Czy pandemia COVID-19 spowoduje zapaść

globalnej gospodarki?

Autor: Arkadiusz Sieroń

Pandemia COVID-19 to przede wszystkim kryzys humanitarny, ale

pociągający za sobą istotne implikacje społeczno-gospodarcze.

Przede wszystkim wzrosło prawdopodobieństwo recesji w 2020 r.

Wzrost gospodarczy powróci, gdy epidemia się skończy, ale możliwe, że

ożywienie nie będzie miało kształtu litery V.

Stymulacja monetarna nie jest odpowiednią odpowiedzią na negatywny

szok podażowy, którym w dużej mierze jest kryzys gospodarczy wynikający z

pandemii.

W Polsce recesja jest mniej prawdopodobna, ale wzrost gospodarczy

spowolni, zwłaszcza w pierwszym półroczu.

1. Wprowadzenie

Pandemie są jednymi z największych potencjalnych negatywnych globalnych

ryzyk, szczególnie we współczesnym, wysoce zglobalizowanym świecie

zintensyfikowanych podróży i integracji między krajami. Mogą powodować

wysoką zachorowalność i śmiertelność, a także negatywne skutki społeczno-

gospodarcze. Dość wspomnieć o czarnej śmierci, która zabiła kilkadziesiąt

procent europejskiej populacji, czy o grypie „hiszpance”, na którą zmarło

kilkadziesiąt milionów osób. Teraz świat walczy z chorobą koronawirusową

(COVID-19), spowodowaną przez SARS-CoV-2, która, niestety, osiągnęła już

status pandemii1.

Wybuch nowej epidemii2 wywołał poważne zaniepokojenie jej wpływem na

globalną gospodarkę. Zakres opinii jest jak zwykle bardzo duży. Niektórzy

analitycy twierdzą, że nowy koronawirus wywoła przeciągającą się globalną

1 https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-

the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020.

2 Dla wygody będę używał obu terminów („epidemia” oraz „pandemia”) zamiennie.

2

recesję, podczas gdy inni tonują emocje, argumentując, że nowy wirus zostanie

względnie szybko powstrzymany, a globalna gospodarka szybko powróci do

formy. Dowiedzmy się, gdzie leży prawda!

Chociaż epidemiologia to fascynująca dziedzina nauki, w niniejszym tekście

walczę z grzechem pychy i nie wypowiadam się na tematy, na których się w

ogóle nie znam C zamiast tego skupiam się na ekonomicznej stronie nowego

koronawirusa3. Niemniej zdaję sobie, oczywiście, sprawę, że pandemia to przede

wszystkim kryzys humanitarny. Dlatego kieruję wyrazy współczucia dla rodzin

ofiar.

2. Ekonomia epidemii

Ogólnie rzecz biorąc, epidemia oddziałuje na gospodarkę dwutorowo. Po stronie

popytowej następuje spadek wydatków konsumpcyjnych. Ludzie są chorzy lub

starają się unikać choroby. Umieszczają się sami w kwarantannie i zostają w

domu zamiast podróżować, chodzić do centrów handlowych, restauracji, kin itp.

Branże turystyczne, transportowe i rozrywkowe będą zatem silnie dotknięte

epidemią w krótkim terminie. Najlepszym przykładem efektu popytowego jest

spadek popytu na ropę naftową (mniejsze zapotrzebowanie chociażby ze strony

transportu) i spadek jej ceny, co przedstawia poniższy wykres.4

Wykres 1: Cena baryłki ropy naftowej WTI od marca 2019 do marca 2020 (w USD).

3 Zainteresowanych epidemiologią nowego koronawirusa odsyłam do rzetelnych źródeł

wiedzy na ten temat: https://www.who.int/, https://ourworldindata.org/coronavirus,

https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-cases/,

https://www.fast.ai/2020/03/09/coronavirus/.

4 Oczywiście pandemia tłumaczy tylko część spadku cen, innym ważnym czynnikiem były

działania podejmowane przez Rosję oraz OPEC.

