danh sĩ kim cổ thế giới · cÂu ĐỐ hÀi kỊch ? những tên gọi như' “sinh”...
TRANSCRIPT
DANHSĨKIMCỔTHẾGIỚI
Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com
MỤCLỤC
CÙNGBẠNĐỌC1.NGUỒNGỐCTẤUHÀI?2.CÂUĐỐHÀIKỊCH?3.HÀIKỊCHCÓTỪBAOGIỜ?4.ĐIỆU“NHỊHOÀNG”GỐCỞĐÂU?5.VÌSAO“LÊVIÊN”GỌILÀHÍKHÚC?6.NGUỒNGỐCTÔKỊCH?7.NHÂNVẬTTÔTAMCÓTHẬTKHÔNG?8.VỞ“HÁNCUNGTHU”MUỐNNÓIGÌ?9. “MỤC DƯƠNG KÝ” CÓ PHẢI LÀ TÁC PHẨM CỦA MÃ CHÍ
VIỄNHAYKHÔNG?10.BIKỊCHCỔCÓTỪTHỜINÀO?11.TẠPKỊCHĐỜINGUYÊNVÌSAOTIÊUVONG?12.HÍKHÚC(Cakịchvui)CỔĐẠICÓTỪĐỜINÀO?13.NGUỒNGỐCĐIỆUCAO?14.KỊCHBẢN“MINHPHƯỢNGKÝ”CỦAAI?15.“MẪUĐƠNĐÌNH”RAĐỜIỞĐÂU?16.TÁCGIẢ“CAĐẠIKHIẾU”LÀAI?17.“HOÀNGMAIHÍ”RAĐỜITHỜINÀO?ỞĐÂU?18.“NGUYÊNKHÚCTỨĐẠIGIA”?19.CÔNXOANGRAĐỜIVÀOLÚCNÀO?20.“THIẾUNỮLYHỒN”?21.DANHHỌA“PHÚXUÂNSƠNCƯĐỒ”?22.“NGUYÊNTỨGIA”LÀAI?23.DANHHỌA“THANHMINHTHƯỢNGHÀĐỒ”?24.HỘIHỌATRUNGQUỐC?25.“QUẮCQUỐCPHUNHÂNDUXUÂNĐỒ”?26.“NGŨNGƯUĐỒ”?27.AILÀTỔSƯTRANHMẶCTRÚC?28.“DƯƠNGCHÂUBÁTQUÁI”LÀTÁMNGƯỜINÀO?29.TÁCGIẢ“CỔĐẾVƯƠNGĐỒ”?
30.TÀOTHÁO“TRÓCĐAO”?31.“TRÂMHOASĨNỮĐỒ”?32.ÂMGIAINGŨTHANH?33.BÍCHHỌA“KHÁCHSỨĐỒ”?34.“KIMSƠNTHẮNGTÍCHĐỒ”?35.“ĐÔNHOÀNGKHÚCPHỔ”KỲBÍ?36.ĐÀNCẦMCÓVÀOTHỜINÀO?37.KHÚCNHẠC“QUẢNGLĂNGTÁN”?38.AIVIẾTKHÚCNHẠC“THẬPDIỆNMAIPHỤC”?39.VŨKHÚC“NGHÊTHƯỜNG”LÀGÌ?40.“DƯƠNGQUANTAMĐIỆP”?41.GỐC“NHỊHỒ”ỞĐÂU?42.LAILỊCHVỀTRÚCĐỊCH?43.CAXƯỚNGCÓTỪTHỜINÀO?44.ÂMNHẠCCẢICÁCHĐỜITHƯỜNG?45.DỰCDƯƠNGXOANGGỐCỞĐÂU?46.“NHỊTUYỀNÁNHNGUYỆT”?47.VŨĐIỆUTRUNGQUỐC?48.ĐÀNTRANHLÀCỦAMÔNGĐIỀMCHĂNG?49.THƯPHÁPLANĐÌNHTỰ?50.“NANĐẮCHỒĐỒ”?51.TIỂUTRIỆNCỦALÝTƯCHĂNG?52.BIAVŨBIDOAIKHẮC?53.BIAĐÁ“XUẤTSƯBIỂU”?54.NÉTCHỮBÍẨN?55.CONDẤUCÓVÀOTHỜINÀO?56.HANGKINHTHẠCHTHÁISƠN?57.ĐẠIGIATHƯPHÁPCÓCHƠIDẠIKHÔNG?58.PICASSOMỘTĐỜITÀIHOA?59.NHẠCSƯTCHAIKOVSKICHẾTBỆNH?60.ĐẠODIỄNWILLIAMTAYLER?61.THIHÀOBYRONPHIÊUBẠTTHAHƯƠNG62.CÁICHẾTBÍẨNCỦANỮTHẦNSẾCHXY?63.VANGOGHTỰSÁTVÌĐÂU?64.VỢKỊCHSĨMOLIÈRE?65.BẠNCÓYÊUNHẠCBRAHMS?66.BẢNGIAOHƯỞNGTỬVONG?67.“NGƯỜIYÊUVĨNHCỬU”CỦABEETHOVEN?68.CÁICHẾTCỦAĐIỆNẢNHGIAPAULBOURNE?
69.NHẠCSƯHANDEL?70.CÁICHẾTCỦATHIÊNTÀIÂMNHẠC?71.NHẠCSĨĐỘCTHÂN?72.CÁICHẾTCỦANỮDANHCA?73.THẦNTƯỢNGĐIỆNẢNHVÀBỆNHAIDS?74.BÊUXẤUHAYSỰTHỰC?75.ĐƯỜNGCÙNGCỦAMỘTMINHTINHĐIỆNẢNH?76.JOHNLENNONCÓBỊMƯUSÁT?77.“MẶTTRỜICỦATÔI”?78.NHẠCSĨLASSUS?79.HAITHIÊNTÀIMỘTTHỜIĐẠI?80.“HOÀNGGIARICHATDIV”?81.“NỤCƯỜINÀNGMONALISA”82.MAJALÀAI?83.“NÀNGKIỀUNỮFORNARINA”?84.BỨC“TINMỪNG”THẬTHAYGIẢ?85.TƯỢNGCỔHYLẠP?86.“AJAX”NGƯỜIHÙNGHYLẠP?87.KIẾNTRÚCVÒM?88.“THẦNMẶTTRỜI”RHODES?89.TƯỢNGĐÁTRÊN“ĐẢOPÂQUES”?90.HỌASĨQUÁIKIỆT?91.CÂUĐỐVỀ“CÁICHẾTCỦAMARAT”?92.“NGƯỜIĐÀNBÀLẠMẶT”?93.HÌNHDẠNGTRÊNĐẤTNOSCA?94.BÍCHHỌAỞĐIỆNHORAFSAR?95.TRANHĐÁCỔỞCHÂUPHI?96.“BÍCHHỌASAMẠC”?97.“IVANLÔIĐẾGIẾTCON”?98.MOZARTVÀ“KHÚCOANHỒN”?99.BẢNGIAOHƯỞNGSỐMƯỜI?100.ĐẠOISLAMCẤMVẼNGƯỜI?
CÙNGBẠNĐỌC
Cuốnsáchnàytậphợpmộttrămvấnđềnangiải,vàđềracácquanđiểm“giảithíchcólýdo”theotầmmứccủanhữngngườicóuytíntrongtừngmônnghệthuật,âmnhạc,hộihọa,sânkhấutrênthếgiới…mộtcáchlýthú,vừatraodồithêmkiếnthức,lạivừahọctậpcáchsuyluậntráingược!Nếubạncóthểtựrútramộtquanđiểmtrungdunggiữacácýkiếnđốilậpthìvuibiếtbao!
Cónhiềucâuđốnangiảigiớithuậthọc“nghĩnátóc”màchưaổnthỏa,bạncóthểđứngrahoàgiải,mởthêmraquanđiểmmớinàochăng?
Trongsáchcònnhiềutưliệuthúvị,cónhânvậtđốiđáp…hoặcđàosâuvấnđề,hayítracũngmanglạisựbổích,thoảimái,vuivẻchođộcgiả…
Banbiênsoạn
1.NGUỒNGỐCTẤUHÀI?
TươngthanhlàmộtkiểutấuhàicủaTrungQuốc,làhìnhthứcnghệthuậtđượcmọingườiyêuthíchnhất.Nólàmộtnghệthuậtđấukhẩu,dườngnhưcãinhaunhưnglýlẽthậtkhôihài.
Cáivuithíchnómanglạichongườitathậtlàsảngkhoáimàcáchìnhthứcnghệthuậtkháckhómàsosánh,rấtnhiềungườithíchmôntấuhàinày.
Khichúngtabịtấuhàichọcchocườiranướcmắthoặc“cườiđếnvỡbụng”vìkhôngainhịncườiđược!Cóainghĩđếnnghệthuật“cười”raấyđờinhưthếnàokhông?
NghệthuậttấuhàiởTrungQuốccóthểnóilàlịchsửlâuđời,nhữngtưliệuđểtracứuquảthậtkhôngtìmra!Nhiềuhọcgiảđểtâmnghiêncứu,tìmtòinguồnngốccủanóđãbắtđầuhìnhthànhnhậnthứctừngbướcmột:
Mộtquanđiểmchorằng,tấuhàihiệngiờlàdo“Thamquânhí”đờiĐườngmàpháthuyra.“Thamquânhí”dohaingườibiễudiễn,mộtngườigọilà“thamquân”trongvaingusi;mộtngườilà“thươngcốt”(mộtloạichimcổmàuxanh)trongvaiphảnứngnhanhnhạy.Haingườibiểudiễn,mộttungmộthứnggâycười,mộttrangnghiêm,mộtkhôihàithậtlàthúvị.
CóngườinóitấuhàiởtriềuđạiKhangHylàhìnhtháiđầutiêncủatấuhàibâygiờ.“Khôihài”thờiđó,kỳthựclàkhẩukỹ(võmiệng).Khibiễudiễnmộtngườihoặcnhiềungườicóthểdùngtiếngchó,gà,ếchnháikêuréolàmmọingườiphụclănvàvuicườithoảthích.
Cũngcóngườinói,tấuhàibanđầukỳthựclàchỉvè“tướngmạo”,“nghĩalý”của“âmthanh”.Dựatheotênmàđịnhnghĩa,làtướngmạovàâmthanhkếthợplàmmột,dùngâmthanhvàtìnhcảmđểthốlộ,dùngcửchỉvàgiọngđiệuđảkíchnhữngcái“dởmđời”dùngtràolộngvàkhôihàikhiếnmọingườivuithích,quên“nỗisầuđời”.
Nguồngốccủatấuhàicònnhiềucáchnhìnkhác,tấtcảđềuvàosựphântíchchủquan,rấtkhókếtluận.Việcsaunàycóthểthốngnhấtcáchnhìnhaykhôngcòn“hạhồiphângiải”,taphảitạmgáclại…
2.CÂUĐỐHÀIKỊCH?
Nhữngtêngọinhư'“SINH”“ĐÁN”“TỊNH”“MẠT”“SỬU”cónghĩagì?
