część i : model badań przesiewowych: mowy ... finalny mzppp akademia... · 1 z. tarkowski,...
TRANSCRIPT
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
1
Cz I : Model bada przesiewowych: mowy, funkcjonowania
poznawczego i spoecznego dzieci trzyletnich
1.Raport z bada przesiewowych przeprowadzonych w ramach projektu
Akademia Kariery
Badania przesiewowe stanowiy pierwszy etap realizacji projektu Akademia
Kariery. Prowadzone byy w miesicach: luty, marzec 2012 roku. Wykonywao je 29
specjalistw, zatrudnionych w projekcie Akademia Kariery - 12 logopedw, 9 pedagogw,
8 psychologw. Badania miay form indywidualn. Poprzedzia je kampania promocyjna
Projektu.
Cel bada, badani, metoda
Celem bada bya ocena rozwoju dzieci trzyletnich z Kielc (przesiewowe badania
psychologiczno-pedagogiczne), w tym ocena poziomu rozwoju mowy (przesiewowe badania
logopedyczne). Przyjta koncepcja bada przesiewowych zakadaa, e kade z badanych
dzieci objte bdzie przesiewow diagnoz logopedyczn i psychologiczno-pedagogiczn.
Wyniki bada stay si podstaw rekrutacji dzieci do Projektu.
Badaniami przesiewowymi objto 1253 dzieci w wieku: od 3,0 do 3,11 lat. W grupie
badanych znalazo si 638 (51%) dziewczynek i 615 chopcw (49%) (ryc.1).
Rycina 1. Oglna liczba dzieci objtych badaniami przesiewowymi
Zgodnie z zaoeniami Projektu, badania przesiewowe prowadzono w kieleckich
przedszkolach samorzdowych i prywatnych, a dzieci nie objte wychowaniem
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
2
przedszkolnym mogy by zgoszone na badania przez rodzicw. 1211 (96,6%) badanych
byy to dzieci z 33 przedszkoli samorzdowych, 18 (1,4%) - z przedszkoli prywatnych, 24
(1,9%) dzieci nie objte wychowaniem przedszkolnym (ryc.2).
Rycina 2. Dzieci objte badaniami przesiewowymi w rozbiciu na placwki, do ktrych uczszczaj (N=1253)
W grupie 1211 badanych, uczszczajcych do przedszkoli samorzdowych, znalazo si 620
dziewczynek i 591chopcw. Wrd badanych, rekrutujcych si z przedszkoli prywatnych,
byo 10 dziewczynek i 8 chopcw, ze zgosze rodzicw 8 dziewczynek i 16 chopcw
Rycina 3. Dzieci objte badaniami przesiewowymi w grupach pci i placwek do ktrych uczszczaj
(ryc.3).
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
3
Ocen poziomu rozwoju mowy dzieci przeprowadzono przy uyciu Przesiewowego
Testu Logopedycznego (PTL) autorstwa Zbigniewa Tarkowskiego1.
PTL skada si z czterech zasadniczych czci. Podtest 1: Rozumienie zda bada rozumienie
na poziomie zda, co jest uzasadnione, albowiem zdanie jest podstawow i najlepiej opisan
jednostk gramatyczn, zawiera szereg rnego rodzaju relacji sowno-gramatycznych,
ktrych zrozumienie wymaga odpowiedniego poziomu umysowego. Zadaniem dziecka jest
przedstawienie z pomoc figurek treci 6 zda, wyraajcych relacj przestrzenn, biern,
czasow, niedokonan. Podtest 2: Sownik ocenia poziom rozwoju sownictwa poprzez
nominacj (nazywanie kolorw) i zasb (podawanie nazw zwierzt i rolin). Nazywanie
kolorw, czyli podawanie cech, jest bardziej czu prb oceniania sownictwa ni nazywanie
czynnoci, albowiem w ontogenezie nazwy kolorw pojawiaj si stopniowo, a ich brak lub
ograniczony zakres jest niepokojcym sygnaem, wiadczy o braku umiejtnoci okrelania
stanw i cech. Zasb sownika najprociej oceni na drodze wymieniania reprezentantw
danego pola semantycznego. Jednoczenie sposb ten pozwala oceni pynno sown
tempo aktywizacji sw nalecych do tego pola. N. Chomsky okreli gramatyk jako
zdolno budowania poprawnych zda, mona ich zbudowa wiele z ograniczonego zestawu
sw. Tak rozumian gramatyk bada Podtest 3: Gramatyka, za pomoc prb ukadania zda
ze sw bodcowych, ktre podane s w formie podstawowej. Jeeli dziecko nie potrafi
budowa zda z posiadanych sw, to oznacza, e nie zna odpowiednich regu
gramatycznych, pozwalajcych przeksztaci symbole w ich poprawne kombinacje. Zakres
badania wymowy w PTL (Podtest 4: Wymowa) ograniczono do oceny gosek, ktre s
najczciej realizowane niepoprawnie. Dziecko powtarza za badajcym sylaby lub nazywa
rysunki, ktrych tematy zawieraj te same sylaby. Ich badanie odbywa si zarwno w izolacji,
jak i w cigu fonicznym. Dziecko bowiem moe poprawnie wymawia pojedyncze sylaby, ale
jednoczenie zamienia goski w cigu fonicznym, a to wiadczy o niedostatecznej
sprawnoci kinestetycznej, stanowicej podstaw automatyzacji realizacji fonemw.
Po dokonaniu oceny poszczeglnych odpowiedzi, podsumowano wyniki surowe
uzyskane w poszczeglnych podtestach, a nastpnie w caym PTL. Wyniki surowe
przeliczono na steny za pomoc zamieszczonych norm wiekowych, nastpnie nadano im
1 Z. Tarkowski, Przesiewowy Test Logopedyczny, Wydawnictwo ORATOR, Lublin 2002 r.
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
4
ocen sown. Wyniki z przedziau: 1- 4 steny uznawane s jako niskie, z przedziau: 5 6
stenw jako przecitne, z przedziau: 7 10 stenw jako wysokie.
Ocen poziomu rozwoju dzieci trzyletnich przeprowadzono przy uyciu Skali Oceny
Rozwoju Dziecka (SORD) autorstwa wasnego (za.1). Skala skada si z czterech
zasadniczych czci: Percepcja wzrokowa, Motoryka, Koordynacja wzrokowo-ruchowa,
Operacje umysowe. Kada podskala zawiera pi prb. Prby, jakie ma wykona dziecko,
zostay opracowane w oparciu o moliwoci rozwojowe dziecka trzyletniego.
W podskali I. Percepcja wzrokowa, dziecko:
- ukada figury geometryczne w konturach (koo, trjkt, kwadrat),
- rozpoznaje podstawowe barwy i dobrze dobiera do wzoru np. kolorowe papierki, wstki,
- dobiera obrazki w pary (takie same obrazki),
-odnajduje na ilustracji jej pojedyncze elementy,
- odgaduje, czego brakuje na obrazku.
W podskali II. Motoryka, dziecko:
- podskakuje w miejscu na obu nogach,
- pcha przed sob zabawk na kkach we wskazanym kierunku,
- wspina si na palcach,
- lepi z plasteliny: kulk, placek,
- odrzuca od siebie przedmiot, lew i prawa rk.
W podskali III. Koordynacja wzrokowo-ruchowa, dziecko:
- buduje wie z piciu klockw,
- odwzorowuje: kko, krzyyk,
- wodzi palcem po konturach figur geometrycznych,
- przenosi szklank wypenion do poowy wod,
- kopie pik z rozbiegu.
W podskali IV. Operacje umysowe, dziecko:
- podaje jakkolwiek rnic midzy: kotem a psem, krzesem a stoem,
- na polecenie wybrania takiego samego klocka dobiera do duego klocka duy klocek, a do
maego klocka may klocek,
- na polecenie dobiera przedmioty wykonane z tego samego materiau: metalu, plastiku
i drewna
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
5
- na polecenie segreguje przedmioty wg ich przeznaczenia
- powtarza sekwencj trzech sw.
Za kad prb dziecko moe otrzyma od 0 do 2 punktw w kadej podskali 10
punktw, maksymalna liczba punktw, jak moe uzyska dziecko w badaniu wynosi 40. Po
dokonaniu oceny wykonania poszczeglnych zada, naley podsumowa wyniki
w poszczeglnych podskalach, a nastpnie w caej skali, nada im ocen sown.
Wyniki z przedziau: 0 10 punktw uznawane s jako niskie, z przedziau: 11 30
punktw jako przecitne, z przedziau 31 40 jako wysokie.
Na podstawie wynikw, uzyskanych w poszczeglnych podskalach, mona
sporzdzi profil rozwoju dziecka, ktry dostarczy cennych wskaza terapeutycznych.
Przykadowy profil rozwoju dziecka
Wyniki
cznie wykonano 2046 bada przesiewowych - 1052 badania logopedyczne i 994
badania psychologiczno-pedagogiczne. Badaniami logopedycznymi objto 524 dziewczynki
i 528 chopcw, psychologiczno-pedagogicznymi - 512 dziewczynek i 482 chopcw (ryc.4).
6
8
54
0
2
4
6
8
10
Percepcja wzrokowo -suchowa
Motoryka Koordynacja wzrokowo -ruchowa
Operacje umysowe
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
6
Rycina 4. Rodzaj bada przesiewowych w grupach pci
Wikszo bada - 1962, przeprowadzono na terenie przedszkoli samorzdowych.
Na terenie prywatnych placwek wychowania przedszkolnego wykonano 36 bada, na terenie
MZPPP 48 (ryc.5).
