W Co Wierzą Katolicy

WIARA KATOLICKA SERIA LUKE’A E. HARTA

Część 2:

Bóg

Rycerze Kolumba przedstawiająDedykowaną Luke’owi E. Hartowi serię

książeczek na temat podstawowych elementów wiary katolickiej

BógC Z Ę Ś Ć P I E R W S Z A , S E K C J A

D R U G A N A T E M A TW I A R Y K A T O L I C K I E J

W co wierzą katolicy?Jak są zasady kultu w Kościele katolickim?

Jak żyją katolicy?

w oparciu oKatechizm Kościoła Katolickiego

autor:Peter Kreeft

główny redaktorOjciec Juan – Diego Brunetta, O.P.

Dyrektor Katolicki Serwis InformacyjnyRada Najwyższa Rycerzy Kolumba

Tłumaczenie:O. Janusz Pyda, O.P.

Polska Prowincja Dominikanów

©2010 Rada Najwyższa Rycerzy Kolumba. Wszelkie Prawa Zastrzeżone.

Polskie Tłumaczenie Katechizmu Kościoła Katolickiego © 2002 Pallottinum Poznań.

Cytaty Pisma Świętego Zawarte w Niniejszym Dokumencie Są z Biblii Tysiąclecia©2000.

Okładka: Michelangelo Buonarroti (1475-1564), Creation of Adam. Sistine Chapel,Vatican Palace, Vatican City State. © Scala / Art Resource, New York.

Catholic Information ServiceKnights of Columbus Supreme Council

PO Box 1971New Haven CT 06521-1971

www.kofc.org/ciscis@kofc.org203-752-4267

203-752-4018 (fax)

O S E R I I :Ta książeczka jest jedną z trzydziestu książeczek

przedstawiających w sposób prosty najważniejszeelementy nauki zawartej w Katechizmie KościołaKatolickiego. Papież Jan Paweł II zlecił opracowanienowego Katechizmu, który byłby wzorcowy dlawszystkich narodów i wszystkich kultur i zatwierdził jegoopublikowanie w 1992 roku.

Książeczki, które oferujemy, nie mają zastąpićKatechizmu, ale przybliżyć czytelnikowi jego treść.Książeczki są napisane w różnym stylu: poetyckim,potocznym, zabawnym i imaginacyjnym, ale treść ich jestzawsze zgodna z nauką Kościoła.

Katolicki Serwis Informacyjny zachęca doprzeczytania przynajmniej jednej książeczki w miesiącu,by pogłębiać i dojrzewać w Wierze.

-iii-

S E K C J A I : W C O W I E R Z ĄK A T O L I C Y ( T E O L O G I A )

CZĘŚĆ 2: BÓG1. Pierwszeństwo wiary w Boga

„’Wierzę w Boga’ – to pierwsze stwierdzenie wyznaniawiary jest także najbardziej podstawowe. Cały symbol wiarymówi o Bogu, a jeśli mówi również o człowieku i o świecie,to czyni to w odniesieniu do Boga. Wszystkie artykuły Credozależą od pierwszego, tak jak wszystkie przykazania sąrozwinięciem pierwszego [„Nie będziesz miał bogów cudzychprzede mną”]. Pozostałe artykuły [wyznania wiary] pozwalająlepiej poznać Boga, tak jak On stopniowo objawiał sięludziom” (KKK 199)1.

Pismo Święte również zaczyna się w ten oto sposób: „Napoczątku, Bóg…” (Rdz 1, 1) – ponieważ cała rzeczywistośćwłaśnie tu ma swój początek; a zarówno wiara katolicka, jejPismo Święte (dane wiary), jak i wyznania wiary (czyli jejstreszczenia) – wszystkie one postępują za rzeczywistością iuczą nas żyć w rzeczywistości. To właśnie jest istotąrozsądku: życie w rzeczywistości. Taka jest również podstawaświętości, która jest najwyższym celem wiary.

Pierwszym i najbardziej podstawowym wymogiem,koniecznym do życia w rzeczywistości, jest wiara w Boga.Wiara w Boga jest pierwsza, ponieważ Bóg jest pierwszy.

-5-

1 KKK = Katechizm Kościoła Katolickiego

2. Jak człowiek może poznać Boga?Możemy poznać Boga na dwa sposoby: poprzez rozum i

poprzez wiarę; poprzez nasz naturalny ludzki umysł i poprzeznadprzyrodzone Boże Objawienie; poprzez mówienie imyślenie o Bogu oraz poprzez słuchanie Boga, który mówi donas.

3. Potrzeba Bożego ObjawieniaLudzki rozum pozostawiony sam sobie jest radykalnie

niewystarczający, gdy idzie o poznanie Boga. Jest tak,ponieważ: 1) My jesteśmy skończeni, ale Bóg jestnieskończony. Bliżej nam do psów, niż do Boga. Pies możepoznać nas bardziej adekwatnie, niż my jesteśmy w staniepoznać Boga. 2) Jesteśmy omylni. Popełniamy błędy, częstobardzo poważne. Nieomylny jest jedynie Bóg i jegoObjawienie. 3) Jesteśmy egoistyczni, skłonni do grzechu iuzależnieni od obcych bogów. Uzależnieni zaś nie myśląjasno.

Jednakże, wiedza o Bogu jest wiedzą najważniejszą zewszystkich, ponieważ Bóg jest naszym najwyższym celem,naszym przeznaczeniem, naszym szczęściem. Musimy znaćnasz prawdziwy cel i prawdziwą doń drogę. Życie bezpoznawania Boga jest jak prowadzenie samochodu bezpatrzenia na drogę. Dlatego właśnie, rozpaczliwiepotrzebujemy lepszej wiedzy o Bogu niż ta, do której możenas doprowadzić sam rozum.

