Czyli od barteru, po karty płatnicze…

Czym jest pieniądz?

Pieniądz, jest to niewielki

przedmiot, który w wyniku

ogólnej zgody jest uznawany

jako środek wymiany

gospodarczej, są w nim

wyrażone ceny i wartości różnych

towarów. Zdecydowanie ułatwia

wymianę handlową, którą każdy

przeprowadza przynajmniej raz

dziennie.

Początki wymiany handlowej

Już ludzie pierwotni wymieniali się między

sobą wszelakimi przedmiotami. Społeczny

rozwój człowieka doprowadził do podziału

pracy, który polegał na podziale

obowiązków oraz specjalizacji. Wtedy ludzie

zajmujący się np. rzemieślnictwem

potrzebowali różnorakich towarów, które

mogli zdobyć poprzez wymianę

wyprodukowanych przez siebie towarów, np.

za żywność bądź ubrania. Taka forma

polegająca na wymianie towaru na towar

zwana jest barterem.

Handel pojawił się dużo wcześniej niż pieniądze, a więc

co tysiące lat temu służyło jako środek płatniczy?

Płacidła

Płacidło, czyli pieniądz towarowy jest to przedmiot, który pełni funkcje pieniądza, i

dodatkowo może zaspokajać inne potrzeby osoby, która się nim posługuje. Na

początku wartość płacideł związana była przede wszystkim z wartością użytkową

samego przedmiotu (np. siekierki, pręty żelaza, sól, futra, skóry, perkal), ale z

czasem (w miarę upowszechniania się płacideł jako środka płatniczego) wartość

płacidła zależała w większym stopniu od jego użyteczności jako powszechnie

akceptowanego środka wymiany, niż z jego użyteczności jako dobra zdolnego

bezpośrednio zaspakajać konkretne potrzeby konsumpcyjne lub produkcyjne. W

efekcie tego procesu użyteczność, stanowiąca pierwotnie o wartości płacidła mogła

w rzeczywistości stanowić niewielki ułamek jego użyteczności jako środka wymiany

(np. małe kawałki płótna, bryłki kruszców, muszle).

Zboże jako pierwsze pieniądze?

3000 lat p.n.e w Babilonii położonej między Tygrysem a

Eufratem powstał pierwszy i bardzo ciekawy system

walutowy, który opierał się na płaceniu zbożem. Miliony

zachowanych do dziś tabliczek klinowych przekazują nam

informacje dotyczące codziennego życia i pracy ludzi tam

żyjących. Na przykład dzięki nim dowiedzieliśmy się, że

każdy zawód miał z góry określoną, wypłacaną w

jęczmieniu pensję, z którego produkowano piwo i chleb,

czyli podstawowe produkty żywieniowe. Pracowici rolnicy

zmuszeni byli do oddawania danin w postaci zboża dla

monarchii i świątyń. Nadwyżki gromadzono w wielkich

magazynach i były one przedmiotem zazdrości

koczowniczych ludów. Oprócz łatwej dostępności,

podstawową zaletą ziarna była jego łatwość w jego

dosypywaniu lub odsypywaniu w celu wymierzenia jego

dokładnej wartości.

Zwierzęta jako środek płatniczy

Bardzo popularnym środkiem płatniczym były również zwierzęta. Ze zwierzętami jako

płacidłem był jednak problem. Bydło mogło paść, poważnie zachorować. Było też

trudne do upilnowania i… śmierdziało. Znane powiedzenie cesarza rzymskiego

Wespazja brzmi „pecunia non olet”, czyli w tłumaczeniu brzmi ono „pieniądz nie

śmierdzi”. Nie każdy jednak wie, że wyraz „pecunia”, czyli pieniądze wywodzi się od

słowa „pecus” oznaczającego bydło rogate stanowiące umowny miernik wartości w

czasach przedmonetarnych.

W każdym kraju panowały inne obyczaje,

zamieszkiwał go inny lud, który miał swoje płacidło.

Przedmiotem wymiany mogły być metalowe

przedmioty, naczynia czy narzędzia: kociołki,

sierpy. Metalowe pręty, zwane „obelos”, dały

początek greckiej nazwie obola, zaś pęk sześciu

obelosów – tyle mieściło się w garści – określano

jako „drachmy” – garść.

