanju.

Seminarski rad Tehnike moderacije i prezentacije

53




izvođenju

učenik učenik

- Navodi osnovne preporuke pri eksploataciji motornog vozila.

prezentaciju vozila po izboru

- obavlja prijem vozila

- strankama ukazuje na potrebne radove održavanja kao i na ostale servisne usluge.

- daje savjete za korišćenje i održavanje motornih vozila.

- Razvija spremnost za timski rad.

- Poštuje zakone i propise.

III MOTORI SA UNUTRAŠNJIM SAGORIJEVANJEM (MOTORI SUS)

- Navodi podjelu motora SUS.

- Objašnjava konstrukciju četvorotaktnog motora SUS.

- Navodi karakteristike i razumije funkciju pokretnih djelova motora SUS(klip sa klipnim prstenovima, osovinica klipa, klipnjača, zamajac).

- Navodi karakteristike i razumije funkciju nepokretnih djelova motora SUS (cilindarski blok, cilindri, cilindarska glava, poklopac cilindarske glave, kučiste motora).

- Navodi i razumije razna konstruktivna rješenja razvodnog mehanizma. Donji i gornji razvod.

- Navodi karakteristike i razumije funkciju djelova razvodnog mehanizma (pogon, bregasto vratilo, ventilski sklop, podizač).

- Na osnovu crteža prepoznaje vrstu motora.

- Tumači katalošku dokumentaciju.

- Na modelu uočava pokretne i nepokretne djelove motora.

- Analizira djelove motora sa stanovista konstrukcije, funkcije, materijala, opterecenja, odrzavanja i kontrole.

- Samostalno prikuplja podatke o konstruktivnim rješenjima djelova motora motora SUS.

- Prepoznaje i razlikuje konstruktivna rješenje razvodnog mehanizma u zavisnosti od polozaja bregastog vratila.

- Analizira djelove razvodnog

- Razvija osjećanje preciznosti u radu

- Razvija tehničku kulturu

Skice Šeme Uzorci Modeli Seminarski rad Donji i gornji razvod

54




izvođenju

učenik učenik

- Navodi i razumije funkcionisanje sistema za sinhronizovanje rada ventila.

mehanizma sa stanovista konstrukcije, funkcije, materijala, opterecenja, odrzavanja, sinhronizacije i kontrole.

IV RADNI CIKLUS ČEVOROTAKTNIH MOTORA SUS

- Definiše kompresionu, radnu i ukupnu zapreminu.

- Razumije stepen kompresije motora SUS.

- Razumije pojam pritiska. Uočava i razumije indikatorski i efektivni pritisak.

- Prepoznaje i razumije obrtni moment motora.

- Razumije pojam snage.

- Obrazlaže i razumije taktovi radnog ciklusa četvorotaktnog oto motora. Idealni ciklus rada. Prepoznaje i razumije parametre snage.

- Goriva za oto motore.

- Obrazlaže i razumije taktove radnog ciklusa četvorotaktnog dizel motora.Idealni ciklus rada.

- Goriva za dizel motore.

- Obrazlaže i razumije toplotni bilans motora.

- Uočava zapremine radnog cilindra motora SUS.

- Analizira stepen kompresije.

- Izračunava kompresionu, radnu i ukupnu zapreminu motora za konkretan primjer.

- Analizira pritiske koji se javljaju u motoru.

- Izračunava obrtni moment motora za konkretna opterećanja koljenastog vratila.

- Analizira opterećenja koja se javljaju u motoru SUS.

- Prati simulaciju rada motora i uočava promjene pritiska u cilindru u funkciji promjene zapremine.

- Na konkretnom modelu mjeri prečnik i hod klipa i izračunava radnu i kompresionu zapreminu.

- Na osnovu dobijenih podataka analizira stepen kompresije.

- Na modelu uočava prenošenje opterećenja.

Razvija analitičko razmišljanje. Razvija sposobnost tehničkog rasuđivanja. Razvija sposobnost analize i korišćenja literature. Razvija sposobnost analiziranja i zaključivanja. Stiče pozitivnu orjentaciju prema zanimanju.

Skice Šeme Uzorci Modeli

55




izvođenju

učenik učenik

- Na modelu uočava pojavu obrtnog momenta motora.

- Posmatrajući simulaciju rada motora analizira taktove radnog ciklusa, kao i pojave u njima.

- Izrčunava snagu motora za konkretne primjere motora.

- Skicira položaj klipa, klipnjače i koljenastog vratila u karakterističnim trenutcima rada motora.

- Crta karakteristične krive motora.

- Uočava razlike između radnog ciklusa oto i dizel motora

- Na osnovu ozake prepoznaje vrstu goriva.

- Povezuje karakteristike goriva sa principom rada motora.

- Analizira toplotni bilans motora.


V SISTEM PRENOSA SNAGE (TRANSMISIJA) KOD MOTORNOG VOZILA

- Navodi i razumije ulogu elementa sistema za prenos snage u transmisiji.

- Navodi djelove transmisije u slučaju prednjeg i zadnjeg pogona.

- Objašnjava promjenu snage i parametra snage u transmisiji.

- Prepoznaje na šemi ili modelu prednji i zadnji pogon.

- Uočava elemente i analizira njihovu ulogu u sistemu za prenos snage u datim koncepcijama gradnje motornih vozila.

- Uočava neminovnost potrebe za uključivanjem određenih elemenata u dati sistem transmisije.

- Razvija sposobnost analiziranja i zaključivanja.

- Razvija logičko mišljenje.

- Stiče osjećaj bezbjednosti.


VI TOČKOVI I PNEUMATICI

56




izvođenju

učenik učenik

- Objašnjava građu točka.

- Objašnjava građu i vrstu pneumatika.

- Navodi označavanje pneumatika.

- Navodi i razumije uticajne faktore na vijek trajanja pneumatika.

- Razlikuje vrstu točka vizuelno na konkretnim primjerima.

- Čita standardizovanu oznaku pneumatika.

- Čita oznaku homologovanog pneumatika prema ECE pravilniku.

- Razlikuje pneumatike na osnovu oznake.

- Razlikuje radijalne i dijagonalne pneumatike.

- Na osnovu dijagrama analizira vijek trajanja pneumatika.

- Preporučuje tip pneumatika u zavisnosti od uslova eksploatacije.

- Stiče pozitivnu orjentaciju prema bezbjednosti.

- Razvija osjećaj o važnosti pridržavanja propisanih standarda.

- Razvija interesovanje za savremene načine komunikacije

Skice Šeme Modeli

VII OSTALI SISTEMI NA MOTORNOM VOZILU

- Navodi funkciju sistema za oslanjanje,upravljanje i kočenje na motornom vozilu.

- Prepoznaje sistem za oslanjanje, upravljanje i kočenje na šemi motornog vozila.

Razvija tehničku kulturu.


RAZRED DRUGI




izvođenju

učenik učenik

I ČETVOROTAKTNI OTO MOTORI

- Obrazlaže i razumije stvarni radni ciklus četvorotaktnog oto motora.

- Obrazlaže i razumije indikatorski i kružni dijagram.

- Uočava razliku između efektivnih i indikatorskih pokazatelja rada motora.

- Analizira efektivne i indikatorske pokazatelje rada motora.

- Oblikuje sistematski pristup pri rješavanju konkretnih problema.

- Razvija logičko mišljenje i

Nastava se odvija u bloku. Prezentovanje računarske simulacije rada motora.

57




izvođenju

učenik učenik

- Navodi indikatorske i efektivne pokazatelje rada motora.

- Analizira indikatorski i kružni dijagram.

- Na osnovu dijagrama opisuje radni ciklus motora.

- Pronalazi primjere vozila koja imaju ovu konstrukciju motora.

povezivanje znanja.


II ČETVOROTAKTNI DIZEL MOTORI

- Obrazlaže i razumije stvarni ciklus rada četvorotaktnog dizel motora.

- Obrazlaže i razumije indikatorski i kružni dijagram.

- Navodi indikatorske i efektivne pokazatelje rada motora.

- Upoređuje osnovnre karakteristike oto i dizel motora.

- Uočava razliku između efektivnih i indikatorskih pokazatelja rada motora.

- Analizira efektivne i indikatorske pokazatelje rada motora.

- Analizira indikatorski i kružni dijagram.

- Analizira razlike između oto i dizel motora.

- Analizira stepen iskorišćenja oto i dizel motora.

- Pronalazi primjere vozila koja imaju ovu konstrukciju motora.

- U kataloškoj dokumentaciji pronalazi parametre oto i dizel motora.

- Stiče osjećaj bezbjednosti i samopouzdanja.

- Razvija kritičku svijest o ekološkim problemima.

Prezentovanje računarske simulacije rada motora. Skice Šeme Uzorci Modeli

III DVOTAKTNI MOTORI

- Navodi i objašnjava konstruktivna rješenja dvotaktnih motora.

- Objašnjava i razumije radni ciklus dvotaktnih motora.

- Analizira razliku konsrtuktivnih rješenja dvotaktnih i četvorotaktnih motora.

- Analizira radne karakteristike dvotaktnih motora.

Oblikuje sistematski pristup pri rješavanju konkretnih problema.

Prezentovanje računarske simulacije rada motora. Skice Šeme Uzorci Modeli

IV MOTORI SA ROTACIONIM KLIPOM

- Navodi i objašnjava konstruktivno rješenje motora sa rotacionim klipom.

- Pronalazi primjere vozila koja imaju ovu konstrukciju

Razvija logičko razmišljanje i

58




izvođenju

učenik učenik

- Objašnjava i razumije radni ciklus motora sa rotacionim klipom.

motora. - Analizira parametre motora sa rotacionim klipom.

- Uočava prednosti i nedostatke motora sa rotacionim klipom.

povezivanje znanja.

V SISTEM ZA NAPAJANJE OTO MOTORA GORIVOM I VAZDUHOM

- Navodi osnovni zadatak i elemente sistema za napajanje gorivom.

- Objašnjava pripremu radne smješe u oto motorima.

- Navodi odnos goriva i vazduha.

- Navodi i razumije napajanje oto motora putem karburatora.

- Poznaje konstruktivna rješenja prostora za sagorijevanje.

- Navodi zadatak i podjelu sistema ubrizgavanja. Objašnjava princip indirektnog ubrizgavanja goriva(SPI ili MPI).

- Objašnjava princip direktnog ubrizgavanja goriva(GDI).

- Navodi i objačnjava indirektni sistem ubrizgavanja:

- L-Jetronic, - LH-Motronik, - p-Motronik, - Mono-Jetronik, - MulTec-ubrizgavanje,

- KE-Jetronik i - Motronic sa HFM senzorom.

- Navodi sastav i objašnjava mjerenje i kontrolu

- Razlikuje spoljašnje i centralno formiranje radne smješe.

- Analizira proces formiranja radne smješe u karburatoru.

- Razlikuje direktno,pojedinačno i centralno ubrizgavanje.

- Analizira potrošnju goriva u zavisnosti od režima rada motora.

- Čita i analizira blok šeme različitih sistema formiranja radne smješe,odnosno ubrizgavanja goriva.

- Uočava konstruktivnu i funkcionalnu razliku GDI sistema ubrizgavanja goriva i klasičnog oto motora.

- Prepoznaje i analizira različite vrste ubrizgavanja goriva.

- Piše uputstva za održavanje elemenata sistema za napajanje oto motora gorivom.

- Analizira uticaj količine kiseonika u smješi na sastav izduvnih gasova.

- Analizira zahvate na motoru kojima se

Stiče pozitivan odnos prema zanimanju.

Skice Šeme Uzorci Modeli Pratiti zakonske propise UN ECE-a. Seminarski rad Direktno ubrizgavanje goriva Indirektno ubrizgavanje goriva

59




izvođenju

učenik učenik

produkata sagorijevanja.

- Objačnjava postupke smanjivanje emisije štetnih produkata sagorijevanja.

- Navodi zadatke i elemente izduvnog sistema.

- Objašnjava konstrukciju izduvnog sistema i funkciju njegovih elemenata.

- Navodi uputstva za održavanje sistema za napajanje oto motora gorivom.

- Navodi i objašnjava načine provjere regulacionog kruga-vizuelna i funkcionalna.

smanjuje emisija štetnih produkata sagorijevanja.

- Analizira dijagram redukcije štetnih materija-prije i poslije katalizatora.

- Analizira napon lamda sonde za različite vrste radne smješe.

- Analizira otpor lamda sonde u zavisnosti od temperature za različite vrste radne smješe.

- Skicira naponski signal lambda sonde za bogatu i siromašnu radnu smješu.

- OBD nadzor katalizatora i lamda sonde.

- Razlikuje funkciju refleksivnih i apsorpcijskih lonaca.

Prepoznaje domete tehnološkog razvoja. Razvija sposobnost komunikacije sa strankama

VI SISTEM ZA NAPAJANJE DIZEL MOTORA GORIVOM I VAZDUHOM

- Navodi osnovne zadatke i podjelu sistema za napajanje dizel motora gorivom.

- Poznaje konstruktivna rješenja prostora za sagorijevanje.

- Navodi i razumije princip direktnog (DI)i indirektnog procesa ubrizgavanja(IDI).

- Navodi funkciju i konstruktivna riječenja uređaja za hladno startovanje motora.

- Navodi i razumije principe rada rotacione PVP.

- Navodi i razumije

- Razlikuje dizel motore prema konstrukciji prostora za sagorjevanje.

- Uočava neophodnost održavanja sistema za napajanje gorivom.

- Čita i razumije šemu instalacije za dovod goriva.

- Analizira rad PVP (pumpe visokog pritiska)i PNP (pumpe niskog pritiska).

- Povezuje promjenu parametara motora sa funkcijom PVP.

- Analizira

- Razvija sposobnost posmatranja, analiziranja i zaključivanja.

Skice Šeme Uzorci Modeli Seminarski rad Inovacije u sistemu za napajanje dizel motora gorivom

60




izvođenju

učenik učenik

centrifugalnu,vakumsku i hidrauličnu regulaciju količine ubrizganog goriva.

- Objašnjava zadatak VE pumpe u sistemu kao i njen prncip rada i regulaciju.

- Navodi i razumije regulaciju predubrizgavanja.

- Navodi osnovne karakteristike elektronske regulacije dizel motora(EDC).

- Navodi i razumije funkciju brizgaljki.

- Objašnjava konstrukciju i rad turbopunjača.

- Zna način održavanja sistema za napajanje dizel motora gorivom.

funkcionalne šeme elektronskog upravljanja(odnos između senzora i izvršnog organa/aktora/aktuatora).

- Analizira parametre koji ukazuju na neispravnost sistema za napajanje motora gorivom.

- Uočava prednosti pumpe za ubrizgavanje goriva sa elektronskom regulacijom.

- Analizira funkciju brizgaljki u sistemu.

- Čita i analizira funkcionalne šeme motora sa turbopunjačem.

- Piše uputstva za održavanje sistema za napajanje dizel motora gorivom.

- Razvija individualnost pri obavljanju konkretnih poslova.

- Razvija ekološku

svijest.

VII SISTEM ZA PODMAZIVANJE MOTORA

- Navodi načine podmazivanja motora

- Razumije pojam viskoznost ulja.

- Objašnjava princip pomazivanja pljuskanjem

- Objašnjava princip pomazivanja pod pritiskom

- Navodi i objašnjava elemente sistema za podmazivanje.

- Zna način održavanja sistema za podmazivanje motora.

- Razlikuje motorna ulja na osnovu oznake (SAE klasifikacija).

- Uočava neophodnost podmazivanja pokretnih djelova motora.

- Čita šemu sistema za podmazivanje.

- Daje uputstva za održavanje elemenata sistema za podmazivanje motora.

- Analizira parametre koji ukazuju na neispravnost sistema za podmazivanje.

- Razvija osjećaj o značaju poštovanja propisa i uputstava

- Razvija sistematčnost u radu.

Skice Šeme Uzorci Modeli Seminarski rad Motorna ulja

VIII SISTEMI ZA HLAĐENJE MOTORA

- Navodi i razumije potrebu za ugradnju

61




izvođenju

učenik učenik

sistema za hlađenje.

- Navodi i razumije funkciju sistema za hlađenje tečnošću.

- Navodi elementa i objašnjava funkciju sistema za hlađenje tečnošću.

- Objašnjava funkciju sistema vazdušnog hlađenja.

- Navodi i objašnjava funkciju elementa sistema za hlađenje vazduhom.

- Zna način održavanja sistema za hlađenje.

- Zna način funkcionisanja automatike hlađenja.

- Uočava neophodnost hlađenja djelova motora.

- Primjenjuje princip prenošenja toplote sa radnog gasa na okolinu.

- Čita šemu sistema za hlađenje tečnošću ili bazduhom.

- Analizira parametre koji ukazuju na neispravnost sistema za hlađenje.

- Analizira posledice neispravnosti sistema za hlađenje.

- Piše uputstva za održavanje sistema za hlađenje.

Stiče tehničku kulturu. Stiče radne navike. Stiče pozitivan odnos prema korišćenju računarske opreme.

Seminarski rad Tečnosti za hlađenje Skice Šeme Uzorci Modeli

IX NOSEĆI SISTEM

- Navodi osnovne karakteristike nosećeg sistema.

- Razumije ulogu karoserije u nosećem sistemu.

- Objašnjava pojam aerodinamičnosti karoserije.

- Razumije ulogu okvira u nosećem sistemu.

- Analizira djelove karoserije.

- Analizira konstruktivno rješenje karoserije sa stanovišta sigurnosti putnika.

- Analizira uticaj aerodinamičnosti karoserije na otpore kretanja vozila.

- Analizira konstruktivna rječenja okvira.

Skice Šeme Modeli

RAZRED TREČI




izvođenju

učenik učenik

I SISTEM PRENOSA SNAGE

- Navodi elemente sistema za prenos snage (transmisije).

Nastava u bloku

62




izvođenju

učenik učenik

- Obrazlaže koncepcijski raspored elemenata transmisije u zavisnosti od broja pogonskih vratila i položaja motora u odnosu na pogonske točkove.

- Obrazlaže funkciju spojnice u transmisiji.

- Navodi elemente, obrazlaže funkciju i razumije princip prenošenja snage, odnosno obrtnog momenta mehaničke, hidrodinamičke i elektromagnetne spojnice.

- Navodi, obrazlaže i razumije prenosni mehanizam spojnice (mehanički, hidraulični i pneumatski sa servo-pojačanjem)

- Obrazlaže funkciju mjenjačkog prenosnika u transmisiji.

- Objašnjava i razumije promjenu snage i obrtnog momenta u mjenjaču pri različitim stepenima prenosa.

- Objašnjava i razumije pojam prostog i složenog prenosnog odnosa.

- Navodi elemente i razumije funkciju mehaničkih mjenjača sa nepokretnim i pokretnim osama.

- Navodi elemente i razumije funkciju mehaničkih

- Čita šeme prenosa snage na konkretnim primjerima.

- Analizira šeme prenosa snage na konkretnim primjerima.

- Analizira prenos snage i parametara snage preko spojnice.

- Analizira karakteristike mehaničkih, hidrodinamičkih i elektromagnetnih spojnica.

- Na osnovu tehničke dokumentacije uočava način montaže i demontaže elemenata spojnica.

- Čita i analizira šeme mjenjačkih prenosnika na konkretnim primjerima.

- Analizira promjenu parametara snage u mjenjaču (obrtnog momenta i broja obrtaja).

- Analizira razlike između konstruktivnih rječenja

- Analizira bilans snage u različitim stapenima prenosa.

- Izračunava brojeve obrtaja na izlasku iz mjenjača u konkretnim primjerima koristeći prospektnu dokumentaciju određenih motornih vozila.

- Analizira dobijene rezultate.

- Razvija sposobnost analiziranja i zaključivanja.

Skice Šeme Uzorci Modeli Seminarski rad Spojnica Mjenjač

63




izvođenju

učenik učenik

mjenjača sa kontinualnom prenosom snage.

- Upoznaje se sa ostalim vrstama mjenjača: hidraulični, električni i kombinovani.

- Upoznaje se sa funkcijom automatskih mjenjača i dopunskih mjenjačkih prenosnika.

- Navodi radove održavanja i dijagnostike kvarova na mjenjaču.

- Obrazlaže funkciju zglobnog prenosnika u transmisiji i pogonskog mosta u transmisiji.

- Obrazlaže i razumije funkciju:

- asinhronih i sinhronih zglobnih prenosnika,

- zglobnih prenosnika sa elestičnom spojnicom.

- Obrazlaže i razumije funkciju:

- glavnog prenosnika. - diferencijalnog prenosnika I blokiranog diferencijalnog prenosnika.

- dodatnu redukciju u pogonskom mostu.

- poluvratila.

- Prepoznaje ulja za mjenjače na osnovu oznake.

- Piše uputstva za održavanje mjenjača.

- Čita i analizira šeme i crteže zglobnih prenosnika. Uočava različite konstrukcije sinhronih zglobnih prenosnika.

- Analizira različita izvođenja zglobnih prenosnika s obzirom na koncepciju gradnje vozila.

- Analizira situacije pri eksploataciji vozila sa stanovišta promjene parametara snage u pogonskom mostu.

- Čita šeme i crteže raznih konstruktivnih rješenja pogonskog mosta.

- Na konkretnom primjeru izračunava brojeve obrtaja na pogonskim točkovima.

- Analizira potrebu dodatne redukcije broja obrtaja u pogonskom mostu.

- Analizira promjenu obrtnog momenta u pogonskom mostu.

- Razvija logičko razmišljanje

Razvija sposobnost komunikacije Razvija sistematičnost u radu.

Seminarski rad Diferencijalni prenosnik

II SISTEM ZA OSLANJANJE

- Zna funkciju sistema za oslanjanje.

- Razumije funkciju zavisno i nezavisno oslonjenih sistema.

- Razumije funkciju

Razvija logičko mišljenje.

64




izvođenju

učenik učenik

prednjeg upravljačkog mosta.

- Objašnjava sistem nezavisnog oslanjanja poprečnim vođenjem.

- Objašnjava i razumije sistem nezavisnog oslanjanja uzdužnim vođenjem.

- Objašnjava i razumije funkciju elastičnih oslonaca, amortizera i stabilizatora.

- Navodi elemene kontrole, podešavanja i održavanja sistema za oslanjanje.

- Upoređuje karakteristike različitih sistema oslanjanja.

- Analizira konstrukciju prednjeg i zadnjeg mosta.

- Analizira primjere dijagonalnog podešavanja vođica.

- Analizira Mekfersonov mehanizam oslanjanja.

- Daje uputstva za kontrolu, podešavanje i odrđavanje sistema za oslanjanje.

Razvijasposobnost posmatranja, analize i zaključivanja. Stiče sigurnost u donošenju odluka. Razvija sposobnost komunikscije sa strankama.


Seminarski rad Elastični oslonci

III SISTEM ZA UPRAVLJANJE

- Zna funkciju sistema za upravljanje na motornom vozilu.

- Navodi osnovne elemente sistema za upravljanje.

- Navodi i razumije funkciju upravljačkog mehanizma riješenog kao pužni, zupčasti ili na principu zavrtanja i navrtke.

- Navodi i razumije funkciju prenosnog mehanizma.

- Navodi i razumije postavljanje upravljačkih točkova.

- Navodi i razumije mehanizam upravljanja sa servopojačivačem.