TronghàikịchtruyềnthốngTrungQuốc,căncứvàoloạihìnhnhânvậtđóng,tachiadiễndiênvàocácvai“Sinh”(kép)”,“Đán”(đào),“Tịnh”(gandạ,dữtợn),“mạt”(vaiđệm),“Sửu”(vaihề)v.v…Nhữngvaiấytạisaogọinhưthế?Chúngcóýnghĩagì?VềcâuhỏiđómộtsốdanhnhânhàikịchđờiMinhđãtừngthảoluậnsôinổi,tốnnhiềuthờigiờ,bútmực…
NhàhàikịchChuQuyềntrongTháihòachínhâmphổđãgiảithíchnhư:Côgáimúaháttrênsânkhấugọilà“đán”.Chữđáncóbộkhuyểnlàconcáiloàivượn…màgọi“đán”,làsai.
ChuKỳđờiMinhtrongKịchthuyếtchorằng:khôngchỉ“đán”làvượncái,cácvaikháccũngđềulàthúvật.Như“sinh”là“tinh”(chữSinhcóbộkhuyển)tứclàđườiươi.“Tịnh”là“ninh”(chữninhcóbộkhuyển)làconbáo,mộtsừngnămđuôi,lạicóngườinóilàgiốngnhưconcáocócánh.“Sửu”là“nứu”(chữsữucóbộkhuyển)nhưchó,tínhkiêu.“Gọingườiđóngtrògiốngnhưbốnloàigiốngkia!”
Nhưng,TừVịngườinghiêncứusâuvềhàikịchtrongNamtừtựlục,nói:“Sinhlàtêngọingườinam,trongkịchsửsânkhấucóĐổngsinh,Lỗsinh.DiễnviênnữđờiTốngrasânkhấu,đềubỏnhạckhívàogiỏ,gánh(chữđảmghépvớichữđánvớibộthủ)ra,gọilàhoađán,nayởThiểmTâyvẫncòngọinhưvậy,saubớtchữđigọilà“đán”.Sửuthìlấymựcbôimặt,hìnhdungxấuxí(sửu)naybớtchữđigọilàsửu.“Tịnh”,chữnàykhôngthểgiảinghĩa,ýtôiđólàhaichữ“thamquân”đờixưahợplạirồiviếtsaiđi.Mạtlàvaikhôngquantrọngcủavàidiễnviênphụ,chonênởvàovịtrícuốicùnglà“mạthạng”.
QuanđiểmcủaTừVịđượcnhiềunhànghiêncứuđờisautánđồng,đươngnhiêncũngcóngườibácbỏ,khôngbiếtcâuđốvềtêncácvaiđếnbaogiờmớiđượclàmsángtỏ!
3.HÀIKỊCHCÓTỪBAOGIỜ?
Trongđờisốngthườngcóvuibuồn,khóccườihỉnộailạc,tronghàikhúcđươngnhiêncũnghìnhthànhbikịch,hàikịch,chínhkịch….
HàikịchTrungQuốc,cóngườibànnócótừthờithượngcổ.Ngườinêuquanđiểmnàychorằng,khingườitavuimừngthắnglợi,hoặcđuổiquỷtrừtà,domộtvaikhoácdagấu,mộttaycầmmộc,mộttaymúagiáo,nhữngngườicònlạihoặcđóngvaimườimộtácthần,hoặcvaianhhùngđuổiquỷ.Cónghithứcreohò,nhảynhót,hátlớntếca,đượcgọilà“Natế”(lễtốngtiễnquan
ôn).Thứ“Natế”nàycũngđượccoilàmầmsốngcủahàikịchtrungquốc
Cóngườichorằng,hàikịchlàtừ“bàiưu”vàothếkỷthứ8trướccôngnguyên,lạibiếndẫnchođếnnay.
Cáigọilà“bàiưu”,làchỉnhữngdiễnviênbiểudiễnhoạtkê,chuyênmuavuichoquốcvươngquítộc.Theo“Sửký,Hoạtkêliệttruyện”ghichép,“ƯuMạnhyquan”làgiaiđoạnđầucủahàikịchTrungQuốc.
Nhưngmộtsốhọcgiảchuyênnghiệp,chorằngsựxuấthiệnsớmnhấtcủahàikịchTrungQuốcbắtđầuthờiTống–Nguyên,từthếkỷ17đến14.
Căncứchínhcủaquanđiểmnàylà,“bàiưu”trướccôngnguyênvà“natế”cótừthờithượngcổ,bấtluậnlànộidunghayhìnhthức,đềukhôngđượclàhàikịch,màchỉcóđếnthờikỳTống–Nguyên.Hiệntượnghàikịchmớiđượccoilàdùnghìnhthứchàikịchmôtảđờisống,hìnhthứcbiểudiễnngụýtrangnghiêmtronghài,mớilàhàikịchđíchthực.
HàikịchthờiTống–Nguyêntươngđốinhiều,trongđókhôngthiếutiếtmụcưutú.ThídụnhưUkhuêký,Ngọctrâmký,Cứuphongtrầnv.v…đềudùngcáchbiểudiễntràolộng,khôihài,châmbiếmđãkíchmạnhmẽbọnxấuxahènhạ,dùngthủphápphatrương,tôđiểm,khenngợivàcangợinhânvậtchínhdiện.
Rấtnhiềuvởhàikịchcònhìnhthànhmộtkiểubiểudiễncốđịnh,cáiđócóthểlàđặctrưngcủahàikịchchăng?
Thếthì,hàikịchthựcra,xuấthiệntừbaogiờ?
Chođếnnay,vẫnchưacógiảthiếtổnthoả!
4.ĐIỆU“NHỊHOÀNG”GỐCỞĐÂU?
Trongcácvở“Kinhkịch”,cómộtđiệuchínhđượcgọilà“Nhịhoàng”.ĐólàđiềumànhữngngườiyêuthíchKinhkịchđềubiếtrõ.
Cònnhưđiệu“Nhịhoàng”,têngọichínhxácvànguồngốccủanóthếnào,trướcsauvẫnlànghivấntrongviệcnghiêncứuđiệuháthàikhúc,đãđượctranhluậnkhôngngớt.
MộtsốchuyêngiahàikhúcthờitrướcởTrungQuốc,phầnlớnđềuchorằngđiệu“Nhịhoàng”bắtđầuởHoàngLăng,HoàngCươngHồBắc,làđiệuháttừđịadanhbiếnhoára.
NhưngPhạmTửĐôngtrongcuốnNhạchọcthôngluậncủaông,lạichorằng:“Nhịhoàng”bắtnguồntừThiểmTây,vớiâmnhạcLêviênđờiĐườngkhôngphảikhôngcóquanhệ.Trongsáchviết,âmnhạcLêviêncóhaigiọnghátchính,mộtloạikhảngkháihùnghồn,mộtloạiuyểnchuyểndudương.CáitrướcgốctừTầnxoang,cáisautừmộtngườitênHoàngPhanXước,vàgồmthâucảâmnhạcĐạogiathổ“Hoàngquan”(mũvàng),chonêngọilà“Nhịhoàng”.
Lạicómộtquanđiểmkhácnữa…
TheoMãNgạnTườngkhảochứng,từnăm1970vềtrước,BắckinhđãcóKinhxoangvàTâyTầnxoangthịnhhành.Sauđó“Huyban”(banhátởAnHuy)vàokinh,muốnphânbiệtvớiKinhxoang,Tầnxoang,chonênđembộphậnđặcsắcnhấttrongđiệuHuy,gọilà“Nhịhoàng”.Cònnhưlấytên“Nhị
hoàng”làtrongsốnhạckhídiễntấu,hảiđịch(sáobiển)vàtiêunột(còi)đềucóhaicáilưỡigà(hoàng).DiễnThànhHồcầmthácxoang,làviệctừđóđếnsau…
CũngcóngườinêuracáchnhìnkhônghoàntoàngiốngvớiquanđiểmMãNgạnTường,bởivìtừkịchthoạicủaLýĐiềuNguyênkhắcintừnămCànLongthứ49(1784)đãghichéprõràng:“HồcầmxoangkhởitừGiangtả(métảsôngTrườngGiang),đờinayâmđiệuấythịnhhành,chuyênlấyHồcầmlàmtiếttấu…lạicótênlàNhịhoàngxoang”.GiangtảtứclàtỉnhQuảngTâyhiệnnay.
Nhưng,cáiđóvẫnkhôngvạchrõrađượcvìsaocócáitêngọi“Nhịhoàng”?Nhưvậy,tuycácnhàbìnhluậnđềucólýlẽ,nhưngvẫnchưađủsứcthuyếtphụcmọingười.Thânthếcủa“Nhịhoàng”vẫncònđượcnghiêncứuđểlàmsángtỏ…!
5.VÌSAO“LÊVIÊN”GỌILÀHÍKHÚC?
TừsauthờiSơĐường,“Lêviên”đãkếtmốiduyêngắnbóvớinghệthuậthíkhúcTrungQuốc,ngườitagọinólàbanhátmàkịchđoànlà“Lêviên”,gọidiễnviênlà“Lêviênđệtử”(conemvườnlê);nhữnggiađìnhđờiđờitheođuổinghệthuậthíkhúclà“Lêviênthếgia”;gọigiớihíkhúclà“Lêviêngiới”.“Lêviên”và“Híuyển”xétvềchủnghĩathìkhôngliêncanvớinhau,
vậychúngcótươngquanvớinhauthếnào?Trướcnayđãcónhiềuthuyết…
Thôngthườngngườitachorằng,“Lêviên”làmộtđịadanhởTrườngAnđờiĐường,sauvìĐườngHuyềnTôngdạydiễnxuấtchonghệnhânởđó,liênkếtnóvớinghệthuậthíkhúc,thànhmộttêngọicủabanhát.Quanđiểmnàycósửliệuchứngminhrõràng.
Bộ“CựuĐườngthư–TrungTôngbảnkỷ”cónhắcđến,tronghoàngcungcómột“Lêviên”,cóquảngtrườngcóthểbơiquasông,đácầu…
“CựuĐườngthư–HuyềnTôngbảnkỷ”chép:HuyềnTôngrảnhviệcnướcđãdạyconemnhạccôngTháithườngdiễntri,sáođànđệmtheogọilàHoàngđếđệtử,lạigọilàLêviênđệtử.ĐặtởtrongviệnthuộcLêviên,gầncấmuyển.
Mộtthuyếtkháctrìnhbàyvềmốiquanhệgiữa“Lêviên”vàHíuyển.Cóghitrong“NgôquânLảoLangmiếuchiký”củaTônTinhDiễn,nhàkinhtếđờiThanh:“TươngtruyềnđờiĐườngHuyềnTông,concủaCảnhLệnhCônglàQuang,giỏimúađiệu“Nghêthườngvũkhúc”,đượcvuachogiữhọLý,nuôiởtrongcung,đểdạychoconem.Quangtínhthíchlê,chonêntrồnglêkhắpnơi,nhânđógọilà“Lêviên”.Đờisautônlàtổsưcủagiớihọcnhạc.
Nhữngthuyếtkểtrên,cáinàođúngcáinàosai,cònchờmộtbướcthămdònghiêncứucóchứngcứ.
6.NGUỒNGỐCTÔKỊCH?