4. Czysto rozumowa wiedza o BoguJednakże, nawet bez nadprzyrodzonego Bożego

Objawienia, wszyscy ludzie ze swej natury wiedzą coś oBogu. Samo Pismo Święte mówi: „wiekuista Jego potęga orazbóstwo – stają się widzialne dla umysłu przez Jego dzieła” (Rz1, 20).

-6-

I) Znamy Boga instynktownie. Dzieci i ludzie„prymitywni” z początku nigdy nie są ateistami.Nawet ateiści tacy jak Freud przyznają, iż religia jestuniwersalnym, wrodzonym instynktem (choćzakładają, iż jest ona wrodzoną iluzją).

II) Poznajemy Go również poprzez rozumowanie, kiedyzaczynamy myśleć logicznie o danych, które przynosidoświadczenie. Doświadczamy zarówno danychzewnętrznych, dotyczących wszechświata, jak idanych wewnętrznych, dotyczących nas samych.Zarówno jedne jak i drugie prowadzą nas do Boga.

1) Dane dotyczące wszechświata:a) Dostrzegamy porządek w naturze. Nigdy nie

bylibyśmy w stanie zaprojektować maszynytak doskonałej, jak wszechświat. Ten, ktozaprojektował wszechświat musi posiadaćogromną inteligencję.

b) Twórca wszechświata musi również posiadaćogromną moc. Kiedy bowiem pytamydlaczego wszechświat jako całość istnieje, tozauważamy, iż nic, co jest jego częścią, niebyłoby w stanie uczynić wszechświata jakocałości. Co w takim razie jest ową pierwsząprzyczyną? Samo istnienie wszechświatawskazuje na Stwórcę, dawcę istnienia.

c) Czas jest skończony. Czas miał swój początek.Było nim to, co współcześni fizycy nazywają„Wielkim Wybuchem” (Big Bang), kiedy tonagle cała materia zaczęła istnieć. Skoro zaśnic nie dzieje się bez odpowiedniej przyczyny,również „Wielki Wybuch” (Big Bang)wymagał kogoś, kto go wywołał.

-7-

1) Dane dotyczące nas samycha) Nasze umysły są zdolne do poznania

niezmiennych prawd – jak chociażby tego, iż„2 + 2 = 4”; czy też, że „niesprawiedliwość jestzłem”; albo, iż „nic nie może być i nie byćjednocześnie”. Gdzie dostrzegliśmy teniezmienne prawdy? Wszystko w naszymświecie jest zmienne. Same nasze umysły sązmienne. Niezmienna prawda jest jak przybyszz innego świata i z innego umysłu – wiecznegoUmysłu.

b) Nasze sumienie doświadcza absolutnegomoralnego zobowiązania do czynienia dobra, anie zła. Nawet moralni sceptycy i relatywiścinie sądzą, iż umyślne nieposłuszeństwo wobecswojego własnego sumienia jest czymśmoralnie dobrym. Zaś absolutne moralnezobowiązanie może pochodzić jedynie odabsolutnego autorytetu moralnego, a nie odjakiegokolwiek omylnego autorytetuludzkiego. Sumienie jawi się jako wewnętrznyprorok Boga.

c) Doświadczenie piękna często prowadzi doBoga bardziej bezpośrednio i intuicyjnie, niżproces argumentacji. „Skoro istnieje muzykaMozarta, musi istnieć Bóg” – albo po prostu towidzisz, albo nie.

d) Nasze pragnienie radości, tej radości, którejnigdy, nawet dzięki innym ludziom, niemożemy znaleźć na tym świecie, wskazuje nainny świat (niebo) i na inną Osobę (Boga).Każde bowiem naturalne, wrodzone i

-8-

uniwersalne pragnienie odsyła dorzeczywistości, która może je wypełnić.Rzeczywistość głodu wskazuje narzeczywistość pożywienia. To samo dotyczygłodu Boga i nieba.

e) Jeśli nie ma Boga, nie istnieje równieżostateczne uzasadnienie dla życia. Jeśli taknaprawdę pochodzimy z niczego, a umierającobracamy się w nic, to jesteśmy ostatecznieniczym. Jeśli zostaliśmy stworzeni na obrazBoży, to jesteśmy dziećmi króla. Ale jesteśmyjedynie inteligentnymi małpami, jeślizostaliśmy stworzeni na obraz King Konga.

f) Jeśli jesteśmy jedynie mułem, który powstał wwyniku przypadkowej ewolucji, to w jakisposób mogliśmy wymyśleć ideę Boga?Porównajmy tę ideę – Bytu nieskończeniedoskonałego, dobrego, mądrego,wszechmocnego, świętego, żyjącego,sprawiedliwego i wiecznego – z jakimikolwiekinnymi ideami, które kiedykolwiekwynaleźliśmy, a zobaczymy, że ta pierwszanieskończenie je przekracza. Żaden skutek niemoże być większy od swej przyczyny. Naszeumysły tak samo nie były w stanie stworzyćBoga, jak ślepy przypadek nie był w staniestworzyć naszych umysłów.

g) W końcu, nawet „zakład Pascala” pokazuje, iżwiara w Boga jest najlepszym życiowymzałożeniem, zaś ateizm najgłupszym. Nasząbowiem jedyną szansą na wygranie szczęścia

-9-

wiecznego jest wierzyć, natomiast niewiarajest naszą jedyną szansą na jego utratę.

