cuadernos de comunicación 3

64

Upload: catedra-unesco-pucmm

Post on 10-Mar-2016

409 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

Reivindicación del creole

TRANSCRIPT

Page 1: Cuadernos de Comunicación 3
Page 2: Cuadernos de Comunicación 3
Page 3: Cuadernos de Comunicación 3

1

Page 4: Cuadernos de Comunicación 3

2

Page 5: Cuadernos de Comunicación 3

3

Mons. Rektè Agripino Nuñez Collado

Vwa soulajman ak lespwa

Editoryal

Gen preske tuazan ki pase depi tranbleman tè a kite pèp ayisyen an, an patikilye nan Pòtoprens, nan dezolasyon y ak dezespwa. Anpil sektè dan le mond, pami yo plizyè lidè politik,

entèprete trajedi sa a kòm yon envitasyon pou solidarite ak kolaborasyon. Yo òganize yon plizyèforòm entènasyonal ak konferans y s avèk kòm objektif pou jwenn fason pou ede pèp ayisyen an.La Dominikani figire pami premye peyi ki montre solidarite pou peyi frè a, puiske pwòp Prezidan Peyi a, doktè Leonel Fernández, te reponn prezan an Ayiti pou chèche konnen nan ki fòm la Dominikani ka kontribye pou fè fas a ijans ki pi enpòtan yo .Kantin ekonomik yo, teknisyen nan domèn kominikasyon ak teknisyen Kòporasyon Dominikèn Antrepriz Elektrik Leta yo(CDEE), te pratikman al abite nan peyi frè a pou pote manje, retabli sèvis kominikasyon ak elektrisite.Nan peyi nou jès solidarite yo te miltipliye sou fòm maraton ak inisyativ prive ki, nan divès fason, te reponn prezan pou pote soulajman pou viktim yo.Yon lòt fwa ankò nap poze aksyon pou kontinye bèl konduit sa yo men fwa sa a ak lòt vwa, lòt nesesite ak lòt rezon ki fè depi Pontificia Universidad Catolica Madre y Maestra, nan Chè INESKO pou Kominikasyon, Demokrasi, ak Gouvènans ki nan PUCMM ak sipò Inyon Ewopeyèn nou bay tèt nou pou objektif ak anpil anpil efò favorize yon gwo rapwoch-man ant Ayiti ak la Dominikani.La vi kotidyen de nasyon sa yo, ki tèlman pwòch eki poutan pa moman si elwaye epi chaje prejije, envite Akademi pa li a kolabore nan ranfòse relasyon yo epi konnen pi byen reya-lite tou de peyi yo.Nan Chè INESKO Pontificia Universidad Católica Madre y Maestra nou gen yon resous ki gen anpil valè epi nou santi nou fyè de Direktris Chè a ansanm ak tout ekip jounalis ki gen menm enterè avè nou ke se swa nan klas yo oubyen nan medya kominikasyon yo. Se yon resous ki ka ranfòse pou pote yon kontribisyon enpòtan anpil ak jounalis tou de peyi yo ki gras ak talan yo, kapasite pwofesyonèl yo, kapab sèvi kòm katalizè nan amelyorasyon epi pi bon konesans sou relasyon ayisyano-dominiken yo.Chè INESKO a kreye yon pwojè ki te jwenn sipò Inyon Ewo-peyèn. Se akò pou jounalis Ayiti ak Dominikani travay men nan men, pou aji nan yon sans pozitif epi tou chèche kon-nen nan ki fòm medya kominikasyon yo ka sèvi kòm san drapo nan konstriksyon pon kominikasyon ki korèk pou yon antant apwopriye.Chè INESKO pou Kominikasyon, Demokrasi, ak Gouvènans ki nan PUCMM te òganize aktivite ak direktè medya laprès an Ayiti epi la Dominikanianan objektif pou jwenn yon kon-sètasyon sou metye jounalis envestigasyon an.Mwen gen espwa ke chemen ki kòmanse trase a ap kon-tribye a aparisyon lòt inisyativ, nan lòt nivo, pou yon pi bon konpreyansyon, epi bon jan relasyon ant de peyi yo.Egzanplè KAYE KOMINIKASYON sa a ofri liy direktris, ana-liz, agiman epi vizyon akademik yon pati nan sa ki reyini nou yo, nan entansyon pou medya kominikasyon peyi Do-minikani ak Ayiti reyisi fè efò ki mache ansanm.Lè nou felisite Chè INESKO Pontificia Universidad Católica Madre y Maestra nou an nou swete ke bi ak objektif pwojè sa a jwenn anpil siksè.

Page 6: Cuadernos de Comunicación 3

4

Mirarnos de frente

Dibujo infantil en la escuela Nueva Esperanza en Leogane.Desen timoun nan lekòl Nouvèl Esperans nan Leogàn.

Más y Mejor periodisMo, para que el

prejuicio no Mate la

noticia

Ann gade youn lòt fas a fas

Pi bon pratik nan metye jounalis, pou prejije pa touye enfòmasyon

Page 7: Cuadernos de Comunicación 3

5

Page 8: Cuadernos de Comunicación 3

6

Se chèf Redaksyonl Listín Diario, epi profesè nan Depatman Kominikasyon Sosyal nan

Pontificia Universidad Católica Madre y Maestra, nan Distri Nasyonal, peyi Dominikani. Jounalis, direktris Chè INESCO pou Kominikasyon Demokrasi ak Gouvènans, ki nan PUCMM ak tout pwojè Lòt kout je sou reyalite ayisyano-dominiken: pou yon pi bon pratik metye jounalis, ke Inyon Ewopeyèn finanse

Jefa de Redacción de Listín Diario y Profesora de

Comunicación Social de la Pontificia Universidad Catolica Madre Maestra.Periodista, directora de la Cátedra Unesco de Comunicación, Democracia y Gobernabilidad con sede en la PUCMM, y del proyecto Nuevas miradas para la realidad dominico-haitiana: más y mejor periodismo, financiado por la Unión Europea.

un enfoque de derechos empodera a actores

de la sociedad civil de herramientas para una mejor

comunicación

Yon fokis sou dwa baY aktè sosYete sivil Yo pouvwa ak zouti pou Yon pi bon

kominikasYon

* *

Page 9: Cuadernos de Comunicación 3

7

reivindicación del creole

en kreyòl ayisyen, creole haitiano, se hizo la priMera revolución en esta región

Defans Kreyòl la

Premye revolisyon rejyon an fèt an kreyòl ayisyen

María Suárez Toro*

A raíz de la más reciente catástro-fe, el mundo conoció una rea-lidad hasta entonces ignorada; Haití tiene un idioma mayorita-

rio, nacido al calor de la primera revo-lución de América Latina y el Caribe, en la que esclavos y esclavas crearon su propio lenguaje como un elemento adicional de resistencia.Rodny Laurent Estéus, lingüista hai-tiana y profesora del creole haitiano en la Universidad Estatal de Haití, y la lin-güista puertorriqueña Cándida Gonzá-lez, a punto de concluir su doctorado en esta materia, ofrecieron sus reflexiones a Cuadernos de Comunicación en el momento en que la dirección de la Cá-tedra UNESCO de Comunicación de la PUCMM, añadía argumentos a la deci-sión de publicar en español y en creole.Cándida González subraya que “el len-guaje no es sólo una forma de comu-nicación, sino también una expresión de la visión del mundo”. Rodny Laurent sostiene que esta es la lengua que re-coge toda la experiencia haitiana y la suya propia. “Estudié lingüística -rela-ta- porque aunque me interesó la me-dicina y la agronomía, me faltaban co-nocimientos para responder bien en la entrevista y exámenes de ingreso. Por eso me fui a la lingüística, y comprendí que era una ciencia humana bien im-portante; que toda la experiencia hai-tiana, y la mía propia, estaban conteni-das en el creole”. “Descubrí que al estar hablando en un idioma, se está expresando toda una vivencia. Incluso al soñar en ese idio-ma, se va más allá; y eso es igualmen-te importante porque hubo muchas cosas que no se pudieron expresar en esa lengua debido a que las reglas de ese idioma no estaban escritas y has-ta hace poco, no había siquiera libros donde aprenderlo”.

Entèvyou Maria Suarez Toro*

Tranbleman tè ki pase an Ayiti 12 janvye 2012, te fè le mond aprann yon verite yon pat ko janm konnen; Ayiti gen yon

lang majoritè, ki fèt nan chalè pre-mye revolisyon Amerik Latin ak Ka-rayib yo, nan revolisyon sa a, esklav fanm ak gason te kreye pwòp lang yo kòm yon eleman rezistans anplis.Rodny Laurent Estéus, lengwis ayi-syèn, pwofesè kreyòl ayisyen nan Inivèsite Leta Ayiti a, ansanm avèk lengwis pòtorikèn Cándida González, ki ap prepare tèz doktora li sou sijè a, te bay Kaye Kominikasyon refleksyon yo nan moman direksyon Chè INES-KO ki nan PUCMM, tap pote agiman pou desizyon pibliye an espanyòl ak kreyòl.Cándida González souliye: “langaj pa sèlman yon fòm kominikasyon, li se tou ekspresyon vizyon mond lan” Rodny Laurent di ke se lang ki ran-mase tout eksperyans ayisyen yo ak pwòp eksperyans pa li. “Mwen te eti-dye lengwistik - li di- paske menm lè mwen te enterese ak medsin ak agwonomi, mwen pat gen ase kone-sans poum reponn kesyon entèvyou ak egzamen antre yo. Poutèt rezon sa a mwen antre nan fakilte lengwistik, epi mwen vin konprann ke li se yon syanzimèn ki enpòtan anpil; ke tout eksperyans ayisyen yo, pam nan tou, chita anndan kreyòl la”.

Fotografía/Fotografi: Jorge Cruz

Page 10: Cuadernos de Comunicación 3

8

El puEblo haitiano vivE En crEolEEstos hallazgos condujeron a Rodny Laurent, según sus propias palabras, a convertir el creole en un campo de bata-lla personal, donde primaba la necesidad de mostrar los fundamentos del idioma y reivindicar su existencia en pos de elimi-nar el desprecio hacia quienes lo usan. El pueblo haitiano –recalca- vive en creole. El mercado, la escuela, la calle, se mueven en este idioma; es el que se usa en las oficinas. En la escuela se en-seña francés, pero cuando los niños ha-blan entre sí, y con los maestros fuera del aula lo hacen en creole. Ellos pueden conocer el francés, pero no lo dominan como el creole, que es, a fin de cuentas, el lenguaje de la vida cotidiana. Por eso, quien quiera ejercer la solidaridad, quien quiera trabajar con el pueblo haitiano debe aprender este idioma. Es bien conocido que el regateo en los mercados haitianos es un factor cultu-ral identitario, y eso también lo enseña la profesora Laurent en sus cursos de creo-le, en un esfuerzo por reafirmar la idea de que no puede haber un conocimiento profundo de una nación si no se domina su modo de comunicación.“No puede haber un intercambio autén-tico que se produzca en un idioma ajeno, los haitianos deben aprender otros idio-mas, pero este aprendizaje tiene tam-bién que suceder en sentido opuesto: no puede fomentarse la comunicación sin comprensión y eso solo se hace cuando se conocen los idiomas en los que vive y sueña la gente”.Como actividades promotoras del in-tercambio cultural, la lingüista estima que el primer elemento debe ser la rea-lización de cursos de español y creole para haitianos y extranjeros. Además, teniendo en cuenta el reforzamiento de la violencia a raíz del desastre y en los campamentos, ella piensa que se debe combatir la violencia, dotando de las he-rramientas prácticas para su prevención

“Mwen dekouvri ke lè yon moun ap pale yon lang, li tou eksprime tout eksperyans li. Epi tou lè ou reve nan lang sa a, ou ale pi lwen; sa a tou enpòtan paske gen anpil bagay ki pat ka eksprime nan lang sa a paske yo pat ko ekri règ li yo, epi pa gen lontan, patko menm gen liv pou yon moun aprann li”.

pèp ayisyEn an viv an krEyòlEDekouvèt sa yo pouse Rodny Lau-rent, daprè pwòp pawòl pa li, fè kre-yòl la tounen yon chan batay pèsonèl, kote priyorite a se te montre eleman de baz nan lang lan, defann egzistans li apre li fin elimine mepri moun kap sèvi avèl yo. Li di - Pèp ayisyen an viv an kreyòl. Mache a, lekòl la, lari a, yo tout bouje nan lang sa a; se avèk li yo sèvi nan biwo yo. Yo aprann moun fransè nan lekòl yo, men lè timoun yo ap pale antre yo, epi lè yap pale ak pwofesè yo deyò sal klas yo se kreyòl yo pale. Yo gendwa ka pale fransè, men yo pale kreyòl la pi byen, ki finalman, se langaj lavi kotidyen. Pou rezon sa a, yon moun ki vle montre solidarite, yon moun ki vle travay ak pèp ayis-yen an dwe aprann lang sa a. Tout moun konnen, machande nan mache ayisyen yo se yon faktè kil-tirèl idantitè, Menm sa a tou, pwofesè Laurent anseyel nan kou kreyòl li yo, nan ide pou montre ke yon moun pa ka genyen yon konesans apwofondi sou yon nasyon si li pa konn fason li kominike a byen.“Pa ka gen echanj otantik ki fèt nan lang etranjè, ayisyen yo dwe aprann pale lòt lang, men fòk aprantisaj fèt nan lòt sans lan tou: ou paka ankou-raje kominikasyon san konpreyans-yon, sa kapab fèt sèlman lè ou kon-nen lang moun yo viv epi reve ladan an”.Kòm aktivite pou fè pwomosyon echanj kiltirèl, lengwis la estime ke premye pa a se ofri kou espanyòl ak kreyòl pou ayisyen yo ak tout etranje yo. Anplis, pran an kont ke vyolans yo vin ogmante apre dezas la, li pan-se ke pou ede konbat vyolans nan kan yo, yo ta dwe bay moun yo zouti pratik pou pwoteje tèt yo epi denonse vyolans lan, avèk ankourajman kil-tirèl nesesè yo pou anpeche li rete epi pwopaje. “Gen evènman ki pwòp a kilti yo ke yon moun pa kapab konprann san yon konesans lang lan, devlope pra-tik entèkiltirèl se aprann de echanj

en una entrevista realizada al profesor de literatura

del caribe, jean claude bajeux (1931 - 2011), este

explicó que fue en 1961 que se reconoció el creole haitiano

como idioma oficial en su país Y su forma escrita fue

estandarizada en 1979. bajeux estuvo a cargo de traducir

al creole la constitución de 1987, misma que protege su

carácter de lenguaje oficial luego de décadas en las que las dictaduras duvalieristas

la trataron de proscribir.

Fotografía/Fotografi: María Suarez/ Fotografi: María Suarez

Page 11: Cuadernos de Comunicación 3

9

Referencias bibliográficas: Referans bibliyografik:

yo” kilti yon peyi chita nan mizik li, foto li yo, fason abiye yo, manje li yo, literati li, li pa posib pou yon moun konprann bagay sa yo si li pa kon-prann lang lan.

krEyòl la sE yon lang rEzistansCándida González, se yon profesè, chèchè sou lang yo, lap prepare kounya tèz doktora li sou kreyòl ayis-yen nan Universidad de Puerto Rico. An tan ke manm brigad Pòtoriko, li te kouri vin bay konkou, li te gen responsabilite fè fòmasyon nan lang kreyòl pou pèsonèl pòtoriken ki te fè pati group ki ansanm avèk li pou patisipe nan konstriksyon yo. Lè yo mande li ki relasyon li genyen avèk Ayiti, lengwis la reponn: “Ayi-ti se dezyèm peyi mwen, kreyòl se dezyèm lang mwen; Gen plizyè ane depi mwen aprann li pandan mwen Pòtoriko, mwen te jwenn motivasyon nan fen diktati Duvalier a. Kounya a, mwen te gen chans vini ansanm avèk yon brigad pwofesyonèl miks”. Sou diferans ki genyen ant kreyòl ak fransè pwofesè a eksplike ke ni fran-sè ni kreyòl se eritaj kolonizasyon, kreyòl la limenm se yon lang rezis-tans, yon lang ki apèn genyen 200 lane. “Se lang ayisyen ki te fè premye revolisyon nan rejyon an. Ayiti te yon sant kiltirèl ak politik enpòtan anpil pou zòn nan , e se sa li kontinye ye sou plan kiltirèl. Fòk on moun aprann konnen li, epi aprann konnen li nan lang li”.

• (*)EntèvansyonantefètCasadeLasAméricasdeLaHabana.Yopranlisouwww.prensalatina.cu/index.php?option=com_content&task=view&id=470930&itemid=19sf)

y denuncia, y sobre todo con el impulso al cambio cultural necesario para evitar su generación y su proliferación. “Hay eventos propios de estas culturas que no pueden comprenderse fuera del conocimiento de la lengua desarrollar prácticas interculturales es aprender de los intercambios”, comenta. La cultura de un país está en su música, en sus fo-tografías, en sus formas de vestir, en las comidas, en la literatura, y no es posible aprehender estas realidades sin apren-der el idioma.

El crEolE Es una lEngua dE rEsistEnciaCándida González, profesora y estudio-sa de lenguas, hace actualmente su te-sis doctoral sobre el creole haitiano en la Universidad de Puerto Rico. Brigadista boricua, ella acudió pronto a ofrecer su ayuda, y se encargó también de la capa-citación en esta lengua al personal puer-torriqueño que se integró con sus homó-logos constructores. A la pregunta de cuál es su relación con Haití, la lingüista contesta: “Haití es mi segunda patria y el creole es mi segunda lengua; la aprendí en Puerto Rico hace muchos años motivada por la solidari-dad post dictadura de Duvalier. Ahora tuve la suerte de venir con una brigada mixta de profesionales”.A propósito de las diferencias entre creo-le y francés la profesora comenta que en tanto el francés es heredado de la coloni-zación, el creole es una lengua de resis-tencia, un idioma con apenas 200 años. “Es el idioma en que los haitianos hicie-ron la primera revolución de esta región. “Haití fue un centro cultural y políti-co muy importante en el área, y sigue siéndolo desde el punto de vista cultu-ral. Hay que conocerlo y conocerlos en su lengua”.

Pou nou ka konplete konesans yo: Duke Haiti Lab Kreyòl (Creole) http://sites.duke.edu/kreyol/MUCHO MÁS DE LO QUE PODÍA SUPONERSE. Uso del creole en esta isla (Hispaniola)http://www.cielonaranja.com/paraisonisla.htmSobre el Mes del creole:http://es.globalvoicesonline.org/2009/10/27/global-mes-internacional-del-creole/www.prensalatina.cu/index.php?option=com_content&task=view&id=470930&itemid=19 sf)

para completar conocimientos:

Se yon jounalis epi ekriven pòtorikèn

Periodista y escritora puertorriqueña* *

Foto

graf

ía/F

otog

rafi:

Mar

ía S

uáre

z

Rodny Laurent Estéus.

Page 12: Cuadernos de Comunicación 3

10

DEBATE ABIERTODEBA OUVÈ

Aníbal de Castro*

Es una verdad ineludible: las amal-gamas sociales vía la integración de pueblos y culturas diversos han marcado el desarrollo de la huma-

nidad. Como culminación de este proceso, vivimos hoy en día un cosmopolitismo cul-tural impresionante. Los antípodas, des-cubrimiento, manifestaciones culturales y acontecimientos están al alcance gracias a la multiplicidad de medios, transportación y vías de acceso. Gustos y hábitos multitu-dinarios pueden ser influenciados y cam-biados con relativa facilidad.La fluidez en las comunicaciones y las gran-des migraciones humanas del último siglo, sin embargo, no han logrado distender los vínculos fundamentales entre el individuo y el entorno social que provee la savia pri-migenia de su desarrollo. La identidad e in-teracción de las personas con su lugar de origen y afiliación nacional son, pues, un acertijo para el cual no se logra aún una solución satisfactoria en el mundo globa-lizado. Paradójicamente, pese al acelera-do proceso de globalización de las últimas décadas y el abatimiento de las grandes luchas ideológicas afines a la guerra fría, las controversias sobre la nacionalidad y la ciudadanía han resurgido.En un sistema global con recursos cada vez más limitados y su distribución, pola-rizada, la pertenencia a ciertos grupos ad-quiere una importancia que trasciende las disquisiciones filosóficas sobre la auto-de-terminación. En oportunidades, la adscrip-ción a un grupo o conglomerado social tien-de a generar exclusividad, sentimiento que adquiere otras dimensiones en tiempos de crisis o cuando se consideran amenazados los tejidos que dan consistencia y sentido a la comunidad.El alto nivel de cosmopolitismo no ha con-llevado un progreso equivalente en el ritmo

Importancia del debate sobre la nacionalidad

Enpòtans deba sou nasyonalite aAníbal de Castro *

Sa a se yon verite enkontounab: amalgam sosyal yo ki fèt ak en-tegrasyon pèp yo ansanm ak divès kilti te make devlopman

limanite. Kòm pwen kilminan pwosesis sa a, jodi a nap viv nan yon kosmopoli-tis kiltirèl ki enpresyonan. Antipòd, de-kouvèt, manifestasyon kiltirèl ak evèn-man yo a la pòte gras ak yon dividal medya transpò ak vwa aksè. Gou ak abitid miltitid yo ka sibi enfliyans epi chanje byen fasil.Pa kont, fliyidite nan kominikasyon ak gwo migrasyon moun syèk pase a, pa rive desere lyen fondamantal ki genyen ant endividi a ak anviwònman sosyal ki bali sèv primitiv devlopmanl. Donk idantite epi echanj moun yo ak kote yo sòti a, afilyasyon nasyonal yo se yon kas tèt ki poko ka jwenn so-lisyon satisfezan nan mond globalize a. Paradoksalman, malgre akseleras-yon pwosesis globalizasyon nan dèn-ye deseni yo epi refwadisman gwo lit ideolojik an rapò ak gè frèt la, kontro-vès sou nasyonalite ak sitwayènte yo retounen.Nan yon sistèm global ak resous de jou an jou pi limite ak distribisyon polarize, apatenans a yon gwoup ke-lkonk vin genyen yon enpòtans kapi-tal ki depase tout disètasyon filozofik sou detèminasyon pèsonèl. Pou opòti-nite, afilyasyon a yon gwoup oswa yon konglomera sosyal gen tandans bay eksklizivite, santiman ki pran lòt dimansyon nan tan kriz ou byen lè gen malè pandye sou eleman ki bay kominote a sans ak konsistans.Wo nivo kosmopolitis la pa mache ak yon pwogrè egal ak rit entegras-yon politik global la. Youn nan rezon yo, se difikilte pou kreye yon meka-nis gouvènman sipranasyonal ki ka kreye konsansis ak estrikti ki enkò-pore miltiplisite a. Nan sans sa a, In-yon Ewopeyèn fè eksepsyon a règ la

Doble mirada

Kout je Doub

De las muchas situaciones que hoy por hoy alteran la salud política y social de Haití y República Dominicana, la más corrosiva es la inestabilidad de las personas de ascendencia haitiana que nacieron en República Dominicana y que se sienten dominicanos y dominicanas, a quienes en el presente se les aplica la Resolución 12, que les retira retroactivamente la nacionalidad. El gobierno dominicano esgrime razones y argumentos, explica sus políticas; los curas jesuitas promueven un entendimiento mientras buscan agotar procesos internos; y las personas que han sentido rasgada su sensibilidad por el problema, tienen – cada quien – un punto de vista que ofrecer.En estas páginas para el Debate, Cuadernos ofrece a los periodistas convocados a la investigación, y a todas las personas interesadas, los criterios del diplomático, Aníbal de Castro; y de la abogada Sonia Adames, vinculada al Centró Bono. Otras perspectivas de esta edición añaden elementos a los juicios sobre un problema de numerosas complejidades.En las siguientes páginas se compendia lo más notorio de esa doble mirada.

Pami anpil sitiyasyon kap nwi sante sosyo-politik Ayiti ak Dominikani, sa ki pi kowozif la se enstabilite moun ki gen orijin ayisyen yo ki fèt an Dominikani, ki santi yo se dominiken ak dominikèn, nan moman an yo aplike pou yo rezolison 12 la, ki retwoaktivman retire nasyonalite yo .Gouvènman dominiken an pa sispann bay rezon ak agiman pou eksplike politik li yo; pè jezwit yo ap fè pwomosyon pou yon konpreyansyon pandan yap chèche diminye pwosesis entèn yo; moun pwoblèm nan touche sansibilite yo, gen - yo chak - pwenn vi pa yo : Nan paj sa yo ki la pou deba a, Kaye ofri jounalis ki te patisipe nan envestigasyon an ansanm ak tout moun ki entese, kritè diplomatik Anibal de Castro; epi avoka Sonia Adames ki gen lyezon ak Sant Bonó. Lòt pèspektiv edisyon sa a ajoute eleman sou jijman pwoblèm sa a ki chaje konpleksitePaj ki vini aprè yo fè rezime ki pi popilè sou kout je doub sa a.

Page 13: Cuadernos de Comunicación 3

11

de integración política global. La dificultad de crear mecanismos de gobierno a nivel supranacional capaces de generar consen-sos y estructuras que incorporen la multi-plicidad, es una razón. Los avances de la Unión Europea en este sentido ha resulta-do la excepción más que la norma, e inclu-so sus ganancias se ven amenazadas por problemas crecientes de gobernabilidad derivados de circunstancias económicas.Más allá de las deficiencias prácticas y polí-ticas de estos sistemas supranacionales, el problema radica en lo que podría llamarse un localismo ético. Como parte de los deba-tes sobre ciudadanía y auto-determinación, suele preguntarse si debemos más a co-nacionales que a otros en circunstancias y paraderos más remotos, y la respuesta positiva parecería describir lo que siente la mayoría de manera intuitiva. No se ha lo-grado articular una narrativa coherente y convincente que justifique un abanico de obligaciones aplicables por igual a grupos nacionales y extra nacionales. Lo cual, por supuesto, no excluye las obligaciones resultantes en virtud de la pertenencia al género humano.

solidaridad y afinidad EspontánEasEstas intuiciones éticas de las personas derivan de un sentimiento de participa-ción en una identidad nacional, lo que genera una solidaridad y afinidad casi espontáneas. David Miller arguye en su libro “Sobre la nacionalidad” que la iden-tidad nacional es una herramienta obvia y legítima que facilita a las personas en-tender su lugar en el mundo. Su discur-so apela al desarrollo de características comunes como medio de crear las condi-ciones idóneas para el desarrollo de una entidad social y política exitosa. El fracaso del cosmopolitismo en la articu-lación de una narrativa alternativa política reafirma la efectividad del Estado como en-tidad que posibilita la interacción nacional, e, incluso, entre más de una nación pese a que los ejemplos son pocos. Desde el punto de vista del Estado, fomentar la sensación de pertenencia y el localismo ético y político es útil para garantizar su estabilidad.El proceso mismo de desarrollo histórico de creación de los Estados se refleja en la concepción imperante de la nacionalidad. Si bien la nacionalidad es una construc-ción psicológica para muchos, o un proceso generador de un imaginario cohesionador, otros la entienden como el resultado de un proceso histórico de interacción entre ca-racterísticas objetivas y observables, en al-gunos casos raciales o étnicas.Muchos Estados surgieron en oposición violenta a otros. Los que no, nacieron qui-zás de procesos de evolución pacífica que unieron varias etnias o grupos administra-tivos y políticos. El primer caso tiende a su-poner la participación en un grupo de na-

menm lè malgre avantaj li yo, yon seri pwoblèm kwasan gouvènans ki sòti nan sikonstans ekonomik, reprezan-te yon menas pou li.Pi lwen pase defisyans pratik ak poli-tik sistèm sipranasyonal yo, pwoblèm nan chita nan sa nou ka rele rejyo-nalis etik. Nan deba sou sitwayènte ak detèminasyon pèsonèl la, kesyon yo poze souvan se si nan yon sikons-tans done, nou ta prefere ede konpa-triyòt nou ke lòt moun, repons pozitif la ta sanble dekri sa majorite a panse entwitivman. Yo poko atikile yon ist-wa konvenkan epi koeran ki jistifye yon varyete obligasyon aplikab pou ni natif natal ni etranje. Evidaman, sa pa elimine obligasyon nou an tan ke moun.

solidaritE ak afinitE EspontanEEntwisyon etik moun genyen an soti nan yon santiman patisipasyon nan yon idantite nasyonal, sa ki pwovoke solidarite ak afinite espontane. Dapre David Miller nan liv li a “Sou nasyo-nalite” , idantite nasyonal la se yon zouti evidan, lejitim ki pèmèt moun konprann plas yo nan mond lan. Dis-kou li a idantifye devlopman karakte-ristik an komen, kòm mwayen pou kreye kondisyon ideal pou devlope yon antite sosyal ak politik reyisi. Echèk kosmopolitis la nan atikilas-yon yon istwa altènativ politik, rekon-fime efikasite Leta kòm antite ki rann echanj nasyonal la posib, e menm pami nasyon tou menm lè egzanp yo pa anpil. Pou Leta, fè pwomosyon yon santiman apatenans, rejyonalis etik ak politik la itil pou garanti estabilite.Menm nan pwosesis devlopman is-torik kreyasyon Leta yo, konsepsyon pisan nasyonalis la reflete. A on pwen ke, nasyonalite a se yon konstriksyon sikolojik pou anpil moun, yon pwose-sis ki bay imajinè a koezyon, gen lòt ki konprann li kòm rezilta yon pwose-sis istorik echanj karakteristik obje-ktif epi obsèvab nan kèk ka rasyal ou byen etnik .Anpil Eta konn kanpe nan gwo opo-zisyon vyolan fas a lòt. Sa petèt, ki pa fèt nan pwosesis evolisyon pasifik ki ini plizyè etni oswa gwoup adminis-tratif epi politik. Premye ka a ta vle sipoze patisipasyon yon gwoup natif natal ki an opozisyon a lòt ki diferan. Dezyèm nan gen ladan yon konbine-zon dyalektik karakteristik ki debou-che sou yon lòt idantite sosyal. Nan kèk ka minim, pa egzanp Izrayèl, idantite nasyonal la konfonn li total-man ak objektif antite politik la nan konsètasyon ak lòt nasyon yo.Lèw poze pwoblèm nan fason sa a,

Fotografía/Fotografi: Jorge Cruz

Page 14: Cuadernos de Comunicación 3

12

Fotografía/Fotografi: Leo Santiago

cionales en contraposición diferenciadora de otro. El segundo acarrea una combina-ción dialéctica de características que des-embocan en una nueva identidad nacional. En una minoría de casos, como el de Israel, hay una identificación total entre la iden-tidad nacional y los fines que persigue la entidad política en el concierto de naciones.Establecida de esta manera la importancia del tema de la nacionalidad para el desarro-llo y supervivencia de las entidades políti-cas que organizan la vida de los individuos en todo el mundo, el debate se desplaza a las consideraciones en torno a la pertenen-cia y participación con pleno derecho en un Estado.