Tôkịchlàmộtthứâmnhạcthuyếtxướng(hátxennóinhưcảilươngởViệtNam)lưutruyềntrongdângianTôkịchthờikỳđầugọilà“Thanhoàng”.
Tôkịchcótừlúcnào?Đốivớivấnđềnày,mỗingườinóimộtkhác.
CóngườinóiTôkịchxuấthiệnvàothờiVănThiệnTướngcuốitriềuTống.ThờiđóđãcóThanhoàngHàngChâulưuhànhởGiangChiết.Sauđó,khuvựcđónốinhauxuấthiệnphongtràosaymêThanHoàng,màtêncũngphânbiệttheokhuvực,gọilàThanhoàngNinhBa,ThanhoàngVôTích,ThanhoàngPhốĐôngv.v…bộmôn“hátnói”Thanhoàngnày,lànétbanđầucủaTôkịch.
CóngườichorằngTôkịchbắtđầucótừniênhiệuCànLong,cáiđócókhoảngcáchvớiđờiTốngrấtxa.
ThờiCànLong,cóCànLongthọkhúc,Nghêthườngtụcphổv.v…đãphổbiếntừđiệuThanHoàng.SauđómộtsốlớnvởThanHoàngnhưsuyếtbạchcừu,văntinhbảntruyềnkỳđãtừngnổitiếngởGiangChiết.
Nhưngcómộtsốngườilạichorằng,TôkịchkhôngnảysinhvàođờiTống,cũngkhôngvàoniênhiệuCànLongcáchnay150năm.
HọcgiảthờitruớclàTừPhóLâmtrongmộtcuốnchuyênluậncủaôngvềThanHoàngnói:“ThờikỳtoànthịnhcủatriềuThanhrấtthịnhhànhCônhí,khôngbiếthoàngđếnàochết,màtrongthờikỳquốctangbanăm,giớihíkhúcbịcấmđánhthanhla.Dođó,ởTôChâuquêhươngcủaCônhícómộtngườihọTiềnnghĩrabiệnphápđemcônkhúcbỏthanhla,trốngvàsáo,mà
toàndùngđàndâyđểhoàvớigiọnghát,đemCônkhúcđổithànhcáchhátđơngiảnmàgọilàThanHoàng.”
VịnhânsĩhọTiềnnày,cóngườinóiônglànghệnhânTiềnKhônNguyên,cũngcóngườinóilàcốngsĩTiềnMinhThụ,làaithìkhôngaichịugiảthiếtcủaai!
CònTôkịchcóbắtđầuvàolúcnào?Điềuđóvẫncònlàmộtẩnsố!
7.NHÂNVẬTTÔTAMCÓTHẬTKHÔNG?
TôTamnóiởđâylàvainữphạmnhânbịxétxửtrongvởKinhkịchNgọcĐườngXuân.
VềnữphạmTôTam,sởdĩmọinhàđềubiếttừxưađếnnay,nghengườitanóilàcóliênquanđếnviệccóngườithật,việcthật.
Saumườinămloạnlạckhônglâu,cótintừSơnTâynóilàhuyệnHồngĐồngđãtubổlạinhàgiamHổĐầunămxưađâylànhàlaotừnggiamcầmTôTam,đãthànhnơingườidulịch,thamquanđếnxem.
HọcgiảVươngDiệuLinhtrongcuốnLịchsửđạivũđàicủaôngkể:“CóngườitìmraVươngTamcôngtử(làVươngKimLong)vàNgọcĐường
Xuânlàngườicóthật.LạicóngườicònđượcxembảnáncủaNgọcĐườngXuânởhuyệnHồngĐồng,tỉnhSơnTây.
Trướcmườinămloạnlạc,TỉnhuỷSơnTâyĐảngCộngsảnTrungQuốctừngđượccấptrênchỉthịtìmkiếmbảnáncủaTôTam.TheongườigiữquánvănsửtỉnhSơnTây,ThượngĐứcnhớlạithìôngtừngđemviệcnàyhỏinhânviênquảnlýhồsơbảnán,ngườinàynóitrongkhohồsơnhahuyệnHồngĐồng,khôngcóbảnáncủaTôTam.
KhohồsơbảnánđờiMinhkhôngcóbảnáncủaTôTam,nêncũngkhôngthểđoánchắccóngườiấyhaykhông,vìlịchsửlâuđờiquanhiềunămchiếnloạn,cónhiềubảnánthấtlạc.Những“HồngĐồnghuyệnchí”ghichéplịchsử;cũngkhôngcóbấtkỳghichépnàovềvụánTôTamvàcũngkhôngcóchữnàonhắcđếnbảnánđó.ĐiềuđókhôngthểkhôngkhiếnngườitanghingờnhânvậtTôTamlàdongườiviếtkịchdựnglên…
CăncứvàosửliệughichépthìgiữatriềuđìnhnhàMinh,đãtừngcóvụánrấtgiốngvớichuyệnTôTamtrongvởNgọcĐườngXuân,màhọtênnhânvậttrongđókhônggiốngnhau.
NgọcĐườngXuâncóphảilàdođódiễnbiếnmàrahaykhông?
Nhữngchuyệnđượcmọingườithíchthútrongtruyềnthuyếtdângian,hoặctrongsángtácvănhọcđượcđờilưutruyềnmàtồntạilâudàixemrakhôngmấyquanhệvớiviệccóngườithậtviệcthậthaykhông?BởinữphạmnhânTôTamđượctruyềntụngrộngrãiTôTamcóđúnglàngườinhưvậyhaykhông,đếnnayvẫnchưasángtỏ.
8.VỞ“HÁNCUNGTHU”MUỐN
NÓIGÌ?
Vởkịch“Háncungthu”làmộttácphẩmhàngđầutrongsốCốngHồđượcngườiđờiyêuthích,thươngcảm.
ChiêuQuânraquanải,lấyngườiHungNô,cóthểgọilàmộthànhđộnghysinhcaocảtronglịchsửTrungQuốc.VănsĩđờiNguyên,MãChíViễndùnghíkịch“Háncungthu”đểdựnglạigiaiđoạnlịchsửđặcbiệtđó.
Nhưvậychủđềtrong“Háncungthu”phảnánhtưtưởnggì?Nhữngngườitừngxemvởnàyphầnlớnđềucócáchnhìncủamình.
Cóngườinói“Háncungthu”nhằmmôtảcâuchuyệntìnhgiữaHánNguyênđếvàmỹnhânVươngChiêuQuân.
HánNguyênđếvàVươngChiêuQuânyêunhau,cóthểthấy“Háncungthu”mangbiếtbaoýtìnhsâuđậm?
Cónhàbìnhluậnnóirằng:“Háncungthu”khôngtảnhiềuvềcáitìnhcủaHánNguyênđếvàVươngChiêuQuân,mànhằmđềcaoviệcChiêuQuânđứngra,đemtấmthânyếuđuốichốngtrời,dùngsắcđẹpnghiêngthànhrađểcứunước,hếtsứccangợinàngcứudântrongcơnnguybiến,đặcbiệtmôtảrấtkỹvềviệcChiêuQuânquênmìnhvìnước.Nhìntừđiểmđóthìvở“Háncungthu”diễnđạtrấtcôngphunêugươnghysinhcaocảcủamỹnhân.
Cũngcóngườichorằngcáimà“Háncungthu”diễnđạt,làsựmâuthuẫnnộibộcủatậpđoànthốngtrịvàxungđộtcủahaidântộcHồHán(HungNô).
ThờiHungNôxâmlấnTrungHoa,làlúctrongcungđiệnnhàHánsốngdâmloạn,thếnướcsuyđồi,“Háncungthu”đánhtrúngvàothóitệthờiđó.Vậyngườidựngvở“Háncungthu”nhấnmạnhvàođiểmnào?Cólẽlàtấtcảnhữnggìchúngtađãxemqua…Vănchươngthiphúkịchnghệđềugặpnhauởtưởngxâydựngxãhộilànhmạnh,tẩychaynhữnggìchốnglạitìnhnước,lòngdân!
9.“MỤCDƯƠNGKÝ”CÓPHẢILÀTÁCPHẨMCỦAMÃCHÍVIỄNHAYKHÔNG?
MãChíViễnlàtácgiatạpkịchxuấtsắc,lànhàsoạntánkhúctựthànhmộtphái…rấtnổitiếngđầuđờiNguyên.Tiểulệnh“Thutứ”trong“Việtđiệu–Thiêntranhsa”củaôngđượckhengợilà“Tổcủatứthu”;tạpkịch“Háncungthu”đượccoilàbikịchcổđiểnưutúnhưngmốiquanhệvớiNamhí(tuồngNam)đếnnayvẫnchưalàmrõđựơc.Namhí“MụcDươngKý”(Chuyệnchăndê)cóphảilàtácphẩmcủaMãChíViễnhaykhôngđếnnayvẫnlàmộtlờihỏichưacólờigiảiđáp.
“Mụcdươngký”lấyđềtàitừSửký–TôVũtruyện:VởtuồngnàykểchuyệnTôVũngườithờiTâyHánphụngmệnhđếnHungNôbịbắt,saubịdờiđếnBắchải(naylàhồBai–Can)chăndê.CatụngTôVũbấtchấpsựuyhiếpdụ
dỗcủaquítộcHungNô,khátuốngtuyết,đóinuốtnệmlông,mườichínnămgiữbềncờtiếtnhàHánkhôngthayđổitinhthầnbấtkhuất.ĐốivớiLýLăngbấtđắcdĩphảiđầuhàng,vừaphêphánvừathươngxót,cáiđócóchỗgầngũivớitìnhcảmdântộcbiểulộratrong“Háncungthu”.
NhàlýluậnhíkhúccuốiđờiMinhLãThiênThànhtrongKhúclãnói:MãChíViễncókịchbản“MụcDươngKý”.Từcúcủakịchbảncổkínhchấtpháckhiếnngườithíchthú,nhớđếnkhítiếtcủaTôTửKhanh(TôVũ).Banhátdiễnvởtuồngnày,tínhsânkhấurấtmạnh.
ĐếnđờiThanh,nhữngcuốnnhư“Cổnhântruyềnkỳtổngmục”,“Truyềnkýhốikhảotiêumục”v.v…đềuqui“MụcDươngKý”vàodướitênMãChíViễn.TrươngĐạiPhụctrong“HànsơnđườngtânđínhcửucungthậptamnhiếpNamkhúcphổ”nói,khôngnhững“MụcDươngKý”làtácphẩmcủaMãChíViễnngaycả“PhongLưuLýMiễntamphutâmký”và“TiêuThụcTrântếphầntrùnghộinhânduyênký”cũnglàMãChíViễnhợptácvớingườikháchoànthành.
NhưngnhàvănhọcđờiMinhTừVị,trong“Namtừtựlục”,đem“MụcDươngKý”quyvào“vởcũđờiTốngNguyên”,khôngnêurõtácgiảchứngtỏTừVịgiữtháiđộhoàinghihoặcphủđịnhđốivớithuyếtđó.
HọctròcủaTừVị,VươngKýĐứctrongKhúctuyếntrựctiếpchỉra:“MụcDươngKý”quêkệchdungtục,quyếtkhôngphảilàmộttácgiatạpkịchnổitiếngnàođóviết.