- Navodi i razumije servouređaje sa i bez mehaničke veze

- Razlikuje konstruktivna rješenja sistema za upravljanje na modelu i crtežu.

- Čita i analizira šeme sistema za upravljanje.

- Analizira načine postavljanja upravljačkih točkova.

- Analizira koncepciju servouređaja.

Razvija pozitivnu orjentaciju prema zanimanju. Stiče pozitivnu orjentaciju prema bezbjednosti u saobraćaja.

Skice Šeme Uzorci Modeli Seminarski rad Električno servoupravljanje

65




izvođenju

učenik učenik

sa točkovima. - Navodi i objašnjava koncepciju servouređaja.

- Navodi i razumije karakteristična izvođenja servouređaja.

- Prati tehničku dokumentaciju.

- Prati inovacije konstruktivnih rješenja sistema za upravljanje (komande za radio, air bag, podesivi volani...)

IV SISTEM ZA KOČENJE

- Zna funkciju kočionog sistema.

- Navodi vrste i objašnjava karakteristike pojedinih vrsta kočnica.

- Navodi karakteristične režime kočenja.

- Upoznaje se sa zakonskom regulativom u sistemu kočenja.

- Navodi i razumije osnovne zakone na kojima se zasniva funkcija kočionih sistema(Paskalov zakon, sistem spojenih sudova, hidraulična presa).

- Navodi podsisteme u sistemu kočenja.

- Navodi i razumije funkciju prenosnog mehanizma kočenja, hidraulične kočnice, glavnog kočionog cilindra.

- Navodi i razumije funkciju izvršnog mehanizma kočenja (doboš i disk kočnice).

- Navodi i obrazlaže načine pojačanja sile kočenja.

- Navodi raspodjelu sila kočenja.

- Upoznaje se sa osnovama

- Prepoznaje kočnice na modelu.

- Izračunava i analizira sile kočenja.

- Na modelu analizira funkciju izvršnog kočionog sistema.

- Analizira sile na komandnom i izvršnom mehanizmu kočione instalacije.

- Izrađuje na računaru u FLUIDSIM-u šeme jednostavne kočionie instalacije.

- Analizira pojavu klizanja na kočenom točku.

- Na dijagramu uočava područje rada ABS-a.

- Čita i analizira blok šeme ABS-a, BAS-a, ASR-a, ESR -a

- Analizira djelovanje sistema kočenja sa elektronskom regulacijom u

Stiče pozitivnu orjentaciju prema zanimanju i bezbjednosti saobraćaja. Pokazuje sposobnost za timski rad.

Skice Šeme Uzorci Modeli Seminarski rad Tečnost za kočenje Inovacije u automobilskoj industriji na temu kočionih sistema

66




izvođenju

učenik učenik

elektronska regulacija sistema kočenja.

- Upoznaje se sa sistemom protiv blokiranja točkova (ABS).

- Upoznaje se sa: - sistemom kočenja u kritičnim situacijama (BAS),

- sistemom protiv proklizavanja (ASR),

- elektronskim programom stabilnosti (ESP),

- kontrolom elemenata kočionog sistema na hidrauličnom prenosnom mehanizmu i podešavanjem hidrauličnih kočnica.

- Objašnjava postupak ispitivanja kočnica.

- Navodi preporuke preventivnog održavanja kočionih sistema.

odreženim uslovima eksploatacije vozila.

- Uočava uređaje koji regulišu raspodjelu kočionih sila.

- Analizira pojačanje sila kočenja.

- Uočava neophodnost održavanja kočionih sistema.

Uočava prednosti korišćenja računarske opreme. Razvija logičko mišljenje.

V INTEGRALNI I ALTERNATIVNI POGONI

- Navodi alternativne pogone

- Objašnjava postupak ugradnje, kontrole I opravke sistema pogona na zemni gas

- Upoznaje se sa postupkom kontrole ispravnosti, opravke i zamjene uređaja vozila sa elektromotornim pogonom

- Navodi i opisuje pogon vodonikom objašnjava postupak kontole, podešavanja, opravke izamjene

- Uočava prednosti i nedostatke pogona vozila zemnim gasom i elektromotornim pogonom

-Pokazuje spremnost da prihvati i usvoji nova znanja koja dovode do tehničkog napretka

Skice Šeme

67




izvođenju

učenik učenik

uređaja

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora: J.Lenasi i T.Ristanović:Motori i motorna vozila, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2006 D.Janković: Tehnologija obrazovnog profila za automemehaničareII, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004 D.Janković: Tehnologija obrazovnog profila za automemehaničareIII, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva ,Beograd, 2004 Cevra: Motori i motorna vozila I, Školska knjiga, Zagreb Cevra: Motori i motorna vozila II, Školska knjiga, Zagreb D.Janković: Motorna vozila, Mašinski fakultet, Beograd D.Nikolić: Motorna vozila I, Institut za transport, Podgorica B.Nikolić i S.Milidrag: Motorna vozila, Dukljanska akademija nauka i umjetnosti, Podgorica M.Tomić i S.Petrović: Motori SUS, Mašinski fakultet, Beograd 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave: Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena: računarom sa multimedijskim paketom, softverom za simulaciju rada pogonskog motora i ostalih sistema na vozilu, modelima sklopova i dijelova sistema, skicama, crtežima, katalozi

7. Obavezni načini provjeravanja znanja i ocjenjivanja znanja : Provjera znanja a vrši se putem: - Usmenih odgovora, - Pisanih radova - testova (u svakom klasifikacionom proredu radi se najmanje po jedan test) i seminarskih radova. Vrednovanje znanja a vrši se ocjenjivanjem: - Usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - Pisanih radova - testova Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom peridu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. Zaključna ocjena na kraju kraju nastavne godine izvodi se iz zaključnih ocjena u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika: Visoka stručna sprema, diplomirani mašinski inženjer

68


Znanje


Predmeti Znanja

- Komunikacija sa strankama Praktična nastava Komunikacija unutar radionice Komunikacija sa klijentom

- Oto i dizel motori - Sistem za napajanje motora gorivom

- Sistem za podmazivanje motora - Sistem zahlađenje motora - Noseći sistem - Sistem prenosa snage - Sistem za oslanjanje - Sistem za upravljanje - Sistem za kočenje

Praktična nastava Automehatronički

sistemi

Sistemi na motornom vozilu

69

1.2.5. AUTOMEHATRONIČARSKI SISTEMI 1. Naziv predmeta: AUTOMEHATRONIČARSKI SISTEMI 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Razred


T V

I

II

III 72 72 144

IV 66 66 132

Ukupno 138 138 276

T- teorijska nastava, odjeljenje se dijeli na grupe do 16 učenika V- vježbe, odjeljenje se dijeli na grupe do 16 učenika


U okviru predmeta učenik: - Uz pomoć tehničke dokumentacije određuje funkciju elemenata i sklopova - Upotreblava stručnu literaturu, tehničku i tehnološku dokumentaciju, tehničke propise i standarde

- Upoznaje se i zna da upotrebljava elemente i instrumente, koji upotrebljavaju za servisiranje električne opreme na automobilu

- Poštuje tehničke propise i standarde u radu - Usvaja stručno teorijska i praktična znanja i vještine, značajne za kvalitetnu izvedbu komleksnih radnih zadataka

- Ovladava postupcima mjerenja i kontrole i zna da upotrebi mjerne i kontrolne uređaje, instrumente i alate

- Zna način rada različitih pogonskih motora, ovladava postupcima otklanjanja smetnji u radu motora

- Ovladava sistematičnim traženjem i lokalizovanjem grešaka odnosno kvarova i postavljanjem dijagnoze na sistemima automobila, vizuelnom kontrolom i testiranjem i upotrebom opreme i instrumenata lokalizuje greške i otklanja ih

- Izvodi dijagnozu na sistemu za dovod goriva - Izvodi dijagnozu na sistemu za kočenje - Izvodi dijagnozu na sistemu za oslanjanje - Održava i servisira mehaničke, hidraulične, pneumatske i elektro sklopove na sistema za kretanje, kočenje, upravljanje, izvodi podešavanja i zamjenu pojedine elemente ili sklopove

- Sa metodama dijagnostifikovanja utvrđuje stanje sklopova i sitema i otklanja greške

- Vrjednuje rezultate svog rada - Poštuje propise za siguran rad i zna ekološki postupati pri odlaganju iskorišćenih ili pokvarenih dijelova automobila

4. Sadržaji / Standardi zanimanja predmeta / Operativni ciljevi

RAZRED TREĆI




izvođenju

učenik učenik

I UREĐAJI ZA MJERENJE I DIJAGNOZU

- Navodi osnovnu opremu za mjerenje i kontrolu i objašnjava rukovanje sa njom

- Navodi vrste, dijelove i primjenu osnovne opreme za dijagnostiku

- Navodi vrste i namjenu pomoćne opreme za dijagnostiku

- Zna vrste, karakteristike i način rada motortestera

- Zna vrste, karakteristike i način rada univerzalnog autotestera

- Zna da prepozna greške pri mjerenju na motortesteru i pomoćnoj opremi

- Zna propise o održavanju dijagnostičke opreme

- Koristi uputstva za upotrebu opreme

- Ovladava postupcima mjerenja i kontrole alatima, instrumentima i uređajima

- Za zadate parametre bira mjerne instrumente

- Pokazuje način rada i uočava kvarove dijelova sklopova i sistema automobila

- Koristi pomoćnu dijagnostičku opremu

- Upotrebljava / primjenjuje klasične mjerne metode uz pomoć dijagnostičke opreme

- Izvodi mjerenje na oto i dizel motoru

- Razlikuje različite vrste motortestera

- Razlikuje različite vrste autotestera po načinu rada sa njima

- Preuzima

odgovornost za planirane i izvršene aktivnosti

- Kritički rasuđuje i

ponaša se odgovorno u izvršavanju radnih zadataka

Nastava se izvodi u bloku, u specijalizovanoj učionici za automehatroniku Autotester Motortester Električne sonde Stroboskopska lampa Pomoćni priključci Unimjer Probna lampa Stabilizator napona Set kablova Uređaj za kontrolu izduvnih gasova i drugi uređaji

II POGONSKI AGREGATI

- Zna princip rada benzinskih i dizel motora

- Zna dijelove oto i dizel motora

- Zna zadatak, dijelove i uslove koji se postavljaju pred sistem za dovod goriva

- Objašnjava

- Identifikuje

sastavne dijelove (elemente) motora

- Analizira funkciju i zajedničko djelovanje sastavnih dijelova motora

- Uočava uticaj

- Stiče pozitivnu orjentaciju prema zanimanju

71




izvođenju

učenik učenik

pripremu gorive smjese

- Kod sitema za paljenje motora objašnjava: kompletni dijagrami strujnih kola, sisteme sa električnim otpornikom i bez njega, sisteme bez razvodnika, kontrolna strujna kola, primarno strujno kolo, dijagrame povezivanja, dijagram protoka struje

- Kod elektromotora i sitema za startovanje objašnjava: kompletni dijagram strujnih kola, dijagrame povezivanja, dijagram protoka struje

- Zna sisteme za napajanje oto motora gorivom (ubrizgavanje K –Jetronic, KL Jetronik, M Jetronik, L Jetronik i drugi )

- Zna sisteme za ubrizgavanje dizel goriva (sa i bez primjene računara ECU)

- Objašnjava ulogu senzora, elektronske mjerne jedinice, podstrekača

- Poznaje način kontrole sistema za ubrizgavanje goriva

- Objašnjava regulisanje sistema sa zatvorenim

mogućih kvarova dijelova motora na funkcionisanje sistema

- Upoređuje karakteristike pojedinih vrsta motora i uočava prednosti pojedinih od njih

- Upoređuje namjenu, karakteristike i prednosti pumpi sa različitim pogonima (mehanički, električni, hidraulički)

- Čita dijagrame strujnih kola uz pomoć kojih se reguliše rad konvencionalnih i elektronskih sistema za paljenje, crta djelove strujnih dijagrama i označava putanje protoka struje

- Čita dijagrame elektromotora i sistema za startovanje, crta djelove strujnih dijagrama i označava putanje protoka struje

- Daje pregled

sistema i karakteristike ubrizgavanja kod oto i dizel motora

- Uočava ulogu i

povezanost u sistemu za dovod goriva: senzora, količine goriva, adaptacije smješe, katalizatora, sonde

- Za zadate uslove lokalizuje (otkriva) i

- Razvija

organizacione sposobnosti

- Podstiče saradnju u

grupi - Razvija sposobnost tolerancije prema drugačijim stavovima - razvija

interesivanje za sigurno i uredno radno okruženje

Projektni zadaci: - Sistemi regulacije

oto i dizel motora

- Uređaj za direktno ubrizgavanje benzina

- Uređaj za direktno slojevito ubrizgavanje benzina sa piezo-brizgačima

- Komon Rajl ubrizgavanje dizel goriva

- Piezo-električne brizgaljke

- Uređaj za recirkulaciju dijela izduvnih gasova

72




izvođenju

učenik učenik

kolima - Upoznaje

podešavanje vremena i količine ubrizganog goriva u cilindre motora

- Objašnjava recirkulacija izduvnih gasova

- Zna sistem za ubrizgavanje goriva Comon Rail

- Zna postupak lokalizovanja kvara/grešaka na elementima sistema za podmazivanje, hlađenje, dovod goriva i paljenje

- Objašnjava upravljanje radom motora (EMC) različitih vrsta sistema

- Zna postupak ispitivanja ispravnosti rada motora

- Upoznaje postupak provjere funkcionisanja rada motora nakon završene popravke

- Zna sastav izduvnih gasova i funkciju λ sonde

- Poznaje uticaj buke i izduvnih gasova na zdravlje i okolinu

- Zna mogućnosti i princip rada informacione tehnologije pri otkrivanju i evidentiranju kvarova/grešaka

- Zna pravila postupanja sa iskorišćenim motornim uljem i mazivima

otklanja greške na elementima sistema za podmazivanje, hlađenje i dovod goriva

- Za zadate uslove lokalizuje (otkriva) i otklanja greške na elementima sistema paljenje

- Utvrđuje i otklanja greške u sistemu za odvod gasova

- Utvrđuje i otklanja smetnje u radu motora, čiji je uzrok sistem za dovod goriva

- Ovladava postupcima otklanjanja kvarova/grešaka na elementima sistema za podmazivanje, hlađenje, dovod goriva

- Ovladava postupcima otklanjanja kvarova/grešaka na elementima sistema za paljenje

- Analizira izduvne gasove, potrošnju goriva i maziva, s obzirom na norme proizvođača i zakonske propise

- Upotrebljava u radu savremenu informacionu/dijagnostičku tehnologiju za traženje, sakupljanje i obradu podataka, potrebnih za otkrivanju kvara na sistemu za ubrizgavanje i paljenje

- Tumači vrijednosti i podatke dobijene mjerenjem i kontrolom i otkriva

Stiče pozitivnu orjentaciju prema zanimanju Razvija sposobnost za timski rad. Uočava prednosti korišćenja računarske opreme. Razvija logičko mišljenje. -

73




izvođenju

učenik učenik

uzroke nastanka neispravnosti na sistemima za podmazivanje, hlađenje, ubrizgavanje goriva, paljenje, odvod gasova

III SITEM ZA PRENOS SNAGE

- Zna dijelove, funkciju i karakteristike mehanizama i elemenata sistema za prenos snage, razumije rad sklopova kao funkcionalne cjeline na automobilu

- Zna postupke lokalizovanja grešaka i kvarova i ocjene obima i vrste grešaka

- Navodi i objašnjava kriterijume za odlučivanje o racionalnosti popravke ili zamjene dijelova

- Bira odgovarajuće postupke i testiranjem i uz upotrebu raspoloživih uređaja sistematično otkriva greške na sklopovima

- Prepoznaje i kontroliše pravilan ili nepravilan rad pojedinih sklopova

- Pravilno upotrebljava dijagnostičke uređaje i informacionu tehnologiju za otkrivanje i evidentiranje grešaka, traženju, obradi i upotrebi podataka

- Analizira oštećenja pojedinih elemenata, utvrđuje i otklanja uzroke oštećenja

- Uočava elemente, važne za optimalnu odluku o načinu popravke ili zamjene pojedinih elemenata ili sklopova

- Izvodi kontrolu geometrije dijelova ili sklopova, određuje stepen oštećenja, postupke i tehnologiju popravke

- Izvodi potrebne

- Navikava se na racionalnu upotrebu materijala, energije, vremena

- Razvija sposobnost timskog rada pri rješavanju problema

Projektni zadatak Podešavanje geometrije automobila

74




izvođenju

učenik učenik

popravke, zamjene i podešavanja uz pomoć odgovarajućih alata i uređaja i provjerava funkcionisanje sklopova i sistema

IV SISTEM ZA OSLANJANJE

- Zna dijelove, funkciju i karakteristike mehanizama i elemenata sistema za oslanjanje

- Zna karakteristike konvencionalnog sistema oslanjanja i postupke demontaže, kontrole, opravke i montaže sistema

- Zna karakteristike hidropneumatskog sistema oslanjanja i postupke demontaže, kontrole, opravke i montaže sistema

- Poznaje regulaciju sistema oslanjanja

- Zna postupke lokalizovanja grešaka i kvarova i ocjene obima i vrste grešaka

- Navodi i objašnjava kriterijume za odlučivanje o racionalnosti popravke ili zamjene dijelova

-

- Razlikuje konstruktivna rješenja sistema za oslanjanje i upoređuje karakteristike

- Uočava djelovanje sklopova kao funkcionalne cjeline na vozilu

- Analizira moguće neispravnosti sistema oslanjanja, uzroke i načine otklanjanja

- Uočava elemente za procjenu stepena oštećenja i upotrebljivosti dijelova

- Prepoznaje i kontroliše pravilno i nepravilno djelovanje pojedinih sklopova

- Bira odgovarajuće postupke i sa testiranjem i upotrebom raspoloživih uređaja sistematično otkrivanje grešaka na sklopovima sistema za oslanjanje

- Pravilno upotrebljava dijagnostičke uređaje i informacionu tehnologiju pri otkrivanju i

- kritički rasuđuje i odgovorno se ponaša u radu u svom stručnom području - Preuzima

odgovornost za donešene odluke

Projektni zadatak Konvencionalni sitem oslanjanja Hidropneumatski sistem oslanjanja

75




izvođenju

učenik učenik

evidentiranju grešaka, traženju, obradi i upotrebi podataka

- Analizira greške, utvrđene dijagnostičkom opremom

- Testira funkcionisanje (rad) sistema po izvršenoj intervenciji

- Radi izvještaj o testiranju funkcionisanja sistema

V SISTEM ZA UPRAVLJANJE

- Zna vrste i karakteristike sistema za upravljanje

- Zna postupak ispitivanja funkcionisanja sistema za upravljanje i sistematično otkrivanje grešaka na sistemu za upravljanje

- Zna postupak demontaže, kontrole i montaže sistema upravljanja i njihovih sklopova

- Zna postupke lokalizovanja grešaka i kvarova i kriterijume ocjenjivanja obima i vrste grešaka

- Poznaje pravila odlaganja otpadnih materijala

- Upoređuje karakteristike sistema za upravljanje s obzirom na princip rada

- Bira odgovarajuće postuke i testiranjem uz upotrebu raspoloživih uređaja sistematično otkriva greške na sklopovima

- Prepoznaje i kontroliše pravilan i nepravilan rad pojedinih sklopova

- Upotrebljava dijagnostičke uređaje i informacionu tehnologiju pri otkrivanju i evidentiranju grešaka, traženju, obradi i upotrebi podataka

- Analizira oštećenja pojedinih elemenata, utvrđuje i predlaže način njihovog otklanja

- Uočava elemente,

Razvija organizacione sposobnosti Navikava se na rad u grupi Preuzima odgovornost za planirane i izvršene aktivnosti Kritički rasuđuje i ponaša se odgovorno u izvršavanju radnih zadataka

Projektni zadatak Elektro-hidraulički servo uređaj upravljačkog sistema

76




izvođenju

učenik učenik

važne za optimalnu odluku o načinu popravke ili zamjene pojedinih elemenata ili sklopova

- Testira funkcionisanje (rad) sistema po izvršenoj intervenciji

- Radi izvještaj o testiranju funkcionisanja sistema

RAZRED ČETVRTI




izvođenju

učenik učenik

I SISTEM ZA KOČENJE

- Zna vrste i karakteristike sistema za kočenje - Navodi i objašnjava: - standarde u vezi sa

sistemom za kočenje

- sile i pritisak na liniju kočenja

- servisiranje i granice potrošenosti

- procjenu rezultata testiranja sistema za kočenje

- neispravnosti kod sistema za kočenje i moguće posljedice

- Zna postupak ispitivanja funkcionisanja sistema za kočenje i sistematično otkrivanje grešaka na sistemima za kočenje

- Zna postupak demontaže, kontrole, zamjene i montaže različitih

- Upoređuje karakteristike sistema za kočenje s obzirom na princip rada

- Analizira rad sklopova

- Ćita podatke sa tehničkih crteža i prikaza i objašnjava konstrukciju sklopova ili sistema i princip rada kod hidrauličnih sistema za kočenje

- Otkriva neispravnosti kod različitih sistema za kočenje i kod njihovih komponenti

- Razvija osjećaja odgovornosti, objektivnosi

- Stiče navike tačnosti i sistematičnosti u radu

77




izvođenju

učenik učenik

sistema za kočenje i njihovih sklopova

- Zna postupke popravke i podešavanja hidrauličnih sistema za kočenje

- Zna vrste, konstrukciju i funkciju ABS i TCS sistema


- Poznaje pravila odlaganja otpadnih materijala

- Bira odgovarajuće postuke i testiranjem uz upotrebu raspoloživih uređaja sistematično otkriva greške na sklopovima, prepoznaje i kontroliše pravilan i nepravilan rad pojedinih sklopova

- Testira funkciju ABS i TCS sistema

- Testira i analizira rad kontrolnih elemenata aktuatora

- Testira funkciju komponenti u saglasnosti sa preporukama proizvođača uz pomoć dijagrama strujnih kola

- Čita greške iz memorije

- Sprovodi testiranje i dijagnostifikovanje sistema uz pomoć odgovarajuće opreme za testiranje i kontrolu

- Provjerava električne vodove, povezivanja i konektore

- Mjeri otpor, napon, struju

- Vrši kontrolu funkcije električnih i elektronskih komponenti i sklopova

- Kontroliše i analizira tipične signale komponenti uz pomoć moto-testera, opreme za testiranje i osciloskopa

- Povezuje i koristi elektronsku opremu

- Osposobljava se za samostalan rad

- Stiče naviku vrjednovanja kvaliteta svog rada

- Izgrađuje mjerila vrjednovanja

Projektni zadaci: Sistem protiv blokiranja točkova pri naglom kočenju Pojedinačna kontrola kočnica pri naglom kočenju i promjeni pravca Uređaj za kontrolu proklizavanja pogonskih točkova Elektronsko komandovanje gasom i kočnicom

78




izvođenju

učenik učenik

za testiranje i dijagnostifikovanje sistema za kočenje

- Testira kočnice uz pomoć testera sa valjcima

- Kod provjere rada kočnica na valjcima za testiranje prepoznaje pravilan i nepravilan rad pojedinih kočnica, pravi zapis mjerenja i analizira rezultate mjerenja