Rycina 5. Badania przesiewowe rozkad w poszczeglnych placwkach (N=2046)
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
7
Koncepcja bada przesiewowych zakadaa, e kade dziecko bdzie objte
przesiewow diagnoz logopedyczn i psychologiczno-pedagogiczn. Zasadniczo udao si
zrealizowa przyjt koncepcj, rnica w liczbie przesiewowych bada logopedycznych
i psychologiczno-pedagogicznych wyniosa tylko 4,2% - na korzy pierwszych. Bya
spowodowana gwnie nieobecnoci dzieci w placwkach w dniu badania z uwagi na czas
trwania i form, badania przeprowadzano w dwch rnych terminach (ryc. 6).
Rycina 6. Badania przesiewowe wykonane w poszczeglnych placwkach w rozbiciu na rodzaj badania
Przesiewow diagnoz mowy objto 524 trzyletnie dziewczynki i 528 trzyletnich
chopcw, przesiewow diagnoz psychologiczno-pedagogiczn 512 dziewczynek i 482
chopcw (ryc. 7).
Rycina. 7. Przesiewowe badania logopedyczne i psychologiczno-pedagogiczne w grupach pci
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
8
W badaniu przesiewowym mowy 157 (14,92%) dzieci zaprezentowao niski wynik
oglny PTL. W grupie przecitnego wyniku znalazo si 358 (34,03%) dzieci. W grupie
wysokiego wyniku odnotowano 537 (51,04%) dzieci (ryc.8).
Rycina 8. Ocena wynikw PTL na skali stenowej, gdzie 1-4 sten: wynik niski, 5-6 sten: wynik przecitny, 7-10 sten: wynik
wysoki (N=1052)
Wyniki, uzyskane w przesiewowych badaniach psychologiczno-pedagogicznych, byy
nastpujce. 37 osb (3,7%) osigno wynik niski (przedzia: od 0 do 10 punktw).
Rezultaty, oceniane jako przecitne (przedzia: od 11 do 30 punktw), odnotowano u 299
(30,06%) trzylatkw. Wyniki pozostaych badanych 658 osb (66,15%), uplasoway si
w przedziale: 31 40 punktw, czyli na poziomie wysokim (ryc.9).
Rycina 9. Ocena wynikw SORD na skali punktowej, gdzie 0-10 punktw: wynik niski, 11-30 punktw: wynik
przecitny, 31 - 40 punktw: wynik wysoki (N=994)
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
9
153 dzieci , u ktrych zarwno w przesiewowych badaniach psychologiczno-
pedagogicznych jak i logopedycznych zarejestrowano najnisze wyniki, zakwalifikowano do
udziau w projekcie Akademia Kariery.
Protokoy bada przesiewowych (PTL, SORD) kadego dziecka znajduj si
w dokumentacji Projektu.
Opracowanie: dr Jolanta Gral-Prola
ukasz Koomaski
2. Narzdzie do badania przesiewowego rozwoju poznawczego i spoecznego
dzieci trzyletnich. ( narzdzie opracowane przez zesp pod opiek dr Jolanty Gral-Proli )
SKALA OCENY ROZWOJU DZIECKA*
Imi i nazwisko dziecka data badania.......
Data urodzenia . wiek..
Nr przedszkola Osoba badajca.................................
I. PERCEPCJA WZROKOWA
Lp. Prba Ocena punktowa
1. Ukada figury geometryczne w konturach (koo, trjkt, kwadrat)
2. Rozpoznaje podstawowe barwy i dobrze dobiera do wzoru np.
kolorowe papierki, wstki.
3. Dobiera obrazki w pary (takie same obrazki)
4. Odnajduje na ilustracji jej pojedyncze elementy
5. Odgaduje, czego brakuje na obrazku
OGEM
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
10
II. MOTORYKA
Lp. Prba Ocena punktowa
1. Podskakuje w miejscu na obu nogach
2. Pcha przed sob zabawk na kkach we wskazanym kierunku
3. Wspina si na palcach
4. Lepi z plasteliny: kulk, placek
5. Odrzuca od siebie przedmiot, lew i prawa rk
OGEM
III. KOORDYNACJA WZROKOWO RUCHOWA
Lp. Prba Ocena punktowa
1. Buduje wie z piciu klockw
2. Potrafi odwzorowa: kko, krzyyk
3. Potrafi wodzi palcem po konturach figur geometrycznych
4. Potrafi przenie szklank wody wypenion do poowy
5. Potrafi kopn pik z rozbiegu
OGEM
* Opracowano w oparciu o dostpn literatur przedmiotu
IV. OPERACJE UMYSOWE
Lp. Prba Ocena punktowa
1. Umie poda jakkolwiek rnic midzy: kotem a psem,
krzesem a stoem
2. Na polecenie wybrania takiego samego klocka dobiera do duego
klocka duy klocek, a do maego klocka may klocek
3. Na polecenie dobiera przedmioty wykonane z tego
samegomateriau: metalu, plastiku i drewna
4. Na polecenie segreguje przedmioty wg ich przeznaczenia
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
11
5. Potrafi powtrzy sekwencj trzech sw
OGEM
OCENA W POSZCZEGLNYCH OBSZARACH
I II III IV OGEM
DODATKOWE INFORMACJE O DZIECKU
..
..
..
PROFIL ROZWOJU DZIECKA
.
(podpis osoby badajcej)
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
12
Cz II : Model strukturalny rozwoju dziecka. Diagnoza funkcjonalna.
Zarys koncepcji.
Przyjty strukturalny model rozwoju dziecka zakada, e o funkcjonowaniu dziecka
decyduje splot czynnikw, takich jak: mylenie, mowa, motoryka, funkcje percepcyjne,
funkcjonowanie spoeczno-emocjonalne i rodowisko, w ktrym dziecko przebywa (ryc. 1).
Czynniki te wzajemnie si warunkuj, oddziauj na siebie, przeplataj
i uzupeniaj. W poszczeglnych okresach ycia dziecka ich udzia jest rny, jedne maj
charakter pierwszoplanowy, inne - drugorzdny. Zakcenie jednego z czynnikw wpywa
- w sposb poredni, bd bezporedni na inne, co odzwierciedla si w funkcjonowaniu
dziecka.
Rycina 1. Strukturalny model rozwoju dziecka
Funkcjonowanie spoeczno-
emocjonalne Mowa
Funkcje percepcyjne rodowisko wychowujce
Mylenie
Motoryka
ROZWJ DZIECKA
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
13
Aby pomc dziecku, naley przeprowadzi jego rzeteln diagnoz funkcjonaln,
naley zbada i opisa poszczeglne obszary rozwoju dziecka, ale to nie wystarczy, naley -
co jest kluczowe - wskaza, jak poziom funkcjonowania jednych czynnikw rozwoju
wpywa na inne, a w konsekwencji na cae funkcjonowanie dziecka. Naley wskaza
patomechanizm zaburze. Diagnoza winna by holistyczna (ryc. 2).
Rycina 2. Model diagnozy funkcjonalnej
Niestety, praktyka pokazuje, e diagnoza maego dziecka zazwyczaj ogranicza si do
okrelenia poziomu i opisu wybranych obszarw rozwoju najczciej mowy i operacji
umysowych. Ju wic na tym etapie nie jest pena. Natomiast patomechanizm problemw
dziecka, ktrego podstaw s wzajemne relacje, czsto sprzenie zwrotne pomidzy
poziomem rozwoju poszczeglnych struktur, zasadniczo nie jest wskazywany. Taka diagnoza
nie moe sta si podstaw do terapii, nie moe jej suy, a przecie terapia, aby bya
efektywna, winna by cakowicie zanurzona w diagnozie.
Diagnoza operacji
umysowych Badanie rozwoju
motorycznego
Ocena funkcjonowania
spoeczno-emocjonalnego
Ocena poziomu rozwoju
mowy
Badanie funkcji
percepcyjnych
rodowisko
wychowujce
DIAGNOZA FUNKCJONALNA
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
14
W konsekwencji mamy do czynienia z sytuacj, w ktrej diagnoza i terapia
stanowi dwa odrbne byty. Diagnoza staje si wic sztuk dla sztuki, z ktrej niewiele
wynika, a terapia przybiera form przypadkowych wicze, staje si wic pozorowanym
dziaaniem, po ktrym trudno spodziewa si pozytywnego skutku w postaci poprawy
funkcjonowania dziecka.
Aby naprawd pomc dziecku w pokonaniu jego problemw, ktrych podstaw
s opnienia i zaburzenia rozwojowe, nieodzowna jest jego rzetelna diagnoza, diagnoza
funkcjonalna, ktra nie opisze, a odpowie na pytanie: Dlaczego? Tylko taka diagnoza
moe by drogowskazem terapeutycznym.
Diagnoza nie jest dziaaniem jednorazowym, diagnoza jest procesem. Weryfikacja
hipotez diagnostycznych wymaga czasu, istotnym wskanikiem ich prawidowoci jest
przebieg procesu terapeutycznego, z kolei w oparciu o aktualizowane wnioski
diagnostyczne naley modyfikowa terapi.
Zakada si, e dziaania, podjte w ramach projektu Akademia Kariery, pozwol
wypracowa strukturalny model rozwoju dziecka trzy-, cztero- i picioletniego, pozwol
take w oparciu o przyjt koncepcj - opracowa algorytm diagnozy funkcjonalnej dzieci
z wymienionych grup wiekowych, wraz ze wskazaniem optymalnych metod i narzdzi
diagnostycznych. W toku realizacji kolejnych zada (trzykrotna diagnoza dzieci, terapia:
logopedyczna, psychologiczna, pedagogiczna, integracji sensorycznej, trening EEG
biofeedback, modyfikowana wynikami diagnozy funkcjonalnej) powstanie model
wieloaspektowej specjalistycznej pomocy terapeutycznej (ryc. 3).
