1. 1. Phm Vn Sn Vit S Ton Th T Thng C n Hin i
2. 2. Mc Lc Li gii thiu Li tc gi Phn Th Nht Chng 1 - Khi lun v x hi Vit Nam xa v nay 1. a l thin nhin -- 2. Ngi Vit Nam -- 3. Gc tch. Chng 2 - i sng thng c ca dn tc Vit Nam Chng 3 - Nh Hng Bng (2879 - 258 tr. T. L.) 1. Truyn thuyt v nh Hng Bng -- 2. Nc Vn Lang Chng 4 - Nh Thc (257 - 207 tr. T. L.) Chng 5 - X hi Trung Hoa trong thi thng c 1. X hi v vn ha -- 2. Trt t x hi v gia nh -- 3. Vic quan ch - - 4. Php ch -- 5. Binh ch -- 6. in ch -- 7. Hc chnh -- 8. Khng T -- 9. Lo T -- 10. Trang T -- 11. Tun Hung. Phn Th Hai Bc Thuc Thi i Chng 1 - Nh Triu (Bc thuc ln th I 207-111 tr. T. L.) 1. Ch r ca lch s u Lc -- 2. Chnh tr ca Triu -- 3. Nam Vit v Ty Hn -- 4. X hi Vit Nam di thi Triu -- 5. Nhng vua k nghip Triu --- 6. quc Vit Nam xp -- 7. Cng ti ca Thi Ph L Gia (Ph bnh ca Ng Thi S). Chng 2 - Nh Ty Hn (Bc thuc ln II 111 tr. T. L. - 39 T. L.) 1. n v hnh chnh trn t Giao Ch -- 2. B my cai tr t Giao Chu. Chng 3 - Nh Trng (40 - 43) 1. Phn c nng t -- 2. Nh ng Hn phc th -- 3. Tnh cht cch mng ca cuc kh i ngha nm Canh T. Chng 4 - Bc thuc ln III (43 - 544 ng Hn - Nam Bc triu) Cuc ci cch ca M Vin trn t Giao Chu
3. 3. Chng 5 - Ngi Vit Nam hc ch Tu 1. Vic truyn b Hn hc -- 2. nh h ng Pht vi nn vn hc ca chng ta -- 3. Pht Gio -- 4. Mt iu sai lm v S Nhip. Chng 6 - Cuc cch mng phn ln th hai ca dn Giao Ch 1. B Triu chng qun ng Ng -- 2. Lm p quy ph Giao Chu. Chng 7 - Nh Tin L (544 - 602) 1. L Nam (544 - 548) -- 2. Hu L Nam (571 - 602). Chng 8 - Bc thuc ln IV (603 - 939) 1. Nh Ty nh Lm p -- 2. Nh ng i vi An Nam -- 3. Mai Hc kh i ngha (722) -- 4. Gic Cn Ln v B -- 5. B Ci i Vng -- 6. Cuc xm lng Giao Chu ca Nam Chiu --- 7. S tht bi ca Nam Chiu v s nghip ca Cao Bin. Chng 9 - Cuc tranh u ca dn tc Vit Nam t h Khc n h Ng Trn thy chin u tin ca Vit Nam. Phn Th Ba Vit Nam Trn ng c Lp (939) Chng 1 - Nh Ng (939 - 965) Chng 2 - Nh inh (968 - 980) 1. inh Tin Hong -- 2. inh Ph . Chng 3 - Nh Tin L (980 - 1009) 1. L Hon nh Tng -- 2. Vic ngoi giao -- 3. Vic nh Chim Thnh -- 4. S m mang trong nc -- 5. Ci n L Hon v Dng Hu. Chng 4 - Cc vua k tip L i Hnh I. L Trung Tng (1005) II. L Nga Triu (1005 - 1009) 1. Vic ngoi giao vi Bc Triu -- 2. S tn c ca Nga Triu -- 3. V m mu cp ngi nh Tin L. Chng 5 - Nh Hu L (1010 - 1225) I. L Thi T (1010 - 1028)
4. 4. II. L Thi Tng (1028 - 1054) 1. Vic chnh tr -- 2. Vic qun s -- 3. Dp Chim Thnh. III. L Thnh Tng (1054 - 1072) 1. Vic m mang Pht Gio v Nho Gio -- 2. nh Chim Thnh. IV. L Nhn Tng (1072 - 1127) 1. V tranh dnh quyn v -- 2. Vic chnh tr -- 3. Vic nh Tng -- 4. Cuc phc th ca nh Tng -- 5. nh Chim Thnh. V. L Thn Tng (1128 - 1138) VI. L Anh Tng (1138 - 1175) 1. Anh V v T Hin Thnh -- 2. Vic ngoi giao. VII. L Cao Tng (1176 - 1210) VIII. L Hu Tng (1211 - 1225) IX. L Chiu Hong (1225) Chng 6 - Khi nim v Pht gio v vn hc di i nh L Chng 7 - Nh Trn (1225 - 1413) -- Nc Vit Nam di i Trn S I. Trn Thi Tng (1225 - 1258) 1. Tn st h L. -- 2. Vic o ln nhn lun. -- 3. Vic nh dp trong nc. -- 4. Nhng cng cuc ci cch. -- 5. Vic binh ch v lc lng qun i di i Trn - S. -- 6. Kinh t v x hi. -- 7. Phong tc. -- 8. Vn ha. -- 9. Cuc chin tranh t v th nht ca Vit Nam. II. Trn Thnh Tng (1258 - 1278) 1. Vic chnh tr. -- 2. Vic ngoi giao vi Mng C. III. Trn Nhn Tng (1279 - 1293) A- Mng C gy hn ln th hai 1. Vic ngoi giao tan v. -- 2 Huyt chin gia Vit Nam v Mng C. - Hi Ngh Bnh Than (1282). - Hi Ngh Din Hng (1284). - Qun Nam rt theo k hoch. - Hi ngh qun s Vn Kip. III Mng C tn cng. - Mt trn ng Nam. - Cuc tng tn cng ca Vit Nam. Vit Nam thu phc Thng Long. - Trn Ty Kt. - Trn Vn Kip. B- Mng C tn cng ln th hai (1287) I Trn Vn n. II Trn Bch ng. III Vic truy kch Thot Hoan. IV Cuc ging ha. V Chin php ca Hng o Vng. IV. Trn Anh Tng (1293 - 1314) Vic g Huyn Trn cho Ch Mn
5. 5. V. Trn Minh Tng (1314 - 1329) VI. Trn Hin Tng (1329 - 1341) Gic Ngu Hng v gic Lo VII. Trn D Tng (1341 - 1369) 1. Vic chnh tr. -- 2. Vic giao thip vi Trung Hoa. -- 3. Vic giao thip vi Chim Thnh. -- 4. D Dng Nht L-. VIII. Trn Ngh Tng (1370 - 1372) Tiu s H Qu Ly. IX. Trn Du Tng (1372 - 1377) X. Trn Ph (1377 - 1388) 1. Vic giao thip vi nh Minh. -- 2. Chim Thnh tn cng Thng Long. -- 3. m mu tr H Qu Ly tht bi. XI. Trn Thun Tng (1388 - 1398) 1. Ch Bng Nga t trn. -- 2. Cuc cch mng ca H Qu Ly: Ci cch chnh tr. Ci cch qun s. Ci cch kinh t. Ci cch x hi. Ci cch vn ha. -- 3. Cuc o chnh H Qu Ly. Chng 8 - Nh H (1400 - 1407) I. H Qu Ly (1400) II. H Hn Thng (1400 - 1407) 1. Cuc giao tranh gia nh H v nh Minh. - Thnh a Bang tht th. - Trn Mc Phm Giang. - Trn Hm T Quan. - Nguyn nhn tht bi ca H Qu Ly. -- 2. H Qu Ly c lm mt nc khng? Chng 9 - Bc thuc ln th nm -- Nh Hu Trn (1407 - 413) 1. Chnh sch thng tr ca nh Minh. -- 2. Gin nh kh i ngha (1407 - 1409). -- 3. Trn Qu Khoch (1409 - 1413) Chng 10 - Nh Hu L. L Li chm dt ch Minh thuc (1417 - 1427) 1. Giai on en ti. -- 2. Giai on ti sng. -- 3. Cuc tng phn cng ca gic Minh (Mt trn min Bc). -- 4. Trn Tuy ng. -- 5. Vit qun phong ta ng . -- 6. Trn chi Lng. -- 7. Qun Minh xin ha gii. -- 8. Vic cu phong. Nh Hu L (1428 - 1527) I. L Thi T (1428 - 1433) 1. Hc chnh. -- 2. Lut php. -- 3. Hnh chnh. -- 4. Ci cch in a. -- 5. Binh ch. -- 6. Vic git cng thn.
6. 6. II. L Thi Tng (1434 - 1442) Ci n L Chi Vin (1442) III. L Nhn Tng (1443 - 1459) IV. L Thnh Tng (1460 - 1497) 1. Vic chnh tr. -- 2. T chc hng thn. -- 3. Vic nh. -- 4. Hnh chnh. -- 5. Quan ch. -- 6. Thu inh. -- 7. Thu in th. -- 8. Nng nghip. -- 9. Lut php bo v nhn quyn. -- 10. Quyn li x hi. -- 11. T chc v b. -- 12. V cng i Hng c. -- 13. Vn tr i Hng c. V. L Hin Tng (1497 - 1504) VI. L Tc Tng (1504 1505) VII. L Uy Mc (1505 - 1509) VIII. L Tng Dc (1510 - 1516) IX. L Chiu Tng X. L Cung Hong (1516 - 1527) Chng 11 - Nh Mc (1527 - 1667) Mc ng Dung (1527 - 1529) 1. Tnh trng Vit Nam u th k XVI. -- 2. Tiu s Mc ng Dung. -- 3. V Trn Thim Bnh th hai. -- 4. Mt cuc chin tranh tm l. -- 5.V n Mc ng Dung. Chng 12 - Lon phong kin Vit Nam. Nam Bc triu (1527 - 1592) 1. Trnh Kim v Nguy-n Kim. -- 2. Bin c ti Nam triu. -- 3. Tht bi ca Bc triu. Chng 13 - Nc Vit Nam t Bc vo Nam (1674 - 1775) 1. H Trnh lm cha min Bc. -- 2. H Nguy-n xng hng phng Nam. Chng 14 - Trnh - Nguy-n phn tranh (1627 - 1775) 1. i chin ln th nht (1627). -- 2. i chin ln th hai (1630) -- 3. i chin ln th ba (1635). -- 4. i chin ln th t (1648). -- 5. i chin ln th nm (1655) -- 6. i chin ln th su (1661) -- 7. i chin ln th by (1672). Chng 15 - S nghip hai h Trnh - Nguy-n Chng 16 - Nhng v phin lon di i cha Trnh
7. 7. Chng 17 - Cc hot ng ca Nguy-n Chng 18 - Cc cuc chin tranh cui cng ca hai h Trnh - Nguy-n (1774) Chng 19 - Nh Ty Sn (1778 - 1802) 1. Tiu s nh Ty Sn. -- 2. Ty Sn dit Nguy-n ti Nam Vit. -- 3. Nguy-n Hu ui qun Xim. -- 4. Nguy-n Hu nh Thun Ha. -- 5. Nguy-n Hu ra Thng Long. -- 6. Chim Bng gy cnh. Chng 20 - Mt v cng oanh lit bc nht ca Vit Nam cui th k XVIII 1. Ci cht ca V Vn Nhm. -- 2. Chin s Vit-Thanh. -- 3. Cuc giao thip gia Ty Sn v Thanh nh. -- 4. Chnh tr ca vua Quang Trung. -- 5. Vua Chiu Thng b nhc trn t Tu. Nhng cuc chin tranh cui cng gia Ty Sn v Cu Nguy-n 1. Nguy-n Vng qut kh i. -- 2. Nguy-n Vng tn cng Qui Nhn ln th nht (1790). -- 3. Qui Nhn tht th ln th hai v ba. -- 4. Ph Xun i ch. -- 5. Nguy-n Vng ra Bc H. Chng 21 - Ngi u Chu sang Vit Nam 1. Vit Nam di con mt ngi Php. -- 2. o Thin Cha. Chng 22 - Nh Nguy-n (1802 - 1945) I. Gia Long (1802 - 1820) 1. Th t xng hiu. -- 2. B my chnh quyn trung ng. -- 3. Cc a ht hnh chnh ln. -- 4. Binh ch. -- 5. Cng v. -- 6. Vic hc hnh v lut php. -- 7. Vic ti chnh. -- 8. Vic ngoi giao vi Php. -- 9. Vic ngoi giao vi Trung Quc. -- 10. Giao thip vi Min-Lo-Tim La. -- 11. Bn v lon phong kin Vit Nam. -- 12. Vi kin v vua Gia Long. II. Thnh T (1820 - 1840) 1. Hon thin b my chnh quyn. -- 2. Vic hc hnh thi c. -- 3. Sch v . -- 4. Nhng cuc phin lon. -- 5. Vic ngoi giao vi Php. -- 6. Vic Ai Lao v Chn Lp. -- 7. Vic cm o. -- 8. Bn v Thnh T. III. Hin T (1841 - 1847) 1. C nhn ca vua Hin T. -- 2. Vic Chn Lp v Tim La. -- 3. Cuc nh ph u tin ca Php Vit Nam.