3

Choć Keynes by się nie zgodził, spadek popytu nie jest jedynym, a być

może i nie najważniejszym efektem pandemii. Owszem, spadek popytu

zmniejsza wzrost PKB w krótkim okresie, jednak wydatki powinny wzrosnąć, gdy

epidemia zostanie powstrzymana. Każdy szok jest, niejako z definicji,

krótkotrwały. Oczywiście, nie wszystkie zakupy można po prostu przesunąć w

czasie — niektóre pozostaną po prostu niezrealizowane, negatywnie oddziałując

na PKB w krótkim okresie. Ale niższe wydatki konsumpcyjne nie powinny

spowodować ogólnogospodarczej katastrofy, lecz popchnąć gospodarkę do nowej

równowagi z niższymi cenami oraz nową strukturą cen, produkcji i konsumpcji

(mniej podróży zagranicznych, więcej mydła). A wszelkich zaniepokojonych

keynesistów uspokajam: zawsze przecież jest rząd skory do interwencji i

zwiększenia wydatków na system opieki zdrowotnej i na szeroko rozumianą

walkę z zagrożeniem epidemiologicznym5.

Wydaje się więc, że wpływ epidemii na stronę podażową gospodarki jest

ważniejszy. Przede wszystkim epidemie zmniejszają podaż siły roboczej. W

większości przypadków tymczasowo, ponieważ niektórzy pracownicy chorują lub

po prostu wolą pozostać w kwarantannie, niż iść do pracy. Obserwujemy to

obecnie we Włoszech czy wcześniej w Chinach, gdzie kwarantanna została

nałożona na miliony ludzi, w wyniku czego zmniejszyła się produkcja

5 Przykładowo włoski rząd powiedział, że jest gotowy wydać 25 mld euro, zaś rząd Jej

Królewskiej Mości obiecał już 30 miliardów funtów fiskalnej stymulacji:

https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-03-10/conte-calls-on-ecb-to-do-

whatever-it-takes-against-coronavirus; https://www.cnbc.com/2020/03/11/uk-

government-announces-12-billion-pounds-to-tackle-coronavirus-in-2020-budget.html.

4

przemysłowa, jak sugeruje spadek wskaźnika Caixin China General

Manufacturing PMI zaprezentowanego na poniższym wykresie.

Wykres 2: The Caixin China General Manufacturing PMI

Gdy spada produkcja, a koszty stałe, czy często i pensje, należy wciąż

pokrywać, gdy trzeba ciągle regulować długi, pojawiają się kłopoty i ryzyko

bankructwa zwiększa się. Czymś innym są bowiem zaplanowane święta i urlopy,

a czymś innym nieplanowane przestoje produkcyjne.

Możemy również podzielić koszty ekonomiczne pandemii na trzy główne

kategorie: według opracowania Banku Światowego około 12 procent całkowitych

kosztów pochodzi ze śmiertelności, 28 procent z powodu dużej absencji

pracowniczej, ale aż 60 procent wpływu wynika ze zmian behawioralnych, czyli z

tego, że ludzie starają się uniknąć zarażenia. Oznacza to, że nowy koronawirus

nie musi być bardzo zabójczy i mieć współczynników śmiertelności tak wysokich

jak Ebola, aby był ekonomicznie kosztowny.

Ponadto podczas pandemii wszystkie sektory gospodarki doświadczają

zakłóceń, co może prowadzić do niedoborów pewnych towarów i wynikających z

tych ich wyższych cen. Przykładowo, wiodący japońscy i europejscy producenci

samochodów mają fabryki w prowincji Hubei, gdzie wybuchła epidemia, co

negatywnie wpłynęło na globalne łańcuchy dostaw i produkcję samochodów6.

6 Warto pamiętać, że samochód składa się z kilkudziesięciu tysięcy części — brak którejś

z nich może prowadzić do zastojów produkcyjnych. Łańcuch jest tak silny jak jego

najsłabsze ogniwo.

5

Ograniczona działalność gospodarcza generuje również niższe dochody

podatkowe. Ponieważ dzieje się to dokładnie wtedy, gdy rząd zwiększa wydatki,

skutkuje to większym deficytem fiskalnym i zadłużeniem publicznym. A wiele

rządów już obecnie jest nadmiernie zadłużonych. Przykładem jest Italia, której

dług publiczny wynosi 135 proc. PKB (jak widać na wykresie poniżej) i — z

powodu pandemii — może jeszcze wzrosnąć.