5. Wiedza o Bogu dzięki Bożemu ObjawieniuBóg objawił o sobie znacznie więcej, niż ludzki rozum

byłby w stanie kiedykolwiek odkryć – zwłaszcza o swojejmiłości i planie zbawienia rodzaju ludzkiego. Historycznie,objawienie to miało miejsce w trzech „trynitarnych” etapach:

Jako pierwsze dokonało się wobec Izraela, Bożego„narodu wybranego”:

a) Przez ustanowienie Bożego przymierza z Izraelem.„Przymierze” jest taką relacją pomiędzy dwiemastronami, która została nawiązana w sposób wolny iobowiązuje obie strony. Najbardziej ścisłym rodzajemludzkiego przymierza jest małżeństwo, które stanowi„horyzontalny” obraz „wertykalnego”, zbawczegoprzymierza, które Bóg zawarł z nami.

b) Poprzez nadanie – w ramach przymierza – narodowiwybranemu prawa, wedle którego Izrael miał żyć.

c) Poprzez obietnicę zesłania Zbawiciela.d) Poprzez posłanie proroków, Bożych „rzeczników”.e) Poprzez czynienie dla nich cudów („znaków i słów”).f) Poprzez natchnienie nieomylnych Pism.g) Wreszcie, poprzez objawienie narodowi wybranemu

powodu dla którego Bóg się mu objawia: „Bóg miałtylko jeden powód, aby mu się objawić i wybrać gospośród wszystkich ludów, by był Jego ludem; tympowodem była Jego darmo dana miłość”2 (KKK 218,por. Pwt 7, 6-8).

-10-

2 Por. Pwt 4, 37; 7, 8; 10, 15 (numer przypisu w KKK: 20).

Drugim etapem Objawienia było Wcielenie. Podobniejak Pismo Święte jest „Słowem [objawieniem] Boga” wksiędze, tak Chrystus jest „Słowem Boga” w ciele. Chrystusjest doskonałym i pełnym objawieniem Boga (por. Kol 1, 15-20). „Chrystus, Syn Boży, który stał się człowiekiem, jestjedynym, doskonałym i ostatecznym Słowem Ojca. W Nimpowiedział On wszystko i nie będzie już innego słowa opróczNiego” (KKK 65).

Trzeci etap Objawienia rozpoczął się, gdy Chrystuswstąpił do nieba. Zesłał wówczas Ducha Świętego i zostawiłna ziemi swoje Ciało, Kościół, aby kontynuował Jego dzieło.Kościół jest mistycznym czy niewidzialnym CiałemChrystusa, a Duch Święty jest duszą Kościoła (KKK 813).Dlatego właśnie Chrystus powiedział: „Wszystko couczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych,Mnieście uczynili” (Mt 25, 40) i dlatego też, kiedy Pawełprzed swoim nawróceniem prześladował chrześcijan,Chrystus zwrócił się do niego: „dlaczego Mnieprześladujesz?” (Dz 9, 4). Kościół jest „kontynuacjąWcielenia” i z tego powodu Chrystus mówi do swoichApostołów: „Kto was słucha, Mnie słucha” (Łk 10, 16).

Bóg dał swojemu Kościołowi władzę i nieomylność,które są właściwe dla narzędzia samego Boga. Wszystkomniejsze byłoby niegodne Bożego majestatu i nieadekwatnewobec potrzeb upadłego człowieka. Kościół (czyliApostołowie) napisał Nowy Testament. Żaden skutek niemoże być większy od swej przyczyny, zatem i autorytetNowego Testamentu opiera się na autorytecie Kościoła.

-11-

6. Na ile adekwatnie możemy poznać Boga?„Samo to jest prawdziwą wiedzą o Bogu: wiedzieć, że

Bóg jest poza wszelkim poznaniem” (Święty Tomasz zAkwinu).

Cokolwiek może być poznane o Bogu, nawet przeznajwiększego teologa czy mistyka, jest czymś nieskończeniemniejszym wobec tego, czym Bóg jest.

Bóg jest „transcendentny”. Oznaczy to, iż Bóg jestzawsze większy – większy od tego, co możemy kiedykolwiekpoznać, pomyśleć czy sobie wyobrazić. Bóg przekraczawszystko w naszych myślach, dokładnie tak, jak przekraczawszystko w naszym świecie. Nie jest On jakimś pojęciem czyuczuciem wewnątrz nas, podobnie jak nie jest żadnymkamieniem czy gwiazdą na zewnątrz nas.

Miłość pojmuje Go lepiej niż wiedza, ponieważ miłośćdostosowuje się do tego, co kocha, podczas gdy wiedza musidopasować swój przedmiot do samej siebie, do ograniczeńpoznającego. Dziecko jest w stanie zrozumieć rodzica wniewielkim stopniu, ale może go w pełni kochać. Miłość możebyć wierniejsza wobec rzeczywistości niż wiedza. W tymsensie, możemy poznawać innych ludzi wyłącznie o tyle, o ilejesteśmy w stanie ich zrozumieć. Możemy ich jednak kochaćtakimi, jakimi są.

Chociaż nie możemy w pełni pojąć Boga, to jednakmiłość może Go uchwycić. Nasze umysły nie są w staniezmieścić w sobie Boga czy też Go zdefiniować, ale nasza wolamoże do Niego zmierzać i Go dotknąć. Nawet w relacjachmiędzyludzkich jest tak, iż nigdy nie możemy w pełnizrozumieć siebie nawzajem, choć możemy się w pełni kochać.

Najwyższym celem teologii jest poznać Boga właśnie wten sposób: sercem i wolą, nie zaś jedynie rozumem; „poznać”Go tak, jak poznaje się kochaną osobę, a nie jedynie jak

-12-

przyswojone pojęcie. Jeśli poznajemy Boga w ten sposób,padamy na kolana i adorujemy. Nasze kolana są naszymi„najgłębiej patrzącymi oczami”.