Istotnym elementem skutecznoci pomocy jest wsppraca specjalistw
ze rodowiskiem wychowujcym dziecko, spjno postpowania, konsekwencja.
Wane jest, aby rodzice, czy opiekunowie aktywnie, mdrze i wiadomie towarzyszyli
dziecku w jego drodze do prawidowoci, w pokonywaniu jego problemw, ktre
najczciej staj si problemami caej rodziny. Czsto nieodzowna jest modyfikacja
rodowiska, w ktrym dziecko yje i rozwija si, std diagnoza dziecka, to take
diagnoza rodowiska wychowujcego, natomiast praca z dzieckiem to take
rwnolega praca z rodzin (ryc.3).
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
15
Zakada
Rycina 3. Dziaania suce wypracowaniu modelu diagnozy funkcjonalnej oraz wieloaspektowej
specjalistycznej pomocy terapeutycznej
opracowaa dr Jolanta Gral-Prola
Diagnoza logopedyczna Diagnoza
pedagogiczna
Diagnoza
psychologiczna,
i diagnoza SI
Diagnoza rodowiska
wychowujcego
DIAGNOZA FUNKCJONALNA
DZIECKA
WNIOSKI TERAPEUTYCZNE
Terapia
logopedyczna
Terapia
psychologiczna
Terapia
SI
Terapia
pedagogiczna
Treningi EEG-
biofeedback
Praca z rodzin
INDYWIDUALNY PROGRAM TERAPII
(rodzaj terapii, zakres)
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
16
Cz III: Model diagnozy funkcjonalnej dzieci trzyletnich
z zaburzeniami i opnieniami rozwojowymi oparty o wypracowany
strukturalny model rozwoju dziecka
We wstpnej wersji produktu finalnego przekazujemy przygotowany arkusz diagnozy
dzieci trzyletnich, w II etapie projektu przetestujemy wypracowany arkusz diagnozy
funkcjonalnej cztero i piciolatka. Nasi specjalici w oparciu o przeprowadzone diagnozy
specjalistyczne w II etapie projektu opracuj diagnozy funkcjonalne 3 latka wyznaczajc tym
samym kierunek pomocy terapeutycznej w nastpnym roku trwania terapii. W zalenoci od
potrzeb rozwojowych dzieci przydzielimy im konieczn pomoc terapeutyczn: logopedyczn
, psychologiczn , pedagogiczn, terapi integracji sensorycznej, rehabilitacj a w trzecim
roku trwania projektu treningi EEG-biofedbeck.
ARKUSZ DIAGNOZY FUNKCJONALNEJ
.. (imi i nazwisko dziecka) (data urodzenia)
.
(adres zamieszkania, telefon kontaktowy rodzicw/prawnych opiekunw)
.
(dodatkowe informacje)
CZ I. WYNIKI PRZEPROWADZONYCH CZYNNOCI DIAGNOSTYCZNYCH
1. Diagnoza rodowiska wychowujcego: .......
...
...
...
...
...
...
...
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
17
...
..
...
......................................................................................................................
Wnioski diagnostyczne:
..
(imi i nazwisko diagnozujcego rodowisko) (data przeprowadzonego wywiadu)
(w zaczeniu arkusz wywiadu)
2. Badanie psychologiczne:
.
...
...
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
18
Wnioski diagnostyczne:
..
(imi i nazwisko badajcego) (data badania)
(w zaczeniu protokoy bada)
3. Badanie procesw integracji sensorycznej:
...
...
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Wnioski diagnostyczne:
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
19
.
..
(imi i nazwisko badajcego) (data badania)
(w zaczeniu protokoy bada)
4. Badanie pedagogiczne:
..
...
...
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Wnioski diagnostyczne:
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
20
..
(imi i nazwisko badajcego) (data badania)
(w zaczeniu protokoy bada)
5. Badanie logopedyczne:
...
...
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Wnioski diagnostyczne:
.
..
(imi i nazwisko badajcego) (data badania)
(w zaczeniu protokoy bada)
CZ II. PATOMECHANIZM ZABURZENIA
1. Ustalenie zwizkw pomidzy poziomem rozwoju poszczeglnych struktur rozwoju
dziecka: ..
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
21
..
.
.
2. Wpyw na funkcjonowanie dziecka: .
..
.
..
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
22
III. WNIOSKI TERAPEUTYCZNE (rodzaj i zakres terapii)
...
...
..
.
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
23
Cz IV : Koncepcja pedagogizacji rodzicw
1. Biuletyn dla rodzicw.
W czasie trwania projektu bdziemy wydawa biuletyny dla rodzicw planujemy wydanie
6 tematycznych pism. Przedstawiamy pierwsz odson proponowanej formy
pedagogizacji rodzicw.
Jolanta Gral-Prola, Katarzyna Rogala, Dorota wicka
Pawe Chalik, Grzegorz lzak, ukasz Koomaski
Akademia Kariery drog dosukcesu.
Co rodzice wiedzie powinni?
Biuletyn dla rodzicw nr 1
KIELCE 2012
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
24
Autorzy artykuw : Jolanta Gral-Prola, Katarzyna Rogala, Dorota wicka
Pawe Chalik, Grzegorz lzak, ukasz Koomaski
Spis treci
Wprowadzenie ..
Akademia Kariery od pomysu do realizacji. Pocztek
I Mowa dziecka .............
1. Ksztatowanie si mowy dziecka .
2. Narastanie sownictwa w mowie dziecka
3. Rozwj skadni i gramatyki .
4. Mowa a mylenie
5. Bibliografia
II Zamiast specjalnych wicze...
III Zaburzenia integracji sensorycznej w aspekcie rozwoju maego dziecka ..
1. Najczstsze zaburzenia procesw integracji sensorycznej.
2. Zaburzenia modulacji sensorycznej..
3. Zaburzenia ruchowe o bazie sensorycznej
4. Zaburzenia rnicowania sensorycznego.
5. Czynniki ryzyka i przyczyny zaburze integracji sensorycznej..
6. Integracja sensoryczna w przedszkolu.
7. wiczenia wspierajce integracje procesa. sensorycznych ..
8. Sownik podstawowych terminw zwizanych z integracj sensoryczn..
9. Przydatne strony www
10. Bibliografia.
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
25
Wprowadzenie
Od pierwszych chwil ycia dziecko wchodzi w relacje ze wiatem, ktry nie jest mu
dany, ale ktry stoi przed nim jak zadanie w sensie tworzenia i przetwarzania. rdem
dynamiki rozwoju dziecka jest jego wasna aktywno, przejawiajca si w uzalenieniu si
dziecka od otoczenia, wchodzenia w nie i korzystania z jego oddziaywa. Szczeglnie wane
jest nawizanie pierwszych wzajemnych relacji z ludmi. Do tego niezbdne jest
porozumiewanie si. W tym aspekcie nieocenion wartoci jest mowa. To wanie mowa jest
tym rodzajem zachowania, ktre pomaga dziecku poznawa wiat, przeksztaca je z istoty
egocentrycznej w spoeczn, a jzyk jest zdolnoci do porozumiewania si z innymi
(Hurlock, 1960. s. 249).
Porozumiewanie si to wymiana informacji, pragnie, pogldw. Jest to dziaanie
dwukierunkowe i aby byo skuteczne, zarwno mwca, jak i suchacz musz przekaza,
odebra i zrozumie wiadomo. Aby dziecko mogo porozumie si za pomoc mowy, musi
osign na danym etapie swojego ycia odpowiedni poziom jej rozwoju w aspekcie
rozumienia, sownictwa, artykulacji, gramatyki, ekspresji.
Mae dziecko sucha otoczenia i w ten sposb uczy si mwi. Nauka mwienia nie
rozpoczyna si bynajmniej w momencie, gdy dziecko wypowie pierwsze sowa, te nie
w chwili jego narodzin, lecz znacznie wczeniej. Ju w 4. miesicu ycia podowego dziecko
odbiera charakterystyczne dwiki (melodi, akcent, rytm, intonacj), dziki czemu przyswaja
cechy prozodyczne systemu jzykowego i atwiej uczy si jzyka, ktrym mwio otoczenie
przed jego urodzeniem, zaczyna take reagowa na dwiki mowy ludzkiej syszy dobrze
i rozpoznaje gos matki (Liley 1969). Niemowlta z wrodzonym zainteresowaniem
przysuchuj si rozbrzmiewajcym wok nich dwikom i potrafi zrozumie, co mwimy
na dugo przedtem, zanim same zaczn wypowiada sowa. Proces ksztatowanie si mowy
trwa a do szstego roku ycia, w ktrym to mowa dziecka upodabnia si do spoecznie
przyjtego wzorca (Kaczmarek 1977).
Badanie pierwszych etapw rozwoju mowy dziecka - od pierwszych prb
porozumiewania si a do nabycia waciwej struktury gramatycznej jzyka ojczystego -
wykazuje, e rozwj ten jest zwizany ze stopniowym rozwojem naladownictwa, analizy
i rozumienia stosunkw rzeczywistoci.
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
26
Wanym czynnikiem w rozwoju mowy jest poziom umysowy dziecka, ale take
poziom kulturalny rodowiska, w ktrym si wychowuje, zwaszcza rodowiska rodzinnego.
Nieocenion rol w procesie ksztatowania mowy dzieci peni przedszkole (Gral-Prola,
Zakrzewska 2002).