considEracionEs sobrE la ciudadaníaSi bien el agrupamiento de individuos en torno a características nacionales tiene sentido desde el punto de vista moral y po-lítico -una realidad que no se ha visto sub-vertida por la globalización-, los crecientes flujos migratorios provocan presiones cre-cientes en cuanto a la participación política y el ejercicio ciudadano por parte de seg-mentos poblacionales ajenos a la experien-cia tradicional predominante en el Estado en cuestión.Definamos aquí la ciudadanía como la aceptación o adquisición de una serie de derechos y deberes que permiten la coexis-tencia armoniosa y efectiva de una comu-nidad o grupo bajo la cobija de un Estado. Esta definición conlleva un carácter emi-nentemente político por cuanto supone el diseño de las reglas para el acceso a la ciu-dadanía plena como una potestad de ese Estado, límites que necesariamente no obe-decen en modo alguno a razones étnicas o raciales. Más bien la ciudadanía se perfila como una adscripción social en obediencia a una práctica extendida en el tiempo y en un proceso permanente de cambios. Lejos de ser un derecho indisputable, la ciuda-danía conlleva una participación conscien-te en la vida pública de un Estado, lo que supone el compromiso, o contrato, con una serie de valores. De esta comunidad de ex-periencias surgen y se mantienen en cons-tante evolución y contradicción las reglas de la coexistencia pacífica y productiva que permite el consenso. En resumen, la ciuda-danía encarna la idea de una comunidad política que opera en la extensión territorial que constituye el Estado soberano.Los crecientes flujos migratorios son una realidad - y no del todo indeseada- de la modernidad, el sello netamente humano de estos tiempos de noticias instantáneas y desplazamientos rápidos. El efecto re-sultante, entre otros, ha sido la acentua-ción de las controversias sobre quiénes son

enpòtans sijè nasyonalite a pou de-vlopman epi sivivans antite politik kap òganize lavi endividi yo ki nan monn lan, deba sòti nan konsideras-yon sou apatenans ak patisipasyon de plen dwa nan yon Eta.

konsidErasyon sou sitwayèntEByen ke, gwoup endividi yo, gen sans sou pwenn vi moral ak politik para-pò a karakteristik nasyonal yo --yon reyalite globalizasyon an pat ka eli-mine-- mouvman migratwa kwasan yo kontinye mete presyon sou patisi-pasyon politik ansanm avèk egzesis sitwayen plizyè segman popilasyon an ki pa abitye ak eksperyans tradis-yonèl ki predomine nan ta sa a.La a, nap defini sitwayènte kòm ak-septasyon osinon akizisyon yon seri dwa ak devwa ki pèmèt, yon kominote oubyen yon gwoup viv an amoni epi ak efikasite anba kouvèti Leta. Defi-nisyon sa a gen yon karaktè ki esans-yèlman politik, puiske li sipoze ke Leta saa, ki gen pouvwa pou sa, ap kon-sevwa règleman pou yon moun gen aksè a sitwayènte sa a nan totalitel, se pa nesesèman rezon etnik oubyen rasyal ki defini limit sa yo. Sitwayènte a sanble pito ak yon afilyasyon sos-yal ki obeyi ak pratik ki te la pandan lontan epi pwosesis pèmanan chanj-man. Olye poul yon dwa endiskitab, sitwayènte a mache ansanm ak pati-sipasyon ak konsyans nan lavi piblik yon Eta, sa sipoze angajman, oubyen adezyon a yon seri valè. Nan komino-te eksperyans sa a, règ koekzistans pasifik ak pwodiktif ki pèmèt konsan-sis yo fè sifas epi rete an evolisyon ak kontradiksyon . An rezime, sitwayèn-te mache ak ide yon kominote politik ki opere nan ekstansyon teritoryal ki konstitiye Leta souvren.Mouvman migratwa kwasan yo se yon reyalite - epi tout pa endezirab- modènite a, yon so imen patikilye epòk nouvèl enstantane epi deplas-man rapid yo. Pami lòt rezilta, efè a se te yon ogmantasyon nan kontwo-vès sou kiyès moun ki sitwayen Eta ki afekte pa fenomèn sa a. Jeneralman, plis gen imigrasyon yon kote, plis règ pou obtansyon nasyonalite a, oubyen sitwayènte total nan kote sa a vin di.Oganizasyon sipranasyonal yo poko rive jwenn eleman ki ka konpwomèt estrikti de baz Etanasyon an, men tou yo poko janm redefini konsèp dwa souvren pou bay nasyonalite a. Lè ou gade sitwayènte kòm yon lyen sivik e non pa sèlman kòm yon estati legal ou ka transfere fasilman, kapa-site Leta pou deside kiyès ki ka sit-wayen se yon pati vital nan estabilite ak sivivans nasyon sa a. Si nou fè yon tounen nan egzanp Inyon Ewo-peyèn nan, li parèt evidan ke lyen politik etwa kontinan an, ki siman te egzije sèten sakrifis nan souverènte, redui idantite osinon karakteristik nasyonal ni dwa fondamantal pou de-tèminasyon pèsonèl. Si sa pat konsa, sa tap kreye fizyon plizyè nasyon nan yon nouvo antite politik .Kòm pwopozisyon de baz, dwa pou regilarize, kontwole aksè a sitwayènte parapò ak enterè nasyonal pèmanan yo ou byen parapò ak konjonkti yo pa an diskisyon nan Inyon Ewopeyèn. Se plizyè peyi souvren. Adezyon yo nan yon chema entegrasyon pa anpeche mezi endividyèl yo ki nan kèk ka an kontradiksyon ak rès manm gwoup la. Okenn politik imigrasyon oswa nasyonalite pa fèt nan enterè pou konble nesesite oswa egzijans tyès.Depi li fini kondisyon sine qua non respè prensip elemantè inivèsèl dwa moun nan konsepsyon politik aksè a

Page 15: Cuadernos de Comunicación 3

13

miembros de los Estados afectados por el fenómeno. Generalmente, a mayor inmi-gración, mayor endurecimiento de las re-glas para la obtención de la nacionalidad y, por ende, ciudadanía plena.Los organismos supranacionales no han logrado socavar la estructura básica del Estado-nación, pero tampoco redefinir el concepto del derecho soberano a otorgar la nacionalidad. La ciudadanía vista como un vínculo cívico y no un mero estatus legal fácilmente transferible implica que la capa-cidad de determinar quiénes pertenecen al Estado es parte crucial de la estabilidad y supervivencia de éste. Volviendo al ejemplo de la Unión Europea, resulta de inmediato obvio que los estrechos vínculos políticos del continente, que ciertamente han aca-rreado ciertos sacrificios en soberanía, no han mermado las identidades o caracterís-ticas nacionales ni el derecho fundamental a la autodeterminación. De no haber sido así, se hubiese producido una fusión de naciones en una nueva entidad política.Como premisa básica, el derecho a regu-lar y controlar el acceso a la ciudadanía en atención a intereses nacionales permanen-tes o coyunturales no está bajo discusión en la Unión Europea. Se trata de países soberanos cuya adhesión a un esquema de integración no invalida la adopción de medidas individuales y a veces en contra-dicción con sus demás socios. Ninguna po-lítica de migración o de nacionalidad está diseñada en atención a las necesidades o exigencias de terceros.Agotado el sine qua non de respeto a los principios elementales y universales de los derechos humanos en el diseño de las polí-ticas de acceso a la nacionalidad, cada país – y el nuestro no es una excepción - tiene y debe ejercer su derecho a adoptar cuantas medidas estime necesarias para garantizar la identidad cultural, (la dominicanidad en el caso nuestro), la integridad de su terri-torio, y la calidad de sus recursos huma-nos, entre otros elementos englobados en el denominador común del interés nacional. Es un derecho que debe ejercerse sin dete-nerse en consideraciones raciales, étnicas o religiosas.El interés de terceros en las políticas refe-rentes a la obtención de la ciudadanía es irrelevante. Cada instancia nacional tiene su especificidad y la prescripción de rece-tas allende las fronteras no tienen por qué ser válidas y, mucho menos, aceptables.Esta, sin embargo, no es la realidad que vive la República Dominicana, cuestiona-da, principal pero no exclusivamente, des-de fuera cuando ejerce su soberanía en materia de nacionalidad y ciudadanía.

El caso dE la rEpública dominicanaLas presiones migratorias no son el único factor polémico del derecho soberano en materia de ciudadanía. El aumento de las instituciones con vocación supranacional mencionadas anteriormente ha devenido innumerables convenciones y declaracio-nes sobre derechos humanos y civiles cuya meta explícita o implícita es el desarrollo de un concepto de ciudadanía universal. La tendencia, promovida por una serie de grupos y organismos no gubernamentales o supranacionales, es hacia la concepción de la ciudadanía en términos de vínculos creados más por conveniencia coyuntural que por una asimilación consciente y com-prometida a un proyecto de nación-Estado.El esquema de ciudadanía por simple na-cimiento en el territorio es el que impera en Estados Unidos, de donde no coinci-dencialmente derivan inspiración muchas de las organizaciones no gubernamenta-les cuya labor contra la imagen de nuestro país se ha vuelto asidua. Los países donde se aplica el derecho de suelo o ius soli sin limitación representan meramente un 20% del total, la mayoría sin presiones migrato-rias significativas en razón de su tamaño o desarrollo relativo. Entre ellos, solamen-

nasyonalite, chak peyi- pa nou an pa fè eksepsyon - genyen epi dwe egzese dwa’l pou’l adopte kantite mezi li esti-me ki nesesè pou garanti idantite kil-tirèl la( dominikanite nan ka pa nou), entegrite teritwal, kantite resous imèn, pami lòt eleman anglobe nan denominatè komen enterè nasyonal yo. Dwa sa a dwe egzèse san konside-rasyon faktè rasyal, etnik ou relijye.Enterè yon tyès nan politik ki gen pou wè ak obtansyon sitwayènte pa valab. Chak enstans nasyonal gen espesi-fisite pal epi preskripsyon règleman nan fwontyè yo pa oblije valid, yo pa oblije akseptab non plis .Poutan sa a, se pa reyalite pa la Do-minikani, yo poze kesyon, prensipal-man men pa eksklizivman, depi deyò lè lap egzèse souvrèntel nan kesyon nasyonalite ak sitwayènte.

ka la dominikaniPresyon migratwa yo pa sèl faktè po-lemik kesyon dwa souvren nan kes-yon sitwayènte a. Ogmantasyon enti-tisyon ki gen vokasyon sipranasyonal nou te mansyone deja a vin tounen yon pakèt konvansyon ak deklaras-yon sou dwa moun ak dwa sivil, obje-ktif eksplisit oubyen enplisit yo se de-vlopman konsèp sitwayènte inivèsèl la. Yon seri de gwoup, ONG oubyen sipranasyonal fè pwomosyon pou yon sitwayènte ki chita sou lyen ki kre-ye selon kapris konjoknti yo olye yon asimilyasyon konsyan, angaje nan yon pwojè Etanasyon. Chema sitwayènte pa senp nesans sou teritwa a se sa ki fè otorite Etazi-ni, kote pa yon koensidans pifò ONG ki ap fè yon travay asidi kont imaj peyi nou an sòti. Peyi kote yo aplike dwa sòl la oubyen ius soli, san limite reprezante sèlman 20% an total, pifò nan yo pa gen presyon migratwa siyi-fikatif an rezon de gwosè yo oubyen devlopman yo. Pami yo, se sèlman Kanada ak Etazini ki gen ekonomi pi

avanse. An echanj, konsèp la etranje e menm dwòl pou peyi Ewòp yo. an reyalite, avèk kèk eksepsyon refòm youn deyè lòt sou kesyon migratwa ak konstitisyon nan peyi sa yo poze kondisyon ki genyen plis restriksyon ladanl pou jwenn sitwyènte.Ka Etazini an, kote sitwayen an fèt dapre lwa sòl la, notab pou patikilari-tel ki de manyè prèske pèvès tounen yon pwen referans inimerab efò ki mete an dout souvrènte Leta Domi-niken pou detèmine pwòp règleman li nan kesyon sitwayènte. Moun sa yo ki wè akizisyon nasyonalite a, dwa sitwayen yo kòm yon zouti pwotek-syon plis ke yon ekspresyon idantite primè, yon pratik, patisipasyon nan yon eksperyans istorik, ak tradisyon, fè yon fon komen pou denonse peyi nou pou ekspresyon souvrènte ak de-tèminasyon pèsonèl nasyonal li.Ki zouti yon leta ka itilize kont tip ma-nipilasyon sa a, san li pa antre nan yon diskou nasyonalis ekstrèm ki fè eksklizyon? Referans itil yo pa an-pil : peyi ki oblije defann dwa ki osi fondamantal devan je le mond pa fè pati peyi rich yo oubyen ki gen aksè a finans pou afronte kanpay aparans ipokrit yo.Yon eleman enpòtan ki touche epi brouye pifò entèpretasyon ekstèn

anpil eta rive nan opozisYon brital ak lòt. petèt se sa

k pat fèt nan pwosesis evolisYon pasifik ki te ini plizYè gwoup rasYal oswa

gwoup administratif ak politik.

Page 16: Cuadernos de Comunicación 3

14

te Canadá y Estados Unidos pertenecen a las economías más avanzadas. En cambio, el concepto resulta ajeno y hasta extraño para los países europeos. De hecho, con pocas excepciones las sucesivas reformas migratorias y constitucionales en estos paí-ses han impuesto condiciones más restric-tivas para la obtención de la ciudadanía.El caso de Estados Unidos, donde se nace ciudadano por virtud de la ley del suelo, es pues notable por su particularidad que de manera casi perversa se ha convertido en un punto de referencia para innumerables esfuerzos que ponen en duda la soberanía del Estado dominicano para determinar sus propias reglas referentes a la ciuda-danía. Aquellos que ven la adquisición de la nacionalidad y los derechos ciudadanos como una herramienta de protección más que una expresión de una identidad prima-ria y una práctica y participación en expe-riencias históricas y tradiciones, hacen así frente común y denuncian a nuestro país por su expresión soberana de autodetermi-nación nacional.¿Qué herramientas puede utilizar un Es-tado contra este tipo de manipulación, sin resguardarse en un discurso nacio-nalista extremo y excluyente? Son pocos los referentes útiles: los países obligados a defender tan fundamental derecho ante los ojos del mundo no figuran entre los más ricos o con acceso a fuentes de fi-nanciamiento para enfrentar campañas de apariencia engañosa.Un elemento importante que aqueja y nu-bla la mayoría de las interpretaciones ex-ternas sobre la cuestión de la obtención de la ciudadanía dominicana: la confusión entre la lucha de un inmigrante económico por lograr garantizar condiciones básicas para el ejercicio pacífico de sus capacida-des productivas y el deseo o necesidad que éste tenga de acceder de manera perma-nente a una vinculación nacional al Estado receptor, con todo lo que esto conlleva. Esa miopía confunde un problema de migración con uno de derechos humanos básicos.

la rEspuEsta dE la rEpública dominicanaLa gran paradoja es que las demandas que se le hacen al país, en su mayoría exter-nas, para que vulnere sus propias reglas en materia migratoria y de ciudadanía son la manera más expedita de subvertir el Estado de derecho que lo hacen atractivo como “puerto seguro” para los extranjeros, en su mayoría haitianos. Un Estado que ig-nore o incumpla sus propias leyes carece de legitimidad.La primera respuesta que se ve obligado a dar el país concierne a la acusación de que la República Dominicana ha cambiado re-cientemente su política de ciudadanía, en abierta discriminación contra los hijos de padres haitianos ilegales. Sin embargo, los principios que rigen las reglas de naciona-lidad de la Republica Dominicana están vi-gentes desde 1929. Desde ese año, el prin-cipio de ius soli presente en la Constitución de la República Dominicana aparece limi-tado por el primer párrafo del artículo 11, el cual no reconoce el derecho a la nacionali-dad dominicana a los hijos legítimos de los extranjeros residentes en el país en repre-sentación diplomática o a los que están de tránsito en él.Previo a la constitución del nuevo Tribunal Constitucional, la competencia para decidir estas cuestiones residía en la Suprema Cor-te de Justicia de la República Dominicana. No se requiere de especial peritaje en mate-ria judicial para entender la importancia de un fallo de la corte más alta de la Nación en lo atinente a temas constitucionales. Cues-tionar la competencia de la Suprema Corte, aun cuando imperan condiciones demo-cráticas que permiten la revisión constante de nuestras reglas de convivencia, podría socavar el principio fundamental del Esta-do de derecho. En todo caso, es un cuestio-

sou kesyon obtansyon sitwayènte dominiken an : konfizyon ant lit yon imigran ekonomik pou rive reyini kondisyon de baz pou egzèse nan la pè kapasite l pou l pwodui, aspiras-yon oubyen nesesite li genyen pou l jwenn aksè de fason pèmanan a yon lyen nasyonal de Eta kap resevwa a, ak tout konsekans sa genyen. Myopi sa a konfonn yon pwoblèm imigras-yon ak yon pwoblèm de baz sou Dwa Moun.

rEpons la dominikaniGwo paradòks la, sè ke demand yap fè peyi a, an majorite an deyò, pou li asoupli pwòp règleman li sou kesyon migratwa ak sitwayènte se fason ki pi rapid pou detwi Eta de Dwa ki rann li atiran kòm “zòn sekirite” pou etranje yo, ki dan la majorite se ayisyen. Yon Leta ki inyore oubyen pa mete an pra-tik pwòp lwa lakay li manke lejitimite.Premye repons ke peyi a nan obligas-yon pou bay konsènan akizasyon ki di la Dominikani pa gen twò lontan depi li chanje politik li sou kesyon sitwayènte, kòm yon diskriminasyon ouvè kont pitit paran ilegal ayisyen yo. Poutan, prensip ki tabli règle-man sou nasyonalite an Dominika-ni an vigè depi 1929. Depi ane sa a, prensip ius soli a ki nan Konstitisyon Dominikani a parèt limite a premye paragraf atik 11 lan, ki pa bay dwa nasyonalite dominiken a pitit lejitim etranje rezidan nan peyi a pou ranpli fonksyon diplomatik oubyen ki de pa-saj ladanl.Avan konstitisyon nouvo Tribinal Konstitisyonèl la, konpetans pou desi-de sou kesyon sa yo te chita nan men la Kou Siprèm Jistis Peyi Dominika-ni. Yon moun pa bezwen gwo ekspètiz nan kesyon la jistis pou konprann enpòtans yon erè pi gwo tribinal nan peyi a sou sijè konstitisyonèl. Mete an kesyon konpetans la Kou Siprèm, menm lè gen kondisyon demokratik ki pèmèt revizyon konstant règleman sou jan nou viv, sa ka afekte prensip fondamantal Eta de dwa a. An tou ka, sa a se yon kesyon ki rezève an ek-sklizivite a dominiken yo, kite konsi-derasyon sou souvrènte yo sou tapi a pou yo etidye yo ak anpil prekosyon.Plizyè erè la Kou Siprèm te enfliyanse trètman otorite konpetan yo sou sijè pitit imigran ilegal yo. Li rete klè ke si, kèlkeswa orijin li, pitit yon paran kelkonk trouvel legalman an tranzit li ekskli a posibilite obtansyon otoma-tik nasyonalite a, pitit moun ki pa ka jistifye antre yo, ou byen pèmanans legal yo nan peyi a pa ka resevwa be-nefis dwa majè.

Page 17: Cuadernos de Comunicación 3

15

Kontrèman a dezyèm pilye akizasyon pou denonse peyi a, dispozisyon sa yo pa fè yon moun apatrid, nan ka pi-tit imigran ayisyen yo, yo konprann sa kòm enkapasite yon moun genyen pou gen aksè a yon nasyonalite e non pa a senp sitiyasyon, nan majorite ka yo ki remedyab, moun nan pa gen pyès idantite. Sansasyonalis la akou-che yon nouvo tip akizasyon: “jenosid sivil”. Lè yo aplike menm prensip yo ONG yo ki ap eseye rezoud yon pwo-blèm ki san solisyon, ta dwe konside-re kòm apatrid plis pase senk san mil dominiken san papa etranje yo ki pa posede dokiman idantite yo.Yon fè fondamatal, ki pa jwenn anpil piblisite, yo souvan pase sou li oub-yen nyansel ak swadizan kondisyon ki rann aplikasyon pratik li difisil, atik 11 nan konstitisyon ayisyèn an di, tout moun ki fèt de papa oubyen manman ayisyen ki te fèt ayisyen e ki pa janm renonse a nasyonalitel pose-de nasyonalite ayisyèn li nan moman li fèt la. Donk, moun ki fèt sou terit-wa dominiken an de paran ayisyen pa apatrid, nenpòt demach pou fè papye idantite yo se yon egzijans biwokra-tik ki pa anpeche dwa yo. Ekstansyon konsèp apatrid la pi lwen ke moun ki vrèman gen anpèchman pou jwenn aksè a kèlkeswa nasyonalite a, fè pati de dwa moun nou te mansyone pi wo a, poze danje pou altere sans li.La Dominikani pa gen rezon pou l tounen yon antite kap plede fè kon-sesyon nasyonalite. Avèk rezon otori-te ayisyen yo te pwopoze yon kanpay enfòmasyon sou natif natal ayisyen kap viv nan peyi a epi ba yo tou pyès idantite. Avèk sa, kòm nenpòt etranje gen dwa, yo ka swiv etap nesesè yo pou regilarize sitiyasyon migratwa yo, apre sa inisye pwosesis pou akizisyon sitwayènte a nan kondisyon legal le-jislasyon dominiken an enpoze.Gwoup kap defann pwòp enterè yo, de-pase peyi a nan kantite, kapasite ak efikasite, yo rejte lejislasyon nasyonal la ansanm ak aplikasyon korèk li, yo satanize egzèsis souvrènte nou ak es-tigmatizasyon dwa fondamantal yo . Ou ka di de anpil nan yo, san pa pyetine kontribisyon sa yo ki pozitif, ke egzis-tans yo souvan ensèten. Altruis la, lèl egziste, pa refize fè analiz objektif epi jis. Sipòte kòz ki parèt nòb men ki san fondman, ki chita sou blòf, ka fèmoun panse ke kalite ki parèt la se yon tanta-tiv pou pèpetre konfli ki gentan rezoud.

namiento reservado exclusivamente a los dominicanos y deja sobre el tapete conside-raciones de soberanía que se deben estu-diar cuidadosamente.Varios fallos de la Suprema Corte han in-fluenciado el trato por las autoridades com-petentes del tema de los hijos de los inmi-grantes ilegales. Ha quedado claro que si, sin importar su origen, los hijos de aque-llos padres que se encuentran legalmente en tránsito están excluidos de la obtención automática de la nacionalidad, los hijos de aquellos que no pueden justificar su entra-da o permanencia legal en el país no pue-den beneficiarse de un derecho mayor.Contrario a la imputación que forma el se-gundo pilar de la denuncia contra el país, tal disposición no engendra apatridia en el caso de los hijos de inmigrantes haitianos, en cuanto se entiende ésta como la incapa-cidad de una persona para acceder a una nacionalidad y no a la simple condición, en la mayoría de los casos remediable, de ca-recer de documentos de identidad. El sen-sacionalismo ha parido una nueva catego-ría acusadora: “genocidio civil”. De aplicar el mismo rasero, las ONG que han asumido una causa sin remedio, deberían conside-rar apátridas a los más de quinientos mil dominicanos sin padres extranjeros que carecen de documentos de identidad.Un hecho fundamental, poco publicitado y a menudo solapado o matizado con su-puestas condiciones que dificultan su apli-cación en la práctica, es que el artículo 11 de la constitución haitiana determina que cada persona nacida de un padre o una madre haitiana que es a su vez nacida hai-tiana y que nunca ha renunciado a su na-cionalidad posee la nacionalidad haitiana al momento de su nacimiento. Por lo tanto, las personas que nacen en territorio do-minicano de padres haitianos no son apá-tridas y cualquier trámite necesario para documentarse es un requerimiento buro-crático que no impide su derecho. La ex-tensión del concepto de apatridia más allá de aquellas personas con verdaderos impe-dimentos para acceder a cualquier nacio-nalidad, algo que forma parte de la agenda de derechos humanos anteriormente men-cionada, corre el peligro de desvirtuarlo.La República Dominicana no tiene por qué ser un ente de concesión alegre de la nacio-nalidad. Con razón las autoridades haitia-nas han propuesto un levantamiento de in-formación sobre nacionales haitianos en el país que incluirá la dotación de documen-tos de identidad. Con estos, como tiene de-recho cualquier extranjero, podrán seguir los pasos necesarios para regularizar su si-tuación migratoria y posteriormente iniciar el proceso de adquisición de la ciudadanía bajo las condiciones legales impuestas por la legislación dominicana.El país se ve superado en número, en ca-pacidad y efectividad por los grupos con in-tereses propios que rechazan la legislación nacional y su cabal aplicación, y que sata-nizan nuestro ejercicio de soberanía con el estigma de la ignorancia de derechos fun-damentales. De muchos de ellos se puede decir, sin desvirtuar otras contribuciones que sí son positivas, que su misma exis-tencia es a menudo de legitimidad incier-ta. El altruismo, cuando existe, no exime del análisis desapasionado y justo. Asumir causas aparentemente nobles pero despro-vistas de sustento y por tanto falaces, pue-de llevar al convencimiento de que la virtud exhibida no es más que el intento de perpe-tuar en el tiempo conflictos superados.

Anbasadè la Dominikani Etazini, Jounalis, Ekriven.

(Atik sa a fèt gras ak koperasyon san parèy Alejandra Hernandez, minis konseye anbasad Dominikani nan Washington)

Embajador de República Dominicana en Estados Unidos, periodista, escritor

Este artículo contó con la invaluable cooperación de Alejandra Hernández, ministra consejera de la embajada de la República Dominicana en Washington. (Nota del Autor)

* *

Foto

graf

ía/F

otog

rafi:

Jorg

e Cr

uz

Page 18: Cuadernos de Comunicación 3

16

DEBATE ABIERTODEBA OUVÈ

Dwa pou viv tankou natif natal peyi a

Sonia Adames*

El acta de nacimiento es el docu-mento más importante en Re-pública Dominicana para poder obtener un nombre, una nacio-

nalidad y también para poder acceder al derecho a la salud, a la educación, a ser ciudadano y ciudadana, participar en las actividades políticas del país y desarro-llarse como persona en el sentido más amplio de la palabra. En nuestro país, la Junta Central Electo-ral tiene la responsabilidad de custodiar esas actas, pero no tiene potestad para retener documentos de fe pública ni para anular dichas actas, sin pasar por un tri-bunal. Sin embargo, desde el Estado dominicano hay una práctica sistemática encamina-da a negar el derecho que tienen miles de dominicanos y dominicanas a vivir como nacionales de su país. Esta negación condena a las personas afectadas a una muerte civil. La negación también opera como un mecanismo de discriminación de un grupo poblacional específico: gente negra de ascendencia haitiana. Como hay interés en ciertos sectores de generar una confusión es importante saber que esta medida afecta a domini-canos y dominicanas, declarados como tales según las normas establecidas en el momento de su nacimiento. Todos poseen actas de nacimiento legales, al-gunos de ellos o ellas tienen cédulas y pasaporte, incluso han viajado a otros países como dominicanos. La mayoría ha hecho la secundaria y un porcentaje alto son profesionales. No se está discutiendo en el presente ar-tículo si se le debe conceder la nacionali-dad dominicana a todo hijo de haitiano in-documentado que nazca en la República Dominicana, ya que esa discusión ha sido zanjada, tanto en la actual Ley General de Migración, como en la Constitución Domi-nicana. Lo que está en discusión aquí es si a una persona que ha sido declarada legalmente como dominicana se le puede quitar la nacionalidad arbitrariamente. La pregunta es si se puede matar civilmente a una persona, causándole efectos irrepa-rables en su vida civil, profesional, fami-liar, en su psicología, en su identidad, en su sentido de pertenencia.Lo que se asevera es que esta práctica de desnacionalización no sólo es ilegal a todas luces, sino que también es inhu-mana y profundamente discriminatoria y, por tanto, inaceptable desde el punto de vista ético.

la rEsolución 012El 10 de diciembre del 2007, el Pleno de la JCE emitió la Resolución 12-07, que dispone la “Suspensión provisional de los actos del Estado Civil con indicios de irregularidades”. La referida Resolución estuvo precedida por la circular 017-07, emitida por la Cámara Administrativa de la JCE, la cual ordenaba a los oficiales civiles a “abstenerse de expedir, firmar, copiar” y enviar a investigación las actas de nacimiento de las que hubiera sospe-cha de irregularidad. A diferencia de la Circular 017, La Reso-

Sonia Adames*

Ak de nesans se dokiman ki pi enpòtan an Dominikani pou yo bay moun non, nasyona-lite, pou jwenn aksè a dwa

la sante, a edikasyon, pou’w on sit-wayen oubyen sitwayen , patisipe nan aktivite politik peyi a epi devlope tèt ou an tan ke moun nan sans pi laj mo a genyen. Nan peyi nou, Junta Central Elec-toral (Konsèy Santral Elektoral)¹ gen responsabilite pou jere kesyon ak sa yo, men li pa gen otorite pou kenbe dokiman fwa piblik ni pou anile ak sa yo san li pa pase devan yon tribinal. Poutan, Sòti nan Leta Dominiken an gen yon pratik sistematik kap bou-jonnen se refize dwa yo genyen pou yo viv tankou natif natal peyi yo a pli-zyè milye dominiken ak dominikèn. Refi sa a kondane moun ki afekte yo a yon lanmò sivil. Refi a opere tou tankou yon mekanis diskriminas-yon de yon gwoup nan popilasyon ki byen espesifik, moun po nwa desan-dan ayisyen. Kòm li enteresan pou kèk sektè si-maye konfizyon sou sijè a, li enpòtan pou nou konnen ke mezi sa a afek-te dominiken ak dominikèn, deklare dapre nòm etabli yo le yo fèt. Yo tout posede ak de nesans legal, gen nan yo ki genyen kat elektoral ak paspò² , vwayaje nan lòt peyi an tan ke domi-niken, pifò ladan yo fini etid segondè yo yon pousantaj byen wo ladan’l se pwofesyonèl. Nan atik sa a nou pap diskite sou si yo ta dwe bay tout pitit ayisyen san papye yo ki fèt dominikani nasyona-lite dominikena, yo regle kesyon sa a deja ni nan Lwa Jeneral Imigras-yon,³ ni nan Konstitisyon Dominikèn nan.� Diskisyon kap fèt la a sou yon moun ki te deklare legalman kòm dominiken eske yo ka retire nasyo-nalite a de fason abitrè, pyetine tout dwa ak tout prensip dwa yo. Kesyon an se èske yo ka touye sivilman yon moun, fè dega ireparab nan lavi sivil, pwofesyonèl, familyal li, nan sikoloji li, idantite li, ak tout santiman apa-tenans li.Nap di pratik denasyonalizasyon sa a pa sèlman ilegal tout jan, men tou li inimen epi li diskriminatwa anpil, li inakseptab sou plan etik.

rEzolisyon 012 laJou ki te 10 desanm5 ane 2007, re-yinyon plenyè KSE te fè sòti rezo-lisyon 12-07, ki gen ladann dwa pou “Sispann de fason pwovizwa ak Eta Sivil sa yo ki gen tras iregilarite la-dan yo”. Avan Rezolisyon sa a te sòti

derecho a vivir como nacionales del país

Page 19: Cuadernos de Comunicación 3

17

te gen sikilè 017-076, Chanm Admi-nistrasyon KSEla te pibliye, li te bay ofisye sivil yo lòd “pou yo pa ekspe-dye, siyen, kopye” epi voye nan en-vestigasyon ak de nesans yo sispèk ki gen iregilarite ladan yo.Diferan de Sikilè 017, Rezolisyon 012 pa twouve ke li se yon iregilarite si yon moun se pitit oubyen pitit pitit imigran ayisyen san papye; men veri-te a sè ke yo pran tou le de dispozis-yon sa yo pou atenn menm objektif: retire nasyonalite milye dominiken ak dominkèn ki se desandan ayis-yen. Lè yo sispann fè kopi ak de ne-sans moun sa yo, ofisye sivil yo mete nasyonalite yo an kesyon, an konse-kans yo deside, al soumèt lis a yon swadizan envestigasyon ki pa janm fini, pandan tan sa a, pwosesis lavi sivil moun sa yo bloke nèt ale. Sitiyasyon sa a fè dega ireparab nan lavi moun sa yo. lè yo bare la wout pou yo, pa jwenn aksè a dokimantas-yon yo, pami vye konsekans sa gen pou yo, yo retire posibilite pou yo eti-dye, jwenn on travay ki diy, peye ko-tizasyon nan asirans sante yo, ouvri kont an bank, epi vwayaje an deyò peyi a. Yo poko kalkile pwofondè enpak sitiyasyon sa a ap genyen nan plizyè domèn lavi . Fòk nou konside-re ke moun sa yo se moun toutbon ak santiman, don la pawòl, yon ist-wa, ak blese, yo gen rèv pou lavni, yo konn kriye epi yo konn souri.