Điềuđángchúýhơncảlàthuyếtvề“MụcDươngKý”xuấttừthủbútcủaMãChíViễn,hơnhaitrămnămsaukhiMãChíViễnchếtmớixuấthiện.
10.BIKỊCHCỔCÓTỪTHỜINÀO?
NóiđếnbikịchcổđiểnTrungQuốc,làmtanhớngayđếnvở“ĐậuNgaoan”ởđờiNguyên.Vởkịchđãvạchtrầnhànhvitộiáccủagiaicấpthốngtrịápbứcnhândân,đãkíchnềnchínhtrịthoáinátcủaxãhộilúcbấygiờ,đólàbikịchđiểnhìnhxuấtsắcthâmtrầmnhấttronglịchsửhíkhúcTrungQuốc
Vở“ĐậuNgaoan”bảytámtrămnămxưa,chắcchắnlàvởbikịchcổđiểntươngđốisớm.Nhưngnếubảobikịchcổđiểnbắtđầutừvở“ĐậuNgaoan”thìcórấtnhiềuýkiếnkhácnhau.
Cóhọcgiảchorằng,vàothếkỷthứ12,theovớihíkịchchínhthứchìnhthànhtrêncơsởNamhí,tạpkịchBắcthìbikịchcổđiểnliềntheođómànảysinh.Trongmộtsốhíkịchnổitiếngđươngthờinhụvở“VươngKhôi”,QuếAnhchếtcũngkhôngloạibỏýđịnhtrừngphạtkẽphụbạcVươngKhôi;trong“Bạchthỏký”.LýTamNươngrơilệtốcáoanhvàchịdâu,“TriệuTrinhNữ”đãkíchbọnvănnhânvôơnbạcnghĩalànhữngvởcósắctháibikịchsâuđậm.
Cóchuyêngiahọcgiảđềra,bikịchcổđiểnTrungQuốcbắtnguồntừcuốithếkỷthứ6,sangđầuthếkỷthứ7.
Lúcbấygiờ,phíaBắcTrungQuốc,lưuhànhnộibộcavũkịchcóquimôlớn“Đạpdaonương”.Bộcavũkịchnàyaioánnhưkhócnhưthan,lờicacủanóbihùngrắnrỏi,từhìnhthứcđếnnộidungđềuphùhợpvớiyếutốbikịchcầncó.
Bởivậycóngườicoi“Đạpdaonương”làhìnhtháimởđầubikịchcổđiểnTrungQuốc.
NhưngcóhọcgiảchorằngbikịchcổđiểnTrungQuốcbắtđầutừcavũkịch,mởđầulà“CửuCa”.
Khôngainghingờsứctruyềncảmnghệthuậtcủabộcavũkịch“CửuCa”,nótoátratìnhcảmbitrángkhiếnngườixemkhómàquênđược.NhưngđólàđúnglàkhởiđầubikịchcổđiểnTrungQuốckhông?Đốivớivấnđềnày,cácchuyêngiauytíntronggiớihọcthuậtTrungQuốccònđangthămdò,tìmhiểu.
11.TẠPKỊCHĐỜINGUYÊNVÌSAOTIÊUVONG?
TạpkịchđờiNguyênlàmộtmônnghệthuậthíkhúcpháttriểntrêncơsởtạpkịchđờiTốngvàviệnbảnđờikim.Tạpkịchnguyêntheodònglịchsửcũngđãtừngcómộtthuởhuyhoàng.NócùngthơĐường,từTống,tiểuthuyếtMinhThanh,chiếmmộtđịavịquantrọngtronglịchsửvănhọcnghệthuậtTrungQuốc.
NhưngthơĐường,từTống,tiểuthuyếtMinhThanh,dùngsứcsốngbấthủcủanólưutruyềnđếnnaycùnglàmtăngmàusắcchonềnvănhọcnghệthuậtđươngđại.Nhưngđángtiếtlà,chỉriêngtạpkịchđờinguyêngiữađường,đãchếtnonimtiếng.
VìsaoTạpkịchđờiNguyênsớmsuytàn?CóngườichorằngkinhtếxãhộicuốiđờiNguyênsuysụpnghiêmtrọngchínhlànguyênnhândẫnđếnmaimộtcủanó.
Giốngnhưsựhưngthịnhbanđầucủatạpkịch,nóhìnhthànhtrongnềnpháttriểnkinhtếphồnvinhđờiNguyên.Theođàpháttriểnxãhộiđãkíchthíchnhucầunghệthuậthíkhúccủagiớiquítộc,nhấtlàbìnhdân.CáiđókhiếntạpkịchNguyêncócơsởrộngrãi.
KhitriềuđạiNguyênsuysụpnghiêmtrọng,giớiquítộcthuthếnặngbóclộtvơvéttànbạo,lạithêmsựđóirétmấtmùa,thiêntainhânhọacùngậpđến,nêntạpkịchcũngtheođómàtànlụi.
Cóhọcgiảchỉra,sựsuyvongcủatạpkịch,làvìkhuynhhướngsángtácngượcdòngxãhộimàtựchuốclấyhậuquảtệhại.
ĐờiNguyêntừngcóbàivăn“TốngTốngthịtự”nhằmkhentạpkịchNguyêncónộidungsángtácrộngrãi,đềtàiđadạngmà:“Trênlàsựhaydởcủavuatôi,dướilàsựphânlycủachacon,anhem,vợchồng,bèbạn,nơithànhthịthônquê…khôngmộtsựviệcnàokhôngthểhiệnđượccáitình,khôngtảhếtđượcdángvẻ”.
Chínhbởitrămhọcũngđượccatụngtrongtạpkịch,nênnócàngđivàolòngngười.Nhưngthờikỳsaunólạivứtbỏdânchúngmàchỉnhằmvàoẩnsĩ,kỹnữ,thầntiênvàmộtmựccatụngcôngđứccủavuaquanphongkiến.
Vìthếtạpkịchđãtáchrờiquầnchúngnêncũngmấthếtsựủnghộcủaquầnchúng,vàkhôngcòncáchnàotồntạivớithờigian.
Cũngcóchuyêngia,họcgiảvạchrasựsuysụpcủatạpkịchNguyên,chorằng,nókhôngphảikhôngliênquanvớinhữngtệnạnvềthếchếâmnhạc,kếtcấukịchbản,hìnhthứcbiểudiễncủanó.Vậycáigìmớithựclànguyênnhânsốmột?Hoặcnóigộpluôncảcácnguyênnhânkểtrên?
12.HÍKHÚC(Cakịchvui)CỔĐẠICÓTỪĐỜINÀO?
Vàokhoảngthếkỷ12,13TrungQuốcđãxuấthiệnhailoạihíkhúclà:NamhívàBắc(tạp)kịch.ThôngthườngngườitachorằnghailoạiđólàhìnhthứchíkhúccổđạiTrungQuốc.
MuốnbiếtrõNamhívàBắc(tạp)kịchhìnhthànhvàođờinào,giớihọcthuậtởTrungQuốccócáchnhìnkhônggiốngnhautừxưađếnnay.
KhoảnggiữatriềuMinh,ChúcDoãnMinhđềxuất:“NamhírađờisauniênhiệuTuyênHoà(1119-1125)vàolúcnhàTốngchạyxuốngmiềnNam”.
CóngườiởthờiGiaTĩnhtriềuMinhlàTừVị,chorằng:“NamhíbắtđầutừtriềuTốngQuangTông”(1188-1194).
Thuyếtsausovớithuyếttrướccáchnhaugầnmộttrămnăm.TừVịtuynói:“NamhíbắtđầutừtriềuTốngQuangTông”,đồngthờiôngcònnóithêm:“HoặcrađờikhoảngniênhiệuTuyênHoàthịnhhànhtừkhichuyểnxuốngmiềnnam”.CóthểthấyTừVịđầuđuôikhôngănkhớp.
NhưngTiềnNamDươngtrongbài“Hívănkháiluận”củaônglạicócáinhìnkhác.
Ôngchorằng,NamhívàotriềuTốngQuangTôngđãcóvởhíkhúchoànchỉnhnhư“VươngKhôi”v.v…xuấthiện,thờigianhìnhthànhcủanóphảicótrướcniênhiệuTuyênhào.
Sauđócóngườitổnghợpquanđiểmcủacácnhàbìnhluận,chorằngNamhírađờivàocuốitriềuNamTống.
VềthờigianhìnhthànhBắc(tạp)kịch,cũngcónhữngýkiếnkhácnhau.
Mộtsốngườichorằng,BắckịchcótừđầuđờiNguyên.CốTriệuLuântrongcuốn“Nguyênđạitạpkịch”,đãtrìnhbày:haiđờiTốngKimtuyđãcótạpkịchxuấthiện,nhưngnóvẫnchưađượccoilàhàikịchthầntuý,chỉđếnđầuđờiNguyên,nómớithậtsựhìnhthành.
MộtsốngườikháclạichorằngcólẽvàocuốiđờiKimđãxuấthiệntạpkịchdùđếnđờiNguyênmớihoàntoànchínmùi,nhưngcũngkhôngvìthếmànhậnđịnhtheoQuanHánKhanh:“làmởđầucủatạpkịch”.BởikhikịchbảncủaHánKhanhthànhthục,nóđãlàthờikỳcaođiểmcủatạpkịchNguyên.
Vìlịchsửrấthiếmtưliệughichépvềhíkhúc,chonênđốivớithờigianhìnhthànhhíkhúccổđạiTrungQuốc,mỗingườivẫngiữýkiếncủamình…
Cònlúcnàocóthểcóquảquyết,đólạilàsựviệcsaunày!
13.NGUỒNGỐCĐIỆUCAO?
Xuyênkịchmangtínhđịaphương,songtươngđốicóảnhhưởngtrongnghệthuậthíkịch.XuyênkịchlưuhànhởvùngBaThục,trêncaonguyênVânQuí,đượcnhândânTâyNamTrungQuốcyêuthích.
Điệucao(caoxoang)củaXuyênkịchcógiọnghátcao,giaiđiệuhùnghồnênđượckhenngợi.ĐiệucaocủaXuyênkịchrấtnhiều,nghệthuậtcóphongcáchriêng.Nhưngâmnhạccủanócónguồnngốctừđâu,đếnnaycáchnhìnvẫnkhônggiốngnhau.
CóthuyếtnóiđiệucaocủaXuyênkịchtừHồNamnhậpvàoTứXuyên.KhicônkhúccònchưaxuấthiệnthìđiệucaođãlưuhànhrộngrãimiềnHồNam.HồNamtiếpgiápTứXuyên.CuốiMinh,đầuThanhđãcórấtđôngngười
HồNamdidânđếnTứXuyêntừTươngTâyvàoTứXuyên,cácđịaphươngdọcđườngđềucóđiệucao.ĐồngthờiđiệucaoTứXuyêntươngđốigầngũivớiđiệucaoHồNam,vàđiệucaoHồNamlạicósớmhơnđiệucaoTứXuyên.TacóthểthấyđiệucaocủaXuyênkịchtừHồNamtruyềnvào.
CóthuyếtnóiđiệucaocủaxuyênkịchtừGiangTâymàra.