Czowiek rodzi si z predyspozycj do mwienia, ale nie posiada umiejtnoci
wypowiadania si. Predyspozycja ta to jak gdyby niezapisana karta w mzgu dziecka, ktr
otoczenia musi wypeni. Jak to uczyni, tak mwi bdzie dziecko (Kornas-Biela 1983
s. 66).
Dla dzieci rozpoczynajcych nauk szkoln niski poziom rozwoju mowy lub jego
zaburzenie stanowi powan przeszkod w funkcjonowaniu - zarwno w roli ucznia, jak
i kolegi. Dzieci te czsto nie s w stanie sprosta spoecznym, motywacyjnym,
emocjonalnym, poznawczym i werbalnym wymaganiom, ktre stawia przed nimi szkoa.
Czciej osigaj niskie wyniki w nauce, pojawiaj si trudnoci w czytaniu i pisaniu, ktre
wpywaj niekorzystnie na zdobywanie przez nie wiedzy. Przejawiaj take zaburzenia
w zachowaniu spoecznym, popadajc w rnego typu konflikty z rwienikami lub izolujc
si od nich. Ich negatywne spoeczne zachowania maj rdo w niezaspokojonej potrzebie
przekazywania informacji. Mwic, dziecko w sposb szczery i autentyczny przekazuje innym to,
co czuje. Moliwo bezporedniego wyraania wasnych przey daje mu poczucie
autentycznoci, zapewnia poczucie wasnej autonomii i tosamoci oraz stawia je w sytuacji,
w ktrej czuje si autorem wasnych zachowa. Wyraanie swoich przey wprost, umoliwia
dziecku rozadowanie napi, jakie towarzysz jego tak wielu nowym dowiadczeniom.
Nierozadowane napicia nie znikaj, lecz nataj si i kumuluj do momentu, w ktrym
dziecko nie jest w stanie ich duej powstrzyma. Std wybuchy agresji, zoci lub
wystpienie objaww nerwicowych z pniejsz somatyzacj.
Aby szkoa bya dla dzieci wspania przygod, warunkiem koniecznym jest
odpowiedni poziom rozwoju ich mowy, zarwno w aspekcie nadawania, jak i odbioru, a wic
odpowiedni poziom artykulacji, leksyki, gramatyki i rozumienia, o ktry naley zadba ju
od najmodszych lat ycia dziecka.
Jolanta Gral-Prola
ukasz Koomaski
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
27
Akademia Kariery od pomysu do realizacji. Pocztek
Pomys napisania projektu dla dzieci z zaburzeniami mowy, rozwoju
i z opnieniami na starcie edukacji szkolnej przez Miejski Zesp Poradni Psychologiczno
Pedagogicznych w Kielcach pojawi si ju kilka lat temu.
Na przeomie lutego i marca 2011 roku zesp projektowy dziaajcy w MZPPP
w Kielcach w skadzie: Jolanta Gral-Prola, Grzegorz lzak, ukasz Koomaski
podj prb napisania projektu zatytuowanego Akademia Kariery, skierowanego do
dzieci 3 letnich, wykazujcych zaburzenia mowy oraz opnieniami rozwojowymi jak i ich
rodzicw. Pomoc, jaka kierowana jest to tej kategorii dzieci, jest niewystarczajca, albo
podejmowana zbyt pno, co nie pozwala na wczesne wykrycie zaburze oraz podjcie
skutecznej pomocy. Nie bez znaczenia take jest tytu projektu, ktry swoim hasem
nawizuje do tego, i dostrzeone zaburzenia, odpowiednia pomoc dziecku i jednoczesna
praca z rodzicem, moe doprowadzi mae dziecko do osigania w przyszoci sukcesw, po
przez wyrwnanie we wczesnym okresie wad rozwojowych. Tym samym pragniemy
wskaza, i kade dziecko ma szanse osiga waciwe dla niego cele.
Projekt Akademia Kariery wpisujcy si w Priorytet IX POKL: Rozwj
wyksztacenia i kompetencji w regionach. Dziaanie 9.2: Podniesienie atrakcyjnoci i jakoci
szkolnictwa zawodowego, zosta zoony do oceny w maju 2011 roku do jednostki
poredniczcej jak w naszym miecie jest witokrzyskie Biuro Rozwoju Regionalnego
(BRR). Projekt uzyska dofinansowanie na kwot okoo 2,5 miliona zotych, ktra w caoci
pozyskiwana jest rodkw Unii Europejskiej w ramach projektu EFS Programu Operacyjnego
Kapita Ludzki.
Realizacja
Miejski Zesp Poradni Psychologiczno - Pedagogicznych w Kielcach podj si
realizacji innowacyjnego projektu, w ramach ktrego postanowilimy obj grup 153
trzylatkw beneficjentw niniejszego projektu.
Projekt realizowany bdzie przez trzy lata: 2012 2015, kiedy to wszystkie dzieci
wymagajce wsparcia otrzymaj wielospecjalistyczn pomoc: logopedyczn, pedagogiczn,
psychologiczn, rehabilitacj a take nowatorskiej metody takiej jak: Integracja Sensoryczna
(SI) i EEG-biofeedback.
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
28
Gwnym celem Projektu jest: Wspieranie uczniw
o indywidualnych, specjalnych potrzebach edukacyjnych oraz zapobieganie skutkom
deficytw rozwojowych poprzez wczesn interwencj profilaktyczno terapeutyczn
Inspiracj do podjcia dziaa w tym zakresie stanowiy wyniki bada pilotaowych
przeprowadzonych przez specjalistyczn kadr Miejskiego Zespou Poradni Psychologiczno-
Pedagogicznych (MZPPP) we wrzeniu 2010 r. W badanej grupie byo 3926 dzieci 5-6
letnich z przedszkoli kieleckich. Badania wykazay, e 60% dzieci w tym wieku ma wiele
deficytw i opnie rozwojowych (w tym zaburzenia emocjonalno-spoeczne - 10%, brak
dojrzaoci szkolnej - 15%, zaburzenia rozwoju mowy i jzyka - 35%). Skoncentrowanie
oddziaywa psychologiczno-pedagogicznych ju na 3-latkach pozwoli na wczesne
wykrywanie zaburze i opnie rozwojowych i podjcie wczesnej interwencji
terapeutycznej. W konsekwencji ograniczy to przysze trudnoci szkolne i wpynie
pozytywnie na relacje rodzic-dziecko.
Powoujc si na badania T. Serafina wynika, e od chwili wykrycia
niepenosprawnoci, deficytu, zaburzenia do podjcia nauki w szkole ok. 20 % populacji
w wieku szkolnym nie moe sprosta wymaganiom stawianym przez szko, przy czym tylko
3% z tej grupy zostao zdiagnozowanych jako osoby niepenosprawne lub przejawiajce
trudnoci w adaptacji spoecznej (Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka MENiS, Warszawa
2005).
Naley pamita, e zaburzenia rozwojowe nie pojawiaj si nagle, dzieci miay je ju
wczeniej, byy one po prostu nie wykryte, zaniedbane, nie podjto w por pracy
terapeutycznej. Zaburzenia obejmuj wszystkie sfery rozwojowe dziecka: jzykow,
emocjonalno - spoeczn, motoryczn. Przeprowadzone przez MZPPP w roku szk. 2010/2011
badania, wskazuj, e problemy rozwojowe (z przebadanej populacji w Kielcach) ma 62,5%
chopcw i 37,5 % dziewczynek w wieku przedszkolnym, a wrd dzieci 3-letnich w 2009/10
47 chopcw (71,21% badanych), 19 dziewczynek (28,78% badanych), natomiast w roku
szkolnym 2010/11 do I procza, wskanik obejmowa: 19 chopcw (57,5%) oraz 14
dziewczynek (42.5%). Wybr grupy docelowej oparlimy o badania z penego roku szkolnego
2009/10. Wyniki bada potwierdzaj problem gwny niniejszego projektu, ktry zosta
sformuowany jako: rozwijanie kompetencji kluczowych po przez wyrwnywanie skutkw
nieharmonijnego rozwoju dziecka 3/4/5letniego w zakresie mowy, sensoryki ciaa, motoryki
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
29
maej i duej, percepcji wzrokowo-suchowej. Tak postawiony problem, skoni nas do
podjcia dziaa projektowych. Jeeli bowiem owe dzieci nie otrzymaj w por pomocy
specjalistycznej, zaburzenia nawarstwi si i spowoduj trudnoci szkolne.
Pierwszy etap realizacji Projektu (luty-marzec 2012) zakada przeprowadzenie bada
przesiewowych trzylatkw, ktre uczszczaj do kieleckich przedszkoli. Badaniami objto
cznie 1253 dzieci. W tym przesiewowymi badaniami logopedycznymi objto 1055 dzieci
a badaniami psychologiczno pedagogicznymi 997. W badanej grupie byo: 638
dziewczynek 615 chopcw. Wstpna diagnostyka jest istotna w kontekcie dalszego rozwoju
dziecka a take zaplanowania odpowiedniej formy pomocy. Spord przebadanych dzieci
wyoniona zostaa w kwietniu 2012 roku grupa 153 beneficjentw
z najpowaniejszymi potrzebami, ktra zostaa objta wszechstronna pomoc specjalistyczn.
Pierwszy etap Projektu zakoczy si w sierpniu 2012 roku napisaniem strategii Projektu,
ktra zostanie poddana ocenie. Okres wrzenia i padziernika bdzie tzw. martwym
okresem, w ktrym komisja dokona merytorycznej oceny strategii wypracowanej na bazie
procznej pracy z beneficjentami. Kiedy strategia Projektu uzyska pozytywna ocen, od
listopada 2012 roku rozpocznie si drugi etap realizacji, ktry zakada kontynuacj pracy
terapeutycznej z beneficjentami oraz prowadzeniem dalszych bada, ktre uka wpywem
oddziaa terapeutycznych na zapobieganie deficytom rozwojowym.