Wykres 3: Dług publiczny jako % PKB Włoch

3. Ekonomiczne skutki koronawirusa

No dobrze, a tak konkretnie, to jak duże będą skutki ekonomiczne pandemii

nowego koronawirusa? Nie jest łatwo to skwantyfikować, zwłaszcza że próba

historycznych przypadków jest niewielka. Bank Światowy w linkowanym już

wcześniej raporcie szacuje, że pandemia mogłaby zmniejszyć globalne PKB

nawet o 4,8 proc. w scenariuszu najgorszym (pandemia podobna do grypy

„hiszpanki”), 3,1 proc. w scenariuszu umiarkowanym (pandemia na poziomie

grypy z 1958 r.) i 0,7 proc. w scenariuszu łagodnym (pandemia na poziomie

grypy z 1968 r.)7.

7 Wydaje się sporo, ale łączne skumulowane straty PKB w Gwinei, Sierra Leone i Liberii w

latach 2014-2015 spowodowane przez wirusa Eboli szacuje się na ponad 10 proc.

skumulowanego PKB (i to mimo „tylko” 11,300 zgonów):

http://documents.worldbank.org/curated/en/524521468141287875/The-economic-

impact-of-the-2014-Ebola-epidemic-short-and-medium-term-estimates-for-West-Africa.

6

Początkowo komentatorzy porównywali COVID-2019 z SARS, co miało

sens, biorąc pod uwagę typ wirusa oraz miejsce wybuchu epidemii. Tamta

pandemia spowolniła tempo wzrostu realnego PKB Chin z 10,5 proc. w I kwartale

2003 r. do 8,9 procent w II kwartale 2003 r., ale odbiło ono już w następnym

kwartale. Ze względu na niewielkie koszty SARS dla PKB Chin, inwestorzy przez

długi czas lekceważyli nowego koronawirusa.

Niesłusznie. Wpływ ekonomiczny COVID-19 będzie znacznie większy niż w

przypadku SARS. Wynika to z faktu, że rola Chin w światowej gospodarce

znacznie wzrosła. W 2003 r. Chiny stanowiły jedynie około 8,3 procent światowej

gospodarki, podczas gdy obecnie stanowią one około 19,3 procent, jak pokazuje

poniższy wykres.

Wykres 4: Udział Chin (jako %) w globalnym PKB (wg PPP) w latach 1980-2024

Ponadto Chiny stały się silniej powiązane z resztą świata, w tym stały się

istotnym elementem globalnych łańcuchów dostaw, by nie powiedzieć centrum

7

przemysłowym8, co może mieć istotne reperkusje dla międzynarodowych firm,

jak podkreślono w komunikacie Apple z lutego, który wywołał panikę na Wall

Street. Kolejna różnica polega na tym, że Chiny mają znacznie wyższy dług:

całkowity prywatny dług (pożyczki i dłużne papiery wartościowe) wzrósł

gwałtownie ze 102 procent PKB na koniec 2002 r. do 208 procent PKB na koniec

2018 r. Co więcej, pandemia COVID-19 pojawiła się podczas spowolnienia

gospodarczego. W czasie SARS PKB Chin rosło około 10 procent rocznie, podczas

gdy pod koniec 2019 r. wynosił on ok. 6 procent, jak widać na poniższym

wykresie.

Wykres 5: Wzrost realnego PKB Chin w latach 1980-2019

No i wreszcie: obecna epidemia ma znacznie większy zasięg. W przypadku

SARS było 8096 zachorowań w 37 krajach, a zainfekowanych nowym

koronawirusem zostało już prawie 125 tys. osób w 118 krajach (dane na

popołudnie 12 marca 2020 r.). Oznacza to, że perspektywy dla globalnej

gospodarki w najbliższych miesiącach nie rysują się korzystnie, nawet jeśli

8 Chiny odpowiadają za ponad jedną czwartą światowej produkcji przemysłowej:

https://www.statista.com/chart/20858/top-10-countries-by-share-of-global-

manufacturing-output/.

8

epidemia w Chinach wygaśnie, a państwo środka wznowi w pełni produkcję i

powróci do wcześniejszej ścieżki wzrostu gospodarczego.

Innymi słowy, w przeciwieństwie do poprzednich epidemii, które

najczęściej dotykały słabo rozwinięte państwa (jak Ebola) tym razem jest inaczej.

