Hacettepe niversitesi Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Enstits

CUMHURYET DNEM TRK ORDUSUNDA ATLI SPOR

Volkan UUR

Lisansst Eitim, retim ve Snav Ynetmeliinin Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Anabilim Dal in ngrd YKSEK LSANS TEZ Olarak Hazrlanmtr

ANKARA 2006

Hacettepe niversitesi Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Enstits

CUMHURYET DNEM TRK ORDUSUNDA ATLI SPOR

Volkan UUR

Lisansst Eitim, retim ve Snav Ynetmeliinin Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Anabilim Dal in ngrd YKSEK LSANS TEZ Olarak Hazrlanmtr

ANKARA 2006

H.. Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Enstits Mdrlne,

bu alma, jrimiz tarafndan Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Anabilim Dalnda YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.

Bakan ye ye ye ye

: Do. Dr. Adil DAISTAN : Yard. Do. Dr. Serdar SALAM : Yard. Do. Dr. Ayten SEZER ARI (DANIMAN) : Yard. Do. Dr. Saime Selanga GKGZ : Dr. Yunus KOBAL

Yukardaki imzalarn, ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm. ../.../.......

Prof.Dr.Mustafa YILMAZ Enstit Mdr

ZET

Trkler at ilk evcilletiren millet olarak tarihe gemilerdir. At ilk bata ulam vastas daha sonra yk tama arac olarak kullanmlardr. Zamanla bir sava arac haline gelen at, modernlemenin sava endstrisini etkilemesiyle sava meydanlarndan ayrlmak zorunda kalmtr. Trk Ordusu, at ile yzyllar boyu sren temasn yitirmek istememi, bu kltr varln yaatmak istemitir. Cumhuriyetin ilk yllarnda mevcut olan Binicilik ve Tatbikat Okulu, svari snf ihtisas eitiminin verildii bir eitim kurumu olma zelliiyle almtr. Okul, kinci Dnya Savana kadar olan dnemde, Atatrkn zel direktifleriyle, Trk Svarisini sava arenalarnda olduu gibi, msabaka sahalarnda da gstermek iin youn almalar yapmtr. kinci Dnya Sava dneminde ise okul, sava tehlikesine kar askeri eitimine hz vermi, yarmalar icra edilmemi, yarmac subaylar ise yurt savunmasnda aktif grev almalar iin okuldan tayin edilmitir. 1959 ylnda, okul Ankaraya tanm ve ayn yl lavedilmitir. Okulun Ankaraya tanmas esnasnda stanbul Ayazaada Uluslararas Yarmalar Grubu ad altnda bir birlik braklm, lavedilmesi sonras ise sadece bu grup hayatta kalan tek Svari Okulu olmutur. 1978 ylnda Svari Yarma Grubunun lavedilmesiyle yarmac subaylar, Ankara Kirazlderede bulunan Cumhurbakanl Atl Merasim Birliine tayin edilmi ve almalarna burada devam etmilerdir. 1984 ylna kadar Cumhurbakanl Muhafz Alayna bal olan birlik, 1984 ylnda Kara Kuvvetleri Atl Spor Eitim Merkezi Komutanl adn almtr. Birlik; halen Atl Tren Ktas oluturulmas, yurt ii ve yurt d msabakalarda Trk Ordusunun temsil edilmesi ve at kurslar ile binicilik sporunda nc olmak grevini en iyi ekilde yerine getirmeye almaktadr.

i

ii

ABSTRACT The Turks have taken place in the history as the first society who was successful in domesticated of horses. At first, the Turks used horses as a transportation vehicle and consequently they started using it for freight transportation. Horses that became an important part of wars. However, After being used by cavalrier for a long time, the horses were obliged to abandone the battle fields as the modernisation effected the war industry. The Turkish Army did not want to lose this close relationship between him and horses. In this respect, in the first years of Turkish Republic, The School of Horse-Riding and Practice aimed at the specialization of cavalries. With special orders of Atatrk, Turkish Cavalries worked and practiced intensively until the beginning of Second World War to display its talents not only in battlefields but also at competitions. After the Second World War broke out, the school stopped its activities for competitions and accelerated the training for the coming war. Officers who took place in competitions as competitors were assigned to different positions for the defense of the country. In 1959, the school was moved to Ankara and afterwards abrogated. While the movement of the school, only one unit of cavalries was left in Istanbul, which was called as Uluslararas Yarmalar Grubu (The Team of International Competitions). This unit was the only cavalry school, which survived after the abrogation of formal training school in Ankara. After The Team of International Competitors was abrogated in 1978, its personnel and officers were assigned to Cumhurbakanl Muhafz Alay Atl Merasim Birlii in Kirazldere. This unit was under command of Cumhurbakanl Muhafz Alay until it was renamed as Kara Kuvvetleri Atl Spor Eitim Merkezi Komutanl in 1984. The school has been representing the Turkish Army in a very best way both in the country and abroad at races, competitions, and other events with its cavalcade. It has also been leading horse-riding sport by presenting courses and training facilities.

iii

NDEKLER SAYFA ZET......i ABSTRACT...ii NDEKLER......iii NSZ.....vii KISALTMALAR......ix GR...1

I.BLM ORDUDA MODERNLEME, SVARLK VE ATLI SPORLAR

1.1. Yenieri Ocann Kaldrlndan Cumhuriyete Kadar Svari Tekilatlar (18261923)............................... 10 1.1.1. Hamidiye Svari Alaylar: ............................................................................11 1.1.2. 1911 Tekilatnda Svari Snf:....................................................................12 1.1.3. Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu...............................13 1.1.4. Birinci Dnya Savanda Svari Snf:........................................................15 1.1.5. Kurtulu Savanda Svari Snf:.................................................................16 1.2. Atl Sporlar.........................................................................................................17 1.2.1. Atl Hner Gsterileri.....................18 1.2.2. At Yarlar..................19 1.2.3. Atl Oyunlar........21 1.2.3.1. Cirit...............................................................................................................21 1.2.3.2. Atl Top Oyunu (Polo) ........23

iv

II.BLM CUMHURYET ORDUSUNDA ATLI SPOR

2.1 Atl Sporlarn cras in Kurulan Birlikler.....24 2.1.1.Cumhuriyetin lanndan Svari Snfnn Kaldrlna Kadar Atl Spor (1923-1965)............................................................................................................24 2.1.1.1 Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu............24 2.1.1.2. Uluslararas Yarmalar Grubu.................27 2.1.2. Svari Snfnn kaldrlndan Gnmze Atl Spor............28 2.1.2.1. Svari Yarma Grubu ...........28 2.1.2.2. Cumhurbakanl Muhafz Alay Svari Birlii.....29 2.1.2.3. K.K.Atl Spor Et. Mrk...............30 2.2. Atl Sporlar.....................32 2.2.1 Geleneksel Atl Sporlar.......................................32 2.2.2.Olimpik Branlar................................................34 2.2.2.1. At Terbiyesi ( Dresaj).................34 2.2.2.2. Engel Atlama (Show Jumhing, Konkur Hipik)................................35 2.2.2.3. Gnlk Yarma Gurubu (Konkur Komple, Ordu At, Ordu Hizmet At ) ...............................................................................................37

III.BLM ULUSLARARASI YARIMALAR 3.1. Olimpiyatlar ncesi Hazrlk Dnemi (1923-1936)............................40 3.2. 1936 Berlin Olimpiyat Oyunlar ve 1938 Mussolini Uluslar Altn Kupas........................................................................................................................45 3.3 II. Dnya Sava ncesi ve Sonras (1938-1948).................................48 3.4. 1948 Londra Olimpiyat Oyunlar.........51 3.5. 1956 Stokholm Atl Oimpiyat..............................55 3.6. 1960 Roma Olimpiyat Oyunlar...........61

v

3.7. Svari Yarma Dnemi (1965-1978 )..............................................................63 3.8. Cumhurbakanl Muhafz Alay Dnemi (1978-1984) ...............................69 3.9. K.K. Atl Spor Eitim Merkezi Dnemi (19842005)................................70

SONU......78

KAYNAKA.........81

EKLER.......92-121 Ek.A Tmarl Sipahi ve Svari Subay Fotoraf Ek.B Cirit Oyunu Grntleri Ek.C Polo Oyunu Grntleri Ek.D Sofya Balkan Ordu At Msabakas Fotoraf Ek.E Yb. Cevdet Bilgiin'in ktisat Bakan'na Yazs Ek.F ktisat Bakan'nn Yar ve Islah Encmeni'ne Yazs Ek.G Orgeneral Fahrettin Altay'n Babakan'a Mektubu Ek.H Yarma Sonucu Ek.I Mussolini Kupas dl Treni Fotoraf Ek.J Alb. Cevdet Bilgiin'in Babakan'a Telgraf Ek.K Babakan Celal Bayar'n Kutlama Telgraf Ek.L Rotterdam Uluslararas Engel Atlama Yarmalar'nda Byk dl Alan Trk Ekibinin Fotoraf Ek.M 43nc Svari Alay Sanca Ek.N Cumhurbakanl Muhafz Alay Atl Merasim Birliinin Tren Fotoraflar Ek.O Yurtd At Almlarnn Tablosu Ek. P (E) Bnb. Selim Bahadr akr ile Yaplan Grme Tutana Ek. R (E) Bnb. Kemal zelik ile Yaplan Grme Tutana

vi

Ek. S Spor Yazar Cem Atabeyolu ile Yaplan Grme Tutana Ek. T (E) Alb. Nebi Aksal ile Yaplan Grme Tutana Ek. U (E) Alb. nder nce ile Yaplan Grme Tutana Ek. V Atatrk Kupas'n Kazanan Biniciler Ek. Y Atl Spor Birlik Komutanlar Ek. Z altrclar Ek. AA Polo Oynayan Muhafz Alay ile 43. Sv. Alay Fotoraf Ek. AB l Polo Turnuvas Fotoraf Ek. AC Pakistan Polo Turnuvas Fotoraf

vii

NSZ

nsan, maarada yaad zamanlarda at avlayp nce etini yemi, sonra da dier av hayvanlarna sratle yaklama vastas olarak kullanmtr. At, tarmda kullanmnn ardndan sava meydanlarnn vazgeilemez arac olmutur. Motorlu aralarn kefi ve zrhn icadndan sonra da sava sahnesindeki yerini bu vastalara brakmtr. Atn zerinde insan kendini daima gl hissetmi ve bu hissi devam ettirmek iin tarih boyu eitli etkinliklerle atn zerinde vakit geirmek istemitir. Av partileri ve atl oyunlar bunlarn en gzel rnekleridir. Orduda svari snfnn sava vastas, dier snflar tarafndan ulam vastas olarak kullanlan at, yerini motorlu aralara braktktan sonra, bir spor arac olarak gnmz modern ordularnda grev almaktadr. Trk ordusunda ise 1911 ylnda kurulan Binicilik ve Tatbikat Okulu, daha sonra 1960da Svari Yarma Grubu, 1978 Cumhurbakanl Muhafz Alay Atl Merasim Birlii ve 1984 ylnda kurulan Kara Kuvvetler Atl Spor Eitim Merkezi ile bahsedilen sportif binicilii devam ettirmektedir. Ayrca bahsedilen svari birliinin ve snr birliklerin katr ihtiyacn karlamak iin Bursa-Gemlikte ise At retim ve Eitim Taburu Komutanl ile Turistik blgelerde motorlu aralarn hareket kabiliyetinin az olmas sebebiyle Jandarma Genel Komutanlnn Nevehirde bulunan Jandarma At ve Kpek Eitim Merkezi Komutanlnda At Eitim Blk Komutanlnda ata binilmektedir. Bu almann amac, sz konusu tarihsel sreci inceleyen akademik bir alma eksikliini doldurmaktr. Bu alanla ilgili elde mevcut basl esere rastlanamamtr. Bulunabilenler, Emekli Albay zkan Temurlenkin baslmam Trk Biniciliinin Dn ve Bugn isimli ve Cem Atabeyolunun Trk Binicilik Tarihi, Altn Nal Sesleri isimli baslmam eserleridir. Bu kaynaklarn

viii

yannda eitli ktphaneler ile Atl Spor Eitim Merkezi Arivi, ATASE Arivi ve Babakanlk Cumhuriyet Arivlerinden de yararlanlmtr. Kendi alannda bir ilk olan bu almann ortaya kmasnda trl glklerle karlalmtr. ncelikle bu alanda basl bir eserin olmay, orduda binicilik faaliyetlerinin kaleme alnmay yksek lisans seviyesinde yaplan bu almann en byk gldr. Burada daha ok sreli yaynlardan ve ariv belgelerinden yararlanlmaya allmtr. Konu ana blmde incelenmitir. Birinci blmde Osmanl Ordusunda Svarilik ve Modernleme bal altnda Yenieri Ocann kaldrlndan Cumhuriyetin ilanna kadar geen dnemde svari tekilatnda yaplan yenilikler ve atl sporlar iki ayr balk altnda sunulmutur. kinci blmn konusu Cumhuriyet Ordusunda atl spor faaliyetleridir. Bu dnem de iki alt balk altnda 1911 ylnda kurulan okulun devam olan askeri kurumlardan ve yaplan atl spor dallar hakknda bilgiler verilmitir. nc blmde uluslararas yarmalar konu edilmitir. Yarma tarihleri, kimlerin katld ve dereceler srasyla anlatlmtr. Konu sonunda asker binicilerin sivil binicileri nasl etkiledii, sonucunda da geliimin ne ekilde olduu anlatlmtr. Tezin hazrlanmasnda bana yardmc olan danmanm Yrd. Do. Dr. Ayten Sezer Ara, bu konunun stesinden gelebileceimi, gzel bir rn ortaya karabileceime inanan ve bu konuda bana ilk destei veren Enstit Mdrmz Prof. Dr. Mustafa Ylmaza, bata Eitim Merkezi Komutan Alb. Volkan Akben olmak zere btn ASEM alanlarna teekkr ediyorum. almamn btn aamalarnda destei, emei ve sabr bulunan eim Benlihana sevgilerimle teekkr ederim. Volkan UUR Ankara, 2006

ix

KISALTMALAR

A. AD a.g.e. a.g.m. Alb. ASEM Astsb. ATASE Bkz BCA BEK B.E.Rs.X.. Bnb. C ev. Dr. (E) gs.yer

: Alay : An Defteri : Ad geen eser :Ad geen makale : Albay : Atl Spor Eitim Merkezi : Astsubay : Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl : Baknz : Babakanlk Cumhuriyet Arivi : Binicilik Ekip Komutanl : Byk Erkan- Harbiye Riyaseti Onuncu ube : Binba : Cilt : eviren : Doktor : Emekli : Gsterilen yer

x

KHO K.K.K. Kur. M. M. S Prof. s. Sv Tm. TJK T.S.K. tm www Yay. Yb. Yzb.