Projekt Akademia Kariery zakoczy si w styczniu 2015 roku wypracowaniem
produktu finalnego czyli modelu pracy z dzieckiem 3/4/5 letnim z deficytami rozwojowymi,
w ramach ktrego zostan opracowane: scenariusze zaj praktycznych z dziemi wraz
z opracowanymi pomocami dydaktycznymi oraz komentarzem metodycznym.
Innowacyjno Projektu
Projektu Akademia Kariery jest innowacyjny w kilku obszarach:
- UCZESTNIKA PROJEKTU problem stanowi dzieci nie objte opiek
w przedszkolach. Z dowiadcze w pracy terapeutycznej z dziemi 3 letnimi wnioskujemy, e
nasze dziaania s innowacyjne w skali wojewdztwa witokrzyskiego, a take
pocztkujce w naszym kraju. Terapeuci i specjalici obawiaj si pracy z tak maym
dzieckiem - brak jest bowiem dowiadczenia i modelu pracy. Wspczenie modele pracy
z dzieckiem z deficytem rozwojowym oraz jego rodzin s wysoce spnione, rozpoczynaj
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
30
si dopiero od okresu wczesnoszkolnego przez co s mniej efektywne. Projekt wypracuje
model pracy z dzieckiem z deficytem rozwojowym oraz jego rodzin, stosowany przez
specjalistw z MZPPP i jest oczekiwany przez innych pracownikw poradni psych.-ped.
w woj. witokrzyskim.
- PROBLEMU - ktry zosta zdiagnozowany i do tej pory nie podjto stosownych dziaa
w zakresie wypracowania metod, dostosowania narzdzi pracy. Dodatkowe szkolenia i kursy
podnios umiejtnoci i kompetencje specjalistw MZPPP, co umoliwi zastosowanie
nowych metod pracy oraz dostosowa metody wykorzystywane w pracy ze starszymi
dziemi. Dostosujemy zatem, dostpne narzdzia i metody pracy do moliwoci
psychofizycznych 3-4-5 latka.
- FORMY WSPARCIA - zakadamy wypracowanie nowatorskiego modelu pracy
z dzieckiem, scenariusze zaj do pracy z dzieckiem 3-4-5 letnim z deficytami i zaburzeniami
rozwojowymi oraz biuletyny informacyjne z tego zakresu.
Formy pomocy w ramach Projektu AKADEMIA KARIERY
W ramach projektu Akademia Kariery beneficjenci bd mogli skorzysta
z nastpujcych form pomocy:
- Diagnozy Integracji Sensorycznej - badania diagnostyczne w zakresie integracji
sensorycznej (SI) przeprowadzaj certyfikowani terapeuci. Informacje zebrane podczas
spotkania z rodzicami i dzieckiem odnosz si do ustalenia ewentualnych przyczyn zaburze
w rozwoju, w szczeglnoci do: rozwoju fizycznego, zachowania, nabywania umiejtnoci
edukacyjnych gwnie czytania i pisania, uczenia si ruchu, koordynacji, sprawnoci
fizycznych, percepcji, mowy i jzyka, wiadomoci, uwagi i koncentracji, pamici,
rwnowagi, samoakceptacji oraz rozwoju narzdw zmysw. Diagnoza SI obejmuje wywiad
z rodzicami, obserwacj dziecka oraz przeprowadzenie specjalistycznych testw, dziki
ktrym wiemy, jak dzieci ucz si i zachowuj. Prby kliniczne pozwalaj stwierdzi, czy
u dziecka wystpuj odruchy przetrwae, okrelaj jego napicie miniowe, prac oczu,
koordynacj, rwnowag.
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
31
- Diagnozy logopedycznej - obejmuje ocen rozwoju mowy oraz okrelenie
nieprawidowoci wystpujcych w procesie komunikowania si. Celem diagnozy jest
potwierdzenie bd wykluczenie istnienia zjawisk logopedycznych, objaww towarzyszcych,
a nastpnie ustalenie przyczyn i sformuowanie wskaza terapeutycznych. Diagnoza
logopedyczna odbywa si na jednym lub dwch spotkaniach, w czasie ktrych ocenia si:
sprawno i budow narzdw artykulacyjnych, kinestezj artykulacyjn, prawidowo
fonacji, pynno i prozodi mowy oraz pami suchow jak i poziom rozumienia mowy,
stopie rozwoju mowy czynnej.
- Diagnozy pedagogicznej - ktra w przypadku dzieci i modziey jest elementem
szerokiego postpowania rozpoznawczego. Ma ogromne znaczenie, a w poczeniu
z psychologiczn daje obraz penego zjawiska. Naley podkreli diagnoz rodowiska
rodzinnego, poniewa to wanie rodowisko rodzinne jest jednym z najwaniejszych
czynnikw rozwoju dziecka. Uchwycenie wiec pewnych elementw rodowiska rodzinnego,
ktre maja wpyw na zaburzenie bd utrwalanie si niepodanego stanu rzeczy, daje
moliwo wyeliminowania ich i wyrwnanie nieprawidowoci.
- Diagnozy psychologicznej - ma na celu poznanie dziecka, jego moliwoci rozwoju,
zachowa, specyfiki trudnoci w funkcjonowaniu szkolnym, osobniczym, w relacjach
rodzinnych, czy rwieniczych. Przede wszystkim stanowi ona prb wyjanienia
mechanizmw psychologicznych i genezy problemw.
- Terapii Integracji Sensorycznej (SI) - to system wicze, zabaw i aktywnoci
proponowanych dziecku, prowokujce i wyzwalajce odpowiednie reakcje sensoryczne, ktre
w oparciu o wczeniejsz diagnoz i ustalony program zmienia zachowanie dziecka.
Przeznaczona dla dzieci z problemami z koordynacj ruchow i wzrokowo-ruchow,
orientacj w przestrzeni, planowaniem motorycznym. Ma na celu zmniejszenie pobudliwoci,
popraw koncentracji uwagi i oglne wyciszenie systemu nerwowego dziecka. Celem zaj
jest nie tylko zabawa, ale poprawna integracja pracy zmysw - dotyk, such, wzrok, wch,
smak, zmys rwnowagi) aby mogy by wykorzystane w konkretnym dziaaniu
zakoczonym sukcesem. W przyjaznym otoczeniu (zjedalnie, hutawki, piki
rehabilitacyjne, trampoliny, drabinki) dziecko pod okiem terapeuty uczy si w sposb bardziej
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
32
efektywny automatycznie przetwarza i wykorzystywa skomplikowane informacje
sensoryczne.
- Terapii logopedycznej jest to cao specyficznych oddziaywa, majcych na celu
usuwanie wszelkich zakce procesu porozumiewania si. Terapia prowadzona jest
indywidualnie z dzieckiem w oparciu o dokonan wczeniej diagnoz. Oddziaywania te maj
na celu: usuwanie zaburze mowy; wyrwnywanie opnie rozwoju mowy; wypracowanie
odpowiedniego poziomu sprawnoci jzykowej oraz likwidacj przyczyn i skutkw
pierwotnych oraz wtrnych, do ktrych zalicza si zarwno psychologiczne jak
i pedagogiczne konsekwencje zaburze mowy. W zajciach uczestniczy rwnie
rodzic/opiekun dziecka, ktrego informujemy o rodzaju i stopniu trudnoci oraz celu
podejmowanych dziaa. Wraz z rodzicem(opiekunem) omawiamy program terapii
(indywidualny dla kadego dziecka), orientacyjny czas jej trwania oraz przewidywane efekty.
Od najbliszego otoczenia oczekujemy zaangaowania i czynnej wsppracy.
- EEG Biofeedback komputerowa stymulacja fal mzgowych. Wiemy bowiem , e mzg
ludzki w ramach swojej aktywnoci wytwarza rne zakresy fal elektromagnetycznych,
charakterystycznych dla rnych rodzajw tej aktywnoci. Np. fale alfa w stanie relaksu
i odprenia, rodkowe pasmo fal beta w stanie wytonego wysiku umysowego, fale delta
w stanie gbokiego, regenerujcego snu. W niektrych dysfunkcjach mzgu wystpuje
zarwno niedobr jak i nadmiar fal o pewnych czstotliwociach, co uniemoliwia pacjentowi
wykonywanie pewnych czynnoci.
- Wczesnej stymulacji percepcji suchowej i wzrokowej to stymulowanie i wspomaganie
rozwoju potencjalnych moliwoci dziecka, respektowanie jego potrzeb w sposb
przedmiotowy, poprzez m. in. wiczenia ukierunkowane na: podnoszenie oglnej sprawnoci
i koordynacji ciaa, rozpoznawanie czynnoci i rozumienie sytuacji przedstawionej na
obrazku, skadanie caoci z czci, odtwarzanie struktur dwikowych, rnicowanie
sygnaw dwikowych. Stymulacja usprawniajca analiz i syntez suchow pozwala
rozrnia dwiki w mowie ludzkiej. Odpowiednio rozwinity such fonematyczny uatwi
dokonywanie analizy i syntezy suchowej. Natomiast waciwy poziom percepcji suchowej
warunkuje prawidowy rozwj mowy, ktra potem stymuluje proces nauki czytania. Wiele
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
33
zaley od pocztkowego momentu uwraliwienia dziecka na dwik,
a potem od rnorodnych zabaw rozwijajcych percepcj suchow.