sE pa yon zak izolEYon echantiyon Mouvman pou yon Rejis Sivil Lib san Diskriminasyon, montre que 100% nan 1,584 ka an-rejistre yo te fèt selon tout dispozis-yon ke la lwa ki te valab nan epòk la te egzije. Karakteristik tout moun sa yo genyen an komen sè ke yo se des-andan ayisyen, pami paran moun ki afekte yo, 72% ladan gen nasyonali-te ayisyen, 24% dominiken (nan pou-santaj sa a 11% gen orijin ayisyen). Yo te fè etid sa a nan kat zòn ki, isto-rikman te gen anpil imigran ayisyen ki konn viv ladan yo; kote sa yo se: •San Pedro de Macorís 631 (40%)•Monte Plata 709 (45%)•Guaymate 163 (10%)•Neyba 71 (5%)

Done sa yo se sèlman yon echanti-yon li pa gen ladan’l tout ka yo ni zòn jeyografik ki te sant pwodiksyon sik yo, ki istorikman te chita sou men dèv ayisyen , men yo revele yon reya-lite ki gwo epi ki grav. Kèk nan bagay envestigasyon sa a jwenn sè ke:Pi fò ak de nesans yo te fèt a lè , yo te respekte delè la lwa etabli; yo te ek-spedye 46% ladan yo nan ta, sa vle di 30 jou aprè timoun nan fin fèt si se nan bouk epi 60 jou si se nan zòn riral.

lución 012 no contempla como una irre-gularidad ser hijo o nieto de inmigrante haitiano indocumentado; pero lo cierto es que estas dos disposiciones interactúan en la práctica para alcanzar un mismo objetivo: despojar de la nacionalidad a miles de dominicanos y dominicanas de ascendencia haitiana. Al suspender la emisión de copias de sus actas de nacimiento, los oficiales civiles cuestionan la nacionalidad de estas per-sonas y, en efecto, se la secuestran, al someterlos a un supuesto proceso de in-vestigación que nunca termina y, mien-tras tanto, paralizan sus procesos civiles indefinidamente. Esta situación produce daños irrepara-bles en la vida de las personas. Al im-pedirles acceder a su documentación, también se les excluye de la posibilidad de estudiar, conseguir un trabajo digno, cotizar un seguro de salud, abrir cuentas bancarias y viajar fuera del país, entre otros efectos perniciosos. Aún no se ha calculado a profundidad el impacto que esta situación produce en varios ámbi-tos de la vida. Hay que considerar que se trata de gente concreta con sentimientos, con palabra, con historia, con heridas, con sueños de futuro, con lágrimas y con sonrisas.

no Es un hEcho aisladoUn muestreo levantado por el Movimien-to por un Registro Civil Libre de Discrimi-nación, revela que el 100% de los 1,584 casos registrados fueron actas instru-mentadas según los requerimientos exi-gidos por la ley vigente al momento de ser expedidas. La característica que to-das estas personas tienen en común es que son de ascendencia haitiana, ya que entre los padres de las personas afecta-das, el 72% es de nacionalidad haitiana y el 24% dominicana (de estos el 11% tiene origen haitiano). El estudio fue aplicado en cuatro zonas en las que históricamen-te ha habido asentamientos de migrantes haitianos. En San Pedro de Macorís 631 (40%); Monte Plata 709 (45%); Guayma-te 163 (10%); y Neyba 71 (5%).Esos datos son solo una muestra que no abarca a la totalidad de los casos ni de las zonas geográficas que han sido cen-tros de producción azucarera, la cual ha descansado históricamente en mano de obra haitiana, y dan cuenta tambien de una realidad seria y masiva.

los argumentos que los oficiales civiles les dan a las personas para negar el acta, no responden a un mandato

de leY, puesto que ni la misma resolución 012 establece

como irregularidades el ser hijo de extranjero o haber

sido declarado con ficha

Foto

graf

ía/F

otog

rafi

: Leo

San

tiago

Page 20: Cuadernos de Comunicación 3

18

algunos dE los hallazgos más importantEs dE Esta invEstigación son:La mayoría de las actas de nacimiento fue emitida de forma oportuna, respetan-do el tiempo establecido por la ley; mien-tras otro 46% se expidió 30 días después del nacimiento en las zonas urbanas y 60 en las rurales.El 70% de esas personas fueron declara-das entre 1976 y el año 2000, antes de entrar en vigencia la actual Ley de Migra-ción en el 2004 y antes de la nueva Cons-titución del 2010, por lo tanto el derecho a la nacionalidad al momento de ser de-claradas era bajo el principio del jus soli, según el artículo 11 de la Constitución vigente en ese momento. La mayoría son jóvenes: 48% entre 15 y 24 años. El 72% entre los 15 y 30 años. La parálisis de sus vidas civiles por tiempo indefinido cuando están en plena posibilidad de estudiar y trabajar, tiende a condenar a todo un sector poblacional a la extrema pobreza.Del total de personas que acudió a la Ofi-cialía a pedir una copia de acta de naci-miento, el 51% fue con la finalidad de so-licitar la emisión de su cédula, otro 16% iba a emplearla para declarar a su hijo o hija, un 5% iba a sacar su copia de acta de nacimiento para tenerla y otro 4% para sacar pasaporte, cédula de menor, seguro médico y para la pensión.Al 96% de las personas afectadas, se les han negado sus documentos entre el 2005 y 2011. Se trata, evidentemente, de una expresión clara de la voluntad políti-ca del organismo encargado de custodiar dichas actas de mantener a este grupo poblacional sin documentación. Los argumentos que los oficiales civiles les dan a las personas para negar el acta, no responden a un mandato de ley, pues-to que ni la misma Resolución 012 es-tablece como irregularidades el ser hijo de extranjero o haber sido declarado con ficha. La argumentación que prevalece es que estas personas han sido declaradas con ficha, respuesta brindada al 28%, seguida por “que es extranjero/a” (23%), “que su apellido es haitiano” (16%) y que sus padres son extranjeros/a (6%). Otras razones son “que hablan otro idioma”, “que son negros” o “que tienen que pre-sentar la cédula”.

70% moun ki kosène yo te fèt ant ane 1976 ak 2000, avan Lwa Imi-grasyon 2004 ki egziste kounya a te antre an vigè epi avan Konstitisyon 2010 lan, donk dwa nasyonalite non moman yo deklare li te anba prensip jus soli, daprè atik 11 konstitisyon an ki te an vigè nan moman an. Pifò nan yo se jèn: 48% genyen ant 15 ak 24 lane. 72% pami yo genyen 15 a 30 ane. Paralize lavi sivil yo pandan yon peryòd endefini pandan yo gen tout posibilitepou etidye epi travay, gen tandans kondane tout yon sektè nan popilasyon an pou li pòv nan yon nivo ekstrèm.Pami tout moun ki ale nan biwo ofis-ye eta sivil pou mande yon ak de ne-sans 51% ladan’l fè sa avèk entan-syon pou fè kat elektoral yo 16% ta pral sèvi avèlpou deklare pitit gason oubyen pitit fi fi yo, 5% ladan yo ta pral fè yon kopi ak de nesans yo pou yo ka genyen’l epi 4% pou fè paspò, kat elektoral pou minè, asirans me-dikal epi pansyon.Nan 96% moun ki konsène yo, yo te refize ba yo dokiman ant 2005 ak 2011. Sa parèt byen klè ke se yon ek-spresyon volonte politk enstitisyon ki responsab pou bay ak yo pou kenbe gwoup popilasyon sa a san dokiman.Agiman ofisye eta sivil yo bay moun sa yo lè pou yo pa bayo dokiman , pa chita sou règleman la lwa, puiske menm Rezolisyon 012 pa etabli kòm iregilarite si yon moun se pitit etran-je oubyen si li deklare pitit li ak yon manda. Agimantasyon ki parèt an majorite sè ke yo te deklare moun sa yo ak yon manda, repons 28% moun yo “ou se etranje/è” vini apre (23%), “ou gen yon siyati ayisyen” (16%) pa-ran ou se etranje yo ye (6%). Lòt re-zon ankò se “yo pale lòt lang”, “po yo nwa” o sinon “fòk yo prezante kat idantite elektoral yo”.

konsEkans sitiyasyon sa a gEn sou moun yoLe fèt ke yo mete dokiman idantite yo an kesyon gen konsekans terib sou lavi sivil pa egzanp ak de nesans kat idantite elektoral, donk, dwa pou chwazi kandida, gen yon kont bankè, etidye, gen aksè a sekirite sosyal, marye, deklare pitit fi/gason jiska lwe kay; fòk nou di tou yo anpeche yo gen paspò.Genyen lòt konsekans ki pa vizib menm jan ak sa nou deja mansyone yo sa gen pou wè avèk konsekans ko-tidyen ak emosyon nan la vi yo. Fòk nou konsidere pifò nan moun sa yo fèt epi grandi nan yon batey, yo sòti nan travay di san fatige fè efò jiskas ke yo pa kapab ankò pou de-pase move moman yo jiskaske bagay yo mache. Pou anpil nan yo, se nan moman bagay yo kòmanse parèt klè, lè yo pral antre nan inivèsite, lè yo pral ka travay ak diyite, lè yo pral ka vwayaje,dispozisyon diskriminat-wa yo tonbe sou yo tankou yon gwo moso plon pou kraze rèv yo.Lòt sitiyasyon ki provoke ensètitid, fatig ak dekourajman se mank or-yantasyon ak enfòmasyon sou jan sa ye ak dokiman yo. Konsekans sou plan travay yo fò anpil. Bagay yo deja konplike pou satisfè nesesite de baz yo pou sibziste, mete sou sa kounye a fòk yo envesti tan ak enèji nan yon bagay yo pa konprann ditou, fè de-mach nan biwo ofisye eta sivil, chè-che repons legal etc.. yo rann bagay yo pi di pou moun ki afekte yo. Sa egzije pou yo mobilize tèt yo de yon vil a yon lòt ap cheche repons sou dokiman yo, peye pou demach admi-nistratif yo, yo pa gen aksè a travay

Y no pudo viajar Lidia adamEs, poR EjEmpLo, Es dEL BatEy LEchERía En ViLLa aLtagRacia, dondE ViVió sonia piERRE. Lidia fuE a La oficiaLía (REgistRo ciViL) En Busca dE un acta actuaLizada dE su nacimiEnto. ELLa incLuso haBía sacado su pasapoRtE En 2009. “yo quiERo hacER un ViajE, Voy a BuscaR La céduLa pERo mE dicEn quE no podía ViajaR poRquE La LEy quE pERmitía Eso ya no ExistE”. cuando finaLmEntE mudha REsoLVió quE LE EntREgaRan EL acta ya no podía ViajaR.

lipat ka vwajaje aukopa Egzanp, Lidia adamEs sòti nan BatEy (LEchERia) nan Viya aLtagRasya kotE sonya pyè tE REtE a.Lidia tE aL nan ofisyE Eta siViL (REjis siViL) pou L tE jwEnn yon Batistè ki aktyaLizE. anpLis Li tE tiRE paspò L nan LanE 2009. ¨mwEn VLE fè yon Vwayaj, mwEn pRaL chachE kat idantitE, mEn yo di m, m pa t ka VwayajE paskE Lwa ki tE pèmèt sa a pa La ankò”. finaLman Lè mudha tE RiVE fè L jwEnn kat idantitE a, Li pa t ka VwajajE ankò. Lè finaLman mudha REzoud pwoBLèm nan Epi yo REmèt mwEn ak La Li tE dEja twò ta poum VwayajE.

Foto

graf

ía/F

otog

rafi

: Elsy

For

s

Page 21: Cuadernos de Comunicación 3

19

EfEctos dE Esta situación En las pErsonasEl hecho de tener los documentos de identidad en entredicho produce terribles consecuencias en la vida civil, tales como el acceso a su acta de nacimiento y a su cédula de identidad, y por tanto, el dere-cho a elegir y ser elegido, así como tener un trabajo digno, una cuenta bancaria, estudiar, acceder a la seguridad social, casarse, declarar sus hijos/as y hasta al-quilar una casa. También les impide ob-tener pasaporte. Hay otras consecuencias que no son tan visibles como las anteriores, que tienen que ver con efectos cotidianos y emocio-nales en sus vidas. Hay que tomar en cuenta que estas personas han nacido y crecido en su mayoría en un batey, vie-nen de idas y venidas incansables, de esfuerzos hasta el límite para poder so-brepasar las precariedades y poder echar a andar. Y muchos de ellos, cuando ya sienten que van a salir a flote, que van a poder entrar a la universidad, que van a poder tener un trabajo digno, que van a poder viajar… les caen encima como un plomo disposiciones discriminatorias que intentan aplastar sus sueños.Otra situación que provoca incertidum-bre, cansancio y desánimo es la falta de orientación e información sobre el estado de sus documentos. Los efectos en el pla-no laboral son tremendos. Lo complejo de no sólo luchar por las necesidades bási-cas para subsistir sino también invertir tiempo y energías en algo completamen-te desconocido como son los trámites en las Oficialías, buscar respuestas legales, etc. hace la cuesta más empinada. Todo conlleva movilizarse de ciudad en ciu-dad buscando respuestas sobre sus do-cumentos, pagar para la tramitación, no poder acceder a trabajos formales, per-der la posibilidad de recibir becas, entre otros efectos.Por la diversidad cultural presente en sus familias, las personas de ascendencia haitiana se han enfrentado en algún mo-

fomèl, pèdi posibilite pou jwenn bous pou etidye, kòm lòt konsekans. A koz divèsite kiltirèl ki genyen nan fanmi yo, desandan ayisyen yo fè fas kèk fwa ak kesyon sa yo, kiyès yo ye e ki kote yo sòti, men Rezolisyon 012 vin agrave bagay yo, yo rann kesyon yo pi difisil, yo vin fè li difisil tou pou yo jwenn repons ki jis ki kontribiye ak devlopman pèsonel ak emosyonèl yo. Vin ajoute sou tout konfizyon idantite yap travèse a, konfli ak la sosyete ki dirèkteman epi konsta-man konprann ke o mwen moun sa yo pa dominiken “otantik”. Sitiyasyon saa ka konpare ak yon gwo maling : “sa pa ase pou yo re-mèt nou dokiman yo, se yon blesi ki grav”, yon moun ki afekte te di. “Ble-se sa ap geri sèlman ak diyite, yon padon piblik sensè”, yon lòt moun pwopoze. Epi menm lè moun sa yo santi yon gwo tristès nan kè yo, fòk nou presize ke yo toujou montre yon gwo tandrès, yon souri dosil, yon akolad sensè, rèv ki pwofon anpil epi aspirasyon pou yo viv, paske yo kon-nen yo egal ak tout moun epi yo gen diyite. Nan ka sa a nou ka di mezi sa yo afekte pwofondeman sosyete do-minikèn nan ki ta dwe mande tèt li kijan nou ka di se moun nou ye.

konsidErasyon lEgalAtik 38 nan Konsitisyon Dominikèn nan byen bèl7 li di konsa:Leta fonde nan respè ak diyite moun li òganize li pou asire pwoteksyon re-yèl epi efektiv dwa fondamantal tout

Foto

graf

ía/F

otog

rafi

: Leo

San

tiago

Page 22: Cuadernos de Comunicación 3

20

mento a las preguntas sobre quiénes son y a qué lugar pertenecen, pero la llegada de la Resolución 012 ha afianzado estas pre-guntas, dificultando conseguir respues-tas justas, que contribuyan al desarrollo personal y emocional. A esta gran confu-sión de identidad por la que atraviesan, se suma el conflicto con la sociedad, que directa y constantemente entiende que al menos no son dominicanos “auténticos”. Toda esta situación les ha causado he-ridas muy profundas: “no basta con de-volvernos los documentos, es una herida muy grande”, expresa una. “Esta herida sólo cicatriza con dignidad, con un per-dón público, sincero”, propone otra. Y aunque estas personas tienen entre pe-cho y espalda una tristeza muy grande, es preciso resaltar la inmensa candi-dez, la tierna sonrisa, el cálido abrazo, los profundos sueños y aspiraciones de vivir, porque se saben iguales y dignos. Así que estas medidas también afectan profundamente a la sociedad dominicana que debería cuestionarse de qué manera estamos siendo humanos.

considEracionEs lEgalEsEs hermoso el artículo 38 de la Constitu-ción Dominicana que dice:El Estado se fundamenta en el respeto a la dignidad de la persona y se organiza para la protección real y efectiva de los derechos fundamentales que le son inherentes. La dignidad del ser humano es sagrada, in-nata e inviolable; su respeto y protección constituyen una responsabilidad esencial de los poderes públicos.Con la aplicación selectiva se violan la Constitución y las leyes dominicanas y también se violan principios de leyes.Según afirmaciones de los Jueces de la JCE, la Resolución 12-07 persigue depu-rar el Registro Civil de las irregularidades presentes debido a errores, omisiones o a la comisión de fraudes en la instrumenta-ción de los Actos del Estado Civil. En caso de que así fuera, los responsables de esas supuestas irregularidades son los mismos oficiales civiles. En todo caso, es inadmi-sible que los oficiales civiles se nieguen a entregar las actas de nacimiento que fue-ron instrumentadas de buena fe y de con-formidad con las normas sobre Actos del Estado Civil -ley 659-44-, y al derecho a la nacionalidad vigente hasta la promul-gación de la nueva Constitución el 26 de enero del 2010. Para justificar esta discriminación, la Jun-ta Central Electoral se ampara en la in-terpretación que introdujo la ley General de Migración No. 285-04, sobre la noción de “Extranjero en Tránsito” en el artículo 11 de la Constitución pasada. Esto sig-nifica que todo/a extranjero/a que haya ingresado a territorio dominicano en esa categoría, o que haya permanecido en el país más allá del tiempo para el cual esta-ba autorizado, independientemente de que su estadía se haya prolongado por decenas de años, son considerados en “tránsito” y los hijos que hayan procreado no podrían ser considerados dominicanos.Esta interpretación de la noción de “trán-sito” es contraria al Derecho Interameri-cano, y lo más grave es que se está apli-cando retroactivamente a través de la Resolución 12-07. Si bien es cierto que la nueva Constitución de 2010 se sincroniza en este aspecto con la ley General de Migración No. 285-04, también es cierto que la nueva Constitu-ción consagra el principio de No Retroac-tividad (art. 110). Por tanto, aún bajo el esquema de la nueva Constitución, la aplicación de la Resolución 12-07 sobre las personas que nacieron antes del 16 de agosto del 2004 es inconstitucional.La Resolución 012 viola la Ley 659-44 so-bre Actos del Estado Civil, el Código Civil Dominicano y varios Tratados y Convenios Internacionales de protección de Derechos

moun genyen. diyite moun se yon bagay sakre, ine epi envyolab; respè ak pwoteksyon li fè pati responsabili-te esansyèl pouvwa piblik yo.Avèk aplikasyon selektif yo yap vyo-le konstitisyon ak lwa dominikèn yo, men tou yap vyole prensip lwa yo.Daprè afimasyon jij KSE yo, Rezo-lisyon 12-07 ap chèche netwaye Re-jis Sivil la de iregilarite li gen ladan’l kounya a a kòz erè, omisyon komis-yon pou frod la nan preparasyon Ak Eta Sivil. Si sa yo di ya se vre, responsab swadizan iregilarite sa yo se menm ofisye sivil yo. An tou ka li inadmisib pou ofisye sivil yo refi-ze remèt ak de nesans ki te fèt nan bòn fwa ak nan respè règleman sou Ak Eta Sivil lwa 659-44-, epi dwa a la nasyonalite ki an vigè jiskaske yo pwomilge nouvo Konstitisyon 26 janvye 2010 la. Pou jistifye diskriminansyon saa, Konsèy Santral Elektoral sèvi ak yon entèpretasyon ki sèvi kòm entwo-diksyon nan lwa Jeneral Imigrasyon No. 285-04, sou nosyon “Etranje an Tranzit” nan atiko 11 konsitisyon pase a . Sa vle di ke tout etranje ki antre sou teritwa dominiken an nan kategori sa a, ou byen ki rete nan peyi a plis tan ke li te otorize rete menm lè sejou a dire plizyè dizèn ane, yo tou-jou konsidere moun sa a an “tranzit” yo pap ka konsidere pitit moun sa yo dominiken.Aplis ke entèpretasyon nosyon “tran-zit”, la kontrè ak Dwa Entèameriken an8, sa ki pi grav la li aplike yon fason retroaktif nan Rezolisyon 12-07 la. Si se vre nouvo konstitisyon, ke yo pwoklame 26 janvye 2010 la, senkro-nize nan aspè sa a ak lwa jeneral sou imigrasyon No. 285-04, nan ka sa a nouvo konstitisyon an soumèt li anba prensip non retroaktivite (art. 110)9. Donk,menm lè li anba pouvwa nouvèl Konstitisyon an, aplikasyon Rezolisyon 12-07 sou moun ki fèt avan 16 out 2004 enkonstitisyonèl.

tenía cédula pero no podía tenerla

diLsia Luis adamE Es dE Los joViLLos dE yamasá. a Los siEtE años sus padREs La inscRiBiERon En La EscuELa, poR Lo quE sE dEducE tEnían

céduLa y todos sus documEntos En REgLa, y tERminó cuaRto dE BachiLLERato En 2007.

En EsE año sE inscRiBió En La uniVERsidad. fuE aL LicEo dondE tERminó EL BachiLLERato paRa

pEdiR un acta oRiginaL dE nacimiEnto y LE dicEn quE no sE La puEdEn daR poRquE ELLa Es

haitiana y sus padREs tamBién.ELLa sE diRigió a mudha, dondE LE indicaRon quE fuERa a La oficiaLía, pERo cuando LLEga

aLLí LE dicEn quE ELLa tiEnE céduLa y no puEdE tEnERLa poR La REsoLución 12, y sE La niEgan.

Mwen te gen kat idantite elektoral Men Mwen pat dwe

genYenl. diLsia Luis adamE sòti nan Los joBiLLos dE

yamasá. a Laj 7 an paRan Li tE EnskRiL LEkòL, dapRè sa nou konpRann Li tE gEn kat idantitE

ELEktoRaL ak tout dokiman Li an Règ, Epi Li fini Etid sEgondè Li nan anE 2007. nan anE sa a Li tE

EnskRi nan iniVèsitE. Li aLE nan LisE kotE Li tE fè BakaLoREya a pou mandE oRijinaL ak dE nEsans

Li an yo di Li yo pa kapaB Bay Li paskE Li mEnm ak paRanL sE ayisyEn yo yE. Li pRan chEmEn

mudha LèL RiVE yo Ba Li EkspLikasyon sou Biwo ofisyE siViL Li dwE aLE a, La yo diL Li gEn kat

idantitE ELEktoRaL, dapRè REzoLisyon 12 La, Li paka gEnyEn'L donk yo REfizEL Li.

Fotografía/Fotografi: Elsy Fors

Page 23: Cuadernos de Comunicación 3

21

Rezolisyon 012 vyle Lwa 659-44 sou Ak Eta Sivil, epil kòd Sivil Domi-niken an epi plizyè Trete ak Konvan-syon Entènasyonal sou pwoteksyon Dwa Moun. Li vyole Deklarasyon Ini-vèsèl Dwa moun ki di nan atik 15 li a “tout moun gen dwa a yon nasyona-lite yo pa ta dwe anpeche pèsonn de fason abitrè gen yon nasyonalite ou byen dwa pou chanje nasyonalite’l ; ladann tou gen dwa a edikasyon, ki nan atik 26. Dispozisyon sa a fè omisyon Pak Entènasyonal pou Dwa Ekonomik, Sosyal epi Kiltirèl, Pak Entènasyonal Dwa Sivil ak Politik; atik 7 konvansyon dwa Timoun Atik 3 ak 20 Konvansyon Ameriken Dwa moun, pami lòt dokiman la Domi-nikani aksepte epi ratifye ki gen ran konstitisyonèl.

nan ki pwEn kEsyon an yEPa gen lontan de sa Direksyon Nas-yonal Rejis Sivil te fè parèt Sikilè 32-11, ladann li bay Ofisye Eta Sivil yo pou fè ekspedisyon ak de nesans ki nan pwosesis envestigasyon yo de fason pwovizwa. Gras ak dispozisyon sa a anpil dizèn moun Rezolisyon 012 la te afekte te ka jwenn ak de nesans yo Poutan, aplikasyon Siki-lè 32 pat yon bagay jeneralize ni nan tout biwo ofisye eta sivil yo ni nan ka tout moun ki te gen dokiman yo anba envestigasyon. Yon lòt bò, moun ki te resevwa ak de nesans yo, apre anpil traka, (sètifye pou fè kat idantite elektoral oubyen paspò), sa ki rann sitiyasyon an di se paske li pratikman enposib pou yon moun jwenn dokiman tankou, kat idantite elektoral ak paspò. Se kòm si ak sa yo pat valab.

konklizyon Nou trouve nou an fas yon volon-te politik bout fè pou denasyonalize dominiken/èn desandan ayisyen. Se menm pwoblèm nan pou moun ki aprè anpil difikilte reyisi fè ak de ne-sans yo, kounya a yo bloke pwosesis la lè yo vle fè kat idantite elektoral yo ak paspò yo. San nou pa di, anpil ba-gay yo toujou kenbe nasyonalite yo an otaj. Olye pou yo rive nan modènizasyon epi netwayaj rejis sivil dominiken an, ak politik “jenosid sivil retroaktif” sa a, KSE la ap vyole dwa fondaman-tal moun ki san defans epi yo adop-te diskriminasyon, aksyon abitrè ak tout enfòmalite. Devan bagay sa yo ki parèt inadmi-sib sou plan etik, men sa nou rekò-mande :• Ke KSE rekonèt piblikman nasyo-nalite plizyè milye dominiken/kèn afekte, ansanm ak yon revizyon ak tout analiz an pwofondè pratik KSE yo kont minorite kolektif yo pou pra-tik sa yo pa repete pi devan.• Reparasyon kòm sa dwa epi dirab tò yo fè moun ki wè lavi yo paralize depi ane 2007, premye pa nan repa-rasyon an se remèt moun yo doki-man yo san ba yo plis pwoblèm.

Humanos. Viola la Declaración Universal de los Derechos Humanos que en su artí-culo 15 establece que “toda persona tiene derecho a una nacionalidad y que a nadie se privará arbitrariamente de su naciona-lidad ni del derecho a cambiar de naciona-lidad; así también el Derecho a la educa-ción, establecido en el artículo 26.La disposición también hace caso omiso del Pacto Internacional de los derechos Económicos, Sociales y Culturales; el Pac-to Internacional de los Derechos Civiles y Políticos; el artículo 7 de la Convención de los Derechos del Niño; y los artículos 3 y 20 de la Convención Americana sobre De-rechos Humanos, entre otros documentos suscritos y ratificados por la República Do-minicana que tienen rango constitucional.

Estado dE la cuEstión Recientemente la Dirección Nacional de Re-gistro Civil emitió la Circular 32-11, la cual ordena a los Oficiales del Estado Civil la expedición de actas de nacimiento en for-ma provisional en los casos que se encuen-tran en un proceso de investigación. Esta disposición ha permitido que decenas de personas afectadas por la Resolución 012 hayan obtenido sus actas de nacimiento. Sin embargo, la aplicación de la Circular 32 no ha sido generalizada ni en todas las oficialías ni en todos los casos que están con sus documentos suspendidos. Por otra parte, para las personas que han recibido, no sin contratiempos, sus actas de nacimiento (tanto certificadas como para fines de cédula o pasaporte), la situa-ción lamentable es que les está resultando prácticamente imposible la obtención de otros documentos, tales como la cédula de identidad y el pasaporte. Es como si di-chas actas no fueran válidas.

conclusión Estamos ante una férrea voluntad polí-tica de desnacionalizar a dominicanos y y dominicanas de ascendencia haitiana. Y la situación es la misma para quienes con dificultades pudieron conseguir sus actas de nacimiento. Ahora tienen los procesos trancados cuando pretenden obtener sus cédulas o pasaportes. En po-cas palabras, su nacionalidad sigue es-tando secuestrada. Lejos de alcanzar la modernización y el saneamiento del registro civil dominica-no, con esta política de “genocidio civil re-troactivo”, la JCE está violando derechos fundamentales de personas indefensas e incrementando la discriminación, la arbi-trariedad y la informalidad. Ante este hecho que resulta inadmisible desde el punto de vista ético, se recomien-da:• El reconocimiento público por par-te de la JCE de la nacionalidad de los miles de dominicanos y dominicanas afectados, unido a una revisión y análi-sis profundo de las prácticas llevadas a cabo desde la JCE hacia colectivos mi-noritarios, para que no sean repetidas en el futuro.• La Reparación profunda y sostenible del daño a quienes están viendo sus vidas pa-ralizadas civilmente desde el año 2007. El primer paso de la reparación es la entrega inmediata de documentación sin colocar más trabas.

Sonia Adames se avoka, li se yon militan nan lit ke Sant Bonó

ap mennen sou dosye sa konsa tou li se yon reprezantan nan delegasyon sosyete sivil dominkèn nan ki te al prezante ka denasyonalizasyon yo ke gouvènman dominiken an ap fè sou moun sa yo devan Kou Entèramerikè Dwa moun yo nan Washington nan mwa mas ane pase.

Sonia Adames es abogada, participante del activismo

generado a partir del Centro Bonó y una de las representantes de la delegación de la sociedad civil dominicana que llevó el caso de las desnacionalizaciones practicadas por el gobierno dominicano ante la Corte Interamericana de Derechos Humanos en Washington en marzo del pasado año.