: Kara Harp Okulu : Kara Kuvvetleri Komutanl : Kurmay : Milattan nce : Milattan Sonra : Profesr : Sayfa : Svari : Temen : Trkiye Jokey Kulb :Trk Silahl Kuvvetleri : stemen : World wide web : Yaynlar : Yarbay : Yzba

GR

Gc, hz, zarafeti ve asaleti ile dnyann en hisli hayvan olarak nitelenen at, binyllardr insanolunun en byk yolda olmutur. Trk Milleti iin atn ayr bir yeri ve nemi vardr. Kkeni amanizme dayanan dini inanlarna gre Trkler, yzyllar boyunca atlar Tanrlara kurban etmilerdir. Onun etinden yiyecek olarak, gcnden yk tamaclnda faydalanm, ticaretini yapm, stn kmz yaparak imi, savalara at stnde katlm, atl oyun ve yarmalar dzenleyerek onunla bir kltr oluturmulardr. At ilk olarak Trkler tarafndan M.. 4000 yllarnda Orta Asyada evcilletirilmi; Trklerin sosyal, siyasi, ekonomik ve askeri hayatnda nemli rol oynam ve btn kltrel elerine yn vermitir. 1 Atn evcilletirilmesi ve sonucunda ortaya kan atl oban kltrnn yaatlmasnn Asyada yaayan Trklere dayandrlmas gerekmektedir. 2 At figrlerine ilk kez M.. 2500 yl civarna ait maara resimlerinde rastlanmaktadr. 3 M.. 2000 yllarndan M.S. 9001000 yllarna kadar tarihte gebe-yerleik atmalar srmtr. 15. yzyla kadar ise gebelik uygarln daraltt snrlar sonucu klmtr. Binicilikte bir evrim olan zenginin4 icad bu seyri deitirmi, 9. yzyldan itibaren zenginin yaygnlamasyla, ata salam biimde oturulmu ve svari a balamtr.

Ali Abbas nar, Trklerde At ve Atlk, Kltr Bakanl Yay., stanbul 1993, s. 14.; brahim Kafesolu, Trk Milli Kltr, Boazii Yay., kinci Bask, stanbul 1983, s.201-214.; Nazmi aan, Trkler ve At-Trkler ve Svarilik, Svari Dergisi, Erkan-u Umumiye Basmevi, Ocak 1953, 152. Say, s.1; Ferruh Diner- Akn Yaar, Trklerde Atlk ve Binicilik Tarihi, I. Ulusal Atlk Sempozyumu 21-22 Ekim 1999, Seluk niversitesi Yay, s.1. 2 Laszlo Rasonyi, Tarihte Trklk, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yay., kinci Bask, Ankara 1988, s.6.; Mahir Adbe, Trk Kltrnde At, Trk Veteriner Hekimler Birlii Dergisi, C. 3, Say 2, Ankara 2003, s.19. 3 Kudret Emirolu, Yoldamz At, Yap Kredi Yay.., , stanbul 2003, s.69. 4 Binicinin at zerindeyken ayaklarn iinden geirdii, dengesini salamaya yarayan, bir kay yardmyla eyere sabitlenmi, demirden bir ereve eklindeki malzemeye zengi denir. Ayrntl bilgi iin zkan Temurlenk, Binicilik I At Bakm ve Donatm, gn Kitabevi, Ankara 1998, s. 219222.

1

1

2

Eski Trklerde atn say bakmndan koyundan sonra, sr ve deveden nce olmak zere ikinci srada yer ald grlmtr. 5 At ve koyun kltr, herhalde daha ok Trk tesiri ile Eski Moollara girmitir. 6 Gktrk ana ait at eitimi ve atlk ile ilgili resimlerde Trklerin M.. VII. yzylda bile atlk yaptklar grlmektedir. 7 Bozkrdaki boylar iin ilk olarak bir av hayvan olarak etinden ve stnden yararlanlan at, giderek ulam arac, sava arkada ve her ey olur 8 . Hayvan yetitiricilii bozkr Trklerinin temel uradr. 9 Bozkr kltrne bu nedenle atl gebe kltr ad verilir. Trklerin, at sava alanlarna aktaran ve atl gebe kltrn balatan ulus olduu da bilinmektedir.10 Atn zerindeki binici daima kendisini gl ve gvende hisseder. Tarihte bunun rneklerinden birisi Bizans elileri ile Atilla arasnda gemitir. Bizans elileri, Atilla ile arasnda ilk diplomatik grmeyi ve anlamay 434 ylnda Margus Kenti surlarnn dnda yapmtr. 11 Atilla grmeleri at stnde srdrrken, Bizans elileri de yerde durmay kk drc bularak atlarna binmilerdir.

Faruk Smer, Trklerde Atlk ve Binicilik, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yay, stanbul 1983, s.2. 6 Bahaeddin gel, Trk Kltr Tarihine Giri, Kltr Bakanl Yay., nc Bask, Ankara 1991, C. 1, s.172.; Reat Kstem, Tarihsel Srecinde Atlmzn Yaps ve Yarlmzn Oluumu, TJK Yay.., stanbul 2000, s.42. 7 gel, a.g.e., s.98. 8 Gktrk Yaztlarnda bu konudan bahsedilmektedir. Daha ok sava vastas olarak sz edilmektedir. Ayrntl bilgi iin bkz. Cengiz Alylmaz, Kktrk Yaztlar ve Kktrk Yaztlarnda Atlar, Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, 4nc Say, 1996, s.158-159. 9 Jean Paul Roux, Trklerin Tarihi, ev. Galip stn, Milliyet Yay., stanbul 1989, s.89-91. 10 Kafesolu, a.g.e., s.207.; Kstem, a.g.e., s. 23. 11 434 yl baharnda Hun snrlarna gelen Bizans elilerini Attila, Tuna ile Morava nehrinin birletii yerdeki Konstantia (tam karsnda Margus kalesi bulunuyordu) surlar nnde, at zerinde karlamtr. Bu antlama Konstantia bar (veya bazlarna gre Margus bar) diye anlmaktadr. Bkz. Ali Ahmetbeyolu, Grek Seyyah Priskosa Gre Avrupa Hunlar, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yay., stanbul 1995, s.12; Reat Ekrem, Bizans Tarihi, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, stanbul 1934, s.23.; Kamuran Grn, Trkler ve Trk Devletleri Tarihi, Bilgi Yay., kinci Bask, Ankara 1984, s.150.; http://www.ozturkler.com/data/0001/0001_03_10.htm , http://www33.websamba.com/detaydizayn/turkdunyasi/turktar/avrupahun.htm 16 Kasm 2005

5

3

Ksakrek, at hakknda: asil atn asli prensibi, ekicilik deil, tayclktr. Tad ise yk deil, insan nsan da bir arlk deil, at idare etmenin ve ondaki hneri belirtmenin sanatkr Demek ki, at, ne ekmeye; ne de tamaya; sadece tamak iin yaratld insan vastasyla kendini ve insan gstermee memurdur. nl aire gre binicilik bir sanattr. Uygurlarda, Beylerin at eti ve fakirlerin de koyun, rdek ve kaz yemeleri ile ilgili kaytlara rastlanmtr. At eti, Trklerde ba sray tutan bir yiyecek, koyun ise, ancak halkn edinebildii bir besin kaynadr. Daha sonra Mslman Ouzlarn at etini terk edip koyun ve sr etine yneldikleri grlmektedir.13 Hunlar at stnde ikamet etmilerdir. 14 Hunlar ocuklarn daha bebekken deriden yaplm bir beikte yatrrlar. ocuun bacaklar arasna bir odun paras konur ve aynen bir binicinin at stnde duruu gibi ocuk da o odun paras stnde durur. Sekiz yana geldiinde her ocuk tam bir binici olmutur. 15 At ile uzak memleketleri yenme ve kle elde etmenin mmkndr. Hunlar, Avarlar, Gktrkler ve Moollar at stnde yaamlar ve sava alanlarnda atn yeteneklerini tam olarak kullanabildiklerinden dolay byk imparatorluklar kurmulardr. 16 Bozkr insan, atlarnn hzna gvenerek vur-ka sava yapmtr. Bozkr savas daha ocukken drtnala at stnde giderken ok atmay renmitir. Yerleik imparatorluklar ise, tarm ekonomilerini gzden karamadklar iin bu tr atl birlikler kurmay baaramamlardr. 1712

fadesi ile atn ve binicinin ilikisini sanat ve sanat vastas eklinde anlatmtr.

Necip Fazl Ksakrek, Ata Senfoni, TJK Yay., stanbul 2003, s.13. gel, a.g.e., s.51. 14 Rene Grousset, Bozkr mparatorluu, ev. Dr. M. Reat Uzmen , tken Yay., stanbul 1980, s.89.; Kafesolu, a.g.e. s.209.; Mehmet Trkmen, Trk Kltr Tarihinde Atl Sporlar zerine Bir Aratrma, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi, Salk Bilimleri Enstits, Ankara 1993, s.116. 15 Gylula Nemeth, Hunlar ve Tanrnn Krbac Atilla, ev. Tark Demirkan, Yap Kredi Yay., stanbul 1996, s.62; zbay Gven, Trklerde Spor Kltr, Atatrk Kltr Merkezi Bakanl Yay, kinci Bask, 1999 Ankara, s.195-196; Kstem, a.g.e., s.24. 16 Gylula Nemeth, Atilla ve Hunlar, ev. erif Batav, Anl Mabaas, stanbul 1962, s.92. 17 gel, a.g.e., s.51.13

12

4

Ammianus, 18 Biimsiz ve lsz yaplm ayakkablar yrmelerine olanak vermez. Bu nedenle yaya savamay beceremezler. Ama eyerin zerinde kk ve irkin atlarna yapm gibidirler. Yldrm gibi abuk ve yorulmazlard. demitir. Ayrca Trkler atl savalarda; zayf ve clz ama yorgunluk nedir bilmez imek gibi hzl atlar stnde mhl gibi dururlar. Yazarn zayf, clz, kk ve irkin bulduu bu atlar, yorgunluk nedir bilmez ve imek gibi hzl diye tanmlamas ironiktir. 19 Hz ve dayankllk, gnmzde de atlarda aranan iki temel zelliktir. Atla ilikin davranlaryla Trkler evrelerine mesaj verirlermi. rnek olarak uzaktan yaklaan atl eer lm haberi verecek ise atnn sol yanndan ineceine sa yanndan inermi. Konuk olarak arlanan atl, konuk kald evden honut kalmadysa atna biner arkasn ev sahibine evirir ve atn kamlayarak hzla uzaklarm. Memnun kaldysa yzn ev sahibine dnp, selamlar ve atn gidecei yne kibar bir biimde ynlendirirmi. 20 Divanu Lgatit Trkte At Trkn kanaddr sz ile Trklerin hedeflerine atlaryla ulatn belirtilmitir. 21 Ayrca eser, atla ilgili 115 kelimeyi iermektedir. 22 Eski Trklerde atl oyun ve yarlar yaplmtr. Bu yarlar yaz ortalarnda ya da sonbahar aylarnda yaplm, biti noktasna ip gerilmi bu noktaya ilk varan birinci saylm ve nceden belirlenen dl verilmitir. O dnemde en deerli dl attr. 23

Ammianus Marcellinus: Roma tarih yazarlnn son gerek tarihisidir. Helen asll olup M.S. 330 ylnda Suriyede domutur. Asker olarak savalarda grev alm, sonra Romaya ekilerek M.S. 96den 378 ylna kadar olan zaman dilimi, yani mparator Nervadan mparator Valensin lmne kadar olan zaman iine alan tarih eserini yazmtr. Ayrntl bilgi iin bk. http://www.tebe.org/tr/dosyalar/roma-tar-yaz/47.htm ile http://bilgi.be.itu.edu.tr/~eskicag/tr/dosyalar/roma-tar-yaz/47.htm 15 Kasm 2005 19 Grousset, a.g.e., s.89; Kstem, a.g.e., s.27. 20 Ali Rza Balaman, Halk Biliminde zgn Konu: At Kltr, Folklor ve Etnografya Aratrmalar Yay., stanbul 1985, s.59. 21 Kagarl Mahmut, Divanu Lgatit Trk, ev:Besim Atalay, Trk Dil Kurumu Yay., II.nci C., stanbul 1986, s.48. 22 Ali Abbas nar, Divanu Lgatit Trkte At Kltr, Trk Kltrnde At ve ada Atlk, Prof Dr. Emine Grsoy Naskali, TJK Yay., 1995 stanbul, s.147. 23 nar, a.g.m., s.151.; Kstem, a.g.e., s.30-31.

18

5

Eski Trklerin gelitirdii atl oyunlarn en nemlisi cirittir. Cirit, koan at zerinden zel olarak hazrlanm denei (cirit) atp, rakibi vurarak oynanr. 24 Trkiyenin baz blgelerinde bu geleneksel spor yaatlmaktadr. zellikle Dou Anadolu ve Ege Blgelerinde cirit oynanmaktadr. Osmanl Ordusunda atl spor faaliyetlerini incelerken svari snfnn tarihi geliimini incelemek gerekmektedir. Kurulutan itibaren orduda svari birlikleri zaman ierisinde aa ayak uydurmak maksadyla ekil ve dzen deitirmitir. Bunlar: 1. Atl Airet Kuvvetleri 25 : Osmanl Devletinin Kurucusu Osman Bey (1299 1324) zamannda askeri kuvvet olarak sadece Airet Kuvvetleri vardr. 2. Msellemler 26 : Orhan Bey (13241362) Airet Kuvvetleri kale savunmasnda etkin olmadndan, Msellem ve Yaya tekilatn kurmutur. Msellemler atl birliklerdir. 3. Kapkulu Svari Oca 27 : Rumeli Beyler Beyi Timurta Paann tavsiyeleriyle, I. Murat (13621389) tarafndan Sipah ve Silahtarlardan oluan Kapkulu Svari Oca kurulmutur.