8. 8. Phn Th T Vit Nam Mt c Lp V Tay Php Chng 1 - Dc Tng (1847 - 1883) 1. Vua T c v tnh th Vit Nam gia th k XIX. -- 2. Vic ngoi giao v cm o. -- 3. Vic vn hc v binh ch. -- 4. Nhng v phin ng trong nc. Chng 2 - Ngi Php ra mt xm chim Vit Nam 1. Nguyn nhn ca s xm lng. -- 2. c phi vin Php n Vit Nam. -- 3. Vit Nam mt ba tnh ng Nam K. -- 4. Phn ng ca triu nh Hu. -- 5. Phong Tro khng Php Nam K. -- 6. Ngi Php chim nt ba tnh min Ty Nam K. -- 7. Nhng ngha s min Nam. Chng 3 - Qun Php nh Bc K 1. Nguyn nhn vic ngi Php ra Bc. -- 2. Php qun nh Bc K ln th I. -- 3. Ha c nm Gip Tut (1874). -- 4. H thnh tht th ln th hai. -- 5. S ph lp Hu. -- 6. Ha c nm Qu Mi (1883). -- 7. Ha c Thin Tn ln th hai. -- 8. Ha c Patentre (1884). Chng 4 - Tn cuc ca phong kin Vit Nam 1. Phong tro Cn Vng cu quc. -- 2. Phong tro Vn Thn khng Php. -- 3. Vua Thnh Thi (1884 - 1907). -- 4. Vua Duy Tn (1907 - 1916). -- 5. Cuc bo h ca nc Php. Chng V - Nhng cuc tranh th c lp ca Vit Nam t 1928 - 1954 1. X hi Vit Nam di thi Php thuc. -- 2. Nhng cuc tranh u ca th h tr tui. -- 3. Cuc o chnh 9-3-1945. -- 4. L bi Bo i v Hip nh H Long. -- 5. Cuc chin tranh Thc - Cng (1945 - 1954). -- 6. Tha hip Genve. -- 7. Kt Lun Ti liu tham kho kin ca vn gia tr thc v Vit S Ton Th Ph lc 1: Bng i chiu cc triu i Vit Nam vi triu i Trung Hoa Ph lc 2: Th Ph h Nguy-n Ph lc 3: Th Ph h Trnh
9. 9. Knh dng hng hn song thn sm hun c cho con mt tm lng thit tha vi t nc vit nn nhng trang s oai hng ca dn tc. Phm Vn Sn Li Gii Thiu "Chim Vit lm t cnh nam (Vit iu so nam chi)", mt cu ni ngn gn nhng hm cha mt ngha tht su: ngi Vit Nam khng bao gi qun c ci ngun ca mnh! Nh tinh thn m trn trng quc t, d phi chu mt ngn nm h gic Tu, mt trm nm n l gic Ty. Nhng hin nay, vi chnh sch hy dit vn ha truyn thng dn tc trong nc, v sc li cun mnh lit ca nn vn minh vt cht u M ngoi nc, dn tc chng ta ang phi i u vi mt him ha dit vong mi, c mc trm trng hn tt c cc him ha gp phi trong qu kh. Ch c lng yu nc nng nn, pht xut t y lng ca mi ngi Vit mi gip chng ta vt qua c him ha ny. Ch c lng yu qu hng thit tha mi l ng c bt chng ta chung gp tm tr vo vic bo tn v pht huy nn vn ha cao qu ca cha ng li. Vi mc tiu duy nht l nui dng lng yu nc cn thit trong lng mi ngi Vit ti Nht, sinh thnh nhng tm hn thit tha vi qu hng, dn tc, chng ti mn php in li 600 b Vit S Ton Th ny ca S Gia Phm Vn Sn phn phi trong cng ng ngi Vit ti Nht. Vi cng trnh kho cu su rng ca S gia yu nc Phm Vn Sn v tnh cht khch quan, dn tc, khoa hc, phong ph, gin d ... ca b sch ny, chng ti mong mun mi gia nh Vit Nam ti Nht s c t nht mt b, lc no cng c trong nh, d- dng ch dy con em v lch s ho hng bt khut ca dn tc Vit. Chng ti cng chn thnh cm t Hip Hi Lin i Ngi T Nn ng Dng ym tr ton th chi ph in li b sch ny. Hip Hi Ngi Vit Ti Nht Bn Nht Bn, 1983 Nam Ngh X
10. 10. Cng Bn c Thn Mn T mi hai nm nay, bc chn vo lng s hc, chng ti c hn hnh gii thiu cc bn vn gia tr thc v hc sinh mt t tc phm nh nh Vit Nam Tranh u S, Vit Nam Hin i S Yu, V Tuyn 17, Vit S Tn Bin quyn I, II, III. Nhng cun sch ny c ti bn nhiu ln v trc nhng s ng gp ca chng ti i vi vn ha nc nh, cc bn c t c nhiu cm tnh v tin cy, do t lng tri k bn phng hng nm chng ti tip tc gi n tay cc bn nhng tc phm v s hc. Gn y, Vit s tn bin c cc bn tr thc trong nc v ngoi nc c bit lu v tn th ng trn cc bo Bch Khoa, Th Gii T Do, Tn Dn, Ch o, Ngn Lun, T Do, v.v... nhng b s ny cn ti 4 cun na mi ht, tc l phi xut bn u n lun bn nm mi hon thnh. Trong lc ny, nhiu bn gio s v hc sinh thng gi th n chng ti yu cu nn gp rt son mt cun Vit s tn bin thu hp gm chi tit t Thng c thi i n ht thi Php thuc tin dng hn trong cc trng hc. Theo cc bn, Vit S Tn Bin gm 7 cun ch li ch nhiu cho cc gio s s a, cc vn gia tr thc cn bin kho rng ri v cho mt s sinh vin nng tnh c bit vi s hc. Qu vy, chng ti c kh nhiu sch, chuyn k vit mt b sch c mc ch gip cc bn k trn khi mt nhiu thi gi tm ti s liu v ngh ngi v s bnh gii, mc du cng vic ca chng ti vn c th cn nhiu khuyt im. Ngoi ra, t trn 30 nm nay, tuy trong cc th vin ca chng ta c mt sch v lch s, nhng cc sch ny vn cn mang nng nh h ng ca t t ng thi phong kin, quc. Nu cn tin b, tt nhin ta phi c nhng cun s mi vit theo quan nim rng ri v tinh thn phng khong ca tro lu dn ch ngy nay cng gm thu c nhiu iu mi l do s khm ph hay su tm ca cc hc gi cn i, hin i. Hm nay, Vit S Ton Th ra mt cc bn. Chng ti hy vng tc phm ny s hp vi nhu cu ca tnh th mt phn no, gp c t nhiu cng qu cn thit cho s pht trin v xy dng vn hc ca nc nh trong giai on mi ca lch s. Tuy nhin do s hc nc nh cha ht phi thai, u tr, s liu li tht c kh nhiu qua cc quc bin, sch ny khng khi c iu li lm, s st. Trong khi ch i mt hon thin, chng ti xin sn sng cho n s un nn v ch bo ca cc bn tr thc gn xa. Si gn ngy 14 thng 3 nm Canh T Phm Vn Sn
11. 11. Mc Lc Li gii thiu Li tc gi Phn Th Nht Chng 1 - Khi lun v x hi Vit Nam xa v nay 1. a l thin nhin -- 2. Ngi Vit Nam -- 3. Gc tch. Chng 2 - i sng thng c ca dn tc Vit Nam Chng 3 - Nh Hng Bng (2879 - 258 tr. T. L.) 1. Truyn thuyt v nh Hng Bng -- 2. Nc Vn Lang Chng 4 - Nh Thc (257 - 207 tr. T. L.) Chng 5 - X hi Trung Hoa trong thi thng c 1. X hi v vn ha -- 2. Trt t x hi v gia nh -- 3. Vic quan ch -- 4. Php ch -- 5. Binh ch -- 6. in ch -- 7. Hc chnh -- 8. Khng T -- 9. Lo T -- 10. Trang T -- 11. Tun Hung. Phn Th Hai Bc Thuc Thi i Chng 1 - Nh Triu (Bc thuc ln th I 207-111 tr. T. L.) 1. Ch r ca lch s u Lc -- 2. Chnh tr ca Triu -- 3. Nam Vit v Ty Hn -- 4. X hi Vit Nam di thi Triu -- 5. Nhng vua k nghip Triu --- 6. quc Vit Nam xp -- 7. Cng ti ca Thi Ph L Gia (Ph bnh ca Ng Thi S). Chng 2 - Nh Ty Hn (Bc thuc ln II 111 tr. T. L. - 39 T. L.) 1. n v hnh chnh trn t Giao Ch -- 2. B my cai tr t Giao Chu. Chng 3 - Nh Trng (40 - 43) 1. Phn c nng t -- 2. Nh ng Hn phc th -- 3. Tnh cht cch mng ca cuc kh i ngha nm Canh T. Chng 4 - Bc thuc ln III (43 - 544 ng Hn - Nam Bc triu) Cuc ci cch ca M Vin trn t Giao Chu Chng 5 - Ngi Vit Nam hc ch Tu 1. Vic truyn b Hn hc -- 2. nh h ng Pht vi nn vn hc ca chng ta -- 3. Pht Gio -- 4. Mt iu sai lm v S Nhip. Chng 6 - Cuc cch mng phn ln th hai ca dn Giao Ch
12. 12. 1. B Triu chng qun ng Ng -- 2. Lm p quy ph Giao Chu. Chng 7 - Nh Tin L (544 - 602) 1. L Nam (544 - 548) -- 2. Hu L Nam (571 - 602). Chng 8 - Bc thuc ln IV (603 - 939) 1. Nh Ty nh Lm p -- 2. Nh ng i vi An Nam -- 3. Mai Hc kh i ngha (722) -- 4. Gic Cn Ln v B -- 5. B Ci i Vng -- 6. Cuc xm lng Giao Chu ca Nam Chiu --- 7. S tht bi ca Nam Chiu v s nghip ca Cao Bin. Chng 9 - Cuc tranh u ca dn tc Vit Nam t h Khc n h Ng Trn thy chin u tin ca Vit Nam. Phn Th Ba Vit Nam Trn ng c Lp (939) Chng 1 - Nh Ng (939 - 965) Chng 2 - Nh inh (968 - 980) 1. inh Tin Hong -- 2. inh Ph . Chng 3 - Nh Tin L (980 - 1009) 1. L Hon nh Tng -- 2. Vic ngoi giao -- 3. Vic nh Chim Thnh -- 4. S m mang trong nc -- 5. Ci n L Hon v Dng Hu. Chng 4 - Cc vua k tip L i Hnh I. L Trung Tng (1005) II. L Nga Triu (1005 - 1009) 1. Vic ngoi giao vi Bc Triu -- 2. S tn c ca Nga Triu 3. V m mu cp ngi nh Tin L. Chng 5 - Nh Hu L (1010 - 1225) I. L Thi T (1010 - 1028) II. L Thi Tng (1028 - 1054) 1. Vic chnh tr -- 2. Vic qun s -- 3. Dp Chim Thnh. III. L Thnh Tng (1054 - 1072) 1. Vic m mang Pht Gio v Nho Gio -- 2. nh Chim Thnh. IV. L Nhn Tng (1072 - 1127) 1. V tranh dnh quyn v -- 2. Vic chnh tr -- 3. Vic nh Tng -- 4. Cuc phc th ca nh Tng -- 5. nh Chim Thnh. V. L Thn Tng (1128 - 1138)
13. 13. VI. L Anh Tng (1138 - 1175) 1. Anh V v T Hin Thnh -- 2. Vic ngoi giao. VII. L Cao Tng (1176 - 1210) VIII. L Hu Tng (1211 - 1225) IX. L Chiu Hong (1225) Chng 6 - Khi nim v Pht gio v vn hc di i nh L Chng 7 - Nh Trn (1225 - 1413) -- Nc Vit Nam di i Trn S I Trn Thi Tng (1225 - 1258) I Tn st h L. II Vic o ln nhn lun. III Vic nh dp trong nc. IV Nhng cng cuc ci cch. V Vic binh ch v lc lng qun i di i Trn - S . IV Kinh t v x hi. VII Phong tc. VIII Vn ha. IX Cuc chin tranh t v th nht ca Vit Nam. II Trn Thnh Tng (1258 - 1278) I Vic chnh tr. II Vic ngoi giao vi Mng C. III Trn Nhn Tng (1279 - 1293) A - Mng C gy hn ln th hai I Vic ngoi giao tan v. -- II Huyt chin gia Vit Nam v Mng C. - Hi Ngh Bnh Than (1282). - Hi Ngh Din Hng (1284). - Qun Nam rt theo k hoch. - Hi ngh qun s Vn Kip. -- III Mng C tn cng. - Mt trn ng Nam. - Cuc tng tn cng ca Vit Nam. Vit Nam thu phc Thng Long. - Trn Ty Kt. - Trn Vn Kip. B - Mng C tn cng ln th hai (1287) I Trn Vn n. -- II Trn Bch ng. -- III Vic truy kch Thot Hoan. -- IV Cuc ging ha. -- V Chin php ca Hng o Vng. IV Trn Anh Tng (1293 - 1314) Vic g Huyn Trn cho Ch Mn V Trn Minh Tng (1314 - 1329) VI Trn Hin Tng (1329 - 1341) Gic Ngu Hng v gic Lo VII Trn D Tng (1341 - 1369) I Vic chnh tr. II Vic giao thip vi Trung Hoa. III Vic giao thip vi Chim Thnh. IV D Dng Nht L-. VIII Trn Ngh Tng (1370 - 1372) Tiu s H Qu Ly.