* *

Page 24: Cuadernos de Comunicación 3

22

Solange de la Cruz Matos*

Treinta y tres periodistas de Haití y República Dominicana parti-ciparon de los talleres sobre co-bertura en migración, frontera

e interculturalidad que realizó la Cáte-dra UNESCO de Comunicación, Demo-cracia y Gobernabilidad con sede en la Pontificia Universidad Católica Madre y Maestra (PUCMM) del 19 al 22 de julio de 2012.Los talleres forman parte del proyecto “Nuevas miradas para la realidad domi-nico-haitiana: más y mejor periodismo”, que ejecuta esta Cátedra con fondos de la Unión Europea. El objetivo de la ini-ciativa es contribuir a ampliar y profun-dizar la cobertura periodística con un enfoque desde la investigación y la ética. Desde el primer momento de los talleres se logró una integración plena entre los 20 periodistas dominicanos y los 13 hai-tianos que participaron de las jornadas formativas, tras la dinámica de presen-tación que siguió al inicio formal de la actividad a cargo de María Isabel Solde-vila, directora de la Cátedra UNESCO de Comunicación. Luego se abordaron los temas de migración, interculturalidad, derechos humanos frontera y economía.En el segundo día se realizaron dos pa-neles. Uno, próximo al medio día, en la comunidad fronteriza haitiana de Fond Parisien, con la participación de Lis-saint Antoine, SJ, director del Servicio Jesuita a Refugiados y Migrantes; Ralph Lapointe, alcalde de Ganthier; Marie Mi-chèle Polynice Lageurre, en representa-ción del sector comercial, y Edwidge La-guerre, inspector de Migración de Haití. Un segundo panel se efectuó en Jimaní, en horas de la tarde, con la participa-ción de Fernando Ramón Novas San-tana, alcalde de Jimaní; José Hipólito Martínez Pérez, encargado de Migración en Jimaní; Nelina Trinidad, coordinado-ra de la Red de Protección a Niñas, Ni-ños y Adolescentes de Jimaní, y Marcos López Nova, del Consejo de Comercio de Provisiones de Jimaní-Malpasse. Cada quien tuvo una exposición con in-formaciones relativas al sector de su com-petencia y los y las periodistas les abor-daron con las preguntas de su interés.

tallErEs por mEdiosEl tercer día fue el de los talleres por medio. El de prensa escrita y medios di-

Envestigasyon avèk yon lòt kout je sou reyalite ayisyano-dominiken anSolange de la Cruz*

Tranntwa jounalis Ayiti ak la Dominikani te patisipe nan plizyè atelye sou repòtaj imi-grasyon, fwontyè epi entèkil-

tiralite. Se Chè INESKO pou Komi-nikasyon, Demokrasi ak Gouvènans ki nan lokal Pontificia Universidad Católica Madre y Maestra (PUCMM) ki te òganize yo nan dat 19 rive 22 jiyè 2012.Atelye sa yo fè pati pwojè “Yon lòt kout je sou reyalite ayisyano-domi-niken an : pi bon pratik nan metye jounalis la”, Ke Chè sa a ap ekzekite ak finansman Inyon Ewopeyèn. Obje-ktif inisyativ sa a se kontribye a ela-jisman epi apwofondi repòtaj jounalis yo ak yon apwòch ki chita sou enves-tigasyon ak etik. Apre Maria Isabel Soldevila ki se di-rekstris Chè INESKO pou Kominikas-yon an fin ouvè pwogram lan ak yon prezantasyon fòmèl aktivite yo, te gen yon entegrasyon total ant 20 jounalis dominiken yo ak 13 jounalis ayisyen ki tap patisipe nan jounen fòmasyon sa yo. Apre sa yo abòde sijè imigras-yon, entèkiltiralite, dwa moun, fwon-tyè ak ekonomi.Nan dezyèm jou a te genyen de panèl. Youn, prèske a midi, nan kominote bò fwontyè ayisyen an nan Fon Pa-rizyen, moun ki te patisipe yo se te: Lissaint Antoine, Yon pè jezwit ki dirèkte Sèvis Jezwit pou Refijye ak Imigran; Ralph Lapointe, majistra Gantye; Marie Michèle Polynice La-geurre, kòm moun ki te reprezante sektè komès la, epi Edwidge Lague-rre, enspektè imigrasyon an Ayiti. Te gen yon dezyèm panèl ki fèt Jima-ní, nan aprè midi, moun kite patisi-pe ladann se : Fernando Ramón No-vas Santana, majistra Jimaní; José Hipólito Martínez Pérez, responsab imigrasyon nan Jimaní; Nelina Tri-nidad, koòdinatris Rezo Pwoteksyon Tifi, Tigason ak Adolesan nan Jima-ní, ansanm avèk Marcos López Nova, Konseye Komès Machandiz Jimaní-Malpasse. Chak paneliste gen opòtinite fè yon prezantasyon nan chan konpetans liepi jounalis yo te poze yo kesyon sou sa ki te enterese yo.

atElyE pou chak mEdya Trazyèm jou a te rezève pou atelye pou chak medya. La près ekrit ak me-

investigaciones con nuevas miradas a la realidad dominico-haitiana

Page 25: Cuadernos de Comunicación 3

23

dya dijital yo, te sou kont Fòmatè Ga-lia García ansanm ak Javier Valdivia ki te demare sesyon an sou repòtaj. Yo te pale sou teknik envestigasyon, definisyon ang istwa a, epi nesesite pou yon plan travay.Aprè sa yo fè yon similasyon konfe-rans de près, patisipan yo te entèv-youve yon fanm ayisyèn viktim trafik. Avèk repons yo jwenn, chak jounalis te ekri yon paragraf ki sèvi gwoup la pou diskite sou jesyon sous, etik ak responsablite devan sous yo epi lektè a. Yo te pale sou fason pou defini sijè a ak ang lan, kòman pou ekri isttwa original, enfòmatif sou sijè yo pale de yo deja; yo te elabore yon plan travay envestigasyon pou metye jounalis la.Dènye pati a te yon sesyon pou de-fini sijè envestigasyon chak jounalis, gras ak yon pakèt ide pou chak pwo-pozisyon.Atelye televizyon an te kòmanse avèk yon sesyon redaksyon, yo te mete ak-san pou medya sa a sèvi ak fraz kout, senp epi konsi, epi avèk vèb aktif. Nan pati teknik la, yo revize eleman yon bon kadraj kamera; kòman pou fè entèvyou silouwèt pou pwote-je idantite moun; menm jan an tou kòman pou sèvi ak son anviwònman an, kòm eleman enpòtan nan istwa a. Nan apwòch etik la yo montre video ki prezante de ka lavi reyèl: Youn ki te pase Ondiras ki gen rapò ak pati-sipasyon repòtè a nan nouvèl la; lòt la sou lè yon moun gen plizyè djòb oubyen lè pwofesyonèl la gen de oub-yen plis djòb, jeneralman youn vin an konfli ak lòt, epi sa ka afekte kredibi-lite li devan telespektatè a. Nan pati final sesyon an yo fè yon analiz eksperyans jou anvan an, nan fwontyè a, kote yo pataje enpresyon yo sou reyaksyon fonksyonè piblik tou lè de peyi yo. Aprè sa yo prezante sijè envestigasyon ki te enterese yo a. Hena Cuevas ak Amelia Deschamps te dirije jounen sa a.Nan atelye pou radyo a yo te diskite sou enpòtans son posibilite li ofri nan rakonte istwa; enpòtans radyo kòm medya mas kominikasyon, es-pesyalman an Ayiti, kote se li ki gen-yen plis moun ki sèvi avèk li, wòl me-dya sa a te jwe nan moman katastwòf natirèl epi rapwòchman ant gwoup ak popilasyon yo.Yo fè revizyon sou sijè patikilye rad-yo, langaj li redaksyon radyofonik, enpòtans yon patwon pou pwodik-syon radyofonik la, règleman sou kijan yo mennen yon envestigasyon pou radyo, a ki moman ou dwe ekze-kite chak etap li yo repòtaj kòm fòma pou prezante pwodui a. Idantifikas-yon efè sonò yo, apre sa yo tande yon repòtaj radyo sou rezilta yon envesti-gasyon.Nan panèl ki te fèt jou anvan an, yo te mete aksan sou nesesite pou idan-tifye pèsonaj ki te reyèlman pwota-gonis istwa yo. Finalman chak pa-tisipan revele sou ki sijè li enterese travay. Gabriela Warkentin ansanm ak Solange de la Cruz Matos te de fa-silitatè ki te anime atelye sa a.Jou ki vini aprè a, an plenyè, chak patisipan prezante sou ki sijè li en-terese fè envestigasyon kòm jouna-lis, travay sa a ta dwe pran de mwa pou ekzekite. Envestigasyon yo gen pou pibliye chak moun nan medya pa yo men tou yap disponib sou paj wèb Chè INESKO pou Kominikasyon (www.catunescopucmm.org).

gitales, que estuvo a cargo de los facili-tadores Galia García y Javier Valdivia, arrancó con una sesión sobre el repor-taje. Hablaron sobre las técnicas de in-vestigación, la definición del ángulo de la historia y la necesidad de un plan de trabajo.Luego simularon una rueda de prensa en el que los y las talleristas entrevis-taban a una mujer haitiana víctima de trata. A partir de las respuestas, cada periodista escribió un párrafo que sirvió al grupo para discutir sobre manejo de fuentes, ética y responsabilidad ante las fuentes y el lector. Hablaron de cómo definir el tema y el ángulo, y cómo escri-bir historias originales y noticiosas, aun con asuntos que ya han sido tratados; y elaboraron un plan de trabajo de inves-tigación periodística.La última parte fue la sesión para de-finir el tema de investigación de cada periodista, mediante una lluvia de ideas para cada propuesta.El taller de televisión inició con una se-sión de redacción, enfatizando el uso para este medio de oraciones cortas, sencillas y concisas, y con verbos acti-vos. En la parte técnica, repasaron los elementos de un buen encuadre de cá-mara; cómo hacer entrevistas a silueta para proteger la identidad de las perso-nas; al igual que la utilización del sonido ambiente como parte crucial del relato. En el abordaje de la ética se presenta-ron videos con dos casos de la vida real: uno de Honduras referido a la parti-cipación del reportero en la noticia; y otro sobre el pluriempleo, cuando el o la profesional tiene dos o más trabajos que, generalmente, están en conflicto y podrían afectar su credibilidad ante el televidente. En la parte final de la sesión se hizo un análisis de la experiencia del día ante-rior en la frontera donde compartieron sus impresiones y compararon las reac-ciones de los funcionarios públicos de ambos países. Luego presentaron los temas que les interesa investigar. Hena Cuevas y Amelia Deschamps conduje-ron esta jornada.En el taller de radio abordaron la im-portancia del sonido y sus posibilida-des narrativas; la relevancia de la radio como medio masivo de comunicación, especialmente en Haití, en donde es el de mayor alcance, y el papel que ha ju-gado este medio en momentos de desas-tres naturales y en acercamientos entre grupos y poblaciones.Repasaron temas como las característi-cas particulares de la radio, su lenguaje, la redacción radiofónica, la importancia del guión para una producción radio-fónica, las pautas de cómo hacer una investigación para la radio, los tiempos para ejecutar cada una de sus etapas y el reportaje como formato para presen-tar el producto. Identificaron efectos de sonido y escucharon un reportaje de ra-dio resultante de una investigación.En los paneles del día anterior, se hizo énfasis en la necesidad de identificar los personajes que realmente son los prota-gonistas de las historias. Al final, cada participante expuso el tema de su inte-rés. Gabriela Warkentin y Solange de la Cruz Matos estuvieron como facilitado-ras de este taller.Al día siguiente, en plenaria, cada talle-rista presentó el tema de interés para su investigación periodística, la cual deberá presentar en un lapso de dos meses. Las investigaciones serán difundidas en sus respectivos medios y colocadas en la pá-gina Web de la Cátedra Unesco de Comu-nicación (www.catunescopucmm.org).

Jounalis. Koòdinatris ekzekitiv Pwojè Lòt Kout Je sou Reyalite Ayisyano-Dominiken an.

Periodista. Coordinadora Ejecutiva del Proyecto Nuevas Miradas.

* *

Page 26: Cuadernos de Comunicación 3

24

interculturalidad en las acciones huManitarias:

Abrazar la escuela de la vida

Anbrase lekòl lavi a

Entèkiltiralite nan aksyon imanitè yo:

María Suárez Toro y Margaret Thompson*

La crisis humanitaria que se expre-só después del terremoto del 12 de enero del 2010 en Haití fue algo más que un desastre natural debido a un

contexto histórico, cultural, político y so-cial construido socialmente, que mantiene vulnerabilizada a la mayoría de la pobla-ción del país más empobrecido del conti-nente americano, forzada a permanecer a merced de fuerzas fuera y dentro de Haití.El desconocimiento de ese contexto situa-cional ha contribuido a continuar la de-vastación y el sufrimiento de haitianas y haitianos, a la vez que invisibiliza y deja fuera de la cobertura de los medios, las ini-ciativas endógenas de la población en sus intercambios con otros, en cuyas manos descansan las principales estrategias para levantarse del desastre. Hay una diferencia entre un enfoque de la ayuda humanitaria y la solidaridad inter-cultural, que se hizo evidente para muchos haitianos. Saint Jaques Eliane, enfermera haitiana que dirige un centro de atención a niñas y adolecentes en Leogane, sostiene que ayuda humanitaria y solidaridad son lo mismo, pero solamente en el sentido de que se refiere a ‘unidad en la diversidad´. “Somos nosotros, los haitianos, los que juntamos lo diferente porque necesitamos de todo, ya que las necesidades son muy grandes frente a la tragedia de Haití.” Acla-ra que “es difícil que haya solidaridad sin interculturalidad, pero eso lo promovemos nosotros mediante esa política de afirmar lo nuestro en los intercambios, tenemos orgullo de ser lo que somos y eso no se puede ignorar” (Elaine, 2012).Marie Guyrleine Justín, radialista haitiana de la Red de Mujeres de las radios comu-nitarias (REFRAKA), dice que solidaridad e intercambio son dos conceptos que se jun-

María Suárez Toro ak Margaret Thompson*

Kriz imanitè ki te genyen an Ayi-ti apre tranbleman tè 12 janvye 2010 la te fin pase, te plis pase yon dezas natirèl. A koz yon kon-

tèks istorik, kiltirèl, politik ak sosyal ki fèt yon jan pou kenbe pifò popilasyon peyi a nan vilnerabilite, peyi ki pi pòv nan kon-tinan ameriken an fòse rete soukont fòs ki andeyò epi anndan Ayiti.Plizyè ayisyen ak ayisyèn kontinye soufri epi pase mizè a kòz de kontèks inyorans saa. An menm tan li rann envizib epi an-peche medya yo jwenn inisyativ andojèn popilasyon an pran pou fè echanj ak lòt moun, sila yo ki gen nan men yo estrateji pou yo leve kanpe apre katastwòf. Gen yon diferans ant yon apwòch èd ima-nitè ak solidarite entèkiltirèl ki te parèt evidan pou anpil ayisyen. Saint Jaques Eliane, se yon enfimyè ayisyen kap dirije yon sant atansyon pou tifi ak adolesant nan Leogàn. li di konsa ke èd imanitè ak solidarite se menm bagay, men sèlman nan sans ke sa vle di ‘inite nan divèsi-te´. “Se nou menm ayisyen, ki dwe mete nou ak sak diferan an paske nou bezwen tout bagay, bezwen yo anpil devan trajedi Ayiti a.” Li bay plis eksplikasyon lè li di “li difisil pou gen solidarite san entèkilti-ralite, men nou fè pwomosyon pou sa ak

Fotografía/Fotografi: María Suárez Toro

Page 27: Cuadernos de Comunicación 3

25

tan, pero tienen diferencias. “El intercam-bio reconoce la dignidad y respeto entre todas las personas y los pueblos, aunque unos tengan más necesidad que otros. La ayuda humanitaria llega a llenar necesida-des, pero no se compromete con nuestra experiencia. La solidaridad no solo reco-noce nuestra propia experiencia, sino que promueve nuestra experiencia” (Justin, 2012).Una gran cantidad de acciones de ayuda humanitaria que llegaron a Haití desde fue-ra durante los meses después del terremo-to fallaron al no tomar en cuenta los facto-res contextuales (Patrick, 2011); perdieron relevancia al no incluir una colaboración intercultural sustentable con haitianas y haitianos en lo que la mayoría de las or-ganizaciones de la sociedad civil denominó “refundar Haití.” A esto le llamamos “soli-daridad intercultural”.Este trabajo presenta extractos de tres experiencias de solidaridad intercultural que ilustran formas alternativas de cola-boración en proyectos a nivel local comu-nitarios. Los casos son: 1) La Escuela Solidarité en Leogane, un ejemplo de la construcción intercultural de una escuela mediante el trabajo conjunto de haitianos y de puertorriqueñas y puertorriqueños del Comité de Solidaridad con el Pueblo de Haití, 2) la creación de la Casa Nueva Es-peranza - también en Leogane – creada y construida por el Movimiento de Mujeres Domínico Haitianas (MUDHA) con mujeres de los campamentos y parte del personal de un hogar para niños sin padres de fa-milia que quedó destruido con el terremo-to; 3) un intercambio cultural organizado por ESCRIBANA (una agencia consultora de capacitación en comunicación creativa e interactiva) en Costa Rica, entre dos acti-vistas de refraKa y mujeres afro e indí-genas en la costa Caribe, que a su vez in-cluyó un curso de español y otro de género y comunicación solicitado por las haitianas

politik ki mete nou an avan nan echanj yo, nou fyè de tèt nou nou pa ka inyore sa” (Elaine, 2012).Marie Guyrleine Justín, yon ayisyèn ani-matris radyo ki fè pati Rezo Fanm Radyo Kominotè Ayisyen (REFRAKA) di solida-rite ak echanj se de konsèp ki mache an-sanm, men yo diferan . “Echanj rekonèt diyite ak respè pami moun ak pèp yo, menm lè youn gen plis nesesite pase lòt. Ed imanitè ede nou konble kèk nesesi-te, men li pa mele ak eksperyans nou. Solidarite pa sèlman rekonèt eksperyans nou, men tou li fè pwomosyon pou li” (Justin, 2012).Yon pakèt nan aksyon èd imanitè ki te rive Ayiti pandan mwa apre tranbleman tè a te echwe paske yo pat konsidere faktè kontèks bagay yo (Patrick, 2011); aksyon yo te vin pèdi tout sans paske yo pa mete kolaborasyon entèkiltirèl dirab ak ayisyen ladann. Sa pifò òganizasyon sosyete sivil la rele “rebati Ayiti” nou menm nou rele li “solidarite entèkiltirèl”Travay sa a gen ladann ekstrè twa eksper-yans solidarite entèkiltirèl ki demontre fòm altènativ kolaborasyon pwojè komi-notè nan nivo lokal. Eksperyans yo se: (1) lekòl solidarite leogàn, Egzanp kons-triksyon entèkiltirèl yon lekòl gras ak tra-vay men nan men ayisyen ak pòtoriken, pòtorikèn ki fè pati Komite Solidarite avèk Pèp Ayisyen , (2) kreyasyon kay nouvèl esperans - ki Leogàn tou – ke Mouvman Fanm Ayisyèn ak Dominikèn (MUDHA) mete sou pye epi konstwi avèk konkou fanm ki nan kan epi pèsonèl yon fwaye timoun san papa ki te kraze pandan tran-bleman de tè a ; (3) yon echanj kiltirèl ESCRIBANA (yon ajans konsiltasyon fò-masyon nan kominikasyon kreyatif ak entèrakfif) nan Kosta Rica, ant aktivis RE-FRAKA fanm afro ak endijèn kot Karayib, ki bò kote pal te gen ladan’l kou espanyòl, kou sou sèks ansanm ak kominikasyon ayisyen yo te mande pou “konekte yo pi byen ak fanm Amerik Latin ak Karayib la ki pale lang sa a” daprè Marie Guilai-ne Justín, manm refraka nan demann lan. (Thompson, 2011).Twa eksperyans yo te enplike gwoup moun Karayib yo: ayisyèn, ayisyano-dominikèn, pòtorikèn, ki gen rasin ak kilti komen ki te develope, fraktire epi vin remarye is-torikman nan pwosesis kolonizasyon ak rezistans pandan 500 zan.

kilti ak solidaritE Entèkiltirèl Nap defini kilti depi yon pèspektiv kritik, tankou plis pase yon kategori estatik ki ka mezire (ras, sèks, nasyonalite, relijyon, etc.), men tankou pito yon sistèm dinamik senbòl, siyifikasyon ak sans ki konstwi sosyalman ak istorikman epi ki transmèt gras ak kominikasyon . Sa nou rele solidarite entèkiltirèl nan tra-vay sa a rasanble pwosesis ak tout kone-ksyon dinamik ki chanje pami kilti yo, li genyen ladanl espas, politik ak tout pratik ki konekte rasin komen pami moun oub-yen gwoup kap fè echanj yo. Solidarite sa a rekonèt valè divèsite ki soti nan ek-speryans diferan epi li rekonèt nesesite pou depase politik ak pwosesis dominas-yon ansanm ak privilèj ki konvèti diferans yo an kategori diskriminasyon ak yerachi konstriksyon senbolik, sinyifikasyon ak sans pou yo klasel tankou kategori sipre-masi kiltirèl de kèk kilti sou lòt.Solidarite entèkiltirèl la egzije yon sètèn “tradiksyon kiltirèl” pou fè echanj pandan wap aprann “li” ak “pale” avèk lòt moun osinon gwoup olye de li ak pale pou yo. (Spivak, 2003, citado en Gurd, 2006). “Aktivite sa a ekzije pou rekonèt “enfini-te eterojeneyite ki gen nan kilti” ki mande nan ka sa a yon atansyon byen kalibre di-ferans kiltirèl yo, ekonomik epi politik yo sòti depi kote nou te pale de tan yo rakon-te ak konsyans moman istorik yo” (Schut-

Page 28: Cuadernos de Comunicación 3

26

para “conectarnos mejor con las mujeres de América Latina y El Caribe que hablan ese idioma” dijo Marie Guilaine Justín de REFRAKA. (Thompson, 2011).Las tres experiencias involucran grupos y personas del Caribe: haitianas, domínico-haitianas, puertorriqueñas, cuyas raíces culturales comunes se desarrollaron, se fracturaron y se re enlazaron histórica-mente en los procesos de colonización y re-sistencia durante 500 años.

cultura y solidaridad intErcultural Definimos cultura desde una perspectiva crítica, como algo más que una categoría estática y medible (etnia, género, naciona-lidad, religión, etc.), sino como un siste-ma dinámico de símbolos, significados y sentidos que son construidos social e his-tóricamente y trasmitidos a través de la comunicación. Lo que denominamos solidaridad intercul-tural reconoce el valor de la diversidad que emerge de experiencias diferenciadas y re-conoce la necesidad de trascender las polí-ticas y procesos de dominación y privilegio que han convertido las diferencias en ca-tegorías de discriminación mediante la je-rarquización de las construcciones simbóli-cas, significados y sentidos para colocarlos en categorías de supremacía cultural de unas culturas sobre otras.La solidaridad intercultural requiere de una cierta “traducción cultural” para inte-ractuar aprendiendo a “leer” y “hablar” con otras personas o grupos en lugar de leer y hablar por ellos (Spivak, 2003, citado en Gurd, 2006). “Ese tipo de práctica exige el reconocimiento de la “infinita heterogenei-dad de la cultura” que requiere entonces una atención meticulosa de las diferencias culturales, económicas y políticas y de los lugares desde los que hablamos, de los tiempos de narrativas y conciencia de los momentos históricos” (Schutte (2000) cita-do por Gurd, p. 33, 2006). Requiere además autorreflexión para ver que la otra persona o grupo está en noso-tros y cómo nuestros pensamientos y com-portamientos están configurados por con-textos históricos y políticos más amplios. La solidaridad intercultural incluye tam-bién la disposición de cambiar nuestros puntos de vista y nuestras interacciones con otros en una especie de trasformación política y personal.Históricamente, la solidaridad intercultu-ral ha sido una forma de aprovechar las tragedias que han vivido esas culturas para enmendar los lazos quebrados mediante re-encuentros solidarios. Marcia (Marisol) Báez, domínico-haitia-na quien fue el enlace entre MUDHA y la población de los bateyes en la República Dominicana durante más de una década hasta que se desplazó a Haití dos días des-pués del terremoto, lleva los dos años en Leogane. Sus abuelos haitianos migraron a la República Dominicana hace más de cinco décadas. “¿Me preguntas acerca de lo que he aprendido de las mujeres haitianas aquí? ¡Ellas son como era mi abuela: ha-cen de todo y nunca se dan por vencidas!” (Báez, 2012).

la ayuda humanitaria En los últimos dos años desde el sismo, muchos de los esfuerzos de “reconstruc-ción” han sido lentos o poco efectivos debi-do a una variedad de razones que no van a ser exploradas aquí.Como señala Woolfolk: “Demasiado a me-nudo los humanitarios han sido ignorantes de los contextos sociales, culturales, políti-cos e históricos en los que operan. Guiados por una combinación de sentimiento hu-manitario, consideraciones de efectividad a corto plazo y de intereses institucionales propios, han mostrado una absoluta falta de inteligencia práctica o prudencia como actores políticos…” (p. 260, 2003).El reconocimiento del contexto de Haití me-

te (2000) citado por Gurd, p. 33, 2006). Anplis, sa mande refleksyon pou wè ke lòt moun nan oswa lòt gwoup la nan nou menm epi kòman kontèks istorik ak poli-tik pi laj konfigire panse ak tout konpòt-man nou. Solidarite entèkiltirèl la gen ladann tou dispozisyon pou nou chanje pwenn vi nou ak entèraksyon nou yo ak lòt moun nan yon transfòmasyon politik pèsonèl.Ide ki a la baz travay sa a sè ke diferans kiltirèl yo ki sòti nan pwosesis istorik ki te separe peyi yo te lakòz pèt pou tout moun, pèt idantite, istwa, divèsite, ansanm ak fòs ki sòti nan inite ki depase politik pou-vwa yerachi, diskrimansyon, ekslizyon ak dominasyon.Istorikman, solidarite entèkiltirèl te la kòm yon estrateji pou pwofite de trajedi kilti sa yo viv pou repare lyen ki brize yo gras ak rankont solidè. Marcia (Marisol) Báez, ayisyano/domi-nikèn ki te entèmedyè MUDHA ak popi-lasyon batey yo nan Dominikani pandan plis pase dizan jiskaske li te ale rete Ayiti de jou apre tranbleman de tè a, gen dezan depi lap viv Leogán. Gran paran ayisyen li yo te imigre an Dominikani gen plis pase senkant an. “Ou mandem kisa mwen aprann sou fanm ayisyèn ki ap viv la yo? Yo menm jan ak grann mwen : yo konn fè tout bagay epi yo pa janm abandone!” (Báez, 2012)

aprE èd imanitE yo Nan de dènye ane apre seis la, anpil nan efò “rekonstriksyon” yo te lan anpil epi inefikas pou yon pakèt rezon ke nou pap gentan eksplore la a.“Twò souvan moun ki vin bay èd imanitè yo inyore kontèks sosyal, kiltirèl, politik ak istorik kote yap opere a. Kòm gid yo gen yon konbinezon santiman imanitè, konsiderasyon efikasite a kou tèm an-sanm ak enterè ensitisyonèl pèsonèl, yo te demontre yon veritab mank entèlijans pratik oubyen pridans antan ke aktè poli-tik…” (p. 260, 2003).Rekonèt kontèks Ayiti gras ak echanj kil-tirèl ansanm ak dyalòg se yon etap ki ka kontribiye a “rebati” Ayiti tankou jan sos-yete sivil ayisyen montre yo bezwen epi yo ta renmen sa fèt la. “Rebati” vle di plis pase “rekonstwi”, ki ta ka vle di - tankou sa souvan pase -kite dinamik ak estrikti ki mennen Ayiti nan sal twouvel kounya a entak. Efò òganizasyon, inisyativ, gwoup osinon endividi ki pa ayisyen men ki renmen ayisyen, ap fè pou kolabore nan rekons-triksyon Haiti, egzije yon konsyans, san-sibilite ak tout yon konpreyansyon kote kiltirèl chak moun ke se swa nan kontèks nasyonal ou byen entènasyonal, ansanm ak dinamik istorik ak politik pouvwa ak privilèj nan mond lan.Poutèt sa li enpòtan pou pèsonèl èd ima-nitè yo toujou ap reflechi sou fason yo konprann idantite yo ak eksperyans yo ke menm dinamik ki sèvi pou privilejye epi santralize yon seri konesans ansanm ak pratik pou ekskli “lòt yo” (nan ka sa a, tout ayisyen) kòm irasyonèl oubyen kòm san valè, konfigire (Gurd, 2006).

kontèks istorik ak dEzas yoAnthony Oliver-Smith di konsa “… dezas yo pa aksidan oubyen aksyon Bondye. Yo makonnen ak istwa ekonomik, sos-yal ak anviwònman sosyete kote yo pase yo” (2010, p. 32). Nan ka Ayiti, “britalite, militaris, move administrasyon ak kòrip-syon” politik ansanm ak aksyon Etazini, la Frans ak anpil administrasyon ayisyen te kontribye nan kondisyon vilnerab po-pilasyon ayisyèn nan, kòm rezilta sa pote dezas imanitè de fason repete, ak destrik-syon apre tranbleman tè 12 janvye 2010 la. Anplis de sa, politik sa yo kontribye a fe-blès enfrastrikti ak estrikti sosyo-politik

Page 29: Cuadernos de Comunicación 3

27

diante el intercambio cultural y el diálogo es un paso en torno a la contribución de la “refundación” de Haití que ha manifestado necesitar y querer la sociedad civil haitia-na. “Refundación” va más allá de la “re-construcción”, que podría significar - como demasiado a menudo ha sucedido - dejar intactas las estructuras y dinámicas que han llevado a Haití a la situación actual. Los esfuerzos de organizaciones, iniciati-vas, grupos o personas no haitianas para colaborar con la refundación de Haití que quieren los haitianos, requieren una cons-ciencia, sensibilidad y comprensión de los lugares culturales que ocupa cada quien en el contexto nacional e internacional, y las dinámicas históricas y políticas del po-der y privilegio en el mundo.

Por eso es relevante la autoreflexión cons-tante del personal humanitario sobre cómo entienden que su propia identidad y expe-riencia también está configurada por esas mismas dinámicas que sirven para privile-giar y centralizar ciertos conocimientos y prácticas y a excluir los de “los otros” (en este caso de los haitianos) como irraciona-les o con menos valor (Gurd, 2006).

El contExto histórico y los dEsastrEsAnthony Oliver-Smith señala que “… los desastres no son accidentes o actos de Dios. Están profundamente arraigados en la historia económica, social y ambiental de las sociedades donde ocurren” (2010, p. 32). Y en el caso de Haití, “la brutalidad, el militarismo, la mala administración y la corrupción” en políticas y acciones de los Estados Unidos, Francia y varias adminis-traciones haitianas han contribuido a las condiciones de vulnerabilidad de la pobla-ción haitiana, resultando en cada vez más recurrentes desastres humanitarios y des-trucción después del terremoto del 12 de enero del 2010. Estas políticas han abonado además a la debilidad de la infraestructura y la estruc-tura socio- política, la destrucción ambien-tal, los pobremente planeados y fallidos esfuerzos de desarrollo, deudas masivas a organismos extranjeros de préstamos y los altos niveles de corrupción, todo lo que ha añadido elementos a la vulnerabilidad de la población.Según varias organizaciones haitianas, “el proceso de reconstrucción de Haití ha fra-casado porque se ha basado sobre la ex-clusión”, aclarando que las gentes impli-cadas en los proyectos “no han sido nunca consultadas por la Comisión Internacional para la Reconstrucción de Haití (CRDH) para conocer sus necesidades” (Louidor, 2012). Así explica el problema el grupo Haití Sup-port Group (HSG) de solidaridad con Haití en el Reino Unido. Añade que la CIRH fue “mal concebida, disfuncional, poco eficaz” y constituye “una estructura destinada a ayudar no a Haití o a los haitianos, sino a los donantes a quienes permite canalizar los contratos de proyectos de las multina-cionales y de las ONG”, explica el grupo (Louidor, 2012).Los análisis realizados por los expertos de HSG corroboran las críticas que vienen ha-ciendo las organizaciones de la sociedad ci-vil desde la creación de la Comisión Interi-na para la Reconstrucción de Haití (CIRH), dirigida por el ex presidente norteamerica-no Bill Clinton, y cuya función es coordi-nar el proceso de reconstrucción del país.

la, destriksyon anviwònman an, mank planifikasyon ak echèk efò pou devlop-man, gwo gwo dèt pou òganizasyon etran-je ki prete kòb yo ak kòripsyon wo nivo, tout sa vini ajoute sou vilnerabilite popi-lasyon an.Daprè anpil òganizasyon ayisyen, “pwose-sis rekonstriksyon Ayiti a echwe paske li chita sou eksklizyon”, yo di ankò ke “Ko-misyon Entènasyonal pou Rekonstwi Ayi-ti a (CRDH) pa janm chita pale ak moun ki konsène yo pou mande yo sa yo bezwen” (Louidor, 2012). Se konsa Haiti Support Group yon gwoup (HSG) solidarite ak Ayiti ki sòti nan peyi Rwayomini esplike pwoblèm nan. Li ajoute ke CIRH la a la fwa “mal fèt, dis-fonksyonèl, epi manke efikasite” gwoup la eksplike tou ke “se pa yon estrikti ki la pou ede Ayiti oswa ayisyen yo, men pito, bayè de fon yo, ki pèmèt kanalize kontra pwoje pou gwo miltinasyonal yo ansanm ak ONG yo” ”, (Louidor, 2012).Analiz ekspè HSG yo fè a, kore kritik òga-nizasyon sosyete sivil yo ap pote vini depi lè yo kreye Komisyon Enterimè pou Re-konstwi Ayiti a (CIRH), ke ansyen prezidan ameriken, Bill Clinton ap dirije, fonksyon òganizasyon sa a se koòdone pwosesis rekonstriksyon peyi a. HSG ajoute ke “pwojè sa yo sòti bò kote enstitisyon ki te toujou dirije Ayiti tankou : BID, Bank Mondyal, ONI, ISAID ansanm ak nenpòt peyi ki bay ase kòb pou okipe yon pòs nan Konsèy Admistrasyon CIRH la”.Nan moman yo tap prezante bouyon Plan Rekonstriksyon an nan yon Konferans Preparatwa pou Somè Bayè de fon yo, ki te fèt an Ayiti nan Nasyon Zini jou ki te 31 mas 2010, plizyè reprezantan 20 òga-nizasyon sosyal ayisyen, pami yo Gwoup Apui Refijye ak Rapatriye (GARR) te di pwosesis pou etabli plan an te gen pou karakteristik “yon eksklizyon prèske total aktè sosyal ayisyen yo, ak yon ti patisi-pasyon chich reprezantan Leta Ayisyen yo.” (Suárez, p. 212)Shubi Ishemo sinyale ke apwòch yo refle-te souvan atitid ansanm ak enterè misyon istorik “pou vin sivilize” ak objektif an-sanm ak enterè ke ajans entènasyonal yo deside nan plas ayisyen yo. Daprè Ishe-mo, “Relasyon ant Oksidan ak Tyè Mond te toujou chita sou kwayans ke pwosesis ekonomik oksidantal yo inivèsèl, se yo menm e yo menm sèlman ki vle di pwo-grè” (1995, p. 31).Sa repwodui konsepsyon sant ak periferi pouvwa ak privilèj kote sivilite, sa ki ras-yonèl ak sa ki korèk nan “Premye Mond” lan vin sove moun “Tyè Mond” yo, ki san pouvwa, pasif epi sovaj. Gurd (2006) site Orford (1999) ki sinyale ke pèsepsyon an de faz sa a gen sous li ki sòti depi nan kolonyalis kote “kolonizatè blan an repre-zante sivilite, nasyonalite, rasyonalite epi

sans la jistis. Nèg yo ‘kolonize yo, ‘lòt yo’, reprezante valè opoze yo. Yo merite ke yo vin ba yo sivilite ak refòm” (2006, p. 30).Malgre istwa andojèn rezistans ak re-belyon pèp ayisyen an kont dominasyon etranje, etikèt yo kole sou Ayiti se “moun pòv mizerab” epi sak fè aktyalite sou plan entènasyonal ak nasyonal pandan plizyè dizèn ane, sè ke li se yon tè vyolans, mizè ak envalid, sa ki lakòz diskriminasyon rasyal ansanm ak represyon ki se yon fòm “esklavaj modèn” nan Karayib la epi pi lwen .Estigmatizasyon ak ankadreman sa a te sèvi kòm jistifikasyon pou envazyon militè ansanm ak dominasyon politik, ekonomik pa Bò kote Etazini ak la Frans

“refundación” va más allá de la “reconstrucción”,

que podría significar - como demasiado a menudo ha

sucedido - dejar intactas las estructuras Y dinámicas que han llevado a haití a la

situación actual

“refondasYon” al pi lwen pase “rekonstriksYon”, sa ki ta vle di, kite tout estrikti

ak dinamik ki te mennen aYiti nan sitiYasYon li Ye la

a entak – jan sa rive two souvan.