Najwięcej infekcji odnotowano w Chinach, we Włoszech, w Iranie, Korei

Południowej, Francji, Hiszpanii i w Stanach Zjednoczonych — czyli, wyłączywszy

Iran, w największych gospodarkach świata. Kraje te stanowią łącznie 45,5 proc.

światowej gospodarki według PKB według parytetu siły nabywczej (54,5 proc.

według nominalnego PKB)9.

Warto pamiętać, że niektóre kraje flirtowały z recesją już przed wybuchem

pandemii. Włochy i Japonia były na skraju recesji już w czwartym kwartale 2019

r., co pokazuje poniższy wykres. PKB Italii skurczyło się wtedy o 0,34 proc. w

porównaniu do poprzedniego kwartału, podczas gdy gospodarka Japonii

zmniejszyła się o 1,61 proc. na skutek podwyżki podatku od sprzedaży i

potężnego tajfunu. Kolejny kwartał ujemnego wzrostu spowoduje techniczną

recesję ósmej i trzeciej największych gospodarek świata (według nominalnego

PKB)10.

Wykres 6: Wzrost kwartalny realnego PKB Japonii (czerwona linia) oraz Włoch (niebieska linia) od

Q4 2014 do Q4 2019.

9 https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_(nominal),

https://www.imf.org/external/datamapper/PPPSH@WEO/CHN/FRA/DEU/IRN/KOR/ITA/ES

P/USA.

10 W Niemczech wystąpiła stagnacja w Q4 2019, ale nie zmienia to fundamentalnie

kiepskich prognoz na pierwsze dwa kwartały roku.

9

Gospodarka Stanów Zjednoczonych prezentuje się relatywnie lepiej. Ale

nawet ona może nie mieć odporności na nowego koronawirusa. Biorąc pod uwagę

odwrócenie krzywej dochodowości w ubiegłym roku11 (oraz ponowne w tym),

niepokojący sygnał wysłany przez IHS Markit Flash U.S. Composite PMI Output

Index (który wskazał na spadek aktywności gospodarczej w lutym) oraz reakcję

ludzi i władz na pandemię, analitycy coraz częściej rozmawiają nie o tym, czy

recesja nastąpi, ale o tym, jak poważna ona będzie i jak szybko gospodarka z

niej wyjdzie. Inwestorzy również pesymistycznie patrzą w przyszłość. Jak widać

na poniższym wykresie, amerykańskie indeksy giełdowe spadły już o ponad 20

proc. od swoich niedawnych szczytów, rozpoczynając tym samym rynek

niedźwiedzia.

Wykres 7: S&P 500 (linia niebieska, lewa oś) oraz Dow Jones (czerwona linia, prawa oś) od marca

2019 do marca 2020.

Według Międzynarodowego Funduszu Walutowego, globalna gospodarka

wzrosła o zaledwie 2,9 proc. w 2019 r. (najwolniejsze tempo od Wielkiej Recesji)

oraz zaledwie 0,4 punktu procentowego powyżej poziomu uważanego za

recesyjny12. Wszystko to oznacza, że szanse globalnej recesji w 2020 r. istotnie

wzrosły (i to zakładając scenariusz łagodnej pandemii).

11 Pisałem o nim na łamach Obserwatora Finansowego. 12 Owszem, 2,5 proc. nie wygląda recesyjnie na pierwszy rzut oka – ale tylko dla krajów

rozwiniętych. Ponieważ wiele krajów rozwijających osiąga przeciętnie wyższe tempo

wzrostu gospodarczego, poprzeczka recesyjna dla świata jest zawieszona wyżej.

10

4. Czy banki centralne uratują nas przed koronawirusem?

Nie. Serio, nie. Oczywiście będą próbować. Niektóre z nich już ścięły stopy

procentowe. Jako pierwszy w krajach zachodnich z pomocą ruszył bohaterski

Fed, który obniżył stopę funduszy federalnych 3 marca 2020 r. Uczynił to z

gracją słonia w składzie porcelany, bowiem ściął stopy o 50 punktów bazowych,

zamiast o zwyczajowe ćwierć punktu procentowego, i to na nieplanowanym

posiedzeniu. Ta nagła decyzja nie tylko nie zatrzymała spadków cen akcji, ale

wręcz zwiększyła niepewność na rynkach (inwestorzy pomyśleli: „skoro bank

centralny działa tak silnie i pilnie, to znaczy, że sytuacja jest poważniejsza, niż

sądziliśmy”), co widać na poniższym wykresie przedstawiającym CBOE Volatility

Index. Wskaźnik ten pokazuje oczekiwania rynku co do zmienności indeksu S&P

500, będąc popularnym miernikiem strachu pośród inwestorów giełdowych.