- Terapii psychologicznej jest to forma pomocy dla dzieci i modziey dowiadczajcych
trudnoci emocjonalnych, kryzysw, ale take pragncych lepiej pozna i zrozumie siebie.
Jej celem jest zmiana przeywania oraz zachowania wzgldem siebie jak i otoczeniu.
Oddziaywania obejmuj: nawizanie kontaktu z dzieckiem, zrozumienie indywidualnych
jego potrzeb i trudnoci oraz mocnych stron a take terapi wszystkich jego sfer rozwojowych
(wspieranie rozwoju technikami poznawczymi, terapia zabaw i innymi).
- Rehabilitacji to wielospecjalistyczna, kompleksowa rehabilitacja dzieci zagroonych
nieprawidowym rozwojem psychomotorycznym oraz dzieci o zaburzonym rozwoju
psychomotorycznym oraz z zaburzeniami wieku rozwojowego.
Zamiast zakoczenia
Mamy nadziej, e Projekt Innowacyjny Akademia Kariery przyczyni si do
wyrwnania deficytw rozwojowych u dzieci 3 letnich. Jednoczenie, po przez udzia
rodzicw w szkoleniach, przyczyni si do podniesienia ich wiadomoci na temat pracy z ich
wasnymi dziemi. Produktem trwaym, ktry zostanie wypracowany w tracie trwania
Projektu bd procedury pracy z dziemi we wczesnym wieku rozwojowym. Najwiksz
wartoci jest troska o najmniejszego czowieka we wczesnym okresie jego dziecistwa.
Jestem nie po to, aby mnie kochali i podziwiali, ale po to, abym ja dziaa i kocha.
Nie obowizkiem otoczenia pomaga mnie, ale ja mam obowizek troszczenia si o wiat,
o czowieka - zwyk mawia Janusz Korczak (Aleksander Lewin, Korczak znany i nieznany,
wyd. Ezop, 1999, s. 54.
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
34
Jolanta Gral-Prola
I Mowa dziecka
Mowa dziecka to fragment szerszego zjawiska mowy ludzkiej, okrelanego jako
zasb wyrazw, wyrae i zwrotw czonych w wypowiedzi wedug regu gramatycznych,
uywany w celu porozumiewania si. Zalena jest od rodzaju wypowiedzi, a wic take od
sytuacji, w ktrej powstaje (Szymczak, 1979, s.219).
Przyswojenie mowy przez czowieka jest niezwykym osigniciem. Mwienie, jak
i rozumienie to procesy bardzo zoone. Skadaj si na nie zarwno kompetencje jzykowe,
jak i stosowno ich uycia w okrelonym kontekcie komunikacyjnym. Mwienie okrelane
jest jako indywidualna zdolno do tworzenia zda ze znakw przynalenych danemu
jzykowi. Rozumienie to umiejtno odbioru komunikatw oraz przypisywania im znacze,
za tekst jest wynikiem uycia jzyka (Grochowalska, 2009, s.10).
Powizania midzy poszczeglnymi skadnikami mowy przedstawia ponisza rycina
Nadawca Odbiorca
jzyk
Odbir poprzez: Przekaz poprzez:
mwienie such (wzrok)
pisanie wzrok (czucie)
sygnalizowanie Informacje w postaci: such, wzrok, czucie
tekstu sownego
tekstu zapisu
(pismem normalnym,
brajlem)
tekstu sygnalizowanego
(palcwk, morsem,
semaforem)
Ryc. 2. Stosunek mowy do innych aktw jzykowego porozumiewania si
rdo: L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy si mowy, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1988, s. 30.
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
35
Mowa naley do najwspanialszych cech waciwych tylko czowiekowi. Dziki niej
ludzie mog porozumiewa si, przekazywa swoje myli, wymienia informacje.
Odpowiednie kompetencje jzykowe i umiejtne operowanie sowem stanowi jeden
z wyznacznikw sukcesu jednostki w grupie, w danym rodowisku.
Mowa niej jest dana czowiekowi w gotowej postaci, zapisanej w genach. Stanowi
umiejtno nabyt, wyuczon, uksztatowan w toku ewolucji gatunku ludzkiego. Dziecko,
chcc w peni uczestniczy w yciu spoecznym i wchodzi w interakcje, musi przyswoi
sobie obowizujcy w danej kulturze system znakw, zasady czenia tyche znakw i sposb
wymowy skonstruowanych wyrazw.
Ksztatowanie si mowy dziecka
Rozwj mowy dziecka zaczyna si ju w okresie prenatalnym i trwa do sidmego
roku ycia (Masgutowa, Regner, 2009, s.81).
Jest procesem wieloetapowym, w ktrym wyodrbnia si nastpujce okresy:
okres przygotowawczy (3.-9. miesic ycia podowego),
okres melodii (0-1 r. .),
okres wyrazu (1-2 l.),
okres zdania (2-3 l.),
okres swoistej mowy dziecicej (3-7 l.) (Kaczmarek, 1988, s.64).
Przypadajcy na okres prenatalny etap przygotowawczy jest niezwykle wany dla
ksztatowania si mowy dziecka. W tym czasie wyksztacaj si narzdy mowy, zarwno
organy nadawcze tj. organizujce informacj (obszary mylowe), produkujce substancj
(orodki i drogi nerwowe, nasada, krta, puca) i kontrolujce (such, wzrok, drogi oraz
centralne orodki suchowe i czuciowe), jak i odbiorcze (such, wzrok, drogi oraz centralne
orodki suchowe i wzrokowe, obszary mylowe).
Rozwj ukadu nerwowego widoczny jest ju w 13. dniu ciy. W 4. miesicu ycia
podowego dziecko reaguje na sen i czuwanie matki, kontrolujc take rne stany jej
wiadomoci. W rozwijajcym si mzgu ksztatuj si orodki mowy.
Poczwszy od 6. tygodnia ciy rozwijajcy si ukad nerwowy reguluje prac
ukadu miniowego. W 12. tygodniu ciy u dziecka obserwuje si otwieranie
i zamykanie ust, reakcje na dotyk, rozpoczynaj prac minie oddechowe i fonacyjne
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
36
oraz te, biorce udzia w ssaniu. W 17. tygodniu dziecko, wiczc ruchy ssce uwypukla
i wysuwa wargi ku przodowi, ssie wasny palec (Stecko, 2002, s.15).
Funkcje oddechowe i fonacyjne uksztatowane s w 3. miesicu ycia podowego,
a poprzez intensywne poykanie i wypieranie wd podowych wiczone s ruchy potrzebne
przy oddychaniu i mwieniu.
W ostatnich miesicach przed urodzeniem dziecko zaczyna reagowa na bodce
akustyczne. Rejestruje take w swej pamici suchowej gos matki.
Narodziny rozpoczynaj kolejny etap ksztatowania si mowy dziecka okres melodii.
Pocztkowo dziecko komunikuje si z dorosymi za pomoc krzyku. Po krzyku matka
poznaje, e dziecko jest godne, jest mu zimno czy ma mokro. Dziecko zaczyna kojarzy, i
ilekro krzyczy, tylekro zjawia si matka. Jest to pierwsze porozumienie.
Okoo 2.-3. miesica ycia u niemowlcia pojawia si forma prewokaliczna zwana
gueniem, ktre polega na wytwarzaniu pojedynczych dwikw, a czciej ich zespow
w sposb przypadkowy (niezamierzony). Pocztkowo dwiki w gueniu s niewyrane.
Dopiero z czasem mona wyrni w nim samogoski, potem spgoski. Poniewa guenie
nie polega na naladowaniu usyszanych dwikw, gu wszystkie dzieci, take guche od
urodzenia.
Ju w okresie guenia niemowl zaczyna przygotowywa si do wydawania podstawowych
dwikw mowy. W mzgu powstaj pierwsze skojarzenia midzy wydawanymi dwikami
a odpowiadajcymi im ruchami aparatu artykulacyjnego.
W drugiej poowie pierwszego roku ycia, po niewiadomie wypowiadanych dwikach
dziecko przechodzi w kolejna faz rozwojow - kolej na zamierzone powtarzanie dwikw
otoczenia - gaworzenie. Dziki nabywaniu takich cech, jak: zaostrzenie spostrzegawczoci,
zwikszenie uwagi, bardziej pewna pami, dziecko naladuje dwiki, ktre wydao
przypadkowo i te, ktre zasyszao w swym otoczeniu. Naladownictwo to staje si objawem
uwagi i woli. Gaworzenie jest te treningiem suchu (Kaczmarek, 1988, s.14-15).
Obie formy prewokalne (guenie i gaworzenie) s potwierdzeniem dokonujcych si
w mzgu dziecka zmian rozwojowych. W toku guenia, a potem gaworzenia, dziecko
zaczyna kojarzy obraz otaczajcych je przedmiotw z ich dwikowymi odpowiednikami.
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
37
W drugiej poowie pierwszego roku ycia u dzieci doskonali si rwnie such muzyczny.
Oznacza to, e wyksztaca si percepcja i odtwarzanie wysokoci, dynamiki i barwy
dwikw. Dziecko potrafi zanuci zasyszan melodi, a take porusza si w jej rytmie.
Okoo dziewitego miesica ycia dziecka nastpuje faza tzw. echolalii. Dziecko przejawia
tendencj do powtarzania wasnych i zasyszanych sw, ktre doskonali metod prb
i bdw. Pierwsze sowa powtarzane ze zrozumieniem skadaj si na og z wypracowanych
w fazie gaworzenia i echolalii sylab: ma, ta, ba, da, pa.