7. Natura BogaBóg jest nieskończony i z tego powodu nie może być

zdefiniowany. Nie znaczy to jednak, że nie ma natury. Bóg niejest „czymkolwiek”, „wszystkim w ogólności i niczym wkonkrecie”. Bóg ma charakter. Jest taki, a nie inny: jestsprawiedliwy, nie zaś nikczemny czy obojętny; mądry a niegłupi; miłosierny, nie zaś okrutny. Każdy jednak z Bożychprzymiotów jest nieskończony (nieograniczony). Bóg jestnieskończenie sprawiedliwy, nieskończenie mądry,nieskończenie miłosierny itd. Jest zatem nieskończony, co nieoznacza, że nieokreślony. Bóg jest nieskończenie samymsobą.

My zaś możemy poznać Jego charakter:a) lepiej przez wiarę, niż poprzez rozum; raczej ufającJego własnemu Objawieniu, w którym objawia samegosiebie, niż ufając naszej własnej przemyślności;b) jeszcze lepiej poprzez modlitwę, poprzez realny iosobisty kontakt z Bogiem – zarówno prywatny, jak iwspólnotowy, spontaniczny równie dobrze jakliturgiczny;c) najlepiej jednak poznajemy Boga kochając Go,czyniąc Jego wolę i będąc posłusznymi Jegoprzykazaniom, zwłaszcza zaś przykazaniu miłościwzajemnej: „(…) albowiem kto nie miłuje brata swego,którego widzi, nie może miłować Boga, którego niewidzi” (1 J 4, 20).Możemy poznać coś z natury czy też charakteru Boga

wnioskując z nas samych, z naszych najgłębszych pragnień.

-13-

Bóg jest naszą największą radością. Bóg jest tym, któregoobecność da nam nieskończoną, niewyobrażalną, nigdy nienużącą się ekstazę. Kim zatem Bóg musi być, aby to sprawić?Morzem nieskończonego piękna, światłem nieskończonegorozumienia, sercem nieskończonej miłości. I jednocześniekimś większym, zawsze kimś większym, nieskończeniewiększym, kogo „ani oko nie widziało, ani ucho nie słyszało,ani serce człowieka nie zdołało pojąć” (1 Kor 2, 9).

8. Przymioty Boże 1) Bóg jest jeden (por. Pwt 6, 4). Oznacza to: a) że Bógjest jedyny, istnieje zatem tylko jeden Bóg; oraz że: b)Bóg jest prosty, niezłożony z żadnych części. Jest trzemaOsobami, ale nie składa się z trzech części. Trójca OsóbBoskich nie neguje ich jedności. Owa jedność Trójcy,której Osoby Boskie w sposób wolny chcą ze względu naIch wzajemną miłość, ma w sobie więcej, a nie mniejjedności, niż zwykła, „arytmetycznie rozumiana”jedność którejkolwiek z Osób.2) Bóg jest dobry. Oznacza to, iż: a) jest doskonały,czyli „jakikolwiek jest, to lepiej aby był, niż aby Go niebyło” (święty Anzelm). Oznacza to także, iż: b) Bóg jestprawy: sprawiedliwy, święty, uczciwy, moralny. Prawomoralne, które nam dał, odbija Jego własną naturę:„Bądźcie świętymi, ponieważ Ja jestem święty” (Kpł 11,44). To właśnie jest powodem, dla którego podstawowezasady moralne są dla rodzaju ludzkiego absolutne iniezmienne: wszyscy bowiem ludzie zmierzają dowywyższenia ku naturze Boga, na obraz któregozostaliśmy też stworzeni (Rdz 1, 27).3) Bóg jest zarazem miłosierny i sprawiedliwy. Myzazwyczaj jesteśmy albo miłosierni, albo sprawiedliwi.

-14-

Bóg jest jednocześnie i zarazem miłosierny isprawiedliwy. To dlatego Ojciec posłał swego Syna, abyumarł za nas i ocalił nas od słusznej kary, należnej zanasze grzechy: ponieważ Bóg musi być jednocześniesprawiedliwy i miłosierny. Na krzyżu Chrystusowizostała wymierzona sprawiedliwość, my zaśotrzymaliśmy miłosierdzie. 4) „Bóg jest miłością” (1 J 4, 8). Miłość (miłośćbliźniego) jest najpełniejszym sensem „dobroci” wobecinnych osób. Samo-udzielająca się miłość jest tym, czymw swej istocie Bóg jest. Dlatego też, samo-udzielająca sięmiłość motywuje wszystko, co Bóg czyni: stworzenie,odkupienie oraz jego opatrznościową opiekę nad naszymżyciem, włącznie z Jego przyzwoleniem na to, abyśmydoznawali zła (cierpienia) dla naszego większego dobra,a nawet z Bożym przyzwoleniem na to, abyśmypopełniali zło (grzech), ze względu na Jego szacunek dlanaszej wolnej woli. Jednakże, ani to zło któregodoświadczamy, ani to które sami czynimy, nie podważaprawdy o Bożej dobroci i miłości.5) Bóg jest wszechwiedzący: wszystko wie i wszystkorozumie. Każdy nasz włos jest przez Niego policzony(Mt 10, 30).6) Bóg jest wszechmogący (wszystko jest dlańmożliwe). On, który stworzył wszystko z niczego, jestrzeczywiście w stanie uczynić każdą rzecz: „Dla Bogawszystko jest możliwe” (Mt 19, 26).Jeśli rozważymy trzy ostatnie atrybuty razem – wszech-

miłość, wszech-wiedzę i wszech-moc Boga – zobaczymy, iż zkonieczności jest prawdziwe to, co Biblia w wersji KrólaJakuba ujmuje następującymi słowami: „wszystko przyczyniasię dla dobra tych, którzy kochają Boga” (Rz 8, 28). Nie ma

-15-

bowiem żadnego ograniczenia dla Bożej miłości i dobrociwobec nas; ani dla Jego mądrości, która objawia się w wiedzyo tym, co jest dla nas naprawdę najlepsze; ani dla Bożej mocy,mogącej wpłynąć na każdy szczegół naszego życia – a wrzeczy samej, na każdy atom we wszechświecie – tak, aby byłśrodkiem prowadzącym do wyznaczonego celu.