14. 14. IX Trn Du Tng (1372 - 1377) X Trn Ph (1377 - 1388) I Vic giao thip vi nh Minh. II Chim Thnh tn cng Thng Long. III m mu tr H Qu Ly tht bi. XI Trn Thun Tng (1388 - 1398) I Ch Bng Nga t trn. II Cuc cch mng ca H Qu Ly: Ci cch chnh tr. Ci cch qun s. Ci cch kinh t. Ci cch x hi. Ci cch vn ha. III Cuc o chnh H Qu Ly. Chng VIII - Nh H (1400 - 1407) I H Qu Ly (1400) II H Hn Thng (1400 - 1407) I Cuc giao tranh gia nh H v nh Minh. - Thnh a Bang tht th. - Trn Mc Phm Giang. - Trn Hm T Quan. - Nguyn nhn tht bi ca H Qu Ly. II H Qu Ly c lm mt nc khng? Chng IX - Bc thuc ln th nm - Nh Hu Trn (1407 - 413) I Chnh sch thng tr ca nh Minh. II Gin nh kh i ngha (1407 - 1409). III Trn Qu Khoch (1409 - 1413) Chng X - Nh Hu L. L Li chm dt ch Minh thuc (1417 - 1427) I Giai on en ti. II Giai on ti sng. III Cuc tng phn cng ca gic Minh (Mt trn min Bc). IV Trn Tuy ng. V Vit qun phong ta ng . VI Trn chi Lng. VII Qun Minh xin ha gii. VIII Vic cu phong. Nh Hu L (1428 - 1527) I L Thi T (1428 - 1433) I Hc chnh. II Lut php. III Hnh chnh. IV Ci cch in a. V Binh ch. VI Vic git cng thn. II L Thi Tng (1434 - 1442) Ci n L Chi Vin (1442) III L Nhn Tng (1443 - 1459)
15. 15. IV L Thnh Tng (1460 - 1497) I Vic chnh tr. II T chc hng thn. III Vic nh. IV Hnh chnh. V Quan ch. VI Thu inh. VII Thu in th. VIII Nng nghip. IX Lut php bo v nhn quyn. X Quyn li x hi. XI T chc v b. XII V cng i Hng c. XIII Vn tr i Hng c. V L Hin Tng (1497 - 1504) VI L Tc Tng (1504 1505) VII L Uy Mc (1505 - 1509) VIII L Tng Dc (1510 - 1516) IX L Chiu Tng X L Cung Hong (1516 - 1527) Quyn II Chng XI - Nh Mc (1527 - 1667) Mc ng Dung (1527 - 1529) I Tnh trng Vit Nam u th k XVI. II Tiu s Mc ng Dung. III V Trn Thim Bnh th hai. IV Mt cuc chin tranh tm l. V V n Mc ng Dung. Chng XII - Lon phong kin Vit Nam. Nam Bc triu (1527 - 1592) I Trnh Kim v Nguy-n Kim. II Bin c ti Nam triu. III Tht bi ca Bc triu. Chng XIII - Nc Vit Nam t Bc vo Nam (1674 - 1775) I H Trnh lm cha min Bc. II H Nguy-n xng hng phng Nam. Chng XIV - Trnh - Nguy-n phn tranh (1627 - 1775) I i chin ln th nht (1627). II i chin ln th hai (1630) III i chin ln th ba (1635). IV i chin ln th t (1648). V i chin ln th nm (1655) VI i chin ln th su (1661) VII i chin ln th by (1672). Chng XV - S nghip hai h Trnh - Nguy-n
16. 16. Chng XVI - Cc hot ng ca Trnh Chng XVII - Cc hot ng ca Nguy-n Chng XVIII - Cc cuc chin tranh cui cng ca hai h Trnh - Nguy-n (1774) Chng XIX - Nh Ty Sn (1778 - 1802) I Tiu s nh Ty Sn. II Ty Sn dit Nguy-n ti Nam Vit. III Nguy-n Hu ui qun Xim. IV Nguy-n Hu nh Thun Ha. V Nguy-n Hu ra Thng Long. VI Chim Bng gy cnh. Chng XX - Mt v cng oanh lit bc nht ca Vit Nam cui th k XVIII I Ci cht ca V Vn Nhm. II Chin s Vit - Thanh. III Cuc giao thip gia Ty Sn v Thanh nh. IV Chnh tr ca vua Quang Trung. V Vua Chiu Thng b nhc trn t Tu. Nhng cuc chin tranh cui cng gia Ty Sn v Cu Nguy-n I Nguy-n Vng qut kh i. II Nguy-n Vng tn cng Qui Nhn ln th nht (1790). III Qui Nhn tht th ln th hai v ba. IV Ph Xun i ch. V Nguy-n Vng ra Bc H. Chng XXI - Ngi u Chu sang Vit Nam I Vit Nam di con mt ngi Php. II o Thin Cha. Chng XXII - Nh Nguy-n (1802 - 1945) I Gia Long (1802 - 1820) I Th t xng hiu. II B my chnh quyn trung ng. III Cc a ht hnh chnh ln. IV Binh ch. V Cng v. VI Vic hc hnh v lut php. VII Vic ti chnh. VIII Vic ngoi giao vi Php. IX Vic ngoi giao vi Trung Quc. X Giao thip vi Min - Lo - Tim La. XI Bn v lon phong kin Vit Nam. XII Vi kin v vua Gia Long. II Thnh T (1820 - 1840) I Hon thin b my chnh quyn. II Vic hc hnh thi c. III Sch v . IV Nhng cuc phin lon. V Vic ngoi giao vi Php. VI Vic Ai Lao v Chn Lp. VII Vic cm o. VIII Bn v Thnh T.
17. 17. III Hin T (1841 - 1847) I C nhn ca vua Hin T. II Vic Chn Lp v Tim La. III Cuc nh ph u tin ca Php Vit Nam. Phn Th T Vit Nam Mt c Lp V Tay Php Chng I - Dc Tng (1847 - 1883) I Vua T c v tnh th Vit Nam gia th k XIX. II Vic ngoi giao v cm o. III Vic vn hc v binh ch. IV Nhng v phin ng trong nc. Chng II - Ngi Php ra mt xm chim Vit Nam I Nguyn nhn ca s xm lng. II c phi vin Php n Vit Nam. III Vit Nam mt ba tnh ng Nam K. IV Phn ng ca triu nh Hu. V Phong Tro khng Php Nam K. VI Ngi Php chim nt ba tnh min Ty Nam K. VII Nhng ngha s min Nam. Chng III - Qun Php nh Bc K I Nguyn nhn vic ngi Php ra Bc. II Php qun nh Bc K ln th I. III Ha c nm Gip Tut (1874). IV H thnh tht th ln th hai. V S ph lp Hu. VI Ha c nm Qu Mi (1883). VII Ha c Thin Tn ln th hai. VIII Ha c Patentre (1884). Chng IV - Tn cuc ca phong kin Vit Nam I Phong tro Cn Vng cu quc. II Phong tro Vn Thn khng Php. III Vua Thnh Thi (1884 - 1907). IV Vua Duy Tn (1907 - 1916). V Cuc bo h ca nc Php. Chng V - Nhng cuc tranh th c lp ca Vit Nam t 1928 - 1954 I X hi Vit Nam di thi Php thuc. II Nhng cuc tranh u ca th h tr tui. III Cuc o chnh 9-3-1945. IV L bi Bo i v Hip nh H Long. V Cuc chin tranh Thc - Cng (1945 - 1954). VI Tha hip Genve. VII Kt Lun
18. 18. Phn 1 - Chng 1 Khi Lun V X Hi Vit Nam Xa v Nay - a l thin nhin Vit Nam - Ngi Vit Nam - Gc tch ca ngi Vit Nam 1- a L Thin Nhin Vit Nam Vit Nam ngy nay l mt nc trn bn o ng Dng vo khong gia n v Trung Hoa thuc Chu hng v pha Nam. Bc, Vit Nam gip Trung Hoa (gip gii ba tnh min Nam Trung Quc: Vn Nam, Qung ng v Qung Ty), Ty gip Ai Lao, Cao Mn, ng gip b b Nam Hi. Mt ng khc, ng Nam Chu , bn o ng Dng trong c Vit Nam nhn qua qun o Phi Lut Tn v dui chn v pha Nam nh p xung qun o M Lai m v tr cng mi lin h i vi bn o ng Dng c th v vi a Trung Hi u Chu. Nc Vit Nam ging hnh ch S hp gia, rng hai u. Chiu cong vng theo b bin bt u t vnh Bc Vit, ln vo n u Trung Vit dn dn n ra, xung n Nam Vit th chiu cong li dn dn n vng vo theo mt ng rt m du. Din tch rng chng 312.000 cy s vung trong : Bc Vit: 105.000 cy s vung Trung Vit: 150.000 cy s vung Nam Vit: 57.000 cy s vung Bc Vit chia ra lm ba min: Thng du c nhiu rng ni chy vng cnh cung theo hnh th x Bc, nh chic qut xe ra t ni gip min Thng Lo chy st cc vng bin gii Vit Hoa. Ngn ni cao nht l Hong Lin Sn (3.141 thc). Trung du l min gia trung chu v thng du, st cc khu rng ni. Trung chu ng ch v c nhiu ng bng, sn rung t cy cy v sng ngi thun tin cho mi vic giao thng (sng Hng H pht nguyn t Ty Tng c nhiu chi nhnh tn mc khp Trung
19. 19. Chu, sng thng khng rng lm) - dn c rt ng c, thc la, ng, khoai c nhiu. Trung Vit l mt gii t hp, c giy Trng Sn ging nh ci xng sng chy dc t Bc Vit vo Nam Vit, c th v l ci bnh phong ngn cch hai x Vit Lo, y rung t him hoi, kh khan, v v tr st b v ni nn s sinh sng ca dn chng trng vo lm sn v hi sn hay ng li (ngh nh c). Kinh t nng nghip y khng c phong ph nh min Bc Vit v Nam Vit c th coi l hai va thc ca Vit Nam. Nam Vit vo khc di sng Cu Long c sng Tin Giang, Hu Giang, Vm C v ng Nai chy di trn ton ci, li c nhiu t rung nn rt thnh t v nng nghip. Nhn dn y khng ng c my, tng i vi tng s din tch t ai, va sng vi bin, va sng vi rung vn nn khng cht vt, vt v nh dn Bc Vit b nn nhn mn t bao nhiu i. (Mt dn c trung bnh ln ti 800 ngi trn mt cy s vung, c ch ln ti 2.000 ngi, iu t thy mt ni no trn th gii ngy nay.) Vit Nam l mt x thuc nhit i, nhng kh hu c khc nhau t Nam ra Bc, thng nng v m thp. Bc Vit gip gii Trung Quc l mt min n i, c bn ma r rt, ma xun m m, c nhiu ngy lt pht ma, cng c khi lnh. Trong ma ny, cy c mc mnh. Ma h nng bc, c khi rt oi , kh chu, nhng cng l ma tho mc sinh si ny n , thun tin cho nng nghip. Cc bnh dch t nht l i vi con tr hay pht sinh trong v h. Vo khong thng su hay thng by, thng c nc ln do nhng trn ma ro nh trt nc t cc vng thng du v ng bng d- sinh ra nn nc lt, xa kia hay ph v iu, gy nn nhiu s thit hi v ti sn v tnh mnh cho dn chng vng Trung Chu. Cuc chng chi vi nc l hng nm e da iu, ng k l mt cng cuc v i ca dn tc Vit Nam tri qua bao nhiu th k trong khi khoa hc cha c p dng. y l mt cuc chin u gia Ngi v Thin Nhin, c l hun c cho dn tc chng ta ci c tnh kin nhn v mt tinh thn chin u ng k. Tri li v lt m rung t thm mu m, nht l ng bng sng Cu Long. Ma thu c nhng ngy nng du nhng v nhng ngy cht, i sng ca c cy bt u ngng tr cho n ma ng th r rt l ma thu, nng hanh thng hay pht sinh cc bnh lt vt v gi bc lnh thi but km vi ma phn, li c nhng s thay i thi tit rt t ngt, ang nng i ngay ra lnh. T ca Hn tr vo Nam Vit kh hu hnh nh ring bit. y c r rt hai ma ma, nng, nht l Nam Vit, ngha l c 6 thng nng. Trong mt ngy c nhiu trn ma ro xung trong chc lt ri tri li nng ro nh thng. Bui ti thng c gi mt. a phng ny vn thc phm, kh hu v nng nghip chu nh h ng ca bin rt nhiu.