W okresie melodii dziecko umie poprawnie wymawia samogoski a, e, niekiedy te i oraz
spgoski m, b, n, t, d i psamogosk j. Z kocem pierwszego roku ycia dziecko ju duo
rozumie, spenia proste polecenia. Rozumienie wypowiedzi otoczenia skierowanych do
dziecka w tym okresie objawia si konkretnym dziaaniem, znaczcym gestem. Dziecko
wykazuje rozumienie sytuacji, na przykad mieje si podczas zabawy. Potrafi niejzykowo
zareagowa na stwierdzenia, polecenia i pytania. Zapytane, gdzie znajduje si jaka rzecz lub
osoba, wskazuje miejsce jej przebywania bd patrzy si w jego kierunku (Demel, 2009,
s.14).
W okresie melodii dziecko w znacznym stopniu opanowuje jzyk, ale na razie
w sposb bierny. Samo jeszcze nie mwi. Jednak dziki najbliszemu otoczeniu, ktre
zasypuje je deszczem sownym tu po ukoczeniu roku maa zaczyna wypowiada pierwsze
sowa. Rozpoczyna okres wyrazu.
Jest to okres dynamicznego rozwoju mowy dziecka, spowodowany przede wszystkim
poszerzeniem dowiadcze. Znaczny rozwj motoryki, a zwaszcza lokomocji, pozwala
dziecku organizowa bogatsze zblianie si do ludzi i przedmiotw otaczajcych je. Dziecko
chwyta, manipuluje, natrafia na nowe rzeczy, zjawiska, ktre trzeba okreli, nazwa. W ten
sposb mowa staje si narzdziem mylenia, badania, dociekania wiata (Demelowa, 1979).
Pocztkowo kade sowo kojarzy si cile z konkretnym przedmiotem, ale szybko
wyksztaca si umiejtno uycia danego wyrazu dla oznaczenia innego przedmiotu. Wyrazy
coraz czciej zastpuj gesty, ktrymi dziecko posugiwao si dotychczas przy
komunikowaniu z innymi. Dziecko posuguje si nazwami przedmiotw niewidocznych,
nieobecnych. Wyraz czsto peni rol caej wypowiedzi. Pod koniec 2 roku ycia, dziecko
prbuje sowami wypowiada swoje doznania (Zgkowa, 1986, s.15)
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
38
Dziecko uywa waciwie wszystkich samogosek, prcz nosowych. Ze spgosek
wymawia: p, b, p, m, t, d, n, , , k, k, czasem oraz psamogosk j. Pozostae spgoski
zastpuje innymi, o zblionym miejscu artykulacji. Artykulacja gosek w poszczeglnych
wyrazach jest tylko zbliona do normalnej i ogromnie pynna. Pynno wykazuj zarwno
samogoski, jak i spgoski. Dziecko upraszcza grupy spgoskowe. Charakterystyczna dla
wymowy dzieci osigajcych rozwj na poziomie wyrazu jest realizacja czci nagosowej
wyrazw (pierwszej sylaby) lub kocwki.
Dziecko robi znaczne postpy w rozumieniu wypowiedzi otoczenia. Na okrelone sytuacje,
polecenia i pytania reaguje wypowiedzi o coraz doskonalszej formie jzykowej, czsto
z rwnoczesnym dziaaniem (Kaczmarek, 1988, s.67).
Pod koniec omawianego okresu dziecko wymawia kilkadziesit wyrazw, ktrych
wikszo stanowi rzeczowniki, uywane w mianowniku i bdce nazwami przedmiotw
z najbliszego otoczenia. Nie mogc zapamita caej postaci brzmieniowej wyrazu, dziecko
odtwarza bardziej zaakcentowan i powtarzan czsto sylab lub wymawia tylko pierwsz lub
ostatni sylab wyrazu np. nie ne, daj da, ju u, mi mi, ko ko, jeszcze ecie.
Wypowiadane wyrazy s znieksztacone pod wzgldem brzmieniowym, kolejno sylab moe
by przestawiona (np.: lokomotywa kolomotywa). Goski mog ulega modyfikacjom lub s
zastpowane innymi. Grupy spgoskowe s upraszczane w kadej pozycji w wyrazie (np.:
kwiaty katy, kaczka kaka, syszysz sysie). Charakterystyczne dla rozwoju mowy dziecka
tego okresu s: asymilacje (np. pan pam, zobacz doba) oraz kontaminacje (np. leniwy
myliwy, leniczy).
W okresie wyrazu, a szczeglnie pod jego koniec, pojawiaj si pierwsze zdania, np.: Mama
ma (Mamy nie ma.); A mama (Zobacz mama.); Babta ala (Babcia daa.); ktre tworz
pynne przejcie do nastpnego okresu (Kaczmarek 1988).
Okres zdania przynosi wielkie wzbogacenie rodkw porozumiewania si. Szybko
pojawiaj si wszystkie rodzaje zda i prawie wszystkie formy jzykowe. Najpierw
wystpuje zdanie oznajmujce, potem rozkazujce, pytajce, wreszcie wykrzyknikowe. S to
zdania nierozwinite i rozwinite, a nawet zoone, zarwno wsprzdnie, jak
i podrzdnie.
W okresie tym wyaniaj si poszczeglne kategorie gramatyczne, gwatownie wzbogaca si
sownik, ustala si system fonologiczny, cho na razie pasywnie.
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
39
W okresie zdania zasb leksykalny dziecka wzrasta do okoo 800- 1000 wyrazw.
Gwnie s to rzeczowniki i czasowniki, sporadycznie wystpuj take przymiotniki, zaimki,
przyswki, przyimki, spjniki i liczebniki. Czasowniki w mowie dziecka 2-3 letniego
oznaczajce czynnoci fizjologiczne, ruch, pozycje, uywane s w formie bezokolicznika.
Dziecko uczy si szybko odmienia je i wkrtce pojawiaj si w czasie teraniejszym,
przeszym, przyszym w formie czynnej, biernej i zwrotnej, aczkolwiek nie zawsze poprawnie
(Styczek, 1979).
Wypowiedzi s czsto zbudowane niezgodnie z tradycj jzykow, a ich posta
foniczna odbiega nie tylko w szczegach od normalnej, ale jest czsto inna, bo
reprezentowana przez nieadekwatne goski. Artykulacja tego okresu jest w dalszym cigu
jeszcze nieustalona, aczkolwiek bardziej zbliona do prawidowej, ni w stadium poprzednim.
Dziecko umie dobrze realizowa te goski, ktrych artykulacja jest widzialna. Na og
zgodnie z tradycj, zarwno co do funkcji, jak i postaci fonicznej wymawia:
samogoski i, y, e, , a, o, , u,
spgoski wargowe twarde i zmikczone p, b, p, b, m, m,
spgoski wargowo-zbowe twarde i zmikczone f, w, f, w,
spgoski rodkowojzykowe , , , d, ,
spgoski tylnojzykowe zwarte twarde i zmikczone k, g, k, g oraz szczelinow ch,
spgoski przedniojzykowo-zbowe t, d, n,
spgoski przedniojzykowo-dzisowe l, l,
psamogoski , j.
Sporadycznie pojawiaj si przedniojzykowe s, z, c, dz, a nawet dzisowe sz, , cz, d.
Wymienione goski nie zawsze s penowartociowe, a czasem bywaj zastpowane innymi,
atwiejszymi goskami, wskutek maej sprawnoci narzdw artykulacyjnych. Dziecko ju
wie, jak dana goska powinna brzmie, ale jeszcze nie umie jej wypowiedzie (Demel, 2009,
s.14).
Trzylatek jest w stanie odbiera i przekazywa informacje w formie, ktra zasadniczo
nie rni si od zwyczajowej. Ma na tyle wyrobiony such fonetyczny, e wprawdzie
nie potrafi wyartykuowa gosek, ale wie jak dana goska powinna brzmie
i jest w stanie wyrni j w wyrazie.. Jest to tzw. okres pyta i przekory.
Naley wic zachowa rozsdny umiar i z jednej strony nie pozostawia dziecka samemu
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
40
sobie, gdy potrzebuje ono pomocy, a z drugiej za strony nie ingerowa mocno w samoistny
rozwj mowy, poddajc go zbyt surowej kontroli. Za postawa dorosych moe czasami
przyczyni si do powstania zaburze mowy. Dziecko nie tylko rozumie wypowiedzi
otoczenia, ale rwnie potrafi na nie sensownie odpowiada, wysnuwa z nich wnioski oraz
na ich podstawie formuowa nowe sdy. Jego mowa jest ju prawie uksztatowana.
Pojawiaj si w niej nieznaczne odchylenia, ktre wkrtce zostan cakowicie
wyeliminowane.
Nastpny etap ksztatowania si mowy dziecka to okres swoistej mowy dziecicej.
W tym okresie dziecko prowadzi swobodne rozmowy. Zasadniczo posuguje si
rozbudowanymi zdaniami, jednak ukad zasad ich budowania nie jest jeszcze w peni
utrwalony. Dziecko ksztatuje drog asymilacji (upodobnienia), kontaminacji (budowania
wyrazw na zasadzie czenia dwch wyrazw w jeden), metatezy (przestawiania gosek,
a nawet caych sylab), elizji (opuszczania) liczne twory jzykowe (np.: zupa pomidorowa -
zupa amidolowa, elementarz - emelentarz, kolanwki- konalwki, kompocik - olompocik,
zatelefonowa + zadzwoni - zatelefoni, kuchniowe krzeso, mj kolezan). Szczeglne
nasilenie tej czynnoci stwierdza si w pierwszej fazie okresu, w dalszych nastpuje stae jej
osabianie.