- Testira pritisak na hidrauličnim sistemima uz pomoć opreme za testiranje i mjerenje (testovi za isticanje tečnosti za kočenje, za nizak i visok pritisak)

- Podešava regulator snage kočenja / ventil za ravnotežu

- Vrši provjeru funkcionalnosti jedinica za regulisanje snage kočenja

- Upotrebljava dijagnostičke uređaje i informacionu tehnologiju pri otkrivanju i evidentiranju grešaka, traženju, obradi i upotrebi podataka

- Upotrebljava dijagnostičke uređaje i druge instrumente za otkrivanje grešaka na elektronskim regulacionim i elementima sistema stabilnosti

- Analizira oštećenja pojedinih elemenata,

- Snosi odgovornost za svoje postupke - Odgovorno se odnosi prema materijalnim dobrima

Novine na području kočionih sistema

79




izvođenju

učenik učenik

utvrđuje i predlaže način njihovog otklanja


- Testira funkcionisanje (rad) sistema za kočenje po izvršenoj intervenciji

- Radi izvještaj o testiranju funkcionisanja sistema za kočenje

- Jača samouvjerenost i spremnost za saradnju

II SISTEMI UDOBNOSTI I BEZBJEDNOSTI

- Zna karakteristike, građu, izvedbu i funkciju sistema udobnosti

- Opisuje konstrukciju i funkciju sistema za klimatizaciju i grijanje s elektronskom kontrolom (ventilacija, sistem grijanja koji zavisi od rada motora i nezavisni sistem za grijanje)

- Opisuje funkcije sistema za kontrolu bezbjednosti (sistem s vazdušnim jastucima, sistemi za ograničavanje pomijeranje tijela korisnika vozila (pojasevi), informacioni sistemi, sistemi kojima se kontroliše visina svjetla iz farova, sistemi za

- Čita tehnička uputstva, priručnike za ugradnju i priručnike namijenjene vlasniku vozila, kataloge, crteže, tabele, standarde i dijagrame, vezane za sisteme bezbjednosti i udobnosti

- Analizira princip hlađenja, blok dijagram i kontrolu klimatizera

- Čita dijagrame i markira putanje kretanja struje (grafički simboli, kompletna montažna šema, blok dijagram, dijagram za povezivanje, dijagrami električnih kola)

- Primjenjuje odgovarajuće šeme za montažu električnih instalacija (ožičavanje)

- Stiče samopouzdanje i sigurnost u radu - Preuzima odgovornost za svoje postupke

Projektni zadaci: Razvoj sistema udobnosti na automobilu Razvoj sistema bezbjednosti na automobilu Sistemi pasivne zaštite Razvoj komunikacionih sistema na automobilu Razvoj informacionih sitema na automobilu Sitemi zaštite od krađe i neovlašćene vožnje Sistemi stabilnosti

80




izvođenju

učenik učenik

centralno zaključavanje vrata, imobilizatori vozila, kontrola brzine kretanja vozila, alarmni sistemi)

- Razlikuje aktivnu i pasivnu bezbjednost

- Zna karakteristike, postupke i metode ugrađivanja i održavanja dodatnih uređaja i sistema udobnosti i bezbjednosti, uz poštovanje standarda i propisa

- Utvrđuje funkciju električnih i elektronskih komponenti

- Povezuje električne vodove prema zadatim šemama strujnih kola

- Povezuje električne i elektronske komponente i sklopove

- Koristi sisteme za tehničku dokumentaciju i osciloskop i radionički tester

- ovladava postupcima dijagnostifikovanja, izvođenja mjerenja, kontrole, podešavanja, održavanja, popravke – otklanjanje grešaka i smetnji i ugradnja sistema za grijanje i hlađenje

- ovladava postupcima dijagnostifikovanja, podešavanja, održavanja i ugradnje dodatne opreme

- ovladava postupcima dijagnostifikovanja, izvođenja kontrole, podešavanja, održavanja, otklanjanja grešaka i smetnji, kodiranje (regulatora) sistema pasivne i aktivne bezbjednosti na automobilu

- ovladava postupcima dijagnostifikovanja, izvođenja

- Prihvata

preuzimanje odgovornosti za bezbjednost drugih

- Stiče osjećaj o razlikovanju nevažnog od važnog

vozila

81




izvođenju

učenik učenik

mjerenja, kontrole, održavanja, i priklučivanja električnih i elektronskih sklopova i uređaja

III ORGANIZACIJA POSLOVANJA I RADA

- poznaje principe organizacije rada

- poznaje osnove kalkulacija

- poznaje sisteme obezbjeđenja kvaliteta i standarde kvaliteta

- poznaje normative proizvođača za upotrebu vremena i materijala

- poznaje propise o zaštiti okoline i postupanje u skladu sa njima

- Radi izvještaje o izvršenom poslu, o tehničkom stanju opreme i radionice

- ovladava normativima vremena i materijala za izvođenje pojedinih zadataka

- radi predračun troškova za popravku neispravnog ili ošteženog vozila, u skladu sa normativima rada i vremena

- naručuje rezervne dijelove i dodatnu opremu na osnovu kataloga

- analizira troškove na radnom mjestu i predlaže mjere za njihovo smanjenje

- nadzire upotrebu alata, sredstava, materijala i iskorišćenih dijelova

- Radi predloge za obezbjeđenje kvaliteta

- izrađuje uputstava o načinu rada u radionici

- upotrebljava stručnu terminologiju na svom i jednom stranom jeziku

- Vodi evidencije o odlaganju za okolinu štetnih materija

- sprovodi mjere

- razvija sposobnost

komunikacije i timskog rada pri rješavanju problema

- prihvata odgovornost prema radnim zadacima

- poštuje različita mišljenja

82




izvođenju

učenik učenik

zaštite na radu i zaštite okoline

IV DIJAGNOSTIKA NA VOZILU

- Zna način rada različitih sistema za paljenje, način održavanja i podešavanja trenutka paljenja

- Zna način kontrole sistema za ubrizgavanje goriva

- Objašnjava regulisanje sistema sa zatvorenim kolima

- Zna podešavanje vremena i količine ubrizganog goriva u cilindre motora

- Zna sisteme za ubrizgavanje goriva kod benzinskih i dizel motora, njihovu građu, uticaj pojedinih elemenata na pravilan rad, podešavanje, održavanje, popravku

- Zna da odabere i upotrebi mjerne uređaje i postupke, potrebne za utvrđivanje stanja pojedinih sastavnih dijelova i cijelog uređaja / sistema

- Zna postupak provjere funkcionisanja rada motora nakon završene popravke

- Poznaje mogućnost smanjenja štetnih materija u izduvnim gasovima

- Zna mogućnosti i princip rada informacione tehnologije pri otkrivanju i

- Analizira funkciju i

zajedničko djelovanje sastavnih dijelova motora

- Uočava uticaj mogućih kvarova dijelova motora na funkcionisanje sistema

- Ovladava mjernim i kontrolnim postupcima i upotrebom mjernih i kontrolnih alata i uređaja

- Ovladava sistematičim traženjem i lokalizovanjem i metodičkim postavljanjem dijagnoze grešaka odnosno kvarova na sistemima za ubrizgavanje goriva

- Ovladava mjerenjem emisije izduvnih gasova i kontrolisanjem i podešavanjem rada motora i uređaja za neutralizaciju izduvnih gasova

- Ovladava dijagnostifikovanjem, podešavanjem, održavanjem, popravkom i priključenjem uređaja za smanjenje emisije izduvnih gasova

- Izvodi poslove dijagnostifikovanja, kontrole, podešavanja i održavanja na

- Navikava se na

timski rad i poštovanje drugog

- Preuzima

odgovornost za donešene odluke u radu

Autotester Motortester Električne sonde Stroboskopska lampa Pomoćni priključci Unimjer Probna lampa Stabilizator napona Set kablova Uređaj za kontrolu izduvnih gasova i drugi uređaji Projektni zadaci – dijagnostika na pojedinim sistemima vozila

83




izvođenju

učenik učenik

evidentiranju kvarova/grešaka

- Zna postupke testiranja, sistematičnog otkrivanja i otklanjanja grešaka na sistemima koji omogućavaju rad motora

sistemmima ubrizgavanja i paljenja goriva i odvoda gasova

- Izvodi (zahtjevne) poslove pri montaži, dijagnostifikovanju, mjerenju, podešavanju, održavanju i popravci električnih i elektronskih sistema za paljenje - Izvodi

(zahtjevne) poslove pri montaži, dijagnostici, mjerenju, podešavanju, održavanju i popravci sistema za ubrizgavanje goriva

- Testira funkcije sistema za ubrizgavanje goriva kod oto i dizel motora/ upravljanje radom motora, priprema i analizira protokole (izbor opreme za testiranje, postupak dijagnostifikovanja, samodijagnoza i ispitivanje grešaka u memoriji uz pomoć dijagnostičke opreme za testiranje motora, lokalizacija neispravnosti i grešaka, otkrivanje i analiza neispravnosti i otkaza, otkrivanje i otklanjanje neispravnsoti, signalni displej senzora i aktora/ - Testira funkciju sistema za predzagrijavanje goriva, priprema i analizira protokole (Izbor opreme za

- Osposobljava se za samostalno planiranje i izvođenje poslova - Razvija spremnost

za saradnju, toleriše različita gledišta

- stiče radne navike

84




izvođenju

učenik učenik

testiranje, postupak dijagnostifikovanja, lokalizovanje neispravnosti i greške, otkrivanje i analiza neispravnosti i otkaza, izvori informacija)

- Provjerava rad motora nakon završene popravke

- Testira sklopove i rad elemenata i sistematično otkriva greške na sistemima za oslanjanje i kretanje, prenos snage, upravljanje i kočenje, analizira utvrđeno stanje i postavlja dijagnozu, popravlja i zamjenjuje sklopove

- Izvodi (zahtjevne) poslove pri montaži, dijagnostici, mjerenju, podešavanju, održavanju i popravci sistema za oslanjanje i kretanje, prenos snage, upravljanje i kočenje

- Izvodi poslove dijagnostifikovanja, mjerenja, kontrole, podešavanja, održavanja i popravke sistema, uređaja i sklopova za grijanje, klimatizaciju i karoserijsku elektroniku

- Provjera rad zadatih sistema na vozilu nakon završene popravke

- Ovladava osnovama obezbjeđenja

- radi odgovorno - podstiče saradnju unutar grupe Razvija interesovanja prema novim tehnologijama

85




izvođenju

učenik učenik

kvaliteta urađenog posla

- Pri radu koristi savremenu dijagnostičku opremu i metode dijagnostifikovanja, propisane od strane proizvođača

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora:

Simonović D. , Ivanović M., Autoelektronika 1, Autotehnika D.S, Beograd 2006 Simonović D. , Ivanović M., Autoelektronika 2: komjuterska dijagnostika, Autotehnika D.S, Beograd 2005 Lalić Z, Kaurin G, Eksploatacija I održavanje motornih vozila, za mašinskog tehničara motornih vozila, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd , 2004. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2004. Papić Z., Eksploatacija I održavanje motornih vozila 2, za mašinskog tehničara motornih vozila, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd 2005. Papić Z., Eksploatacija I održavanje motornih vozila 2, vježbe za mašinskog tehničara motornih vozila, 2005. Janković D., Motorna vozila 1, za mašinskog tehničara motornih vozila, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd 2005. Janković D., Motorno vozilo 2, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd 2006. Janković D., Tehnologija obrazovnog profila za automehaničare, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2004. Tehnika motornih vozila (Fahkunde Kraftfahrzeugtechnik, Vollmer, Gmbh, Germany), Grupa autora, prevod Hrvatske obrtničke komore, Zagreb, 2006.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave:

- Tehnicko didakticki modeli, didakticki modeli iz originalnih dijelova, plakati, katalozi, skice, šeme i dr.

- Jedno radno mjesto sa PC + LCD sa softverom za simulaciju rada pogonskog motora i ostalih sistema na vozilu, modelima sklopova i dijelova sistema, skicama, crtežima, katalozima

- Demonstracione table za pnumatsko i hidraulicko upravljanje i senzoriku. - Stolovi za mjerenje i ispitivanje u elektrotehnici sa različitim izvorima napajanja i

različitim mjernim instrumentima ( osciloskop, unimjer i drugi)

- električne sonde, stroboskopska lampa, pomoćni priključci, unimjer, probna lampa, stabilizator napona, set kablova

- Radna mjesta sa opremom za održavanje vozila (po mogućnost 6): - motori za rastavljanje, dijelovi motora, sklopovi, - kolica sa alatom (ili komplet alata u kutiji), posuda za prihvatanje ulja iz motora, kada

za pranje dijelova - Jedno savremeno vozilo - Dizalica - Test uredaj za dijagnostiku univerzalni - Motortester

- Uređaj za analizu izduvnih gasova

- Sistem za odvođenje izduvnih gasova

- Mjerač pritiska u ulju i gorivu

- Mjerač kvaliteta tečnosti u kočnicama

- Uređaj za testiranje kočnica

86

- Uređaj za mijenjanje pneumatika i balansiranje točkova i druga oprema.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja: Provjera znanja a vrši se putem: - Usmenih odgovora, - Pisanih radova - testova (u svakom klasifikacionom proredu radi se najmanje po jedan test), - Praktičnih radova na vježbama Vrednovanje znanja a vrši se ocjenjivanjem: - Usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - Pisanih radova - testova (najmanje po jedna ocjena jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu) - Praktičnih radova na vježbama (najmanje po jedna ocjena jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu) Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom peridu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. Zaključna ocjena na kraju kraju nastavne godine izvodi se iz zaključnih ocjena u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika: Visoka stručna sprema, diplomirani mašinski inženjer, uz završen program osposobljavanja iz automehatronike ili sa iskustvom u automehatronici


Znanje


Predmeti Znanja

Sistemi na motornom vozilu

Tehnika motornih vozila Praktična nastava

- Oto i dizel motori - Sistem za napajanje motora gorivom i vazduhom

- Sistem za podmazivanje motora

- Sistem zahlađenje motora - Noseći sistem - Sistem prenosa snage - Sistem za oslanjanje - Sistem za upravljanje - Sistem za kočenje

87

1.2.6. PREDUZETNIŠTVO I BIZNIS 1. Naziv predmeta: PREDUZETNIŠTVO I BIZNIS 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Razred


T V

I

II

III

IV 33 33

Ukupno 33 33

T- teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe

V- vježbe

3. Opšti ciljevi nastave:

- Sticanje osnovnih znanja o preduzetništvu i biznisu; - Osposobljavanje da razlikuju koncept biznisa i preduzetništva, s jedne strane, od menadžment koncepta, s druge strane;

- Osposobljavanje da prepoznaju optimalne uslove za biznis i preduzetništvo; - Upoznavanje uloge države u stvaranju uslova za biznis i preduzetništvo; - Razvijanje logičkog mišljenja i prihvatanje savremenog koncepta razvoja; - Osposobljavanje da sam izvodi zaključke, uočava greške, obrazlaže i predlaže rješenja; - Sticanje samopouzdanja, samostalnosti i kreativnosti; - Razvijanje interesovanja a prema proširivanju i produbljivanju znanja ; - Prihvatanje globalizacije i ukidanje granica slobodnom protoku roba, ljudi, kapitala i informacija.

88


RAZRED ČETVRTI




izvođenju

učenik učenik

I BIZNIS IDEJA I BIZNIS PLAN

Biznis ideja - Upoznaje pojam biznis ideja - Opisuje nastanak biznis ideje - Nabraja i opredjeljuje se za poslovnu ideju - Nabraja moguće vrste djelatnosti - Opisuje pojam biznis plan Element biznis plana - Upoznaje pojmove vizija, misija, strategija, ciljevi - Upoznaje postupak istraživanja tržišta - Upoznaje pojam i elemente marketing miksa: proizvod, cijena, promocija i distribucija - Opisuje elemente finansijskog plana privrednog društva - Objašnjava neophodnost očuvanja životne sredine

-Suočavajući argumente kritički procjenjuje kvalitet poslovne ideje u skladu sa postulatima tržišnog poslovanja - Uočava važnost izrade biznis plana u kontekstu obezbjeđivanja pordške kako unutar samog privrednog društva tako i od strane eksternih partnera (investitora, kreditora) - Razlikuje pojmove vizija, misija, strategija - Obrazlaže ciljeve privrednog društva - Kroz primjere obrazlaže postupak istraživanja tržišta na novom primjeru - Izvodi zaključke o potencijalnoj konkurenciji - Izvodi zaključak o potencijalnim kupcima/korisnicima usluga - Vrši opis proizvoda/usluge - Sprovodi postupak formiranja cijene proizvoda/usluge

- Razvija kreativnost - Razvija sposobnost postizanja kompromisa - Razvija komunikativnost, efikasnost u radu, marljivost i preciznost - Uočava važnost

očuvanja zdrave životne sredine


- Poželjno je učenicima ukazati na primjere uspješnih preduzetnika - Organizovati posjetu predstavnika realnog privrednog društva - Primjena tehnika za unapređenje razmišljanja, npr. eksperiment šest šešira - Kao model koristiti biznis plan realnog privrednog društva - Pripremiti integralnu cjelinu od elemenata biznis plana

89




izvođenju

učenik učenik

- Upoređuje moguće forme i sadržaje reklamnog materijala - Pronalazi primjere obrazlaže moguće načine distribucije - Objašnjava značaj sprovođenja kontrole kvaliteta proizvoda/usluge - Kroz primjere obrazlaže elemente finansijskog plana privrednog društva - Prelaže plan očuvanja životne sredine za konkretno privredno društvo - Prezentuje biznis plan - Oblikuje dinamiku realizacije biznis plana - Kritički procjenjuje slabosti sačinjenog biznis plana

- Razvija odgovornost u radu

II OSNIVANJE I POSLOVANJE PRIVREDNOG DRUŠTVA

Ime privrednog društva - Nabraja moguća

rješenja za ime privrednog društva

Vizuelni identitet privrednog društva - Upoznaje elemente

i značaj oblikovanja vizuelnog identiteta privrednog društva

Registracija privrednog društva - Upoznaje postupak registracije privrednog društva - Opisuje moguće oblike organizovanja privrednog društva Otvaranje računa kod poslovne banke

- Opisuje postupak

- Opredjeljuje se za ime privrednog društva u skladu sa propisima i poštujući principe jednostavnosti i jedinstvenosti - Oblikuje vizuelni identitet privrednog društva - Popunjava obrazce za registraciju privrednog društva - Obavlja postupak otvaranja računa kod poslovne banke - Izrađuje ponudu, porudžbenicu,

- Razvija logičko mišljenje i sposobnost za pravilno rasudjivanje i zaključivanje - Razvija analitičko mišljenje

- Rad u grupama, rad u paru: učenici predlažu moguća rješenja a nakon toga, kroz diskusiju donose odluku

90




izvođenju

učenik učenik

otvaranja računa kod poslovne banke

Poslovi nabavke i prodaje - Upoznaje vrste i elemente dokumentacije koja prati poslove nabavke i prodaje Blagajnički poslovi - Upoznaje blagajničke poslove

predračun, upit, račun i ostala dokumenta iz oblasti poslova nabavke i prodaje - Obavlja postupak plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja

- Razvija tačnost, preciznost, urednost


Vukotić,V: Preduzetništvo i biznis, Ekonomski fakultet, Podgorica, 1996. Drašković, V: Ekonomija za menadžere, Fakultet za pomorstvo, Kotor, 2003. Vukotić, V: Psihofiziologija biznisa, Ekonomski fakultet, Podgorica, 2003

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave: Učionica opremljena računar sa odgovarajućom programskom opremom i priključkom na Internet, grafoskop, projektno platno i folije za grafoskop.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja: U toku klasifikacionog perioda znanja se provjeravaju usmjeno, najmanje jednom u klasifikacionom periodu. Ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi iz svih datih ocjena u toku tog perioda. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika: Visoka stručna sprema sa područja ekonomije, diplomirani ekonomista. 9. Povezanost sa drugim predmetima

Znanje


Predmeti Znanja

- Oblikovanje vizuelnog identiteta privrednog društva

- Usmena i pisana komunikacija

- Održavanje internet sajta - Izrada reklamnog materijala

- Informatika - Informacije u tekstualnom vidu - Multimedijalno predstavljanje informacija - Internet - Korišćenje računarskih programa kao vida komuniciranja

- Poslovi nabavke i prodaje - Automehatrončarski sistemi

- Organizacija poslovanja i rada

91

1.2.7. PRAKTIČNA NASTAVA 1. Naziv predmeta: PRAKTIČNA NASTAVA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Razred


T P (V)

I 252 252

II 288 288

III 288 288

IV 462 462

Ukupno 1290 1290

T- teorijska nastava

V- vježbe, odjeljenje se dijeli na grupe do 16 učenika

3. Opšti ciljevi nastave: U okviru predmeta učenik: - razvija osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu, - usvaja osnovna znanja o tehnološkom postupku obrade materijala i izrade

dijelova, - usvajaosnovna znanja o motornim vozilima, - stiče osnovna znanja o vrstama i karakteristikama motornih vozila, - ovladava stručnom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci, - ovladava znanjem i vještinama o principa rada motora, sistema i uređaja

motornog vozila, - ovladava znanjem i vještinama iz oblasti odabiranja rezervnih dijelova, alata

i pribora, - ovladava znanjem i vještinama neophodnim za podešavanje motora i uređaja, - ovladava tehnološkim postupkom rastavljanja i sastavljanja podsklopova,

sklopova, sistema motornog vozila i njihovom održavanju, - upoznaje se sa standardima pri održavanju, - stiče praktična znanja o dijagnostici kvarova sistema, - stiče znanja o kontroli ispravnosti, opravkama i ugrađaji dodatne opreme, - stiče znanja o evidentiranju obavljenih servisa i radova, - osposobljava se za samostalno izvođenje posla,stručno odlučivanje i

usvajanje novih znanja na svom stručnom području, - stiče stručna znanja o pravilnom korišćenju sredstava zaštite na radu i zaštite

životne sredine


RAZRED PRVI




izvođenju

učenik učenik

I ORGANIZACIJA RADA I PRAVILA PONAŠANJA U RADIONICI

-Upoznaje se sa organizacijom, zadacima i osnovnim funkcijama rada u radionici -Upoznaje se sa pravilima rada i ponašanja u radionici

-Poznaje pravila rada u radionici

-Razvija osjećaj odgovornosti u radu -Razvija pozitivnu orjentaciju prema zanimanju

II ZAŠTITA NA RADU I ZAŠTITA OKOLINE

-Upoznaje se sa propisima o zaštiti na radu prema zakonu o zaštiti na radu -Navodi osnovne uzroke povreda na radu objašnjava pojam zamora i ulogu odmora, važnost mikroklime -Navodi i objašnjava: -mjere i sredstva zaštite od mehaničkih povreda -mjere i sredstva zaštite od električne energije -mjere i sredstva zaštite od pare, gasova i lakoisparljivih materija -uzroke mjere i sredstva zaštite od požara -pružanje prve pomoći -Upoznaje se sa mogućim izvorima zagađenja okoline -Objašnjava značaj zaštite zdrave životne sredine -Navodi i objašnjava mogućnosti ekonomičnog korišćenja energije i materijala da bi se zaštitila životna sredina -Objašnjava postupke uništavanja i

-Uvježbava postupke orisšćenje sredstva zaštite na radu -Racionalno utrebljava materijal i energiju -Pruža prvu pomoć -Odlaže i reciklira odpadne materije

-Stiše radne navike -Uviđa važnost pridržavanja pravila zaštite na radu -Uviđa važnost očuvanja životne sredine

Vježbe: -Primjena sredstava zaštite na radu -Pružanje prve pomoći -Odlaganje,reciklaža izgrađenih dijelova, maziva i tehničkih tečnosti

93




izvođenju

učenik učenik

odlaganja otpadnih materijala

III KOMUNIKACIJA UNUTAR RADIONICE

-Navodi osnovna pravila i postupke usmenog i pismenog komuniciranja -Objašnjava značaj informacije, komunikacije i dokumentacije za efikasan rad radionice -Upoznaje se sa načinom vođenja razgovora sa pretpostavljenima saradnicima i u grupi u skladu sa situacijom -Uponaje se sa radioničkim informacionim sistemom za obradu podataka,radnih naloga, tehničke dokumentacije i sl.