20. 20. Sng trn t Vit Nam, ngoi dn tc Vit Nam cn c nhiu ging khc na ti cc vng sn cc m ngi Vit ngy nay gi l cc ng bo Thng, v tri qua bao nhiu th h cng sinh sng vi nhau tuy khng trc tip nhiu, nhng cng chung lng u ct nhng bin c ln lao ca lch s v khng h c s mu thun g v quyn li tinh thn hay vt cht. min thng du Bc Vit c dn Thi, Th, Mng, Mn, Mo, Nng, Yao, L L... cc min rng ni Trung Vit c ging Mi v Chm. Nam Vit trong cc vng sn lm cng c dn Mi, Chm, cc thnh th c Ch V, Hoa Kiu, cng ngi Th ngun gc Cao Mn, lu i sinh sng y vui v m m nh ngi Vit v khng b mt k no ht. Nhn dn Vit Nam Bc Vit c vo khong 9 triu ngi, Trung Vit c 6 triu, Nam Vit c chng 5 triu, l con s c lng 30 nm v trc. Gi y c th con s vt qu ri. Cn dn min ni cng ti trn di mt triu. 2- Ngi Vit Nam Ngi Vit Nam thuc ging da vng. K lm ngh lao ng dm ma di nng da ngm ngm en. Ngi lm cc ngh nhn nh t ra ngoi tri th da trng mu ng. V chiu cao, ngi Vit Nam phn nhiu tm thc (khng cao khng thp), nh hn ngi Tu cht t -- mt phn nhiu xng xng, trn cao rng, mt en v hi xch v pha bn, g m cao, mi hi tt, mi hi dy, rng to thng khnh, ru tha, tc en v nhiu, ct ngn. Dng i lanh l, v mt lanh li, thn hnh mnh d nhng cng ct v vng chc. Y phc ca ngi n ng Vit Nam thng di, rng trong o hp. Ngi lao ng vn qun o ngn, ni tnh thnh dng mu trng, chn thn qu dng mu nu hoc en, i ra ngoi thm b bn, d l- nghi thng mc thm chic o thm di qu gi. chn thn qu th thm chic khn en hay qun ngang u lm cho v mt thm phn nghim trang. Ngy nay, cc thnh th, nhng ngi tn tin nh cc cng chc, tr thc, sinh vin l nhng phn t c tip xc vi vn ha Ty phng thng vn u phc do l thun tin v m thut. Ph n Vit Nam cc th Bc Vit v Trung Vit thng mc qun trng hay en, nhng o di th thay i nhiu mu, cht khn en, cun trn ngang u. thn qu th mc vy, c ym che ngc, li cng c nhiu ngi mc qun nh n b thnh th. Nam Vit, n b a mc qun en, o ngn v bi tc. Ngi n b Vit Nam c nhiu c tt hn l thi xu. Phn ln t thnh th n thn qu, ngi n b lo bun bn, cy cy, bit tn to, chu thng kh v rt hy sinh cho chng con. S kin tt p ny l do nh
21. 21. h ng ca gio l Khng Mnh i su vo i sng tinh thn ca dn tc chng ta t ngt hai ngn nm nay. Gn mt th k tr v y, Vit Nam li xc tip vi Ty phng, ph n Vit Nam hp th vn ha u M t ra c nhiu kh nng trn trng hc vn v c nhng s tranh u v quyn li gia nh, x hi vi nam gii. Bn v cc iu tt xu trong con ngi Vit Nam, ta thy ng bo ta thng minh, nh dai, c c ngh thut, kho tay chn, giu trc gic hn l lun l, a iu o c, ham chung vn chng. (C ngi ni ngi Vit ta thch vn chng ph hoa hn l thc hc, thit t ng khng ng, chng qua chng ta trong mi th k mt c lp, chu nh h ng vn ha n dch nn khng c hng dn phi ng, phi li m thi, ch khng phi l ta khng bit trng thc hc). Chng ta li cn c tnh l- php v bit n, chung ha bnh v giu c hy sinh. Ngi lao ng rt cn c v nhn ni, c sc chu ng nhng vic nng nhc rt bn b, nht l cc ng bo min Bc. Ngi i lnh ra trn rt trng k lut v can m. Ni n ngi lnh y tc l lp nng dn ca chng ta trong vai tr tranh u cho T do v c lp ca x s t bn ngn nm lp quc n gi rt ng phc. Tinh thn dn tc c nh vy l nh hon cnh kinh t, a l, vn ha v chnh tr cu to nn b i: 1) Bc gip Trung Quc, Nam gip Chim Thnh l hai gng km gh gm, lun lun xit cht vo dn tc chng ta. 2) Rng ni Bc Vit hoang vu v nhiu th d. 3) ng bng Bc Vit hay b lt li v hn hn. 4) Min duyn hi Trung Vit hay ni ging t. 5) V hai v gi ma i thay lun chuyn, kh hu thng hay kh ro v m thp. l nhng yu t hun c cho chng ta nhiu nng lc tranh u, sc chu ng vi thin nhin v cc cng bang ngoi ch. Chng ta cng c nhiu tnh xu nh cc dn tc khc: Ngi dn trung lu v h lu hay nng ni, ho danh, thch ph trng, m c bc, tin ma qu, sng vic cng bi, khng nhit tn tn gio no c, ham kin co, tinh vt v qu quyt. Ting ni ca ngi Vit c th cho l ng nht, mc du c s phn bit Trung-Nam-Bc, ging ni hi nng nh mt vi ni, nhng ngi Vit i
22. 22. n u cng hiu nhau. Tnh tnh, phong tc, tn gio cng khng c g khc bit lm t Nam ra Bc. X hi Vit Nam gm 4 giai cp: S, Nng, Cng, Thng, cng sng di ch phong kin lu i, nhng khng c nhiu chia r qu ng nh nhiu dn tc khc. Tm li, Vit Nam, nu em so snh vi nhiu dn tc khc th r rt c rt nhiu c tnh thun nht nh m c sc mnh vt cht, tinh thn gii quyt nhiu vic kh khn ni ngoi, qua nhiu th h. Ting ni ca ngi Vit c th cho l ng nht v mc du c s phn chia Trung-Nam-Bc, ging ni c hi nng nh t nhiu, nhng ngi Vit i n u cng hiu nhau. Tnh tnh, phong tc, tn gio cng khng c g khc bit t Nam ra Bc. y l s trnh by i khi v v tr, tnh tnh, phong tc ca ngi Vit Nam. Chng ti xin nghin cu k lng thnh tng vn nhng trang di y ty theo s thun tin ca vic bin kho. 3- Gc Tch Ca Ngi Vit Nam Bn v gc tch dn tc Vit Nam, nhng nh lm s ca chng ta v cc hc gi ngoi quc thng khng ng kin. Nguyn do dn tc Vit Nam l mt dn tc rt c cu, ra i trong khi khoa hc, nhn chng hc, a d hc v s hc cha khai trin. Thm vo , dn tc Vit Nam t bn ngn nm lp quc, tri qua bao nhiu cuc bin chuyn ca Lch s, sng mt cuc i bt nh t lu vc sng Nh H, sng M cho ti ngy nay mi ngng hn bn b bin Tim La. Nhiu nh kho c Php cho rng ngi Vit Nam pht tch min ni Ty Tng cng nh ngi Thi, qua cc triu i di c dn xung Bc Vit, ln xung pha ng Nam v lp ra nc Vit Nam ngy nay. Cn ngi Thi ln theo sng Cu Long (Mkong) to ra nc Tim La v Mn, Lo. Nh vy dn tc Vit Nam l mt trong nhiu dn tc do cc min Ty Bc Trung Hoa l ngun gc. ng thi, mt vi dn tc khc cc qun o ng Nam di c ln nh dn M Lai, dn Ph Nam, Chim Thnh cng tp hp trn bn o ng Dng. C thuyt cho rng ngi Vit thuc ging Anh--n-ding (Indonsien) b ging A-ri-ng (Aryens) nh bt ra khi n phi chy qua bn o Hoa n. Ti y ta chia ra lm hai ngnh, mt li bn o Hoa n tiu dit m th dn y l ngi M-la-n-ding (Mlansien), mt thin xung Nam Dng qun o -- mn Bc, ta ha ging vi ngi Mng C, chu nh h ng vn minh Trung Quc. mn Nam ging Anh--n-ding hp thnh ging Cao Mn v Chim Thnh, chu vn ha n . Ngay ngnh mn
23. 23. Bc cng chia ra hai chi phi: mt sinh t Trung Chu sng Nh H v cc min duyn hi, nh c t ct ph nhiu li chu nhiu cuc bin chuyn lch s m xc tip c vi vn ha Trung Quc nn tin b mau l. Cn chi phi kia ln ln cc vng cao nguyn, sng vi rng ni -- chu nh h ng ca ging Thi ln cn tuy vn gi c nn np c l cc t chc v th ch phong kin. Cc ngi Mng hin c tr ti Ha Bnh v Ngh An ngy nay l di du ca chi phi ny. ng Lonard Aurousseau, cn c vo sch Tu, cho rng ngi Vit Nam thuc dng di ngi nc Vit i Xun Thu tc l thuc quyn Quc vng Cu Ti-n thi (cui th k th 6 trc Cng Lch), ng kinh thnh Thiu Hng, tnh Chit Giang ngy nay. Nm 333 trc Cng Lch), nc S nh bi nc Vit, ngi Vit chy li thm xung min Nam chia ra lm phi: 1) ng u hay l Vit ng Hi thuc min n Chu (pha Nam tnh Chit Giang). 2) Mn Vit t tp ti Phc Chu tc Phc Kin. 3) Nam Vit thuc Qung ng v pha Bc Qung Ty. 4) Lc Vit hay l Ty u Lc pha Nam Qung Ty. V min Bc Vit ca chng ta by gi. Chng ta thuc th tc no? Tc gi cun "Ngun gc dn tc Vit Nam" nh chng ti xt, cng khng ng ngoi thuyt ny. Giao Ch v Vit Thng Theo s kho cu ca ng o Duy Anh, i thi c t Nghiu, Thun, H, Thng trong lch s Trung Hoa, trong khi ngi Hn tc ng quanh qun lu vc sng Hong H v sng V Thy th min Nam trong khong lu vc sng Dng T, sng Hn v sng Hoi c nhng ging ngi vn ha khc hn vi vn ha ngi phng Bc. Trong th tch ca ngi Trung Hoa, bn ngi gi l Man Di sng bn cc b sng, b bin, cc m h v trong cc rng hoang. H sinh hot bng ngh chi li, sn bn. H c tc c bit l xm mnh v ct tc ngn; gii thch phong tc ngi ta ni rng ngi Man Di hng ngy ln li di sng, bin thng b ging Giao Long lm hi nn xm mnh thnh hnh trng Giao Long Giao Long t ng l vt cng ging m khng git hi. T i Nghiu Thun, mt dn tc khai ha rt sm l ngi Giao Ch giao thip vi ngi Hn tc. em i chiu nhng iu trong th tch th Giao Ch v min H Nam ngy nay, gn h ng nh v ni Nam Lnh.