NiênhiệuCànLongnhàThanh,XuyênLýĐiềuNguyệnviếtsáchnói:“DựcxoangbắtđầutừDựcDương,tứcđiệucaongàynayvàđầuhátNamkhúc…Dựcdươngkhôngcókhúcphổ,chỉtheothóitụcđịaphương,chỉmộtngườihátmànhiềungườihoạ”.
Hìnhthức“mộtngườihát,mànhiềungườihọa”nàycũnggiốngvớihìnhthứcbangxoangcủaXuyênkịch.CóthểthấyđiệucaocủaXuyênkịchcóquanhệđặcbiệtvớiDựcdươngxoang.
CóthuyếtnóiđiệucaocủaXuyênkịchtừđiệucaoKinhkịch.
NiênhiệuCànLong,NgụyTrườngSinhđiBắcKinhdiễntrò,lúcđó“ởkinhđôDựcxoangthịnhhành”.SauđóTrườngSinhtrởvềXuyên,mangtheo“DựcxoangởkinhthànhhoặcgọilàđiệucaoKinhkịch”.
Căncứvàobìnhluậncủanhânsĩtrongnghề,âmnhạcKinhkịchkhônggiốngnhưđiệucao.CònâmđiệucaoXuyênkịchđadạnggiàutínhđànhồi,vượtxaâmnhạckinhkịch.
VậycóthểnóirằngđiệucaoXuyênkịch,pháttriểnnhờđiệucaoKinhkịchhaykhông?
Vớibacáchnhìnkhácnhau,mỗicáiđềunóivềnguồnngốccủađiệucaoXuyênkịch.
14.KỊCHBẢN“MINHPHƯỢNG
KÝ”CỦAAI?
“Minhphượngký”làmộtkịchbảntruyềnkỳ,mangmàusắcchínhtrịrõràng,vàmiêutảsinhđộngcủanóđểđảphákhuônsáotruyềnthốnglấybuồnvuilyhợpcủanamnữlàmcốt,xáclậpđịavịquantrọngcủanótronglịchsửvănhọcvàsânkhấuTrungQuốc,cóngưòicangợinólàtácphẩmđầucủadòng“kịchhiệnđại”.
“Minhphượngký”kểcâuchuyệnnhưsau:VàoniênhiệuGiaTĩnhnhàMinh,hoàngđếsaymêĐạoLãobỏbêviệcnước.NộicáchọcsĩNghiêmTungnắmluôntriềuchính,thamnhũnglàmtráiphápluật,tànhạingườilươngthiện,támgianthầnbọnDươngKếThịnhâmthầmđấutranh,ngườitrướcngã,ngườisautiếpvớichaconhọNghiêm,cuốicùnghọgiànhđượcthắnglợi.NghiêmTungbịbãiquanNghiêmThếPhiênbịchémđầu.Nhânvậtchínhvàcácsựkiệnquantrọngtrongkịchđềucóthật,vàothờibấygiờảnhhưởngrấtlớn.KịchbảnrađờitrướckhichaconhọNghiêmsụpđổ,ítnhấtnócũngthamdựvàoviệcquétsạchdưđảnghọNghiêm.
Tácgiảvởkịchưutúnàylàai?NhàlýluậnhíkhúcđờiMinh,LãThiênThànhtrongkhúcphẩmghirõ“VươngPhượngChâuviết”làhiệucủaVươngThếTrinh,búthiệukháclàYêmChâusơnnhân,nhàvănhọcnổitiếnggiữađờiMinh,nhânchaôngbịNghiêmTunghại,làngườitừngviếtbàithơ“Tháibảoca”vạchtrầntộiáccủachaconhọNghiêm.Cácsáchnhư“Cổnhântruyềnkỳtổngmục”,“Truyềnkỳhốikhảotiêumục”củaVôdanhthị,“Khúcthoại”củaLươngĐìnhHữu,“Khúcmụctânbiên”củaViPhongNghi,“Kimnhạckhảochứng”củaDiêuBiếnđờiThanh…cũngđềuchorằng“Minhphượngký”làtácphẩmcủaVươngThếTrinh.NgaycảHoàngVănDươngngườiphụngchỉsửachữatừkhúccổkim,đemnhữngvởkịchđãthấyvìsaukhitrảiquakhảochứngnhiềumặtvềtácgiảcủachúng,biênsoạnthànhcuốn“Trùngđínhkhúchảitổngmục”,vẫnchorằng“MinhPhượngKý”làdotayVươngThếTrinhviếtra.
Mặtkhác,nhàlýluậnkiêmhíkhúc,toánhọcđờiThanhlàTiêuTuần,trongkịchthuyếtlạiviết:“Truyềnkỳminhphượng”làdohọctròcủaVươngThế
Trinhsoạn.Chỉcólớppháptrường,làVươngThếTrinhtựđặtlờihát.Nhưng,ngườihọctròấytêngọilàgì,TiêuTuầnmàlạikhôngnóirađược.
Chođếnnay,cácnhànghiêncứuhíkhúcđốivớibảnquyền“MinhPhượngKý”thuộcvềai,vẫnchưađượckếtluậnrõràng.
15.“MẪUĐƠNĐÌNH”RAĐỜIỞĐÂU?
Kịchbảntruyềnkỳ“Mẫuđơnđình”cómộttênnữalà“Hoànhồnký”cùng“Tửthoaký”,“Namkhaký”,Hàmnóinóđượcsoạnởtrọtrênđường.GiangHitrong“Tảoquĩnhànđàm”nói:“ThầycủaThangHiểnTổlàVănTúcCông,VươngTíchTướcnghenóiThangHiểnTổđếnphíađônghuyệnLâunơiôngở,mãimãikhôngthấyđếnbáiyết,liềntựđithămdòhưthựcrasao,TíchTướctronglònglấylàmlạliềnngầmmuachuộctùytùngcủaThangHiểnTổ,xemôngtađanglàmgìthìraThangvừađiđường,vừabiênsoạn“Mẫuđơnđình”tuỳtùngcủaônghàngngàyđembảnthảoônglénđưachoTướcxem.ĐếnkhiThangHiểnTổsoạnxongbỏtrongốngtayáomangchoTướcxem.Vươngnói:“Tôiđãxemtrướcrồi!”HiểnTổtronglònghổthẹnnói:Tôimuốnviết“Tứmộngký”,đâychỉlàmộtvởtrongsốđó,cònbavởkiachưaviếtxong.TíchTướcđòixemgấp,HiểnTổliềnphóngbútmộtngàyviếtxongbakịchbảnkia.
Lờikểtrên,chưanói“dọcđườngkiađâu”.Nhưngởphần“Đệtrạch–ViênLâmquyểnthứ13Côn,Tânlưỡnghuyệntụctuhợpchí”lạicómộtđoạnghichéprấtquantrọng:TrongtruyệnCônSơncóphủcủamộtquanTháiSứ,lànơiTháibộcthiếukhanhTừỨngSinhở,địachỉởphườngPhiềnNgọc,trongphườngcóhiếnPhấtThạch.TừỨngSinhvàThangHiểnTổđỗtiếnsĩ
đồngkhoanămvạnlịchthứ11(1983)màThangHiểnTổtừnglàkháchởtronghiếnPhấtThạchđểsángtáckịchbản“Mẫuđơnđình”.
Vậyđịađiểmsángtác“Mẫuđơnđình”củaThangHiểnTổLâmxuyênhaylàCônSơn,điềunàycầnđượchọcgiảchuyêngiatiếptụckhảocứu.
16.TÁCGIẢ“CAĐẠIKHIẾU”LÀAI?
“Cađạikhiếu”(hátthaylờikêuthan)tàtácphẩmtiêubiểucủatạpkịchđờiMinh.Nólàmộtvởkịchvuimangtínhchâmbiếm.Trongsuốtvởkịch,lấyhaihòathượnglàmvaichính,dựatheobốncâuchuyện,lấyýtừcâu“giậncáchémthớt”,“mẹvợđaynghiếnchàngrể”,“râuôngnọ,cắmcằmbàkia”,“chỉđườngchohươuchạy”.Cấmdânthắpđèn“xâulạivớinhau”,tìnhtiếtcácvởlykỳ,ngônngữsâucay,hàihướcmangkhôngkhídândãđậmđà,nhằmchâmbiếnsựthamlam,thốinátcủaquanlại.ViênHoằngĐạo–nhàvănhọcđờiMinhđánhgiárấtcaokịchbảnnày,khenmứcđộcủanókhôngthuasútkịchbảncủaQuanHánKhanh,VươngThựcPhủ…lànhữngtayviếtkịchđạigia.
Tácgiả“Cađạikhiếu”làai?Nghivấnnàynảysinhđiđôivớitácphẩm.
NiênhiệuVạnLịchđờiMinh,nhàvănhọcsánglậppháiCôngAn,ViênHoằngĐạođếnChiếtGianglàmquan,ởnhàcủaBiêntuĐàoVọngLinh,pháthiệnmộtsốsáchrấthiếm,cócả“Cađạikhiếu”trongđó.Viênrấthứngthúvớikịchbảnnày,ôngliềnnhờngườikhắcin.Khôngbiếtvàokhoảngnàosauhaitrămnămkịchbảnnàykhôngngheainóiđến,đếnniênhiệuĐạoQuangđờiThanh,mớiđượchọThẩmởSơnÂmsưutập.Năm1939,Thư
việnQuốcgiaNamKinhđembảnsaochépcẩnthậncủaThẩmThịMinhinđểphổbiếntrongnhândân.
Vềtácgiảkịchbảnnày,ViênHoằngĐạoviết:“Cóngườinóichotôibiết,bảolàdoVănTrường(TừVị)”.Vìthế,suyluậncủaHoằngĐạokhônglấygìlàmchắcchắn.
ỞquyểnđầubảnsaoghirõSơnÂm,TừVănTrườngsoạn,“CôngAnViênThạchCônghiệuđính”,tháiđộhếtsứckhẳngđịnh.Dướiquyểnđầu,cóbảyquyểnPhàmLệkýtênlà“HổLâmXunghòacưsĩ”.XétvềnộidunglàcủatácgiảđíchthânsoạnXunghoàcưsĩnàylàai?CóngườinóilàbútdanhcủaTừVị,nhưngthiếuchứngcứ.CóngườilạibảokhôngphảilàcủaTừVị,màlàngườibiênsoạncácbộhíkhúc,“Triềnđầubáchluyện”dướithờiMinhSùngTrinh,màtênhọkhôngtruycứuđược.Nhưngsựthậtlà:ViênHoằngĐạochếtnăm1610,cáchSùngTrinh(1627)17năm.Vậyôngtalàmsaocóthểcònviếtgìsaukhiôngđãchết?
Xemrađểgiảicâuđốvềtácgiả,“Cađạikhiếu”còncầnthêmthờigian.
17.“HOÀNGMAIHÍ”RAĐỜITHỜINÀO?ỞĐÂU?
HoàngmaihícòngọilàHoàngmaiđiệu,làmộtloạikịchvuicủađịaphương,lưuhànhởcácvùngAnHuy,GiangTây,GiangTô,HồBắc,ChiếtGiang,PhúcKiến,SơnTâyv.v…nộidungcủanóphổthông,hìnhthứclinhhoạt,phongcáchtươitắnkhúcđiệududươnguyểnchuyển.Vàonhữngnăm1960trongthếkỷ20,loạikịchtheothểloạinàynhư“Thiêntiênphối”đãđượcquaythànhphim,gâytiếngvangrấtlớnởkhắpTrungQuốc,ngaycả
cácnơinhưHồngCông,ĐàiLoancũngnổilênphongtràosaymêHoàngmai.