-Koristi pogonski informacioni sistem za obradu radnih naloga i tehničke dokumentacije -Vodi razgovore sa pretpostavljenima i saradnicima -Interpretira, priprema prenosi i dokumentuje informacije -Koristi komunikacione tehnologija -Organizuje rad u grupi

-Razvija spremnost za timski rad -Razvija osjećaj za poštovanje principa koji vode uspješnom poslovanju

Vježbe: -Obavljanje razgovora sa saradnicima radi izvršenja određenog posla po radnom nalogu -Formiranje grupe po radnom nalogu

IV KOMUNIKACIJA SA KORISNICIMA USLUGA

-Navodi i objašnjava osnovna pravila sa korisnicima usluga -Objašnjava proizvode i usluge radionice -Upoznaje se sa postupkom vođenja razgovora s ciljem ispunjavanja želja i dobijanja potrebnih informacija od korisnika usluga

-Prima informacije i želje od korisnika usluga -Informacije prosleđuje u radionicu -Pridržava se dobijenih informacija zbog kvalitetnijeg održavanja motornog vozila -Komunicira koristeći savremene načine komunikacije

-Razvija osjećaj za poštovanje principa koji vode uspješnom poslovanju -Razvija odgovornost pri odlučivanju -Razvija interesovanje za savremene načine komuniciranja

V TEHNIČKO-TEHNOLOŠKA DOKUMENTACIJA

-Upoznaje se sa vrstama i značajem tehničko-tehnološke dokumentacije -Navodi pravila korišćenja tehničkih crteža, kataloga tablica, dijagrama -Objašnjava pravila pri

-Čita i analizira tehničke crteže,uputstva,kataloge, tablice,dijagrame

-Razvija tehničku Kulturu

Vježbe: -Čitanje i analiziranje tehničke dokumentacije -Crtanje dijelova motora -Popunjavanje prijemnica, otpremnica i

94




izvođenju

učenik učenik

izradi tehničko-tehnološke dokumentacije -Navodi i objašnjava dokumentaciju za prijem, otpremu i popravku vozila -Upoznaje se sa postupcima arhiviranja I čuvanja dokumentacije

-Crta skice motornih dijelova -Popunjava dokumentaciju za prijem , popravku i otpremu vozila -Arhivira dokumentaciju

-Stiče osjećanje preciznosti u radu

radnih naloga

VI ALATI, PRIBORI I POSTUPCI MJERENJA I KONTROLE

-Definiše pojam mjerenja i kontrolisanja -Navodi pribor za mjerenje i kontrolisanje dužine i objašnjava princip rada sa njima -Navodi pribore za mjerenje i kontrolisanje uglova i objašnjava princip rada sa njima -Navodi instrumente za mjerenje osnovnih električnih veličina i objašnjava princip rada sa njima -Navodi pribore za kontrolu kvaliteta površina -Upoznaje se sa instrumentima za mjerenje pritiska i temperature

-Mjeri dužine radioničkim lenjirima metrima,pantljikama -Pomoću šestara prenosi mjere sa radnog predmeta na alat i obrnuto -Mjeri dužinu pomičnim mjerilom -Mjeri mikrometrima unutrašnjen i spoljašnje mjere -Komparatorom kontroliše obrtanje vratila i osovina -Komparatorom kontroliše odstupanje od nominalnih mjera -Kontrolnim čepovima kontroliše otvore i rupe -Račvama kontroliše prečnike osovina i vratila -Kontroliše zazore kontrolnim listićima -Mjeri uglove uglomjerima -Kontroliše površine lenjirima i libelama -Mjeri pritisak manometrima -Termometrima mjeri temperaturu

-Stiče radne navike -Stiče osječaj tačnosti i preciznosti u radu -Svjestan je značaja Kvaliteta proizvoda

Vježbe: -Mjerenje pomičnim mjerilom unutrašnjih, spoljašnjih i dubinskih mjera -Mjerenje mikrometrom unutrašnjih ispoljnih mjera -Određivanje odstupanja pomoću komparatora -Mjerenje uglova pomoću univerzalnih uglomjera -Kontrola otvora i osovina tolerancijskim mjerilima -Mjerenje pritiska u pneumaticima

VII RUČNA OBRADA MATERIJALA

SJEČENJE MATERIJALA

-Nabraja vrste sjekača i objašnjava pravila rukovanja sa njima -Navodi,vrste makaza, uslove primjene,način rada,

-Bira sjekač odgovarajuće geometrije u zavisnosti od materijala radnog komada

Vježbe -Sječenje materijala sjekačem -Odsijecanje šipkastog materijala ručnom testerom

95




izvođenju

učenik učenik

pravila rukovanja -Nabraja vrste testera,način rada,pravila rukovanja

-Uvježbava rad sa sjekačem -Siječe limove ručnim makazama -Reže materijal ručnom testerom -Čisti i održava alat i pribor za sječenje

-Povezuje teorijska i praktična znanja

-Sječenje limova ručnim makazama

TURPIJANJE

-Upoznaje se sa obradom turpijanja -Navodi vrste turpija, oblik zuba, finoću nasjeka -Objašnjava način rada sa turpijama

-Bira turpiju u zavisnosti od kvalitete obrade radnog komada -Obrađuje površine turpijanjem -Čisti i održava turpije

-Stiče rutinu u radu

Vježbe: -Turpijanje sa različitim oblicima i nasjecima turpija

BUŠENJE, UPUŠTANJE, RAZVRTANJE

-Upoznaje se sa obradom ručnog bušenja, upuštanja, razvrtanja -Navodi alat za bušenje, upuštanje, razvrtanje -Navodi pravila pri bušenja

-Bira alat u zavisnosti od materijala i zahtjeva na crtežu -Zabušuje, buši, proširuje i razvrće otvore i rupe -Čisti i održava alat i radno mjesto

-Navikava se na racionalno i Pažljivo izvođenje radnih Zadataka

Vježbe: -Bušenje otvora I rupa različitog prečnika -Proširivanje otvora i rupa različitog prečnika

IZRADA NAVOJA

-Upoznaje se sa obradom izrade unutrašnjih i spoljašnjih navoja -Nabraja alat za izradu navoja -Objašnjava postupak izrade navoja

-Bira alat za izradu navoja -Ručno urezuje i narezuje navoje -Koristi i uočava uticaj sredstava za hlađenje i podmazivanje na kvalitet navoja -Čisti i održava alat za rezanje navoja i radno mjesto

-Razvija osjećaj za red i urednost radnog prostora -Stiče osjećaj tačnosti

Vježbe: -Ručno rezanje unutrašnjih i spoljašnjih navoja

PROBIJANJE I PROSIJECANJE

-Objašnjava postupak probijanja i prosijecanja -Navodi vrste alata i objašnjava pravila rukovanja

-Bira probojce i prosjekače za obradu limova i profila -Probija i prosijeca limove i profile manjih debljina

Vježbe: -Probijanje i prosijecanje limova

SAVIJANJE LIMOVA I CIJEVI

-Upoznaje se sa obradom savijanja -Objašnjava postupak savijanja limova i

-Priprema limove i cijevi za savijanje -Bira alat za ravnanje i savijanje limova

-Pokazuje kvalitet u radu i ispunjavanju radnih obaveza

Vježbe: -Ispravljanje I savijanje limova -Savijanje cijevi od

96




izvođenju

učenik učenik

cijevi -Navodi vrste mašina i alata za savijanje i način rukovanja sa njim

-Ravna limove -Savija limove u toplom i hladnom stanju -Bira pribor i alat za savijanje cijevi -Savija cijevi

čelika, bakra,mesinga

VIII MAŠINSKA OBRADA MATERIJALA

BUŠENJE

-Nabraja vrste mašina i alata za obradu bušenjem -Objašnjava pojam mjerodavnih režima obrade pri bušenju -Objašnjava postupak rada

-Priprema radne komade za bušenje -Buši, proširuje, razvće rupe i otvore na bušilicama -Održava i čisti mašinu, pribor I alat

- Stiče osjećanje preciznosti u radu -Razvija osjećaj za red i urednost radnog mjesta

Vježbe: -Bušenje, proširivanje i razvrtanje otvora i rupa na bušilici

IX OBRADA SPAJANJEM

ZAKIVANJE

-Objašnjava postupak zakivanja -Navodi vrste zakovanih spojeva i zakovica

-Priprema limove za zakivanje -Bira zakovice Spaja limove zakivanjem -Razdvaja zakovane spojeve

-Pokazuje kvalitet na radu -Pokazuje spremnost za saradnju i timski rad

Vježbe: -Zakivanje limova u hladnom stanju

ZAVARIVANJE

-Objašnjava postupak zavarivanja -Navodi,definiše i objašnjava zavarivanje topljenjem, elektrolučno i zavarivanje pod pritiskom -Upoznaje se sa opremom za zavarivanje

-Priprema radne komade za zavarivanje -Uvježbava tehnike rada pri gasnom zavarivanju i sječenju -Bira dodatni materijal -Obrazlaže princip rada aparata za elektrolučno zavarivanje -Uvježbava tehniku rada pri elektrolučnom avarivanju -Održava radno mjesto

-Stiče osjećaj preciznost i odgovornost u radu

Vježbe: -Priprema predmeta za zavarivanje - Gasno zavarivanje -Elektrolučno zavarivanje

LEMLJENJE

-Objašnjava postupak mekog i tvrdog lemljenja -Upoznaje se sa opremom a lemljenje

-Priprema materijal i alat za meko lemljenje -Izvodi postupak mekog lemljenja

-Stiče osječaj bezbjednosti i preciznosti u radu

Vježbe: -Meko lemljenje

97




izvođenju

učenik učenik

PRESOVANI SPOJEVI

-Objašnjava postupak presovanja -Upoznaje se sa mašinama i priborom za izradu presovanih spojeva

-Priprema radne komade za presovanje -Obavlja proces presovanja -Održava radno mjesto

-Pokazuje potrebnu preciznost u radu

Vježbe: -Izrada presovanog spoja osovine i otvora tolerisanih mjera na hidrauličnoj presi

NAVOJNI SPOJEVI

-Upoznaje se sa potrebnim priborom i alatom za ostvarivanje navojnih spojeva -Objašnjava postupak izrade navojnog spoja -Navodi vrste navojnih spojeva i njihovu primjenu

-Bira alate za ostvarivanje navojnog spoja -Obavlja postupak izrade navojnog spoja -Osigurava navojni spoj od samoodvrtanja

-Stiče osjećaj bezbjednostii preciznosti pri radu

Vježbe: -Pritezanje i osiguranje navojnog spoja

SPAJANJE CIJEVI

-Nabraja postupke spajanja cijevi -Objašnjava postupak spajanja cijevi pomoću navoja -Upoznaje se sa postupkom i alatom za izradu i spajanje cijevnih navoja -Objašnjava postupak zavarivanja cijevi -Objašnjava postupak lemljenja cijevi -Navodi i objašnjava postupak lijepljenja cijevi -Nabraja vrste lepila i potrebni pribor za lijepljenje

-Narezuje cijevne navoje -Spaja cijevi pomoću navojnih elemenata -Priprema cijevi za zavarivanje -Zavaruje cijevi gasno i elektrolučno -Priprema cijevi za lemljenje -Lemi cijevi -Obavlja tehnološki postupak pripreme cijevi za lijepljenje -Lijepi cijevi -Koristi zaštitna sredstva -Održava radno mjesto

-Razvija sposobnost logičkog razmišljanja -Razvija naviku korišćenja sredstava zaštite na radu -Razvija spremnost za timski rad

Vježbe: -Izrada i spajanje cijevi navojnim elementima -Spajanje cijevi zavarivanjem -Spajanje cijevi lemljenjem -Priprema i lijepljenje cijevi

ZAŠTITA OD KOROZIJE

-Objašnjava procese kod korozije -Navodi uzroke korozije -Poznaje postupak pripreme dijelova za zaštitu od korozije -Objašnjava postupak zaštite uljima i mastima

-Mehanički čisti I odmašćuje površine za zaštitu od korozije -Premazuje površine uljima i mastima -Farba i lakira pripremljene površine -Nanosi prevlake od plasičnih masa -Ocjenjuje kvalitet

-Razvija pravilan odnos prema očuvanju materijalnih dobara -Uviđa važnost očuvanja životne sredine

Vježbe: -Priprema površina za zaštitu od korozije -Farbanje i lakiranje pripremljenih površina -Premazivanje uljima i mastima

98




izvođenju

učenik učenik

-Upoznaje se sa zaštitom farbanjem i lakiranjem -Objašnjava postupak zaštite plastifikacijom

zaštitnog sloja -Održava radno mjesto

XIII SPOLJNA NJEGA VOZILA

-Upoznaje se sa principom rada uređaja za pranje motornog vozila -Razumije način primjene uređaja za pranje

-Vrši kontrolu dijelova i izvod i postupak ručnog pranja , brisanja i čišćenja motornog vozila -Izvodi postupak pranja pomoću savremenih uređaja za pranje

-Uviđa važnost očuvanja životne sredine

Vježbe -Čišćenje i pranje motornog vozila

XIV KONTROLA I ZAMJENA TEHNIČKIH TEČNOSTI, MAZIVA I PREČISTAČA

-Upoznaje se sa postupkom kontrolisanja, izmjene i dopune tečnosti za hlađenje -Objašnjava postupak kontrole, dopune i zamjene maziva -Upoznaje se sa vrstama i ulogom prečistača goriva i vazduha kod motornog vozila -Objašnjava postupak kontrole i zamjene pojedinih vrsta prečistača

-Uočava razliku i raspoređuje tehničke tečnosti prema vrstama i namjeni -Vrši kontrolu,dopunu ili zamjenu tečnosti za hlađenje -Kontroliše, dopunjava ili zamjenjuje tečnosti za kočenje -Vrši kontrolu, dopunu ili zamjenu ulja u motoru -Kontroliše, dopunjava ili zamjenjuje ulje u mjenjačkom prenosniku -U zavusnosti od vrste vozila bira i ugrađuje prečistač vazduha -Zamjenjuje prečistač goriva

- Uviđa važnost očuvanja životne sredine -Razvija osjećaj odgovornosti prema potrebi pridržavanja propisanih standarda -Stiče pozitivnu orjentaciju prema očuvanju materijalnih dobara i bezbjednosti

Vježbe: -Kontrola i dopuna rashladne tečnosti -Kontrola,dopuna i zamjena tečnosti za hidraulične kočnice -Kontrola,dopuna i zamjena ulja u motoru -Kontrola ulja u mjenjačkom prenosniku -Pregled i zamjena prečistača vazduha -Zamjena prečistača za gorivo

XV ISPITIVANJE PNEUMATIKA

-Upoznaje se sa vrstama i karakteristikama pneumatika -Objašnjava postupak mjerenja pritiska u pneumaticima -Navodi kriterijume istrošenosti pneumatika

-Demontira točak sa vozila -Uočava oznake na pneumatiku -Kontroliše istrošenost pneumatika,mjeri dubinu udubljenja na gazećem sloju prepoznaje oštećenja

-Stiče pozitivnu orjentaciju prema bezbjednosti -Razvija osjećaj pridržavanja propisanim standardima

Vježbe: -Montaža i demontaža točka -Kontrola istrošenosti pneumatika

99




izvođenju

učenik učenik

-Objačnjava demontažu, zamjenu i montažu natplatka i pneumatika -Upoznaje se sa uređajem za uravnoteženje i objašnjava postupak uravnoteženja točka

pneumatika -Vrši kontrolu pritiska u pneumaticima -Demontira, kontroliše i montira natplatak i pneumatik -Uravnotežuje točak na uređaju za balansiranje -Montira točak na vozilo -Čisti i održava radon mjesto

-Uravnoteženje točka

XVI DEMONTIRANJE I MONTIRANJE KOMPONENTI, SKLOPOVA I SISTEMA NA MOTORIMA

-Navodi dijelove motora I objašnjava njihovu funkciju -Upoznaje se sa postupcima rastavljanja,čišćenja , i sastavljanja motora

- Demontira komponente i sklopove: - Odstranjuje komponente u zavisnosti od njihove pojedinačne i zajedničke funkcije, provjerava njihovu ispravnost za ponovnu upotrebu, obilježava ih i odlaže u saglasnosti s postupcima za montažu - Rasklapa, čisti i odlaže sklopove i komponente u skladu sa predviđenim postupkom za montažu - Priprema za montažu:

- slaže komponente u saglasnosti sa pravilima i oznakama za montažu

- provjerava stanje komponenti i njihovu funkcionalnost prije nego što počne da ih montira

- vrši provjeru zaptivnosti kontaktnih površina, njihove forme i završne obrade

- bira pomoćne

100




izvođenju

učenik učenik

uređaje i opremu i postavlja ih u potrebni položaj za rad - Montaža komponenti: - Centrira (postavlja u potrebni položaj) komponente u saglasnosti sa propisanim tolerancijaama uz pomoć mjerenja, baždarenja i vizuelne kontrole.

- Spaja komponente - Zaptiva, pričvršćuje komponente, zaptivke i zaptivne prstenove uz pomoć specijalnih alata i odgovarajućih sredstava za zaptivanje

- Povezuje vodove, cijevi i kablove

- Odstranjuje i montira sklopove i sisteme

- Obilježava sklopove u saglasnosti sa traženim redoslijedom i pravilima za montažu - Otklanja jednostavne kvarove na sklopovima i sisteme na motornim vozilima: - na uređaju za zaključavanje vozila, hlađenje i zagrijavanje - na djelovima ventila, vođica i sjedišta ventila zamjenjuje ležajeve koljenastog vratila.

Oblast elektrotehnike

I UVODNI DIO

- Upoznaje pravila rada u kabinetu za praktičnu nastavu:

101




izvođenju

učenik učenik

- postupak dodjeljivanja radnog mjesta,

- postupak preuzimanja pribora za rad,

- ppšti postupak pripreme radnog mjesta i raspoređivanja pribora za rad,

- vraćanje pribora za rad.

- Integriše se u grupu

II KORIŠTENJA UNIVERZALNOG MJERNOG INSTRUMENTA

- zna namjenu univerzalnog mjernog instrumenta, pojedine režime rada,

- zna namjenu dodatne opreme i pravilno je povezuje na unimjer

- poznaje opšti redosled radnji pri mjerenju

- zna postupak isključivanja unimjera

- zna postupak mjerenja jačine jednosmjerne električne struje, jednosmjernog električnog napona, aktivnog električnog otpora, naizmjeničnog napona i naizmjenične struje

- zna zakonitosti odnosa između električne struje, električnog napona i električnog otpora.

- Na mjernom instrumentu raspoznaje njegove elemente za očitavanje

- Postavlja unimjer u odgovarajući režim rada

- Priključuje i koristi dodatnu opremu unimjera: kablove za spajanje na mjerna mjesta, baterijski uložak za napajanje unimjera i drugu opremu

- Priključuje instrument na mjerno mjesto.

- Mjeri jačinu električne struje kroz reostat

- mjeri električni napon

- mjeri električni otpor

- Evidentira rezultate - Uočava razlike i sličnosti u mjerenju jačine električne struje, napona i električnog otpora

- Podešava regulcioni transformator

- Postavlja unimjer u početni režim

- Mjeri električni

- Razvija sposobnost da poveže potrebu za redom i urednošću sa potrebom čuvanja pribora i opreme sa kojom radi.

Učenici rade u grupama po dvoje

102




izvođenju

učenik učenik

naizmjenični napon, naizmjeničnu struju i odgovarajući električni otpor.

- Blježi rezultate tablično i analizira vrijednosti dobijene mjerenjem

- Bilježi razlike i sličnosti u mjerenju jednosmjernih i naizmjeničnih veličina.

III KORIŠTENJE UNIMJERA I VILJUŠKE ZA MJERENJE NAPONA AKUMULATORA

- zna postupak mjerenja napona akumulatora i zna razlog i mogućnost za pogrešno očitanje.

- mjeri napon na ispražnjenom akumulatoru mijenjajući vrijednost otpora priključenog reostata

- Bilježi vrijednosti podešenog otpora i mjerenog napona

- - Mjeri napon akumulatora.

- Bilježi očitavanje

Učenici rade u grupama po dvoje

IV PRIPREMANJE KISELINE ZA AKUMULATOR

- zna postupak pripremanja sumporne kiseline odgovarajuće koncentracije način mjerenja njenu koncentraciju

- mjeri bomeometar - Razvija ekološku svijest

V RAD NA ELEKTRIČNIM PROVODNICIMA INSTALACIJE MOTORNOG VOZILA

- Zna oznake i nazive provodnika za elektroinstalaciju i zna odabrati provodnik prema predviđenom opterećenju i namjeni

- Poznaje alat za pritezanje stezaljki

- koristi različite vrste kablova - provodnika prema namjeni

- koristi tablicu sa usaglašenim prečnicima provodnika sa opterećenjem

- Rasijeca provodnike i posmatra njihovu strukturu

- Bira i postavlja stezaljke na krajeve više provodnika

- Razvija sposobnost razdvajanja nevažnog od važnog - Stice radne navike

103




izvođenju

učenik učenik

- Zna da rukuje sa različitim lemilicama

- Zna način pripreme otvor za provlačenje provodnika kroz limenu pregradu u automobilu

- Poznaje razne tipove i oblike automobilskih osigurača, zna postupak provjere njihove ispravnosti, izabrati i postaviti novi osigurač

- Zna posledice prljanja i oksidiranja električnih kontakta i zna postupak za čišćenje prljavih ili oksidiranih električnih kontakta.

- Spaja više provodnika u galvansku cjelinu

- Postavlja režim rada lemilice

- Lemljenjem spaja dva provodnika

- Na provodniku postavi izabrane stezaljke

- Ispituje koji će kraj provodnika izdržati više savijanja

- izvodi postupak postavljanja instalacije kroz limenu pregradu:

- probija otvore potrebnog prečnika

- popravlja grube i oštre dijelove ivice na otvorima i oblikuje ih.