Page 30: Cuadernos de Comunicación 3

28

Añade HSG que “esos proyectos emanaron de las instituciones que dirigen Haití desde siempre: el BID, el Banco Mundial, la ONU, la USAID y países donantes individuales que habían prometido suficiente dinero para asegurarse un puesto en el Consejo de Administración de la CIRH”.Cuando se presentó en Haití el borrador del Plan de Reconstrucción en una Conferen-cia Técnica Preparatoria para la Cumbre de Donantes realizada en las Naciones Unidas el 31 de marzo del 2010, representantes de 20 organizaciones sociales haitianas, entre ellas el Grupo de Apoyo a Refugiados y Re-patriados (GARR) sostuvieron que el proce-so establecido para la redacción del Plan estuvo caracterizado por “una exclusión casi total de actores sociales haitianos, y una participación escasa y no coordinada de los representantes del Estado haitiano” (Suárez, p. 212).Shubi Ishemo señala que los abordajes muy a menudo reflejan actitudes e intereses de misiones “civilizantes” históricas con objeti-vos e intereses determinados por las agen-cias internacionales y no por los haitianos mismos. De acuerdo a Ishemo, “La relación entre Occidente y el Tercer Mundo… ha es-tado fundamentada en la creencia de que los procesos socio económicos occidenta-les son universales y que ellos, y solo ellos, constituyen el progreso” (1995, p. 31).

Esto reproduce la concepción de centro y periferia de poder y privilegio donde la ci-vilidad, lo racional y lo correcto del “Pri-mer Mundo” salva a los del “Tercer Mun-do”, que son sin poder, pasivos y salvajes. Gurd (2006) cita a Orford (1999) que se-ñala que las percepciones binarias pueden ser remontadas al colonialismo en el cual “el colonizador blanco representa civilis-mo, nacionalidad, racionalidad y sentido de justicia. Los negros ´colonizados, los ´otros´, representan valores opuestos que requieren la impartición de civilidad y re-forma” (2006, p. 30).A pesar de la historia endógena de resisten-cia y rebeldía del pueblo haitiano contra la dominación extranjera, las etiquetas que se le colocan a Haití y su gente como “pobres y miserables,” y lo que predomina inter-nacional y nacionalmente durante muchas décadas es que es una tierra de violencia y pobreza y desvalida, lo que contribuye a la más severa discriminación racial y a una represión que es una forma de “esclavitud moderna” en el Caribe y más allá.Esta estigmatización y encuadre también ha servido de justificación para invasio-nes militares y dominación política y eco-nómica por parte de los Estados Unidos y de Francia (Moncrieffe, 2007). Asimismo, se filtra en políticas y prácticas miopes y de desigualdad de muchas agencias inter-nacionales y Organizaciones no Guberna-mentales, y es reforzada por la cobertura mediática.

a modo dE EjEmplos afirmativos: solidaridad intErculturalLa Escuela Solidarité en Leogane fue construida en el 2010 - 2011 en el terreno de las hermanas haitianas de Santa Tere-

(Moncrieffe, 2007). Sekonsa, politik ak pratik myòp ansanm ak inegalite anpil ajans entènasyonal ak ONG, filtre epi ranfòse gras ak kouvèti medya yo.

solidaritE Entèkiltirèl : kòm Egzanp pozitifYo te konstwi Lekòl Solidarite nan Leo-gàn nan entèval 2010 - 2011 sou terren sè ayisyèn Sent Terèz Anfan Jezi yo, gras ak efò konbine brigad konstriksyon Ko-mite Solidarite Pòtoriko ak Ayiti ansanm avèk papa, manman, tifi ak ti gason ki ap viv nan kominote lokalite a. Non sèlman yo te konstwi yon lekòl, men tou yo te pote yon metodoloji pou devlo-pe pwojè dirab ki ofri lòt opòtinite pou kominote ayisyèn nan pwòp devlopmanl epi tou fòtifye lyen entèkiltirèl istorik ant Ayiti ak Pòto Riko. Yon egzanp se jan yo te fè plan epi konst-wi lekòl la. Edwin Quiles, achitèk poto-riken ki te fè plan an, mete eleman kilti ayisyèn nan ladan. An Ayiti yo òganize espas yo sou fòm “lakou”, yon modèl es-pas afriken ki nan batey yo, yon espas ouvè, tout moun pataje nan mitan yon abitasyon. “Nan travay atis ayisyen yo gen anpil vizaj, poutèt sa mwen mande timoun yo pou fè desen vizaj apre sa nou mete yo nan sal akèy la”. (Suárez, 2012)Cévely Joseph se youn nan moun ki pa-tisipe nan konstriksyon sant edikatif la. Li se papa yon tifi ak yon tigason ki nan Lekòl Solidarite a. Li di gras a moun bri-gad konstriksyon Pòtoriko yo li aprann fè tèt kay antisiklòn, men li montre yo fè chapant jan yo pratikel an Ayiti, anplis li montre yo kòman yo poze blòk dekoratif nan jan yo fè sa nan konstriksyon pe-yil. “Moun brigad Pòtoriko yo vini lakay nou paske yo enterese avè nou, nou te ka santi sa nan echanj yo. Yo te entere-se ak konesans nou ansanm ak jan nap viv.” (Suárez, 2012)Marie Luise se manman de timoun ki swiv kou nan lekòl la, li se youn nan kizinyèz ki fè manje nan kantin lekòl la tou. “Mwen te patisipe nan konstriksyon lekòl la ak manje mwen te fè pou moun Brigad Pòtoriko yo paske mwen vle pi-tit mwen aprann byen epi chwazi sa yo vle. Kounya a yo tout vle aprann enjenyè paske yo te wè epi patisipe nan konstrik-syon lekòl yo a!” (Suárez, 2012)MUDHA kreye kay Nouvèl Esperans aprè fanm kap viv nan kan Leogan yo eksplike fanm ayisyano/dominikèn yo nesesite yo. Gen 181 fanm ki sòti nan kan ki gradye nan nouvèl enstalasyon yo ki konstwi gras ak solidarite entèkiltirèl, yo te aprann fabrike atik ekolojik pou ijyèn ansanm ak materyo konstriksyon yo vann nan yon pwojè pou yo kreye re-sous. Yon relasyon kolaborativ ant ayisyèn, ayisyano/dominikèn ak dominikèn pèmèt tout moun grandi sou plan en-tèkiltirèl. Marisol Báez- ayisyano/do-minikèn MUDHA - di konsa pandan li te Leogàn pandan tranbleman tè a li aprann ke malgre politik anti ayisyano/dominiken yo mennen nan Dominikani, gen anpil moun ki an solidarite avèk pèp ayisyen an. “Mwen te wè sa jan moun yo pote tèt yo kòm volontè, sansibilite es-pesyal yo pote pou yon kilti yo menm tou pataje” (Suárez, 2012)Elaine – se yon ayisyèn ki sòti nan Sant MUDHA nan Leogàn - te di “nou menm ayisyen fache ak dominiken, men lè nou chita ansanm sou yon tab gen yon trans-fòmasyon ki fèt, epi youn ede lòt, paske eksperyans lan diferan de sa nou li nan liv epi de sa yo rakonte nou. Ant mwa septanm ak oktòb 2011 gen yon echanj kiltirèl kite fèt pandan yon mwa nan peyi Kostarika ant animatris radyo Rezo Fanm Radyo Kominotè Ayis-yen yo (REFRAKA), ansanm avèk ESCRI-BANA (konsiltasyon sosyal pou fè pwo-

estas Y otras experiencias, involucran procesos de

diálogo intercultural Y de autoreflexión acerca de la “infinita heterogeneidad de la cultura” en nosotros Y

otros grupos; una disposición aprender Y poner en práctica

mecanismos de “traducción cultural” Y una apertura a cambiar nuestras miradas Y relaciones con otros, en procesos colaborativos de intercambio Y solidaridad

intercultural

Page 31: Cuadernos de Comunicación 3

29

mosyon kominikasyon kreyativ fanm yo), fanm afro kostarikèn yo epi endijèn Bribri yo nan kot Karayib yo. Aktivite yo te fèt nan senk lang : kreyòl, espanyòl, fransè, bribri, mekaytelyuw (keyòl kot Karayib afro kostariken) epi anglè. Te gen ladann tou yon kou entansif espanyòl fanm ayisyèn yo te mande pou yo te ka kominike pi byen ak rès Amerik Latin nan epi moun Karayib ki pale espanyòl yo, apre sa plizyè vizit ak echanj nan rezèv endijèn Talamanca yo, pwojè pwodiktif medam afro nan loka-lite a, kou sèks ak kominikasyon ke yo te mande ESCRIBANA pou inisye yon politik base sou sèks nan REFRAKA an Ayiti, yon vizit Radio International Feminista epi konvivyalite kotidyen ke lavi nan peyi kote yo te devlope echanj lan te enplike. Pou ayisyèn yo, echanj kiltirèl la te vle di nouvèl relasyon ak pwojeksyon re-jyonal apati de pwòp eksperyans yo. Marie-Guyrlaine Justin ki se manm REFRAKA, te di pandan mwen Kosta Rika mwen aprann “yon echanj kil-tirèl se rekonèt lekòl lavi a. nou mete sa chak moun te aprann sou tab la epi nou kontinye pataje tout bagay an-sanm.” (Suárez, 2012). Echanj lan te pèmèt moun Kostarika yo konnen Ayiti pi byen ke jan imaj tele-vizyon yo montrel la. “Ayiti te tounen yon realite pi laj. “Fè konesans ak fanm vanyan ki gen anpil anvi pou depase tèt yo, ki devwe a kòz yo epi dispoze ale an avan pou fè tande yo te enspi-re nou. Pandan map pale avè yo, mwen rive konprann ke Ayiti gen anpil inega-lite men pwoblèm base sou sèks egziste nan lemond antye. Sa edem konprann pi byen kouraj ak antouzyas yo genyen pou pote ti kontribisyon pa yo pou fè chanjman” pawòl Sonia Rodríguez afro kostarikèn manm ASO Mujeres (Rodri-guez, 2012). Noemy Blanco Salazar, prezidant Asos-yasyon ALAKOLPA KANEWAKI (trava-yèz) Amubri, echanj lan te yon bèl ek-speryans pou Bribri yo paske yo te ka pataje ak fanm ayisyèn yo “fason nou viv ak travay nou fè pou nou fè pwo-grè sou plan sosyal ak ekonomik.” li di menm lè yo menm ak ayisyèn yo sòti nan de kilti diferan yo gen menm ra-sin.” Yo pat pran anpil tan pou santi yo ini avèk ayisyèn yo, “paske mwen menm tou m’se yon nègès epi yon endi-jèn”. (Thompson, 2011)Eksperyans sa yo ak lòt ki rete pou nou etidye pi byen, gen ladan yo pwosesis dyalòg entèkiltirèl ak refleksyon sou “enfinite etewojèn ki nan kilti” ki nan nou menm ak lòt gwoup; yon dispozis-yon pou aprann epi mete an pratik me-kanis “tradiksyon kiltirèl” epi montre nou ouvè pou nou chanje jan nou gade epi relasyon nou ak lòt yo pwosesis ko-laborasyon , echanj ak solidarite entè-kiltirèl yo.

Foto

graf

ía/F

otog

rafi:

Mar

ía S

úare

z

marisol Báez.

sita del Niño Jesús, mediante el esfuerzo conjunto de brigadas de construcción del Comité de Solidaridad Puerto Rico con Hai-tí junto con los padres y madres de familia de niñas y niños de la comunidad en la lo-calidad. Se construyó no solamente una escuela, sino una metodología para desarrollar pro-yectos sustentables que brindan nuevas oportunidades a la comunidad haitiana para su propio desarrollo y fortalece los la-zos interculturales históricos entre Haití y Puerto Rico. Ejemplo de ello es la forma misma como se concibió y construyó la escuela. Edwin Quiles, arquitecto puertorriqueño que hizo el diseño, incorporó dimensiones de la cul-tura haitiana. Se percató que los espacios en Haití están diseñados por el “lakou”, un patrón espacial africano del batey, consis-tente en un espacio abierto, compartido, en medio de las viviendas. “En el arte hai-tiano se ven muchas caras, así es que lo que hice fue pedir a los niños que dibuja-ran caras y las colocamos en el vestíbulo” (Suárez, 2012).Cévely Joseph fue uno de los constructores del centro educativo. Es el padre de una niña y un niño que asisten a la Escuela So-lidarité. Dice que aprendió de las brigadas de construcción de Puerto Rico a hacer te-chos anti huracanes, pero que él les enseñó a hacer la carpintería en la forma como se hace en Haití, además de capacitarlos en la colocación de los blocks ornamentales característicos de las construcciones en su país. “Las brigadas de Puerto Rico vinieron por su interés en nosotros, eso se sintió en los intercambios. Ellos se interesaron en nuestros conocimientos y nuestras vidas” (Suárez, 2012).Marie Luise es madre de dos niños que asisten a la escuela y es a su vez una de las cocineras del comedor escolar. “Ayudé a construir la escuela cocinando para las brigadas de Puerto Rico porque quiero que mis hijos aprendan bien para que puedan escoger lo que quieran hacer. ¡Ahora todos quieren ser ingenieros porque vieron y par-ticiparon en la construcción de su escuela!” (Suárez, 2012).La Casa Nueva Esperanza creada por MU-DHA nació de las necesidades que le expre-saron las mujeres en los campamentos de Leogane a las domínico-haitianas. En las nuevas instalaciones construidas mediante la solidaridad intercultural se han gradua-do 181 mujeres de campamentos que han aprendido a confeccionar artículos ecológi-cos para la higiene y materiales de cons-trucción que ellas comercian en un proyec-to de generación de recursos. Una relación colaborativa entre haitianos, domínico-haitianos y dominicanos permite a todos crecer interculturalmente. Marisol Báez – domínico-haitiana de MUDHA - dijo que en Leogane durante el terremoto apren-dió que a pesar de las políticas antidomí-nico-haitianas en la República Dominicana, hay mucha gente en el país que es muy solidaria con el pueblo haitiano. “Lo vi en la entrega de gente que vino voluntaria, que traía una sensibilidad especial por una cul-tura también compartida” (Suárez, 2012).Elaine – haitiana del Centro vecino de MU-DHA en Leogane - expresó que “nosotros los haitianos tenemos una gran rabia con los dominicanos, pero hay una conversión cuando nos sentamos en la misma mesa y nos ayudamos, porque es una experiencia diferente a lo que leemos y nos cuentan. Un intercambio cultural de un mes de du-ración fue desarrollado en Costa Rica entre setiembre y octubre del 2011 entre radia-listas de la Red de Mujeres de las radios comunitarias de Haití (REFRAKA), las ac-tivistas de ESCRIBANA (consultoría social para promover la comunicación creativa de las mujeres) y mujeres afro costarricenses e indígenas bribri en la costa Caribe. Se de-sarrolló en cinco idiomas: creole, español, francés, bribri, mekaytelyuw (criollo de la costa Caribe afro costarricense) e inglés.

Page 32: Cuadernos de Comunicación 3

30

El barco hacia Amubri sale desde Shiroles y cruza el río Telire, situado en la reserva Bribri a unas 80 millas al este de San José, Costa Rica, en la provincia de Talamanca cerca de la costa sur del Caribe.

Bato Amubri a sòti depi Shiroles epi li travèse Flèv Telire, ki trouvel nan rezèv Bribri a plis pase 80 kilomet zon les San José, nan Kosta Rika, nan provens Talamanca toupre kot Karayib yo.

Yarman Jiménez de ESCRIBANA (a goch) ki ap entèvyouve Marie-Guyrleine Justin de REFRAKA.

Sainte-Helene Alcena (a goch) ap fè kou ESCRIBANA a, avèk (sòti sou bò goch) Marie-Guyrleine Justin, Margaret Thompson (ESCRIBANA), Frederick Willkie (Pwofesè espanyòl) epi María Suárez Toro (ESCRIBANA).

Foto

graf

ía/F

otog

rafi:

Mar

gare

t Tho

mps

on

Incluyó un curso intensivo de español soli-citado por las haitianas para poder comuni-carse mejor con el resto de América Latina y el Caribe hispanoparlante, visitas de inter-cambio a la reserva indígena de Talamanca y los proyectos productivos de mujeres afro en la localidad, un curso de género y comuni-cación solicitado a ESCRIBANA para iniciar la elaboración de una política de género de REFRAKA en Haití, una visita a Radio In-ternacional Feminista y la convivencia coti-diana que implica vivir en el país donde se desarrolló el intercambio.Para las haitianas, el intercambio cultural significó nuevas relaciones y proyecciones regionales desde sus propias experiencias. Marie-Guyrleine Justin, de REFRAKA, dijo que en Costa Rica aprendió que “un inter-cambio cultural es reconocer la escuela de la vida. Todo lo que cada quien ha aprendido, se pone en la mesa de lo que compartimos y hacemos juntas.” (Suárez, 2012).A las costarricenses el intercambio les per-mitió conocer Haití más allá de las imáge-nes televisivas. “Haití se convirtió en una realidad mucho más amplia. Nos inspiró conocer mujeres tan valientes y con mucho deseos de superarse, muy leales a su causa y dispuestas a dar un paso hacia adelante para hacerse escuchar. Hablando con ellas

entendí que hay muchas desigualdades en Haití, pero este es un problema mundial entre géneros. Y entiendo por esto su gran valor y entusiasmo a aportar su granito de arena para hacer el cambio”, dijo Sonia Ro-dríguez, afro costarricense de ASO Mujeres (Rodríguez, 2012). Noemy Blanco Salazar, presidenta de la Asociación ALAKOLPA KANEWAKI (traba-jadoras), de Amubri, dijo que el intercam-bio fue una experiencia muy buena para las bribri porque pudieron compartir con las haitianas “cómo vivimos y cuál es nues-tro trabajo para lograr salir adelante social y económicamente.” Aclaró que aunque ellas y las haitianas vienen de culturas di-ferentes, tienen raíces comunes, no tarda-ron en sentir una unidad con las haitianas, “porque yo también soy negra, así como una indígena” (Thompson, 2011).Estas y otras experiencias pendientes de ser estudiadas más a fondo, involucran procesos de diálogo intercultural y de auto reflexión acerca de la “infinita heterogeneidad de la cultura” en nosotros y otros grupos; una disposición a aprender y poner en práctica mecanismos de “traducción cultural” y una apertura a cambiar nuestras miradas y re-laciones con otros en procesos colaborativos de intercambio y solidaridad intercultural.

Fotografía/Fotografi: María Suárez Toro

Yarman Jiménez, de ESCRIBANA (izquierda), entrevistando a Marie-Guyrleine Justin, de REFRAKA.

Sainte-Helene Alcena (izquierda) presentando al curso de ESCRIBANA, con (desde la izquierda) Marie-Guyrleine Justin, Margaret Thompson (ESCRIBANA), Frederick Willkie y María Suárez Toro (ESCRIBANA).

Page 33: Cuadernos de Comunicación 3

31

Referencias bibliográficas: Referans bibliyografik:

Pou nou ka konplete konesans yo: •http://escribanas.wordpress.com/2011/09/16/eske-w-pa-le-kreyol-%e2%80%9cpar-le-vouz-frances%e2%80%9d-%e2%80%93-%e2%80%9c%c2%bfhabla-espanol%e2%80%9d/#more-696).solidaridad.org •http://www.solidaridad.org/index.php/mod.pags/mem.detalle/idmenu.15/relcatego-ria.1014/idpag.166comisión interina para la reconstrucción de haití• http://www.cirh.ht/Sosyete Animasyon Kominikasyon Sosyal• http://www.saks-haiti.org/

• Alcena,Sainte-Helene(2012,9dediciembre)Correspon-denciapersonalaESCRIBANA.

• Báez,Marisol,(2012,27deenero).EntrevistaconMaríaSuárezToro.

• BlancoSalazar,Noemí,(2010,20deseptiembre).Entre-vistaconMargaretThompson.

• EdsonLouidor,Wooldy(2012,1dediciembre).“Haití:Adosañosdelterremoto:Deldueloalainconformidad”,ALAI,AméricaLatinaenMovimiento.(Bajadoel3delfebrero,2012dehttp://alainet.org/active/52064).

• Elaine,SaintJaques((2012,27deenero).EntrevistaconMaríaSuárezToro.

• Girvan,Norman,Haiti–Plan:Reconstructionorreco-lonization?ALAI,AméricaLatinaenMovimient,25demarzo, 2010. (Bajado 04-02-12 de: http://alainet.org/active/36953).

• Gurd,Kiri(2006).Lasconexionesycomplicidades:re-flexiones sobre epistemología, la violencia, y la ayudahumanitaria,RevistaInternacionaldelEstudiosde lasMujeres,Ediciónespecial,Vol.7(3).

• Ishemo,Shubi(1995).Culture, liberationand‘develop-ment’DevelopmentinPractice,5pp.31-43.

• Joseph,Cévely,(2012,27deenero).EntrevistaconMaríaSuárezToro.

• Justin,MarieGuyrleine(2012,26deenero).EntrevistaconMaríaSuárezToro.

• Louise,Marie(2012,26deenero).EntrevistaconMaríaSuárezToro.

• Millan,Magaly(2011,19denoviembre).PresentaciónenlainauguracióndelaescuelaSolidaritéenLeogan.

• Oliver-Smith,Anthony(2010,julio/agosto)."Haitíylaconstrucciónhistóricadelosdesastres",NACLA(NorthAmericanCongresoenAméricaLatina)InformesobrelasAméricas,p.32.

• [Oliver-Smith, Anthony (2010, July/August).”Haiti andtheHistoricalConstructionofDisasters,”NACLA(Nor-thAmericanCongressonLatinAmerica)ReportontheAmericas,p.32.]

• [Orford,Anne(1999).MuscularHumanitarianism:Rea-dingtheNarrativesoftheNewInterventionism,Euro-peanJournalofInternationalLaw,10(4),PP.679-711.]

• [Schutte,Ofelia2000 'CulturalAlterity:Cross-CulturalCommunication and Feminist Theory in North-SouthContexts' in Sandra Harding and Uma Narayan (eds)DecenteringtheCenter:philosophyforamulticultural,postcolonial,andfeministworld.Indiana:IndianaUni-versityPress,pp.47-66.]

• SuárezToro,MaríadelRosario (2010)Estampasde laHaitíqueselevanta,PublicacionesPuertorriqueñas.

• Thompson,Margaret(2011,11delseptiembre).“Èskewpalekreyòl?”–“Par levouzFrances?”–“¿Hablaespa-ñol?“BlogdeESCRIBANA.(Bajado03-02-12)

• [Woolfolk, Alan (2003). Review Symposium: DavidRieff's“Abedforthenight:humanitarianismincrisis,”JournalofHumanRights,Vol.2(2),pp.247-252].

• Alcena,Sainte-Helene(2012,9desanm)KòrèspondanspèsonèlpouESCRIBANA.

• Báez, Marisol, (2012, 27 janvye). Entèvyou ak MaríaSuárezToro.

• Blanco Salazar, Noemi, (2010, 20 septanm). EntèvyouakMargaretThompson

• EdsonLouidor,Wooldy(2012,1desanm).“Ayiti:dezanapretranblemantèa:Sòtinandèyrivenanmalalèz,”ALAI,AmerikLatinanMouvman. (Desann3 fevriye,2012dehttp://alainet.org/active/52064).

• Elaine,SaintJaques((2012,27janvye).EntèvyouakMa-riaMaríaSuárezToro.

• Girvan, Norman, “Ayiti – [Plan an: Rekonstriksyonoswarekolonizasyon?”]ALAI,AmerikLatinanMouv-man,25maz2010.(Desann04-02-12de:http://alainet.org/active/36953).

• Gurd,Kiri (2006).Koneksyonakkonplisiteyo:reflek-syonsouepistemoloji,vyolansakèdimanitè,ReviEntè-nasyonalsouEtidFanmyo,Edisyonespesyal,Vol.7(3).

• [Gurd,Kiri(2006).Koneksyonakkonplisiteyo:Reflek-syonsouepistemoloji,vyolans,akèdimanitè,IReviEn-tènasyonalsouEtidFanm,Edisyonespesyal,Vol7(3).]

• Ishemo, Shubi (1995). Kilti, liberasyon ak devlòpman’Devlòpmananpratik,5(3),pp.31-43.

• Joseph, Cévely, (2012, 27 janvye). Entèvyou ak MaríaSuárezToro.

• Justin,MarieGuyrleine(2012,26janvye).EntèvyouakMaríaSuárezToro.

• Louise,Marie(2012,26janvye).EntèvyouakMaríaSuá-rezToro.

• Millan,Magaly(2011,19desanm).Prezantasyon(ekspo-ze)naninogirasyonlekòlSolidaritenanLeyogàn.

• Oliver-Smith,Anthony(2010,Jiyè/Out).”AyitiakKons-triksyonIstorikDezasyo,”NACLA(KongrèAmerikdiNònanAmerikLatinnan)RapòsouAmerikyo,p.32.

• Orford,Anne (1999). Imanitarismiskilè:Lekti (istwa)rapò Nouvo Entèvansyonis lan, Revi Ewopeyen DwaEntènasyonal,10(4),pp.679-711

• Orford, Anne (1999). Imanitaris Miskilè: Lekti IstwaNouvoEntèvansyonis lan, ReviEwopeyenDwaEntè-nasyonal,10(4),PP.679-711.

• Patrick, Jonathan (2011, jen). “Pwennvi evalyasyon:Repons tranbleman tèannAyitia–Lesonk tirenanevalysyonan,DepatmanEvalyasyonKonsiltanpouDe-vlòpmanEntènasyonal (DFID),BiwoDevlòpmanEko-nomik(OECD). (Desann4fevriye,2012 http://www.oecd.org/dataoecd/58/42/48373454.pdf.

• Quiles, Edwin, (2012, 18 janvye). Entèvyou ak MariaSuárezToro.

• Rodriguez,Sonia (26 janvye, 2012).Kòrèspondanspè-sonèlpouESCRIBANA.

• Schutte,Ofelia(2000)."Chanjmankiltirèl:Kominikas-yonKwòs-Kiltirèl akTeworiFeminisnankontèksNòak Sid.” Avèk Sandra Harding e Uma Narayan (eds.)DesantramyenntoSant:filozofipouyonmondmiltiki-tirèl,pòskolonyalakfeminis.EditoryalInivèsiteIndya-na,paj.47-66.

• Schutte,Ofelia2000'Chanjmankiltirèl:KominikasyonKwòs-Kiltirèl ak Tewori Feminis nan Kontèks Nò akSid'avèkSandraHardingeUmaNarayan(eds)

• DesantramyenntoSant:filozofipouyonmondmiltikil-tirèl,pòskolonyalakfeminisIndiana:EditoryalInivèsi-teIndyana,pp.47-66.

• Spivak, Gayatri Chakravorty (2003) “Korije erè yo”[Righting wrongs]. Avèk Nicholas Owen (Ed)., Dwamoun,erèimèn:ChyalaAmnistiOksfòdyo2001[Hu-manrights,humanwrongs:TheOxfordAmnestyLec-tures2001.Oksfòd:EditoryalInivèsiteOksfòd,OxfordUniversityPress164-227.

• [Spivak,GayatriChakravorty(2003).“Rightingwrongs.”InNicholasOwen(Ed).,Humanrights,humanwrongs:The Oxford Amnesty Lectures 2001. Oxford: OxfordUniversityPress,164-227.]

• SuárezToro,MaríadelRosario(2010)PòtrèAyitikapleve,PiblikasyonPòtorikèn.

• Woolfolk, Alan (2003). Revizyon kolòk (senpozyòm):DavidRieff,"Aswènankabann:imanitarislaankriz,"ReviDwaMoun,vol.2(2),pp247-252.

• Woolfolk, Alan (2003). Revizyon kolòk (Senpozyòm):DavidRieff's“Aswènankabann:imanitarislaankriz,”ReviDwaMoun,Vol.2(2),pp.247-252.

para completar conocimientos:

Dra. María Suárez Toro se pwofesè adjwen sèks ak medya nan inivèsite Denver nan Kolorado,

epi konsiltant Escribana, yon ajans kominikasyon sosyal. Dra. Margaret Thompson, se pwofesè kominikasyon entènasyonal ak entèkiltirèl nan inivèsite Denver li gen plis pase 30 ane depi li se jounalis; li komanse tou resaman avèk ESCRIBANA.

Dra. María Suárez Toro es profesora adjunta de Género y Medios en la Universidad

de Denver, en Colorado, y consultora de ESCRIBANA, una agencia de comunicación social. Dra. Margaret Thompson es profesora de Comunicación Internacional e Intercultural en la Universidad de Denver, y periodista por más de 30 años, más recientemente con ESCRIBANA.