TrướcthờiCộngHoànhândânTrungHoa“Hoàngmaihí”đãbịbọnthốngtrịliệtvàoloạihìnhgọilà“tròđồiphongbạitục”ralệnhcấmdiễn.Đểduytrìnguồnsống,nghệnhânHoàngmaikhôngthểkhôngngầmdiễnởnôngthôn.Dođờisốngkhókhăn,đasốnghệnhânítđượchọchànhnênsựhìnhthànhvàpháttriểncủagiọnghátvàkinhnghiệmsânkhấucủahọđềudựavàotruyềnkhẩu,cònnguồngốccủaHoàngmaichỉcóthểtheohìnhthứctruyềnthuyết.
Vềthờigianvàđịađiểmnẩysinh“HoàngMaiHí”,cáchnóiphổbiếnnhấtlàđiệuhátháichèởhuyệnHoàngMaiởtỉnhHồBắclàhìnhtháibanđầucủakịchbảnnày.Tiểuđiệuấy,trongquátrìnhhìnhthành,dunghợpvớinhữngđiệunhưGiangTây,PhươngDươnghoacổởgầnđóvàkhôngngừnghoànthiện.SauniênhiệuĐạoQuangnhàThanh,truyềnvàomộtdảiAnHuy,GiangTây,lạichịuảnhhưởngcủaThanhDươngXoangvàkếthợpvớicavũdângianâmnhạc,caháttrongđịaphươngcuốicùngđãhìnhthành“HoàngMaiHí”vàbắtrễsuốtmộtdảiAnHuy–AnKhánh.
Truyềnthuyếtthứhainói“nhạcnhân”trongquânđộicủaTrươngHiếuTrungtảnmácởmộtdảiHoàngmaicuốiđờiMinhlà“thủytổ”củaHoàngmaihí.TươngtruyềnquânkhởinghĩacủaTrươngHiếnTrungsaukhitànlụiởHồBắc,họlấynghềbiểudiễncavũmàsống.Đượctrămhọởnơiđóthíchnghe,mêxem,cóngườicònhọctậptheo,dođómộtdảiHoàngmaihìnhthànhmộtloạihíkịchvuimớigọilà“Hoàngmaihí”.
Truyềnthuyếtthứbathìnói:LễhộiđónthầnởmiềnAnHuy,AnKhánhlàcáinơinảysinhranó.Trướcđâymỗiđầumùahạ,quảmaichínvàng,nướclớnthườngdângcao,gâythànhtaihọa,dânchúngcầukhấnđượcmùaliềncửlễhội“nghênhthần”,vừacavừavũđểmuavuichothầnlinh.Sauđótrêncơsởbiễudiễncavũnàyđãnẩysinhkịchvuicóliênquanđếnmùahoàngmai,nhânđógọilà“Hoàngmaihí”.
Nhữngtruyềnthuyếtnào,cáinàogầnvớisựthậthơncả,cònđợimộtbướckhảochứng,độtphángoạnmục.
18.“NGUYÊNKHÚCTỨĐẠIGIA”?
“Nguyênkhúc”làtêngọichungcủatạpkịchvàtánkhúcđờiNguyên,tạpkịchthờiđólàmộthìnhthứcvuica,dùnggiaiđiệuBắcđãdiễncahátxướng,tácgiatạpkịchnguyêncóchéphơntrămngười,bốntácgiảnổibậttrongsốđóđượctônlà“Nguyênkhúctứđạigia”.
Thuyết“tứđại”sớmnhấtthấychéplà“Trungnguyênâmvận”củaChuĐứcThanh,nhàâmvậnhọcđờiNguyên.Chulấykịchbảntồntạiởđờivớitácgiađãbiếtlàmnềntảng,từgócđộâmvậnhọc,đềracáithuyếtQuan,Trịnh,Bạch,MãlàNguyêntứgia.QuantứcQuanHánKhanh,TrịnhlàTrịnhQuanTổ,BạchlàBạchPhát,MãlàMãChíViễn.ThuyếtnàyvẫnđượccácnhàkhúcluậnđờisaunhưVươngQuốcDuy…tintưởng.
NhìntổngquátsựsángtáccủaQuan,Trịnh,Bạch,Mãcóthểthấybốnngườinàythậtlàcựphách.QuanHánKhanhviếthơn60vở,đượccangợilà“vuatạpkịch”.TrịnhQuangTổlà“vănchươnghoamỹđầybụng”,“danhthơmtoảmọinhà”.Vở“Tưởngđầumãkhương”,NgôđồngvũcủaBạchPhác.“Háncungthu”củaMãChíViễn,ngàynayvẫncógiátrịnghệthuậtkhácao.
ĐếnđờiMinh,cóngườitênHàLươngTuấntrongcuốn“Khúcluận”củaông,từgócđộbìnhphẩmtừchươngđểlậprathuyết:“NhạcphủởđờiNguyêngọiMãĐôngLy,TrịnhĐứcHuy,QuanHánKhanh,BạchNhânPhủlàmtứđạigia.Tiếnmộtbướcnữaluậnchứngnói:“Từ”củaMãgiàdặnhùngmạnhnhư“lệnh”,điệuhátthìuỷmị(từcủaQuanhùnghồnnhưngthiếuchiềusâu,BạchrấtgiảndịnhưngthiếulờihaynênlấyTrịnhlàmđầu”.
Điềukhiểnngườitakhóhiểulà:VươngThựcPhủ“sángtáctừchươngphongvậnđẹp,nhữngbậckỳsĩđềubáiphục,tạpkịchmới,truyềnkỳcũlấy
“Tâysươngký”làđầutrongthiênhạ(lờiGiảTrọngMinh)nhưngbịgạtngoài“tứđạigia”.Cóngườinói,cáiđócóthểliênquanđếnnhữngngườibảovệđạođứcphongkiếncho“Tâysươngký”làtốităm,dâmô.MãiđếnMinhGiaTĩnhvềsaumớicóngườibênhvựccho“DướiMáiTây”,tácgiảlàVươngThựcPhủ.
SáchviếtvềlịchsửhíkhúcphổthôngđươngđạiđềuxếpQuanHánKhanhlênhàngđầucácnhàNguyênkhúc,VươngThựcPhủhạngnhì.Nhưnggầnđâylạicóngườiđềxuấttrongnghiêncứutừnăm1949đếnnaylàvấnđềđánhgiáVươngThựcPhủcònthiếusót,chonênđốivới“Nguyênkhúctứđạigia”cầnphảitiếnthêmmộtbướcnữađểlàmrõtrắng–đen.
19.CÔNXOANGRAĐỜIVÀOLÚCNÀO?
CăncứvàosửliệuđờiMinh,ThanhthìvàokhoảngniênhiệuGiaTĩnh(đờiMinh)NgụyLươngPhụnhàởTháithương,trênnềntảngtiểuxướngCônSơnchắtlọcmàviếtthànhCônXoang.
ChuDiTônđờiThanhtrong“Tĩnhchícưthithoại”đãviết:NgụyLươngPhụbắtđầucảibiếnđiệuĐứcdươngdảidiêmlàmmuốibiển)…thànhCônXoang”.
TrịnhChấnĐạccũngđồngýquanđiểmnày,ôngviết:“Nhàâmnhạcvĩđạinày(chỉNgụyLươngPhụ)làmộtnhàsángtácCônXoang”.
Nhưngbáokịchnghệhaikỳthứ7,8năm1961,đăngbàicủaLộCônglầnđầuthamkhảovềôngtrong“Chântíchnhậtlục”đờiMinhpháthiệnmột
bảnthảođềlà“LâugiangThượngtruyềnNgụyLươngPhụnamtừdẫnchính”,trongđócómộtđoạnviếtnhưsau:“…chỉcóCônSơnlàchínhthanh(thanhđiệuchính)doHoàngPhanXướcđờiĐườngHuyềnTôngtruyềnlại.TriềuNguyêncóCốKiêntuyởcáchnúiCônLuânbamươidặmnhưngtinhthôngvềNamtừ…giỏipháthuynhữngảođiệucủa”Namkhúc,chonênđầuđờiMinhcótênlàCônSơnxoang.
Bàinàyvừaxuấthiệnđãlậptứcmởracuộctranhluậnsôinổi,xưavốnlàcủaNgụyLươngPhụsánglậpCônSơnxoang,bâygiờlạibiếnthànhviệccủaCốKiêntriềuNguyênlàm.MàvẫndoHoàngPhanXướctruyềnlại.Lạithêmtrướcđóđãcóngườiđềxuất,NgụyLươngPhụvốnlàngườiởGiangTây,saudờiđếnTháiThương,làmsaoônglàmratiểuxướngCônSơn?
Quanđiểmmớinàycóthểlậtđổluậnđiểmcũkhông?
CũngcóngườinảysinhnghingờđốivớiluậnđiểmmớibởivìtìmkhắpcáctưliệuđờiNguyêncóliênquanđếnhíkhúc,đềuchưatừngthấycóaitênCốKiên.NếuvàothờibấygiờCốKiênthuộcloạivôdanhtiểutốt,khôngcótêntrongkinhtruyệnthìsaocóthể“pháthuynhữngảodiệucủaNamkhúc”đểsánglậpraCônxoanglừnglẫymộtthời?
XemracáingôivịngườisánglậpCônxoangcủaNgụyLươngPhụkhôngcónềnmóngvữngchắc,CốKiênmuốnthaythếxemrachứngcứvẫnchưarõràng,đầyđủ…
Nhưngbấtluậnthếnào,họđềulàcácbậcđạicôngthầntrongviệcpháthuynghệthuậtCônxoang.
20.“THIẾUNỮLYHỒN”?
TạpkịchNguyên“Thiếunữlyhồn”(MãThanhtỏa“Thiếunữlyhồn”),tácgiảlàkịchtácgiarấtnổitiếngcuốiđờiNguyênTrịnhQuangTổ.
“Thiếunữlyhồn”làmộtvởkịchthơlãngmạnđượcngườiđờisaymê,môtảTrươngThiếuNữvàVươngVănCửyêunhaunhưngmẹTrươngngạichàngVươngkhôngcócôngdanh,tìmmọicáchngăncản,VănCửbuộcphảivàokinhthi,TrươngThiếuNữvìnhớnhungVănCửmàhồnlìathểxác,đuổitheoVănCử,kếtlàmvợchồngvàcùngnhauvàokinh.
Tìnhhuốngngọnnguồncủa“Thiếunữlyhồn”giớihọcthuậtcórấtnhiềugiảthuyếtkhácnhau.