9. Boża transcendencja i immanencjaBóg jest transcendentny. Nie jest częścią wszechświata,

jak pogańscy bogowie, którzy ponoć zamieszkiwali niebo czyziemię. Bóg nie jest także częścią naszej osobowości, jak bógnowożytnych humanistów, który nie jest niczym więcej, niżwszelkim dobrem, które znajduje się w człowieku, albozbiorem ideałów wyznawanych przez ducha ludzkiego. Bógjest zawsze kimś większym – większym niż całe Jegostworzenie i większym od tego, co wszystkie stworzoneumysły mogłyby wymyśleć.

„Transcendentny” znaczy „większy”, nie zaś„nieobecny”. Bóg jest immanentny (obecny) dokładnie wtakim samym stopniu, w jakim jest transcendentny. Ściślejrzecz biorąc, Bóg jest wszechobecny. Jest On „wyższy odmojej wysokości i głębszy od mojej głębi”3 (KKK 300). Nieodwrócił się od nas po tym, jak nas stworzył, jak rodzicporzucający swe dziecko – taki jest Bógosiemnastowiecznego, oświeceniowego deizmu, nie zaś BógBiblii.

Z tego właśnie powodu, podstawowym ćwiczeniem wmiłości i rozsądku (czyli życiu w rzeczywistości) jest to, cobrat Lawrence nazwał „praktykowaniem obecności Bożej” –ponieważ Bóg jest zawsze obecny, tu i teraz.

-16-

3 Św. Augustyn, Confessiones, III, 6, 11 (nr przyp. w KKK: 135).

10. Imię Boga„Bóg ma imię; nie jest jakąś anonimową siłą” (KKK

203).Człowiek nadawał Bogu wiele imion, ale raz jeden Bóg

przemówił do człowieka pod swym własnym, prawdziwymimieniem. Ponad wszystkimi wymyślonymi przez człowiekaimionami jest imię objawione przez Boga Mojżeszowi, przezMojżesza zaś Izraelowi, a przez lud Izraela – całemu światu.Tym imieniem jest „JA JESTEM” (YAHWEH po hebrajsku) –imię tak święte, iż żaden Żyd nie ma prawa Go wymawiać.Zaimek „ja” funkcjonuje bowiem jako imię zupełniewyjątkowe, które w sposób właściwy może być użyte jedynieprzez osobę mówiącą o samej sobie. Jesus był atakowany iostatecznie stracony za używanie tego imienia (J 8, 58), zaroszczenie sobie pretensji do noszenia tego właśnie imienia,czyli za roszczenie sobie pretensji do bycia Bogiem.

1) Imię „Ja jestem” oznacza:2) Bożą rzeczywistość: „Ja jestem”.3) Bożą jedność: „Ja” jest imieniem tylko jednego.4) Bożą jedyność: Bóg nie jest po prostu jednymspośród różnorakich bytów, ale jest Bytem Absolutnym.Nie jest jakimś bytem, jakimś skończonym bytem, alenieograniczonym Bytem samym w sobie.5) Bożą osobowość: „Ja” oznacza samoświadomość,którą może posiadać jedynie osoba. To właśnie odróżniaw sposób zasadniczy człowieka, którego Bóg stworzył naswój obraz, od zwierząt.6) Bożą „wieczność”: On jest obecny („JESTEM”), niejest przeszłością ani przyszłością. Boży sposób istnienianie jest ograniczony przez czas, tak jak jest ograniczonyprzez czas nasz sposób istnienia. Nic, co odnosi się doBoga, nie jest martwe, tak jak martwa jest przeszłość, ani

-17-

też nie jest niedokonane, tak jak niedokonana jestprzyszłość. Bóg nie jest tym, „co było raz, ale czegowięcej nie będzie”, ani tym „co będzie, ale czego jeszczenie ma”. Bóg jest obecny w każdym czasie i każdy czasjest dlań teraźniejszością.Bożą tajemnicę: Bóg nie mówi nam, kim jest, ale

powiada po prostu: „JESTEM KTÓRY JESTEM”. Hebrajskiczasownik można również tłumaczyć jako: „BĘDĘ TYMCZYM BĘDĘ”. Bóg Biblii zawsze zaskakuje człowiekazamiast dopasowywać się do naszych małych oczekiwań.Kościół, podobnie jak Biblia, nie wkłada nam Boga doszufladki, nawet takiej zbudowanej ze słów czy formuł.Kościół wie, że Bóg nie jest kimś, kto stoi czy siedzinieruchomo po to, byśmy mogli zrobić mu zdjęcie. Kościół,tak jak Biblia, uczy nas: a) czym Bóg nie jest, poprzezodrzucanie herezji i bożków; oraz b) do czego Bóg jestpodobny, poprzez użycie przypowieści i analogii.

Na marginesie, trzeba jednak zaznaczyć, że nawetprzypowieści i analogie nie mówią nam, że Bóg jest podobnydo rzeczy, które możemy zrozumieć, ale że te rzeczy są trochępodobne do Boga. Bóg nie jest do niczego podobny: „doczego możesz mnie porównać?”. Wszystko jednak jest w jakiśsposób podobne do Boga, ponieważ wszystko przezeń zostałostworzone.