*

*

Page 34: Cuadernos de Comunicación 3

32

Ana Arana*

El periodismo latinoamericano ha librado muchas batallas a favor de la justicia y la democracia. Y muchas veces ha superado

lo que hacen los políticos. Pero la ten-dencia en el periodismo latinoamerica-no sigue siendo la denuncia basada en declaraciones de testigos o participan-tes. Aunque algunos periodistas de la región utilizan documentos para hacer su trabajo, especialmente en lugares donde existen leyes avanzadas de acce-so a la información, la mayoría de ellas y ellos no las tienen. Pero ya no es su-ficiente solo utilizar documentos. Las nuevas tendencias periodísticas que se desarrollan en varias partes del mundo han empezado a utilizar meca-nismos que han sido comunes en las ciencias sociales, tales como bases de datos, líneas de tiempo y mapeo. Otra tendencia también promovida por ins-tituciones de Estados Unidos como Pro Publica y el Center for Investigative Re-porting, es promover el trabajo en equi-po entre varios medios, para mejor ven-tilar casos dificiles o enredados.

Pou yon lot metye jounalis envestigasyonAna Arana * Metye jounalis nan Amerik Latin te batay anpil an favè la jistis ak la de-mokrasi. Anpil fwa sa depase aksyon politisyen yo. Men tandans ki nan metye jounalis latinoameriken an kontinye chita sou denonsyasyon ki chita sou deklarasyon temwen oub-yen patisipan yo. Menm lè kèk jouna-lis nan zòn nan sèvi ak dokiman pou fè travay yo a, sitou kote sa yo ki gen lwa avanse sou aksè a enfòmasyon, pifò nan yo pa genyen li. Kounya a menm sèvi ak dokiman pa ase.

kout je sou nouvèl teknoloji yo

Por un nuevo periodismo de investigación

Miradas a las nuevas tecnologías

Fotografía/Fotografi: Vianco Martínez

Page 35: Cuadernos de Comunicación 3

33

Tandans kap devlope kounya a nan metye jounalis la nan plizyè kote nan mond lan se itilize plizyè me-kanis syans sosyal tankou baz de done, kronogram aktivite, epi kato-grafi Lòt tandans ankò ke enstitis-yon ameriken tankou Pro Publica ak Center for Investigative Reporting, fè pwomosyon pou yo se travay ekip ant plizyè medya pou trete ka ki difisil ou byen konplike yo pi byen.

rEfomilE Enfomasyon anFondasyon MEPI, yon pwojè metye jounalis envestigasyon ki o Meksik nan yon apwòch rejyonal li kwè li fondamantal pou medya latinoame-riken yo sèvi ak nouvèl teknoloji yo pou chifre istwa yo. Nou kwè ke nan plizè peyi rejyon an, sitwayen yo fatige ak istwa endividyèl sou vyolans, kòripsyon, moun pa epi mank respè pou eta de dwa.Pou plis enpak fòk ou ajoute plis kontèks aprè sa evalye sak pase yo, bay sitwayen an plis enfòmasyon pou nou rive a yon antant sou evènman ak sijè enpòtan pou chak peyi. Pou atenn objektif sa a jounalis fi ak gason yo dwe kòmanse chifre evèn-man yo, travay an ekip, epi fè istwa ki, menm lè yo konplèks li pi fasil pou konprann yo.Enpak ki genyen lè yo konstwi ist-wa yo ak eleman sa yo sè ke vèsyon moun viktim lan, vin pran yon fòm ki pi konplè, avèk chif epi chema, ou evite kreye fatig emosyonèl pou sit-wayen kap viv reyalite sa a, epi ki dwe konnen poukisa sa rive, epi kisa chak sitwayen ka fè pou chanje siti-yasyon sa a.

Pou nou ka konplete konesans yo: ICFJhttp://www.icfj.org/Fundación MEPIhttp://www.fundacionmepi.org/Fundación Nuevo Periodismohttp://www.nuevoperiodismo.org/

para completar conocimientos:

rEformulando la informaciónLa Fundación MEPI, un proyecto de periodismo de investigación basado en México, con un enfoque regional, cree que para los medios latinoamericanos es fundamental aprender a cuantificar las historias utilizando las nuevas tec-nologías. Creemos que en muchos países de la región, los ciudadanos están exhaustos de historias individuales que reflejan violencia, corrupción, nepotismo y falta de respeto por el estado de derecho.Para tener más impacto es necesario añadir más contexto y evaluación a los hechos, dándole al ciudadano más infor-mación para que cada uno llegue a un entendimiento en conjunto de los even-tos y temas importantes de cada país. Para lograr esto, los y las periodistas tienen que empezar a cuantificar even-tos, trabajar en equipo y producir his-torias que aunque más complejas son más fáciles de entender.El impacto de hacer las historias con estos elementos es que la versión hu-mana, de la víctima o el victimario, se construye en una forma más comple-ta, con números y gráficos que evitan crear fatiga emocional en los ciudada-nos que viven estas realidades y tienen que entender por qué ocurren, quién es responsable y qué puede hacer cada ciudadano para cambiar la situación.

la sosYete fatige ak istwa endividYèl sou vYolans,

kòripsYon, moun pa, epimank respè pou eta de dwa.

Fotografía/Fotografi: Leo Santiago

Fotografía/Fotografi: Leo Santiago

la ciudadanía está exhausta de historias individuales que reflejan violencia, corrupción, nepotismo Y falta de respeto por el

estado de derecho

Dirktris Fondasyon Metye Jounalis Envestigasyon, MEPI

Directora de la Fundación de Periodismo de Investigación, MEPI

*

*

Page 36: Cuadernos de Comunicación 3

34

atik sa a vle pataje yon kout je, yon vwayaj ki fèt pandan dizuitan travay, pèsepsyon, ak kolaborasyon, solidarite sou zile kiskeya. petèt Map reyisi transMèt rèv Mwen jan li te ka ye a epi enkyetid Mwen jan yo ye a . atik sa a pa gen pretansyon fè analiz syantifik sitiyasyon ki an ayiti a. chif , pousantaj, etid fezabilite yo, evalyasyon yo… : nan nivo saa tou tranbleMan tè janvye 2010 la kite un yon pil win nan nivo sa a tou.

este artículo pretende coMpartir una Mirada, un recorrido a través de dieciocho años de trabajo, de percepciones, de colaboración y solidaridad en la isla quisqueya. quizás consiga transMitir Mi sueño de lo que podría ser y las angustias de lo que es. este artículo no pretende aportar un análisis científico de la situación de haití. las cifras, los porcentajes, los estudios de factibilidad, las evaluaciones… el terreMoto de enero del 2010 dejó un Montón de ruinas taMbién a este nivel.

Haití, un país singular

Fotografía/Fotografi: Jorge Cruz

Page 37: Cuadernos de Comunicación 3

35

Ayiti, yon peyi apaRosa Parés *

Mwen rive sou zile a fen oktòb 1994, Aristid te fèk rantre sot an ekzil. Mwen te gen privilèj fè premye pa

yo gras ak Gérard Pierre-Charles epi Suzy Castor (1) an Ayiti ansanm ak Max Puig (2)nan peyi Dominikani, nan objektif pou kolabore nan kons-triksyon yon patenarya ant Acsur-las Segovias (3) epi tou CRESFED (1) an Ayiti epi CIPROS (2) nan peyi Domi-nikani. Nou te enterese fè promosyon pou yon Eta de Dwa gras ak kope-rasyon epi devlòpman lokal. Mwen te aprann ke Ayiti se yon peyi apa sou plan kiltirèl ak politik depi endepan-dans li, a la tèt mouvman abolisyon esklavaj an Amerik. Mwen aprann tou ke depi lè sa a, ti peyi sa a ap debat poul konnen si li la oubyen si li pa la. Acsur te fenk kòmanse yon kolabo-rasyon ak Ayiti. Nou te enterese ak fason pwosesis sosyo-politik ki tap defile a, te diferan de rès lòt peyi Amerik Latin yo, kote modèl chan-jman an se te konfwontasyon ak zam, la gè ant geriya yo. Poutan, an Ayiti li ta sanble ke nan kòmansman ane katrevendis yo, te genyen yon pwosesis konsètasyon politik ki tap pran plas atikilasyon yon tab fòs po-litik anti-divalyeris “Bò Tab La” pou konstriksyon yon demokrasi aprè prèske karant ane diktati sovaj epi plizyè ane va e vyen ak deriv aprè Di-valye fin tonbe. Men reyalite a te diferan, Tab la kra-ze, divizyon ak vyolans vin enstale yo kite pèp ayisyen an nan konfizyon epi san espwa. Va e vyen ak deriv, ki genyen jiska jodia a, sa kap mennen peyi a san direksyon san li pa gen yon kotel prale - kite pleonas la - devan gwo nesesite ki genyen pou konstrui yon estrikti ki pèmèt gouvènans, es-tabilite epi ki bay siyal klè gen amel-yorasyon nan kondisyon lavi yon po-pilasyon fenomèn natirèl ansanm ak predatè politik epi etik fin dechèpiye.An 1998 Preval, kite Prezidan nan epòk la, disoud Palman an, sa ka en-tèprete kòm yon koudeta kont tèt li epi kominote entènasyonal la fèmen finansman peyi a. An konsekans pifò òganizasyon entènasyonal epi etranje retire kò yo nan peyi a ACSUR te youn ladann. Yon lòt fwa ankò, pwomès ak espwa ki brize. Karòt ak baton, pou pèp ayisyen an.Nan ane 2000, Aristid tounen nan eleksyon ankò, li genyen lè prèske pèsonn pa vote. Entimidasyon avan epi aprè mandal la, gwoup paramilitè chimè yo pran nesans, mache simen la troublay nan peyi a. Pandan plizyè mwa, chak samdi, plizyè milye moun ki pa kontan ap manifeste Pòtoprens kont gouvènman Aristid la, yo kreye yon platfòm òganizasyon nan sosyete sivil la ki rele Group 184 yo, Yo òga-nize yon karavàn nasyonal pou yon Pak Sosyal. Malgre gwo efò nasyonal pou fè gou-vènman Aristid la demisyone, yon lòt fwa ankò se Kominote Entènasyo-nal la ki deside ke se twòp 27 fevri-ye 2004, yo mennen Aristid nan yon ekzil dore, nan peyi Afrik di Sid apre sa, sipèvize fòmasyon yon gouvèn-man tranzisyon ki te gen kòm manda

Rosa Parés Canela*

Llegué a la isla a finales de octu-bre del 1994, Aristide acababa de regresar de su exilio. De la mano de Gérard Pierre-Charles y Suzy

Castor (1) en Haití, y de Max Puig (2)en la República Dominicana, tuve el privilegio de dar los primeros pasos en estas tierras con el fin de colaborar en la construcción un partenariado entre Acsur - Las Segovias y el CRESFED (1) en Haití y CIPROS en la República Dominicana. Nos interesaba la promo-ción del Estado de Derecho a través de la cooperación y el desarrollo local. Aprendí que Haití era singular cultural y políticamente desde su independen-cia, a la cabeza del movimiento de la abolición de la esclavitud en América. También aprendí que desde entonces este pequeño país se debate entre Ser o no Ser.Acsur iniciaba su colaboración en Haití. Nos interesaba el proceso socio-político que se perfilaba, diferente al existente en los demás países de América Lati-na donde la confrontación armada, la guerra de guerrillas, fue el modelo para el cambio. Sin embargo, en Haití pa-recía que, a principios de los noventa, se estaba forjando un proceso político concertado, con la articulación de una mesa de fuerzas políticas anti-duvalie-ristas “Bò Tab La” para la construcción de la democracia tras casi cuarenta años de dictadura feroz y varios años de vaivenes y derivas posteriores a la caída de Duvalier. Pero la realidad fue otra, la Mesa se desintegró, la división y la violencia se instalaron, dejando al pueblo haitia-no confuso y rota su esperanza. Los vaivenes y derivas son, hasta hoy, los que llevan el país sin rumbo a ningu-na parte -valga la redundancia- ante la imperiosa necesidad de construc-ción de unas estructuras que permitan la gobernabilidad, la estabilidad y que se den signos claros de mejora de las condiciones de vida de una población totalmente vapuleada por fenómenos naturales y por la depredación política y ética.En el 1998 Preval, entonces Presidente, disuelve el Parlamento, lo que se inter-preta como un autogolpe y la comuni-dad internacional cierra la llave de la financiación. Como consecuencia, la mayoría de organizaciones internacio-nales y extranjeras se retiran del país, incluida Acsur. De nuevo, promesas y expectativas rotas. La zanahoria y el palo, para el pueblo haitiano.En el 2000, Aristide se presenta de nue-vo a las elecciones, las gana con una participación casi nula de votantes. In-timidaciones previas y posteriores, en su mandato se crea la banda parami-litar llamada chimères, sembrando el terror en el país. Durante meses, todos los sábados, miles de personas descon-tentas se manifiestan en Puerto Prín-cipe contra el gobierno de Aristide, se crea una plataforma de organizaciones de la sociedad civil, el Grupo de los 184, que organiza una caravana nacio-nal por el Pacto Social. A pesar de los grandes esfuerzos nacio-nales por lograr la dimisión del gobier-no de Aristide, de nuevo, el 27 de febre-ro 2004, la Comunidad Internacional decide que ya basta, conduce a Aristide a un dorado exilio en África del Sur y lidera la formación de un gobierno de transición con el mandato de pacificar el país, asegurar la seguridad a través de las fuerzas militares de las NNUU (MINUSTAH), formar un nuevo cuerpo de policía, dado que el existente esta-ba totalmente corrupto por el gobierno anterior; y organizar las elecciones que, realizadas en el 2006 dan como gana-

Page 38: Cuadernos de Comunicación 3

36

mete la pè nan peyi a, mete sekirite gras ak fòs militè (MINISTA) yo, fòme yon lòt kò polis, puiske sak te la a gouvènman anvan an te kòwonp li nèt, apre sa òganize eleksyon yo; ele-ksyon yo fèt an 2006 e Préval genyen gras a on kontaj bilten enkonstitis-yonèl.

yon dEsEni tEribSa praf fè 10 an depi Kominote Entè-nasyonal la prezan epi ap enfliyanse Ayiti. Gen epizòd terib ki rive pèp ayi-syen an pandan deseni sa a: plizyè siklòn devastatè, tranbleman tè 2010 la, epidemi kolera a, “tranzaksyon” elektoral, palmantè, prezidansyèl epi gouvènmantal …: yon vrè trajedi pou nasyon an.Nan yon kafou konsa, ki wout pou yon moun pran? Jan mwen kon-prann li fòk yo ta depoze sou tab la yon seri paramèt ki pran leson nan efò ki fèt nan plizyè okazyon ki pote move rezilta repetitif epi lòt pwosesis politik ki te trè pozitif depi Ayiti fin Endepandan, men ki toujou kase ak yon “enkonplè”, kote pati politik yo distenge tèt yo ak yon mank lidèchip epi lejitimite; kote se pati politik ki fòme a la dènyè minit yo ki genyen - al li sòti nan Bò Tab La (1990), Le-spwa/ Inite (2006) jiska Repons Peyi-zan (2011) Prezidan Martelly a. Sa mande pou genyen yon evalyas-yon endepandan de prèske 10 ane titèl Kominote Entènasyonal la sou gouvènman an, ekonomi a ansanm ak sèvis sosyal yo; ki gen ladan li re-yalite kiltirèl la enfliyans legliz yo. Analize, tout ak yon apwòch ki baze sou sèks, sa ap ede nou wè pi byen rezon ki eksplike echèk repete a, sou plan nasyonal ak entènasyonal; epi jwenn sòti labirent ti peyi sa a twou-vel la. Petèt dirijan pati politik enstitisyon Leta yo, òganizasyon entènasyonal yo, òganizasyon lokal yo reyisi wè nan yon obsèvasyon ki baze sou sèks, ke

dor a Préval a partir de un recuento in-constitucional.

una década tErriblESe van a cumplir 10 años de la pre-sencia e influencia de la comunidad internacional en Haití. En esta década se están sucediendo episodios terribles para el pueblo haitiano: varios ciclones devastadores, el terremoto de 2010, la epidemia de cólera, las “transacciones” electorales, parlamentarias, presiden-ciales y gubernamentales …: una real y profunda tragedia para la nación.En tal encrucijada, ¿qué camino to-mar? A mi entender, se trataría de po-ner sobre la mesa una serie de pará-metros tomados del aprendizaje de los esfuerzos realizados, en muchas oca-siones con resultados nefastos y recidi-vantes y en otras muy positivos de los diferentes procesos políticos, desde la independencia de Haití, pero siempre truncados con un “inacabado”, don-de los partidos políticos se distinguen por una falta de liderazgo y legitimi-dad; donde las formaciones políticas de última hora son las ganadoras - léase desde Bò Tab La (1990), Lespwa/ Inite (2006) hasta Repons Peyizan (2011) del actual Presidente Martelly. Se requiere una evaluación indepen-diente de los casi 10 años de tutela de hecho de la Comunidad Internacional sobre el gobierno, y de la economía y los servicios sociales; que incluya la realidad cultural y la influencia de las iglesias. Todo ello, analizado con un enfoque de género, nos ayudaría a ver más claro el porqué del fracaso repe-titivo, tanto a nivel nacional como in-ternacional; y a encontrar la salida del túnel en el que se encuentra este pe-queño país. Quizás las y los dirigentes de los par-tidos políticos, de las instituciones del Estado, de las organizaciones interna-cionales, de las organizaciones locales consigan ver a través de la mirada de género que hay otra forma de construir la sociedad, que hace falta otro tipo de liderazgo ya que el actual está cadu-co. Así. las instituciones responderían a los sueños y necesidades de su ciu-dadanía, las personas más vulnerables tendrían su espacio de participación y la protección de vidas y del territorio sería una prioridad mayor.

signos dE marcha atrásSin embargo, una vez más siento que los astros no son propicios para el pue-blo haitiano. Hay signos claros de mar-cha atrás. Uno muy significativo es la sentencia sobre la acusación de Crí-

Foto

graf

ía/F

otog

rafi:

Mar

tí Ca

sane

llas

Page 39: Cuadernos de Comunicación 3

37

gen lòt fòm pou konstwui sosyete a fòk gen lòt fòm lidèchip paske sak la kounyea pase mòd. Konsa. enstitis-yon yo tap reponn ak rèv epi nesesite tout sitwayen, moun ki pi vilnerab yo tap gen yon espas pou yo patisipe, epi pwoteksyon vi yo ansanm ansanm ak teritwa a tap yon priyorite majè.

siyal ki di nap fè bakDonk, mwen santi yon lòt fwa ankò etwal yo pa an favè pèp ayisyen an. Gen siy ki klè ki montre nap fè bak. Youn ladan yo se fraz ki Akize Duva-lier komèt Krim kont Limanite alò ke sèl zak li te komèt sete mal jere fon piblik yo. Yon lòt se ensistans gou-vènman aktyèl la pou remete lame a sou pye epi tou yon Kò Entèlijans Nasyonal. Pandan tan sa a yo pa pale tèlman de amelyorasyon sekiri-te sitwayen yo avèk yon polis ki byen fòme, sekirite anviwònman an ak yon kò enspektè epi gad forè, ajan sikilas-yon epi ranfòsman kò jidisyè a. Lòt ankò se mezantant evidan ki genyen ant Prezidan an, Premye Minis la ak Palman an.Tou sa se yon gwo sabò pou fanm ak gason ki te soufri konsekans brita-lite sou diktati Duvalier yo, fanmi, pitit gason ak pitit fi yo te pèdi. Se yon tantativ pou efase Memwa Istorik yo, san li, lap enposib pou gen dyalòg nasyonal ansanm ak yon konsètas-yon. Yon nouvo lidèchip ak yon lidèchip nouvo nesesè ansanm ak yon lòt ka-lite konsèy epi koperasyon pou sòti nan lis long kriz, san solisyon sa a. Daprè mwen, desantralizasyon, de-vlòpman lokal, konsètasyan ant lokal ak nasyonal ak entènasyonal ap yon enstriman efikas epi efisyan pou konstrui teritwa a yon fason kote chak aktè ak aktris ap pran respon-sabilite yo yon fason ki byen atikile, patisipativ epi ekitab. An palan de teritwa, Dominikani ak Ayiti sou menm zile, yon sèl teritwa ki gen dlo ki antourel tout kote fòk genyen devlopman konsète, ekitatab, solidè epi an amoni. Menm lè pwose-

menes contra la Humanidad que pesa sobre Duvalier, que ha quedado sim-plemente en malversación de fondos públicos. Otro es la insistencia del ac-tual gobierno en recuperar el ejército y un Cuerpo de Inteligencia Nacional. En cambio no se enfatiza en la mejoría de la seguridad ciudadana con una policía bien formada, la seguridad medioam-biental con un cuerpo de inspectores y de guardabosques, de agentes de circu-lación y de un fortalecimiento del cuer-po judicial. Otro es el no entendimiento manifiesto entre el Presidente, el Pri-mer Ministro y el Parlamento.Todo ello es una bofetada para mujeres y hombres que han sufrido las conse-cuencias y la brutalidad de la dictadu-ra de los Duvalier, las familias que han perdido hijas e hijos. Es un intento de borrar la Memoria Histórica que, sin ella, será imposible el diálogo nacional y la concertación. Un nuevo liderazgo y un liderazgo nuevo son necesarios para salir de esta larga lista de crisis sin resolución, así como un nuevo tipo de asesoría y coo-peración para este liderazgo. La des-centralización, el desarrollo local, la concertación entre lo local, lo nacional y lo internacional sería a mi entender un instrumento eficaz y eficiente para la construcción del territorio, donde to-dos los actores y actoras tomarían sus responsabilidades de manera articula-da, participativa y equitativa. Y hablando de territorio, República Do-minicana y Haití comparten una isla, un solo territorio rodeado de mar por todas partes requiere un desarrollo concertado, equitativo, solidario y ar-mónico. Si bien los procesos culturales

Page 40: Cuadernos de Comunicación 3

38

• 1)GerardPierre-Charlesfueundirigentepolíticohaitia-nodelaOrganizacióndelPuebloenLucha,exiliadoenMéxicopor 25 añosdurante ladictaduradeDuvalier.ProfesordecienciassocialesyeconomíaenlaUNAMdeMéxico,dondedirigióunamaestríaenEstudiosdelCa-ribe.RegresaaHaitien1986,traslacaídadeladictadu-radeDuvalier,dondejuntoconsuesposa,SuzyCastor,participóenlacreacióndeunaorganizaciónnoguber-namental,elCentrodeInvestigaciónyFormaciónSocialparaelDesarrollo(CRESFED,ensussiglas francesas).FuepropuestoalPremioNobelde laPazen2003porsulaborparasolucionarlaspermanentescrisispolíticashaitianas.Murióalos68añosdeedadenoctubre2004.

• Suspublicacionesmásdestacadas:ElCaribeContempo-ráneo-1981,PolíticaySociologíaenHaitíyRepúblicaDominicana-1974,ElPensamientoModernoenelCari-be–1985,Problemasdominico-haitianosydelCaribe–1973,LaEconomíaHaitianaysuvíadedesarrollo–1965,RadiografíadeunaDictadura:HaitíbajoelrégimendelDr.Duvalier-1969,ElCaribealaHoradeCuba,PremioCasade lasAméricas -1980,Génesisde laRevoluciónCubana-1978.SuzyCastoresunadelasintelectuales,juntoalquefuesumarido,GerardPierre-Charles,másimportantesdeHaitíyelCaribe,ysucompromisoconladefensadelosderechoshumanos,incluidoslosrefu-giadosylosinmigrantes,esejemplar.

• DoctoraenHistoriaporlaUniversidadNacionalAutó-nomadeMéxico(UNAM).

• En1972,creóelCentrodeEstudiosdelCaribeenlaFa-cultaddeCienciasPolíticas y, en 1976, fundó la revis-taespecializadaCaribeContemporáneo,publicadaporesteCentro.En1986,traslacaídadeladictaduradeDu-valier,regresóasupaís,dondeparticipóenlacreacióndelCRESFED,quedirigedesde1995.

• Ha publicado seis libros, entre ellos La intervenciónnorteamericanaenHaitíysusconsecuencias(SigloXXI.México,1978)oMigraciónyrelacionesinternacionales.Elcasohaitiano-dominicano(UNAMyUASD.SantoDo-mingo,1987).

• Hatrabajadoporlareinsercióndelosrefugiadosretor-nadosyporladefensadelostrabajadoresinmigranteshaitianos,sobretodoenRepúblicaDominicana.

• SuzyCastorhasidodistinguidacomoDoctoraHonorisCausaporlaUniversidadAutónomadeSantoDomingo,esvicepresidentadelaAsociacióndeHistoriadoresdeAméricaLatina,miembradelTribunalPermanentedelosPueblosyharecibidolaMedalla“HaydéeSantama-ría”deCubaenreconocimientoasucontribuciónparaelavancedelaculturaenAméricaLatina.

• (2)MaxPuig,AbogadoySociólogodominicano,Profe-sordeSociologíadelaUniversidadAutónomadeSan-toDomingo,Juntoaotrosfundaen1978elCentrodeInvestigación y Promoción Social (CIPROS), en SantoDomingo, y elCentrodeEstudios yPromociónSocial(CEPROS), en Padre Las Casas. Asume la presidenciadelreciénfundadoPartidoSocialistaen1980.En1984ingresaalPartidodelaLiberaciónDominicana(PLD)ypasaaformarpartedesuComitéPolítico.Esdesignadosecretario de formación política de esta organización.Juegaunpapelprotagónicoenlaluchacontraelfraudeenlaseleccionesde1990ydefiendelaeleccióndelprofe-sorJuanBoschalapresidenciadelaRepública.Apesardelfraude,eselectosenadorporlaprovinciadePuertoPlata.JovensenadorcreaelForoSocialdePuertoPlatayelProgramadeDesarrolloProvincialdePuertoPlata.En1992MaxsaledelPartidodelaLiberaciónDominica-na(PLD)pordesavenenciaspolíticasyfundalaAlianzaporlaDemocracia(APD).

• Ordenador Nacional y Ministro de Medio Ambiente yposteriormentedeTrabajo.FuecandidatoalaPresiden-ciadelaRepúblicaDominicanaporlaAPD.

• (1) Gerard Pierre-Charles te yon dirijan politik Ayis-yenlitefèpatiOganizasyonPèpkapLite,yoteekzilelnanpeyiMeksikpandan25ansoudiktatiDivalyea.LitepwofesèsyanssosyalyoakekonominanUNAMdeMéxicokotel tedirijeyonmetrizsouEtidKarayibyo..LiretounenanAyitian1986, lèdiktati Duvalierafintonbe,kotelimenmansanmakmadanmli,SuzyCastor,tepatisipenankreyasyonyonONG,,SantEnvestigas-yonpouFòmasyonSosyalpouDevlopman(CRESFED,ansigfranse).yotepwopozelkomPriNobèllaPènanane2003poutouttravaylitefèpoupotesolisyonakrizpèmanannanpolitikayisyenan.Limouria68ananOktòb2004.

• Piblikasyonpienpòtanliyosete:• KarayibKontanporen1981,PolitikakSosyolojianAyi-

ti ak Dominikani -1974, Panse Modèn nan Karayib la– 1985, Pwoblèm ayisyano-dominiken ak karayib la –1973,EkonomiAyisyenanakwoutdevlopman’l–1965,RadyografiyonDiktati:AyitianbarejimDoktèDuva-lier1969,KarayiblananlèKiba,PremyekayAmerikyo1980,JenèzRevolisyonKibennan1978.

• Suzy Castor,ansanm ak maril, Gerard Pierre-Charles,pami entèlektyèl ki pi enpòtan pou Ayiti ak Karayiblananangajmanekzanplè li tepranpoudefanndwamoun,tankourefijyeyoakimigranyo.

• LigenyondoktorananistwalinanUniversidadNacio-nalAutónomadeMéxico(UNAM),

• En1972,litekreyeSantEtidKarayibnanFakilteSyansPolitik yo, an 1976, li fonde revi espesyalize KarayibKontanporen,kesantsaatepibliye.

• An1986,aprèdiktatiDuvalierafintonbe,liretounennanpeyi’l,kotelitepatisipenankreyasyonCRESFED,kelapdirijedepi1995.

• Lipibliyesisliv,pamiKonsekansentèvasyonnòame-rikenananAyiti(SigloXXI.Meksik,1978)oImigrasyonak relasyon entènasyonal yo. Ka ayisyano-dominikenan(UNAMakUASD.SantoDomingo,1987),likoodone

• Litetravaypouedereensererefijyekiteretounenyo,poudefanstravayèimigranayisyenyo,sitouanDomi-nikani.

• Yo te bay Suzy Castor distenksyon Doctora HonorisCausananUniversidadAutónomadeSantoDomingo,li se vis prezidant Asosyasyon Istoryen Amerik Latin,manmTribinalPèmananPèpyoepiliteresevwame-day“HaydéeSantamaría”deCubaanrekonesanspoukontribisyonlipotenanpwogrèkiltianAmerikLatin.

• (2)MaxPuig,Avoka,Sosyològdominiken,ProfesèSos-yolojinanUniversidadAutónomadeSantoDomingo,AnsanmakplizyèlòtmounliteffondeSantEnvestigas-yonPwomosyonSosyal(CIPROS), SantoDomingoan1978, epi Sant Etid epi Pwomosyon Sosyal (CEPROS),nanPadreLasCasas.liseprezidanPatiSosyalislakepagentwolontandepi<31/>yofondelan1980.An1984liantrenanPartidelaLiberasyonDominiken(PLD),lifèpatiKomitePolitiklia.Liokipepòssekretèfòmasyonpolitikòganizasyonsaa.Litejwewolpwotagonisnanlitkontfwodeleksyon1990yoepiliteprandefansele-ksyonpwofesèJuanBoschkomprezidanDominikani.Malgrefwodlielisenatè,nanpwovensPuertoPlata.Antanke jènsenatè likreyeFowòmSosyalPuertoPlataansanm ak Pwogram pouDevlopman Pwovens PuertoPlata.An1992MaxsòtinanPatipouLiberasyonDomi-nikania(PLD)akòzkonflipolitikapresalifondeAl-yanspouDemokrasi(APD).

• OdonatèNasyonalMinisAnviwònnmaneansuitMinisTravay,aktyèlmankandidaalaPrezidansDominikanipouSAPD.