MộtýkiếnbắtnguồntừtiểuthuyếtthầnkỳquáithờikỳLưuNamTốngTriều.NgườigiữquanđiểmnàylàhọcgiảđờiMinh,TừƯngThư.Trongquyển6“Ngũchiđươngđàmhội”nói:Tìnhtiếtchuyện“Thiếunữlyhồn”,xuấtpháttừbacái,cáithứnhấtlà“Uminhlục”ởđờiNamTống,LưuNghĩaKhánh;cáithứhailà“LưuHờnký”ởđờiĐường,TrầnHuyềnHựu;cáicuốicùng“Linhquáilục”đạikháithànhsáchvàocuốiđờiĐườngtrởvềsau,babộtrứtáckểtrênđềucóchuyệnthiếunữlìahồn.
Cốttruyện“Uminhlục”kểmộtthiếunữhọThạchởCựLộcmếnmộdungmạomộtchàngtraiởcùngquậntênBàngA,liềnbímậthẹnhò.SaubịvợBàngAphátgiác,hailầnsaingườitróithiếunữápgiảiđếnnhàhọThạchcôgáibịtróihailầnhoáthânbiếnmất,màxácvẫncònởtrongnhà,…thìracáibịbắtlàhồnpháchcủacôta.
MộtýkiếnkháclầnđầuthấyởtiểuthuyếtđờiĐường.NgườigiữquanđiểmnàycóhọcgiảhiệnđạiVươngQuýTưlàmđạibiểu.Họchorằngcâuchuyệnvề“Thiếunữlyhồn”sớmnhấtthấytrong“Lyhồnký”tiểuthuyếtcủaTrầnHuyềnHựuđờiĐường.BởicáimàtiểuthuyếtnàyviếtlàThiếnNươngvàVươngTrụđãđínhhôntừnhỏ,lớnlênyêunhaunhưngnàngThiếnNươnglạibịchađemgảchongườikhácnênThiếnNươngxuấthồn,nửađêmđuổitheongườiyêu.Nhữngtìnhtiếtnàyrấtgầngũivới“Thiếunữlyhồn”củaTrịnhQuangTổ.
Cònmộtýkiếnchorằngtạpkịch“Thiếunữlyhồn”làkếthừatácphẩmvănhọccócùngđềtàicủangườiđờiKimmàmôphỏngtheonhữngvởkịchtìnhyêunổitiếngnhư“Tâysươngký”,“Tườngđầumãthượng”v.v…đãgâyấn
tượngsâuđậmvớicáctácgiảđờisau.
Câuchuyện“Thiếunữlyhồn”quảthậtđãchịuảnhhưởnglớncủacáctácphẩmcùngthểloạicùngtênởthờinàocònđợigiớihọcthuậttiếptụcthảoluậnvàminhđịnh.
21.DANHHỌA“PHÚXUÂNSƠNCƯĐỒ”?
HọasĩđạigiađờiNguyênlàHoàngCôngVọng(hiệuTựCửu),năm78tuổivẽmộtcuộntranhsơnthủy“Phúxuânsơncưđồ”(nhàdướinúiPhúXuân).CuộntranhnàymiêutảcảnhsắctuyệtđẹptrênbờsôngPhúXuân.Trongkhoảngđó,câycốixanhrờn,núinontrùngđiệp:thônxáđìnhđàixenkẽhàihoà,thuyềnchài,cầunhỏnướcchảycuồncuộn…vôcùnglinhđộng.
“Phúxuânsơncưđồ”làtácphẩmđượccangợihếtlờitronglịchsửhộihọaTrungQuốc.CuộntranhnàybanđầudohọasưđờiMinh,ThẩmThạchĐiềncấtgiữsautruyềnđếntayĐổngKỳXương.Đổngcònđềlờibạttrêncuộntranh.Trảiquanhiềulầnđổichủ,tranhđượcNgôChiCựtruyềnlạichoônglàNgôHồngDụ.
Khôngbaolâu,quânThanhvượtảiquan.Trongcơnchiếnloạn,bứchọalưulạcthấttántrongdângian,khôngbiếtởđâu.
ĐếnniênhiệuKhangHyđờiThanh,nộiphủhoàngcungngẫunhiênvớđược“Sơncưđồ”củaHoàngTửCửuliềnnângniutrongnộicung.
KhoảngniênhiệuCànLong,mộthômCànLongkiểmduyệttranhquýtrong
nộicungthấycó“Sơncưđồ”củaHoàngTửCửu,rấtmừng,xácđịnhđólàtranhthật,tuy(vuaxem)têntranhthiếumấthaichữ“PhúXuân”vàcònđóngbảoấn“Ngựlãm”trêntranh.
Khôngngờcáchđókhônglâu,lạicóngườikháctiếndângmộtbức“PhúXuânsơncưđồ”nữa,CànLongsaukhixemkhônghàilòngchorằngcuộntranhnàykhôngphảilàtranhthậtcủaHoàngTửCửu.CànLongcònsaithượngthưbộlạiviếttrêncuộntranhlờichêbaikhigiámđịnhthậtgiả.
HoàngđếCànLongđãphánnhưthế.Nhưng,nhânsĩuythếtrongnghềlạicóýkiếnkhácvềvấnđềđó.HoàngTânHồngnóivớiPhanThiênThọ:“PhúXuânsơncưđồ”tiếndânglúcsau,đúnglàtranhthậtcủaTửCửu,CànLongmuốngiữthểdiện,cốýlàmsaisựthật!(xemcuốn“Nguyênđại”,“Tứđạihọagia”củaPhanThiênThọ,VươngBáMẫn).
“PhúXuânsơncưđồ”làthậthaygiả,còncầncóngườiđầyđủuytínđưaralýluậnđểcóthểgiảquyếtnghivấnmộtcáchrốtráo.
22.“NGUYÊNTỨGIA”LÀAI?
TronglịchsửTrungQuốccódanhhiệu“Nguyêntứgia”.VềnghệthuậthọctheokỹthuậthộihọacủaĐổngNguyên,CựNhiên,cáctácphẩmphầnnhiềumiêutảsơnthủythiênnhiênbiểuđạttưtưởngẩndậtcủasĩphu.Tácphẩmcủahọtổnghợpthi,thư,họamàđưavàotácphẩmnảysinhảnhhưởngsâuxatrongnềnhộihọaMinhThanhvàbaođờisau.
Ngườiđầutiênđềxuấtdanhhiệu“Nguyêntứgia”lànhàvănhọcđờiMinh,VươngThếTrinh.Trong“Nghệuyểnkỳngôn”ôngTriệuMạnhPhủ,NgôTrấn,HoàngCôngVọng,VươngMônglà“Nguyêntứđạigia”.Sauđó,Đồ
Long,TrươngSửuđềunghetheoquyếtnày.
SauVươngThếTrinh29năm,nhàthưhọacuốiđờiMinh–ĐổngKỳXươngtrongcuốn“Họagiả”đềxuất“Nguyêntứđạigia”là:HoàngCôngVọng,VươngMông,NghêToản,NgôTrấn.NguyênĐổngKỳXươngởvàođịavịlãnhtụhộihọathờibấygiờ,phongcánhthưhọavàquanđiểmlýluậncủaôngảnhhưởngrấtrộng,chonênđờisaunhiềungườichiềutheoluậnđiểmđócủahọĐổng.
TranhcủaNghêToản,vềkỹthuậtbanđầutheoĐổngNguyên,CựNhiên,sauđóthamchiếulốivẽcủaKinhHạo.QuangĐồng,đầutiêndùng“nếpchiếtđái”(dảiđứt)đểtảsơnthuỷ,vềcâycốilạihọctheoLýThành.Phongcáchtronggiảndịmàhỗntạp,tựanhưnonnớtmàrấtmựccứngcáp,manglạisựpháttriểnmớichotranhsơnthủy,thủymặccủavănnhânthihọa.Giớisĩbậcthầythờiđórấtkínhmếnông,họgọiônglà“caosĩ”.
TriệuMạnhPhủthi,thư,họa,ấnđềutinhthông.Phongcáchthơvăncủaônghòadịuuyểnchuyển,thưpháptròntrịamạnhmẽ,ngườitagọilà“Triệuthể”.TronglịchsửthưphápTrungQuốc,ôngđứngnganghàngvớinhữngđạigianhưTôHoàng,Mễ,Thái,hộihọalấynétmựcnhạtlàmchủ,điểmchútmàuxanhlục,tạohìnhvànétbútcổkínhchấtphát,cóýsángtạocáimới,dùngkỹxảothưpháptảcâycổ,trúcđádoôngtrựctiếpkếthừavàpháthuykỹxảođềtàicủahọasưvănnhânTôThức,VănĐồngđếnnay.Cònnhưkhắcchữtriện(ấn)làthủytổcủakiểu“viênchưvăn”đềulấyTriệulàmtổsư.
ĐemsosánhthànhtựunghệthuậtcủaNghê,Triệutadễpháthiện,cònluậnvềtoàntài,bấtkỳmộthọasưđờiNguyênnàođềukhôngsánhkịpTriệuMạnhPhủ,ĐổngKỳXương,nếugạtôngrangoài“Nguyêntứđạigia”thìkhóthuyếtphụcmọingười;luậnvềnghệthuậthộihọaNghêToảnđượcngườiđờisauphổbiếntônsùng,VươngThếTrinhkhôngxếpôngvàohàngngũ“Nguyênđạitứgia”làkhôngcôngbằng.
23.DANHHỌA“THANHMINHTHƯỢNGHÀĐỒ”?
Bứchọa“Thanhminhthượnghàđồ”(TiếtThanhminhtrênsông)trảiquanghìnnămlưutruyềndanhthơmchođờisau.Làbứctranhcổđạinổitiếngaiaicũngbiết,xứngđánglàtácphẩmhàngđầutrongdisảnmỹthuậtcổđại.
“Thanhminhthượnghàđồ”củaTrươngTrạchĐoanđờiTốngvẽ,đờisauđượcngườitacoilàbứctranhmôtảtiếtthanhminh.
Đếnnhữngnăm80trongthếkỷ20,họcgiảhiệnđạiTrungQuốc,KhổngHiếnDịđãnghiêncứutỉmỉvềphongtụcdângianvẽtrong“Thanhminhthượnghàđồ”.Viếttrongbài“NghivấnvàthanhminhcủabứcThanhminhthượnghàđồ”,đốivớithuyếttừxưađếnnaynhậnđịnhnómiêutả“tiếtthanhminh”,điềunàyôngkhôngtánthành.
KhổngHiếnDịthấyrằng“naynhìncáchiệntượngtrongtranh,bảonólàmùathuthìhợpvớithựctếhơn”.
Xemngắmkỹnhữngcảnhvẽtrong“Thanhminhthượnghàđồ”,cóđứatrẻcởitrần,nhiềungườiphephẩyquạtlábồ,từngchiếcmũcỏ,nóntrúc,bênsông,trêncầubàydưahấuđãbổ,vàrauquảtrongvườnđangđợithuhọach,cảnhấydườngnhưrấtxavớiTiếtThanhminh.
Căncứvào“Đôngkinhmộnghoalục”đờiTốngghichép:“TrướctiếtTrungthu,cácquánđềubánrượumới”.Màtrênlácờcủaquánrượutrongtranh,chínhlàhaichữ“tântửu”(rượumới).Đóphảichăngtácgiảcốýchỉrõ,bấygiờlàgầnđếntiếtTrungthu?