24. 24. Ngi Hn tc gi nhm Man Di l Giao Ch. Ban u ngi Giao Ch xm mnh thnh hnh trng Giao Long ri dn dn chnh h pht sinh mi tin t ng mnh l ng chng ca ging Giao Long. Quan nim "T Tem" bt ngun t ch ny. Ngi Hn thy h c hnh trng Giao Long, th Giao Long lm t nn gi ni h l Giao Ch tc l min t ca ging ngi Giao Long. Mt thuyt khc cho rng ngi Giao Ch c tn ny do hai ngn chn ci giao nhau. Theo hai Bc s P. Huard v Bigot trong Bulletin de la Socit Mdico- chirurgicale de l'Indochine quyn XV, s 5 thng 5, nm 1937 trang 489-506, di tiu : "Les Giao Ch " th vic ngi Giao Ch c hai ngn chn ci giao nhau khng ng coi l mt iu c bit, tc l nhiu dn tc khc ng cng c hnh tch ny. B T Nguyn (quyn T, trang 141) chp: Theo ngha c bo hai ngn chn ci giao nhau l Giao Ch, nhng xt i c bn Hy Lp c ting i tr, ln tr gi loi ngi trn th gii (i tr l pha Nam pha Bc i nhau, ln tr l pha ng pha Ty lin nhau). S d c tn Giao Ch l hp vi ngha i tr v dn tc phng Bc gi dn tc phng Nam i nhau, khng phi thc l chn ngi giao nhau. (Ch Giao Ch chp S Tu trc nht vo i Thn Nng). -- Ngoi ngh nh c l ngh cn bn, ngi Giao Ch ni m ly hay t bi bit trng trt v lm rung. Trong lc ny, khong gia h ng nh v h Phin Dng t i Nghiu Thun c ging ngi Tam Miu bit ngh canh nng ri; v ngi Giao Ch trn mt phn t ca ngi tam Miu. Cn c vo ngh nh c, ngh nng cng ch vt t l c tnh ca x hi th tc, ngi ta cho rng ngi Giao Ch by gi t nht cng l cui i c v u mi ( o vi mi) tuy cha tm c di tch sinh hot g ca h di t. Cn v thi Nghiu Thun, nhng lm rung ton bng c, xt vo cc di vt o c Ngng Thiu tnh H Nam v lu vc sng Hong H. H lm nh bng cy, bng tre hay na, c l nh nh sn ca ngi thng du ngy nay, trn cc m h hay khe ni. (Theo thin V Cng min t chu Kinh c nhiu tre). Sch xa chp pha Nam t Giao Ch, cui i Chu nc Vit Thng c phen thng s vi Chu Thnh vng v c cng mt con bch tr. Nc Vit Thng xut hin c l lu lm t u i nh Chu trn a bn c ca nc Tam Miu ( gia h ng nh v h Phin Dng), trung tm im ca nc y l x Vit Chng. Vua S Hng C (th k th 9) phong cho con t l Chp T y. Nc Vit Thng bt u suy t khi c
25. 25. S thnh lp min H Nam, H Bc sau nhng cuc ln t v pha Ty (ca Vit Thng qua n i Hng C t Vit Chng min h Phin Dng thi ht). Ngi Vit Thng cng sinh hot bng ngh nh c nh ngi Giao Ch, c l cng c tc xm mnh nhng h thng tho ngh nng hn. Theo thin V Cng th min chu Kinh v chu Dng c nhng sn vt nh vng, bc, g qu lm nh, cc th trc lm n, lng chim, da b, ng voi, da t ngu, vi gai v...v... Dn Vit Thng cn bit ch ng . Trnh k thut ti trnh mi. H cng sng theo ch th tc v cng c tn ngng "T Tem" nh ngi Giao Ch. Mi quan h gia ngi Giao Ch v Vit Thng th no n nay vn cha c r rt ch bit rng khi Vit Thng xut hin th tn Giao Ch khng cn na. V a bn c on ca Vit Thng chon mt phn ng Nam ca a bn c on ca ngi Giao Ch. Ngoi ra Vit Thng vi Giao Ch u l ngi Man Di thuc v Vit tc l ging ngi sinh t khp lu vc sng Dng T, t min Vn Huyn (i Chu l nc Qu Vit) tnh T Xuyn ra ti bin, ngha l sut chu Kinh, chu Dng trong V Cng. C nhng iu chng ta bit v c tnh vn ha th Vit tc vo thi c l khng thuc nh h ng chng tc Mng G Lch mt phn no nh ngi Hn, tuy cha th ni thy tc xm mnh l tc c bit ca cc dn tc thuc ging Anh--n-ding min Nam v Ty Nam Chu, (t ngi Miu T, L L, Mn, Li, L, Dao, Xa, n, ng cho n ngi Dayak o Borno u l di du ca ngi Man Di). m ngi ny, theo cc nh nhn chng hc chia ra hai ging Tng Min (Tibto-birman) v Anh- n- ding. Nhng h khng khc bit nhau my, ngay c v c tnh k thut. Theo cc nh bc hc Leroy, Gourhan v nhn loi hc, ngi Anh--n- ding v ging Tng Min gn nhau qu, nu c khc nhau th s khc bit cng ht sc mng manh, c l v s pha trn tc l s lai ging. Hai m dn tc ny phi chng sng gn gi nhau nn c s trng ny hay l cng thot thai mt gc? V chng ti ngh rng ci gc ngi ta cp c l l Vit tc. Cc nh tin s hc v ngn ng hc pht biu rng sut t min A-Xam pha Bc n tri qua Nam B Trung Hoa xung ti Nam Dng qun o c mt th vn ha hin nay cn di tch trong cc dn tc Anh--n-ding. Chng ta c th ng rng ngi Vit tc xa c l l mt nhnh ca chng tc Anh--n-ding. Chng tc ny trong thi thi c c mt hu khp min ng Nam Chu. Bch Vit Cn c vo cc s sch ca Tu trong i nh Chu, ta thy Bch Vit c mt lu vc sng Dng T ri sau ny tn mc khp min Nam b Trung
26. 26. Hoa. Ni l Bch Vit, ngi ta cn c vo thuyt truyn k v Lc Long Qun kt duyn cng B u C sinh ra trm con trai. S thc, v thi thng c ging Bch Vit c nhiu nhm, nhiu b lc sinh sng ri rc nh cc dn tc thiu s ngy nay ti min Thng du. n i nh Chu, cc b lc ny i dn n ch thng nht do nhng bin thin ca Lch s, cc b lc nh dn b cc b lc ln kim tnh v hp li thnh nm nhm ln sau y t n hnh thc quc gia l: ng Vit hay ng u, Mn Vit, Nam Vit, Ty Vit hay Ty u v Lc Vit. Sau ny ba nhm trn b ng ha theo Hn tc, cn li trn lch s n ngy nay l nhm Ty u v Lc Vit. Vo th k th 9, mt s th tc ngi Vit Chit Giang c l c quan h vi nhng phn t Vit tc Nam b Trung Hoa v i vi Lch s ca chng ta l ngi Vit Nam ngy nay na. H lp thnh nc Vit do mt nh qu tc h M thuc v th tc M cng h vi vua nc S . Bui u tin trn bn th k trc i Cu Ti-n, nc Vit ch l mt nc ph dung ca nc Ng, mt nc ln lu vc sng Giang v sng Hoi. Cui th k th 6 vua nc Ng l Hp L gin vua nc Vit l Don Thng khng theo mnh i nh nc S nn em binh nh nc Vit, thng Don Thng Tuy L (ph Gia Hng). Don Thng cht, con l Cu Ti-n em qun quyt t tr th git c Hp L. Chu Hp L l Ph Sai, cng tr th cho ng, dit c nc Vit. Sau ny Cu Ti-n nh c b ti gii l Vn Chng v Phm Li khi phc c nc Vit, ph c Ng, xng b min Giang Hoi (nm 402). Ngi b ch ny, con chu Cu Ti-n cn gi c ba i na, n i th 4 th tht bi Giang ng. Bn mi tm nm sau i Cu Ti-n th nc Vit suy. Bn mi su nm sau na, nc Vit b S thn tnh. Trong lch s 600 nm ca nc Vit, Cu Ti-n l ngi anh hng lm nc Vit nh b bn khai min Giang Nam ni ln thnh mt nc mnh tung honh non mt th k mt phng, m rng cng vc chon mt phn ln tnh Chit Giang v pha Nam, v mt phn ln tnh Giang Ty v pha Bc, tuy min Giang Ty ch l phm vi th lc. Trng thi sinh hot vt cht ca nc Vit i khi nh sau y: cng nh ngi nc Ng, ngi Vit vn sinh nhai bng ngh nh c l ngh chnh. Nng nghip ca h cha pht t v t xu, k thut canh tc cn th s, li cha bit dng cy ba v tru b. C l ngi Vit ch trng c la np trn cc khong t cao v n trng yu l tm c, s hn. V y phc, ngi Vit dt bng si gai hay ay, v bit dt vi hoa nh ngi Mng, Th l mt th sn phm rt c ngi Hn ham chung. Ngi Vit bit pha ng v thic lm binh kh. Ngi ta o c Chit Giang nhng ng nh inh ba chn, ao, thng, dao gm, mi