Kiedy Kościół mówi o Bogu, nie pretenduje doposiadania wiedzy czy mówienia o tym, czym Bóg jest; niepretenduje do definiowania Jego natury. Zamiast definiowaćBoga, Kościół przedstawia Boga, czy też raczej pokazuje Gonam takim, jakim On przedstawia samego siebie, przedewszystkim w Chrystusie. Gdyż, jak powiedział Chrystus, „KtoMnie widzi, widzi także i Ojca” (J 14, 9).

-18-

11. Bóg jako OjciecSpośród wszystkich imion Boga które odwołują się do

ludzkich określeń, pierwszeństwo przysługuje określeniu:„Ojciec”. Jezus zawsze używał tego imienia, a my niemożemy poprawiać Jezusowej teologii! Uzurpowanie sobieprawa poprawiania Chrystusa, na przykład poprzez użyciemodniejszego, „genderowego” i mniej patriarchalnegoterminu niż „ojciec”, jest uzurpowaniem sobie znaczniewiększych praw, niż kiedykolwiek ośmieliłby się sobieprzypisać jakikolwiek prorok czy święty. Jak stwierdził C.S.Lewis „Chrześcijanie wierzą, że Bóg sam nauczył nas, jak onim mówić”.

„Określając Boga imieniem ‘Ojciec’, język wiarywskazuje przede wszystkim na dwa aspekty: że Bóg jestpierwszym początkiem wszystkiego i transcendentnymautorytetem oraz że równocześnie jest dobrocią i miłującątroską obejmującą wszystkie swoje dzieci. Ta ojcowskatkliwość Boga może być wyrażona w obrazie macierzyństwa4,który jeszcze bardziej uwydatnia immanencję Boga, czylibliskość między Bogiem a stworzeniem. Język wiary czerpiewięc z ludzkiego doświadczenia rodziców, którzy w pewiensposób są dla człowieka pierwszymi przedstawicielami Boga.Jednak doświadczenie to mówi także, że rodzice ziemscy sąomylni i że mogą zdeformować oblicze ojcostwa imacierzyństwa. Należy więc przypomnieć, że Bóg przekraczarozróżnienie płci. Nie jest ani mężczyzną, ani kobietą, jestBogiem” (KKK 239).

Nazwa „Bóg” może być użyta i w odniesieniu do OsobyOjca, pierwszej Osoby Trójcy Świętej, i w odniesieniu do bytuboskiego czy też substancji, która w pełni wyraża się we

-19-

4 Por. Iz 66, 13; Ps 131, 2 (nr przyp. w KKK: 42).

wszystkich trzech Osobach Trójcy Świętej. Dlatego właśnie,Jezus jest zarówno „Synem Bożym” jak i „Bogiem”. Zarównozwracał się do swojego Ojca używając określenia „Bóg”, jak iprzyjął cześć, którą oddał mu św. Tomasz Apostoł słowami:„Pan mój i Bóg mój” (J 20, 28-29).

12. Uzasadnienie doktryny o Trójcy ŚwiętejDoktryna o Trójcy Świętej jest podstawową doktryną

chrześcijaństwa, w której odsłania się najwyższa prawda,natura najbardziej fundamentalnej rzeczywistości, naturaBoga (przy czym, doktryna ta nie definiuje Boga, aleprawdziwie Go odsłania). Inne tajemnice wiary mówią nam otym, co Bóg uczynił w czasie (tajemnica Stworzenia,Wcielenia, Zmartwychwstania). Natomiast tajemnica TrójcyŚwiętej mówi nam, czym Bóg jest w wieczności.

Dlaczego chrześcijanie wyznają doktrynę trynitarną,mówiącą o tym, iż Bóg jest w trzech Osobach, a nie tylko wjednej? Doktryna ta brzmi dziwnie, nawet szokująco, i tonawet po uwzględnieniu wyjaśnienia, iż nie chodzi tu o trzechBogów, ani o trzy części Boga.

Nie powinniśmy być zdziwieni tym, iż prawdziwy Bógnas dziwi. Nawet stworzona rzeczywistość przekracza naszewyobrażenia – jak jest to chociażby w przypadkuEinsteinowskiej teorii względności. Prawdę powiedziawszy,uzasadnienie doktryny Trójcy Świętej jest podobne douzasadnienia Einsteinowskiej teorii względności czy innychdobrych teorii naukowych: teoria taka tłumaczy wszystkiedane. Nauka teologiczna kształtuje się w sposób podobny doinnych nauk, czyli wychodząc od danych i od potrzeby ichzrozumienia. Kościół stopniowo definiował doktrynę TrójcyŚwiętej na pierwszych sześciu soborach ekumenicznych po to,aby wyjaśnić dane Pisma Świętego. Teologia posiada inne

-20-

dane niż te, które są w dyspozycji innych nauk, działa jednakna tej samej zasadzie: dane kontrolują teorię, ale nie viceversa.