- ubacuje u otvore gumene prstenove,

- štiti provodnike od oštrih ivica

- Provjerava ispravnost osiguraca

- Postavlja osigurač - Koristi sredstva, pribor i alat za čišćenje i održavanje električnih kontakta

- Čisti i njeguje kontaktne površine

- Mjeri otpor oksidiranih kontakta prije i poslije ćišćenja, bilježi vrijednosti

- Izgrađuje kriterijum za vrjednovanje rezultata rada

- razvija

samopouzdanje

VI RAD SA OSCILOSKOPOM

- Zna postupak priključivanja osciloskopa na napajanje, postavljanja mjernih kablova, postavljanja parametara za

- Priključuje osciloskop na napajanje, priključuje mjerne kablove, postavlja mjerne parametare i čita pokazivanja

- razvija analitičnost

Učenici rade u grupama po četvoro

104




izvođenju

učenik učenik

mjerenje i očitavanja rezultata mjerenja

- poznaje razne oblike standardnih funkcija koje se koriste za mjerenje.

- Zna da koristi osciloskop

na ekranu - pomoću softvera Tina ili WorkBench izučava različite vrste standardnih funkcija, koje se koriste za mjerenje u elektronici.

- upotrebljava osciloskop za mjerenje izlaznog napona iz generatora signala

RAZRED DRUGI




izvođenju

učenik učenik

I INFORMACIONE TEHNOLOGIJE I AUTOMEHANIČARSKI POSLOVI

-Upoznaje se sa mogućnostima primjene informacionih tehnologija za planiranje, sprovođenje i kontrolu radnih procesa unutar radionice -Objašnjava primjenu tehničkih Informacionih sistema za identifikovanje vozila i dobijanje potrebnih podataka od proizvođača i korisnika usluge -Navodi primjenu informacionih tehnologija kod obavljanja administrativnih poslova

-Izrađuje plan rada po radnom nalogu -Pravi specifikaciju potrebnih rezervnih dijelova, alata i dodatnog materijal -Komunicira sa korisnicima usluga i proivođačima -Evidentira stanje vozila i kvarove na vozilima -Evidentira obavljene radove i ugrađene dijelove u toku obavljenog servisa -Upravlja stanjem rezervnih djelova i ostalog materijala -Na osnovu radnih naloga određuje troškove održavanja

-Razvija ekonomičnost u poslovanju -Razvija poslovnu Odgovornost -Stiče osjećaj važnosti čuvanja informacije u elektronskom zapisu

Vježbe: -Izrada radnog naloga -Izrada specifikacije potrebnog materijala, alata i pribora za obavljanje radnih zadataka po radnom nalogu -Unošenje u računar podataka o obavljenim poslovima, ugrađenim rezervnim dijelovima i troškovima održavanja

II ISPITIVANJE ISPRAVNOSTI RADA MOTORA I DODATNIH UREĐAJA

-Upoznaje se sa postupcima ispitivanja ispravnosti rada motora i dodatnih uređaja -Nabraja vrste kvarova i objašnjava

-Detektuje kvarove motora i dodatnih uređaja pomoću savremene dijagnostičke opreme - Tumači izmjerene vrijednosti i podatke

-Razvija sposobnost logičkog razmišljanja i zaključivanja

Vježbe: -Dijagnostikovanje vozila pomoću savremenih auto-testera -Mjerenje pomoću osciloskopa

105




izvođenju

učenik učenik

uzroke njihovog nastajanja -Poznaje princip rada i način rukovanja sa opremom i uređajima za tehničku dijagnostiku -Upoznaje se sa propisima održavanja dijagnostičke opreme i prepoznavanja kvarova na njoj

dobijene kontrolom -Otkriva uzroke nastanka neispravnosti i povezuje ih sa određenim komponentama i sklopovima -Bira i primjenjuje odgovarajuću mjernu i test-opremu -Osposobljava se za košišćenje nezavisnih i specifičnih metoda dijagnostikovanja, propisane od strane proizvođača -Analizira samo-dijagnozu -Ispituje greške u memoriji opreme za test -Radi izvještaj testiranja

-Podiže tehničku kulturu -Svjestan je značaja kontrole I kvaliteta proizvoda

-Ispitivanje lambda sondi -Ispitivanje modula paljenja -Provjera mjernih pretvarača

III RASTAVLJANJE I SASTAVLJANJE POJEDINIH MEHANIZAMA MOTORA

POGONSKI MOTOR

-Upoznaje se sa postupcima rastavljanja, čišćenja, kontrole, otklanjanja kvara i sastavljanja motora -Objašnjava postupak provjere funkcionisanja nakon završene opravke

-Demontira, čisti i kontroliše glavu motora -U zavisnosti od utvrđenog stanja vrši opravku ili zamjenu cilindarske glave -Montira cilindarsku glavu -Demontira, čisti i kontroliše cilindre motora - U zavisnosti od utvrđenog stanja vrši opravku ili zamjenu cilindara -Ugrađuje cilindre u blok motora -Demontira, čisti i kontroliše klip, klipne prstenove i osovinicu klipa -U zavisnosti od stanja opravlja ili zamjenjuje klip, klipne prstenove i osovinicu klipa

-Stiče radne navike -Stiče sigurnost i preciznost u radu

Vježbe: -Demontaža, kontrola i ugradnja cilindarske glave -Demontaža, kontrola i ugradnja cilindara u blok motora - Demontaža, kontrola i ugradnja klipnog sklopa -Demontaža, kontrola i ugradnja koljenastog vratila -Demontaža, kontrola i ugradnja kartera motora -Demontaža, kontrola i ugradnja razvodnog mehanizma -Demontaža, kontrola i montaža zamajca

106




izvođenju

učenik učenik

-Montira klip, klipne prstenove i osovinicu klipa -Demontira, čisti i kontroliše klipnjaču motora -Uzavisnosti od stanja opravlja, zamjenjuje i montira klipnjaču -Vrši demontažu, čišćenje i kontrolu potrošenosti ležajeva male i velike pesnice klipnjače -Ugrađuje ležajeve male i velike pesniceklipnjače -Demontira, čisti i kontroliše koljenasto vratilo -U zavisnosti od utvrđenog stanja opravlja ili zamjenjuje koljenasto vratilo Demontira, čisti i kontroliše zamajac -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira zamajac -Demontira, čisti i kontroliše karter motora -U zavisnosti od stanja pravlja, zamjenjuje i montira karter motora -Demontira, čisti i kontroliše potrošenost rukavaca i bregova bregastog vratila -U zavisnosti od stanja, zamjenjuje i montira bregasto vratilo -Demontira, čisti i kontroliše ventilski sklop

-Razvija smisao za logičko opažanje, razmišljanje i zaključivanje -Stiče pozitivnu orjentaciju prema zanimanju

107




izvođenju

učenik učenik

-Zamjenjuje i montira ventilski sklop -Podešava zazor ventila pomoću mjernih i kontrolnih uređaja -Demontira i kontroliše pogon razvodnog mehanizma -Montira (zupčasti, remeni ili lančani) prenos i podešava ugao predpaljenja pomoću dijagnostičkih uređaja (skroboskopska lampa, osciloskop)

SISTEM ZA NAPAJANJE OTO MOTORA GORIVOM I VAZDUHOM

-Navodi dijelove sistema i objašnjava njihovu funkciju -Objašnjava postupak rastavljanja, čišćenja, kontrole, otklanjanja kvarova i sastavljanja elemenata sistema za napajanje OTO motora gorivom -Definiše postupak provjere funkcionisanja zamijenjenih dijelova sistema

Demontira,čisti,kontroliše,opravlja i montira rezervoar za gorivo - Demontira, čisti, kontroliše, opravlja i montira cijevi za dobavu goriva -Demontira, čisti,kontroliše, opravlja ili zamjenjuje membransku pumpu za gorivo -Pregleda, čisti,zamjenjuje prečistač goriva -Demontira, čisti,pregleda karburator i u zavisnosti od njegovog stanja vrši zamjenu i montažu -U slučaju kvara vrši opravku karburatora -Demontira,utvrđuje kvarove, otklanja kvarove imontira mehaničko hidraulični sistem ubrizgavanja goriva

- Osposobljava se za samostalan rad -Razvija preciznost i tačnost u radu

Vježbe: -Demontaža, kontrola, opravka i ugradnja rezervoara za gorivo - Demontaža, kontrola, opravka i ugradnja membranske pumpe -Zamjena prečistača goriva i vazduha - Demontaža, kontrola, opravka i ugradnja karburatora - Demontaža, kontrola, opravka i ugradnja elektronskih uređaja za napajanje OTO motora gorivom

108




izvođenju

učenik učenik

[K-Jetronic] -Demontira,utvrđuje kvarove, otklanja kvarove imontira hidraulično-elektronski system ubrizbavanja [KE-Jetronic] -Demontira, utvrđuje kvarove, otklanja kvarove i montira elektronski integrisani sistem paljenja i ubrizgavanja [Motronic] -Demontira,utvrđuje kvarove, otklanja kvarove i montira elektronski sistem ubrizgavanja[L-Jetronic]

SIATEM ZA NAPAJANJE DIZEL MOTORA GORIVOM I VAZDUHOM

-Navodi dijelove sistema i objašnjava njihovu funkciju -Objašnjava postupke demontaže,čišćenja, kontrole,otklanjanja kvarova i montaže sistema za napajanje dizel motora gorivom -Definiše postupak provjere funkcionisanja zamijenjenih dijelova

-Demontira,čisti i kontroliše pumpu niskog pritiska -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira pumpu niskog pritiska -Vrši demontažu, čišćenje i kontrolu pumpe visokog pritiska -Kontroliše i zamjenjuje grubi i fini prečistač goriva -Demontira,čisti i kontroliše brizgaljke -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira dijelove brizgaljki -Demontira, kontroliše zamjenjuje i montira cijevi za transport goriva

-Razvija osjećaj važnosti i preciznosti u radu -Stiče radne navike -Stiče osjećaj o zaštiti životne sredine

Vježbe: -Demontaža,kontrola, opravka i montaža pumpe niskog pritiska -Demontaža, kontrola, opravka i montaža pumpe visokog pritiska -Demontaža, kontrola, opravka i montaža brizgaljki -Kontrola i zamjena grubog i finog prečistača goriva

- Mjeri signal broja obrtaja - Traži grešku u

109




izvođenju

učenik učenik

Common Rail sistemu - Analizira signale na osciloskopu - Kontroliše komponente pumpi VP i brizgaljki

SISTEM ZA PALJENJE RADNE SMJEŠE

-Upoznaje se sa sistemom baterijskog i tranzistorskog paljenja -Objašnjava postupak demontaže, čišćenja, kontrole,otklanjanja kvarova i montaže sistema - baterijskog i tranzistorskog paljenja -Navodi dijelove i objašnjava elektronsko i magnetno paljenje smješe -Objašnjava postupak demontaže, čišćenja, kontrole, otklanjanja kvarova i montaže elektronskog i magnetnog sistema paljenja

-Demontira i čisti platinske kontakte -Podešava zazor platinskih kontakata -Demontira , čisti i kontroliše razvodnik paljenja -U zavisnosti od utvrđenog stanja vrši zamjenu dijelova razvodnika paljenja -Podešava ugao predpaljenja razvodnika paljenja -Demontira, čisti i kontroliše svjećice -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira svjećice -Demontira, čisti i pregleda sistem tranzistorskog paljenja -U zavisnosti od utvrđenog stanja otklanja kvarove tranzistorskog paljenja -Kontroliše sistem elektronskog paljenja -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje elektronsku upravljačku jedinicu

-Razvija osjećaj spretnosti,preciznosti i odgovornosti -Uviđa vezu između različitih oblasti nauke i tehnike -Razvija ekološku svijest -Stiče radne navike

Vježbe: -Demontaža,kontrola, otklanjanje kvarova i montaža baterijskog paljenja smješe -Demontaža,kontrola, otklanjanje kvarova i montaža tranzistorskog paljenja smješe -Demontaža, pregled, popravka i montaža elektronskog paljenja smješe kod OTO motora

IV SISTEM ZA PODMAZIVANJE

-Zna dijelove sistema i objašnjava njihovu funkciju -Objašnjava postupak demontaže, čišćenja kontrole, otklanjanja

-Demontira,čišti i kontroliše uljne zupčaste pumpe -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i

-Razvija svijest o ličnoj odgovornosti u

Vježbe: -Demontaža, kontrola opravka i montaža zupčaste uljne pumpe -Demontaža, kontrola opravka i montaža

110




izvođenju

učenik učenik

kvarova i montaže elemenata sistema za podmazivanje -Definiše postupak provjere funkcionisanja zamijenjenih dijelova

montira elemente zupčaste pumpe -Demontira, čišti i kontroliše uljne rotacione pumpe -Zamjenjuje i montira elemente rotacione pumpe -Skida, kontroliše i zamjenjuje prečistač ulja -Demontira, čisti i kontroliše regulacioni ventil, manometar, hladnjak - U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira regulacioni ventil, hladnjak, manometar -Održava i čisti radno mjesto

radu -Stiče osjećaj o važnosti čuvanja životne sredine

rotacione uljne pumpe -Kontrola i zamjena prečistača ulja

V SISTEM ZA HLAĐENJE MOTORA

-Zna dijelove sistema za hlađenje i objašnjava njihovu funkciju -Objašnjava postupak demontaže, čišćenja, kontrole, otklanjanja kvarova i montaže elemenata sistema za hlađenje -Navodi i definiše sistem vodenog i vazdušnog hlađenja

-Demontira,čisti i kontroliše hladnjak -Opravlja i montira hladnjak - Demontira, čisti i kontroliše vodenu pumpu -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira dijelove vodene pumpe -Demontira i kontroliše ventilator hladnjaka -Montira ventilator hladnjaka - Demontira i kontroliše termostat -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira termostat -Demontira i pregleda gumene cjevovode i ekspanzionu posudu -U slučaju kvara zamjenjuje i montira cijevi

- Razvija osjećaja odgovornosti u radu - Stiče navike tačnosti i sistematičnosti u radu - Osposobljava se za samostalan rad

Vježbe: -Demontaža, kontrola, opravka i montaža hladnjaka - Demontaža, kontrola, opravka i montaža vodene pumpe -Zamjena termostata i termoprekidača -Zamjena gumenih vodova i ekspanzione posude

111




izvođenju

učenik učenik

-Kod sistema sa vazdušnim hlađenjem demontira, kontroliše, opravlja i montira ventilator za cirkulaciju

VI KONTROLA IZDUVNOG SISTEMA

-Objašnjava postupak ispitivanja funkcionalnosti dijelova i sklopova sistema koji utiču na smanjenje emisije izduvnih gasova -Definiše postupak demontaže,kontrole i montaže elemenata izduvnog sistema -Upoznaje se sa principom rada uređaja za kontrolu izduvnih gasova kod OTO motora -Upoznaje se sa uređajem za mjerenje dimnosti -Objašnjava postupak kontrole dimnosti izduvnih gasova kod dizel motora

-Demontira i kontroliše sistem izduvih gasova sa ugrađenim lambda sondama -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente izduvnog sistema -Zamjenjuje katalizatore -Pomoću infratestera kontroliše izduvne gasove kod OTO motora -Pomoću termotestera kontroliše dimne gasove kod OTO motora -Pomoću uređaja za kontrolu dimnosti kontroliše kvalitet izduvnih gasova kod dizel motora

-Shvata značaj očuvanja životne sredine

Vježbe: -Demontaža,kontrola i opravka sistema izduvnih gasova


I UVODNI DIO

Upoznaje se sa tehničkom specifikacijom i tehničkom dokumentacijom

- Čita uputstva za montažu i održavanje

- Čita tehnička uputstva, radioničke priručnike i kataloge i priručnike namijenjene vlasniku vozila, tehničke crteže, tabele, standarde i dijagrame

Sticanje osobina sistematičnosti Sticanje rutine Razvijanje urednosti Razvija vještinu planiranja.

112




izvođenju

učenik učenik

Upoznaje se sa planiranjem i usaglašavanjem toka faza rada, kontrole i analizom rezultata Zna postupak održavanja i provjeravanja opreme za rad i alata

- Priprema skice i izrađuje obrazac za praćenje rada

- Čita i tumači podatke dobijene putem digitalnih i analognih mjerenja i testiranja

- Računarskom mrežom obezbjeđuje tehničku podršku

- Planira radne faze montaže i demontaže

- Planira radne zadatke na koje rasčlanjuje postupak popravki i održavanja

- Planira prostor i potrebno vrijeme

- Bira alat, pomoćnu i test-opremu

- Pravi specifikacije potrebnih rezervnih djelova

- Čisti i njeguje opremu i alat, saglasno propisanim uputstvima

Stiče navike urednosti.

II OSNOVNI POSTUPCI U RADU SA ELEKTRIČNOM INSTALACIJOM

- Navodi bezbjednosne mjere u radu pod naponom

- Provjeravanje prisustva i mjerenje intenziteta osnovnih elektrotehničkih veličina na elementima instalacije

Zna postupak održavanja i provjeravanja električnih vodova, konektora, osigurača

- Primjenjuje bezbjednosne mjere u radu sa električnim elementima pod naponom

- Testira prisustvo i mjeri intenzitete električne struje, napona i otpora

- Testira, mjeri i upoređuje upravljačke signale na posmatranim elementima

- Mjeri električne podatke

- Vrši provjeru istrošenosti posmatranih elemenata

- Snosi odgovornost za bezbjedan rad - Stiče radne navike

113




izvođenju

učenik učenik

- Vrši provjeru funkcionisanja posmatranih elemenata

- Čisti i zaštićuje posmatrane elemente saglasno postupku propisanom za održavanje

- Evidentira postupke održavanja u pripremljeni obrazac

III POSTUPCI ODRŽAVANJA I POPRAVKI ELEKTRIČNIH FUNKCIONALNIH CJELINA - PODSISTEMA

- Zna postupak provjere električnih komponenti posmatranog električnog podsistema motornog vozila

- Zna specifikaciju operacija s obzirom na to je li posmatrani element kolo energetskog ili signalnog tipa, električne ili elektronske prirode

- Zna tipove senzora i način provjere njihove ispravnosti

- Čita i primjenjuje dijagrame strujnih kola i šema za povezivanje i tumači osnovne oznake na priključnicama

- Vizuelno provjerava pojavu mehaničkih oštećenja električnih veza i konektora

- Provjerava oštećenja na električnoj instalaciji

- Provjerava funkcionisanje električnih komponenti, vodova i osigurača

- Dovodi u ispravno stanje električni podsistem

- Vrši demontažu i montažu komponenti i sklopova saglasno tehničkim uputstvima i priručnicima

- Prilikom demontaže sistematski označava i odlaže demontirane elemente

- Nakon montaže i u slučaju da su

- Razvija sistematičnost i urednost. - Uviđa povezanost teorijskih i praktičnih znanja

114




izvođenju

učenik učenik

- Poznaje standarde za polaganje instalacije i povezivanje opreme

- Zna da koristi

tehničke crteže električne instalacije i ugrađene opreme

posmatrani elementi napustili propisane radne tačke vrši podešavanje

- Pravi razliku između električnih komponenti, uzimajući u obzir dejstvo električne struje (signal ili energija)

- Razlikuje operacije na električnim i elektronskim komponentama u strujnim kolima s jednosmjernom i naizmjeničnom strujom

- Vrši funkcionalnu kontrolu zatvorenog strujnog kola, koje egzistira van kontrolnog sistema,

- Provjerava ispravnost senzora i elemenata za nadzor i kontrolu.

- Tumači putanje električnih instalacija i povezivanje krajnjih stopica s odgovarajućim komponentama i sklopovima

- Utvrđuje funkciju električnih i elektronskih komponenti

- Povezuje električne vodove u saglasnosti s dijagramima za montažu

- Povezuje električne i elektronske komponente i sklopove

- Koristi osciloskop kao laboratorijski ili radionički tester

- Osposobljava se za samostalno planiranje i izvršavanje zadataka

- Uključuje se u timski rad

IV POSTUPCI DEMONTAŽE, PROVJERE, POPRAVKE I MONTAŽE SISTEMA ELEKTRIČNOG PALJENJA

- Zna postupke - Raspoznaje

115




izvođenju

učenik učenik

provjeravanja, podešavanja i povezivanja sistema električnog paljenja OTO motora

podsisteme i elemente sistema paljenja



- Snima dijagram napona na sekundaru bobine i upoređivanjem sa idealnom slikom lokalizuje neispravnost

- Testira ulazne i izlazne veličine i signale na tranzistoriziranim i elektronskim podsklopovima električnog sistema paljenja (signali razvodnika)

- Utvrđuje podatke za podešavanje ugla paljenja i podešava ga

- Provjerava ispravnost kontrolnih elemenata - senzora

- Provjerava i analizira osciloskopske šeme sisteme za paljenje (eventualno generatora impulsa)

- Provjerava i analizira signal sistema za paljenje uz pomoć moto-testera, opreme za testiranje i osciloskopa

- Provjerava uređaj za podešavanje paljenja u pogledu emisije izduvnih gasova i podešava tačku paljenja

- Povezuje i koristi

- Stiče naviku provjeravanja kvaliteta urađenog posla - Snosi odgovornost za donešene odluke

116




izvođenju

učenik učenik

elektronsku opremu za testiranje i dijagnostiku motora i pratećih sistema

V POSTUPCI PROVJERE CAN SISTEMA

- Zna postupke provjeravanja parametara i ispravnosti umreženih sistema na motornom vozilu

- Provjerava oblik signala na sabirnici za prenos podataka i utvrđuje vrstu neispravnosti sabirnice (kratki spoj na masu oba provodnika, kratki spoj na masu "H" provodnika, kratki spoj na masu "L" provodnika)

- dijagnosticira greške na magistrali

- snima "CAN" signale, - Posmatra posledice prekida jednog voda.

- Upoznaje strategiju ISO pronalaženja greški.