Płatność metalowymi

przedmiotami

Elektrony, czyli pierwsze monety

W świątyni Artemidy w Efezie odnaleziono bryłkę

elektronu, naturalnego stopu złota i srebra, opatrzoną

w pieczęć złotnika i była ona pierwowzorem monety.

Był to wynalazek starożytnych Lidyjczyków został

upowszechniony przez znakomitych kupców – Fenicjan,

i to oni przez długi czas niesłusznie uważani byli za

wynalazców metalowych pieniędzy.

Pieniądz - niewielki, lekki, okrągły metalowy

przedmiot, który przyczynił się do rewolucji

handlu. Zamiast różnorakich płacideł czy

kawałków kruszcu, które przy każdej transakcji

należało ważyć i odmierzać, stworzono

przedmiot, na którym umieszczano specjalne

znaki emitenta. Nie trzeba było go ważyć,

odsypywać, dosypywać, jedynie policzyć, co

znacznie ułatwiało handel, a dzięki niewielkim

rozmiarom był bardzo wygodny w transporcie.

Słowo „moneta” wywodzi się ze starożytnego Rzymu. Tak bowiem

nazywano boginię Junonę i mennicę, która mieściła się w jej świątyni na

Kapitolu. Już od IV wieku p.n.e. Rzym wytwarzał monety. Z czasem, wraz z

rosnącą rolą Cesarstwa Rzymskiego i jego podbojami, ich monety stały się

pierwszą ogólnoeuropejską walutą. Na monetach umieszczano wizerunki

cesarzy, dzięki czemu nawet w najdalszych rejonach imperium ludzie

wiedzieli, komu należy się posłuszeństwo. W starożytnych świątyniach nie

tylko wytwarzano monety, ale także kwitł tam handel. Jednak aby można

było brać w nim udział, kupiec musiał wymienić monety na specjalne

pieniądze świątynne, dzięki czemu kapłani pomnażali bogactwa swoich

świątyń. Monety upowszechniały się powoli. Persowie wprowadzili je sto lat

po Lidii, Rzym i Kartagina w III wieku p.n.e. Od tego czasu monety stały się

nieodłączną częścią cywilizacji europejskiej.

Moneta

Pierwsze pieniądze papierowe

Słowo banknot pochodzi od włoskiego słowa „banka” lub łacińskiego

„bankus”, oznaczającego stół, ławę do wymiany pieniędzy. Najczęstszą

przyczyną powstawania pieniądza papierowego było gromadzenie

oszczędności przed władców. Działo się to ze względu na wygodę i

bezpieczeństwo kupców. Pierwsze pieniądze papierowe, czyli banknoty,

wynaleziono w Chinach w X wieku. Można je było wymienić na kruszec, a ich

ważność była ograniczona do 3 lat. W 1377 roku przeprowadzona została

reforma walutowa i wprowadzono „cenny banknot Wielkich Mingów”, który

miał tylko jeden nominał i przez następne dwa stulecia zapewnił Chinom

stabilność walutową, jednak po tym czasie banknot stracił swoją wartość i

został zastąpiony srebrem.

Marco Polo zafascynowany banknotem

Marco Polo, znany podróżnik z przełomu XII i XIV,

odwiedzając Chiny był tak zafascynowany

papierowym pieniądzem, że poświęcił nim cały

rozdział , opisując w nim wszystko, co wiązało się z

ich wytwarzaniem i obiegiem. Między innymi opisał

sposób w jaki je emitowano: "I wszystkie te

papierowe pieniądze robione są z taką powagą i

namaszczeniem, jakby to było złoto lub srebro

czyste, gdyż na każdym z nich kilku urzędników do

tego wyznaczonych podpisuje swe nazwisko i

wytłacza swą pieczęć, i gdy to przez wszystkich

wykonane zostanie, najwyższy mincarz, ustanowiony

przez cesarza, zanurza swą pieczęć w cynobrze i

pieczętuje nią pieniądz, tak że kształt pieczęci

odbija się na nim cynobrow czerwienią; taka

moneta ma pełną wartość. Każde zaś fałszerstwo

karane jest śmiercią"

Szwecja i jej waluta w XVII w.