Danymi dla chrześcijańskiej teologii jest przedewszystkim sam Jezus Chrystus. Z jednej strony, nazywał OnBoga swym Ojcem, modlił się do Niego, kochał Go, głosiłJego naukę i był posłuszny Jego woli. Z drugiej jednak strony,Jezus utrzymywał, iż stanowi jedno z Ojcem, iż jest Murówny. Obiecał również posłać Ducha Świętego. DanymiPisma Świętego z których Kościół wywodzi doktrynętrynitarną, są przede wszystkim następujące dane:

1) to, iż istnieje tylko jeden Bóg (Pwt 6, 4);2) to, iż Ojciec jest Bogiem (J 5, 18);3) to, iż Syn jest Bogiem (J 8, 58);4) to, iż Duch Święty jest Bogiem (Mt 28, 19).Istnieją również historyczne dane: postępujące

objawianie przez Boga samego siebie, na początku jakotranscendentnego Stwórcy „poza” nami, następnie jakowcielonego Zbawiciela, który jest „z” nami i, wreszcie, jakoDucha zamieszkującego „w” nas. Powodem dla takiegopostępującego procesu Objawienia – najpierw Ojca (w StarymTestamencie), później Syna (w Ewangeliach) i wreszcieDucha Świętego (w Dziejach Apostolskich i historii Kościoła)– jest miłość, będąca zarówno najgłębszą istotą Boga (1 J 4,18), jak i celem oraz motywem dla których Bóg objawia sięczłowiekowi. Dla miłości zaś zawsze celem jest większabliskość, większe zjednoczenie z kochanym. Toteż etapyBożego samoobjawienia są jednocześnie etapami Jego corazwiększej bliskości z człowiekiem (od „poza”, poprzez „z”, ażdo „w”).

Katechizm wyjaśnia to w następujący sposób: „(…)miłość jest samą istotą Boga. Posyłając w pełni czasów

-21-

swojego jedynego Syna i Ducha miłości, Bóg objawia swojąnajbardziej wewnętrzną tajemnicę5: jest wieczną wymianąmiłości – Ojcem, Synem i Duchem Świętym, a nasprzeznaczył do udziału w tej wymianie” (KKK 221).

13. Trójca Święta i miłośćRacją, dla której Bóg jest Trójcą jest fakt, iż Bóg jest

miłością. Miłość zakłada dwoistość, w zasadzie wręcztroistość: kochającego, kochanego i samego aktu czy teżrelacji miłości pomiędzy nimi. Bóg jest Trójcą, ponieważ Bógjest samą miłością, w całej jej złożoności.

Doktryna o Trójcy Świętej ma dla naszego życianajbardziej konkretne i praktyczne konsekwencje, jakie tylkomożna sobie wyobrazić. Ponieważ Bóg jest Trójcą, Bóg jestmiłością. Ponieważ Bóg jest miłością, miłość jest najwyższąwartością. Ponieważ miłość jest najwyższą wartością, tostanowi także sens naszego życia, gdyż zostaliśmy stworzenina obraz Boży. Fakt, iż Bóg jest Trójcą jest powodem, dlaktórego miłość jest sensem życia i jednocześnie powodem, dlaktórego nic nie może nas uszczęśliwić tak jak miłość – jest towpisane w naszą naturę. Jesteśmy zaś szczęśliwi tylkowówczas, gdy przestajemy próbować być tym, czym niejesteśmy. Koty nie są szczęśliwe żyjąc jak psy, a święci nie sąszczęśliwi żyjąc jak grzesznicy.

Doktryna o Trójcy Świętej mówi nam również o naturzemiłości. Miłość jest altruistyczna, nie egoistyczna. Bóg sam wsobie jest miłością innych, ponieważ Bóg ma inność w swoimwnętrzu – jest więcej niż jedną Osobą.

Papież Jan Paweł II powiada: „Bóg w swej najgłębszejtajemnicy nie jest samotnością, ale rodziną, ponieważ ma On

-22-

5 Por. 1 Kor 2, 7-16; Ef 3, 9-12 (nr przyp. w KKK: 27).

w sobie ojcostwo, synostwo i istotę rodziny, którą jestmiłość”. Doktryna trynitarna oznacza, iż rodzina nie jestjedynie ludzkim zjawiskiem biologicznym czysocjologicznym, ale zostaje podniesiona na poziom naturyBoga.

Stereotypowy podział na „liberalny” akcent kładziony namiłość i „konserwatywny” nacisk kładziony na dogmatkompletnie załamuje się w obliczu doktryny o Trójcy Świętej.Ponieważ to właśnie tu jest zawarty najważniejszy dogmat(Trójca Święta), który jednocześnie jest prawdziwymfundamentem dla miłości jako najwyższej wartości. Możnanieomal powiedzieć, iż sam Bóg jest jednocześnie„skostniałym konserwatystą” (jako Trójca Święta w swejniezmiennej naturze) i „liberałem o krwawiącym, miękkimsercu” (ukrzyżowanie objawiło najgłębszą tajemnicę Jegoserca).

14. Trójca Święta i ludzki umysłDoktryna trynitarna przekracza ludzki rozum, ale nie stoi

z nim w sprzeczności.Ludzki rozum sam z siebie, bez pomocy Bożego

objawienia, nigdy nie byłby w stanie odkryć prawdy o TrójcyŚwiętej. Nie będzie również nigdy w stanie w pełni jej pojąćani też udowodnić.

Jednakże, rozum nie może również obalić prawdy oTrójcy Świętej. Nie jest ona logicznie sprzeczna sama w sobie.Mówi bowiem, iż Bóg jest jeden co do natury, ale troisty co doOsób. Nie twierdzi zaś, że Bóg jest jednocześnie jedną osobąi trzema osobami, albo że jest jednocześnie jedną naturą itrzema naturami. Takie właśnie stwierdzenia byłybybezsensownymi sprzecznościami samymi w sobie.

-23-

„Osoby Boskie nie dzielą między siebie jedynej Boskości[tak jak trojaczki dzielą między siebie człowieczeństwo], alekażda z nich jest całym Bogiem. (…) ‘Każda z trzech Osóbjest tą rzeczywistością, to znaczy substancją, istotą, lub naturąBożą’6 ” (KKK 253).

„Kościół (…) wyznaje: ‘Jeden jest Bóg i Ojciec, odktórego wszystko pochodzi; jeden Pan Jezus Chrystus, dlaktórego jest wszystko; jeden Duch Święty w którym jestwszystko’7 ” (KKK 258).