- Koristi dijagnostičko-računarsku opremu za testiranje

- Koristi unimjer - Koristi osciloskop - Koristi analizator "CAN" sabirnica

- razvija interesovanje prema novim tehnologijama

RAZRED TREĆI




izvođenju

učenik učenik

I SISTEM ZA PRENOS SNAGE

-Navodi glavne dijelove sistema za prenos snage -Objašnjava postupak ispitivanja ispravnosti sistema -Definiše postupak demontaže, kontrole, otklanjanja kvarova i montaže: - glavne spojnice

-Kontroliše i podešava slobodni hod komandne poluge -Demontira i kontroliše potisni ležaj -Montira potisni ležaj, podešava zazor između potisnog ležaja i dvokrake poluge glavne spojnice

Vježbe: -Demontaža,opravka i montaža elemenata glavne spojnice

117




izvođenju

učenik učenik

- mjenjačkog prenosnika

- zglobnog prenosnika - glavnog prenosnika

-Demontira i kontroliše frikcioni disk -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje frikcioni disk -Kod hidrauličnih komandnih mehanizama demontira i kontroliše radni cilindar - U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira radni cilindar -Demontira i kontroliše dijelove glavne spojnice

-Razvija smisao za urednost -Razvija tačnost i preciznost u radu

- Definiše postupak demontaže, kontrole, otklanjanja kvarova i montaže: - diferencijalnog - prenosnika - poluvratila - hidrodinamičkih - prenosnika - hidrodinamičkih - prenosnika snage

-U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira dijelove glavne spojnice -Demontira, čisti i kontroliše dijelove hidrodinamičke glavne spojnice -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira dijelove hidrodinamičke glavne spojnice -Kontroliše i podešava slobodni hod komandne poluge -Demontira i kontroliše dijelove glavnog mjenjačkog prenosnika - U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira dijelove glavnog mjenjačkog prenosnika -Demontira i kontroliše dijelove hidrodinamičkog mjenjačkog

- Stiče radne navike - Razvija osjećaj

odgovornosti

Vježbe: -Demontaža, kontrola i montaža elemenata hidrodinamičke glavne spojnice - Demontaža, kontrola opravka i montaža mjenjačkog prenosnika -Demontaža, kontrola opravka i montaža hidrodinamičkog mjenjačkog prenosnika - Demontaža, kontrola opravka i montaža zglobnog prenosnika

118




izvođenju

učenik učenik

prenosnika -Zamjenjuje i montira dijelove hidrodinamičkog mjenjačkog prenosnika u zavisnosti od stanja -Demontira i kontroliše dijelove asihronog zglobnog prenosnika -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira dijelove asihronog zglobnog prenosnika -Demontira i kontroliše dijelove sihronog zglobnog prenosnika

- Stiče samopouzdanje - Stiče radne navike

-Podešava zglobne prenosnike i provjerava funkcionalnost -Demontira i kontroliše dijelove glavnog prenosnika - U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje I montira dijelove glavnog prenosnika -Podešava glavni prenosnik i provjerava funkcionisanje -Demontira i kontroliše dijelove diferencijalnog Prenosnika -Uzavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje I montira dijelove diferencijalnog prenosnika -Podešava diferencijalni prenosnik i provjerava funkcionisanje -Demontira i

-Stiče navike tačnosti i sistematičnosti u radu - Osposobljava se za samostalan rad

Vježbe: -Demontaža, kontrola, opravka i montaža glavnog prenosnika -Demontaža, kontrola, opravka i montaža diferencijalnog prenosnika -Demontaža, kontrola i montaža poluvratila

119




izvođenju

učenik učenik

kontroliše poluvratila -U zavisnosti od utrđenog stanja zamjenjuje i montira poluvratila -Čisti i održava radon mjesto


I ELEKTRIČNE MAŠINE

- objašnjava odstupanja od propisanog načina rada generator sa regulatorom i usmjeračem.

- Utvrđuje odstupanja od propisanog način rada generatora - Planira redosled radnji u radnom postupku, potrebe za alatom i materijalima, potrebe za prostorom i priključnicama energije i potrebno vrijeme. - Priprema listu za evidentiranje radnog postupka. - Demontira, utvrđuje kvar, popravlja i montira generator. - Čisti generator od prašine i razne prljavštine. - Pregleda i mjeri stanje statorskih i rotorskih namotaja. - Pregleda i utvrđuje stanje mostova sa diodama usmjeračicama i mjeri njihove električne parametre. - Provjerava i utvrđuje ulazne i izlane vrijednosti na regulatoru napona. - Koristi tabelu priključnica. - Koristi tabelu kvarova generatora. - Provjerava i utvrđuje stanje kliznih kolutova. - Pregleda i utvrđuje

Razvija sposobnost analize Stiče naviku planiranja i prilagodjavanja plana potrebama promjena

120




izvođenju

učenik učenik

Objašnjava odstupanja od propisanog načina rada i način popravke električnog motora na jednosmjernu struju

stanje četkica. - Provjerava i utvrđuje stanje mehaničkih elemenata generatora. - Zamjenjuje neispravne elemente (ili podsklopove) ispravnim. - Podmazuje i čisti generator. - Provjerava cjelinu sistema generatora - Montira-postavlja generator na njegovovo ležište. - Podešava elemente rada generatora. - Provjerava rad generatora. - Evidentira radni postupak. - Utvrđuje odstupanja od propisanog način rada jednosmjernog motora. - Planira redosled radnji u radnom postupku, potrebe za alatom i materijalima, potrebe za prostorom i priključnicama energije i potrebno vrijeme. Priprema listu za evidentiranje radnog postupka. - Demontira, utvrđuje kvar, popravlja i montira jednosmjerni motor.

- Čisti jednosmjerni motor od prašine i razne prljavštine.

- Pregleda i mjeri stanje statorskih i rotorskih namotaja i mjeri njihove električne parametre.

121




izvođenju

učenik učenik

Razmatra i objašnjava odstupanja od propisanog načina rada i način popravke koračni motor

- Koristi tabelu kvarova jednosmjerni motor. - Pregleda i utvrđuje stanje komutatora i mjeri njegove električne parametre. - Pregleda i utvrđuje stanje četkica. - Provjerava i utvrđuje stanje mehaničkih elemenata jednosmjernog motora. - Zamjenjuje neispravne elemente (ili podsklopove) ispravnim. - Podmazuje i čisti jednosmjerni motor. - Provjerava cjelinu sistema jednosmjernog motora. - Montira-postavlja jednosmjerni motor na njegovovo ležište. - Podešava elemente rada jednosmjerni motora. - Provjerava rad jednosmjernog motora. - Evidentira radni postupak. - utvrđuje odstupanja od propisanog način rada koračnog motora. - Planira redosled radnji u radnom postupku, potrebe za alatom i materijalima, potrebe za prostorom i priključnicama energije i potrebno vrijeme. - Priprema listu za evidentiranje radnog postupka.

122




izvođenju

učenik učenik

- Razmatra i objašnjava odstupanja od propisanog načina rada i način popravlke aktore (servo-uređaje)

- Demontira, utvrđuje kvar, popravlja i montira koračni motor. - Čisti koračni motor od prašine i razne prljavštine. - Pregleda i mjeri stanje statorskih i rotorskih namotaja i mjeri njihove električne parametre. - Koristi tabelu kvarova. - Provjerava i utvrđuje stanje mehaničkih elemenata koračnog motora. - Zamjenjuje neispravne elemente (ili podsklopove) ispravnim. - Podmazuje i čisti koračni motor. - Provjerava cjelinu sistema motora. - Montira-postavlja koračni motor na njegovovo ležište. - Podešava elemente rada motora. - Provjerava rad koračnog motora. - Evidentira radni postupak. - Utvrđuje odstupanja od propisanog način rada aktora. - Planira redosled radnji u radnom postupku, potrebe za alatom i materijalima, potrebe za prostorom i priključnicama energije i potrebno vrijeme. Priprema listu za evidentiranje radnog postupka. - Demontira,

123




izvođenju

učenik učenik

- Objašnjava odstupanja od propisanog načina rada i način popravke startera

utvrđuje kvar, popravlja i montira elemente aktora. - Čisti elemente aktora od prašine i razne prljavštine. - Pregleda i mjeri stanje namotaja, pojačavačke i pretvaračke elektronike i mjeri njihove električne parametre. - Pregleda i utvrđuje stanje hidrauličnih i/ili pneumatskih elemenata aktora. - Zamjenjuje neispravne elemente (ili podsklopove) ispravnim. - Podmazuje i čisti. - Provjerava cjelinu sistema aktora. - Montira-postavlja elemente aktora. - Podešava elemente rada aktora. - Provjerava rad aktora. - Evidentira radni postupak. - utvrđuje odstupanja od propisanog način rada startera. - Planira redosled radnji u radnom postupku, potrebe za alatom i materijalima, potrebe za prostorom i priključnicama energije i potrebno vrijeme. - Priprema listu za evidentiranje radnog postupka - Demontira, utvrđuje kvar, popravlja i montira starter. - Čisti generator od

124




izvođenju

učenik učenik

prašine i razne prljavštine. - Pregleda i mjeri stanje statorskih i rotorskih namotaj i namotaj releja. - Koristi tabelu kvarova startera. - Provjerava i utvrđuje stanje pokretnih mehaničkih elemenata. - Zamjenjuje neispravne elemente (ili podsklopove) ispravnim. - Podmazuje i čisti starter - Provjerava cjelinu sistema startera - Montira-postavlja starter na njegovovo ležište. - Podešava elemente rada startera. - Provjerava rad startera. - Evidentira radni postupak.

II AUTOMATSKO UPRAVLJANJE

- navodi elemente automatskog upravljanja realnog automehatroničkog sklopa, prateći to navođenjem elemenata idealizovanog kruga automatskog upravljanja. Primjer ABS.

- Prepoznaje senzor i njegov smještaj.

- Posmatra impulsni prsten i njegovu interakciju sa senzorom u kome nastaju upravljački signali.

- Prepoznaje elektronsku upravljačku jedinicu - regulator, njene ulazne i izlazne prikljucnice.

- Prepoznaje magnetni ventil za upravljanje radnom tečnošću.

- Poznaje glavni ventil i pedalu kočnice.

- Uočava povezanost

- jača samopouzdanje - Stiče osjećaj za red

- sematski prikaz - model - maketu

125




izvođenju

učenik učenik

- Navodi elemente automatskog upravljanja realnog automehatroničkog sklopa i pratii to navođenjem elemenata idealizovanog kruga automatskog upravljanja. Primjer ASR i ESD

- objašnjava ulogu pojedinih elemenata i eventualno njihovu sintetizovanu ili razloženu prirodu.

elemenata, određuje prirodu povezanosti (električnu, hidrauličnu, pneumatsku), i analizira princip rada ABS sistema.

- Elemente ABS sistema apstrahuje u idealizovanu sliku kruga automatskog upravljanja.

- Na osnovu toga svakom realni element označava nazivom i funkcijuom u krugu automatskog upravljanja.

- izrađuje razne posebne i zajedničke šeme električnu, hidrauličku, pneumatsku

- Na svakoj objašnjava zatvoreni krug automatskog upravljanja.

- Analizira o sintezi ili analizi funkcija svakog od elemenata automehatroničarskog sklopa.

i urednost u radu - Razvija interesovanje prema nauci i tehnici

RAZRED ČETVRTI




izvođenju

učenik učenik

I SISTEM ZA OSLANJANJE

-Navodi dijelove sistema za oslanjanje i objašnjava njihovu funkciju -Objašnjava postupak demontaže, kontrole, opravke i montaže elastičnih elemenata

-Demontira i kontroliše pogonski most -Zamjenjuje pogonski most - Demontira i kontroliše lisnate opruge - Demontira i

Vježbe: -Demontaža, opravka i montaža gibnja -Demontaža, kontrola, montaža zavojne i torzione opruge

126




izvođenju

učenik učenik

[gibnjeva, zavojnih i torzionih opruga] -Navodi elemente za prigušenje i objašnjava postupak demontaže kontrole, opravke i montaže -Upoznaje se sa postupkom demontaže, kontrole, opravke i montaže pneumatskog sistema oslanjanja -Objašnjava postupak održavanja hidropneumatskih oskonaca

kontroliše zavojne i torzione opruge -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira zavojne i torzione opruge - Demontira i kontroliše prigušivače - Demontira i kontroliše dijelove pneumatskog sistema oslanjanja - U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente pneumatskog sistema oslanjanja -Demontira, kontroliše, opravlja i montira hidropneumatske sisteme oslanjanja -Reguliše sistem oslanjanja -Provjerava funkcionalnost -Održava radno mjesto

-Razvija odgovornost prema bezbjednosti saradnika i korisnika usluga

-Demontaža, kontrola, opravka i montaža pneumatskog sistema oslanjanja -Podešavanje sistema oslanjanja

-Zna pojmom mekog i tvrdog vješanja -Poznaje sastavne dijelove i princip rada sistema za aktivno stabilizovanje vozila [AFS] -Definiše postupak demontaže, kontrole, opravke i montaže AFS sistema

- Demontira i kontroliše sistem za aktivno stabilizovanje vozila -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente sistema za aktivnu stabilizaciju vozila

Vježbe: Demontaža, kontrola, opravka i montaža sistema za aktivno stabilizovanje vozila

II SISTEM ZA UPRAVLJANJE

-Zna sastavne dijelove uređaja za upravljanje i navodi karakteristike različitih sistema za upravljanje [mehanički, mehanički sa pojačivačem,

-Demontira i kontroliše elemente upravljačkog sistema sa zupčastom letvom - U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira

Vježbe: -Demontaža, kontrola, opravka i montaža upravljačkog sistema sa zupčastom letvom -Demontaža, kontrola, opravka i montaža upravljačkog sistema

127




izvođenju

učenik učenik

hidraulični] -Objašnjava postupak ispitivanja upravljačkog sistema -Upoznaje se sa postupkom demontaže, kontrole, opravke i montaže mehaničkog sistema upravljanja - Upoznaje se sa postupkom demontaže, kontrole, opravke i montaže upravljačkog mehanizma sa servopojačivačem -Definiše postupak demontaže, kontrole, opravke i montaže hidrauličnih servouređaja -Objašnjava postupak kontrole uglova upravljačkih točkova

elemente upravljačkog sistema - Demontira i kontroliše pužni upravljački mehanizam -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente pužnog upravljačkog mehanizma -Demontira i kontroliše upravljački mehanizam sa servopojačivačem -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente upravljačkog mehanizma sa servopojačivačem -Podešava upravljački točak -Provjerava funkcionisanje sistema za upravljanje

-Jača osjećaj odgovornosti prema radnim zadacima -Razvija osjećaj preciznosti i bezbjednosti u radu

sa pužnim mehanizmom -Demontaža, kontrola, opravka i montaža upravljačkog mehanizma sa hidrauličnim pojačivačem

-Zna sastavne dijelove i princip rada elektronskog sistema za hidraulično upravljanje -Upoznaje se sa postupkom demontaže, kontrole i montaže elektronski vođenog hidrauličnog sistema za upravljanje -Objašnjava upravljački sistem sa električnim servouoravljačem -Definiše postupak demontaže

-Demontira, kontroliše i montira elemente za hidraulično upravljanje -Demontita i kontroliše upravljački sistem sa električnim servoupravljačem -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente upravljačkog sistema sa električnim servoupravljačem

Vježbe Demontaža,kontrola i montaža elektronskog sistema za hidraulično upravljanje -Demontaža, kontrola, opravka i montaža upravljačkog sistema sa električnim servoupravljačem

128




izvođenju

učenik učenik

kontrole, opravke i montaže upravljačkog sistema sa električnim servoupravljačem

III SISTEM ZA KOČENJE

-Navodi pojedine vrste sistema za kočenje, objašnjava princip rada i nabraja sastavne dijelove -Objašnjava postupak ispitivanja kočnica -Objašnjava postupak demontaže,kontrole, opravke i montaže: - doboš I disk kočnice - hidrauličnog kočionog sistema - ABS sistema za kočenje

-Demontira i kontroliše doboš kočnice -Uzavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira doboš kočnice -Demontira i kontroliše disk kočnice -Uzavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira disk kočnice -Demontira i kontroliše hidraulični prenosni mehanizam -Uzavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente hidrauličnog prenosnog mehanizma -Demontira i kontroliše motorne usporivače -Isušta vazduh iz kočione instalacije - Demontira i kontroliše dijelove ABS sistema -U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira ABS sistem

-Stiče osjećaj praciznosti u radu -Razvija odgovornost prema kvalitetu rada - Pokazuje potrebnu spremnost i sposobnost za timski rad

Vježbe: -Demontaža , kontrola, opravka i montaža sistema za kočenje

-Definiše pojam poprečne i uzdužne stabilnosti vozila -Navodi elemente sistema koji

-Demontira i kontroliše sistem za poprečnu i uzdužnu stabilnost vozila

Vježbe: -Demontaža, kontrola, opravka i montaža sistema za poprečnu i

129




izvođenju

učenik učenik

obezbjeđuju uzdužnu i poprečnu stabilnost vozila [ESP] -Definiše postupak demontaže kontrole, opravke i montaže sistema ESP

-U zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente sistema za poprečnu i uzdužnu stabilnost [ESP]

uzdužnu stabilnost vozila

IV KONTROLA KAROSERIJE

-Navodi konstruktivna izvođenja karoserije i okvira vozila -Upoznaje se sa načinom kontrole stanja karoserije -Objašnjava postupak korišćenja rasteznih i mjernih stolova -Objašnjava postupak otklanjanja kvarova i kontrole geometrije vozila

-Razvija stručnost i profesionalnu odgovornost

V DIJAGNOSTIKA NA VOZILIMA

- Zna postupke testiranja, podešavanja i povezivanja mehaničkih, hidrauličnih, pneumatskih, električnih i elektronskih sistema

- Identifikuje sisteme - Testira

funkcionalnost i vrši podešavanje mehaničkih komponenti

- Testira sistem za gorivo

- Montira linijske i visokopritisne distributivne pumpe za ubrizgavanje goriva i vremenski usaglašava rad motora

- Montira i testira brizgaljke

- Vrši testiranje i dijagnostifikovanje sistema koristeći odgovarajuću opremu za kontrolu i testiranje



- Utvrđuje podatke za

130




izvođenju

učenik učenik

podešavanje, posebno podatke koji se odnose na početni trenutak ubrizgavanja goriva i vrši podešavanje uz pomoć statičkih i dinamičkih metoda

- Testira i podešava razvod ventila

- Utvrđuje pritisak kompresije, upoređuje pritisak sa propisanim vrijednostima i vrši elektronsko testiranje ravnoteže cilindara

- Zna postupak dijagnostikovanja motornog vozila

- Zna dijagnostičke parametre radnih i propratnih procesa

- Zna postupak dijagnoze rada motora, uređaja za snabdijevanje gorivom i vazduhom

- Poznaje postupak dijagnoze sistema za paljenje smješe kod benzinskih motora

- Zna postupak ispitivanja ispravnosti sistema za podmazivanje

- Zna postupak dijagnostikovanja sistema za hlađenje

- Zna postupak kontrole sastava izduvnih gasova kod OTO motora

- Zna postupak kontrole dimnosti izduvnih gasova kod dizel motora

- Zna postupak kontrole akumulatora

- Zna postupak

- Testira i dijagnosticira pogonski motor pomoću različite opreme za testiranje [univerzalni tester,mototester, osciloskop i dr.] -Očitava dijagnostičke parametre -Testira sistem za ubrizgavanje dizel goriva -Dijagnostikuje sistem za paljenje smješe kod OTO motora - Ispituje sistem za podmazivanje motora - Ispituje sistem zahlađenje motora - Pomoću uređaja za kontrolu izduvnih gasova kod OTO motora utvrđuje njihov sastav - Kontroliše dimnost izduvnih gasova kod

-Razvija samostalnost i pouzdanost u radu - Uviđa važnost vrjednovanja kvaliteta sopstvenog rada

Vježbe: -Dijagnostikovanje pogonskog motora -Testiranje sistema za ubrizgavanje goriva kod dizel motora - Dijagnostikovanje sistema za paljenje smješe kod OTO motora -Kontrola sistema za podmazivanje -Ispitivanje sistema za hlađenje motora -Kontrola kvaliteta izduvnih gasova kod OTO motora -Kontrola dimnih gasova kod dizel motora -Kontrola akumulatora -Kontrola startera i alternatora -Pregled uređaja svjetlosne signalizacije -Ispitivanje snage motora i kontrola sistema za prenos snage

131




izvođenju

učenik učenik

- dijagnostikovanja startera i alternatora

- Zna postupak kontrole električnih instalacija na vozilu

- Zna kontrolu svjetlosno-signalnih uređaja na vozilu

- Zna postupak dijagnostificiranja sistema za prenos snage

- Poznaje dijagnostiku sistema za oslanjanje

- Zna dijagnostiku uređaja za upravljanje

- Zna postupak dijagnostike uređaja za zaustavljanje vozila

dizel motora pomoću uređaja za mjerenje dimnosti - Provjerava stanje akumulatora - Mjeri i kontroliše parametre alternatora i startera pomoću mjernih uređaja - Ispituje veze na električnim instalacijama - Kontroliše uređaje za osvjetljenje puta i označavanje vozila - Ispituje uređaje za davanje svjetlosnih signala - Ispituje snagu vozila i dijagnosticira sistem za prenos snage na probnim stolovima


Kaurin G., Lalić Z., Eksploatacija I održavanje motornih vozila, za mašinskog tehničara motornih vozila, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2004. Papić Z., Eksploatacija I održavanje motornih vozila 2, za mašinskog tehničara motornih vozila, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd,2005. Papić Z., Eksploatacija I održavanje motornih vozila 2, vježbe za mašinskog tehničara motornih vozila, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd,2005. Janković D., Motorna vozila 1, 2 za mašinskog tehničara motornih vozila, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2006 Janković D., Tehnologija obrazovnog profila za automehaničare, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2004. Tehnika motornih vozila (Fahkunde Kraftfahrzeugtechnik, Vollmer, Gmbh, Germany), Grupa autora, prevod Hrvatske obrtničke komore, Zagreb, 2006.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave: - Računar sa odgovarajućom programskom opremom, grafoskop, projektno platno, štampač Radionički stolovi sa stegama - Pomicno mjerilo, turpije, rucne stege, garnitura celicnih brojeva i slova, garnitura viljuškastih, okastih i imbus kljuceva, francuski kljuc, garnitura spiralnih svrdala, narezna svrdla, nareznice, okretaljka za nareznice, mikrometar za otvore, plasticni cekic, zaštitne

132

naočare, dubinomjer, mikrometar za spoljno mjerenje, pomicno mjerilo, stolna brusilica, stolna bušilica, rucna elektricna bušilica, rucne makaze za ravno i kružno sjecenje lima. -Pribor za lemljenje, okviri za rad na elektricnim instalacijama, digitalni multimetar, osciloskop, izvor stalnog stabiliziranog istosmjernog napona, elektricna stona bušilica, pribor za lakiranje i izolovanje namota. - Demonstracioni stolovi sa okvirima za panele, instrumente i energetskom jedinicom: - trofazni cetvorovodni izvor elektricne energije s kontinuiranom regulacijom 3x220V/3x0-220V 10A po fazi, jednofazni izvor elektricne energije iz elektricne mreže 220V, izvori stabilizovanih jednosmjernih napona +5V,1A 0-(+15)V,1A 0-(–15)V, 1A, akumulator 12V, 115Ah sa punjacem, demonstracioni paneli za demonstriranje rada pojedinih dijelova autoelektrike i autoelektronike, - Radni stolovi ucenika opremljeni s priključcima: mrežni napon za prikljucak mjernih instrumenata i demonstracionih tabli iz autoelektrike, - izvori stabiliziranih jednosmjernih napona +5V,1A 0-(+15)V,1A 0-(–15)V, 1A, islobodan par prikljucnica za signal po izboru sa upravljackog mjesta, - Mjerni instrumenti: ampermetri, voltmetri i osciloskop i drugi - Laboratorijski izvor sinusnog napona promjenjive frekvencije - 4 računara za ucenike - Radna mjesta sa opremom za održavanje vozila (po mogućnosti 6): motori za

rastavljanje, dijelovi motora, sklopovi, kolica sa alatom (ili komplet alata u kutiji), posuda za prihvatanje ulja iz motora, kada za pranje dijelova

- Jedno savremeno vozilo - Dizalica - Test uredaj za dijagnostiku univerzalni - Motortester

- Uređaj za analizu izduvnih gasova

- Sistem za odvođenje izduvnih gasova

- Mjerač pritiska u ulju i gorivu

- Mjerač kvaliteta tečnosti u kočnicama

- Uređaj za testiranje kočnica - Uređaj za mijenjanje pneumatika i balansiranje točkova i druga oprema.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja: Provjera znanja a vrši kroz praktičan rad na vježbama, najmanje jedna ocjena jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu u radionici i pisano (tehničko-tehnološka dokumentacija). Vrednovanje znanja a vrši se ocjenjivanjem praktičnih radova na vježbama u radionici i pisanih radova (tehničko-tehnološka dokumentacija). Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom peridu, od kojih najmanje jedna mora biti za praktični rad u radionici. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. Zaključna ocjena na kraju kraju nastavne godine izvodi se iz zaključnih ocjena u klasifikacionim periodima.