27. 27. gio, chung nh, chung ln, nht l th kim ng hai li l vt qu bu i Xun Thu. H sinh hot di nc nhiu hn l trn cn nn bi li rt gii, bit lm cc th thuyn nh l Linh v th thuyn nh di l nh, thuyn ln gi l T l, thuyn c lu tc l Lu thuyn v th thuyn c gn mi qua tc l Qua thuyn. Ba th thuyn sau l thuyn chin. Cc sch chp: ngi Vit rt s trng v thy chin (iu ny lm ta nhn thy dn tc Vit Nam qu c ti chin u c bit v mt thy trong cc cuc xung t vi Trung quc t 20 th k nay). V kin trc, hnh nh h nh sn bng tre v g, tuy h bit xy m v thnh bng v gch. Vit Tuyt Th chp: nc Vit c rt nhiu thnh v lng m, cn di tch n i Hu Hn. V vn ha, tinh thn ca ngi Vit chng ta cha c nhiu ti liu xt on, v ngn ng chng hn. Ta ch bit rng ting ni ca ngi Vit khc vi ting ni ca ngi Hn nhiu, thng mt ting Vit phi phin m bng hai ba ting Hn. V phong tc th c tc xm mnh, ct tc l c tc ca ton th Vit tc. H cn tc khc cnh tay n th, khc vi tc xm mnh c ngha "T Tem" . H th qu thn, tin iu ha phc, chung ph php, th ngi cht rt thnh knh. Cc nh qu tc xy m bng v bng gch ln, b binh kh bng , t hay ng, vo o quan ngi cht c cc thc dng. Xt cc ng v gm khai qut c Chit Giang, cc nh kho c buc cc ngh thut ca cc y vo mt ngh thut ln gi l ngh thut ng Sn, c nhiu c im tng t vi ngh thut i chin quc min sng Hoi. Nhng c im y l hnh trn c cp i v hnh giy bn. ng o Duy Anh cho rng ngh thut y chnh min Ng Vit lc thnh thi c ri. Sau s xc tip vi ngi Hn min Bc, ngh thut c nh h ng n ngh thut Chu Mt hay Chin Quc v do s di c ca Vit Tc xung min Nam thnh ngh thut ng Sn. V tnh tnh, ngi Hn cho ngi Man Di (Vit) c tnh khinh bc, hiu chin, sc so v vic binh, khng s cht. Vit Tuyt Th vit: H ni m i ng thy ly thuyn lm xe, ly cho lm nga, n th nh gi thong, i th kh ui theo. S k chp: V d- kim n, h khng lo xa, dnh dm, bon chen. Tm li ngi Hn c gh s tinh thn qut cng ca Vit tc, lun lun chng tr kch lit cc cuc xm lng ca h, ngoi ra ngi Vit li thng hoi vng pht trin v min Bc na. ng ch l ci tinh thn bt y t ca ngi Vit m Cu Ti-n trong khi nh Ng, c dp ph trng. (Cu Ti-n sai qun n trc qun Ng khiu chin, la om sm, ri
28. 28. t ct c m cht. Gia khi qun Ng ngc nhin ngm ci tr t st ny, th qun ch lc ca Vit p n). V chnh tr, nc Vit di i Cu Ti-n vt qua ch b lc v thnh mt quc gia theo ch qun ch phong kin. Sau khi nh c Ng th Vit vn xng thn vi nh Chu. Sau mt trm nm cng thnh, nc Vit li suy vi. Bao nhiu ch kinh t, chnh tr phng theo ngi Hn li xp v ngi Vit li tr v ch b lc, mt phn phiu lu v min Lnh Nam, mt phn b ng ha vi ngi Hn tc. Cc nhm khc l ng Vit, Mn Vit v Nam Vit l th no, ngoi Vit hay Vu Vit m di chng hin cn lu trn lch s l dn tc Vit Nam do nhng quan h xa gn? Cc nhm ny c t bao gi, cha s gia no c th tr li mt cch tha ng, ch bit rng h c mt cc min Nam b Trung Quc lu i, trc khi nh Tn em qun vt ni Ng Lnh xung chinh phc h. By gi h thnh cc quc gia tuy t chc v mi phng din cha c quy c lm. y s phn ca h t triu i nh Tn qua triu i nh ng Hn! Nm 218, nm o qun Tn gm nhng ngi lu vong, nhng r tha v li bun m cuc Nam chinh. o qun th nm ngng li trn sng D Can trong tnh Qung Ty pha Nam h Phin Dng ph trch vic nh ng Vit v Mn Vit khi cn l nhng quc gia mi chm n . Hai nhm ny xa kia thn phc S . Sau Trung Quc ri lon, h nhn m ginh ly c lp. ng Vit by gi ng trung tm im min Vnh Gia, thuc n Chu, tnh Chit Giang v pha Nam Tm Mn Loan. Mn Vit trung tm im Mn Huyn, thuc Phc Chu trong a ht Phc Kin ngy nay. Th qun Tn by gi ang mnh, vic bnh nh c Trung Nguyn vi ci kt qu rc r huy hong ca n khin hai nhm ng Vit v Mn Vit khip s, nh vy m qun Tn thng nhanh chng, d- dng ngay trong nm u. Vic chinh phc xong, Tn hp hai nc li lm mt, t thnh qun Mn Trung. Quc Vng bn x h xung lm qun tr ng (t tr ng) cai tr dn nh c. n t nm sau Tn suy bin, ng Vit v Mn Vit theo ch hu nh Tn ri li gip Hn nh S . Hn Cao nm th 5 (202) th ng cng cho t tr ng Mn Vit l V Chu bng tc Mn Vit vng. n Hu nm th 3 (192) chi li t Mn Trung c m t thm nc ng Hi v cng n p cho t tr ng ng Vit l Dao, Hn phong cho tc ng Hi vng, ng min Vnh Gia. Sau ny Mn Vit v ng Vit xung t vi nhau l c hi rt tt cho s kim tnh ca nh Hn. Bui u hai nc ny thn phc nh Hn nhng
29. 29. vn nui hoi vng tin v phng Bc nu c dp thun tin cho nn c hai ph lc cho Ng Vng T v Hoi Nam vng trong vic phn Hn. Nh Hn e ngi Mn Vit hn ht. Ri Hn d c ng Vit git T m quay v vi mnh. Con T l Tu Cu xin Mn Vit nh ng Vit nm th ba i V (138). ng Vit th nguy cu cu Hn nhng khi tng Hn l Nghim Tr xut binh th qun Mn Vit rt lui v Nam, v trong nc c lon; Nghim Tr n ng u ly danh ngha cu nn i lin di mt phn ng dn ng u v Giang Hoi c rt bt thc lc ca ng u trnh hu ha sau ny. C l mt phn dn ng u chng li chnh sch ny nn theo vua di chuyn xung min Nam gn Tuyn Sn tnh Phc Kin. Nm th 6 hiu Kin Nguyn (135), Mn vit em qun nh Nam Vit. Nam Vit cng cu cu nh Hn -- Vng Khi c Hn c i nh Mn Vit cng Hn An Quc mt do ng D Chng, mt do ng Ci K, nhng cha ti ci Mn th Mn Vit v ni lon phi xin hng. Nam Vit Nhm Nam Vit cng nh Mn Vit v ng Vit l mt trong nhiu nhm Vit tc. N mang tn Nam Vit c l t khi n c mt min Nam b Trung Hoa cng thi vi cc nhm trn y, ri sau ny di i Tn, Triu chinh phc c nhm Nam Vit v u Lc lp thnh mt quc min ng Nam Chu v t xng . Chnh o qun th t trong nm o qun Tn pha Nam D Chng do ng i Du (nay l o Mai Lnh) tin vo Qung ng l lnh th ca nhm Nam Vit? C l o qun th 5 sau khi chim c ng Vit v Mn Vit theo ng b do o Yt Dng tn cng vo Phin Ngung (Qung Chu ngy nay). o th nht, th nh, th ba tin vo pha Bc Qung Ty v Ty Bc Qung ng khng gp sc khng chin no ng k. Nhng t lu sau h b ngi Ty u chng tr kch lit min Qung Ty, v vn tip t kh khn do ng x xa xi, v do kh hu qu c nn lun trong ba nm on qun vi-n chinh ca nh Tn b khn n v hao mn v k. (Xin coi vic khng chin ca Ty u on di y). B ngng li, nh Tn thit lp b my cai tr cc ni chim c nh ng Vit v Mn Vit -- Qung ng v Qung Ty thnh ra ba qun Nam Hi, Qu Lm v Tng Qun. Nm 214 vic t Qun, huyn thnh tu, nh Tn c Nhm Ngao lm y qun Nam Hi v Triu lm Huyn Lnh Long Xuyn (Huyn thuc Qun). n khi Trung Quc c lon, ch hu ni ln nh nh Tn, nh Hn ra i th Triu xng Nam Vit, chim a phng ny lm ca ring trong mt giai on nhng sau cng thn phc nh Hn. Sau ny Triu cht i, cc con chu k nghip bt ti, nh Hn lin chim hn Nam Vit. u Lc by gi nm trong phm vi nh h ng ca Nam Vit cng nho theo. Ri
30. 30. Nam Vit cng b chia lm qun huyn. Tuy dn Nam Vit khng b cng bc di c nh ng Vit v Mn Vit ng ha vi Hn tc, nhng t i nh Tn h n chung ln vi my vn qun Nam chinh v mt vn nm ngn ph n Hn m Triu c nh Tn cp cho gi vic may v cho qun lnh nn ngay t thi Nam Vit cn thnh t c s pha trn gia hai dn tc Hn Vit... Mt iu ng ch l sau khi nc Vit b dit, nhiu nhm tn dn U Vit chy xung cc min Qung ng, Qung Ty, Phc Kin t hp vi nhng ngi ng tc l Mn Vit v ng u di c t trc. H c trnh vn ha cao nn khi hp vi cc th tc chim ng min Nam trc h th h em n mt hnh thc chnh tr kinh t cao hn. Nhng nh qu tc ca h hp thnh nhng b lc ln m t xng vng. Ngay t khi h cn sinh t ti min Chit Giang cho ti lc h tn mc dn xung min ng Nam Trung Quc. c mt nhn nh r rt v mi lin h gia ngi Vit Nam chng ta ngy nay v cc nhm ng tc trn y, chng ti xin trnh by cc c tnh vn ha ca ngi Bch Vit sau khi ni v U Vit cng cng v mt vn . Cn c vo nhng ti liu ri rc cc c s nh S k. Hn Th v nht l tc phm ca Hoi Nam vng Lu An l ngi Hn s sinh tr ng min tip cn ca Bch Vit th bit rng ngi Vit xa kia sng mt cch rt n gin. H khng c thnh quch, thn p. H trong cc vng rng ni, b lau, khe sui. H rt tho thy chin, rt quen dng thuyn, trn cn t m di nc nhiu. H ct tc, xm mnh, ng kh ngn tin bi li, tay o cc tin cho thuyn. o Hi Nam cng l ni thuc a bn ca ngi Bch Vit, theo sch Hn Th n ng cy rung trng la np, la t, ay v gai. n b trng du nui tm. C l min ng bng trong lu vc sng Ty Giang min Qung ng v Qung Ty ngi Bch Vit cng lm rung theo k thut th s nh dn Hi Nam vy. Ngi Bch Vit bit nui gia sc nh b, d, ln, g, ch. H c cc sn vt qu gi nh: sng t, ng voi, i mi, trn chu, ngc , bc, ng, tri cy (qu nhn, qu vi) vi gai. Hn h cng bit k thut ng nh ngi Ng Vit nhng chc khng tinh bng dn Ng Vit. H t giao thng bng ng b nn khng dng nga. H khng gii thng mi nhng v c nhiu sn phm nn hay giao dch vi ngi Trung Quc ti Qung ng, Hp Ph, T Vn v Phin Ngung mt thi tr nn ni hi ln. V kin trc h cha c g ng k v ch nh sn, nh gc bng tre v g, v ngay nh thnh tr phng nga qun ch h cng khng c nh ngi nc Vit trong thi cng thnh. H ch nh th rng ni him tr t v thi.