15. Alternatywy wobec Boga Bóg jest najwyższą rzeczywistością. Jakie są

podstawowe błędy dotyczące najwyższej rzeczywistości?Jakie są alternatywy wobec prawdziwego Boga?

Przy czym, ludzie, którzy hołdują tym błędomoczywiście mogą być dobrymi i szczerymi ludźmi. Nie możeto jednak sprawić, że ich błąd stanie się prawdą, podobnie jakwiny tych, którzy wierzą w coś prawdziwego, nie mogąobrócić prawdy w fałsz.

Przede wszystkim, można być agnostykiem i twierdzić,że nie można niczego wiedzieć o Bogu, ani w nic dotyczącegoBoga wierzyć (słowo „agnostycyzm” składa się z dwóchczęści, przedrostka przeczącego „a” i słowa „gnostycyzm”,których połączenie w starożytnej grece oznacza „nie-wiedzę”).

Istotnym problemem w byciu agnostykiem jest problemśmierci. Chrześcijaństwo to „oświadczyny” Boga wobecduszy ludzkiej. Ateistyczną odpowiedzią na te oświadczyny

-24-

6 Sobór Laterański IV (1215): DS 804 (nr przyp. w KKK: 67).7 Sobór Konstantynopolitański II (553): DS 421 (nr przyp. w KKK: 81).

jest „nie”, chrześcijańską – „tak”, a agnostyczną – „nie wiem”.Jednakże, w chwili śmierci „nie wiem” zmienia się w „nie”.

Po drugie, można być ateistą i wierzyć, iż w ogóle nie maBoga (słówko theos w starożytnej grece znaczy „Bóg”)

Mniej niż jeden procent wszystkich ludzi, którzykiedykolwiek żyli na świecie było ateistami. Być ateistąoznacza zatem konieczność bycia elitarystą i wiary w to, iż wcentrum życia ponad dziewięćdziesięciu dziewięciu procentludzi w ciągu całej historii ludzkości nie było nic innego niżfantazja i iluzja (nota bene, do niedawna bardzo mało kobietbyło ateistkami).

Po trzecie, można być politeistą i wierzyć w wielubogów, jak miało to miejsce w przypadku większościstarożytnych pogan (słówko poli w starożytnej grece oznacza„wiele, wielu”). Bardzo nieliczni ludzie są dziś politeistami.

Po czwarte, można być panteistą (słówko pan wstarożytnej grece oznacza „wszystko”) i wierzyć, że Bóg jestwszystkim a wszystko albo jest samym Bogiem, albo częściączy jakimś aspektem Boga.

Panteizm jest błędem odwrotnym niż ateizm. Podczasgdy ten drugi zaprzecza istnieniu jakiegokolwiek Bogaoddzielonego od świata, panteizm zaprzecza istnieniujakiegokolwiek świata oddzielonego od Boga. Ateizm odrzucaStwórcę, zaś panteizm odrzuca stworzenie. Większość formhinduizmu oraz religii typu New Age jest panteistycznych.

Po piąte, można być deistą. Deizm jest kolejnym błędemodwrotnym wobec panteizmu. Deizm zaprzecza Bożejimmanencji (obecności), podczas gdy panteizm odrzuca Bożątranscendencję. Deizm rozwinął się w osiemnastym wiekujako próba zachowania prawdy o Bogu jako stworzycieluwszechświata, ale jednocześnie odmówienia Mujakiejkolwiek aktywnej roli w tym wszechświecie, zwłaszcza

-25-

takiej jak działanie cudów, co do których deiści byli błędnieprzekonani, iż zostały obalone przez nowożytną naukę.

Po szóste, można być teistą. Żydzi, chrześcijanie imuzułmanie są teistami. Teiści wierzą w jednego Boga, któryjest zarówno immanentny, jak i transcendentny; Boga, któryjest stworzycielem świata i człowieka.

Żydzi i muzułmanie (unitarianie) są teistamiunitariańskimi – wierzą, iż ów jedyny Bóg jest tylko jednąOsobą.

Chrześcijanie są teistami trynitarnymi – wierzą, iż jestjeden Bóg, „ (…) trzy Osoby, ale jedna istota, jednasubstancja, czyli natura, całkowicie prosta”8 (KKK 202).

Dwie najbardziej charakterystyczne doktrynychrześcijaństwa, dwie sprawy, w które wierzą wszyscyortodoksyjni chrześcijanie i nikt więcej, to Trójca Święta iWcielenie. Wcielenie oznacza, iż jedna z trzech Osób – Syn –stała się człowiekiem, pozostając jednocześnie Bogiem, czyliJezus jest zarówno Bogiem jak i człowiekiem. W ten właśniesposób, Wcielenie i Trójca Święta łączą się ze sobą.

Żydzi, chrześcijanie i muzułmanie wierzą w tego samegoBoga. Bóg wedle wszystkich tych trzech religii posiada takiesame przymioty, ponieważ chrześcijanie i muzułmanie czerpiąwiedzę o Bogu z tego samego źródła – Objawienia Bogadanego Żydom, a rozpoczynającego się od Abrahama. Trzyreligie monoteistyczne zgadzają się co do: 1) jedyności Bogai 2) natury Boga, ale nie zgadzają się co do 3) Osób Boskich,ponieważ nie zgadzają się co do Chrystusa. Żydzi imuzułmanie nie wierzą w Trójcę Świętą, ponieważ nie wierząwe Wcielenie. Chrześcijanie wierzą w Trójcę Świętą,ponieważ wierzą we Wcielenie.

-26-

8 Sobór Laterański IV (1215): DS 800 (nr przyp. w KKK: 6).