Referencias: Referans:

y socio-políticos desde La Colonia han sido diferentes, hay muchos rasgos en común que dan gran valor a la Isla y muchos rasgos diferentes que la com-plementan. La buenas prácticas sobre todo en el manejo de los recursos na-turales y medioambientales es uno de los puntos claves para el diálogo y la buena vecindad. Después del terremo-to de 2010 y la epidemia de cólera éste ha sido un tema que ha despertado la solidaridad y la reflexión sobre la rela-ción dominico-haitiana. Mucho queda por hacer, nunca se acaba.

sis kiltirèl ak sosyo-politik yo depi la Koloni te diferan, genyen anpil pwen komen ki bay zile a anpil valè ak an-pil diferans ki konplete li. Lòt pwen kle pou dyalòg epi bon vwazinaj se bon pratik, sitou nan jesyon resous natirèl ak anviwònman an. Aprè tranbleman tè 2010 a, epidemi kole-ra a te yon sijè ki reveye solidarite ak refleksyon sou relasyon ayisyano-dominikèn yo. Anpil bagay rete pou fèt, sa pap janm fini

Se Konsiltan nan Koperasyon Entènansyonal nan chan Sosyoloji

ak Devlopman Kounya a li se konsiltan nan PNUD nan yon pwogram metodoloji yo rel “ART” Atikilasyon Rezo Tematik ak Teritwa nan fwontyè Ayiti ak Dominikani

Consultora en Cooperación Internacional en el campo de la Sociología del Desarrollo

Actualmente consultora del PNUD en un programa metodológico llamado “ART” Articulación de Redes Temáticas y Territoriales en la frontera entre Haití y la República Dominicana

* *

Page 41: Cuadernos de Comunicación 3

39

POU NOU KA KONPLEtE KONESANS yO: Haití, ese país tan singularHaiti Support Grouphttp://www.haitisupportgroup.org/La Primature République D Haïtihttp://www.primature.gouv.ht/Embassy of Haiti (Washington DC)http://www.haiti.org/index.php?option=com_content&view=article&id=66&catid=56&itemid=107

Foto

graf

ía/F

otog

rafi:

Jorg

e Cr

uz

para completar conocimientos:

Page 42: Cuadernos de Comunicación 3

40

Riamny Mendez*

Quienes visitan con frecuencia los mercados binacionales saben que las “madanm” hablan el es-pañol dominicano de las doñas

con especial ahínco cuando tratan de convencerlas de que compren alguna mercancía; y que ciertas doñas, duras defensoras de la economía del hogar, dis-cuten con las “madanm” para conseguir rebajas en el precio del ajo o del zapato. Apelan, si es necesario, al uso de pala-bras del creole.A fin de cuentas, “Bondye”, el “buen Dios” al que tanto nombran los haitianos en las conversaciones cotidianas, sabe cuán ne-cesario es para unas y otras pelear por cada peso para sobrevivir a la pobreza o la “mizè”.En la frontera domínico-haitiana, y en los pueblos que, aunque no se encuentran cerca de la frontera, celebran mercados con la participación de haitianos y domí-nico-haitianos, dos lenguas conviven y de vez en cuando se mezclan. El maridaje también es notable en los bateyes, donde por décadas han vivido los haitianos que trabajaban en el corte de caña y sus des-cendientes.Sin embargo, el temor a una posible in-fluencia del creole en el español ha sido constante en la historia de la República Dominicana, que se independizó de Haití en 1844.Hace diez años el diputado de la Fuerza Nacional Progresista, Pelegrín Castillo, calificó de “peligroso” un proyecto de ley que pretendía enseñar el creole en las escuelas dominicanas, según un reportaje de Panky Corcino publicado por el desaparecido semanario CLAVE, del 24 de marzo de 2002. La idea nun-ca se concretó. Castillo se sumó a una vieja tradición na-cional. El 1 de agosto de 1898, Francisco Ortea publicó un artículo en el periódico Listín Diario titulado: “El español domi-nicano sustituido por el patuá haitiano”. Este artículo -citado por el puertorrique-ño Luis A. Ortiz en su libro “El español y el criollo haitiano: contacto lingüístico y adquisición de segunda lengua”¹- ad-vierte que “se conservan en uso como mengua de nuestro riquísimo idioma, en muchos pueblos de la República, parti-cularmente en los del litoral, infinidad de palabras y términos del patuá de los ve-cinos”. Entre esas palabras, de acuerdo a Ortea se encontraban sustantivos que hoy nos remiten a nuestra dominicani-dad más doméstica, a la que vivimos en las cocinas, tales como “concón” y “man-gú”. Manuel Matos Moquete, lingüista y es-critor, no comparte la afirmación de Or-tea sobre el origen de las palabras man-gú y concón. Recuerda que en el español dominicano existen voces de África o que al menos imitan sonidos de lenguas afri-canas. “Nosotros como Haití, tienemos profundas raíces africanas, compartimos un origen común, un pasado colonial”, enfatiza.La mezcla también preocupa a intelec-tuales, artistas y estudiosos del creo-le que luchan por cuidar su idioma. Al creole se le reconoció como lengua oficial junto con el francés en la Constitución haitiana de 1987, según un artículo de Edwin Paraison publicado en el periódico Hoy el 2 de noviembre de 2007.

Lang ki renmen youn lòt (ki nan libètinaj, melanje youn ak lòt)Por Riamny Méndez*

Moun ki al nan mache bi-nasyonal yo souvan kon-nen “madanm” yo pale espanyòl dominiken ke

medam ki gen devouman espesyal pou konvenk yo lè yap achte kèk machandiz; gen kèk dam, an bon defansè ekonomi fwaye a, diskite ak “madanm” yo pou jwenn rabè “ma-danm”, sou pri lay la oubyen sou soulye a. Lè sa, nesesè yo menm sèvi ak mo kreyòl.Aprè tou, “Bondye”, “buen Dios” ke aysisyen yo site anpil nan kon-vèzasyon yo, konnen jan sa nesesè pou youn tankou pou lòt, goumen pou chak peso ki ka ede yo goumen anba mizè oubyen “pobreza”.Nan fwontyè ayisyano-dominiken an, moun ki pap menm viv pre fwontyè a fè mache ak patisipasyon ayisyen epi ayisyano-dominiken gen de lang ki viv ansanm epi de tanzan-tan yo melanje. Menm bagay la nan batey yo, kote pandan plizyè deseni ayisyen ak desandan yo te konn tra-vay nan koupe kann, maryaj la vizibPoutan, krent kreyòl la ap enfliyan-se espanyòl la te rete konstan nan istwa la Dominikani ki te pran ende-pandans li de Ayiti an 1844.Gen dizan depite, Fòs Nasyonal Pwogresis la, Pelegrín Castillo, ka-lifye de “danje” yon pwojè lwa ki te pretann anseye kreyòl nan lekòl do-miniken yo, dapre on repòtay Panky Corcino ke li te piblibliye nan eb-domadè CLAVE ki pa egziste ankò, nan nimewo 24 mas 2002. Ide a pa janm egzekite. Castillo te ale nan menm sans ak yon ansyen tradisyon nasyonal. Premye out 1898, Francisco Ortea pibliye yon atik nan jounal Listín Diario ki rele: “patwa ayisyen an ranplase espanyòl dominiken an” (espanyòl). Atik sa a ke pòtoriken Luis A. Ortiz site nan liv li a “Es-panyòl ak kreyòl ayisyen”¹: kontak lingwistik ak akizisyon yon dezyèm lang li te avèti: “Gen yon pakèt pawòl ki sòti nan patwa vwazen nou yo ki rive konsève tou piti nan lang rich nou an, nan anpil rejyon Peyi a, sitou nan zòn kotyè yo ”. Da-pre Ortea, pami pawòl sa yo genyen sistantiv jodi a ki fè nou tounen nan dominikanite domestik nou, sa nou viv nan kizin yo, tankou “concón” (graten) epi “mangú” (yon pla ki fèt ak bannann pile). Manuel Matos Moquete, kise len-gwis epi ekriven, pa dakò ak sa Ortea di sou orijin mo mangú ak concón. Sonje ke nan espanyòl dominiken an genyen vwa Afriken oubyen ki o mwen imite son lang afriken. Li di: “Noumenm ak Ayiti, genyen rasin

lenguas que se quieren

(Y LIBERTINAS, SE MEZCLAN)

Page 43: Cuadernos de Comunicación 3

41

afriken pwofon , nou sòti menm kote, nou gen yon pase kolonyal”Melanj sa a tou te enkyete entèle-ktyèl, atis ak etidyan kreyòl kap lite pou pwoteje lang yo. Yo te rekonèt kreyòl kòm lang ofisyèl bò kote fran-sè nan Konstitisyon ayisyen 1987 la, daprè yon atik Edwin Paraison te pi-bliye nan jounal Hoy 2 novanm 2007. Nan tèks la Paraison eksplike: “nou dwe evite defòmasyon lang orijinal la nan jan yo montre pale li nan peyi ayi-syen imigre yo, menm jan sa ap rive an Dominikani, pa egzanp ak kreyòl yo pale nan batey yo”.Eduardo Saint Jean, ki se direktè Pastoral Ayisyen Achidyosèz San-to Domingo a, pwofesè epi pwodiktè materyèl pou aprann kreyòl nan Do-minikani, di konsa nan batey yo, yo pale kreyòl Ayiti a melanje ak espan-yòl. Li kwè ke anpil moun ki pale lang nan elwaye yo de lang estanda a, ki se lang matènèl yo.

mEn, ki tras mElanj sa yo ap kitE nan krEyòl la oubyEn nan Espanyòl dominikEn an? Antwopològ Gerald Murray nan yon esè li ekri ki pote tit “Lang ak ras nan fwontyè ayisyano-dominiken an²: Nòt antwopolojik”, di konsa li jwenn endis egzistans yon dyalèk kreyòl an Domi-nikani, men yo poko fè rechèch sou li.Pou kòmanse, fanatik youn oubyen lòt nan de lang yo ka respire byen trankil. Daprè eksplikasyon chèchè a nan esè li a ni espanyòl, ni kreyòl pa riske disparèt oubyen kreye lòt lang.

En el ensayo Paraison enfatiza: “nos falta evitar la deformación del idioma original con su enseñanza en los países de desti-no de la migración haitiana, tal como su-cede en la República Dominicana, con el creole usado en los bateyes por ejemplo”.Eduardo Saint Jean, director de la Pas-toral Haitiana de la Arquidiócesis de Santo Domingo, maestro y creador de materiales de enseñanza del creole en la República Dominicana, opina que en los bateyes se habla el idioma de Haití mez-clado con español. Cree que muchos hablantes se alejan del creole estándar, su lengua materna.

pEro, ¿cuálEs huEllas dEjarán Esas mEzclas En El crEolE y En El Español dominicano? El antropólogo Gerald Murray², en un ensayo titulado “Lenguaje y raza en la frontera dominico-haitiana: Apuntes an-tropológicos”, asegura que ha encontra-do indicios de un dialecto del creole en la República Dominicana que todavía no ha sido documentado.De entrada, los amantes de uno y otro idiomas pueden respirar tranquilos. Ni el español, ni el creole corren el riesgo de desaparecer, ni de dar origen a nuevas lenguas, a juzgar por las explicaciones del investigador en su ensayo.Pero el impacto de tal mezcla en el creole haitiano es importante. En una conversa-ción con un señor haitiano que ha vivido por 20 años en la República Dominicana, Murray registró 14 palabras del español dominicano, aunque “creolizadas”. El antropólogo indica que este “creoñol” asume las palabras del español en su variante dominicana. Cita como ejemplo que la palabra capataz, que en el español dominicano se pronuncia capatá, entró al creole como kapatá.Murray también observó que los haitia-nos no modifican, con la adquisición de nuevo vocabulario, la estructura de su idioma, ni su ortografía. Las palabras

Page 44: Cuadernos de Comunicación 3

42

graves se convierten en agudas en creole, que no asume, de acuerdo a este escri-to, la gramática del español, ni la sintaxis del español dominicano. A pesar de que el lingüista Matos Mo-quete explica que no se ha estudiado suficientemente la interacción del es-pañol dominicano con el creole, como para hacer grandes conclusiones, coin-cide con Murray en que se observa “cierto creoñol”. Pero, a su juicio este fenómeno no se da solo en los bateyes, sino también en zonas urbanas, como en el Pequeño Haití, barrio que existe hace más de 50 años en el Distrito Na-cional, y entre la comunidad dominica-na que vive en Puerto Príncipe.El autor estudió el sector del Pequeño Haití para escribir su novela La Avalan-cha, en la que habla de la interacción entre las lenguas y el encuentro de dos culturas en ese espacio citadino. “Las lenguas no son solo palabras, también son modos de ser, ideologías, concepcio-nes del mundo, y cuando se mezclan hay procesos de cambio”, argumenta.Opina que los estudios lingüísticos son importantes para la academia y también para los gobiernos, pues las lenguas y la interacción entre ellas son, dice el escri-tor, importantes para entender los fenó-menos sociales y culturales y en base a ellos establecer políticas públicas. En-tiende que la República Dominicana, que tradicionalmente ha vivido de espaldas a

Haití, debe estudiar estos fenómenos.El escritor ha pensado en estos procesos lingüísticos, pero también los ha sentido. Hijo de agricultor, oriundo de Tamayo, un pueblo del Suroeste dominicano, apren-dió el creole, como su padre, en contacto con trabajadores haitianos. Aunque lue-go formalizó su aprendizaje con profe-sores de esa lengua. “Ahora he olvidado el creole, pero creo que si me pongo en contacto con personas que lo hablen, lo podré recordar rápidamente”, dice. Afirma que este fenómeno de que los propietarios aprendan el creole para co-municarse con los empleados, continúa. Constató que en su pueblo hay propieta-rios jóvenes que hablan el creole, al igual que trabajadores haitianos que hablan el español y ambos grupos, en ocasiones, mezclan los dos idiomas.

difusión dEl crEolE En la rEpública dominicanaMientras los lingüistas, antropólogos y sociólogos dominicanos y haitianos se deciden a profundizar el tema, el proce-so de contacto entre las lenguas sigue su curso. El dios cristiano, que heredaron los dominicanos y los haitianos de su pa-sado como colonias de España y Fran-cia, respectivamente, constituye ahora una oportunidad de encuentro.Para un católico haitiano, una misa en creole es, además de una oportunidad de vivir la fe sin interferencias en la com-prensión, una oportunidad de sentir la propia cultura, con el uso de los cánticos tradicionales haitianos.Roberson Lubin es un joven haitiano católico que hace vida en la parroquia Nuestra Señora del Rosario, en Villa Duarte. Suele ir a misas en español, pero con más emoción asiste cuando anuncian que celebrarán misa en su propio idioma. “Se siente más la misa en creole, además con los cantos y el ritmo de las misas haitianas. ¿Sabes que el ritmo es distinto?”, comenta. En busca de esa experiencia, Lubin y otros feligreses acudieron a una misa convocada para el sábado 18 de febrero

Men, enpak melanj sa a nan kreyòl ayisyen an enpòtan. Nan yon kon-vèzasyon ak yon mesye ayisyen ki te viv an Dominikani pandan 20 lane, Murray jwenn 14 mo espanyòl domi-niken, menm lè yo“kreyolize”. Antwopològ la endike ke “kreyonyòl” sa a gen pawòl espanyòl ladann men varyant dominiken an. Li site kòm egzanp mo “capataz” (fòmann), ki an espanyòl dominiken pwononse kapa-tá, li antre nan kreyòl la kòm kapata.Murray obsève tou ke ayisyen yo pa modifye estrikti lang yo a, oubyen òtograf li lè yo aprann lòt mo vokabi-lè. Pawòl grav yo tounen pawòl egi an kreyòl, sa ki vle di daprè sa ki ekri a, li pa admèt gramè espanyòl la ni sen-taks espanyòl dominiken an. Menm lè lengwis Matos Moquete ek-splike li pa etidye ase rapò espanyòl dominiken an ak kreyòl la pou fè gwo konklizyon, li di menm bagay ak Mu-rray ki te remake egzistans “yon kre-yonyòl”. Men daprè li fenomèn sa a pase nan batey yo sèlman, men tou nan zòn vil yo, tankou nan Ti Ayiti, bouk ki genyen plis pase 50 an depi li egziste nan Distri Nasyonal la epi pami kominote dominiken ki ap viv Pòtoprens yo.Otè a te etidye sektè Ti Ayiti a pou li ekri roman li a La Avalancha, ladann li pale de rapò ant de lang yo ansanm ak rankont de kilti nan espas sitaden sa a. Li di ankò :“Lang yo pa sèlman pawòl, men tou yo se fòm egzistans, ideyoloji, konsepsyon mond lan, lè yo melanje gen pwosesis chanjman”.Li di etid lengwistik yo enpòtan pou akademi an men tou pou gouvènman yo, paske daprè ekriven an, lang yo ak rapò yo genyen youn ak lòt enpòtan pou, konprann fenomèn sosyal yo ak kilti yo epi sèvi avèk yo kòm baz pou mete politik piblik yo. Konprann ke tradisyonèlman la Dominikani ki viv dozado ak Ayiti dwe etidye fenomèn sa yo.Ekriven an te panse a pwosesis len-gwistik sa yo men tou, li te viv yo. Pitit kiltivatè, oriundo de Tamayo, yon zòn nan Sidwès Dominikani, te aprann kreyòl, menm jan ak papa li, an kontak ak travayè ayisyen. Menm lè aprè sa li fòmalize sal aprann yo ak pwofesè lang lan. Li di “Kounya a mwen bliye kreyòl la, men mwen pan-se si mwen antre an kontak ak moun ki pale lang lan, map sonjel byen vit”. Li di tou ke fenomèn kote pwopyetè yo aprann kreyòl pou yo kakominike ak anplwaye yo, kontinye. Lite obsève nan zòn li an genyen jèn pwopyetè ki pale kreyòl, menm jan gen trava-yè ayisyen ki pale espanyòl,, tou de gwoup yo, gen kèk fwa melanje de lang yo.

pwopagasyon krEyòl la an dominikani.Pandan lengwis, antwopològ ak sos-yològ ayisyen ak dominiken deside apwofondi sou sijè a pwosesis kon-tak ant lang yo kontinye fè chemen li. Bondye kretyen an, eritaj pase domi-niken ak ayisyen yo kòm koloni Es-pay ak la Frans, ka sèvi kòm opòtinite rankont.Pou yon katolik ayisyen, yon mès an kreyòl, se yon opòtinite anplis pou viv la fwa san pwoblèm konpreyansyon se yon opòtinite pou viv kilti a gras ak kantik tradisyonèl ayisyen yo.Roberson Lubin se yon jèn katolik ayisyen ki ap viv nan pawas Notre Dam Dirozè, nan Villa Duarte. Li abi-tye asiste la mès an espanyòl men li swiv ak plis emosyon lè yo selebre mès la nan pwòp lang pa li. “Mwen

el dios cristiano, que heredaron los dominicanos

Y los haitianos de su pasado, constituYe ahora una

oportunidad de encuentro

Page 45: Cuadernos de Comunicación 3

43

a las 4:00 de la tarde. Era una celebra-ción importante, en la que la comunidad de católicos haitianos se encontró con el sacerdote dominicano de ascendencia haitiana Edwardo Logiste, que estaba de paso por el país y presidió la eucaristía. Como cortesía a los que hablaban espa-ñol y acompañaban en la misa a los hai-tianos, Logiste traducía algunas partes de la celebración. Cada feligrés tenía en sus manos una lis-ta de cantos y rezos del ritual católico en creole. Las iglesias contribuyen a difun-dir el creole escrito con folletos, Biblias ecuménicas en creole y con versiones en ese idioma del Nuevo Testamento. Fuera de la iglesia, escuchaban los cánti-cos en creole, feligreses dominicanos que se dirigían a otras actividades o que espe-raban por una misa para de renovación de votos matrimoniales. Algunos, eran conocidos del Padre Logiste que fue se-minarista en Villa Duarte.Logiste, que mantiene contacto con fa-miliares que viven en ambos lados de la frontera, tiene al español como su prime-ra lengua, y aprendió creole en cursos es-pecializados, no en el hogar.

la EnsEñanza dEl crEolE En la rEpública dominicanaComo el sacerdote, muchos dominicanos han decidido aprender la lengua del país vecino. En la actualidad se pueden hacer cursos extracurriculares en centros de educación superior como la Universidad Católica de Santo Domingo (UCSD), el Instituto Tecnológico de Santo Domingo (INTEC) y la Universidad Autónoma de Santo Domingo (UASD).El pintor y dueño de la galería Ajoupa, Fritzner Cedom, quien ha promovido en-cuentros interculturales en el país se alegra de esta difusión del creole escrito y del interés por su estudio. Habla con pasión de su lengua. “Si los extranjeros aprendieran creole, realmente, al hablar con la gente del pueblo, comprendieran el sufrimiento de los haitianos.”, dice el artista que durante su juventud fue un actor aficionado de teatro, en una época en que las autoridades haitianas prohi-bían que el creole se hablara en las insti-tuciones de Bellas Artes.Cedom opina que los cursos también deben estar dirigidos a los hijos de hai-tianos nacidos en el país, que hablan un creole de forma incorrecta y a los haitia-nos que aprendieron en francés y no co-nocen la gramática ni la ortografía de su propio idioma.Su compatriota Jean Ralph Placide, agregado cultural del consulado de Haití en Santiago, República Domini-cana, advierte que se necesita cuidar el creole que se enseña en las institu-ciones educativas dominicanas para mantener el estándar. Él ha escrito el manual “Aprenda creole sin profesor” y le preocupa que algunos materiales educativos que se utilizan en el país contengan errores e imprecisiones.Mientras los estudiosos se mortifican por la gramática y los intelectuales de la isla se deciden a profundizar en la lingüística y en la sociología para ex-plicar los andares de estas lenguas, la vida cambia y crea nuevas estrategias para contarse en los mercados, en las iglesias o en los conucos.

viv mès la pi byen an kreyòl, ak tout chante epi rit mès ayisyen yo. li di, ou konnen rit la diferan?”. Nan chèche eksperyans sa a, Lubin ansanm ak lòt fidèl rasanble pou asiste yon mès yo pwograme sam-di 18 fevriye a 4:00 aprè midi. Nan selebrasyon enpòtan sa a, kominote katolik ayisyen yo te rankontre ak pè Edwardo Logiste, dominiken desan-dan ayisyen li te de pasaj nan peyi a epi li tou vin dirije ekaristi a. Pa koutwazi pou moun ki pale espanyòl ki te akonpanye ayisyen yo, li te tra-dui kèk pati nan selebrasyon an. Chak fidèl te gen nan men li yon lis chante ak priyè rityèl katolik an kre-yòl. Legliz yo kontribye nan pwopa-gasyon kreyòl ekri nan bwochi, Bib ekimenik an kreyòl, epi vèsyon nouvo testaman an nan menm lang lan. Fidèl dominiken ki ta pral nan lòt ak-tivite oubyen ki tap tann yon mès pou renouvle ve matrimonyal te ka tande kantik yo an kreyòl pandan yo deyò a. Kèk nan yo te rekonèt Pè Logiste ki te seminaris nan Villa Duarte.Logiste, ki kontinye rete an kontak ak fanmi nan tou de bò fwontyè yo, pale espanyòl kòm premye lang, li te aprann kreyòl nan kou espesyalize men se pa lakay li.

ansèyman krEyòl an dominikaniTankou pè a, anpil dominiken te desi-de aprann lang peyi vwazen an. Nan aktyalite a yon moun ka swiv yon kou espesyal nan sant edikasyon siperyè tankou Universidad Catolica de San-to Domingo (UCSD), Instituto Tecno-logico de Santo Domingo (INTEC) epi Universidad Autónoma de Santo Do-mingo (UASD).Pent an menm tan pwopyetè galri Ajoupa a, Fritzner Cedom, fè pwo-mosyon rankont entèkiltirèl nan peyi a, kontan pwopagasyon kreyòl ekri a ak tout enterè pou aprann li . Li pale de lang li avèk pasyon. atis la di “si etranje yo te aprann pale kreyòl, re-yèlman, pandan yap pale ak pèp la, yo tap konprann soufrans ayisyen yo.” Li di lèl te jèn li te yon komedyen ki te renmen teyat nan epòk sa a, otorite ayisyen yo te entèdi moun pale kreyòl nan enstitisyon ki fòme moun pou vin atis.Cedom di tou fòk yo fè kou yo pou ayisyen ki fèt nan peyi a, ki pa pale kreyòl la byen men tou ayisyen ki aprann tout bagay an fransè epi ki pa konn gramè ak òtograf pwòp lang yo.Konpatriyòt li Jean Ralph Placide, ki se atache kiltirèl nan konsilaSantiago an Dominikani, avèti ke fò yo pwote-je kreyòl ke yo anseye nan enstitis-yon edikasyon dominikèn yo pou yo ka kenbe estanda a. Li te ekri yon liv“Aprann kreyòl san pwofesè” (Es-panyòl) li enkyete ke kèk nan ma-teryèl edikatif yo sèvi nan peyi a gen erè epi manke presizyon.Pandan chèchè yo ap trakase tèt yo pou gramè epi entèlektyèl peyi a deside apwofondi rechèch yo nan lengwistik, nan sosyoloji pou eksplike jan lang sa yo ap mache, lavi chanje, li kreye lòt estrateji pou konvèse nan mache yo, nan legliz ak nan kounouk yo.

Jounalis, kolaboratè Chè INESKO nan pwojè Pi bon Pratik nan Metye Jounalis la.

Periodista, colaboradora de la Cátedra UNESCO para el proyecto Más y mejor Periodismo.

* *

1 Luis A. Ortiz: : El español y el criollo haitiano: contacto linguintisco y adquisición de segunda lengua. (español) Madrid /Frankfurt. Iberoamericana /Vervuert.1Ortiz Lopez, Luis A. (2010): “Espanyòl ak kreyòl ayisyen: kontak lengwistik ak akizisyon yon dezyèm lang” (espanyòl) Madrid /Frankfurt. Iberoamericana /Vervuert.

2 Murray Gerald (2010) “Langaj ak ras nan fwontyè ayisyano-dominiken an: Nót antwopolojik” nan “Fwontyè Ayisyano-Dominiken" ki soti nan “vil ak fwontyè yo”(espanyól). Dwa: Bank Entèrameriken Devlopman (BID)”(espanyól). Editè Manatí.2 Gerald Murray: notas antropologicas sobre lenguaje y raza, en particular en la frontera haitiano-dominicana

Page 46: Cuadernos de Comunicación 3

44

Por Gabriela Read*

“La multiculturalidad no llega más allá de la tolerancia. En cambio, la interculturalidad sí cuestiona, es una propuesta

política de crítica social profunda y al mis-mo tiempo es un horizonte de utopía por-que es soñar que los seres humanos pode-mos relacionarnos de otra forma”.Desde la ciudad de Santo Domingo, la idea de la frontera dominico-haitiana pue-de tener una connotación y un peso muy específico. Conforme se van agotando los casi 300 kilómetros que, en promedio, dis-ta llegar a cualquiera de sus puntos, se va diluyendo y adquiriendo dimensiones más abstractas. Así, nociones como el diálogo intercultural, que tienen un peso político y social muy fuerte cuanto más cerca se encuentra esta propuesta de los estamentos que rigen la vida del país, pierden su categoría políti-ca para diluirse en prácticas cotidianas y espontáneas que surgen en el seno de las poblaciones fronterizas. Una vez que se abandona la idea de asociar la cultura con manifestaciones más folcló-ricas, y en su lugar, se entiende también como formas de convivir, de relacionarse socialmente y de ver y pensar el mundo, es más fácil verificar aquellos espacios en que dominicanos y haitianos se miran a la cara, al margen de los prejuicios.

Dyalòg entèkiltirèl la posib pi lwen pase fwontyè aGabriela Read*

“Miltikiltiralite pa rive pi lwen pase tolerans. Tan-dis ke, siw poze kesyon, entèkiltiralite a se yon

pwopozisyon politik kritik sosyal pwofon, epi an menm tan se yon orizon imajinè paske se lè nap reve sèlman noumenm moun nou ka konekte youn ak lòt fason diferan”Si ou Santo Domingo ide fwontyè ayisya-no-dominiken an ka genyen yon konotas-yon ak yon pwa trè espesifik. Men tikras pa tikras wap avanse sou preskè 300 ki-lomèt distans mwayèn pou rive sou youn nan pwen li yo, li kòmanse fonn epi pran yon dimansyon ki pi abstrè. Konsa, nosyon tankou dyalòg entèkil-tirèl, ki genyen yon pwa politik ak sosyal ki fò anpil plis li pre klas sosyal ki sou pouvwa nan peyi a, sòti nan kategori po-litik la poul melanje ak pratik kotidyen epi espontane popilasyon ki ap viv bò fwontyè a genyen nan mitan yo.

una vez que se abandona la idea de asociar cultura con folklore, y la interculturalidad aniMa forMas de convivir, doMinicanos y haitianos se Miran a la cara sin prejuicios.

depi yon Moun abandone ide pou asosye kilti ak fòlklò, epi kite entèkiltiralite aniMe jan lap viv ak lòt Moun, doMiniken ak ayisyen ap gade youn lòt nan je san prejije

El diálogo intercultural es posible más allá de la frontera

Page 47: Cuadernos de Comunicación 3

45

Depi yon moun abandone ide pou asosye kilti ak manifestasyon ki gen pou wè ak fòlklò, epi nan plas li, ou konprann tou jan pou ou viv ak lòt, jan pou ou etabli relasyon sosyal, wè epi panse mond lan, li pi fasil verifye espas sa yo kote domi-niken ak ayisyen gade lòt nan je malgre prejije yo. Nan liv li a “Kontribisyon kilti ayisyèn nan bò fwontyè dominiken an”(espanyòl), antropològ Bernardo Matías, site yon fraz pè jezuit José Núñez pou li demon-tre kijan ‘mache binasyonal’ bò fwontyè a tounen yon bon espas pou dyalòg en-tèkiltirèl . Yon mache ki gen plis pase 300 milyon dola ki ap brase ladann chak ane, nan fason enfòmèl sèlman, “fòk komèsan do-miniken yo antre nan inivè kiltirèl ayi-syen an, pou yo ka pwodui sa yo man-de yo”. Epi, se pa komèsan dominiken yo sèlman, ayisyen dwe fè menm bagay la tou. Relasyon komèsyal kotidyen pèp kap viv zòn bò fwontyè a genyen, fini pa konstwi plizyè pon kote tou lè de kilti yo vin anrichi san yo pa vin ibrid epi san yo pa pèdi tras idantite yo. Sosyològ ayisyen Colette Lespinasse idan-tifye nan “Pratik kiltirèl bò fwontyè”, ki parèt nan liv “Yon lòt vizyon ak yon lòt re-lasyon nan fwontyè a” (espanyòl) (FLACSO 2002), kèk aspè pa bò kote ayisyen kilti dominikèn nan enfliyanse, epi visevèsa.

En su libro “Aportes de la cultura haitiana en la frontera dominicana”, el antropólogo Bernardo Matías cita una frase del sacer-dote jesuita José Núñez para ilustrar el es-pacio por excelencia en donde surge el diá-logo intercultural en la frontera: el mercado binacional. En un mercado que sólo de manera infor-mal mueve más de 300 millones de dólares al año, “los dominicanos comerciantes tie-nen que entrar en el mundo cultural haitia-no, para poder producir lo que demandan”. De hecho, esto no sólo pasa con los comer-ciantes dominicanos, sino también con los haitianos. La relación comercial que per-mea la vida cotidiana de los pueblos fron-terizos termina por construir puentes en los que ambas culturas se enriquecen sin convertirse en un híbrido y sin perder sus rasgos más identitarios. La socióloga haitiana Colette Lespinasse identifica en su “Prácticas culturales en la frontera”, aparecido en el libro “Hacia una nueva visión de la frontera y de las relacio-nes fronterizas” (FLACSO 2002), algunos aspectos en los que, del lado haitiano, la cultura dominicana ha instaurado algunas de sus características, y viceversa.

la práctica dEl crEoñolAsí, en la zona fronteriza los haitianos co-men casi los mismos productos que los do-minicanos, escuchan merengue y bachata, organizan sus bodegas de forma similar a

Foto

graf

ía/F

otog

rafi:

Leo

San

tiago

Page 48: Cuadernos de Comunicación 3

46

nuestros colmados y tienen prácticas lin-güísticas que algunos autores denominan “creoñol”, una variante que asume pala-bras del español dominicano aplicándoles la gramática y la lógica del creole. En tanto que del lado dominicano “se nota la influencia haitiana en los negocios, en la manera de preparar la tierra en ciertas zonas montañosas” y la presencia de mer-cados públicos abiertos, típicamente hai-tianos. Si por el contrario, recorremos los 300 ki-lómetros que dista Santo Domingo, en pro-medio, desde cualquier punto de la fronte-ra, lo que vemos diluirse es esta noción de interculturalidad espontánea, para surgir más bien como un enfoque de las relacio-nes binacionales, con un peso político muy fuerte, por no decir un reto, que a menudo no cuenta con interlocutores. Así lo plantea Sonia Adames, coordinadora del Departamento de Educación del Centro Bonó, institución que desde el año 2009 desarrolla programas de interculturalidad a través de diplomados y programas espe-ciales en escuelas piloto.