Hasan Ali Trker, Trklerde Atlk Dn-Bugn, TJK Yay., Ankara1971, s.17-18.; Kstem, a.g.e., s.32. 25 Ayrntl bilgi iin bkz: Yusuf Halaolu, Osmanllarda Devlet Tekilat ve Sosyal Yap, Trk Tarih Kurumu Yay., kinci Bask, Ankara 1995, s.94-99.; Nejat Gyn, Kurulu Devrinde Asker, Tekilat ve Devirme Dzeni, Osmanl, C. 6, Yeni Trkiye Yay., Ankara 1999, s.558-560. 26 Ayrntl bilgi iin bkz: Halime Doru, Yaya-Msellem-Tayc Tekilat, Eren Yay., stanbul 1990, s.2-4.; http://www.theottomans.org/turkce/osmanli_ordu/index2.asp 18 Kasm 2005; Mahmut evket Paa, Osmanl Askeri Tekilat ve Kyafeti, K.K.K Basmevi, Ankara 1983, s.7; smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. 2, Trk Tarih Kurumu Yay., nc Bask, Ankara 1975, 571.; Adlkadir zcan, Osmanl Devletinin Askeri Yaps, Trkler, C. 10, Yeni Trkiye Yay., Ankara 2002, s.107-128.; Bilge Keser, Geri Hizmet Ktalar, Osmanl, C. 6, Yeni Trkiye Yay., Ankara 1999, s.598-604. http://www.theottomans.org/turkce/osmanli_ordu/index15.asp 18 Kasm 2005 27 Ayrntl bilgi iin bkz: Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. 1, Trk Tarih Kurumu Yay., nc Bask, Ankara 1972, s.575. ; Mehmet Sreyya, Sicill-i Osmani, Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul 1996, s.1635.; smail Hakk Uzunarl, Osmanl Devleti Tekilatnda Kapkulu Ocaklar, C. II, Trk Tarih Kurumu Yay., nc Bask, 1988 Ankara,s.137.; Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. 2, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, nc Bask, Ankara 1975, s.564; ATASE, T.S.K. Tarihi, C. III, Ks 1, s:160-172.; Nurettin Bey, Eski Tekilatta Atl Snf, At Dergisi, Mays 1933, Trkiye Atl Spor Kulb Yayn, s. 9-10; http://www.theottomans.org/turkce/osmanli_ordu/index12.asp 18 Kasm 2005 ; Seyfettin Aslan, Osmanl Devletinde Siyasi ktidarn Blmne Bir Bak: Kapkulu Oca ve syanlar, Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Doktora Tezi, Sivas

24

6

4. Tmarl-Toprakl Svariler 28 : Bunlar, vergileri karlnda kendileri veya adamlaryla askeri vazifenin grlmesi grevini icra etmilerdir. Devlet; reaya denen kyl halktan her yl alaca r ve resmleri almam ve onu askeri hizmete karlk tmarl sipahiye tahsis etmitir. 5. Aknclar 29 : Bunlar, Osmanl Ordusunun hafif svari kuvvetidir. lk olarak Osman Bey (12991326) zamannda Kse Mihal Bey 30 tarafndan oluturulmutur. 6. Tatarlar ve Kara Tatarlar 31 : Timurun zulmnden kaan, 100.000 kadar Kpakl Tatar, Eflak zerinden Bulgaristana gelerek Osmanl Devletine iltica etmiler ve Yldrm Beyazid (13891402) tarafndan Filibe blgesine yerletirilmilerdir. Ayrca Kara Tatarlar denilen Anadolu Tatarlar vardr.

2002.; Ylmaz ztuna, Osmanl Devleti Tarihi, C. 1, Faisal Finans Kurumu Yay., stanbul 1986, s.96. 28 Ayrntl bilgi iin bkz: Cokun Can Aktan, Bir Vergi Tahsil Usul Olarak kta Sistemi, Trk Dnyas Aratrmalar Dergisi, Say 44, Ekim- 1986., s. 165-173.; Halil nalck, Osmanl Tmar Rejimi ve Sipahi Ordusu, Trk Kltr Dergisi, C. 3, Say 34, 1965, s.759.; smail Hakk Uzunarl,, Osmanl Tarihi, C. 2, Trk Tarih Kurumu Yay., nc Bask, Ankara 1975, s.568569.; Gl Akylmaz, Osmanl Devletinde Reaya Kavram ve Devlet Reaya likileri, Osmanl, C. 4, Yeni Trkiye Yay., Ankara 1999, s.40-54.; ATASE Bk.l Arivinden 21 Austos 1970 tarihli Svari Snfnn Tarihesi isimli bir teksir bulunmutur. almada (E) Kur. Alb. Rza Bozkurt, (E) Kur. Alb. Hazm gven ve (E) Kur. Al b. Naci aknn imzalar vardr. ATASE Arivi : Kutu No:13130, Dosya No:96A, Belge No: 1-17.; Halil nalck, Osmanl mparatorluunun Kurulu ve nksaf DevrindeTrkiyenin ktisadi Vaziyeti zerinde Bir Tetkik Mnasebetiyle, Belleten, Say 60, Ekim 1951, s.651-684. 29 Ayrntl bilgi iin bkz: Joseph de Hammer-Punrgdtall, Osmanl mparatorluu Tarihi, ev. Zuhuri Danman, C. 1, Zuhuri Danman Yaynevi, stanbul 1972, s.63; Namk Kemal, Osmanl Tarihi, Hrriyet Yay., stanbul 1971, s.61.; Selahattin Batu, Trk Atlar ve At Yetitirme Bilgisi, Ankara niversitesi, Veterinerlik Fakltesi Yay., Ankara 1962, s.59.; Hseyin Namk Arkun, Trk Tarihinde At, Svari Dergisi, Say 157, Temmuz 1955, s.86.; Ylmaz ztuna, Trk Tarihinden Yapraklar, M.E.B. Devlet Kitaplar, stanbul 1969, s.151-154.; http://www.theottomans.org/turkce/osmanli_ordu/index16.asp 18 Kasm 2005 ; Kemal Beydilli, Bir Yenierinin Hatrat, Tarih ve Tabiat Vakf Yay., stanbul 2003, s.107-109.; 30 Erturul Gazinin hkm srd dnemde Osman ve kardei Gndzalpi Harmankaya Beyi Kse Mihali esir almtr. Kse Mihal bu esaretten sonra Osman Beyin iktidarna sayg gstermi dostuk balamtr. Ayrntl bilgi iin bkz Hammer, a.g.e.,1972, s.63; Arslan eserinde Osmanl Devletinin kurulu yllarnda aknc hizmetlerinde bulunan Mihaloullarnin, bilinen en eski atas, Harmankaya tekfuru olarak geen Kse Mihaldir. belirtir. Osman Gazinin yakn arkada olduunu yazmaktadr. 1299 ncesinde Mslmanl kabul etmemitir. 1299 ncesi dnemde Hristiyan olmas sebebiyle Rum Beyleri ile Osman Gazi arasnda arac grevini yrtmtr. H. etin Arslan, Trk Aknc Beyleri ve Balkanlarn marna Katklar 1300-1451, Kltr Bakanl Yay., Ankara 2001, s.4753.; Namk Kemal, a.g.e., s.61.; Kse Mihal Bey ve Ailesi ile ilgili ayrntl bilgi smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. 1, Trk Tarih Kurumu Yay., nc Bask, Ankara 1972, s.570. 31 ATASE, T.S.K. Tarihi, C. III, Ks 1, s:167-170; Namk Kemal, a.g.e, s.221.

7

Bunlar Anadoluda harekt yapan Cengiz Hann ordusunun kalntlar olup, Kayseri, Malatya ve Sivas blgesinde 110.000 kiilik adrl gebe halktr. 7. Deliler 32 : On beinci yzyl sonlarnda Rumelide oluturulan, Aknclar ile ayn silah ve sava taktiine sahip hafif svari snftr. Kelimenin asl rehber anlamna gelen Delil iken; halk bunlara byk cesaret ve kahramanlklar yznden Deliler adn takmtr. 8. Gnlller 33 : Kanuni Sultan Sleyman tarafndan 1524 ylnda kartlan Msr Kanununa gre Msrda Cemaat- Gnllyan denilen 1.100 kiilik bir birlik vardr. Beylerbeyine bal olarak tahsildarlk yapmlar ve memleketin korunmas grevlerini yerine getirmilerdir. Devletten aldklar ulufe ile geinmilerdir. Geici olarak en fazla alt ay almlardr. 9. Leventler 34 : Kanuninin son zamanlarnda Anadoludaki Beylerbeyi, Sancakbeyi gibi komutanlarn maiyetlerinde bulunan leventler atl olarak muharebeye gitmilerdir. O zamanlar bu birliklere Kapulu Levent denmitir. Bahsedilen dnemde orduda yaplan deiiklerde yabanc ordular model alnmamtr. Devlet ynetimindeki deiiklikler ve bunun sonucunda vergi sisteminde getirilen yeni zmler sonucunda askerlik hizmeti deiikliklere uramtr. Osmanl Devletinin son yllarna yaklaldnda, binicilik sporunun okul ats altnda kurumlamas grlmtr. Dnemin Harbiye Nazr Mahmut evket Paa, Fransadaki askeri temaslar esnasnda Saumur Binicilik Okulunu 35 inceleme frsat bulmutur. lkeye geri dndnde bir binicilik okulu kurma almalarnaAyrntl bilgi iin bkz: Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. 2, s.573.; http://www.theottomans.org/turkce/osmanli_ordu/index18.asp 18 Kasm 2005 ; Mahmut evket Paa, Osmanl Askeri , s.53. 33 Ayrntl bilgi iin bkz: Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. 2, s.575.; ATASE, T.S.K. Tarihi, C. III, Ks 4, s.7074. 34 Ayrntl bilgi iin bkz: Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. 4, s.624. 35 Bu binicilik okulu hakknda geni bilgi iin bkz http://www.cadrenoir.fr , http://www.equineonline.net/france/equestrian_articles/the_cadre_noir_of_saumur.html 18 Kasm 200532

8

balanm, 1911 ylnda stanbul Bakrkyde Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu kurulmutur. Bu yla kadar Osmanl Devletinde oynanan atl sporlar geleneksel boyuttadr. Bu oyunlar, cirit, polo ve av koular eklindedir. Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu aldndan itibaren modern binicilie ynelinmi, olimpik branlar uygulanmaya balanmtr. Cumhuriyetin ilk yllarnda canlanan Trk binicilii, baarlarna ok daha byk yeni baarlar eklemitir. lk kez olimpiyatlara 1936 Berlin Olimpiyatlarna katlnm ve nemli baarlar elde edilmitir. 36 1958 ylna kadar yurt dnda yaplan yarmalara katlnm ve baarlar elde edilmitir. 1959de Svari Okulu Ankaraya tanarak kapatlmtr. Kapatlma gerekesi: Gelien harp aralar sebebiyle svari snfna ihtiyacn bitmesidir. Personel ihtiyacnn Uluslararas Yarma Grubu ad altnda kurulan birliin verecei kurslar ile salayacaktr. u anda binicilik faaliyetlerini srdren askeri kurum, Ankarada KHO Komutanlna bal olarak Atl Spor Eitim Merkezi Komutanldr. Ayrca bahsedilen svari birliinin ve snr birliklerin katr ihtiyacn karlamak iin BursaGemlikte ise At retim ve Eitim Taburu Komutanl vardr. Turistik blgelerde motorlu aralarn hareket kabiliyetinin az olmas sebebiyle Jandarma Genel Komutanlnn Nevehirde bulunan Jandarma At ve Kpek Eitim Merkezi Komutanlnda At Eitim Blk Komutanlnda ata binilmektedir. Bu aratrmada, Cumhuriyet dneminde, Trk Silahl Kuvvetleri atl spor faaliyetleri zerinde durulacaktr. Gnmzde sportif olarak at binen tek askeri birlik ASEM Komutanldr. Motorlu tatlarn bulunuu ile at stnde yaayan millet olarak anlan Trklerin ordusu, modernlik sonucu uzun yllardr attan uzak kalmtr. Gnmz muharebe meydanlarnda atn yerini tank almtr. Sportif maksatl olarak sembolik bir birlik ile halen svarilik gelenei yaatlmaktadr. Bu birlik yurt ii ve yurt dnda icra edilen yarmalarda lkeyi ve orduyu temsil ederek, st komutanlklarca emredilen trenlerde grev yapmaktadr.

36

Berlin Olimpiyat hakknda nc blmde ayrntl olarak deinilecektir.

9

Atl Sporun tarihsel geliimi konusunda bugne kadar iki ayr yazarn baslmam kitap almalar vardr. Bu almalar Cem Atabeyolunun Trk Binicilik Tarihi, Altn Nal zleri ve zkan Temurlenkin Trk Biniciliinin Dn ve Bugndr. At kltr ile ilgili brahim Kafesolu, Bahattin gel, Faruk Smer ve Ali Abbas narn eserlerinden, spor tarihi konusunda ise zbay Gvenin eserinden yararlanlmtr.

10

BRNC BLM

ORDUDA MODERNLEME, SVARLK VE ATLI SPORLAR

1.1. Yenieri Ocann Kaldrlndan Cumhuriyete Kadar Svari Tekilatlar(18261923)Yenieri Oca, 15 Haziran 1826 gn be yenieri taburu geleneksel isyan hareketi olarak nitelenen orba kazanlarn devirmi, At Meydannda 37 toplanmtr. Yaynlanan bir Hatt- Hmayun ile Ocak 17 Haziran 1826da kapatlm, 38 yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye 39 Tekilat kurulmutur. Bu olaya Vaka-i Hayriye denilmitir. 40 Yeni ordunun bana Yenieri Ocann kapatlmasndaki baarsyla n plana kan Aa Hseyin Paa gemitir. 41 Svari tekilat Avrupa ordularndaki svari tekilatna benzer bir ekilde yeniden yaplandrlmtr. lk kurulan svari alay, gnmzde ismi Kuleli Askeri Lisesi olan, o gnlerde Mekteb-i dadiye-i ahaneye ayrlm binaya yerletirilmitir. 42 Ancak 1828 ylnda Ruslarla sava balamas sebebiyle tekilatn

gelitirilmesi gecikmi, bu harpte eyalet svarilerinden faydalanlmtr. 1843te

O zamanlar at meydan olarak isimlendirilen yer, gnmzn Sultanahmet Meydandr. Baknz Doan Yldz, alarboyu Trklerde Spor, Telebasm Yay., stanbul 2002, s.81. 38 Bernard Lewis, Modern Trkiyenin Douu, ev. Metin Kratl, Trk Tarih Kurumu Yay., nc Bask, Ankara 1988, s.80.; amil Mutlu, Mehmet Dani Bey ve Eserleri, Yenieri Ocann Kaldrlmas ve II.Mahmutun Edirne Seyehat, stanbul niversitesi Yay., stanbul 1994, s.22. 39 Yenieri Oca'nn kaldrlmas zerine, Sultan II. Mahmut' un emriyle kurulmutur. Yeni eitim kurallaryla yetitirilen, askerlik kurumuna verilen addr. Geni bilgi iin bkz Mahmut evket Paa, Osmanl Askeri , s.79-83; Dani Mehmet Bey, a.g.e., s.24.; http://www.osmanli700.gen.tr/olaylar/olaya2.html 15 Kasm 2005. 40 ztuna, Osmanl Devleti , s.487.; ztuna, Trk Tarihinden , s.238-241.; Alphonse de Lamanrtine, Osmanl Tarihi, ev. Serhat Bayram, Toker Yay., stanbul 1991, s.1015-1016. 41 Lewis, a.g.e., s.80.; Cemalettin Takran, Ykselme Dneminde Osmanl Ordusu, Osmanl, C. 6, Yeni Trkiye Yay., Ankara 1999, s.561-568. 42 Mahmut evket Paa, Osmanl Askeri , s.81.