Po licznych wojnach prowadzonych w XVII wieku

państwo szwedzkie było bardzo zadłużone, dlatego

wymyślono żeby do obowiązującego dotychczas

systemu pieniądza kruszcowego opartego na złocie i

srebrze włączyć trzeci kruszec - miedź. Pomysł

wydawał się znakomity, bowiem miedzi w Szwecji nie

brakowało i można było w ten sposób znacznie

poszerzyć obieg pieniężny. System waluty kruszcowej

polegał jednak na tym, że wartość metalu, z którego

wykonana była moneta musiała odpowiadać jej

nominałowi. A ponieważ miedź była tania, powstałe

w ten sposób "monety", zwane platmyntami, miały

monstrualne rozmiary i ważyły ok. 20 kg.

Miedziane platmynty

Szwecja – europejska kolebka

papierowych pieniędzy

Z powodu niepraktyczności platmyny w 1668

roku powstał Szwedzki Bank Państwowy, w

którym Szwedzi mogli deponować swoje

platmynty. W zamian bank wydawał im

pokwitowania, które w każdej chwili mogli

wymienić na miedź. Kwity były na okaziciela,

zatem można je było przekazywać sobie jak

prawdziwe pieniądze. Było to znacznie

wygodniejsze, niż noszenie przy sobie

ogromnych blach miedzianych. W 1694 roku

powstał Bank Anglii, który na tej samej

zasadzie emitował banknoty wymienialne na

złoto. Ślady po takich początkach banknotów

do dziś możemy zauważyć np. na funtach

brytyjskich. Jest tam napisane, że Bank Anglii

wypłaci posiadaczowi banknotu na żądanie

odpowiednią sumę funtów tak, jakby to, co

mamy w ręku nie było "prawdziwym" funtem.

Najstarszy europejski banknot pochodzi

z 1666 roku, ze Szwecji.

W XIX wieku już powszechnie stosowano banknoty wymienialne na kruszec.

Często jednak, np. w Stanach Zjednoczonych, prawo emitowania banknotów

miały wszystkie banki komercyjne, nawet bardzo małe. Traktowały one emisję

pieniądza papierowego jako formę udzielania kredytu. Przyjmowanie takich

banknotów nie było obowiązkowe. Dopiero podczas wojny secesyjnej

wprowadzono obowiązek przyjmowania rządowych banknotów, tzw.

greenbacków (od zielonego koloru, odtąd charakterystycznego dla dolarów).

Kiedy

przyjmowanie

banknotów

stało się

obowiązkowe?

Dla wczesnych dziejów pieniądza

papierowego charakterystyczna było to, że

emitowano banknoty wysokich nominałów.

Zakładano, że z banknotami będą mieli do

czynienia raczej ludzie zamożni, tzn. umiejący

czytać. Dla biedniejszych rezerwowano raczej

bilon. Stąd bardzo wysokie nominały, np.

rosyjski banknot 500 rublowy, którego suma

równała się kilkumiesięcznym zarobkom

oficera czy urzędnika. Dopiero w XX wieku

zauważono, że ze względów

psychologicznych nie jest dobrze, kiedy

najwyższe nominały banknotu opiewają na

sumy niedostępne dla większości obywateli.

Dlatego dziś przestrzega się zasady, że

najwyższy nominał nie powinien przekraczać

poziomu średniej płacy.

Zbyt wysokie nominały

Koniec waluty wymienialnej

Kres walucie wymienialnej na kruszec przyniósł

wielki kryzys lat trzydziestych XX wieku. Zmieniły się

wówczas zasady emisji banknotów, a termin

"pieniądz wymienialny" zaczął oznaczać swobodną

wymienialność na inne waluty, a nie na kruszec.

Ostatecznie związek banknotów z kruszcem został

zerwany na początku lat siedemdziesiątych XX wieku,

gdy Stany Zjednoczone zaniechały wymiany dolarów

na złoto.

Karty płatnicze Karty płatnicze pojawiły się w drugiej połowie XX

wieku i stopniowo zastępują one zwykłe pieniądze. Ciekawostką jest to, że karta nie została wymyślona przez bankowców tylko przez klientów i właścicieli sklepów. Pomysł karty zrodził się z potrzeby znalezienia sposobu sprzedaży towaru na kredyt. Szukano narzędzia, które jednocześnie będzie potwierdzeniem, że dana osoba może odebrać zamówiony towar, a zarazem ułatwi prowadzenie rejestrów Klientów kupujących na kredyt. Pierwszą kartę w 1914 roku, wydała amerykańska firma Western Union.

Przygotowały:

Julia Pajewska,

Oliwia Błoniarczyk,

Natalia Krawczyk