Wykres 8: CBOE Volatility Index w 2020 r.

Ale załóżmy nawet, że komunikacja ze strony Fedu byłaby wzorowa. Czy

amerykański bank centralny mógłby powstrzymać rozprzestrzenianie się wirusa?

Zadać takie pytanie, to uzyskać odpowiedź. Ale czy paniczny ruch Fed naprawi

chociaż zepsute globalne łańcuchy dostaw i wznowi zawieszoną działalność

produkcyjną? Kolejne pytanie retoryczne. Polityka pieniężna jest bezsilna wobec

szoków podażowych13. Jeśli przedsiębiorca nie może uzyskać niezbędnych

półproduktów z Azji do swojej fabryki, albo gdy pracownicy nie pojawiają się w

13 Nawet w literaturze głównonurtowej zwraca się uwagę, że polityka monetarna jest

lepiej przygotowana do radzenia sobie z szokami popytowymi niż z podażowymi.

11

pracy, to czy stopy procentowe są o 50 punktów bazowych wyższe czy niższe,

nie ma znaczenia. Ani Powell, ani Lagarde, ani inni bankierzy centralni nie mają

żadnej mocy otworzenia zakładów produkcyjnych (i usługowych) zamkniętych z

powodu kwarantanny czy zagonienia pracowników z powrotem do roboty, a

konsumentów z powrotem do sklepów i biur podróży.

Zresztą załóżmy, że problem jest natury popytowej (jak zapewne będą

argumentować politycy i bankierzy centralni). W jaki sposób obniżka stóp

procentowych ma pomóc, jeśli jednocześnie zachęca się ludzi do pozostania w

domu, a co za tym idzie, ograniczenia działalności gospodarczej? Jakie firmy

zaczną więcej inwestować w okresie obniżonego popytu, zakłóceń w łańcuchach

dostaw, spadających cen akcji oraz ogólnie podwyższonej niepewności?

Powtórzmy to jeszcze raz: skoro ultra niskie stopy procentowe nie

pomogły ożywić wyjątkowo słabego wzrostu gospodarczego po Wielkiej Recesji,

kiedy koronawirus bytował jeszcze tylko pośród nietoperzy albo łuskowców14, to

tym bardziej nie pomogą teraz. Koronawirus wpływa wszak na gospodarkę

głównie poprzez zmianę zachowań ludzi — działania banków centralnych ich nie

zmienią. Obniżki stóp procentowych dokonana zatem przez Fed, Bank Kanady i

Bank Anglii15 były niepotrzebne i nie pomogą gospodarce dotkniętej pandemią —

mogą jednak nasilić wszystkie negatywne skutki niekonwencjonalnej polityki

pieniężnej takie jak nadmierne zadłużenie czy firmy zombie.

5. Koronawirus a sprawa Polska

Polska gospodarka powinna w mniejszym stopniu odczuć skutki pandemii niż

inne kraje europejskie. Po pierwsze, wynika to z tego, że w porównaniu

chociażby do niemieckiej gospodarki Polska jest mniej zależna od eksportu i

słabiej powiązana gospodarczo z Chinami. Po drugie, sektor turystyczno-

rozrywkowy stanowi mniejszy procent PKB w porównaniu do krajów południowej

Europy. Po trzecie, odpowiedź polskiego rządu na epidemię nie była,

14 Pochodzenie wirusa wciąż nie jest jasne: https://www.nature.com/articles/d41586-

020-00548-w.

15 Polska może dołączyć do tego grona – i to mimo tego, że roczna stopa inflacji w lutym

2020 r. była najwyższa od 2011 r.:

https://strefainwestorow.pl/wiadomosci/20200313/prezes-nbp-rekomenduje-ciecie-stop-

proc-w-rpp-zbiera-sie-wiekszosc-za-obnizka, https://stat.gov.pl/obszary-

tematyczne/ceny-handel/wskazniki-cen/wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-

pot-inflacja-/miesieczne-wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-od-1982-roku/.