37

11

karlan bir kanunla 43 , Osmanl Ordusu, Fransa ve Prusya ordularnn tekilat gz nne alnarak, yeniden ve bu sefer daha kkl bir ekilde dzenlenmeye balamtr. Bu dzenlemede, be ordu kurulmutur. Birincisi Hassa Ordusu, ikincisi Dersaadet Ordusu, ncs Rumeli Ordusu, drdnc Anadolu Ordusu ve beincisi Arabistan Ordusudur. Bunlarn kuruluuna, svari birlikleri, bamsz alaylar eklinde dahil edilmitir. Birinci ve nc orduda be svari alay, nc orduda ayrca bir eit svari olan dragon alay kurulmutur. Dier ordularn ise drder svari alaylar vardr. 44 Osmanl-Rus Harbinden (18771878) sonra yeni bir tekilatlandrma maksadyla zel bir komisyon kurulmu, orduda an gerektirdii dzenlemelere gidilmitir. 45

1.1.1. Hamidiye Svari Alaylar:1891 ylnda yaplan askeri tekilat dzenlemesiyle, Dou ve gneydou halkndan Hamidiye Svari Alaylar kurulmaya balanmtr. 46 II. Abdlhamidin dou politikasnn bir rn olan bu alaylara Sultann ismi verilerek Hamidiye Alaylarnn kurulma sebepleri: Merkezi otoriteyi salamak, Dou Anadoluda devleti etkin klabilecek yeni bir sosyo-politik denge kurmak ve airetlerden askeri g olarak faydalanmaktr. Ayrca Ermenilerin faaliyetlerine engel olmak ve Mslman halkla Ermeniler arasnda g dengesi tesis etmek, Ruslarn saldrsndan ve ngiliz

Bu kanun yeni kurulan ordunun asker alma sistemiyle ilgilidir. Askerlik sresi be yl olarak saptanmtr. Her yl ordunun bete biri terhis edilmi, yerlerine yeni askerler alnmtr. Ocak usulnden vaz geilmi, kura yntemi benimsenmitir. Baknz Musa adrc, Osmanl Ordusunda Yeni Dzenlemeler (1792-1869), Birinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri II, 24-27 Mays 1983, Genelkurmay Basmevi, Ankara 1983, s.97-98.; Musa adrc, Yenileme Srecinde Osmanl Ordusu, Trkler, C. 13, Yeni Trkiye Yay., Ankara 2002, s.804-812.; http://tr.wikipedia.org/wiki/Abd%C3%BClmecit 16 Kasm 2005 44 J. Stanford Shaw, Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiye, ev. Mehmet Harmanc, E Yay., stanbul 1983, s. 119-120.; Mahmut evket Paa, Osmanl Askeri ., s.84.; Necdet klem, Trk Devrim Tarihi, Ege niversitesi Yay., kinci Bask, zmir 1977, s.67. 45 Ayrntl bilgi iin bkz: Mahmut evket Paa, Osmanl Askeri , s.90. 46 Bayram Kodaman, Sultan II. Abdlhamid Devri Dou Anadolu Politikas, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yay., Ankara 1987, s.29. ; geni bilgi iin bkz.Atlgan Cokun, Emperyalist Devletlerin Dou Anadolu Politikas ve Airet Hafif Svari Alaylar, Yznc Yl niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Van 2003.

43

12

politikasndan Dou Anadoluyu korumak ve Pan-slamizm politikasn yrtmek de kurulma sebeplerinden saylabilir. 47 Hamidiye Alaylar ile asayi bozulmasna neden olan airetler denetim altna alnm, Ermenilere kar bu airetlerin kullanlmas, olas bir Rus-Osmanl savanda airetlerin Ruslara kar kullanlmas ve airetlerin yabanc devletler tarafndan kkrtlmasnn nlenmesi hedeflenmitir. 48 II. Merutiyetten sonra kurulan hkmetler Hamidiye Hafif Svari Alaylarn tamamen kaldrmaktansa, yeniden dzenlemeyi uygun grmlerdir. Alaylarn ad Mahmut evket Paa tarafndan Airet alaylar olarak deitirilmitir. 49 1912 ylnda bu alaylar yeniden dzenlenmi ve Airet Svari Frkalar 50 meydana gelmitir. 51 Hamidiye Alaylar, muntazam bir tekilat olmaktan ok uzaktr. Bunlar gerek bir askeri eitim grmemilerdir. Bildikleri ey yalnz ata binmek ve cirit oynamaktan ibarettir. Faydal olabilmeleri ve asayiin bozulmasn nlemek gayesiyle kurulmu olmalarna ramen ksa zamanda zararl hale gelmeye balamlardr. Bununla birlikte II. Abdlhamid kendi kurduu bu tekilat korumu, kapatmamtr. 52

1.1.2. 1911 Tekilatnda Svari Snf:kinci Merutiyetin ilanndan (1908) sonra Birinci Ordu Svari Tmenine be blkl Erturul Svari Alay adnda bir alay dhil edilmitir. Bu alay II.

Kodaman a.g.e., s.30.; Ylmaz ztuna, Byk Trkiye Tarihi, C. 7, tken Yay., stanbul 1983, s.181. 48 Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, C. 8, Trk Tarih Kurumu Yay., kinci Bask, Ankara 1988, s.364. 49 Ayn yer. 50 Frka gnmzde Tmen eiti birliktir. 51 Kodaman, a.g.e., s.64. 52 Kodaman, a.g.e., s.64-65.; Genelkurmay ATASE Bkl, T.S.K. Tarihi, C. III, Ks 1, s:167-170; ATASE Bkl, Svari Snf Tarihesi, Kutu No:1- 3130, Dosya No:96A, Belge No: 1-23.

47

13

Abdlhamidin saray muhafzln yapmtr. St blgesindeki Karakeili aireti genlerinden kurulmutur. 53 1911 ylnda yrrle giren yeni dzenleme ile yedi ordunun svari tmenleri kaldrlarak tugaylar halinde kolordulara balanmt. Her tugay er alayl olarak oluturulmutu. Bu durumda Osmanl Ordusu ordulara bal 13 kolordu ile bir bamsz kolordunun emrinde bulunan 14 svari Tugay (her birisi er alayl) ve bamsz Trablusgarp Tmeninin Svari Alayndan oluuyordu. 54

1.1.3. Svari Binicilik ve Tatbikat OkuluDnemin Harbiye Nazr Mahmut evket Paa 55 , 1908 ylnda Fransaya yapt bir ziyaret esnasnda Saumur Ulusal Binicilik Okulunu grm, okulda yetien svari subaylarnn at stndeki yeteneklerini beenmitir. Osmanl Devleti ordusunda svari snfn modernletirme abalarnn bir paras olarak, bu okulun benzerini kurmak iin stanbula dndnde almalara balamtr. Bu almalarn sonucunda 1911 ylnda Bakrkyde Makri Kynde kiralanan bir binada Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu ad altnda bir okul almtr. lk dneminde okul mdrlne Almanyadan Yb. Bob isminde bir binicilik uzman getirilmitir. Osmanl Ordusunun subaylarnn at binme, tay eitimi ve at ile ilgili

Baknz Glin t Eker, Karakeili Airetinde eski Trk inanlarnn zleri, Trk Kltrnde Karakeiler Uluslararas Bilgi leni Bildirileri, anlurfa 3 Haziran 1999, Atatrk Kltr Merkezi Yay., s.108.; smail zelik, Karakeililer, Trk Kltrnde Karakeiler Uluslararas Bilgi leni Bildirileri, anlurfa 3 Haziran 1999, Atatrk Kltr Merkezi Yay., s.54. 54 ATASE Bk.l, Svari Snf Tarihesi, Kutu No:1- 3130, Dosya No:96A, Belge No: 1-24. 55 1856 ylnda Badatda dnyaya gelmitir. 1882de Kurmay yzba olarak orduya katlm, 1901 de paa olmutur. 1908 Merutiyet ilannda 3nc Ordu Komutanlna, devamnda Rumeli Vilayeti Genel Mfettiliine atanmtr. stanbuldaki 31 Mart Vakas zerine Rumelide toplad kuvvetleri hareket ordusu dad altnda stanbula gndermi ve kendisi de 22 Nisanda stanbula gelerek komutay ele almtr. Bylece tarihimize gen Kolaas Mustafa Kemalin Hareket ordusu diye ad verdii, stanbul asilerine bastran Ordunun komutan olarak gemitir. II. Abdlhamit tahttan indirildikten sonra kamuoyunda hrriyet kahramanlarndan biri olarak n yapm, sra ile 1.2.3, nc Ordu Mfettii olmutur. 1909 ylnda Hakk Paa kabinesinde Harbiye nazr olmu, fakat ttihat ve Terakki Partisinin basks ile istifa etmek zorunda kalmtr. ttihat ve Terakki Partisinin ve Enver Beyin ( Enver Paa ) padiaha telkini ile 23 Ocak 1912 de Sadrazam olmutur. Yapmak istedii reformlar, lkenin kark durumu ve parti kavgalar yznden gerekletirememi ve 11 Haziran 1913 gn bir suikast sonucu ldrlmtr. Kabri, Hrriyet-i Ebediye Tepesindedir. Geni bilgi iin bkz Mahmut evket Paa, Mahmut evket Paa'nn Gnl, Arba Yay., stanbul 1988, s.7.

53

14

ilmi bilgileri bilmeleri konusunda eksiklikleri olduunu denetlemelerinde gren Harbiye Nazr, Fransz Ordusundaki biniciliin bir eitim kurumunda retilmesini Osmanl Ordusuna ithal etmek istemitir. Sz konusu zamana kadar biniciliin retilmesi gr hibir Osmanl devlet adamnda olmamtr. At stnde yaayan bir millet olarak Trkler, ocuk yalardan balayarak atn zerinde hnerlerini gsterdiklerinden, bu tip bir ihtiya bulunduu hi dnlmemitir. 56 Bu tarihten itibaren Trk binicilii geleneksel boyuttan modern olimpik boyuta gemitir. Olimpik branlar ile uralm, svari subaylar okuldan bu alanda eitim almlardr. Haziran aynda kurulan okul, ilk eitim dnemine ekim aynda, her svari alayndan bir yzba rtbesinde subayn kendi atyla beraber ararak balamtr. lk eitim dneminde at sknts yaandndan atlar kursiyer subaylar kendi ktalarndan getirmilerdir. Daha sonra Suriyeden at alm yapldndan bahsedilmitir. Fakat hangi tarihte at alm yapld belirtilmemitir. 57 Malzeme skntlarndan dolay bu birinci devre eitimi arlkl olarak nazari olarak gemi, amalanan binicilik ayrntl olarak retilememitir. kinci devrenin hazrlklar esnasnda cereyan eden Balkan Sava, faaliyetlerin askya alnmasna sebep olmutur. Suriyeden alnan atlar kolordulara gnderilmi, eitime gelen subaylar sadece talimnameden eitimi yapm, uygulayamamlardr. 58 Balkan Savandan sonra Svari Okulu eitim-retim faaliyetlerine kald yerden devam etmek iin disiplinli bir ekilde almaya devam etmitir. Bu dnemde okul mdr yardmclna Bnb. Mahmut atanmtr. Okul nce Orhaniyede eitim vermi sonra da Haydarpaada bulunan imendifer Taburunun

zkan Temurlenk, Trk Biniciliinin Dn ve Bugn, Baslmam Kitap almas, Ankara 2000, s.17. 57 Bu konuyla ilgili ATASE Bakanl Arivinde yaplan almada 17 Mays 1337 tarihli bir belgeye rastlanmtr. Bu belge 12 Mays 1337 tarihinde dnemin Erkan- Harbiye-i Umumiye nc ube Mdrl ve Tarih-i Askeri Encmeni Reis-i (Gnmzn Genelkurmay Bakanl ATASE Bakandr.) Kaymakam Hseyin Hsn Beyefendiye yazlm bir yazdr. Bu yazda 1911 ylnda kurulan Svari Binicilik ve Tatbikat Okulunun 1921 ylna kadar tarihesidir. Ayrntl bilgi iin bkz: Genelkurmay Bakanl ATASE Bk.l Arivi ; Kutu No:2, Dosya No:17, Belge No: 11,1-4. 58 Gs. yer.

56

15

klasna tanmtr. 59 Sava sonras dnemde Almanyadan binicilik retmeni Lavfer iki yl sreyle Svari Okulunun altrclna getirilmitir. Svari alaylarndan ikier temen atlaryla beraber arlmtr. Kursiyerler 1914 Nisan aynda balayan eitim-retim dneminden olduka istifade etmilerdir. Bahsedilen baar dnemi de Birinci Dnya Sava nedeniyle ilan edilen seferberlik sebebiyle sona ermi, okul tekrar tatil edilmitir. 60 stanbuldaki okul kapatldktan sonra, Kurtulu Savana svari yetitirmek maksadyla 19191923 yllar arasnda Ankarada Abidinpaa srtlarnda svari talimgh kurulmu, ayn dnemde Bat Cephesi Komutan smet Paann emriyle Konya Ilgnda 5nci Svari Kolordusu Kurmay Bakan Bnb. Kurtcebe (Noyan) komutasnda bir svari talimgh kurulmu temel svari ve binicilik eitimi vermitir 61 . Cumhuriyetin ilanndan sonra okul almalarna devam etmi, ayrntl olarak kinci Blmde anlatlacaktr.

1.1.4. Birinci Dnya Savanda Svari Snf:19121913 Balkan Savandan ar bir yenilgi ile klmas zerine, devletin yeni snrlarna gre ordunun yeniden tekilatlandrlmas, yeniden donatlmas ve eitimi iin Almanyadan bir uzman heyeti getirtilmitir. 1913 yl sonunda yaplan dzenlemeye gre Trk Ordusu, on kolordu ile iki bamsz tmenden oluan drt ordu olarak kurulmutur. Svari birlikleri kolordularn kuruluunda tugay seviyesindedir. Ayrca dou illerinde ordudan bamsz olarak drt airet svari tmeni ile Van Airet Svari Tugay ve bir Nizamiye Svari Alay mevcuttur. 62

erafettin albatur, Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu Bror, XX. Yl Hatras 19231943, Karaman 1943, s.21 60 ATASE, Kutu No:2, Dosya No:17, Belge No: 11,14. 61 Fahrettin Altay, stiklal Harbinde Svari Kolordusu, nsel Kitabevi, stanbul, 1949 ?, s.38.; Ali Rza lgenalp, Byk Taarruzda 11. Svari Alay Bir Svarinin Hatralar, Altn Kitaplar Matbaas, stanbul 1980, s.13.; Orgeneral Kurtcebe Noyan (1888-1951) Trkiye Cumhuriyetinin 06.06.1950-0705.1951 tarihleri arasnda Kara Kuvvetleri Komutandr. Geni bilgi ve zgemii iin bkz http://www.kkk.tsk.mil.tr/internet/01Komutanlarimiz/ozgecmis/01icerik.asp?id=37&sf=37 11 Aralk 2005 62 ATASE, Kutu No:2, Dosya No:17, Belge No: 1-1,1-4.