Dziecko 3-letnie powinno ju wymawia wszystkie samogoski (zarwno ustne, jak
i nosowe), chocia w jego mowie mog wystpowa odstpstwa, np.: zamiana samogosek, co
jest zwizane z niewyksztacon sprawnoci narzdw artykulacyjnych. Powinno rwnie
wymawia spgoski wargowe twarde i zmikczone (m, m, b, b, p, p), wargowo-zbowe
twarde i zmikczone (f, f, w, w), rodkowojzykowe (, , , d, ), tylnojzykowe twarde
i zmikczone (k, k, g, g), szczelinowe (ch), przedniojzykowo-zbowe (t, d, n) oraz
przedniojzykowo-dzisowe (l, l), a take psamogoski (j, ).
Jednake mow dziecka 3-letniego cechuje zmikczanie gosek: s, z, c, dz, sz, , cz, d, ktre
s czsto wymawiane jak , , , d. Goska r moe by wymawiana jak j lub , zamiast f
wystpuje ch i odwrotnie. Grupy spgoskowe s uproszczone tak w nagosie, jak
i w rdgosie wyrazu, brak jest wyranych kocwek w wyrazach. Tylko 2,9% dzieci w tym
wieku wymawia prawidowo pod wzgldem dwikowym... (Bartkowska, 1968, s. 43-45).
Wymowa dziecka 4-letniego bdzie si ju rnia pod wzgldem dwikowym.
Utrwalaj si takie goski, jak: s, z, c, dz. Dziecko nie powinno ju wymawia ich jak , , ,
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
41
d. Pojawia si goska r, cho jej opnienie nie powinno jeszcze niepokoi. Goski: sz, , cz,
d dziecko jeszcze zamienia na s, z, c, dz lub , , d. Grupy goskowe, cho lepiej brzmice
ni poprzednio, s nadal upraszczane. W tym okresie ju 5% dzieci mwi cakiem poprawnie
(Demel, 2009, s.15).
Mowa dziecka 5-letniego jest ju w zasadzie zrozumiaa nie tylko dla krgu osb
najbliszych, ale te dla osb spoza tego otoczenia. Goski sz, , cz, d, ktre pojawiy si
w czwartym roku ycia dziecka, zaczynaj si ustala. Dziecko potrafi je powtrzy
poprawnie, jednak w potocznej, swobodnej rozmowie czsto je znieksztaca. Piciolatki
poprawnie realizuj r chocia zdarzaj si niedocignicia w tym zakresie.
W wypowiedziach dzieci trafiaj si take uproszczenia grup spgoskowych Nadal 37%
dzieci 5- letnich nie wymawia jeszcze prawidowo gosek najtrudniejszych, a wic
przedniojzykowo- dzisowych: sz, , cz, d (Minczakiewicz, 1997, s.72).
U szeciolatkw dwikowa strona jzyka powinna by ju opanowana, jednak
w dalszym cigu zdarzaj si problemy z artykulacj gosek sz, , cz, d oraz goski r.
W okresie od 3 do 7 roku ycia mowa dziecka poddana jest bardzo duej modyfikacji.
Dziecko koczc pobyt w przedszkolu, powinno .mie w peni uformowan mow pod
wzgldem fonicznym, dysponowa duym ju zasobem sownikowym i poprawnie budowa
zdania z punktu widzenia logiki, gramatyki i skadni (Demelowa, 2009).
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
42
W sposb sumaryczny, rozwj mowy dziecka prezentuje ponisza tabela.
Tabela 1. Rozwj mowy dziecka
ARTYKULACJA ROZUMIENIE
- 2 miesic: guenie
- 3 miesic: okres intonacji
- 8 miesic: gaworzenie
- 10 miesic: sylaby: da, pa, ba
- 7 miesic: rozumienie pewnych wyrazw
- 9 miesic: rozumienie znaku jzykowego:
1 wyrazu
- 1 rok: sowo: mama
- 15 miesic: 5 wyrazw
- 18 miesic: 8-10 wyrazw
- 21 miesic: 20 wyrazw
- rozumienie 3 lub wicej wyrazw
- 2 lata: wypowiedzi dwuwyrazowe -
1 zdanie,
- 500- 1000 wyrazw
- 3 lata: pojawiaj si czasowniki
- mowa dziecinna
- uywa 100- 200 wyrazw
- potrafi uywa sowa ja,
- 1000- 1800 sw,
- rozrnianie barw i ich nazw
- 4 lata: odmienia czasowniki,
- nieopanowane w peni uywanie nazw
kolorw,
- 1500-2000 wyrazw
- 5 lat: zesp uproszcze fonematycznych,
- jzyk poprawny
- 2000- 2600 wyrazw
rdo: Styczek I.: Logopedia. Warszawa PWN 1969, s. 69.
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
43
Narastanie sownictwa w yciu dziecka
Sownik dziecka to og wyrazw, ktrymi dziecko dysponuje w zalenoci od
wieku, dowiadczenia, inteligencji, sprawnoci jzykowej. Jego rozwj zaley od wielu
czynnikw, takich jak rodowisko, dowiadczenie, nauczanie, dostp do rodkw masowego
przekazu, jednake za podstawowy determinant uwaa si sprawno umysow (Tarkowski,
1998, s.4).
Sownik jest podstawowym skadnikiem jzykowej sprawnoci systemowej -
kompetencji jzykowej, ktrej istot jest zdolno budowania nieograniczonej liczby
poprawnych zda z ograniczonej liczby sw. Im wikszy jest wic zakres sownictwa, tym
wiksza szansa generowania wielu urozmaiconych zda.
Dla dzieci rozpoczynajcych nauk szkoln niski poziom rozwoju leksykalnego
stanowi due ograniczenie. Dzieci te na og buduj krtkie zdania o ubogiej strukturze
syntaktycznej, natomiast oczekiwania wobec nich w tym zakresie s o wiele wiksze. Ich
rwienicy posiadaj umiejtno mwienia coraz duszymi zdaniami o coraz bardziej
poprawnej budowie gramatycznej, posuguj si swobodnie zdaniami zoonymi
wsprzdnie i podrzdnie (przyczynowymi, celowymi, warunkowymi i dopenieniowymi).
Buduj zdania wielokrotnie zoone (Gral-Prola, Mosioek, Gdask 2011).
Sownik dziecka, jako jeden z elementw mowy, rozwija si poprzez poznawanie
otoczenia. Zasadniczo wyrnia si 3 stadia rozwoju sownika dzieci do wieku szkolnego.
Pierwsza faza, obejmujca pocztek mowy dziecka, charakteryzuje si obecnoci
wyrazw samodzielnych znaczeniowo: ekspresywnych (wykrzykniki) i nazywajcych
(symbolizujcych) prymarnie (rzeczowniki i czasowniki). Wrd rzeczownikw wystpuj
nazwy osb bliskich, imiona wasne, nazwy zwierzt domowych, ubrania, czci ciaa.
Pojawiaj si pojedyncze przymiotniki, przyswki, zaimki. Zdecydowany udzia w jzyku
dziecka nazywajcych czci mowy odzwierciedla hierarchi tych klas wyrazw w sowniku
otoczenia. Na tym etapie sowa wypowiadane przez dziecko s czsto wieloznaczne,
wielokategorialne (mog np. peni funkcj zarwno rzeczownika, jak i czasownika),
niefleksyjne, dziki bogatej intonacji - penice role wypowiedzenia. Liczba uywanych przez
dzieci wyrazw w tym stadium wynosi od pidziesiciu do okoo stu.
-
Projekt Akademia Kariery wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach EFS POKL Priorytet IX
Dziaanie 9.2. Projekt realizowany na podstawie umowy ze witokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego.
44
Rzeczowniki i wykrzykniki stanowi okoo 70% caego zasobu leksykalnego, czasowniki
za 18%. Inne wyrazy pojawiaj si sporadycznie(Zarbina za Borowiec, 2007, s.13).
W stadium drugim (druga poowa drugiego roku ycia) nastpuje szybki przyrost
sownictwa zasb sownika dziecka zwiksza si do kilkuset wyrazw. Ponad poow
stanowi rzeczowniki. Stopniowo intensyfikuje si frekwencja czasownikw (okoo 23 %),
ktre wyraaj konkretne czynnoci zwizane z dziaaniem lub stanem. Na uwag zasuguje
wyrane ilociowe zmniejszenie si elementu ekspresywnego, subiektywnego jzyka tj.
wykrzyknikw. Ubywa take sw wieloznacznych, niewtpliwie w zwizku
z opanowaniem przez dziecko nowych wyrazw nazywajcych. Ilociowo wykrzyknikom
dorwnuj przymiotniki. Jako nowe elementy sownika sygnalizuj swoj obecno wyrazy
szeregujce (liczebniki) i wprawdzie w znikomej liczbie tzw. lune morfemy (przyimki,
spjniki, partykuy). Pojawienie si przyimkw i spjnikw jest bardzo istotne, albowiem ma
bezporedni wpyw na rozwj innych podsystemw jzyka: fleksji i skadni. Obecne s take
pojedyncze przyswki miejsca, czasu, sposobu oraz zaimki pytajce, wskazujce, liczebne,
osobowe.
Trzeci faz leksykaln cechuje utrwalanie si liczebnikw i morfemw lunych,
ktrych rozwj bdzie trwa do koca wieku przedszkolnego. Grupa ta jest trudna do
opanowania ze zrozumieniem, albowiem w porwnaniu z innymi czciami mowy -
charakteryzuje si wzgldnie duym stopniem abstrakcji. Do koca trzeciego roku ycia
dziecko ma w swoim zasobie leksykalny