12

przynajmniej na razie, tak radykalna jak np. w Chinach czy we Włoszech. Po

czwarte, wyższe tempo wzrostu gospodarczego w Polsce w porównaniu do

Niemiec czy innych państw zachodnich stwarza większą przestrzeń przed

pojawieniem się ewentualnej recesji.

Niemniej i tak prognozowane jest osłabienie wzrostu gospodarczego. W

marcowym Raporcie o inflacji Narodowy Bank Polski obniżył wzrost polskiego PKB

w 2020 r. z 3,6 do 3,2 proc. Jednak sam bank centralny dostrzega ryzyko

wolniejszego tempa wzrostu w przypadku dłuższego i ostrzejszego niż założony

przebieg epidemii koronawirusa. Biorąc pod uwagę, że scenariusz bazowy NBP —

w którym epidemię udaje się opanować dość szybko, a jej przejściowe

negatywne skutki ekonomiczne ograniczone będą głównie do Chin, gospodarek z

nimi powiązanymi oraz do niektórych gospodarek europejskich — już teraz jest

raczej myśleniem życzeniowym, można zaryzykować tezę, że wzrost gospodarczy

w Polsce może spaść w tym roku poniżej 3 proc. Zawieszenie działalności

oświatowej będzie oznaczało, że więcej pracowników zostanie w domu, aby

opiekować się dziećmi, co negatywnie wpłynie na aktywność gospodarczą.

6. Skutki społeczne

Pandemie mogą mieć również znaczące konsekwencje społeczne. Pierwszym

potencjalnym negatywnym skutkiem może być rozrost rządu, który będzie

zwiększał swoje uprawnienia i wydatki w celu zwalczania tej i przyszłych

pandemii, a także kolejne interwencje banków centralnych. Istnieje ryzyko, że

rządy nie wycofają w pełni nadzwyczajnych uprawnień przyznanych sobie na czas

zarazy. Drugim zagrożeniem jest nasilenie tendencji ksenofobicznych oraz

protekcjonistycznych w postaci ograniczenia przepływu towarów i ludzi między

krajami.

Jednak warto spojrzeć na pandemię z nieco bardziej optymistycznej

perspektywy. W pewnym sensie olbrzymie koszty ponoszone przez współczesne

państwa na walkę z koronawirusem pokazują, jak bardzo świat się wzbogacił i

jak wzrosła wartość ludzkiego życia na przestrzeni ostatnich dekad. Dzięki

wzrostowi gospodarczemu społeczeństwa mają środki na działania zaradcze,

nawet tak drastyczne jak kwarantanna całych regionów. Jeszcze kilkadziesiąt lat

temu nikt by nie myślał o tak radykalnych działaniach w odpowiedzi na pandemię

o umiarkowanym wskaźniku umieralności. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu

13

obywatele wielu państw nie mieliby wyjścia i musieliby chodzić do pracy, nie

bacząc na ryzyko.

Można też wyrazić nadzieję, że pandemia będzie miała kilka pozytywnych

długoterminowych skutków i zwiększy świadomość społeczeństwa co do kilku

ważnych rzeczy. Po pierwsze, epidemia powinna unaocznić kluczową rolę higieny

dla zdrowia publicznego. Po drugie, pandemia jasno pokazuje niewydolność

państwowej służby zdrowia w wielu krajach. Nie twierdzę, że w pełni prywatna

opieka zdrowotna idealnie poradziłaby sobie z pandemią — ale obecny system, w

którym służba zdrowia jest niedoinwestowana i często funkcjonuje przy granicy

zdolności produkcyjnych, objawił swoją słabość16. Po trzecie, odwołanie zajęć

szkolnych może skłonić do refleksji na temat roli przymusowej edukacji w

obecnych czasach. Okazuje się bowiem, że największym problemem związanym

z zamknięciem szkół nie jest brak lekcji, ale fakt, że rodzice będą musieli

opiekować się swoimi dziećmi. Jasno pokazuje to, że w wielu przypadkach

państwowa szkoła uczy jedynie przy okazji, ale przede wszystkim pełni rolę

placówki opiekuńczej, aby rodzice mogli pracować i płacić podatki. Po czwarte,

gdy minie kwarantanna, podczas której nagle rząd i uczelnie zachęcają do pracy

zdalnej, politycy i pracodawcy mogą w końcu przejrzeć na oczy i zrozumieć, że w

nowoczesnej gospodarce nie jest zawsze niezbędne odbijanie karty zakładowej w

fabryce azbestu czy uczestnictwo w nieproduktywnych spotkaniach, ale możliwa

jest w pełni produktywna praca, a także nauczanie studentów, na odległość.