31. 31. V vn ha tinh thn, h cng khng khc ngi nc Vit my v ngi Hn cng cho h l khinh bc v hiu chin. H vn cn sng theo ch th tc. C l ring nhm ng u v Mn Vit tin b hn v tin qua ch gia tc. V chnh tr c l h gia ch b lc v phong kin. Lc Vit v Ty u Theo tc gi "Ngun Gc Dn Tc Vit Nam" t tin trc tip ca dn tc Vit Nam l nhm Lc Vit sinh t min Trung Chu Bc Vit v min Bc Trung Vit, nhng ni mt cch chun ch rng nhm ny n chim ng y t bao gi th chng ta cha c cu tr li dt khot, ch bit khi Triu ct c huyn Long Xuyn thuc Nam Hi (Qung ng) th ngi Lc Vit c mt lu vc sng Nh H ri. y h t chc thnh quc gia tuy cha ra khi tnh trng bn khai, v ng tr quc gia Lc Vit by gi l h Hng Bng. Cn c vo T Qung (do S K Sch n Dn) ngi Mn Vit Phc Kin u h Lc c khin ta ng rng ngi Lc Vit Vit Nam by gi vi Lc Vit Phc Kin c mi lin h vi nhau. V Nhn loi hc, ng Cl. Madrolle trong bi Le Tonkin ancian B.E.F.E.A. XXXVII pht biu kin ny ri c on Phc Kin c mt nhm Vit tc lm ngh chi li, hng hi dng thuyn g hay mng tre c bum, hng nm theo gi ma, nhn gi bc phiu lu theo dc min duyn hi ri gh vo min Trung Chu sng Nh, sng M (Vit Nam). Nhm ny cng c phen vt bin xung c Nam Dng, ri li nhn tit gi nm quay v cn c. C th mt s li Bc Vit sinh sng, v y t ct c nhiu mu m, cho ti khi dn Vit ti min ng Nam Trung Quc b S dit lin ko c ton th b lc xung Bc Vit. Hn T Qung cn c vo mt s ngi h Lc cn st li t Phc Kin nn ni rng ngi Mn Vit h Lc. Ti sao c ci tn Lc Vit? ng o Duy Anh cho rng nhm Lc Vit y thng t snh mnh vi mt ging chim hu iu c n ma gi bc lnh lo cng ri b bin Giang Nam vi h v tin xung min Nam, n khi ma nng tr v th chim v ngi cng quay li chn c. Dn dn trong tm l ca h pht sinh ra quan nim t tem (ging chim Lc l mt ging chim hu iu v loi ngng tri). H nhn ging chim Lc l vt t ri ly tn ca ging chim ny t cho th tc ca mnh. Ri h mang lng chim Lc u v mnh, li trang sc thuyn ca h thnh hnh vt t, hoc eo khp ni trong thuyn nhng huy hiu vt t ct cu mt s h v ca vt t trong khi ln lc gia sng gi b khi. Ngy nay ngi ta thy trn mt trng ng Ngc L c chm cc
32. 32. hnh nh ny. Cc nh kho c Php nh Goloubew v Finot cho rng s kin ny do ngha "t tem". y ch l mt s c on cn c vo cc di tch m cc nh kho c tm thy. Ln cn vi nhm Lc Vit l nhm Ty Vit hay Ty u m ng Nam tnh Qung Ty nm trong chng trnh chinh phc Bch Vit ca nh Tn, trong khi qun Tn s sng ngi chuyn vn binh lng xung cc vng Qu Lm, Nam Hi, Tn dit c ng u v Mn Vit nhng vp phi sc khng chin ca nhm Ty u mc du h c t tr ng l ch Hu Tng. Sau ny mt mt qun Ty u rt vo rng su, mt mt, c m li tin ra nh du kch git c Th l quan y nh Tn v lm hao mn my chc vn qun ca Tn na. C li Lu An, sau s tht bi au n trn y qun Tn rt v min Bc chim ng pha Bc sng Ly. nh h ng ca quc Tn by gi mi chon c a qun Qu Lm tc Ut Lm by gi v min Nam Hi (tc l Qung ng v Qung Ty) m thi. Ngy nay ngi ta ng rng ngi k tip t tr ng hay thi t cht ni Bch Lc l mt ngi con th ca vua Thc m s chp l Thc Phn (An Dng vng) c cng chng Tn trn y sau khi nc Thc ( T Xuyn) b Tn dit c (S k chp vic y vo nm th 5 i Chu Thnh vng tc nm 316); khi d ng chy v pha Nam Lnh nu mnh t Din Tr l t ca nc S cu ch ca Tn mi chim c. Ri Phn cm thy t dung thn cht hp ngho nn, nn chim t Ty u v Lc Vit, theo li con ng xe la in Vit ngy nay, qua Khc Tnh, Mng T ri theo sng Hng H chim Lc Vit hp Ty u v Lc Vit vo lm mt thnh ra u Lc sau ny, ly C Loa lm kinh , t xng hiu l An Dng vng (C l mun nh li tn c hng l Hoa Dng, tn min t Thc T Xuyn). Vic Thc Phn vo t Vit c l xy ra trc khi qun Tn nh Ty u. Lc ny Ty u thuc v Thc Phn. n ngy nay, cn c vo thuyt ca L. Aurousseau v ti liu ca o Duy Anh ngi ta gn nh c th quyt nh rng ngi Vit Nam by gi tc l ngi Lc Vit thu xa sinh t min Nam b Trung Quc, sau ny tri rt xung lu vc sng Nh H. Cc nh kho c gn y o su cc tng t thy hi ct ngi Anh--n-ding, M-la-n-ding di, cn hi ct ngi Lc Vit hay Giao Ch trn nn cho rng ngi Lc vit n lp c s Bc Vit cha lu lm. Ly g cn c ni rng chng ta l mt trong m Bch Vit v cc nh s hc v c hc dn chng bng nhng hnh dng, tnh tnh, phong tc v cc c tnh vn ha ca ngi Vit l nhng tiu chun vng chc nht
33. 33. xa nay v nhn chng hc, n nh ngun gc v ging ging ca mt dn tc. Thuyt ni rng ngi Vit chng ta n min Trung Chu sng Nh v sng M cha lu lm c th ng v trn khu vc ny ging ngi Anh-- n-ding n trc chng ta. H do bn o n di c ti v chim ng nhng min i ni gip Trung Chu Bc Vit (Ph Bnh Gia v lng Cm Bc Sn. Ha Bnh, Ch Gnh) v min Bc Trung Vit (a Bt Thanh Ha, Cu Git Ngh An). Nh bc hc Sylvain Lvy ly k thut trau tm thy sut bn o Hoa n m cho rng nhng th ny do ngi Anh--n-ding a ti. Nhiu ni cn c nhng ng v s, v ip c coi l di tch sinh hot ca ngi Anh--n-ding c l sng v ngh chi li ven sng v bn b bin. Ngi Lc Vit m chng ti on cng l ging Anh--n-ding lm ngh chi li tip xc vi ngi Th Trc min Bc Vit Nam cng phng thc sinh hot tng t ri dn dn ng ha h. Mt phn ca m ngi Th Trc v s pht trin qu mnh ca ngi Lc Vit b dn ln i ni, cn li ngy nay nhng di tch nh hi ct v cc dng trong i sng hng ngy ca h, do cc nh a cht hc khai qut ln c. Khi cn Phc Kin, ngi Lc Vit tip xc vi ngi Hn tc thuc ging Mng-g-lch t lu, li ti khi qua u Lc pha mu vi ngi Anh--n-ding l ging chim c a bn y t xa, cho nn ta c th ni rng ngi Lc Vit l mt ging tp chng gm nhiu yu t Anh--n-ding v mt phn no yu t Mng-g-lch. N s Colani tm c trong mt ci hm m lng Cm (Bc Sn mt ci u lu gm c tnh cht Anh--n-ding v Mng-g-lch. C l l u ca mt ngi Lc Vit no lc lng vo trong m Anh--n-ding b dn ln min sn cc. Truy cu theo c tnh sinh l, ni chng ta, ngi ta cho rng c s pha mu gia ging Anh--n-ding vi ging Mng C, nu xt tm vc ngi Vit Nam cao 1 thc 58, chn tay khng khiu, ci s trn (ch xut 82,8), mi hi dy, ming hi vu, mt dt v hi trn, mt c m v hi xch, g m cao, ru tha v cng, da ngm ngm, ta khng th khng nhn y l c tnh sinh l ca ngi Mng C. S pha trn ny to thnh con ngi Vit Nam c th coi l mt thc t, nhng qua cc bin chuyn ca lch s v do nh h ng ca thi tit, th ngi, con ngi Vit Nam cng chu nhiu s thay i v c nhiu sc thi khc tr nn ring bit... n Bc Vit sau khi lm ch nhn sng lu vc sng Nh v sng M, hn ngi Lc Vit vn tip tc ngh chi li nhng c l ch mt phn no sng gn bin, ngoi ra dn Lc Vit theo sinh hot nh c v ly ngh nng lm cn bn do sch Qung Chu K chp v Giao Ch ni: vua l Lc vng, dn l Lc dn, rung l Lc in v Lc dn bit dng nc thy triu ln xung lm rung. Theo sch Hu Hn Th khi Lc Vit
34. 34. thuc v Hn m dn Lc Vit Cu Chn vn cha bit cy ba bng tru b, c l v s tin ha ca dn Lc Vit mi ch pht trin ti lu vc sng Nh m thi chng? Trung Chu Bc Vit ngi ta tm thy li cy v li cuc bng ng. V dng lu vc sng Nh, sng y, nht l ng Sn trn b sng M, ngi ta tm thy , gm v ng ca ngi Lc Vit. V nhng , cc nh kho c cho l thuc v thi i mi cn st li. gm o c ng Sn thuc v hu k ca thi i mi m hnh thc cng k thut tng t vi cc o c Chit Giang. Ngi ta cho rng k thut ny c l do ngi Lc Vit em n v ngi Anh--n-ding cha ti mt trnh k thut cao nh vy. ng phn nhiu l binh kh, ba, ru, mi thng, mi mc, dao gm, mi tn, li qua ging ht nh cc th tm c min Giang Hoi v Chit Giang ca ngi Vit tc. Song t khi truyn n Vit Nam th k thut ng ca ngi Lc Vit m xut x l min Ng Vit, c l chu t nhiu nh h ng ca vn ha Anh--n-ding ri nh iu kin sinh hot d- dng c pht t dn n mt trnh kh cao. Ci trng ng Ngc L hin gi c vin Quc gia bo tng H Ni chng t li chng ti ni y. V chnh M Vin ly t Lc Vit mt ci trng ng loi ny em v nc, c tng nga ng. Theo Lm p K dn Thy Kinh Ch: ngi Lc Vit cn c c thuyn bng ng na. Xem cc ng tm c ng Sn ngi ta thy hnh ngi c tc bi sau gy, c bt mt ci khn ngang hai mi tht li th di xung lng. mi tai c eo mt ci vng ln. Hnh nh lng c tht mt ci giy, sau lng c mt ci tua b thng xung. Li c mt hnh ngi khc, tai cng eo vng ln, nhng phn thn di mang mt ci vy nh vy Mi ngy nay. trc vy c thm ming l ph, tc th bi cao ln nh u, mt na kt thnh bm b thng xung lng. Bi tc c bt mt ci khn. Kiu tc v kiu khn ny ging ht cch trang sc ca ngi Dayak ngy nay. Hai hnh ngi ny cho ta phng on cch phc sc ngy xa ca ngi Lc Vit. Theo li tu ca Tit Tn lm quan Giao Chu di i Tam Quc, ngi Lc Vit by gi bi tc v i chn khng. Ngi Lc Vit c tc xm mnh, tin mnh l con chu Giao Long (truyn thuyt con Rng chu Tin) m h gi l Lc Long Qun. H tin t ng qu thn, c tc chn ngi cht, b binh kh bng v bng ng vo quan ti trc khi h xung t. Tn gio c tnh cch nng nghip. Mi nm v ma Xun, h m hi cho trai gi t do vui a ma ht c ngha ghi du ma Xun v m ma H, trai gi dng tru cau lm l- cu hn. Trong nhng hi h cc ni, dn c t l- rt thnh knh. Nhiu min thng du ngy nay, dn sn cc cng rt ham chung v vn bo tn phong tc ny. V ch x hi khi mi n, dn Lc Vit cn theo ch th tc nh ngi th trc Anh--n-ding. Sau ny nng nghip pht t, tin n ch gia
35. 35. tc ph h, cn nhng min ho lnh, rng ni ch th tc vn cn tip tc. Hu Hn Th quyn 116 chp v vn ha ca ngi Lc Vit nh sau: "Ngi Giao Ch khng phn bit tr ng u... Khng bit l- gi th, ch theo dm hiu m khng bit tnh cha con, khng bit o v chng, ngha l khng c t chc gia tc theo ch ph h, ch tn php nh Trung Quc. Trong s ca tit Tn i Tam Quc (Tam Quc Ch 9.53) c on ni rng khi mi thuc Hn, ngi Giao Ch huyn M Linh, v Cu Chn huyn Lng, h- anh cht th em ly ch du, l di tch ca ch mu h. Sau ny xc tip mi ngy mt su vi vn ha Bc phng nhng phong tc du vt ca thi man mi ny tiu ma dn cho n mt hn t thi Tch Quang v Nhm Din tc l thi ng Hn. Trong cun X Hi Vit Nam ng Lng c Thip c nu ra im ny v trong cun Les Grandes poques de l'Indochine, Bulletin de la S.E.M. du Tonkin, Tome XV -- No. 2 pp. 281-287, ng L. Finot cng c ni: Dn Vn Lang trc th k th 2 v th 3 cn sng trong trng thi gia nh mu h (matriarcat) v c tc n b ga phi ti gi vi anh em chng (lvirat). Trng thi ny i di ln ln do s ng ha vi Tu t gia tc mu h bin thnh gia tc ph quyn. ng Nguy-n Vn T bc b kch lit thuyt ny cho rng khng c ch th tc mu h v h Hng Bng t vua Minh n Lc Tc (Kinh Dng Vng) c vic hn phi tc l khng c vic n b chung ch vi nhiu ngi n ng, cc con ch bit c m, v cng khng c tc n b ga phi ti gi vi anh em chng. Chng ti thit ngh ch mu h c th xut hin vi i thi c bt c ni no khi ngi ta cha c vn minh, o c. Li phn i ca ng Nguy-n Vn T phi chng v lng t i dn tc chng? V t chc chnh tr, cc th tc Lc Vit cn l nhng b lc t di quyn mt t tr ng v khi th tc Lc Vit n Bc Vit khuynh hng tp trung bt u ri thnh mt ch phong kin s si. Tnh trng ny kh i t h Hng Bng nn s chp by gi c vua l Lc Vng, dn gi l Lc dn, cc cp ch huy l Lc hu, Lc tng, B chnh chia nhau cc thi p ln nh ty theo a v ca mi ng, cp. V cng do vic phn chia t ai ny ta nhn thy i sng ca Lc Vit khi l i sng nh c t cc min Cao nguyn cho ti cc a phng Trung Chu trn lu vc sng Nh H v sng M. Ch phong kin hin nay cn cc ni ngi Mng tr ng cho ta mt hnh nh c th ph hp vi i sng c xa ca dn ta k t h Hng Bng... Trong khi xt v ngun gc ca ngi Giao Ch, ng u, Mn Vit, Ty u v Lc Vit chng ti trnh by cc im tng ng ca cc th tc trn y vi th tc Lc Vit chng ta, v chng ti c cm t ng rng:
36. 36. 1. Ngi Vit ca chng ta xut hin t i thng c min Bc Nam b Trung Hoa v dn dn tn mc xung min Bc bn o Hoa n. 2. Chng tc ca chng ta do cc bin thin ca Lch S ln ln vi ngi Hn tc m yu t Mng G Lch l mt yu t quan trng trong dng mu ca h. Chng ta li hn hp c vi ging Anh--n-ding l mt ging ri rc khp ng Nam Chu v n bn o Hoa n trc chng ta. 3. Ngi Lc Vit chng ta tin phong phiu lu xung Bc Vit v min Bc Trung Vit trc p lc ca ngi Hn tc. Cc chng tc Chu pht tch min i lc thng ch tin v pha Nam theo ng bin gn nh mt cng l... 4. Ngi Vit chng ta l nhng phn t dng cm nht c l v c h ng nhiu c tnh qu bu nh s pha mu vi nhiu chng tc, nn ng u c vi nhiu cuc xm lng ca Bc phng mc du phi tri qua nhiu pht thng trm bi t. V cng c th ni rng nhng cuc hng vong th thm ny hun c cho dn tc chng ta mt tinh thn tranh u bn b, tn ti n ngy nay, oanh lit di vm tri ng Nam .