133

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika: Nastavnik praktične nastave: Visoka stručna sprema : diplomirani inženjer mašinstva, diplomirani inženjer elektronike Viša stručna sprema: Inženjer mašinstva ili elektrotehnike sa iskustvom na poslovima autoservisiranja ili završenim programom osposobljavanja iz automehatronike V stepen: VKV majstor odgovarajućeg usmjerenja (automehaničar) Saradnik u nastavi: IV stepen mašinski ili tehničar elektrotehnike sa iskustvom na poslovima autoservisiranja. Fond časova za nastavnika za područje elektrotehnike i elektronike - dva časa nedjeljno u prvom, tri časa drugom i trećem razredu, za teme označene sa Oblast elektrotehnika. Fond časova za nastavnika za područje mašinstva - pet časova nedjeljno u prvom, drugom i trećem razredu i četrnaest časova u četvrtom razredu.


Znanje


Predmeti Znanja

- Korištenja univerzalnog mjernog instrumenta - Rad sa osciloskopom

Osnovi elektrotehnike -Jačina električne struje, Električni napon, Električni otpor, Omov zakon

- Korištenje unimjera i viljuške za mjerenje napona akumulatora

Električne instalacije na motornim vozilima

- Akumulator, Osciloskop

- Električne instalacije I mašine Električne instalacije na motornim vozilima

- Sistemi na vozilu

-Sistemi na vozilu Osnovi mašinstva Tehnika motornih vozila Automehatronički sistemi

-Metali I legure -Mašinski elementi -Mehanika

-Elektro-hidrauličko/pneumatsko komandovanje i kontrola rada pojedinih sklopova sistema i vozila

Osnovi elektrotehnike i elektronike Električne instalacije i oprema na motornim vozilima Osnovi mašinsta Automehatronički sistemi

-Elektrotehnika -Elektronika -Hidraulika -Pneumatika -Mjerenje i regulacija -Komunikacioni sistemi

134

1.2.8. PRIVREDNA VOZILA 1. Naziv predmeta: PRIVREDNA VOZILA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Razred


T V

I

II

III 72 72

IV 66 66

Ukupno 138 138

T- teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe

V- vježbe


U okviru predmeta učenik : - usvaja znanja o sistemima privrednih vozila, - usvaja znanja o održavanju mehanizama i sistema privrednih vozila, - razumije oznake i simbole, zna da čita tehničke crteže, šeme i drugu tehničku dokumentaciju, - zna i upoznaje zakonske propise o priključnim uređajima i dodatnoj opremi, - razvija tehničku kulturu, preciznost i odgovornost, - ovladava stručnom terminologijom i stiče stručna znanja i vještine neophodne za cjeloživotno učenje, - poštuje životnu sredinu i stiče potrebna znanja o njenoj zaštiti.


RAZRED TREĆI




izvođenju

I UVOD U PRIVREDNA ( KOMERCIJALNA ) VOZILA

-Upoznaje vrste komercijalnih vozila -Razumije koncepciju gradnje -Upoznaje tehničku dokumentaciju pojedinih komercijalnih vozila

- Razlikuje pojedina komercijalna vozila (teretna, tegljači, zglobna, specijalna, autobusi, radna, ... )

- Razlikuje koncepciju gradnja ( pogon na zadnjem mostu, pogon na zadnjem i po potrebi na prednjem, pogon na više mostova)


II OKVIR I KAROSERIJA

-Upoznaje konstruktivna rješenja okvira ( šasije ) -Razumije uticaj konstruktivnih rješenja karoserije ( kabina i tovarni prostor-sanduk ) na nosivost, stabilnost, udobnost boravka i bezbijednost

-Razlikuje vrste profila ramanjihov položaj i način povezivanja -Uočava značaj oblika profila i uticaj na krutost, masu i izlazne karakteristike vozila

III TOČKOVI I PNEUMATICI

-Upoznaje, razumije i objašnjava sastav i vrste točkova, strukturu i oznake pneumatika privrednih vozila -Razumije zakonske propise i ograničenja koja se odnose na pneumatike

- Razlikuje vrste točkova ( ugao ivice oboda, simetrični i nesimetrični, jednodjelni i višedjelni, ... )

- Analizira i objašnjava oznake pneumatika privrednih vozila

- Objašnjava značaj uravnoteženosti točkova

Razvija naviku očuvanja okoline

IV SISTEM PRENOSA SNAGE

- Upoznaje, razumije i objašnjava

- Uočava razlike u dimenzijama i

136




izvođenju

mehanizme i elemente sistema prenosa snage privrednih vozila: - Spojnica: - Konstruktivne razlike spojnica i prenosnih mehanizama spojnica - privrednih u odnosu na putnička vozila, -Dvo- i više-diskosna spojnica, - Komandni mehanizmi sa pneumatskim servo-pojačalom, - Komandni mehanizmi za poluautomatsko i automatsko komandovanje spojnicom. Menjački prenosnik: - Konstruktivne razlike glavnih menjačkih prenosnika privrednih u odnosu na putnička vozila, - Automatski menjački prenosnici, planetarni menjački prenosnici, dopunski menjački prenosnici ( brzinski, za odvod snage, razvodnik pogona, za promjenu smjera kretanja kod radnih vozila) - Elektro-hidrauličko komandovanje i kontrola rada menjačkog prenosnika, elektro-pneumatsko komandovanje i kontrola rada m.p. - Zglobni prenosnik: - Konstrukcija i vrste zglobnih prenosnika privrednih vozila,

- konstrukcijama spojnica privrednih i putničkih vozila

- Detaljno analizira sastav dvo- i više - diskosnih frikcionih spojnica

- Upoređuje konstruktivna rješenja komandnih ehanizama spojnica sa i bez servo-pojačala

- Upoređuje komandne mehanizme za poluautomatsko i automatsko komandovanje spojnicom

- Detaljno analizira sastav menjačkog prenosnika

- Crta funkcionalnu šemu menjača

- Obrazlaže konstruktivne razlike menjača komercijalnih i putničkih vozila

- Uočava potrebu primjene dopunskih menjačkih prenosnika kod nekih privrednih vozila

- Analizira sastav i funkciju pojedinih dopunskih menjačkih prenosnika

- Analizira konstrukcije zglobnih prenosnika za razvod snage na više pogonskih mostova

- Uočava razlike glavnog,

- Razvija analitički pristup rješavanju problema, sposobnost uočavanja razlika i izvođenje zaključaka

- Stiče preciznost u radu

-Crta simbole hidraulične i pneumatske instalacije

137




izvođenju

- Zglobni prenosnici za razvod snage na više pogonskih mostova. - Pogonski most: - Konstruktivna rješenja mehanizama pogonskog mosta, složeni (dvostepeni ) glavni prenosnik, Blokirani diferencijalni prenosnik (mehanička blokada, automatska blokada višediskosnom spojnicom, Torsen diferencijal), Bočni reduktori, Elektro-hidrauličko i elektro- pneumatsko komandovanje i kontrola rada ogonskog mosta

diferencijalnog, blokiranog prenosnika i poluvratila u odnosu

- na putnička vozila - -Definiše ulogu bočnih reduktora privrednih vozila

- Detaljno obrazlaže funkcionalnu šemu elektro-hidrauličnog/pneumatskog komandovanja i

kontrole rada mehanizama i uređaja sistema prenosa snage

V SISTEM OSLANJANJA - Upoznaje, razumije i objašnjava sastav, funkciju i karakteristike mehanizama i elemenata sistema oslanjanja privrednih vozila:

Elastični oslonci: - -Gibnjevi ( osnovni, udvojeni-dopunski, parabolički ),

- Pneumatski elastični oslonci (elastični oslonac-mijeh, prečistači,regulatori, rezervoari, razvodnici,ventili, kompresor, ...),

- Hidropneumatski elastični oslonci.

Prigušivači oscilacija-amortizeri:

- Razlikuje pojedina konstruktivna rješenja mehanizama sistema

oslanjanja privrednih u odnosu naputnička vozila - Uočava prednosti i nedostatke pneumatskih i hidropneumatskih elastičnih u odnosu na mehaničke elastične oslonce

- Detaljno objašnjava sastav i ulogu uređaja pneumatskih i hidropneumatskih elastičnih oslonaca i amortizera

- Definiše ulogu: mehanizama za regulisanje krutosti oslanjanja, položaja i visine

- Razvija interesovanje za proučavanje novih tehnologija

- razvija tehničku kulturu

138




izvođenju

- Hidraulični i hidropneumatski amortizeri.

Mehanizam za regulisanje sistema oslanjanja: - Regulisanje krutosti, položaja- visine i nagiba nadgradnje.

Mehanizmi vođenja točkova privrednih vozila - Elektro-hidrauličko i elektro-pneumatsko komandovanje i kontrola rada sistema oslanjanja.

nadgradnje pneumatskog i hidropneumatskog sistema oslanjanja

- Uočava konstruktivne razlike mehanizama za vođenje točkova privrednih i putničkih vozila

- Detaljno objašnjava funkcionalnu šemu elektr-hidrauličnog/ pneumatskog komandovanja i kontrole rada sistema oslanjanja

SISTEM ZA UPRAVLJANJE - Upoznaje, razumije i objašnjava sastav, funkciju i karakteristike mehanizama sistema za upravljanje privrednih vozila:

Upravljački mehanizam Prenosni mehanizam Servouređaji: - -Servouređaji sa hidrostatičkim prenosom bez mehaničke veze upravljača i upravljanih točkova,

- Servouređaji sa zavojnim vretenom i razvodnikom unutar klipa,

- Servouređaj sa dejstvom na poluge prenosnog mehanizma,

- Pneumatski servouređaji,

- Uočava funkciju i razlike konstrukcija trapeza prenosnog mehanizma

- Analizira rad različitih upravljačkih mehanizama i servouređaja

- Definiše ulogu servouređaja za upravljanje na više mostova

- Detaljno objašnjava šemu i rad elektro-hidrauličnog i elektro-pneumatskog komandovanja i kontrole rada sistema oslanjanja

- Razvija sistematičnost u radu

139




izvođenju

- Servouređaji za upravljanje na sva četiri točka ili više mostova,

- Elektro-hidraulično i elektro- pneumatsko komandovanje i kontrola rada sistema oslanjanja.

VI SISTEM ZA KOČENJE - Upoznaje, razumije i objašnjava sistem za kočenje privrednih vozila:

- Sastav sistema (radna, pomoćna, parkirna, dopunska kočnica - usporivač)

Komandni mehanizam Prenosni mehanizam ( instalacija ): - Mehanička, hidraulična, pneumatska, hidropneumatska instalacija,

- Kompresor, pumpa,

- Uređaji za regulisanje parametara fluida (prečistači, regulacioni ventili,

antikoagulatori-antifrizeri, razvodnici, sigurnosni ventili, nepovratni ventili, prigušni ventili, ručni kočni ventili, akumulatori pritiska, spojničke glave, klipni motori-kočni cilindri,) Servouređaji Izvršni kočni mehanizmi-kočnice točkova:

- -Detaljno objašnjava sastav i funkciju pojedinih elemenata i mehanizama pojedinih kočnica

- Uočava složenost,tačnost izrade i značaj kvaliteta održavanja hidrauličnih, pneumatskih i ostalih komponenti sistema na efikasnost kočenja i bezbijednost saobraćaja

- Analizira sastav i detaljno objašnjava ulogu kočnog potpedalnog ventila, regulatora pritiska, antifrizera, ručnog kočnog ventila, prikoličnog kočnog ventila, zaštitno--prelivnog ventila, dvosmjernog ventila, ventila za pretkočenje prikolice, razvodnog ventila prikolice, ventila izjednačenja pritiska, zaštitno-relejnog ventila, reduktora pritiska, cilindričnih

- Povezuje uzroke i posledice

- Stiče samopouzdanje i sigurnost

-Crta simbole hidraulične i pneumatske kočione instalacije

140




izvođenju

-Simpleks, dupleks, duodupleks kočnice, -Mehanizmi dejstva na papuče doboš kočnica (S-mehanizam, mehanizmi sa klinovima, cilindri ), -Mehanizmi za podešavanje papuča doboš kočnica, -Disk kočnice privrednih vozila. Dopunski kočni uređaji (usporivači-retarderi ): -Motorski usporivač, -Elektromagnetni usporivač, -Hidrodinamički usporivači (primarni-„akvatarder“; sekundarni: linijski-„in-line“, paralelno postavljen-„off-line“ ) Elektro-hidraulično i elektro- pneumatsko komandovanje i kontrola rada sistema za kočenje.

motora ( kočnih cilindara ), ...

- Razlikuje i definiše pojedine servouređaje

- Obrazlaže uporedne karakteristike, uočava prednosti i nedostatke pojedinih kočnica: doboš-disk, simpleks-dupleks-duodupleks

- Definiše ulogu usporivača (retardera)

- Objašnjava princip rada i karakteristike usporivača postavljenog ispred mjenjača (primarni retarder-„akvatarder“)

- Objašnjava princip rada i karakteristike sekundarnog retardera

- Upoređuje sekundarni hidrodinamički „in-line“ i „off--line“ retarder

- Uočava i obrazlaže prednosti i nedostatke primarnog u odnosu na sekundarni retarder

- Detaljno analizira i objašnjava funkcionalnu šemu elektro-hidrauličnog i elektro- -pneumatskog komandovanja i kontrole rada sistema za kočenje

- Razvija interesovanje prema sticanju novih znanja u struci

141




izvođenju

VII POSEBNI UREĐAJI NA PRIVREDNIM VOZILIMA - Upoznaje, razumije i objašnjava:

- Uređaje za samoistovar i samoutovar (hidraulično podizanje tovarnog sanduka-kipovanje, dizalice, hladnjače, cisterne za tečnost, cisterne za praškaste materijale, komunalna vozila, vatrogasna vozila, ...)

- Priključni uređaji (vučna kuka, vučna viljuška, vučno sedlo).

- Analizira i detaljno objašnjava funkciju posebnih uređaja na privrednim vozilima

- Objašnjava šemu elektro-hidrauličnog i elektro-pneumatskog komandovanja radom posebnih uređaja


RAZRED ČETVRTI




izvođenju

I MOTORI SUS PRIVREDNIH VOZILA

Sistem za napajanje motora dizel gorivom i vazduhom

- Upoznaje, razumije i objašnjava:

- Niskopritisna (primarna- napojna) pumpa dizel goriva,

- Dvostepeni prečistač dizel goriva,

- „SEPAR“ pretprečistač sa mogućnošću ugradnje električnih grijača goriva,

- Linijska pumpa visokog pritiska,

- Prečistači vazduha komercijalnih vozila,

- Uređaj za pomoć

-Analizira i objašnjava princip rada visokopritisne, napojne i pojedinačnih visokopritisnih dizel pumpi -Uočava značaj kvaliteta prečišćavanja dizel goriva i ulogu dvostepenih i specijalnih prečistača -Detaljno objašnjava sastav i način rada regulatora rada dizel motora privrednih vozila -Objašnjava šemu kontrole i regulacije rada dizel motora

142




izvođenju

pri startovanju hladnog motora,

- Sistem ubrizgavanja dizel goriva sa pojedinačnim visokopritisnim pumpama (jedan cilindar-jedna pumpa),

- Regulatori režima rada dizel motora,

- Kontrola i komandovanje sistemom za napajanje dizel motora gorivom.


Sistem za startovanje motora komercijalnih vozila

- Upoznaje, razumije i objašnjava vrste, sastav i način rada startera

-Razlikuje konstrukciju startera privrednih i putničkih automobila

Sistem redukcije štetnih sastojaka izduvnih gasova

- Upoznaje, razumije i objašnjava vrste, sastav i način rada uređaja za smanjenje količine štetnih čestica u izduvnim gasovima:

- EGR sistem-recirkulacija dijela

izduvnih gasova, - Oksidacioni katalizatori,

- SCR ( Selective Catalytic Reduction) („Blue-Tec“ )-

- Selektivna Katalitička Redukcija izduvnih gasova,

- Kontrola i komandovanje sistemom redukcije emisije izduvnih gasova.

-Analizira zakonske propise i ograničenja u pogledu emisije štetnih čestica izduvnih gasova -Objašnjava način rada pojedinih uređaja,postupak kontrole sastava izduvnih gasova i intervencije na pojedinim komponentama -Detaljno objašnjava šemu sistema za kontrolu komponenti izduvnih gasova ( CO, HC, NOx, nesagorjelih/koksovanih čestica, dimnost )

- navikava se na brigu o zdravlju I očuvanju okoline

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora

Janković D., Janićijević J.: Tehnologija obrazovnog profila automehaničar, Zavod za udžbenike, Beograd, Janković D.: Tehnologija obrazovnog profila automehaničar, Zavod za udžbenike, Beograd, Lenasi J., Ristanović T.: Motori i motorna vozila, Zavod za udžbenike, Beograd, Janković D.: Motorna vozila I, II, Zavod za udžbenike, Beograd, Simić D.: Motorna vozila, Zavod za udžbenike, Beograd, Čevra: Motori i motorna vozila I, II,Školska knjiga, Zagreb, Modern Automotive Tehnology ( grupa autora ), EUROPA LEHRMITTEL

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Nastava se realizuje u učionici opremljenoj: računarom sa multimedijalnim paketom,

A/V sredstvima, grafoskopom, diaprojektorom I slajdovima, softverom za simulaciju rada sistema i mehanizama i elektro-hidrauličnih/pneumatskih uređaja kontrole i komandovanja sistema i mehanizama privrednih ( komercijalnih ) vozila, uzorci alata, modeli, šeme, mjerni instrumenti.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja

Provjera znanja a vrši se putem: - Usmenih odgovora, - Pisanih radova - testova (u svakom klasifikacionom proredu radi se najmanje po jedan test). Vrednovanje znanja a vrši se ocjenjivanjem: - Usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - Pisanih radova - testova Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom peridu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. Zaključna ocjena na kraju kraju nastavne godine izvodi se iz zaključnih ocjena u klasifikacionim periodima.

.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika:

Viskoka stručna sprema iz područja mašinatva 9. Povezanost sa drugim predmetima

Znanje


Predmeti Znanja

-Okvir i karoserija -Točkovi i pneumatici -Sistem prenosa snage i ostali sistemi

-Osnovi mašinstva -Praktična nastava -Tehnika motornih vozila -Automehatronički sistemi

-Legure metala -Mašinski elementi -Mehanika -Tehnologija

-Elektro-hidrauličko/pneumatsko komandovanje i kontrola rada pojedinih sistema i mehanizama privrednih ( komercijalnih ) vozila

-Osnovi elektrotehnike i elektronike -Električne instalacije i oprema na motornim vozilima -Osnovi mašinstva -Automehatronički sistemi

-Elektrotehnika -Elektronika -Hidraulika -Pneumatika -Mjerenje i regulacija -Komunikacioni sistemi

144

1.2.9. Engleski jezik, dopuna do maturskog standarda

Program predmeta nalazi se u posebnoj svesci.

2. STRUČNI ISPIT

2.1. ISPITNI KATALOG STRUČNO-TEORIJSKOG PREDMETA 2.1.1. AUTOMEHATRONIČARSKI SISTEMI

1. Naziv ispitnog kataloga: AUTOMEHATRONIČARSKI SISTEMI 2. Ciljevi ispita Na ispitu kandidat treba da pokaže poznavanje i upotrebu znanja iz predmeta Automehatronika, uz: - uspješnost traženja i upotrebe tehničkih podataka - poznavanje upotrebljivosti materijala, elemenata i razumijevanje tehničkih podataka - uspješnost logičkog povezivanja elemenata u veze i sisteme - način rada, metod provjeravanja i testiranja električnih, mehaničkih, hidrauličnih i pneumatskih veza i komponenti na automobilu

- poznavanje i pravilnu upotrebu mjernih i kontrolnih postupaka - znanje i razumijevanje teorijskih znanja na praktičnoj primjeni - odgovarajući pristup u izboru tehnoloških postupaka - poznavanje i poštovanje propisa sa područja zaštite na radu i zaštite okoline - poznavanje standarda i propisa i njihovu pravilnu upotrebu - objašnjenje i interpretaciju rezultata - odluke o racionalnoj upotrebi materijala, energije, vremena - upotrebu savremene informacione tehnologije. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na stručnom ispitu

Sadržaji Znanja i vještine

Uređaji za mjerenje i dijagnozu

- odi osnovnu opremu za mjerenje i kontrolu i objašnjava rukovanje sa njom

- Navodi vrste, dijelove i primjenu osnovne opreme za dijagnostiku

- Navodi vrste i namjenu pomoćne opreme za dijagnostiku - Zna postupke mjerenja i kontrole alatima, instrumentima i

uređajima - Zna način rada i uočava kvarove dijelova sklopova i sistema

automobila - Zna način korišćenja pomoćne dijagnostičke opreme - Zna vrste, karakteristike i način rada motortestera - Zna vrste, karakteristike i način rada univerzalnog

autotestera - Zna da prepozna greške pri mjerenju na motortesteru i

pomoćnoj opremi - Zna propise o održavanju dijagnostičke opreme

Pogonski agregati - Zna princip rada benzinskih i dizel motora - Zna dijelove oto i dizel motora

145

- Analizira funkciju i zajedničko djelovanje sastavnih dijelova motora

- Uočava uticaj mogućih kvarova dijelova motora na funkcionisanje sistema

- Upoređuje karakteristike pojedinih vrsta motora i uočava prednosti pojedinih od njih

- Zna zadatak, dijelove i uslove koji se postavljaju pred sistem za dovod goriva

- Upoređuje namjenu, karakteristike i prednosti pumpi sa različitim pogonima (mehanički, električni, hidraulički)

- Objašnjava pripremu gorive smjese - Kod sitema za paljenje motora objašnjava: kompletni

dijagrami strujnih kola, sisteme sa električnim otpornikom i bez njega, sisteme bez razvodnika, kontrolna strujna kola, primarno strujno kolo, dijagrame povezivanja, dijagram protoka struje

- Daje pregled sistema i karakteristike ubrizgavanja kod oto i dizel motora

- Zna način testiranja funkcije sistema za ubrizgavanje goriva kod oto i dizel motora

- Kod elektromotora i sitema za startovanje objašnjava: kompletni dijagram strujnih kola, dijagrame povezivanja, dijagram protoka struje

- Zna sisteme za napajanje oto motora gorivom (ubrizgavanje K –Jetronic, KL Jetronik, M Jetronik, L Jetronik i drugi )

- Zna sisteme za ubrizgavanje dizel goriva (sa i bez primjene računara ECU)