59

16

Birinci Dnya Sava (19141918) sresince svari tekilatnda nemli bir deiiklik olmam, dokuz cephede savam olan Trk ordusunun Svari Birliklerinden yalnz Kafkas, Filistin ve ksmen Irak cephesinde taktik alanlarda olmak zere yararlanlmtr. 63

1.1.5. Kurtulu Savanda Svari Snf:Birinci Dnya Savandan malup kan Trk Ordusu, Mondros

Mtarekesini (30 Ekim 1918) mteakip galip devletlerin basks ile kltlmek istenmitir. Ordunun mevcudu 50.000e indirilmi ve svari birlikleri tekilattan kaldrlmtr. 64 1919 Eyll ay balarnda Anadoludaki kolordunun emrinde birer svari alay kalmtr. Bunlar Konyada bulunan 12. Kolordunun emrinde 7. Svari Alay, Ankarada bulunan 20. Kolordunun emrinde 20. Svari Alay, Bandrmadan bulunan 14. Kolordunun emrinde de 14. Svari Alaydr 65 . Yunanllarn zmiri igali ve ardndan balatlan Milli Mcadele ile Trk Ordusunu iinde bulunduu bu gsz durumdan kurtarmak iin areler aranmtr. Milli Trk Ordusunun 1920deki durumu u ekildedir: cephedeki (bat, gney, dou) Ordu, sekiz kolordu halinde yirmi piyade tmeninden ibarettir. Ayrca 1920 ylnda aada belirtilen svari birlikleri takviye maksatl tekil edilip grevlendirilmitir. Bat cephesinde 3. Svari Tmeni ile Kocaelideki Edip Bey Svari Alay; Dou cephesinde 15. Svari Alay; Gney Cephesinde 1. ve 2. Svari Gruplardr. 66

Gs. Yer. Ayrntl bilgi iin bkz: Selahattin Tansel, Mondrostan Mudanyaya Kadar, C. I, MEB Yay., kinci Bask, Ankara 1977.; Ali Trkgeldi, Mondros ve Mudanya Mtarekelerinin Tarihi, Gney Yay., Ankara 1948.; A.M. amsutdinov, Mondrostan Lozana Trkiye Ulusal Kurtulu Sava Tarihi 1918-1923, ev. Ataol Behramolu, Doan Yay., stanbul 1999, s.28. 65 Genelkurmay Bakanl Harp Tarihi Dairesi, Trk stiklal Harbi, C. 2 Ksm 2, Genelkurmay Basmevi, Ankara 1965, s.13-15.; Altay, a.g.e., s.7. 66 Trk stiklal Harbi, C. 2, Ksm 2, s.16-17.; Nuri Kstkl, Milli Mcadelede Bat Cephesi Savalar ve Zaferler, Trkler, C. 16, Yeni Trkiye Yay., Ankara 2002, s.168-182.64

63

17

1921 ylnda Bat Cephesinde Yunanllarla yaplan nn Muharebelerine 1,2,3nc Svari Tmenleriyle girilmi, Ktahya-Eskiehir Muharebelerinde ise 14. Svari Tmeni, iki Svari Tugay ve bir Svari Alay dahil edilerek kuvvetlendirilmitir. 67 Trk Ordusu, 26 Austos 1922de iki ordu ile baskn tarznda taarruza gemitir. Bu taarruz ve takip harektnda Trk svarileri ve zellikle 5. Svari Kolordusu dman zerinde byk etki yapmtr. Harekta katlm olan Bat Cephesindeki svari kuvvetleri 5 tmendir. Bunlar 1, 2, 3, 14 ve mrettep tmenlerdir. 1,2 ve 14nc Tmenlerden oluan 5. Svari Kolordusu Bat Cephesinin emrinde, dier iki tmen 1. ve 2. Ordunun emrindedir. Dier cephelerde svari bakmndan nemli bir deiiklik olmamtr. 68 isyanlara kar erkez Ethemin komutas altnda 2000 civarnda svari ve piyade kark birlik, Demirci Mehmet Efe komutasnda 600 civarnda svari zeybein arptn grmekteyiz. 69

1.2. Atl SporlarOsmanl ordusunda kurulu yllarndan itibaren yaplan atl sporlar grupta toplamamz mmkndr. Bunlar: 1. Atl Hner Gsterileri 2. At Yarlar 3. Atl Oyunlardr.

ATASE Arivi ; Kutu No:1- 3130, Dosya No:96A, Belge No: 1-24. smet Grgl, Byk Taarruz, Genelkurmay Basmevi, Ankara 1992, s.55; Gs.yer. 69 Ayrntl bilgi iin Cemal Kutay, erkez Ethem Dosyas, C. 1, Boazii Yay., Drdnc Bask, stanbul 1973.68

67

18

1.2.1. Atl Hner Gsterileri:Osmanllarda Cndi szc hnerli biniciler iin kullanlan bir sfattr. Gnmz Trkesiyle binici demektir. 70 Bursaya 1359 ylnda gelen Memlk elisi beraberinde cndiler getirmitir. Cndiler Osmanllar tarafndan beeni toplamtr. Elinin lkesine dnerken brakt Cndilik kitab Trkeye evrildikten sonra Osmanllarda cndilik grlmeye balanmtr. 71 Ankara Savanda (1402) alnan yenilgiden ve Yldrm Beyazidin lmnden sonra ehzadeler taht kavgasna girimilerdir. Amasya Sancakbeyi olan elebi Mehmet, Amasyallardan ve Merzifonlulardan iki svari bl kurmutur. Blklere Amasyann bamyas mehur olduu iin Bamyaclar, Merzifonun lahanas mehur olduu iin Lahanaclar adn vermitir. 72 Bu konu hakknda ehabettin Tekindaa gre Ankara Savandan sonra svarilerin sava alanndaki roln dikkate alan Padiah I. Mehmet olu Murat Amasya Kaymakamlna tayin etmi ve iki svari bl kurmasn emretmitir. Bu iki blk Amasya ile Merzifon arasndaki dzlkte eitim yaptklar, ehzade Muradn Bamyaclarn, Padiah I. Mehmetin ise Lahanaclarn taraftar olduklarn yazmtr. 73 ehzade Mehmet elebi, kardelerini yenip padiah olabilmek iin, seri at binen kuvvetlere ihtiyac olduunu dnerek binicilie nem vermitir. Blklerin bayrak tamas adet olduundan birine krmz dierine de yeil bayrak verilmitir. Bahsedildii ekilde Mehmet elebi zamannda oluturulan bu ilk cndilerin kyafeti hakknda bir bilgi elimizde mevcut deildir. Ancak, 18. yzylda cirit konusunda belirtildii gibi

Hayrettin ztrk, Geleneksel Trk Sporlar zerine Bir Aratrma Erzurum Yresi rnei, Baslmam Master Tezi, Gazi niversitesi Salk Bilimleri Enstits, Ankara 1993, s.34.; Atalay, a.g.e. s.98. 71 Atf Kahraman, Osmanl Devletinde Spor, Kltr Bakanl Yay., Ankara 1995, s.444.; Emirolu, a.g.e., s.221.; Ferruh Diner, Akn Yaar, Osmanl Dneminde Atl Sporlar, Trkler, C. 10, Yeni Trkiye Yay., Ankara 2002, s.616-624.; Atalay, a.g.e., s.98. 72 Kahraman, a.g.e., s.445.; Emirolu, a.g.e., s.220-221. 73 Baknz M. C. ehabettin Tekinda, Osmanllarda Spor Bamyac ve Lahanac Svari Blkleri, Tarihten Sesler Aylk Tarih Mecmuas, C. 2, Say 19, Birinciterin 1944, s.11-14.

70

19

padiah huzurunda cirit oynayan cndilerin, lahanac bln yeil ve bamyac bln de krmz kadifeden elbiseler giymilerdir. 74 Cndi olmak isteyen acemi olan cndibana bavurur, Enderunda bamyac ve lahanac olarak ayrlm olan cndi koularndan birine alnr, aramba ve cumartesi gnleri cndi eitimine tabi tutulmutur. Acemi, binicilik eitimine oturu ve dizgin tutuuyla balamtr. Bu i iin at biiminde babata ad verilen ta kullanlmtr. Ata binmeyi rendikten sonra cndi, at stnde mzrak, kl, ok ve tfek kullanmak retilmitir. Acemilikten ktnda kmil, ustalanca, keskin cndi denilmitir. 75 Osmanl padiahlar iinde cndilikte en baarl olan sultan IV. Muradtr. 76 II. Mahmutun baarl olduu spor dallar arasnda binicilik de bulunmaktadr. 77 II. Mahmutun 1826da Yenieri Ocan kaldrmasndan bir sene sonra (Temmuz 1827) da cndilik kurumu kaldrlm, cndileri deiik askeri kademelere yerletirmitir. yi bir binici olan bu personele daha ziyade svarilikte komuta kademelerinde grev verilmitir. 78

1.2.2. At YarlarOsmanl Devletinde atlk tevik edilmi, at yarlar dzenlenmi, bu alanda ilk olarak Bursada 1326 ylnda programl koulara balanmtr. Yer olarak Balkl Ky ile Atlar Meydan arasndaki alan seilmitir. 79 Osmanl Devletinde atlk tevik edilmi, at yarlar dzenlenmi, bu alanda ilk olarak Bursada 1326 ylnda programl koulara balanmtr. Yer olarak Balkl Ky ile Atlar Meydan arasndaki alan seilmitir. Programl at yarlar buKahraman, a.g.e., s.445; geni bilgi iin bkz M.Mnir Aktepe, em'dani-zade Fndkl Sleyman Efendi Tarihi: Mr'it-Tevarih, stanbul niversitesi Yayn, stanbul 1976. 75 Kahraman, a.g.e., s.469-470; Emirolu, a.g.e., s.222.; Tekinda, a.g.m., s.12. 76 ztuna, Osmanl Devleti , s.349. 77 Atf Kahramanolu, Sultan II. Mahmutun Sporculuu, Trk Kltr Dergisi, C. X, Say 118, Austos 1972, c.1069. 78 Kahraman, a.g.e., s.477. 79 smail Hakk Uzunarl, Osmanl Devletinin Saray Tekilat, TTK Yay, Ankara 1945, s.488493.74

20

tarihte balamasna ramen kulbn kuruluu 1864 ylnda gereklemitir. ngiltere Jokey Kulbnn benzeri bu kurulu 1864 ylnda Dersaadet Jokey KulbCemiyeti Sipahiye adyla kurulmutur. 80 Edirnede 1675 ylnda dzenlenen enliklerde padiah huzurunda 3,4 ve 6 saatlik mukavemet koular dzenlenmitir. Sultan Abdlaziz ise bu tr yarmalar dzenleyerek halka atl sporlar zendirmitir. 81 Abdlaziz ata binmeye ehzadelii yllarndan itibaren merakl bir padiahtr. O dnemde at yarlarnda atlar gnmzde olduu gibi rklarna gre ayrlmaz, yalnz taylar iin ksa mesafeli ayr kou dzenlenmitir. Biniciler arasnda ister padiah, ister kyl olsun hibir snf fark gzetmeksizin eit haklarda yarlmtr. 82 Osmanl-Rus Harbinin yenilgiyle sonulanmas nedeniyle halk byk yas tuttuundan at yar yapmak gibi spor gsterileri ve elenceleri unutulmutur. Devlet, halkn alanlarda toplanarak at yarlar yapmalarna frsat vermemitir. stanbul iin olan bu olumsuz durum Anadoluda zellikle zmir, Balkesir, Manisa, Konya, Bursa, Amasya, Sivas, Antep, Samsun, Adana, Erzurum, Urfa, Halep, am, Badat ve Musulda yaplmasna engel olamamtr. Benzer bir etki 1912de Balkan Harbi yllarnda da grlmektedir. Sava hem devleti hem de halk at yarl asndan olumsuz etkilemitir. Ayrca Osmanl Dneminde yaplan at yar faaliyetlerinin genelde askeri kanadn giriimleriyle yapldn vurgulamaktadr. zellikle Mehterin at yarlar yaplrken de alnmas bu grn desteklemektedir. Resmi makamlarn organize ettii yarlarda mehter veya bando alm, krsal kesimin organize edip katld yarmalarda davul zurna alnd grlmtr. 83

Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, C. VII, TTK Basmevi, kinci Bask, Ankara 1977, s.113. Doan Yldz, Trk Spor Tarihi, Geliim Yay, stanbul 1979, s.13-15. 82 Kahraman, a.g.e., s.644. 83 Mehmet Trkmen, Trklerde Geleneksel Atl Sporlarn Yapl Kayna ve Bilinmeyen Yeni Boyutlar, Baslmam Doktora Tezi, Marmara niversitesi, Salk Bilimleri Enstits, stanbul 1996, s.239-240,242.81

80

21

1.2.3 Atl Oyunlar 1.2.3.1. CiritBaz yerlerde clnt ve kadal ismi de verilen cirit oyununda oyuncularn ellerinde ok, cve ya da tahme denilen, 100120 cm uzunluunda mee bir sopa vardr. lk nceleri hzla koturulan at zerinde hasmnn frlatt ciritleri isabetinden kurtulmak, onlar havada yakalamak ve yine rakibe frlatmak eklinde oynanan oyun daha sonralar belirli kurallara balanarak zaman ierisinde gelitirilmitir. 84 30 ile 50 m aras eni, 90 m ile 160 m aras boyu olan bir sahada oynanr. 85 Cirit, sahil yrelerinde grlmez, dalk kesimin sporudur, oyunun biimi oynand yer ve atlara gre isimlenir, bunlar dn ciridi, deri ciridi, ilkbahar ciridi; sarayda oynanan cirite Harhari denmitir. 86 Dolmabahe Meydan 1614 ylnda cirit oynanmas iin doldurulmu ve bu alana Cirit Meydan denmitir. 87 Cirit oynayacak iki takm halinde karlkl dizilirler. 4 kiilik takma blk, 8 kiilik takma grup, 10 kiilik takma alay denir. Ciridin eski Trklerin askeri eitiminden kaynaklandn takmlara verilen askeri tabirlerden anlalmaktadr. 88 Kanuni Sultan Sleymann oullarndan II. Beyazid, babasnn salnda taht ele geirmek veya ona yegne vrisin kendisi olduunu gstermek iin Anadoluda isyan hareketlerine girimitir. Anadoluda Trkmen airetlerinin nemli bir ksmn emri altna almtr. Bu airetlerin Beyazid ordusuna katl bir harp oyunu eklinde trenle gereklemitir. Bu oyun cirittir. 89 Ciridin askeri bir eitim olarak oynanmtr. II. Mahmut modern orduyu oluturma giriimleri esnasndabrahim Yldran, Tarihi Kaynaklar Asndan Trk Spor Kltr, Baslmam Master Tezi, Gazi niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Ankara 1986, s.94.; oyun hakknda geni bilgi iin bkz Kemal Damar, Cirit, Ata Sporu Cirit Dergisi, Erzurum Atl Spor Kulb Yay., Erzurum 1974, s.79. 85 Korkmaz Atalay, Gemiten Gnmze Geleneksel Trk Sporlar, Genlik ve Spor Genel Mdrl Yay., Ankara 2005, s.48. 86 Yldz, alarboyu Trklerde, s.79.; Mustafa etin Baydar, Osmanlda Bir Niane: Atl Cirit, Osmanl, C. 5, Yeni Trkiye Yay., s.664-671. 87 Evliya elebi, Evliya elebi Seyahatnamesi, C. IV, Dersaadet kdam Matbaas, stanbul 1928, s.123. 88 Yldz, alarboyu Trklerde, s.79. 89 Faruk Smer, Osmanl Trklerinde Spor, Resimli Tarih Mecmuas, C. 4, Say 39, Mart 1953, s.21022107.84