Recientemente, un proyecto de lectura in-tercultural de la biblia, propuesta surgida en el seno de esa organización dentro de su programa de interculturalidad, puso de manifiesto que incluso entre quienes tra-bajan el tema de las relaciones entre do-minicanos y haitianos, las ideas preconce-bidas pueden hacerles una mala jugada y ponerles frente a frente con prejuicios que ni siquiera sabían que tenían. Tras leer y reflexionar sobre pasajes bíbli-cos referentes al tema de la migración (con una perspectiva contextualizada a sus pro-pias realidades), ambos grupos (domini-canos y haitianos) escribieron e intercam-biaron sus respectivos pareceres. Pronto surgió un malestar en el grupo haitiano. En su mayoría estudiantes de universida-des privadas, no se vieron interpelados en un texto que hacía permanentes alusiones a los migrantes haitianos que vienen como braceros o a trabajar en el sector de servi-cios o de la construcción. Reclamaron que el grupo de dominicanos sabían quiénes eran sus interlocutores. “Ustedes no nos están mirando a nosotros, que queremos hablar con ustedes”, cuenta Adames sobre lo que manifestó el grupo. “Mirarse a la cara es una de las imágenes más fuertes que nosotros utilizamos. No se

yo palE krEyonyòlNan zòn bò fwontyè a, ayisyen yo manje prèske menm bagay ak dominiken yo, yo tande merenge ak bachata, yo ranje bou-tik yo menm jan avèk nou, yo gen yon pratik lengwistik ke kèk otè rele “kreyon-yòl”, ladann pawòl yo an espanyòl domi-niken men gramè ak lojik la an kreyòl. Pa bò kote dominiken tou “nou ka wè enfliyans ayisyen genyen nan biznis, nan fason yo travay tè nan mòn yo” epi tou mache piblik ouvè yo ki se yon pratik ti-pikman ayisyen. Kounya si nou vle fè 300 kilomèt , dis-tans mwayèn Santo Domingo, sòti nan nenpòt pwen bò fwontyè a, sa nou wè ki chanje kounyea se nosyon entèkiltirali-te espontane a, ki fè plas pou relasyon binasyonal yo, ak yon gwo chay politik, pou nou pa di yon defi, ki souvan pa gen moun ki pou pale de li. Se konsa Sonia Adames, Koòdinatris De-patman Edikasyon Sant Bono, yon ensti-tisyon ki depi ane 2009, devlope pwogram entèkiltiralite pou diplome epi pwogram espesyal nan lekòl pilòt, pale de sa.

klas sosYal kap dirije lavi peYi a, pedi kategori politik

Yo pou Yo fonn ak pratik kotidYen, espontane ki nan mitan popilasYon kap viv bo

fwontYe a.

Dènyèman, nan yon pwojè lekti entèkil-tirel la bib, pwojè ki sòti nan òganizas-yon sa a nan pwogram entèkiltiralite li a, li parèt klè ke menm pami moun kap travay sou sijè relasyon ant ayisyen ak dominiken, ide tou fèt yo genyen, ka jwe move jwèt avè yo e mete yo an fas de pre-jije yo pat menm konnen yo genyen. Apre yo fin li epi reflechi sou yon seri pa-saj biblik ki fè referans a sijè imigrasyon (nan yon pèspektiv ki gen rapò ak kon-tèks reyalite yap viv la), tou lè de gwoup yo (dominiken ak ayisyen yo) ekri epi fè echanj sou sa chak gwoup panse. Ra-pidman gwoup ayisyen an vin santi li enkonfòtab. Kòm pifò nan yo se te etid-yan inivèsite prive, yo pat santi yo kon-sène pa pati nan tèks la ki te kontinye pale de imigran ayisyen ki vin travay kòm brasewòs, nan sektè sèvis yo oub-yen konstriksyon. Kòm pwotestasyon yo di ke gwoup dominiken yo konn a ki-yès yap pale. Adames di gwoup la reyaji: “Nou vle pale avè nou, nou pa menm vle gade nou”. Li kontinye “Gade youn lòt nan je se youn nan imaj ki pi fò nou itilize. se pa fè

los estamentos que rigen la vida del país, pierden su categoría

política para diluirse en prácticas cotidianas Y

espontáneas que surgen en el seno de las poblaciones

fronterizas

Fotografía/Fotografi: Jorge Cruz

Page 49: Cuadernos de Comunicación 3

47

trata de ir a la par de otro, junto al otro, sino ponerse frente a frente”, continúa. Aunque el proyecto de interculturalidad surge a partir de las problemáticas existen-tes en las relaciones domínico haitianas, Adames aclara que la institución trabaja el tema desde un enfoque más holístico. “En el fondo estamos hablando de la inter-culturalidad como una propuesta de nue-vas relaciones sociales. De todo tipo de re-laciones sociales con todo otro y toda otra. En ese sentido, todas las desigualdades deberían diluirse para encontrarse con el otro ser humano, que es frágil igual que tú, que tiene debilidades y fortalezas, pero son iguales en dignidad y en derecho”, plantea.

paradigma dE EvangElizaciónPara otros, como Jit Manuel del Castillo, sacerdote cuya tesis en estudios teológicos versó sobre la interculturalidad como pa-radigma de evangelización, el enfoque tam-bién sirve como marco teórico para inter-pretar y poner en contexto las relaciones binacionales y todos aquellos “intereses que se esconden detrás de la propuesta de afirmación nacional nuestra”. En efecto, durante años, la identidad na-cional se ha definido en contraposición a la noción que tenemos de “el otro”, es decir, de los haitianos, lo que ha llevado a forta-lecer y perpetuar prejuicios a lo largo de la historia. La situación es más grave cuando esta con-cepción negativa se mantiene incluso en-tre los descendientes de ambas culturas. La antropóloga social Tahira Vargas, quien ha realizado estudios sobre la percepción y conflictos de identidad existentes ente do-minicanos de ascendencia haitiana, refiere que entre ellos mismos tienden a interio-rizar las actitudes racistas de la sociedad que les acoge; existiendo varias tendencias, una de ellas, la de no reconocerse ni como dominicano ni como haitiano, sino como “otra cosa”. Cuando se abren espacios de diálogo entre dos culturas que conviven, al mismo tiem-po se abre “una perspectiva interesante: cómo relacionarnos manteniendo lo propio e interaccionando con los otros, en lo que tenemos de propio y lo que tenemos como elementos comunes”, plantea Castillo. En-focar las relaciones dominico-haitianas desde esta perspectiva podría prevenir la formación de guettos, que es lo que sucede cuando un colectivo humano se siente re-chazado en la sociedad que debería acoger-le entre los suyos.

¿Es posiblE aspirar a la intErculturalidad?Para Vargas, aunque en el programa edu-cativo dominicano hay planteamientos cu-

konkirans ak lòt la, men pito youn kanpe anfas lòt”. Adames di, menm lè projè entèkiltiralite a sòti apati pwoblèm ki egziste nan relas-yon ayisyano-dominiken yo, enstitisyon an travay sou sijè a sou yon baz jeneral. Li di “O fon nap pale de entèkiltiralite kòm yon pwopozisyon pou nouvo relas-yon sosyal. Tout tip relasyon sosyal youn ak lòt. Nan sans sa a, tout inegalite ta dwe fonn pou rankontre lòt moun nan, ki frajil menm jan avèk ou, ki gen feblès ak fòs men nou egal nan diyite ak dwa”.

modèl EvanjElizasyonPou lòt moun tankou Jit Manuel del Cas-tillo, yon prèt ki te prepare tèz memwa teo-lojik li sou entèkiltiralite kòm modèl evan-jelizasyon, apwòch li a tou sèvi kòm mak teorik pou entèprete epi mete an kontèks relasyon binasyonal yo ansanm ak moun sa yo “ki gen enterè kache dèyè pwopozis-yon afimasyon nasyonal pa nou an”. An fèt, pandan anpil ane idantite nasyo-nal nou genyen an te defini an opozisyon ak nosyon “lòt yo”, sa vle di, ayisyen yo, kòm konsekans sa te ranfòse epi fè dire prejije yo nan listwa. Sitiyasyon an vin pi grav lè konsepsyon negatif sa a kontinye egziste pami des-andan tou te de kilti yo. Antwopològ sos-yal Tahira Vargas, ki te fè yon etid sou pèsepsyon ak konfli idantite pami domi-niken desandan ayisyen ekpslike ke yo gen tandans akimile atitid rasis la sos-yete montre anvè yo a; genyen anpil tan-dans, youn ladan yo se pa rekonèt tèt yo an tan ke ni dominiken, ni ayisyen men kòm “lòt bagay”. Lè gen espas dyalòg ki ouvri nan mitan de kilti ki ap viv ansanm, gen yon pès-pektiv enteresan “ki parèt tou an menm tan: Castillo di, kòman pou nou mete nou an relasyon pandan nap kenbe sak pou nou, epi fè echanj ak lòt yo, avèk sa nou genyen epi pwen komen nou yo”. Kon-sidere relasyon ayisyano-dominiken yo sou ang sa ka anpeche kreyasyon geto, se sa ki rive lè yon gwoup moun santi ke sosyete ki ta dwe akeyi yo kòm pitit rejte yo.

EskE sa posib pou nou aspirE a EntèkiltiralitE?Pou Vargas, menm lè nan pwogram edikasyon dominiken an yo pale de to-lerans; poko gen anyen nan edikasyon an ki pale sou ayisyen, yo pa pale non plis de ayisyen ki ap viv an Dominikani, ni de popilasyon dominikèn ki se desan-dan ayisyen pa gen okenn pwogram ki fèt pou tranch popilasyon sa a. Pa gen okenn dyalòg posib kote yo pa admèt eg-zistans lòt la. Sa sòti depi nan Leta. Pou anpil nan òga-

Fotografía/Fotografi: Jorge Cruz

Page 50: Cuadernos de Comunicación 3

48

nizasyon ki bò fwontyè a, defi a se etann pratik yo kòmanse yo nan lòt lokalite yo travay yo. Se sa Colette Lespinasse ek-splike nan atik li ekri sou pratik kiltirèl bò fwontyè a: enstitisyon yo ka pran pra-tik entèkiltirèl enfomèl sa yo, ba yo fòm, ankadre yo epi etann yo a tout rès peyi a. Entèkiltiralite a parèt tou tankou yon pwogrè parapò a miltikiltiralite a, menm lè yo fè plis reklam pou dezyèm nan, pa nesesèman yon fason eksplisit, pami moun ki ap preche nesesite pou genyen relasyon an amoni yo. Li manifeste re-gilyèman nan kontinite yo rele “tolerans” lan. Daprè Tahira Vargas, limit apwòch sa a sè ke li pa enplike okenn entèvans-yon pratik . Castillo di “Miltikiltiralite a se yon pre-mye pa, paske nou dwe rekonèt li, re-konèt lòt la, valorize li, respekte li, gen yon ti minimòm konvivyalite, men rete la sèlman tap redui posibilite rankont, dya-lòg ak echanj yo”. Pou Adames, la sosyete domiken gentan nan miltikiltiralite a, sa ka verifye pa eg-zanp nan pratik tankou fwa atizanal kote yo ekspoze travay tou lè de bò zile a. Fay la sòti nan absans angajman politik pou mete an kesyon epi kritike sistèm etabli a. Li eksplike “miltikiltiralite pa rive pi lwen pase tolerans. Miltikiltiralite a sanble ak yon lakansyèl, li gen tout koulè ladann, men menm jan an, pèsonn pa mande poukisa yon vwa pale mwens ke yon lòt, epi genyen mwens pouvwa politik ak ekonomik ke yon lòt vwa paske li fè pati yon gwoup etnik patikilye. Yon lòt bò, wi entèkiltiralite a poze kesyon, li se yon pwopozisyon politik kritik sosyal pwofon epi an menm tan se yon orizon imajinè paske nou menm moun se pandan nap reve nou ka etabli relasyon avèk lòt la”.

Espas EntèkiltiralitE yo Rapò pou vil pwovens Pwogram Nasyon-zini pou devlopman gen ladan plizyè pra-tik enfòmèl entèkiltiralite pami jèn pwo-vens yo tankou Dajabón a ak Elías Piña. Gwoup moun yo konsidere nan rapò sa

rriculares que apuntan hacia el tema de la tolerancia; todavía los currículos de educa-ción no tratan el tema haitiano, ni hablan sobre los haitianos que viven en República Dominicana, ni de la población dominica-na de ascendencia haitiana, ni tampoco se han formulado programas pensados para esta población. No hay diálogo posible allí donde no se admite la existencia del otro. Eso sucede desde el Estado. Desde las or-ganizaciones, muchas de ellas presentes en la frontera, el reto consiste en lograr exten-der prácticas iniciadas en las respectivas localidades donde tienen presencia. Es lo que Colette Lespinasse plantea en su artí-culo sobre prácticas culturales en la fronte-ra: que las instituciones pueden tomar esas prácticas de interculturalidad informales y otorgarles contenido, acompañarlas y ex-tenderlas al resto del país.

La interculturalidad también se presenta como un paso de avance frente al multi-culturalismo, éste último mayormente di-fundido, aunque no necesariamente de manera explícita, entre quienes postulan la necesidad de lograr relaciones armoniosas. Se manifiesta por lo regular en el continuo llamado a la “tolerancia”. Un enfoque que tiene como limitación, según explica Tahira Vargas, el hecho de que no implica prácti-cas de intervención. “El multiculturalismo es un paso previo, porque tenemos que reconocerlos, recono-cer al otro, valorarlos, respetarlos, lograr por lo menos un mínimo de convivencia, pero quedarnos ahí sería como reducir la posibilidad de encuentro, de diálogo, de in-teracción”, sostiene Jit Manuel del Castillo. Para Adames, la sociedad dominicana ha llegado a la multiculturalidad, algo que se verifica, por ejemplo, en prácticas como las ferias artesanales donde se exponen los trabajos de uno y otro lado de la isla. La falla está en la ausencia de una apuesta política que cuestione y critique profunda-mente el orden establecido. “La multiculturalidad no llega más allá de la tolerancia. La multiculturalidad es la imagen de un arcoíris, en que están todos los colores, pero igualmente no se cuestio-na que una voz está más acallada que otra y que tiene mucho menos poder político y económico que otra voz, por ser de un grupo étnico determinado. En cambio, la intercul-turalidad sí cuestiona, es una propuesta po-lítica de crítica social profunda y al mismo tiempo es un horizonte de utopía porque es soñar que los seres humanos podemos rela-cionarnos de otra forma”, explica.

Espacios dE intErculturalidad Los informes provinciales del Programa de las Naciones Unidas para el Desarrollo re-velan prácticas informales de intercultura-lidad en jóvenes de provincias como Daja-bón y Elías Piña. En los grupos focales desarrollados como parte de estos informes, niños, niñas y jó-venes expresaron haber aprendido o estar aprendiendo el creole para comunicarse con sus amigos haitianos, en relaciones que van más allá de los negocios y que tie-nen lugar en espacios de recreación. Obvia-mente, los prejuicios existen y se manifies-tan, pero entre la población joven se verifica una mayor sensibilidad hacia el vecino. Otro dato interesante es el de las familias transfronterizas, fenómeno muy común en esos lugares. El informe expresa que casi la totalidad de las personas entrevistadas tenían vínculos consanguíneos con fami-lias haitianas en distintas generaciones; esto sin contar a los parientes (hijos, abue-los, tíos) de uno y otro lado de la fronte-ra. Es curioso si se toma en cuenta que

la cuestión del idioma tiende a crear no sólo distancias,

sino también asimetrías entre los habitantes fronterizos

Fotografía/Fotografi: Jorge Cruz

Page 51: Cuadernos de Comunicación 3

49

yo, genyen ladann plizyè, tigason, tifi, ak jèn yo eksplike yo te aprann oubyen yap aprann pale kreyòl pou yo pale ak zanmi ayisyen yo, nan relasyon ki ale pi lwen pase biznis epi ki fèt nan espas pou de-tant. Li klè, prejije yo egziste e yo mani-feste, men pami popilasyon ki pi jèn nan yo konstate yon sansibilite ki pi fò pou vwazen an. Lòt done enteresan se fanmi kap viv tou pre fwontyè yo, fenomèn sa a komen an-pil nan zòn sa yo. Rapò a eksplike ke prèske tout moun yo entèwoje nan youn oubyen lòt bò fwontyè a, gen lyen de san ak fanmi ayisyen sou plizyè jenerasyon; san yo pa konte fanmi pwòch (pitit yo, gran paran yo, nonk oswa tant yo) . Sa kirye si yo pran an konsiderasyon yon ankèt Sobeida de Jesus Cedano te fè an 2004 sou reprezantasyon sosyal ayisyen kap viv nan zòn fwontyè yo, li revele yon

endis rejè ki wo (ant 69 a 80 pousan ) nan relasyon avèk ayisyen yo sou plan familyal. Yo refè menm etid la dezan aprè nan lòt vil ki bò fwontyè a, yo jwenn menm rezilta yo.Daprè Tahira Vargas, “An Dominikani gen reyalite opoze ki ap viv ansanm san pwoblèm. Yon dominiken viv trè byen ak yon ayisyen, epi li gen pratik entegras-yon. Men li kontinye, pale ayisyen an mal. Mwen te di yo: de kiyès wap pale? se pa menm ayisyen kap viv ansanm avèw la, sa ki baw manje lakay li a? “Non, se pali”. map pale de yon lòt ayisyen, ki tankou yon zonbi. Se pa de ayisyen kap viv ansanm avèm nan map pale. Se kon-sa sa ye nan sosyete dominikèn nan”. Pandan lap etidye fenomèn entèkiltirèl bò fwontyè a, Bernardo Matías jwenn menm bagay la: nan zòn sa a dominiken yo viv an amoni ak idantite endividyèl

una encuesta sobre representación social de los haitianos en las zonas fronterizas, realizada por Sobeida de Jesús Cedano en el 2004, arrojó un alto índice de rechazo (entre un 69 y 80 por ciento) a las relacio-nes con los haitianos en el ámbito familiar. El estudio fue repetido en otras ciudades fronterizas dos años después, arrojando re-sultados similares.“En República Dominicana conviven sin ningún problema realidades que se opo-nen. Un dominicano convive con el haitia-no muy bien, y tiene prácticas de integra-ción. Sin embargo, sigue hablando mal del haitiano. Yo les decía: ¿pero usted está ha-blando del haitiano que convive con usted, aquel al que le da comida en su casa? “No, ese no”. Se trata de otro haitiano, que es como un fantasma. No el haitiano con el que estoy conviviendo. Eso pasa en la so-ciedad dominicana”, explica Tahira Vargas. Al estudiar los fenómenos de intercultu-ralidad en la frontera, Bernardo Matías encuentra lo mismo: en esta región los haitianos tienen una identidad individual con la que los dominicanos conviven armo-niosamente, pero surgen valoraciones dis-tintas (y negativas) cuando se le ve “como conglomerado homogéneo en el cual todos sus miembros pueden volverse galipotes, son brujos, tienden al robo y a la mentira, tienen malas costumbres, constituyen una amenaza para la moral en el país”.

la intErculturalidad como práctica asumida por las organizacionEs En el artículo “Apuntes para una visión socio-antropológica de la frontera”, Roldán Mármol identifica la existencia de una nue-va cultura de relaciones organizativas don-de las iglesias (católicas y evangélicas) así como las redes de solidaridad y la sociedad civil organizada han asumido las iniciati-vas interculturales. En efecto, organizaciones como Centro Puente, Solidaridad Fronteriza, entre otros, han asumido compromisos fuertes en ese sentido, al realizar campamentos de inter-cambio entre niños, niñas y adolescentes

kesYon lang nan kreYe non sèlman distans men tou

konvèjans ant abitan kap viv bò fwontYè a.

Page 52: Cuadernos de Comunicación 3

50

ayisyen yo men gen remak diferan ki sòti (negatif) lè yo wè yo tankou “yon konglo-mera moun menm jan kote tout moun ka tounen malfektè, oungan, renmen vòlè, bay manti, epi mal elve, menas yo ye pou moralite peyi a”.

EntèkiltiralitE kòmrEsponsabilitE òganizasyon yo Nan atik”Nòt pou yon vizyon sosyo-ant-wopolojik fwontyè a”(espanyòl), Roldán Mármol idantifye yon lòt kilti nan relas-yon òganizasyon yo kote, Legliz yo (Kato-lik ak evanjelik) ansanm ak tout rezo so-lidarite yo ak sosyete sivil òganize a pran inisyativ entèkiltirèl yo . An fèt, òganizasyon tankou Pon Mitan, Solidarite bò Fwontyè a, pami lòt, te pran yon seri gwo angajman nan sans sa a, yo te òganize kan aktivite echanj pou ti-moun (tigason ak tifi) ak adolesan ki sòti nan tou de bò fwontyè yo . Men tou, yo fè pwomosyon pou aprann kreyòl pou kreye yon lòt dinamik nan relasyon yo, (puiske kesyon lang nan gen tandans kreye non sèlman distans, men tou divèjans nan-mitan abitan bò fwontyè yo); ak fwa ati-zanal pami lòt aktivite. Menm bagay la pou lòt kote tankou Santiago ak Santo Domingo, kote òganizasyon tankou Onè Respè ak tout Sant Bonó fè pwomosyon pou edikasyon entèkiltirèl. Pa egazanp, nan dènye twa ane ki sot pase yo, Onè Respè te devlope yon pwojè pilòt nan kat lekòl ki bò rivyè Ozama a sou edikasyon entèkiltirèl, aktivite yo te gen ladan yo pratik atistik tankou penti, chante, epi dans. Yo te reflechi sou sijè tankou dwa moun, diyite ak valè komi-notè yo. Pratik edikasyon entèkiltirèl sa yo pa la pou rann kilti a omojèn oubyen kreye yon lòt kilti ibrid, yo vle pito mete valè yo chak an evidans epi fè yo antre nan yon dyalòg pèmanan youn ak lòt pou konstwi lòt fòm relasyon sosyal.

de ambos lados de la frontera. También promueven el aprendizaje del creole para crear nuevas dinámicas de relación,(pues la cuestión del idioma tiende a crear no sólo distancias, sino también asimetrías entre los habitantes fronterizos); y ferias artesanales, entre otras actividades. Lo mismo sucede en otros lugares como San-tiago y Santo Domingo, donde organizacio-nes como Oné Respé y el Centro Bonó pro-mueven la educación intercultural. Este último, por ejemplo, desarrolló en los últimos tres años un proyecto piloto en cuatro escuelas de la ribera del río Ozama sobre educación intercultural, trabajada desde prácticas artísticas como la pintura, el canto y la danza a través de los que se reflexionaba sobre los derechos humanos, la dignidad y los valores comunitarios. Estas prácticas de educación intercultural, lejos de querer homogeneizar la cultura o de crear híbridos, lo que proponen es resal-tar los valores de cada una y ponerlas en diálogo permanente para construir nuevas formas de relaciones sociales.Todos estos esfuerzos, sin embargo, son más arduos cuanto menos necesidad ex-prese un colectivo humano respecto al otro. Es lo que Colette Lespinasse plantea en su ya mencionado artículo: en aquellos lugares como las ciudades, donde las dife-rencias económicas son relevantes, lograr el diálogo entre culturas es más difícil, en comparación con zonas más rurales don-de la gente sólo se tiene a sí misma y debe compartir sus estrategias de supervivencia. Ante estas circunstancias, abrir espacios donde se puedan poner en práctica el diá-logo intercultural entre dominicanos y hai-tianos se yergue como un reto, más allá de las redes de solidaridad y de las organiza-ciones de la sociedad civil que desarrollan sus trabajos en la frontera y que junto a los gobiernos de esas localidades ejemplifican que es posible intervenir con políticas que mejoren la convivencia y la comprensión del otro.

Page 53: Cuadernos de Comunicación 3

51

• InformesProvincialesdeDesarrolloHumano–Re-públicaDominicana.ElíasPiñayDajabón(Borrado-res). Oficina De Desarrollo Humano. Programa deNacionesUnidassobreelDesarrollo(PNUD).2011

• DeJesúsCedano,Sobeida.Encuestasobrelarepre-sentaciónsocialdelos/ashaitianos/asenlaciudaddeDajabón.Dajabón,RepúblicaDominicana.FLAC-SO/PADF,2004.

• Lespinasse,Colette,Practicasculturalesenlafronte-ra,“Haciaunanuevavisióndelafrontera”,R.SilieyC.Segura,SantoDomingo,2002.

• Mármol,Roldán,Paraunavisiónsocio-antropológicadelafrontera.“FronteraenTransición,Laconstruc-ción sociohistórica de la frontera dominico-haitia-na”,GrupoCiudadesyFronteras,YanImpresiones,RepúblicaDominicana,2004.

• Matías,Bernado,Aportesde la culturahaitianaenla frontera dominicana, Santo Domingo, Helvetas,2001.

• RapòPwovensyalsouDevlòpmanImen–RepiblikDo-minikèn.ElyaspinakDajabong (Kaye).BiwopouDe-vlòpman Imen.Pwogram Nasyonzini pou Devlòpman(PNUD).2011

• De Jesús Cedano, Sobeida. Ankèt sou reprezantasyonsosyalayisyenyonanvilDajabong.Dajabong,RepiblikDominikèn.FLAKSO̷PADF,2004.

• Lespinasse,Colette,Pratikkiltirèlsoufwontyèa,“Jousyonvizyontounèfsoufwontyèa”,R.SilieyC.Segoura(Sèten),SenDomeng,2002.

• Mármol,Roldán,Pouyonvizyonsosyo-antwopolojiksoufwontyèa.“FwontyènanTranzisyon(Pasaj),Konstrik-syonsosyoistorik fwontyèdominiken/ayisyèn¨,GwoupVil ak Fwontyè, Emprimri Yan, Repiblik Dominikèn,2004.

• Matías,Bernado,Sakiltiayisyènpotesoufwontyèdomi-nikenan,SenDomeng,Elveta,2001.

Referencias bibliográficas:

Referans bibliyografik:

POU NOU KA KONPLEtE KONESANS yO: El diálogo intercultural es posible más allá de la frontera Nuestra fronterahttp://www.nuestrafrontera.org/Red Jaques Viauhttp://www.redhjacquesviau.org.do/Aula interculturalhttp://www.aulaintercultural.org/Servicio Jesuita a Refugiados y Migranteshttp://www.jrs.net/?l=es

paracompletar conocimientos:

Men fòk nou di ke mwens yon kominote eksprime nesesite parapò ak yon lòt plis efò sa yo difisil. Se sa Colette Lespinasse di nan atik nou deja site a: nan bouk kote diferans ekonomik yo enpòtan, dyalòg kil-tirèl la pi difisil an konparezon ak zòn riral yo kote moun yo livre a yo menm epi yo dwe pataje estrateji sou fason pou yo viv. Devan sikonstans sa yo, ouvè espas pou mete dyalòg entèkiltirèl an pratik ant do-miniken ak ayisyen dresel tankou yon defi ki ale pi lwen, pase rezo solidarite ak tout òganizasyon sosyete sivil yo ki devlope travay yo bò fwontyè a, epi an-sanm ak moun kap dirije lokalite sa yo yo bay egzanp ki montre li posib pou pratike politik entèvansyon ki amelyore jan moun yo ap viv ansanm epi konpre-yansyon lòt la.

*Gabriela Read .- Se jounalis. Li te travay nan Listín Diario epi pou Semanario Clave, anplis li te

kolabore ak plizyè lòt jounal. Aktyèlman li se responsab kominikasyon nan Sant Kiltirèl Espay Santo Domingo epi koòdonatris pwojè Radyo CCESD, yon estasyon online ki pral kòmanse emèt pwochènman. Travay nan magazin an La Lupa Sin Trabas.

Es periodista. Trabajó para Listín Diario y para el Semanario Clave, además de colaborar con

distintas revistas. Fue responsable de comunicación del Centro Cultural de España en Santo Domingo y coordinadora del proyecto Radio CCESD. Actualmente labora en la revista La Lupa Sin Trabas.

*

*

Foto

graf

ía/F

otog

rafi:

Jor

ge C

ruz

Foto

graf

ía/F

otog

rafi:

Via

nco

Mar

tínez

Page 54: Cuadernos de Comunicación 3

52

Sove vwa sila yo pa janm tande yo

rescatar voces QUE NUNCA SE HAN ESCUCHADO

Los jóVEnEs uniVERsitaRios dE nEw hampshiRE quE fuERon duRantE EL VERano pasado

a tRaBajaR En EL cEntRo comunitaRio dE chicago

coLocaRon un BannER En soLidaRidad con La campaña

no más muERtEs .En La VEntana dE La ExtREma izquiERda Está jamiE. Los otRos son caRLos,

stuaRt E isaBEL.

jèn iniVèsitE nEw hampshiRE yo, ki pandan EtE anE pasE tE

aLE tRaVay nan sant kominotè chicago tE pLasE yon Banyè

nan soLidaRitE ak kanpay nou pa VLE pLis mò a. nan fEnèt Bò

kotE goch La sE jamiE. Lòt moun yo sE caRLos, stuaRt ak

isaBEL.

Fotografía/Fotografi: Archivo Jamie Blair.

Page 55: Cuadernos de Comunicación 3

53

jacob bornstein:

jamie blair:

“nan peYi etazini li nesesè pou gen Yon deba nasYonal sou

imigrasYon men Yo pa vle fè deba sa a".

“anpil nan moun san papYe Yo pat janm gen chans pale ak Yon moun po blanch ki pat swa vòlè ou bYen nan la polis”.

“en los estados unidos se hace necesario un debate

nacional sobre migración Y ese debate no se está dando”.

“muchas de esas personas indocumentadas, nunca habían podido hablar con alguien de piel blanca que no era ni un ladrón ni un policía”.

Page 56: Cuadernos de Comunicación 3

54

Fotografía/Fotografi: MRC

Page 57: Cuadernos de Comunicación 3

55

Fotografía/Fotografi: MRC

Page 58: Cuadernos de Comunicación 3

56

Page 59: Cuadernos de Comunicación 3

57

POU NOU KA KONPLEtE KONESANS yO: http://www.unesco.org/most/francais.htm: Anjelis Esta-nasyon; yon entèpretasyon istorik nan kontèks globalizasyon an (espanyòl). telechaje 7 me 2012Emily Dickinson - Liv ak tout zèv otè a, byografi ak biblyografi ...www.lecturalia.com/autor/5488/emily-dickinson – espay (espanyòl). telechaje 7 me 2012 1.- Senk inivèsite yo se: Hampshire College; Smith College, se yon inivèsite ki la lontan, avan se te pou moun lelit, sèlman pou fi ki nan gwo klas sosyal, tankou Barbara Bush, madan Busch I; Amherst College, ki se pou lelit tou; Mt Holyoke College, se pou lelit tou men li plis pou fi; epi Inivèsite Massachusetts, ki se Inivèsite Leta: li piblik, li pi gwo epi pi modès, li rive genyen 25 mil etidyan ladanl. Senk lekòl sa yo fè pati yon konsòsyòm yo rele5 College Consortium. Etidyan an ka swiv kou nan nenpòt nan yo Pwofesè 5 sant sa yo gen komite koperasyon, tanzantan yo konn fè kou ansanm nan youn nan 5 inivèsite yo.

pou konplete konesans nou:

Jounalis. Entèvyou sa yo te posib gras a vwayaj otè a te

fè Massachusetts kote Inivèsite Hampshire te envite li patisipe nan yon Fowòm Anyèl sou Jistis Sosyal ak Dwa sou Repwodiksyon.

Jefa de Redacción de Cuadernos. Estas entrevistas fueron posibles por el viaje de la autora

a Massachusetts invitada por la Universidad de Hampshire a participar del Foro Anual sobre Justicia Social y Derechos Reproductivos.

* *

Page 60: Cuadernos de Comunicación 3

58

Page 61: Cuadernos de Comunicación 3

59

Page 62: Cuadernos de Comunicación 3

60

Page 63: Cuadernos de Comunicación 3
Page 64: Cuadernos de Comunicación 3