- Objašnjava ulogu senzora, elektronske mjerne jedinice, podstrekača

- Zna način kontrole/testiranja sistema za ubrizgavanje goriva - Objašnjava regulisanje sistema sa zatvorenim kolima - Zna podešavanje vremena i količine ubrizganog goriva u

cilindre motora - Objašnjava recirkulacija izduvnih gasova - Zna sistem za ubrizgavanje goriva Comon Rail - Za zadate uslove navodi postupke dijagnostifikovanja,

kontrole, podešavanja i održavanja na sistemina za dovod goriva

- Za zadate uslove navodi postupke dijagnostifikovanja, kontrole, podešavanja i održavanja na sistemina za paljenje

- Za zadate uslove navodi postupke dijagnostifikovanja, kontrole, podešavanja i održavanja na sistemina za odvod gasova

- Zna postupak lokalizovanja kvara/grešaka na elementima sistema za podmazivanje, hlađenje, dovod goriva i paljenje

- Uočava ulogu i povezanost u sistemu za dovod goriva: senzora, količine goriva, adaptacije smješe, katalizatora, sonde

Sitem za prenos snage - Zna dijelove, funkciju i karakteristike mehanizama i elemenata sistema za prenos snage

- Razumije rad sklopova kao funkcionalne cjeline na automobilu

- Za zadati primjer bira odgovarajuće postupke i obrazlaže kako se testiranjem i uz upotrebu raspoloživih uređaja sistematično otkriva greške na sklopovima

- Zna postupke lokalizovanja grešaka i kvarova i ocjene obima i

146

vrste grešaka - Navodi i objašnjava kriterijume za odlučivanje o racionalnosti popravke ili zamjene dijelova

- Analizira oštećenja pojedinih elemenata, utvrđuje i otklanja uzroke oštećenja


- Zna postupke kontrole geometrije dijelova ili sklopova, određuje stepen oštećenja, postupke i tehnologiju popravke

- Zna postupke Izvođenja potrebnih popravki, zamjenai podešavanja uz pomoć odgovarajućih alata i uređaja i provjerava funkcionisanje sklopova i sistema

Sistem za oslanjanje

- Zna dijelove, funkciju i karakteristike mehanizama i elemenata sistema za oslanjanje

- Zna karakteristike konvencionalnog sistema oslanjanja i postupke demontaže, kontrole, opravke i montaže sistema

- Zna karakteristike hidropneumatskog sistema oslanjanja i postupke demontaže, kontrole, opravke i montaže sistema

- Razlikuje konstruktivna rješenja sistema za oslanjanje i upoređuje karakteristike

- Uočava djelovanje sklopova kao funkcionalne cjeline na vozilu

- Analizira moguće neispravnosti sistema oslanjanja, uzroke i načine otklanjanja Zna postupke kontrole pravilnog i nepravilnog djelovanja pojedinih sklopova

- Uočava elemente za procjenu stepena oštećenja i upotrebljivosti dijelova

- Zna kritetijume za biranje odgovarajućih postupaka i sa testiranjem i upotrebom raspoloživih uređaja sistematično otkriva grešake na sklopovima sistema za oslanjanje

- Zna način upotrebe dijagnostičkih uređaja i informacione tehnologije pri otkrivanju i evidentiranju grešaka, traženju, obradi i upotrebi podataka

- Poznaje regulaciju sistema oslanjanja - Zna postupke lokalizovanja grešaka i kvarova i ocjene obima i

vrste grešaka - Navodi i objašnjava kriterijume za odlučivanje o racionalnosti

popravke ili zamjene dijelova

Sistem za upravljanje - Zna vrste i karakteristike sistema za upravljanje - Zna postupak ispitivanja funkcionisanja sistema za

upravljanje i sistematično otkrivanje grešaka na sistemu za upravljanje

- Zna postupak demontaže, kontrole i montaže sistema upravljanja i njihovih sklopova


- Upoređuje karakteristike sistema za upravljanje s obzirom na princip rada

- Zna kriterijum izbora odgovarajućih postupaka i testiranje uz upotrebu raspoloživih uređaja radi sistematičnog otkrivanja grešaka na sklopovima

- Zna kako se prepoznaje i kontroliše pravilan i nepravilan rad pojedinih sklopova

- Zna način upotrebe dijagnostičkih uređaja i informacione tehnologije pri otkrivanju i evidentiranju grešaka, traženju,

147

obradi i upotrebi podataka - Uočava elemente, važne za optimalnu odluku o načinu

popravke ili zamjene pojedinih elemenata ili sklopova - Poznaje pravila odlaganja otpadnih materijala

Sistem za kočenje - Zna vrste i karakteristike sistema za kočenje - Navodi i objašnjava: - standarde u vezi sa sistemom za kočenje - sile i pritisak na liniju kočenja - servisiranje i granice potrošenosti - procjenu rezultata testiranja sistema za kočenje - neispravnosti kod sistema za kočenje i moguće posljedice - Zna postupak ispitivanja funkcionisanja sistema za kočenje

i sistematično otkrivanje grešaka na sistemima za kočenje - Zna postupak demontaže, kontrole, zamjene i montaže

različitih sistema za kočenje i njihovih sklopova - Zna postupke popravke i podešavanja hidrauličnih

sistema za kočenje - Zna vrste, konstrukciju i funkciju ABS i TCS sistema - Zna postupke lokalizovanja grešaka i kvarova i kriterijume

ocjenjivanja obima i vrste grešaka - Upoređuje karakteristike sistema za kočenje s obzirom na

princip rada - Analizira rad sklopova - objašnjava konstrukciju sklopova ili sistema i princip rada

kod hidrauličnih sistema za kočenje - Zna način otkrivanja neispravnosti kod različitih sistema za

kočenje i kod njihovih komponenti - Zna kriterijum izbora odgovarajućih postupaka i testira, uz

upotrebu raspoloživih uređaja radi sistematičnog otkrivanja grešaka na sklopovima

- Zna način testiranja kočnice uz pomoć testera sa valjcima - Kod provjere rada kočnica na valjcima za testiranje zna

elemente za prepoznavanje pravilan i nepravilan rad pojedinih kočnica,

- Zna kako se testira pritisak na hidrauličnim sistemima uz pomoć opreme za testiranje i mjerenje (testovi za isticanje tečnosti za kočenje, za nizak i visok pritisak)

- - Zna elemente prepoznavanja i način kontroliše pravilanog

i nepravilnog rada pojedinih sklopova - Zna postupak testiranja funkciju ABS i TCS sistema - Zna postupak testiranja i analizira rad kontrolnih

elemenata aktuatora - Zna postupak testiranja funkcija komponenti kočionog

sistema u saglasnosti sa preporukama proizvođača uz pomoć dijagrama strujnih kola

- Zna način čitanja grešaka iz memorije - Zna postupak testiranje i dijagnostifikovanje sistema uz

pomoć odgovarajuće opreme za testiranje i kontrolu - Zna postupak mjerenja otpora, napona, struje - Zna postupak kontrole funkcije električnih i elektronskih

komponenti i sklopova - Poznaje pravila odlaganja otpadnih materijala

Sistemi udobnosti i bezbjednosti

- Zna karakteristike, građu, izvedbu i funkciju sistema udobnosti

- Opisuje konstrukciju i funkciju sistema za klimatizaciju i

148

grijanje s elektronskom kontrolom (ventilacija, sistem grijanja koji zavisi od rada motora i nezavisni sistem za grijanje)

- Opisuje funkcije sistema za kontrolu bezbjednosti (sistem s vazdušnim jastucima, sistemi za ograničavanje pomijeranje tijela korisnika vozila (pojasevi), informacioni sistemi, sistemi kojima se kontroliše visina svjetla iz farova, sistemi za centralno zaključavanje vrata, imobilizatori vozila, kontrola brzine kretanja vozila, alarmni sistemi)

- Razlikuje aktivnu i pasivnu bezbjednost - Zna karakteristike, postupke i metode ugrađivanja i

održavanja dodatnih uređaja i sistema udobnosti i bezbjednosti, uz poštovanje standarda i propisa

- zna postupke dijagnostifikovanja, izvođenja mjerenja, kontrole, podešavanja, održavanja, popravke – otklanjanje grešaka i smetnji i ugradnja sistema za grijanje i hlađenje

- zna postupke dijagnostifikovanja, podešavanja, održavanja i ugradnje dodatne opreme

- zna postupke dijagnostifikovanja, izvođenja kontrole, podešavanja, održavanja, otklanjanja grešaka i smetnji, kodiranje (regulatora) sistema pasivne i aktivne bezbjednosti na automobilu

- zna postupke dijagnostifikovanja, izvođenja mjerenja, kontrole, održavanja, i priklučivanja električnih i elektronskih sklopova i uređaja

- poznaje normative proizvođača za upotrebu vremena i materijala

4. Tip ispita Usmeno. Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po složenosti na odgovarajući način – da budu iz različitih taksonomskih kategorija i iz različitih tematskih oblasti, kako bi težina pitanja (zbirna) na svakom ispitnom listu bila ista. Detaljan spisak ispitnih pitanja sastavlja se na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u ispitnom katalogu. Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. Usmeni ispit traje najviše 20 minuta. Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na predlog ispitivača. 5. Dozvoljena pomagala Pomagala nijesu dozvoljena. 6. Literatura i drugi izvori

Za kandidate je preporučena literatura i drugi izvori data u katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika.

149

2.2. STRUČNI RAD 1. Naziv ispitnog kataloga: Ispitni katalog praktičnog dijela stručnog ispita- stručni rad

2. Ciljevi ispita

Na praktičnom dijelu stručnog ispita kandidat treba da pokaže: prepoznavanje i analizu privrednih procesa i problema sa različitih apekata,

- poznavanje i poštovanje važećih zakona i drugih propisa u državi, - pravinu upotrebu stručne terminologije, - stepen povezanosti stručnoteoretskih i praktičnih znanja, - samostalnost u uočavanju problema, njihovom rješavanju, predstavljanju i vrjednovanju

predloženih rješenja, - samostalnost u korišćenju literature i drugih izvora, sistematičnost u radu, - poznavanje propisa za obezbjeđenje zaštite na radu i zaštite okoline - racionalno korišćenje materijala, vremena, energije, - samostalnost u komunikaciji, predstavljanju i argumentovanju stavova.

3. Uputstvo za sprovođenje praktičnog dijela stručnog ispita

Kandidat za praktični dio stručnog ispita priprema projektni zadatak. Sadržaj izadataka na ispitu određen je okvirnim spiskom zadataka ili njihovom kombinacijom, datih u ispitnom katalogu. Nastavnici/aktivi definišu konkretne, pojedinačne zadatke, koji treba da su ujednačeni po težini za sve kandidate, usaglašeni između nastavnika stručno- teorijskih predmeta i praktične nastave. Elementi zadatka zavise od tipa zadatka i, po pravilu, treba da sadrže stavke date u tabeli 4. ovog poglavlja. Sastavni dio praktičnog dijela stručnog ispita je odbrana urađenog zadatka. Kandidat radi zadatak samostalno, u toku školske godine u kojoj završava razred. Ispitni odbor propisuje početak, završetak i rok predaje radova.

4.Okvirni spisak zadataka za stručni rad

Sadržaj zadatka Elementi zadatka

Mjerenje na sastavnim dijelovima motora, upoređivanje sa vrijednostima, definisanim od strane proizvođača, podešavanje/popravka

- Preuzimanje vozila - Dijagnostifikovanje i

lokalizovanje grešaka

Ispitivanje, podešavanje ili popravka sistema za dovod goriva i mjerenje parametara

Testiranje i podesavanje sistema za paljenje

Testiranje i podešavanje sitema za ubrizgavanje goriva

Utvrđivanje stanja na sistemu za oslanjanje i podešavanje/popravka

Utvrđivanje stanja na sistemu za upravljanje i podešavanje/popravka

Utvrđivanje stanja na nosećem sistemu i podešavanje/popravka

Utvrđivanje stanja na sistemu za prenos snage i podešavanje/popravka

Dijagnostifikovanje i servisiranje kočionog sistema

Lokalizovanje i otklanjanje grešaka na elementima sistema za podmazivanje, hlađenje i dovod goriva

150

Sadržaj zadatka Elementi zadatka

Popravka odnosno zamjena mehaničkih, električnih odnosno elektronskih dijelova, sklopova sistema za oslanjanje, uz upotrebu dijagnostičkih uređaja za traženje kvarova i pravilno odlučivanje o njihovom izboru, gladajući na vrstu zahtijevanih mjerenja

- Priprema, planiranje i

organizacija posla/radnog zadatka

- Izvođenje odnosno

koordinacija i nadzor izvođenja posla u grupi

- Izdavanje računa za izvršeni

posao - Predaja vozila - Predstavljanje i kritički

osvrt na urađeni posao

Popravka odnosno zamjena mehaničkih, električnih odnosno elektronskih dijelova, sklopova sistema za upravljanje, uz upotrebu dijagnostičkih uređaja za traženje kvarova i pravilno odlučivanje o njihovom izboru, gladajući na vrstu zahtijevanih mjerenja

Popravka odnosno zamjena mehaničkih, električnih odnosno elektronskih dijelova, sklopova sistema za kočenje, uz upotrebu dijagnostičkih uređaja za traženje kvarova i pravilno odlučivanje o njihovom izboru, gladajući na vrstu zahtijevanih mjerenja

Dijagnostika na električnim i elektronskim uređajima, pronalaženje mjesta grešaka/kvarova i popravka

Provjeravanje, podešavanje ili otklanjanje uzroka kvara na uređajima za smanjenje štetnje emisije izduvnih gasova

Provjeravanje stanja svjetlosne signalizacije i podešavanje

Mjerenje, utvrđivanje stanja i izvođenje uravnoteženja točkova, savjetovanje pri izboru odgovarajućih pneumatika gledajući na tip vozila, uputstva proizvođača i zakonske propise

Popravka elektronskog sistema za hlađenje i grijanje

Popravka i ispitivanje: - sistema za snadbijevanje vozila energijom - sistema kojim je elektromotor pogon (otvaranje stakala,

brisači, krov...) - sistema za grijanje

Usmeni odgovori odnosno odbrana zadatka/rada traje najviše 20 minuta.

5. Ocjenjivanje znanja i vještina Ispitni odbor priprema kriterijume za ocjenjivanje. U sljedećoj tabeli daje se prijedlog za udio pojedinih elemenata pri izradi zadataka u konačnoj ocjeni:

Oblast ocjenjivanja Broj bodova

Planiranje 5

Izvođenje 60

Dokumentovanje 10

Usmena odbrana 20

Ukupno bodova 100

Ocjena Broj bodova

odličan 89-100

vrlodobar 76-88

dobar 63-75

dovoljan 50-62

nedovoljan 0-49

6. Dozvoljena pomagala

151

Na obrani stručnog rada nijesu dozvoljena pomagala.

7. Literatura i drugi izvori Za e je preporučena literatura i drugi izvori objavljena u katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika.

3.OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA

R. Br.

Naziv predmeta Obavezni načini provjeravanja znanja


Usmeno, pisano


Usmeno, pisano

3. Osnovi mašinstva Usmeno, pisano

4. Tehnika motornih vozila Usmeno, pisano


Usmeno, pisano, praktičan rad na vježbama

6. Preduzetništvo Usmeno

7. Praktična nastava Praktičan rad u radionici, pisano (tehničko-tehnološka dokumentacija)

8. Privredna vozila Usmeno, pisano

4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA

U sljedeći razred prelaze učenici koji su na kraju školske godine pozitivno ocijenjeni iz svih predmeta tog razreda, realizovali slobodne aktivnosti i ako su obavili profesionalnu praksu, koja je predviđena nastavnim planom obrazovnog programa AUTOMEHATRONIĆAR. Za završetak srednjeg stručnog obrazovanja u četvorogodišnjem trajanju za obrazovni program-AUTOMEHATRONIĆAR, potrebno je završiti četvrtu godinu obrazovanja sa pozitivnim ocjenama iz svih nastavnih predmeta i položiti stručni ispit. Stručni ispit za obrazovni program AUTOMEHATRONIĆAR sastoji se iz:

pismenog ispita iz maternjeg jezika i književnosti pismenog /usmenog/ ispita matematike ili engleskog jezika usmenog ispita iz Automehatronike stručnog rada sa odbranom.

5. NAČIN PRILAGOĐAVANJA UČENICIMA SA SMETNJAMA U RAZVOJU

Za e sa smetnjama u razvoju odnosno sa posebnim obrazovnim potrebama obrazovni program se izvodi: -prilagođavanjem uslova izvođenja uz dodatnu stručnu pomoć, u skladu sa Zakonom o usmjeravanju djece sa posebnim potrebama. Škola treba da u roku od 30 dana uradi individualni plan, na osnovu važećeg, uzimajući u obzir stav da učenici treba da postgnu iste standarde znanja u svim nastavnim predmetima. -prilagođavanjem programa tako da se određeni sadržaji zamjenjuju njihovim ekvivalentima, koji omogućavaju dostizanje istog stručnog standarda, odnosno stručnih kompetencija. Obrazovanje a sa smetnjama u razvoju može se produžiti najviše za jednu godinu.

6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH - Program iz stručnog obrazovanja koji su pripremljeni za mlade izvode se i za odrasle

152

u skladu sa polaznim osnovama za prilagođavanje izvođenja obrazovnih programa obrazovanju odraslih tako da: - iz nastavnog plana se izostavljaju predmeti fizičko vaspitanje i slobodne aktivnosti, koji time prestaju biti uslov za završetak obrazovanja. Škola je obavezna da odraslima ponudi sportske aktivnosti kojima se odrasli mogu dobrovoljno priključiti; - škola izradi prilagođen program praktičnog obrazovanja s obzirom na poslove i zadatke koje obavlja učesnik obrazovanja; - za odrasle ne vrijede uslovi za napredovanje koji su određeni u programima nego uslovi, koje utvrdi škola u nacrtu izvođenja obrazovnog programa za odrasle;

- provjeravanje znanja se izvodi putem ispita pri čemu se uzimaju u obzir načini provjeravanja znanja (usmeno, pismeno, vježbe, praktični rad) određeni obrazovnim programom;

- 7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA

R.br. Nastavni predmeti Stručna sprema

Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika


VSS Diplomirani inženjer elektrotehnike


VSS Diplomirani inženjer elektrotehnike

3. Osnovi mašinstva VSS Diplomirani inženjer mašinstva

4. Tehnika motornih vozila VSS Diplomirani inženjer mašinstva


VSS Diplomirani inženjer mašinstva Diplomirani inženjer elektrotehnike

6. Preduzetništvo VSS -Diplomirani ekonomist

7. Praktična nastava Diplomirani inženjer mašinstva Diplomirani inženjer elektrotehnike Inženjer mašinstva ili elektrotehnike sa iskustvom na poslovima autoservisiranja ili završenim programom osposobljavanja iz automehatronike VKV majstor odgovarajućeg usmjerenja (automehaničar) Saradnik u nastavi: mašinski ili tehničar elektrotehnike sa iskustvom na poslovima autoservisiranja

8. Privredna vozila Diplomirani inženjer mašinstva

8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA - Školski oblik

9. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE

Red. Broj

Naziv premeta Razred Ukupno časova

Vrsta nastave

Broj časova kod kojih se odjeljenje dijeli na grupe

T P(V) T P(V)


I, II 144 144

2. Električne instalacije i oprema na

I, II, III, 216 216

153

motornim vozilima

3. Osnovi mašinstva I, II 144 144 4. Tehnika motornih

vozila I, II, III 288 288


III, IV 276 138 138 276

6. Preduzetništvo IV 33 33

10. Praktična nastava I, II, III, IV

1290 1290 1290

11. Privredna vozila III, IV 138 138

10. PROFESIONALNA PRAKSA

Učenici I, II I III razreda nakon završetka nastavne godine obavljaju profesionalnu praksu u trajanju od 15 dana u prvom razredu , 20 dana u drugom i trećem razredu, u skladu sa nastavnim planom. Profesionalna praksa se izvodi u radionicama, koje raspolažu kadrovskim i materijalnim uslovima, u skladu sa obrazovnim programom. Za izradu programa profesionalne prakse i njenu realizaciju zadužena je škola. Program profesionalne prakse mora biti u korelaciji sa programom stručno teorijskih predmeta i praktične nastave. O realizaciji programa profesionalne prakse je obavezan da vodi dnevnik profesionalne prakse. U dnevniku po danima upisuje sadržaje rada. Dnevnik profesionalne prakse potpisuje lice zaduženo za realizaciju programa. Podatke o profesionalnoj praksi (ime i prezime , mjesto i vrijeme izvođenja) evidentiraju se u posebnim rubrikama u odjeljenskim knjigama. Profesionalna praksa se ne ocjenjuje, ali je uslov za završetak razreda.

11.SLOBODNE AKTIVNOSTI

Slobodne aktivnosti su sastavni dio nastavnog plana i obrazovnog programa. Koncepcija slobodnih aktivnosti zasniva se na tome da doprinesu rasterećenju a, da pomognu njihovu socijalizaciju, ali i da da upotpune, prošire i prodube znanja i kompetencije a a. Program slobodnih aktivnosti radi škola, polazeći od utvrđenog broja časova u nastavnom planu (u I, II i III razredu po 36 časova, a u IV-33 časa godišnje). Program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godišnjeg plana rada škole. Uspješnost a na slobodnim aktivnostima se ne ocjenjuje, ali su učenici obavezni da realizuju sadržaje slobodnih aktivnosti. Okvirni program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godišnjeg plana rada škole, a sastoji se iz tri cjeline: - Sadržaji vezani za opšteobrazovno područje: dani sporta, ekološke aktivnosti, filmske, pozorišne, muzičke predstave i likovne izložbe, posjeta istorijskim spomenicima, muzejima, sajmu knjiga i dr.

- Obavezni sadržaji vezani za stručno-teorijsko područje: posjete institucijama i preduzećima koja su stručno vezana s obrazovnim programom koji se realizuje, posjete sajmovima informatike, tehnike i nastavne tehnologije, učešće na stručnim predavanjima i takmičenjima u poznavanju određenih oblasti.

- Sadržaji po izboru: učešće u raznim sekcijama (sportska, dramska, literarna, muzička, likovna, informatička, prva pomoć, saobraćajni propisi, Internet klub i dr); socijalni rad; organizovanje dopunske i dodatne nastave i dr.

154

U IZRADI KATALOGA ZNANJA ZA OBRAZOVNI PROGRAM AUTOMEHATRONIĆAR UČESTVOVALI SU: Dragoljub Draganić, dipl. maš. ing, Prva stručna škola Nikšić Nataša Pajović, dipl. maš. ing, Srednja stručna škola »Ivan Uskoković« Podgorica Nikola Gojković, dipl. maš. ing, Srednja stručna škola »Vukadin Vukadinović« Berane Radmila Čogurić, dipl. el. ing, Srednja elektrotehnička škola »Vaso Aligrudić« Podgorica Andrej Božanović, dipl. el. ing, Mješovita srednja škola »Mladost« Tivat Milutin Ražnatović, maš. ing, Udruženje zanatlija motornih vozila Crne Gore Zora Bogićević, dipl. maš. ing, Ispitni centar, koordinacija Stručni kolsuntanti: Herbert Tutscner, Bundesinstitut fur Berufsbildung (BIBB), Deutschland, GTZ Michael Wiechert, Bundesinstitut fur Berufsbildung (BIBB), Deutschland, GTZ Hans Dirk, Stručna škola Hanover, Deutschland, GTZ

crna gora ministarstvo prosvjete i nauke obrazovni · pdf file- definiše električni...

Documents