22

ngiliz Amiral Sir Adolphus Sladei Osmanl Ordusunda danman olarak altrmtr. Amiral, lkesine dndkten sonra hatralarn kaleme alm, eserinde ztunann aktardna gre Trk svarilerinin drtnal giderken ok ile dman vurabildiini, cirit atmada baarl olduunu, at canbaz olduklarn yazmtr. 90 Cirit, yabanc misafirlerin kabulnde, sarayda yaplan dn trenlerinde, padiahn veya devlet erknndan birinin ocuu olduunda, bazen de lm yldnmlerinde oynanmtr. 91 Cirit oynayan kiinin kin gtmemesi oyunun bata gelen kuraldr. Buna ramen zaman zaman isteyerek veya istemeyerek de olsa binicilerin ve atlarn yaraland hatta ld grlmtr. 92 Sultan II. Mahmud raan Yalsnda hicri 1231 yl Kurban Bayramnn ikinci gn miladi takvimde 2 Kasm 1816 bulunurken yaplan bayram ciridi esnasnda opur Hasan isminde bir oyuncu, Cndi ayip Aaya, gizlice kin besledii iin atndan drmtr. ayip Aa dizinden yaralanm, kurtulamayp alt ay sonra lmtr. Sultan II. Mahmut o gnden sonra ciriti yasaklamtr. 93 Svari eitimi olarak ifade ettiimiz bu geleneksel atl oyunun Kurtulu Savanda, Saruhan Cephesine katlmaya gidecek olan gnlller tarafndan da oynand Kunterin eserinde tespit edilmitir. Kunter, eserinde ayrca Bilecik, St ve Ktahya halkndan cepheye giden gnlllerin, kylerinden ayrlmadan nce cirit oynadklarna ahit olduunu yazm, eserine bununla ilgili bir tane de fotoraf koymutur. 94

Ylmaz ztuna, Trk Tarihinden , s.8485. Atalay, a.g.e., s.40-41. 92 Atf Kahraman, Osmanl Devletinde Spor, Osmanl, C. 5, Yeni Trkiye Yay., Ankara 1999, s.643-658. 93 Kahraman, a.g.e., s.505-507. 94 Halim Baki Kunter, Eski Trk Sporlar zerine Aratrmalar, Cumhuriyet Matbaas, stanbul 1938, s.50.91

90

23

1.2.3.2. Atl Top Oyunu (Polo)Bugn ok yaygn adyla bilinen polo, Trke adyla en ve edebi metinlerde daha ok kullanlan ismiyle evgan oyunu, Asyadan dnyann eitli yrelerine yaylm bir atl top oyunudur. 95 Bu oyun geni ve dz bir alanda, eit sayda iki takm halinde oynanan bir oyun olup amac ise iki veya tek kaleye, paslaarak topu sokmaktr. Trklerin yerletikleri tm yrelerde farkl isimlerle anlattklar bu spor, gnmzde maalesef yaplamamaktadr. Bu isimler en, an, evgan, bandal, ukanyon, tubuk ve tuydur. 96 Polo kelimesinin kkeni, Tibete top kelimesinin karl olan puludur. en, Ortaada slam dnyasnda yaylm ve ok rabet grmtr. Osmanl Devleti devrinde bu oyunun Edirne Saraynda ikar Kaps karsnda Tunca kysndaki meydanda oynantr. 97 en oyununu kendi milli sporlar olarak kabul eden ngilizler ise bu oyunu 1856 ylnda Hindistanda kurduklar smrge ynetimleri dneminde grmlerdir. 1871de lkelerine dnen askerler ok sevdikleri bu sporu lkelerinde uygulamaya balamlar, sonralar da bir takm kk kural deiiklikleri ile bu eski Trk milli sporunu, olimpik spor yapmay baarmlardr. 98

zbay Gven, Spor Tarihinde en, evgan, Polo, Toplumsal Tarih Dergisi, C. 6, Say 61, Ocak 1999, s.4.; Erturul Gle, Polo, Bilgi Mavirlik Yay., Ankara 1998, s.2. 96 Yldz, alarboyu Trklerde, s.54. 97 Mehmet Ali alkaner, Trklerde Polo, Atkolik Dergisi, Say 3, Ankara, Ekim 2005, s.14-15.; Gven, a.g.m., s.6.; M. atr lktar, evgan ve Gkbr, Trk Kltr Dergisi, C. 5, Say 57, 1967, s.663. 98 Yldran, a.g.e., s.65.

95

24

KNC BLM CUMHURYET ORDUSUNDA ATLI SPOR1923 ylnda kurulan Trkiye Cumhuriyeti Ordusunda atl spor faaliyetlerini incelerken dnemi iki ana blme ayrmak uygun olacaktr. Birinci blm cumhuriyetin ilanndan 1965 ylnda svari snfnn kaldrlmasna kadar olan dnem, ikinci blm ise 1965 ylndan gnmze svari snfnn yrrlkte olmad dnemdir. Svari birliklerinin tekilat yaplarn incelerken muharip grevli svari alaylarn ordulara bal alaylar eklinde olduu bilinmektedir. Konumuz olan atl sporlarn icra edilmesi maksadyla her dnem kurulu birlikler mevcuttur. almann bu blmnde bu birlikler hakknda ayrntl bilgi verilecektir.

2.1 ATLI SPORLARIN CRASI N KURULAN BRLKLER

2.1.1. Cumhuriyetin lanndan Svari Snfnn Kaldrlna Kadar Atl Spor (19231965) Svari snf iin 1911 ylnda yaplan modernleme hamlelerinden en nemlisi Svari Okuludur. Bu okulun kuruluuna kadar, Trk svari subaylarna disiplinli bir binicilik eitiminin verildii sylenemez.

2.1.1.1. Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu: 1911 ylnda kurulan okul 19121913 Balkan Savalar, 19141918 I. Dnya Sava ve 19191922 Milli Mcadele dnemi sebebiyle eitim ve retim faaliyetleri istenilen dzeye ulaamam, savan bitiminden sonra sportif olarak binicilie nem verilecei planlanmtr.

25

zmirin kurtuluundan sonra Manisa Akhisarda bir svari talimgh kurulmu, komutanlna Yzb. erafettin 99 getirilmitir. Okul 1925 ylnda stanbul Orhaniyeye tanm, mdrlne Kurtulu Savanda 1. Sv. Tm. K Alb Mehmet Ali Menk getirilmitir. 100 Okulun retmen ihtiyacn karlamak maksadyla 1925 ylnda Saumur Fransz Ulusal Binicilik Okuluna Yzb. Tahsin Yazc ve Yzb. Avni Bana gnderilmi, ayn dnemde talyan Binicilik Okuluna da Yzb. Vehbi Savaer ve tm. Avni gnderilmitir. 101 Okul 1927 ylnda Pangaltdaki Harbiyenin Hnkr Dairesine tanm, burada 1913 ylnda kurulan Sipahi Oca Kulbnden kalan tavla, kapal ve ak manejden istenen dzeyde faydalanmtr. Fransadan binicilik retmeni Bnb. Fauver getirilmitir. 102 Bnb. Fauverin, yal olmas, ayrca engel atlama ve arazi binii konularnda yetersiz olmas sebebiyle 1928 ylnda okuldan ayrlarak lkesine geri dnmtr. 103 Yksek seviye binicilik retmeni arayna giren okul, 1928 ylnda Samur Binicilik Okulu ile temasa girmi, sonu alamamtr. O dnemde Suriyede grev yapan tm. Albert Taton Trkiyede almaya gnll olmutur. 1928 ylnda greve balamtr. 104 Kendisi Saumur Ulusal Binicilik Okulunda gsterilerde grev alan bir binicidir. Sportif anlamda detayl bir bilgisi olmad ynnde eserlere rastlanmtr. Svari Okulunda alt dnemde hem kendisini, hem de Trk svari subaylarn yetitiren Taton, 1941 ylnda Albay olana dek Svari Okulunda alm, ayn zamanda Fransa Ataelii grevini de yrtmtr. 105 Bu dnemde kurs sebebiyle 19371939 yllar arasnda iki yl sre ile Fransada bulunan SaumurYzba erafettin zmirin kurtuluu esnasnda Hkmet Konana Trk Bayran ilk ekendir. Emirolu, a.g.e., s.235. 101 Svari Binicilik Tatbikat Okulu Bror, s:21; Emirolu, a.g.e., s:235; Yzb mer Vehbi Savaer kurs grd bu okul hakknda Ekim 1933 tarihinde Svari Mecmuasndaki makalesinde bahsetmitir. Ayrntl bilgi iin bkz Yzb. mer Vehbi, Spor Binicilii, Svari Mecmuas, Say 87, Ekim 1933, s.54-60. 102 Hiylmaz, a.g.e., s.149. 103 Svari Binicilik Okulu Bror, s:22; Emirolu, a.g.e., s.235; Temurlenk, Trk Biniciliinin., s.19 104 Hiylmaz, a.g.e., s.149. 105 Temurlenk, Trk Biniciliinin..., s.23, Svari Binicilik Okulu Bror, s.22; Emirolu, a.g.e., s.235.100 99

26

Ulusal Binicilik Okuluna Yzb. Ahmet Nuri Bey, Almanyada bulunan Hannover Binicilik Okuluna Yzb. Ziya Bora gnderilmitir. 106 Okul II. Dnya Sava sebebiyle 10 Mays 1941de Karamana tanm, savan sona ermesiyle 1946da Ayazaadaki tesislerine geri dnmtr. 107 Bu konu hakknda Cem Atabeyolu ile yaptmz grmede u bilgilere ulatk: Paris, Roma ve stanbul gibi tarihi kentler ak ehir ilan edilmitir. Trkiyenin savaa aktif olarak girmesi durumunda stanbul teslim olacakt. Bu sebepten dolay stanbul boaltlmtr. stanbula g eden halk Devlet cretsiz olarak Anadoluya tamtr. 108 Sava sresince Askeri bir birlik olan Svari Binicilik Okulu Karamana tanm, bar antlamasnn imzalanmasna mteakip Ayazaadaki klasna geri dnmtr. Personel kayna olarak 1931 ylndan itibaren yaplan ordu at msabakalar gsterilebilir. (E) Bnb. Selim Bahadr akr, (E) Bnb. Kemal zelik ve (E) Alb. Nebi Alsal ile yaplan grmelerde milli takma girilerinin ordu at yarmalarda aldklar parlak derece ile olduunu anlatmlardr. zelik, 1947 ylnda yaplan yarmalarda birinci olduunu, milli takma girdiini ve sonucunda Londra Olimpiyat Oyunlarna katldn ifade etmitir. 109 At kayna olarak 1928 ylna kadar yerli atlarla allmtr. tm. Albert Tatonun altrcla balad 1928 ylndan itibaren Fransadan at almlar yaplmtr. Ek-Oda ayrntl olarak hangi yl nereden at alm yapld gsterilmektedir. (E) Bnb. Kemal zelik ile yaplan grmede eyer gibi at mutabiyet malzemelerinin yapm konusunda Mercan Yokuunda bulunan Muzaffer Usta isimli saracn baarl olduu ortaya kmtr. Usta, yurt d alma gerek

106 107

Temurlenk, Trk Biniciliinin..., s.18. Temurlenk Trk Biniciliinin..., s.25. 108 Bkz: Ek-S. 109 Bkz: Ek-P, Ek-R, Ek-U.

27

duyulmayacak ekilde kaliteli eyerler yapmtr. izmesini ise Tnelde Rum bir yapmtr. 110

2.1.1.2. Uluslararas Yarmalar Grubu: Svari Okulu, 1959 ylnda Tugeneral Cevat Kulann komutanlnda Ankaraya nakledilerek, ayn yl lav edilmitir. 111 stanbul Ayazaada Uluslararas Yarma Grubu ad altnda kurulan birlik, yurt d yarmalara gidememesi sebebiyle 1960 ylnda Atl Yarmalar Grubu adn almtr. 112 1960 Roma olimpiyatlarndan sonra binicilik sporu, uzun bir duraklama dnemine girmitir. Sebep olarak 27 Maystaki askeri mdahalenin sonrasnda baz subaylarn emekliye sevk edilmesi dnlebilir. Bu dnemde Atatrkn Svarileri namna sahip Cevat Grkan ve Cevat Kula tugenerallikten, Saim Polatkan ve Eyp nc albaylktan emekliye sevk edilmitir. Trkiyede at vebas hastalnn grlmesi, ardndan Avrupa basnnda konu ile ilgili haberlerin yaylmas, sonucunda da Trk binici ve atlarnn Avrupa lkelerine alnmamas ve yabanc binicilerin ve atlarn Trkiyeye gelememesi, Trk binicilii iin olduka kt bir dnemin balangc olmutur. 113 Uluslararas Binicilik Federasyonu tarafndan Trkiyeye at girii ve Trk ekiplerinin atlarnn yarmalara girmesi yasaklanmtr. Binicilik sporunda yaanan bu durgunluk dnemi 1964 ylna dek devam etmitir. (E) Alb. Nebi Aksal, (E) Alb. nder nce ve Cem Atabeyolu ile yaplan grmelerden elde edilen bilgilere gre 1960 yllarnda at vebasnn Suriye ve Byk Adada grld basna yansmtr. Hibir orduya ait atta veya yar atnda bu virse rastlanlmamtr. Yasak 1964 ylnda kaldrlmtr. 114 ncenin belirttii dier bir husus ise 1968 ylndan itibaren yasan tekrar gndeme gelmesidir. 1991 ylna kadar Avrupa lkelerinin Trk binicilerini110 111

Bkz: Ek-R. Svari Yarma Grubu Bror, K.K. Zrhl Birlik Dairesi, s.8. 112 Atabeyolu, Trk Binicilik, s.196. 113 Temurlenk, Trk Biniciliinin..., s:31. 114 Bkz. Ek-S, Ek-T, Ek-U.

28

yarmalara kabul etmemesi ve Trkiyede dzenlenen yarmalara katlmamalar grlmektedir. Bu dnemde nc blmde grld gibi sadece Balkan ampiyonalar ve Akdeniz Oyunlar grlmektedir. 1991 ylnda bu yasak kalkm, 2000 ylnda tekrar gndeme gelmitir. 2002 ylnda ise kan muayenelerinin nceden gitmesi, eitli kontrollerin nceden yaplmas art ile izin verilmitir. 115

2.1.2. Svari Snfnn Kaldrlndan Gnmze Atl Spor Gnmzde svari snfnn kaldrld sylenemez. Ama svari snfna mensup personel yoktur. Resmi bir karar sonucu svari snf kapatlmamtr. Halen Klk Kyafet Ynetmeliinde svari snfnn yaka iareti belirtilmektedir. Bu yaka iaretini gnmzde sadece ASEM personeli kullanmaktadr. Son svari snf mensubu Kara Harp Okulu mezunu temenler 1962 mezunlardr. Daha sonraki yllarda btn svariler tank olmulardr. (E) Alb. Nebi Aksal ile yaplan grmeye gre 43. Svari Alay 27 Mays ihtilalindeki rol sebebiyle Siirte gnderilmitir. 1965 ylnda lavedilmitir. 116 Svari snfnn kaldrl olarak 1965 ylnda son svari birlii olan 43. Svari Alaynn lav dikkate alnmaktadr.