Pozostaje mieć nadzieję, że obserwacja ta doprowadzi do większego

uelastycznienia rynku pracy i do rozwoju zdalnych form nauczania. Po piąte,

pandemia pokazuje jak bardzo ważne są oszczędności — zarówno te prywatne,

jak i publiczne — na czarną godzinę. W dobrych czasach rząd powinien notować

nadwyżki budżetowe, zaś obywatele oszczędzać istotną część swoich dochodów,

aby mieć fundusze na trudniejsze czasy17. Po szóste, epidemia powinna również

16 Ostatecznie w działaniach mających na celu wypłaszczenie krzywej zachorowalności

chodzi o to, aby przyrosty nowych zachorowań były na tyle niskie, by nie przeciążyły

służby zdrowia.

17 Przy okazji, warto zauważyć, że skoro globalny nadmiar oszczędności (ang. savings

glut) jest tak istotnym problemem gospodarczym, odpowiadającym za niedobór popytu i

sekularną stagnację, jak sądzi wielu ekonomistów głównego nurtu, to znaczne

zawieszenie aktywności gospodarczej nawet na kilka tygodni nie będzie problemem, bo

14

unaocznić ludziom i firmom potrzebę dywersyfikacji. Chodzi mi tutaj zarówno o

źródła dochodów, ale także o źródła dostaw. Problemem wielu firm było, że

bazowały na jednym, azjatyckim poddostawcy.

7. Podsumowanie

Pandemia koronawirusa zwiększa szanse pojawienia się globalnej recesji w tym

roku. Pierwszy kwartał będzie recesyjny. Walka toczy się głównie o drugi.

Oczywiście gdy pandemia się skończy, gospodarka się odbije, ale w porównaniu

do sytuacji sprzed miesiąca maleje szansa na szybkie ożywienie w kształcie litery

V. Polityka monetarna tutaj nie pomoże — jeśli już, to potrzebne są działania

oddziałujące na stronę podażową, czyli chociażby cofnięcie wprowadzonych przez

USA i Chiny ceł i dalsza liberalizacja handlu, aby neutralizować zakłócenia w

handlu międzynarodowym. Odroczenie terminów płatności podatków, a także

przynajmniej powstrzymanie się od zwiększania obciążeń fiskalnych i

administracyjnych, również mogłoby korzystnie wpłynąć na sytuację finansową

przedsiębiorstw w czasie pandemii.

W Polsce prawdopodobieństwo recesji jest niższe. Wszystko jednak zależy

od przebiegu pandemii i od kształtu krzywej epidemiologicznej. W modelu

południowokoreańskim szczyt nowych zachorowań następuje niżej i szybciej, a

kraj jako tako funkcjonuje. Jednak w scenariuszu włoskim wzrost nowych infekcji

jest większy i dłuższy, wyższa jest też śmiertelność — co prowadzi do

wprowadzenia de facto stanu wyjątkowego i znacznego ograniczenia aktywności

gospodarczej. Obie krzywe epidemiologiczne prezentuje poniższy wykres.

Wykres 9: Liczba nowych dziennych infekcji COVID-19 we Włoszech (linia czerwona) i

Korei Południowej (linia niebieska) w 2020 r.

nadmiarowe oszczędności utrzymają firmy i gospodarstwa domowe przy życiu. Coś mi

jednak podpowiada, że obecny kryzys pokaże, że ta koncepcja nie miała nigdy sensu.

15

Ponieważ Polska notuje przypadki koronawirusa od tygodnia za wcześnie

jeszcze na spekulacje, którą ścieżką podąży kraj i jakie będzie miało to

konsekwencje gospodarcze. Niepewność jest znaczna. Póki co dzienne przyrosty

są umiarkowane, ale kluczowe będą najbliższe dni. Jako że nie osiągnęliśmy

jeszcze szczytu epidemiologicznego, najgorsze przed nami. Ale później będzie

lepiej.