37. 37. Phn 1 - Chng 2 i Sng Thng C Ca Dn Tc Vit Nam i sng vt cht ca ng cha chng ta trong thi c xa d nhin l kh khn, cht vt ht sc. S sch ti nay cha c s k cu r rt v vn ny v y l mt vn thuc v thu tin s v khuyt s. Ta c th cn c vo cu "n lng l" hnh dung i khi i sng ca ngi thng c khi cn man d. Dn tc no trn th gii bui nguyn thy u cng vy. H sng nh by th, tr ng trong cc hang hc. H ly l che thn, lm lu, tp trn cc cnh cy. n th n sng, nut th nut ti khi cha bit dng la. Hng ngy r nhau sn bn hoc chi li, tm ra thc phm. Cuc sng lun lun phi di chuyn v cha tm ra c nhiu kh nng kinh t (khi cha c ngh ging cy, ging la, ch to cc dng c) v chng vi Thin Nhin tn bo. Tm hn lc no cng b hong ht v mi vt (ng vt hay c bt ng vt) u c th l th nghch ca h. H cm thy mnh l nhng sinh vt nh mn, yu ui vt v gia ci v tr mnh mng, bt ngt y huyn b. Dng thc , cnh cy ri, cn lc thi, tng ln, cn sng gm, ting th tht, ht thy u l nhng th ngy m khng b, m nh h. H cho y l s hn gin ca cc hung thn. Khng c nim v cc hin tng trong tri t v vn vt, v li khng c cch g i ph, thng hoc c i ph th cng vn e s nn h phi tn th mi vt, b i trong u c ngi c xa, mi vt u c linh hn v linh cm, c th sinh ha hay tc phc. V vy tc bi vt v thuyt a thn chi phi h rt mnh m. Vi thuyt a thn ngi ta tin c Thn Sm St (thn thin li), Thn Ma, Thn Gi, Thn Sng, Thn t, Thn Nc, Thn Ni v.v... c l b i cc v thn ny c th c nh h ng n i sng ca h. Vi tc bi vt, ngi ta th cy a, cy , ng bnh vi, h, rn, cho rng cc th u c quan h mt thit n i sng ca mnh, cai qun mnh trc tip hay gin tip. Nhng phong tc v d oan n ngy nay cng hy cn lc c cc thn qu Vit Nam, cng nh nhiu b lc da en (chu Phi, chu M hay chu ). Thi gian tri qua, ngi c ca chng ta mi ngy mt tin ri mt ngy kia bit ln li trong nhng khong rung bn ly, ti nhng git m hi xung t cng sinh sng. By gi cha c gia sc, cha c dng c tinh xo, h trn lc ly sc tay chn tranh u vi Thin nhin. H o lm
38. 38. thnh nhng li cuc nhn si t kh v p cho nh ch lc nc sng trn vo rung, rung s c bn ngu cho h gieo ging. H bit tho nc ra vo khi nn ng thy hay thiu nc. Gn b v ma hanh, h bit dng mc nc thy triu ln xung cc ngnh sng ly nc vo rung. Nh vy ngay thi by gi ti Trung chu Bc Vit c ni lm rung c c hai ma. Sau ny sum hp vi ngi Tu h bit dng li cy st v tru b. Vo thi c min Trung chu Bc Vit u c rung ln nh ngy nay. m ly, g ng cn ri rc khp ni v cha khai thc, nhiu nng nghip cn manh nha. Ngoi b bin v cc ca sng lau sy cng cy s mc y, rng cy um tm cc i ni. Ngi c tha tht ti cc thung lng v cc min rung hp thnh tng lng, tng xm. Nm by chc nc nh tranh, vch t quy t im lm sau nhng ly tre cao ngt. Ngoi lng l nhng cnh ng, khng c n tri, thnh th, ph phng g ht. Sng Nh H by gi l mch mu chnh nu ta v vng Trung chu l ci thn. Con sng ny bi p nn mnh ng bng hng nm, bng nhng lp ph sa tr qua cc thc ghnh t min ni Vn Nam em v nui nng trang im a con nung. Sng b ng hy cn ro rt ngoi ng bi thuc tnh Hi Dng, Hng Yn, Kin An by gi. Hai chc th k qua, ch t lin tin rng ra min nc mn c hng trm cy s m rng Trung chu thm c my tnh. (i hai huyn Tin Hi, Kim Sn cch y trn di 100 nm cn l vng bin ri bng hin ln nhiu lng mc sm ut nh do mt php l). y l li Lu An v i Hn am hiu tnh trng dn tc chng ta khi nn h ca Bc phng thnh hnh trn t Giao ch. Ngay thu , v chnh tr dn ta lp thnh nc (do h Hng Bng) theo th ch phong kin. Trong mi nc nh c ch gia tc, gia tr ng. Ngoi lng mc c ch t tr ng, lc hu, lc tng v.v... Sau ny nh cuc xc tip vi vn ha Bc phng, k thut canh tc c ci thin, sc ngi c sc tru b h tr, nng nghip tr nn pht t. Nhn khu bt u tng gia, tr no mi ngy thm cng rn trc Thin Nhin v vn vt, i sng hot ng v di do trng thy. Nhng ngy ma ng thng gi qua, xun v m m, cy c xanh ti li di nh mt tri, tinh thn ca con ngi nh b kch thch do ci vui, ci ti, ci linh ng ca vn vt. Ngi c cm t ng trong khong thi gian ny v cha t th gian n vi h, gn gi thi n, thi c. H cng vui theo ci vui ca vn vt. H kh i cc cng vic ng ng nhng ung dung thong th ri m hi h nh m lm vui t gi n tr.
39. 39. Trai gi hp nhau xng xnh o qun trn nhng ngn i rng hay bn cc ly tre xanh, hoc gia ni nh trung im s , hoc rn ry trn cc cy u, hoc tung cn, nh pht, hoc ct ln nhng cu ht m ca ngi ci tui tr y ha hn m mng, hoc hy vng nhng chuyn la i m thm, hoc mng bui thanh bnh, thnh tr. y l nhng iu ca, nhng bi th m t ci i sng mc mc, thun phc hon ton c tnh cch bnh dn gia nhng bui sng huy hong ca ngy xun hay gia nhng m trng trong, bn cnh ngn c l cy qua nhng i mt thm ca cc c thn n lun lun mm ci h hm rng en nhc. Ri sau tit Xun c nhng cuc vui cng cng, trai gi tr ng thnh quen bit nhau, yu nhau nh c vic gia tht. Ngi con trai em tru cau n xin b m ngi con gi ri mi c ci. m ci l mt dp lng xm, hng thn vui chi n ung, nhai tru ni chuyn. Tru cau l mt mn cn trong s x giao vy. V tru cau c mt chuyn c tch rt l cm ng lm ly: Vo thi thng c hai anh em nh h Cao thng yu mt ngi con gi; Ngi anh ly c c gi khin ngi em au n tuyt vng b ra i. Ri ngi anh i tm em, v i tm chng, rt cc ba ngi v thng nhau trong ci ngha anh em chng v qu thit tha m cht c. k ha ra hn vi, k ha ra cy cau, k thnh cy tru qun qut ly nhau. Ngi ta em nhai qu cau v l tru cng vi (ca hn ) th thy thnh mt cht ti, v m , phi chng l c mi tnh thng yu chn tht, nng thm? Trai gi ly nhau, b bn kt giao u ly ming tru gy tnh thn mt, tht l c ngha v cng. V vic hn nhn ca ngi Vit chng ta xa kia th lp gia nh chng phi l cng mu cuc sng m thi. Hn nhn cn c ngha v ngi cht hay ngi s cht na. Ly nhau, ngi Vit c l ngh trc ht n vn sinh con ci c ngi lo vic khi hng cho t tin v c cho mnh sau ny na. Khng ngi k t, l mt s au n, nhc nh ht sc cho ngi Vit, v y cng l mt cn nguyn ca ch ngha a th ngoi nh h ng ca ch phong kin. Ngi Vit tin rng ngi cht nhng linh hn cn phng pht chn nhn gian do s luyn tic con chu, th con chu lo vic th cng t lng thng nh v cung knh ngi qu c. Mt l na l s mong mi ngi cht ph h cho k sng, mi tin t ng hu khp cc tng lp dn tc chng ta t xa n nay. Ngi cht, vo thi thng c, xc cn phi qun trong nh. Ngi nh c g lm o quan, hng ngy dng cm nc th phng nh khi cn sng (phong tc ny cc ng bo thiu s nht l dn Mng, Th vn cn gi n by gi). Lc em chn cng phi chn theo n, thc ng cho linh hn khi phi thiu thn (tc t vng m do quan nim ny, by gi gn mt hn).
40. 40. Trc khi Khng Gio trn qua v c nh h ng nhiu vo vn ha ca chng ta, chng ta cn tp tc ny na: nu trong mt nh ngi anh cht i th ngi em t phi ly ch du cng ng mi vic thay anh v trng nom cc chu. Cc nh chp s cho rng tc ny pht sinh v l do kinh t, tc l khng mun ngi n b tr ti gi em ca ci v con ci ca bn chng i. Phong tc ny cn n cui i Hn vn cn v c l b bi b trong thi Nhm Din, S Nhip v Tch Quang l nhng ngi c nhim v du nhp vn ha Trung Quc vo t ny v th tiu nhng tp tc ca dn bn th. Bui nguyn thy ngi Vit sng theo ch b lc tc l sng trong tnh trng d man. i sng li khng c phong tc v o c nh trn y ni r, v s xc tip gia cc b lc xy dng trn sc mnh tn bo. Cc b lc yu phi tng phc cc b lc mnh, do ch phong kin ra i cho ti sau ny h Hng Bng, mt b lc mnh nht xut u l din ng tr tt c cc b lc khc (xin coi di y ci r- ca h Hng Bng). V y phc, ngi thng c khi cha bit dt vi, may o sng trn trung, rt mt th ly l hay v cy che thn. Sau ny c ngh dt mi bit ng kh, qun khn, mc qun o. Ngi bnh dn khi xa lc nh ch ng ci kh v mc ci o ngn. n b mc thm ci vy. C l t giai on ngi Vit bit ng kh, bit lm nh ca, bit dng kim kh l khi c tip xc vi cc d tc, nht l ngi Hn vn minh hn h. Tuy vy y phc ca h rt l n gin do x ta thuc vng nhit i, nng nhiu rt t. Ngy nay ngi ta tm thy trn mt cc trng ng, cc tng hnh ngi trn, ng kh, u i m bng lng chim. C th y l nhng di tch v hnh nh ngi Vit Nam c. Cn khi ngi Trung Hoa sang chinh phc chng ta, by gi s n vn mi bt u t chnh v ng thi nng nghip ca ta tr nn thnh t. Ta bit bi tc hay qun khn, mc o khp v tay phi hay m gia. Y phc ca ngi Mng, Th ngy nay c l l y phc ca ng cha chng ta thu xa. Phn ng hng bnh dn ct tc ngn tin lm lng, ch c n b v cc nh qu phi mi tc di cng do mun lm dng v phn bit giai cp. H bn tc qun quanh u hay bi thnh mt bi tc to sau gy, ngoi bt mt chic khn mu nh gi cho cht. H khng bit i giy, guc. Giy, nn l sau khi c ngi Tu em sang, ta mi c. Tnh thch trang im, h eo y c v chn tay nhng vng bng ng, xng h phch hay i mi. i vi khch l, dn Vit rt t t n cn. H a mi n ung, coi khch nh ngi trong nh. L tip khch bao gi cng c ci tru, chn nc, i bn va ni chuyn va n tru. Cng v tnh hay n tru nn h c tc