2.1.2.1.Svari Yarma Grubu Bu svari alay 1965 ylnda tekrar isim deiiklii ile Svari Yarma Grubu olmutur. Uluslararas Yarma Grubu yllarnda eitli nedenlerden dolay baarszlklarn, ismi deien yeni birlikte devam etmemesi mit edilmitir. lk i olarak yabanc altrc aranmtr. 1966 yl Temmuz aynda Alman altrc Von Zeigner ile anlalm ve Zeigner ayn yln eyll aynda greve balamtr. 117

115 116

Bkz: Ek-U. Bkz: Ek-T. 117 Temurlenk Trk Biniciliinin..., s.30-36;

29

almalar 1978 ylna kadar devam etmitir. (E) Alb. Nebi Aksal ile yaplan grmeye gre dnemin hassas siyasal olaylarndan dolay, komuta kademesi baz birlikleri lav etmeye karar vermilerdir. Bu gereke ile Svari Yarma Grubu kapatlm, Ankarada bulunan Cumhurbakanl Muhafz Alay Atl Merasim Birliine yarmac subaylardan baarl olanlar tayin edilmitir. 118 4 Temmuz 1978de Org. Kenan Evren tarafndan imzalanan bu kapanma emri ile asker binicilerimize veda edilmitir. 119 Bu yllarda yurtd temaslar ve elde edilen dereceler nc blmde ayrntl olarak verilecektir.

2.1.2.2. Cumhurbakanl Muhafz Alay Svari Birlii Cumhurbakanl Muhafz Alay, Atatrkn emriyle tm. smail Hakk Bey tarafndan 18 Temmuz 1920 tarihinde takm byklnde kurulmutur. Austos 1920de blk, 16 Ekim 1920de tabur seviyesine kmtr. 16 Ocak 1921 tarihinde kuruluuna bir svari bl ilave edilmitir. (E) Alb. nder nce ile yaplan grmeye gre ankayada konulu bulunan Muhafz Alay Svari Grubu 1961 ylnda gnmzde ASEMin bulunduu kla ve Bahelievler ynndeki dier askeri birliklerin klalarn birleiminden oluan byk bir klaya tanmtr. 1969 ylnda birlik blk seviyesine drlmtr. smi Atl Merasim Bl olmutur. 5 Svari Takml, bir takm Cumhurbakanl Kk blgesinde bulunan blk, 1971 ylnda konkur ksmnn da dhil olmasyla atl sporlarla ciddi bir ekilde ilgilenmeye balamtr. Ankaradaki trenlerde bu yllardan itibaren grlmeye balanmtr. 120 Birlik personel ihtiyacn 1978 ylna kadar Svari Yarma Grubunun at kurslar baar ile bitiren temenlerden karlamtr. Temenler Kara Harp Okulu rencilerinden seilip, Tank Okulundan sonra kurs iin Svari Yarma Grubuna118 119

Bkz: Ek-T. Atabeyolu, Trk Binicilik, s.196. 120 Bkz: Ek-U.

30

arlmtr. Kursu derece ile bitirenler Svari Yarma Grubuna dier temenler ise ihtiya orannda Muhafz Alay Svari Grubuna tayin edilmitir. Svari Yarma Grubunun lavndan sonra kurs Muhafz Alay Svari Bl tarafndan Harbiyelilere verilmitir. Mezuniyetten sonra temenler ktalarndan Muhafz Alay Svari Blnn ihtiyac orannda tayin edilmitir. (E) Alb. nder ncenin dneminde (19811993) ylsonunda mezun olacak Kara Harp Okulu son snf rencilerine trenle kurs bitirme belgeleri verilmitir. Atlar, 1975 ylna kadar Trkiyeye uzun yllar devam eden Amerika Birleik Devletleri Askeri Yardm erevesinde gelenler ile Gemlikte konulu bulunan Askeri Veterinerlik Okulu Ar Hayvan Enstitsnden temin ediliyormu. 1975 ylnda yurt dndan Ek-Oda belirtilen 13 tayl gebe ksrak ile bir aygrn yavrular gelmitir. Ayrca birlik personeli ve atlar komutanln uygun grd filmlerde grev alm, film ekimleri esnasnda len atlarn yerine yurt iinden yarma maksadyla atlar alnmtr. 121 At malzemeleri yurt ii ve yurt dndan ihale usul ile alnmaktadr. Yarma maksad dnda kullanlan normal binek eyerler Bursa blgesindeki saralara yaptrlmtr. 122

2.1.2.3. K.K. Atl Spor Eitim Merkezi Muhafz Alay Svari Birlii, isim ve kurulu deitirerek 05 Ekim 1984te, Kara Kuvvetleri Atl Spor Eitim Merkezi adn almtr. 123 (E) Alb. nder nce 1981 ylnda birliin komutanlna atanmtr. 1984 ylndaki deiikliin sebebi yaplan grmede renilmek istenmi, cevap olarak Cumhurbakanl Muhafz Alay kuruluundan o yl Muhafzgc ile beraber Svari Birlii de lav edilmitir. Komutanlkn uygun grmesi sonucu komutanlk makam albayla karlmtr.

121 122

Bkz: Ek-O. Bkz: Ek-U. 123 Temurlenk, Trk Biniciliinin..., s.39.

31

alnmtr. 124 Ankarada Zafer Bayram ve Cumhuriyet Bayram ile zmirin dman igalinden kurtuluunun anma trenlerinde grev almak maksadyla blk byklnde Atl Merasim Ktas oluturulmutur. (E) Alb. nce ile yaptmz grmede ayrca personel ihtiyacnn nasl giderildii sorulmutur. 1984 ylndan 1992 ylna kadar Harbiyelilere kurs verildii, kursu baar ile bitirenlerin ktalarndan birlie tayin edildii renilmitir. 125 1992 ylndan itibaren gnmze kadar Binicilik Temel Kursu adnda subay/astsubay kursu verilmektedir. Harbiyelik yllarnda binicilik takmnda at binen temenler ile Zrhl Birlikler Okulunda kurs gren astsubay temel kursu rencilerinden seilenler ktalarndan kursa arlmaktadr. Kursu baar ile bitirenler ASEM ve Gemlikte bulunan At retim ve Eitim Taburuna atanmaktadr. At kayna olarak Gemlik At retim ve Eitim Taburu gsterilebilir. Her yl 3 yan dolduran ortalama 10 tay ASEMe tertip edilmektedir. Ekte belirtilen yllarda yurt dndan yksek seviye yarma at alm yaplmtr. Malzeme ihtiyalar yurt ii ve yurt dndan ihalelerle alm yaparak giderilmektedir. ASEM, 1996 ylnda yaplan kadro deiiklii ile okul statsne kavumutur. Bu deiiklik ile retim Bakanl oluturulmu, Binicilik Ekip Komutanl Engel Atlama, Gnlk Yarma ve At Terbiyesi ksmlarna ayrlmtr. 1984 ylndan gnmze komutanlk yapm subaylarn listesi Ek- Ydedir.

124 125

Bkz: Ek-U. Bkz: Ek-U.

32

2.2.

Atl Sporlar: Asker, muharebede zerine den grevi beden gcyle yerine getirmektedir.

Bu sebeple gnlk faaliyet programlarnda spor ana unsurdur. Ktalarda yaplan spor faaliyetleriyle konuya balamak gerekirse, Svari Mecmuasnn 90nc saysnda bir makale dikkat ekicidir. Yazar, svari alaylarnn spor konularndan bahsederken bunlar muharebe eitimine yardmc olanlar, yardmc olmayanlar olarak ikiye ayrmtr. Yardmc olanlar konusunda bildirdii, srat koular ve uzun mesafe intikallerdir. Yardmc olmayanlar ise arazide engel atlama, at terbiyesi yarmas, uzun pistlere konulan mankenlere mzrak ve kl ile vuru ve drt eitimi, atl cirit, atl top oyunu ve atl-atsz yzmedir. 126 Sportif biniciliin amac bar zamanndan itibaren atn zerinde cesur ve atlgan bir ekilde her trl arazi koullarnda sratle karar verme ve uygulama becerisi kazandrmaktr. 127 Orduda yaplan atl sporlar iki ana balk altnda toplamamz mmkndr. Ayrm net bir ekilde yapmamz, gelenekselden moderne geii ifade etmemize yardmc olacaktr. Bahsedildii gibi 1911 ylnda alan Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu ile modern olimpik branlar Fransz disiplini ile renci subaylara aktarlmaya balanmtr. Bu tarihe kadar orduda yaplan sportif faaliyetler bir oyun havasnda ve yresel boyutta idi. Cumhuriyetin ilanndan itibaren geleneksel sporlardan sadece atl top oyununun rnei mevcuttur.

2.2.1. Geleneksel Atl Sporlar Polo oyunu ile ilgili ayrntl bilgileri ieren bir kitaba ulalmtr. Eser, Genelkurmay Bakanlnn bnyesinde bulunan Svari ubesi tarafndan 1931 ylnda yaymlanmtr. 128

Bnb. A. Suphi, Svari Alaylarnda Spor Ne Suretle Olmal ve Nasl almal, Svari Mecmuas, Say 90, Temmuz 1934, s.23-33. 127 Yzb. mer Vehbi, Spor Binicilii, Svari Mecmuas, Say 87, Kasm 1933, s.50-65. 128 Ayrntl bilgi iin bkz B.E.Rs.X.., Atl Top Oyunu, stanbul Askeri Matbaas, stanbul 1931.

126

33

Gnmzde bu oyun Avrupa lkelerindeki sporcularca 275 * 150 m boyutlarnda im alanda oynanmaktadr. Sahann iki ksa kenarna 7.3 m geniliinde kale direkleri dikilmektedir. Polo topunun arl 120130 gr ve ap 8.3 cm. dir. Polo sopasnn arl 198.5 gr, uzunluu 115135 cmdir. Kural gerei sopa daima sa elde tutulur. Oyun yedi dakika uzunluunda sekiz devreden oluur. Her devre aras dakika, drdnc devreden sonra ise be dakika ara verilmektedir. Oyun drder kiilik iki takm tarafndan oynanr. 129 (E) Alb. Nebi Aksal ile yaptmz grmede bu konu hakknda yeterli bilgi alnmtr. 1956 ylnda Muhafz Alay Svari Grubunda ata binen dnemin Pakistan Askeri Ataesi Alb. smail Han, polo takmnn kurulmas iin ilk adm atm, lkesinden gerekli malzemeleri getirtmi, takm kurup almalara balanmtr. Bahsedilen dnemlerde Ankarada konulu 43nc Svari Alaynda ata binen ngiliz Elilik Mstear Mr. Stuart alay personelinden bir polo takm kurmutur. Bir yl sonra Mr. Stuart ngiltere Kraliyet Polo Takmn Ankaraya davet etmitir. Muhafz Alay Svari Grubu, 43nc Svari Alay ve ngiltere Kraliyet Alay polo takmlar malar yapmlardr. 130 Ek-AB bu malar ile ilgili fotoraflara yer verilmitir. ki Trk takmndan oluturulan karma takm 1958 ylnda Pakistanda dzenlenen Celal Bayar Turnuvasna katlmtr. 131 (E) Alb. nder nce ile yaptmz grmede bir dnem daha cirit oynandn rendik. ankayada bulunan Muhafz Alay klasnda gnmzde tren alan olarak kullanlan im saha 1950li yllardan itibaren polo sahas olarak kullanlmtr. nce, 19691970 yllarnda Muhafz Alay Svari Grubunda bir polo takmnn tekrar kurulduunu, bu takmn 18 Temmuz tarihlerinde Muhafz Alaynn kurulu yldnm kutlamalarnda gsteri yaptn aktarmtr. 132

129

Atalay, a.g.e., s.100-104.; United States Polo Association, Rules of Outdoor Polo, Rules of d Polo, Lexington, 1990, s.1-56. 130 zbay Gven, Cumhuriyet Trkiyesinde Polo Sporunun Canlandrlmas, Toplumsal Tarih, ubat 2002, Say: 98, Cilt: 17, s.34-37.; Bkz: Ek-T. 131 Mehmet Ali alkaner, Trklerde Polo, Atkolik, Say: 3, Ekim 2005, s.15. 132 Bkz: Ek-U.

34

2.2.2. Olimpik Branlar 2.2.2.1. At Terbiyesi (Dresaj)

At terbiyesi, valyelerin, atlara savata gerekli manevralar tam olarak retebilme amalar sonucunda gelimitir. Fakat atlarn savataki yerini kaybetmesi ile gelitirilen teknikler, soylular tarafndan binicilik yeteneklerini sergilemek amacyla kullanlmtr. Kaytlara gre at terbiyesi hareketleri Antik Yunanlara kadar gitmektedir. Modern at terbiyesi, Frederico Grisonenin 1532 ylnda Napolide bir binicilik akademisi kurmas ile balamtr. 1572 ylnda kurulan spanyol Binicilik Okulu ve 1815 ylnda Fransada kurulan Saumur Binicilik Okulu tarafndan bu teknikler st seviyelere tanm ve bu okullar at terbiyesi eitim ve gsterilerinin merkezi olmulardr. Bu sayede gnmzde Franszlar hzl bir ekilde at terbiyesinde ilerleyerek bu alanda en baarl ulus olmulardr. At Terbiyesi biniciliin en temel gsteriliidir. Maksad, atn dengesi ve yumuaklnn, binicinin yardmlarna kar itaatinin sergilenmesidir. Atn yrylerindeki serbesti, hareketlerindeki ahenk, yumuaklk, sevk ve idaredeki kolaylk, atn doru vaziyetini korumasyla kendisini gsterir. Bunlar da ancak at terbiyesi hareketleriyle mmkndr. 133 At terbiyesi, binicinin ata isteini iletmek, bunu annda yapmann kendi hesabna faydal olacan ona anlatmak ve sonuta bunu ona kendi isteiyle kabul ettirmekten ibarettir. 134 Atn bahsedildii ekilde hareketleri kabul etmesi sonucunda grsel bir ziyafet ortaya kar. zleyenler dans eder gibi hareketleri ahenkle yapan at ve biniciyi izlemekten zevk alr. Ulusal federasyonlar tarafndan uluslararas kurallara uygun olarak tespit edilen esaslar dhilinde eitli at ve binici kategorilerinde icra edilen yarmalar 20 x 60 metre ebadnda, dikdrtgen eklinde ve tam anlamyla dz bir alanda yaplr.

Svari Dairesi, K.K.K. Talimat No 54-1 Svari Yarma Grubu Talimat, Genelkurmay Basm Evi, Ankara 1965, s.14-3.. 134 Svari ve Binicilik Mektebi, Binicilik Notlar, stanbul 1935, s.13.

133

35

Yarmalar en az ayr hakem tarafndan deerlendirilir. Tm yarmaclar yarmadan nce yaynlanan, kendilerine verilen izi takip ederler. zde yaplan her hata cezalandrlr. Her yarmadan sonra, her binici iin hakemler tarafndan tutulan puantaj listeleri ve genel puanlar puantrlere verilir. Puanlar gerekli katsay ile arplr(eer katsay verilmise) ve toplanr. Hatalar iin verilen ceza puanlar her hakemin listesindeki puanlardan kartlr. Toplam sonu puan, o binici iin tm hakemler tarafndan verilen puanlarn toplamdr. Bireyselde sralama toplam sonu puanlarna gre yaplr. Ekip yarmalarnda ise ekip eleman binicilerin sonu puanlarnn toplam sralamaya esas olur. Puan eitlii halinde, e puanl ekiplerden, en kt puan alm binicilerden hangisi en yksek ise o ekip o sray alr. 135 Trk Binicilik Takmnn uluslararas yarmalarn anlatld nc blmde bu dalda alnan dereceler verilecektir.

2.2.2.2. Engel Atlama (Show Jumping, Konkur Hipik) Engel atlamann kkeni, geleneksel tilki avlarna dayanr. Bu avlarda atlar itlerden, nehirlerden ve doal engellerden geerlerdi. Amerika ve ngilteredeki av merakllar, atlarnn kabiliyetlerini daha sistematik bir ekilde test etmenin yollarn aryorlard. Bu amala belli bir noktaya en ksa yoldan ulamak iin baz itlerin zerinden atlyorlar, dik yamalara trmanyorlar ve ekili tarlalardan geiyorlard. lk zamanlarda yarlar kyden kye, kuleden kuleye yaplrd, fakat daha sonra, belli bir noktadan balayp yine ayn veya yaknndaki bir noktada biten yarlar ak arazide dzenlendi. 136 Belirli bir sra dahilinde, tekli veya birka safhal, dz veya kavisli hatlara yerletirilen 1520 engelin aralarndaki mesafelerin farkl olmas, atn engeli hatasz amas iin gerekli olan hz, tempo ve adm uzunluunu salayp salayamadn belirler. Ama, parkuru hatasz ve zamannda bitirmektir. Hangi hallerde at ve135

At Terbiyesi Yarma Ynetmelii, ev. Atila Akbyk, Uluslararas Binicilik Federasyonu, Ankara 1997, s.30. 136 Yavuz Trkgenci, Atlar, Temel Binicilik Eitimi, Trk Binicilik Spor Vakf Yay., Ankara 2000, s.36.

36

binicisinin elenecei veya diskalifiye edilecei ile yarma srasnda alaca ceza veya mkfatlar ulusal ve uluslararas engel atlama yarma ynetmeliklerinde aka belirtilmitir. Uluslararas Binicilik Federasyonu engellerin maksimum genilik ve yksekliklerini kurallarla belirler. Buna gre Kudret, G ve Maharet Yarmalar veya Yksek Atlama Yarmas dnda hibir engel 1.70 m. ykseklii ve 2.00 m. genilii amamaldr. Resmi olarak kabul grm 6 eit engel vardr. Bunlar; Dik Engel 137 , Geni Engel 138 , Sulu Hendek 139 , Kombine Engeller 140 , Banket 141 , Kapal Kombine engeller 142 , Yar Kapal Kombineler ve Yar Ak Kombineler 143 dir. 144 Yarma sonrasnda bireysel sralamada en dk ceza puanna sahip yarmac birinci olur. Cezalardaki eitlik durumunda en ksa zamanda parkuru bitiren yarmac birinci olur. Eer yarmann artlarnda var ise her yarmacnn kendi atna bindii bir baraj yaplr. Tekrar eitlik olursa herhangi bir madalya iin yarmaclarn sras eit olur. Ekip yarmalarnda ise her ekibin en az ceza puanna sahip yarmacsnn ceza puanlar toplam ekibin toplam netice puanlarn verir. Birincilik iin baraj koulmas art olursa ilgili ekiplerin tm yarmac ve atlar baraja katlabilirler. Ekiplerin eitlii halinde her ekibin en iyi yarmacsnn parkur zamanlar toplamna gre sralama yaplr. nc blmde Trk Milli Takmnn uluslar aras yarmalarda ald derece verilecektir. Bu dalda alnan derecelerden de bahsedilecektir.

Atn atlaya kalkt taraftaki tm elemanlarnn ayn dey dzlemde olduu, nnde yer sr, al, ynak ve apel gibi tanzim edici bir eyin bulunmad engellerdir. 138 Atn belirli bir ykseklii ve de genilii ayn anda atlamak iin aba harcayaca biimde dzenlenmi engellerdir. 139 Ne nnde, ne ortasnda ne de arkasnda herhangi baka bir engel bulunmayan ii su dolu engellerdir. 140 Birbiri ardna iki, veya daha fazla atlay gerektiren ve her biri arasnda en az 7 m. ve en fazla 12 m. mesafe bulunan ikili, l veya daha fazla gruplu engellerdir. 141 Tepecik veya rampa eklindedir. 142 Engeli snrlayan elemanlar ancak atlamak suretiyle geilebilen engellerdir. 143 Bir taraf ak dier taraf kapal olan kombine engeller. 144 Engel Atlama Yarma Ynetmelii, ev. A. Fuat nver, Uluslararas Binicilik Federasyonu Ankara 1996, s.2428.

137

37

2.2.2.3. Gnlk Yarma (Konkur Komple, Ordu At, Ordu Hizmet At) gnlk yarma, ilk olarak svari atlarn test etmek amacyla balamtr. O dnemlerde bu atlarn uzun mesafeler kat etmesi, arazideki doal engelleri atlamas ve eitimlerde manevralar tam anlamyla yapmasna ihtiya duyulmutur. Bu amala ilk yarmalar Avrupada 1902 ylnda yaplmtr. Bu yarma, gerekten iyi bir svari veya av atna ait antrenman gstergesidir. Ayn zamanda binicinin atn arazide kullanma ve yry bilgisini gsterir. 145 Dier branlarda olduu gibi ulusal ve uluslararas federasyonlarca zorluk derecelerine gre eitli kategorilerde gerekletirilen gnlk yarma, bir binicinin ayn atla gn st ste ve birbirinden tamamen ayr olarak yapaca toplu olarak deerlendirilecei yarma eklidir. lk gn at terbiyesi, ikinci gn arazideki doal engeller zerinde yaplacak kros ve son gn yaplacak engel atlama yarmalarndan olumaktadr. Her bir gnde yaplan yarmalar kendi branlar ile ilgili ulusal veya uluslararas yarma ynetmeliklerine gre icra edilirler. At Terbiyesinde yarmaclarn hakemler tarafndan aldklar puanlar ceza puanlarna dntrlr. Arazi yarmasnda her yarmacnn engellerden ald ceza puanlar, drt blmden oluan arazi parkurunda blmlerin herhangi birinde belirli zaman amak sebebiyle alabilecei ceza puanlarna eklenir. Engel atlama yarmalarnda, her yarmacnn engellerden aldklar ceza puanlar, belirli zaman amas durumunda alabilecei ceza puanlarna eklenir. Bunlar, sonulara her gnn bitiminde at ve binicilerin sralamasn iermek zere kaydedilirler ve yaynlanrlar. En az ceza puanyla yarmay bitiren binici, birincidir. Takm yarmalarnda ise, drt yarmacyla yaran takmlarn en iyi yarmacnn sonu puanlar toplandktan sonra en dk toplam ceza puann alan takm birinci olur. nc blmde Trk Milli Takmnn uluslararas gnlk yarmalarda alnan derecelerden bahsedilecektir. Bu blmde Cumhuriyet dneminde orduda atl spor birliklerinin tarihi servenini grdk. 1911 ylnda kurulan Svari Binicilik veF. Albert Taton, Olimpiyatlarda ampiyona Yarmas, At Dergisi, Say 17,(bask yeri yok), 1936, s.5.145

38

Tatbikat Okulu, 1927 ylnda Pangaltna tanmtr. Trk svarilerini yetitirmek zere Fransadaki Saumur Binicilik Okulu ile balantya geilmi; balarda bu konuda bir sonu alnamam; yksek seviyeli binicilik retmeni sknts ekilmitir. 1928 ylnda bu okulda retmenlie balayan Albert Taton ise Svari Binicilik Okulunda uzun yllar bu grevi baaryla yrtmtr. Almanya ve Fransaya baz subaylar binicilik eitimine gnderilmitir. 1959 ylnda Ankaraya nakledilerek ayn yl lav edilen birlik, 1960 ylnda Uluslararas Yarmalar Grubu ad altnda kurulan birliin yurt dndaki yarmalara katlamamasndan dolay Atl Yarmalar Grubu adn almas zc bir durumdur. Bu ad deiikliinin nedenleri ile 19601964 yllar arasnda biniciliin bir durgunluk dnemine girmesinin nedenlerinin paralel olduu dnlebilir. nk bu dnemde 27 Mays askeri mdahalesi sonucu nemli binici general ve st rtbedeki subaylarn emekli edilmesi nedeniyle tecrbeli binicilerden altrc olarak yararlanlamamas, ayrca hibir bilimsel dayana olmayan at vebas sylentileri nedeniyle, Trk binicilerin yurt d yarmalara katlamamas zc bir durum olarak karmza kmaktadr. Ne yazk ki bu yasak 1968 ylnda tekrar gndeme gelmi ve 1991 ylna kadar devam etmitir. Svari snfnn kaldrlmas son svari birlii olan 43. Svari Alaynn lav ile gereklemitir. 1965 ylnda okul Svari Yarma Grubu adn almtr. almalar 1978 ylna kadar devam etmi, 4 Temmuz 1978de dnemin Genelkurmay Bakan Org. Kenan Evren tarafndan imzalanan emirle bu birlik de lavedilmi, baarl asker binicilerimiz Ankaraya tayin edilmi ve binicilik okulu rol stlenen son birlie veda edilmitir. Atatrkn emriyle 1920 ylnda kurulan ve ankayada konulu bulunan Cumhurbakanl Muhafz Alay Svari Birlii 1961 ylnda u anda Ankara Bahelievler semtinde gnmzde bulunan ASEMin bulunduu yere tanmtr. Muhafz Alay Svari Birliinin isim ve kurulu deitirerek 5 Ekim 1984te Kara Kuvvetleri Atl Spor Eitim Merkezi adn almtr.

39

Hedefleri Trk biniciliini yaatmak, ulusal ve uluslararas yarmalarda orduyu ve Trk ulusunu temsil etmek olan bu birliklerin, svariliin yaatlmas ve yeni nesillere intikal ettirilmesi grevini en iyi ekilde yapmaya altklar grlmektedir.

40

NC BLM

ULUSLARARASI YARIMALAR

3.1. Olimpiyatlar ncesi Hazrlk Dnemi (19231936) Bu blmde Ordu Binicilik Takmnn yurt d yarmalarda elde ettii sonulara yer verilmitir. Grld gibi cumhuriyetin ilanndan 1925 ylna kadar sportif anlamda bir faaliyet yaplamamtr. 1925 ylndan itibaren retmen ihtiyacnn karlanmas maksadyla yurt d kurslara personel gnderilmi ve altrc getirilmitir. Uluslararas Binicilik Federasyonu(FEI) 146 yesi olmayan Trkiye Binicilik Takmna, 1931 ylnda, Bulgaristandan bir yarma daveti gelmitir. Bu davet sonucu aada belirtilen kafile ile Sofyaya gidilmi, bylece ilk uluslararas temas gereklemitir. Kafile Bakan olarak Yb. Cevdet Bilgiin, Ekip efi: Yzb. Tevfik Kl, Biniciler: Yzb. mer Vehbi Savaer, Yzb. Cevat Kula, Yzb. Avni Bana, Tm. Cevat Grkan, Tm. Saim Polatkan, Tm. Cevat Resneli, Tm. Eyp nc, Tm. Selahattin Salih katlmlardr. 147 Cumhuriyet Gazetesi Olimpiyat Mecmuas, bu yarmay ilk askeri milli temas olarak duyurmutur. 148 Trk binicileri, 24 Ekim 1931 tarihlerinde gerekleen gnlk yarmalarda, ilk uluslararas temas olmasna ramen tahmin edilenden daha baarl olmulardr. Yzb. Cevat Kula ferdi sralamada Akn isimliUluslararas Binicilik Federasyonu, Belika, Danimarka, Amerika Birleik Devleti, Fransa, talya, Japonya, Norve ve svein Ulusal Binicilik Federasyonlarnn katlmyla 2425 Kasm 1921 tarihinde Fransann Paris kentinde kurulmutur. Trkiye Binicilik Federasyonu 1932 ylnda bu tekilata katlmtr. Baknz Uluslararas Binicilik Federasyonu Tz, Uluslararas Binicilik Federasyonu, Belika 1963, s.14,22. 147 Temurlenk Trk Biniciliinin., s.94. 148 Cumhuriyet Gazetesi Olimpiyat Mecmuas, 19.9.1931.146

41

atyla ncl kazandndan uluslararas bir yarmada Trk bayran eref direine ektiren ilk Trk svarisi olmutur. 149 gnlk yarmada Tm. Saim Polatkann Ksmet isimli at stn baarlar gstermi, 30 Kasm 1931 tarihli resmi yaz ile Ksmet isimli Karacabey yetitirmesi tayn, Tm. Saim Polatkan ile baarl olduu, ktisat Bakanlna Alb. Cevdet Bilgiin tarafndan bildirilmitir. Bu yaz zerine Bakan, Yar ve slah Encmenine yazy ekte sunarak, memnuniyetini ifade etmitir. 150 Trk Binicilik Takm, Trkiye Binicilik Federasyonunun Uluslararas Binicilik Federasyonuna 1932 ylnda kabul edilmi, bu tarihten sonra uluslararas btn yarmalara katlabilecek bir duruma gelmitir. 151 1932 ylnda icra edilen Fransann Nis kentinde yaplan Uluslararas Engel Atlama yarmalarna aada belirtilen kadro ile katlnmtr; Kafile Bakan Yb. Cevdet Bilgiin, altrc Albert Taton, biniciler Yzb. Tevfik Kl, Yzb. Ziya Bora, Yzb. Cevat Kula, Tm. Saim Polatkan. 152 Bu yarmalara sekiz lke katlmtr. Bu lkeler; talya, ekoslovakya, spanya, Portekiz, Hollanda, Belika, Trkiye ve Fransadr. Tm. Saim Polatkan, 17 Nisanda balayan yarmalarn ilk gn Byk Oteller dl yarmasnda Ksmet isimli Karacabey Harasnn yetitirdii Trk at ile 36 yarmac arasndan ikincilii elde etmitir. Belika Svarisi Armaan yarmasnda ayn atla nc olmutur. 153 Milletler dl takm yarmasnda Yzb. Tevfik Kl Goliat ile Yzb. Ziya Bora Aina ile, Yzb. Cevat Kula Akn ile, Tm. Saim Polatkan Ceylan ile 8 takm ierisinden 7. olmutur. 154

K.K. Atl Spor Et. Mrk, Binicilik Kaytlar 1931-1970, s:4; Temurlenk, Trk Biniciliinin., s.94-96; Hakimiyet-i Milliye, 15.10.1931.; Hakimiyet-i Milliye, 18.10.1931. 150 BCA: Dosya No: 14836, Fon Kodu: 30..10.0.0., Yer No: 145.36, M.17, 5.07.1936. 151 Hiylmaz, a.g.e., s.149. 152 K.K. Atl Spor Et. Mrk, Binicilik Kaytlar 1931-1970, s.3-4. 153 Emirolu, a.g.e., s.236; Cem Atabeyolu, Trk Binicilik Tarihi, Baslmam Kitap almas Notlar, s:61. 154 K.K. Atl Spor Et. Mrk, Binicilik Kaytlar 1931-1970, s:4; Temurlenk, Biniciliin Dn., s.9