Sauđócòncóngườiđềxuất“Thanhminh”trong“Thanhminhthượnghàđồ”vừakhôngphảilàthờitiếtvừakhôngphảilàđịagiới,haichữ“Thanhminh”làniềmhivọngcủatácgiảđốivớicuộcđời.Tácgiảlấycáiđóđểtảlạiphongcảnhquêcũđángyêu,gởigấmhivọngvàođờithịnhvượngmai
sau.Cáiýgọilà“Thanhminh”(trongsáng)làchủđềrõràngcủanó,khôngphảilàkhôngmangsắctháichâmbiếm!
Đốivớikếtluận“Thanhminhthượnghàđồ”miêutảlà“TiếtThanhminh”,ngàynayđãbịchỉtrích.Tựthânbứctranhchứngtỏquanđiểmđãđượcmấytrămnămnoitheokhôngphảilàkhôngthểbiếnđổi.Đươngnhiên,cuốicùngmuốncónhậnthứcthốngnhất,tacònphải“chờxem”.
24.HỘIHỌATRUNGQUỐC?
TrungQuốchọagọitắtlà“quốchọa”.Nóbắtđầuvàolúcnào,doaikhaisáng,trongcácsáchcổkhôngcósựthốngnhất.Ngườiđờinaylạicóluậnthuyếtmới,quanđiểmnhưsau:
Một,bắtnguồntừthuỷtổcủaloàingườilàPhụcHi.NgàivàNữOalấynhau,đẻraloàingười.PhụcHisángtạora“bátquái”làhìnhtháibanđầucủahộihọaTrungQuốc.
Hai,bắtđầutừthờiHoàngđếnảysinhhộihọaýkiếngiốngnhau,nhưngcâuhỏiailàthủytổcủahộihọacònnhiềuýkiếnkhácnhau.
Mộtsốýkiếnchorằng,Hoàngđếlàthủytổcủahộihọa.TheotruyềnthuyếtHoàngđếlàtổtiênchungcủacácdântộcTrungnguyên,ôngtừngđemhaingườiThầnTràvàUấtLũygiỏivềtrừngtrịácquỷ,vẽtrêntấmgỗđàotreongoàicửađểphòngquỷquái(xemPhongtụcdiễnnghĩa–Từđiển).Mộtsốvănnhânđờisaucăncứvàocáiđóchorằng,tranhchândungthểloạinhư“thầngiữcửa”làhộihọasớmnhấtcủaTrungQuốc.
Cácýkiếnkhácchorằng,SửHoànglàngườikhaisánghộihọa.Trong“Vân
cậpthấtthiêm”nói“HoàngđếcóbầytôilàSửHoàngvàôngtabắtđầuvẽtranh”.
CũngcóngườichorằngThươngHiệtlàtổhộihọa.ThờixưalưutruyềnThươngHiệtlàsửquancủaHoàngđế,ngườisángtạochữHán.HọcgiảTrungQuốcphầnnhiềutintheothuyết“thưhọađồngnguyên”(chữviếtvàhọacùngmộtnguồngốc).NhưngườiđờiĐườngTrươngNgạnViễntrong“Lịchđạidanhhọaký”đềxuấtthuyết“thưhọatuykháctênmởcùngmộtthể”,“cùngnguồnmàdòngkhác”…
CòncóngườinóiThươngHiệt,SửHoàngcùngsángtạovăntựvàhộihọa.TươngtruyềnHoàngđếtừngđượcrùathầnởsôngLạcdângbứchọahoavănmàuđỏ,HoàngđếbènralệnhchoSửHoàngvàThươngHiệtmôphỏnghìnhtrongbứcđólàvăntựvàhộihọasớmnhất(xemnhữngsáchnhư“Lịchđạidanhhọaký”v.v…).
Ba,nảysinhvàođờivuaThuấnthốngtrị.Theotruyềnthuyết,vuaThuấnlàthủlĩnhliênminhbộlạc.ThuấncóemgáitênLuy.Luylàthủytổcủahộihọa,chonênlạigọi“HọaLuy”(xem“Họasửhộiyếu”).
Bốn,bắtđầuvàothờikỳvănhoáNgưỡngthiều.Mộtsốhọcgiảhiệnđạichorằng,căncứvàocáctưliệuhiệncóthìsựpháttriểncủahộihọaTrungQuốc,bắtnguồntừgốmvẽmàu,đàođượcởNgưỡngthiều.
Cácquanđiểmkểtrên,mỗingườinóimộtkhác.CóthểthấyhộihọaTrungQuốcđếnnayvẫncònlàmộtdấuhỏilớn.
25.“QUẮCQUỐCPHUNHÂNDUXUÂNĐỒ”?
Nămthiênbảothứ11,DươngQuốcTrunglàmthừatướngtậpđoànhọDươngdựavàoDươngQuíPhiđượcvuasủngái,tiếngtâmhiểnhách,quyềnnghiêngthiênhạ.
ChịcủaDươngQuíPhilàQuắcquốcphunhân,thườngcùngDươngQuốcTrungngồixengựaravàotrongtriềungoàinội,sựuynghiêmcủahọkhiếntrêndướitrongcungđình,thầndântrămhọkhôngthểcoithường.
HọasưcungđìnhTrươngHuyênvẽbức“Quắcquốcphunhânduxuânđồ”miêutảmộtcảnhsinhhọatxahoacủachịemhọDương.
Nhưngaiđãtừngxem“Quắcquốcphunhânduxuânđồ”thìđốivớinhânvậttrongtranh,ailàQuắcquốcphunhân,trướcsaukhôngthấyrõcholắm.
“Quắcquốcphunhânduxuânđồ”củaTrươngHiên,trêntranhcótámngườicưỡingựa.Trướctiêncóbangườicưỡingựaruổivềphíatrước,haingườitrongđómặcnamtrang.Tiếptheolàhaingườicưỡingựasongsong,trênngựalàhaiphụnữănmặcđẹp.Ngoàira,bangườicưỡingựadànhàngchữnhất,trongđóngườicởingựaởgiữaômmộtđứatrẻ,mộtngườikháccũngmặtnamtrang.
Bứctranh“duxuânđồ”khôngphứctạp,nhưngmuốnlàmrõtrongđóailàQuắcquốcphunhânkhôngphảidễdàng.
Cóhọcgiảchorằng,Quắcquốcphunhânlàmộttrongtrongbangườicưỡingựaởđằngsau.Lýdorấtđơngiản,bangườiđitrướcmởđườngkhôngnghingờgìnữa,haingườicưỡingựaởgiữadùyphụckhôngdiễmlệ,nhưngkhôngphânbiệtrađượcaichủvàngườihầu,cũngkhôngcónhânvậtchínhởđó.Trongbangườicưỡingựađisau,haibêntrái,phảimộtngườimặcáodàiđỏ,mộtngườimặchồngbàolàhaithịtòngvàngườiởgiữaungdungsangtrọng,khíthếkhácthường,rõralànhânvậtchínhtrongtranhQuắcquốcphunhân.
Cóhọcgiảchorằng,dựatheocáchxếphàngxuấthành,trongmộthàngbangườicưỡingựađằngtrướclàmởđường,bangườiởsaulàđoạnhậu,họđềulàvaiphụ,chỉcóhaingườicưỡingựaởgiữamớicóthểlàvaichín.Quắcquốcphunhânlàmộttronghaingườinày.
Cóngườichorằng,ngườimặcnamtrangởtrêncùnglàQuắcquốcphunhân.BởivìtrongkhoảngnămThiênBảo,phụnữquípháiởđịavịcaothíchmặcnamtrang.Nhưngởbứctranhnày,trongbangườicưỡingựasaucùngcũngcómộtngườiphụnữmặcnamtrangcáiđókhôngdễgiảithích.
VậyQuắcquốcphunhânlàaitrongsốđó?Xemravẫnchưacóýkiếnnàotốiưu!!
26.“NGŨNGƯUĐỒ”?
“Ngũngưuđồ”làtácphẩmnghệthuậtquívẽnămconbò,hiệnlưugiữởViệnBảotàngcốcung,tácgiảlàhọasưthờiTrungĐường,HànHoàng.
Nămconbòtrongcuộntranh“Ngũngưuđồ”dànhàngchữnhấttừtráisangphải,mỗiconcómỗinét.Conbò–thứnhấtbêntayphải,cúiđầu,đangthảnhthơinhaicỏbênđường,conthứhai,đứngngangnhìnvềphíatrướcrảobướctới,conthứbađứngởgiữamõmhơihára,đầuhơinghểnh,tựanhưkêunhưgọi;conthứtưthèlưỡiliếmmôi,thởhổnhểndodự,quayđầunhìnquanh,trùtrừcấtbước;conbòthứnămmũilồngvòngsắt,đầuđeodảiđỏ,thầnsắctrangtrọng,bướcchậmrãiđếnvùngtrờiđấtngoàixa…
Đólànămconbòđãđượcnhâncáchhóa.Vậyhọasưmuốnnóilênđiềugì?
NhàthưhọanổitiếngđờiNguyênTriệuMạnhPhủchorằng,bứcvẽnàylàđiểncổĐàoHoằngCảnhtừtạlờimờicủaLươngVũđế.Điểncốnàynói:NgàytrướcLươngVũđếđịnhdùngĐàoHoằngCảnhlàmquan(ĐàoHoằngCảnhvẽhaiconbò)mộtconbịcáilồngvàngtróibuộc,mộtcontựdotựtạithảrongbênbãicỏ.LươngVũđếxemxong,cảmthántiếttháothanhcao
củaĐàoHoằngCảnhmàkhôngépông.
ĐốivớiýđồsángtáccủaHànHoàng,hoàngđếCànLongnhàThanhlạicósuyđoánkhác.Ôngđềthơtrêntranhrằng:“Mộtconcuốnđầugiữbốncon.TrongtưởngtượngchứatâmtìnhcaothượngcủaĐàoHoằngCảnh.Nóliếmcắnchứnàocógiốngvẻkhoankhoái.Muốnhỏivìsaonóthởmệt,biếtđượccảnhgiannancủadân”?
Câuhỏi“Vìsaomàthở”đạiýnói,mùaxuânnămđó,tểtướngthờiHánTuyênđế,tênBínhCátrangoài,giữađườnggặpmộtđámngườiđánhnhaubịtửthương,sauđógặpmộtnôngphuxuamộtconbònóngnựcđangthởhổnhển,ôngvộisaingườiđếnhỏibòđãđimấydặmđườngrồi?Thuộchạkhônghiểu,ôngbèngiảithích:Việcnhỏnhưđánhnhau,cóquanđịaphươnglo,nếubòchưađiđượcbaonhiêuđườngđấtđãnóngnựcđếnnỗithởhổnhểnnhưvậy,chứngtỏthờitiếtkhôngđiềuhòa,đómớilàviệclớnmàtểtướngnênlolắng.
TriệuMạnhPhủlàtônthấtnhàTốngralàmquanvớinhàNguyên,luôncóýluivềởẩn;hoàngđếCànLonglàvịvuacólòng,đươngnhiênhyvọngcónhântàiragiúpđời,giúpmình.Mỗingươìnhìntheoriêngcủamình,đólàlẽtấtnhiên.Chotớinayđộngcơsángtácở“Ngũngưuđồ”vẫnchưacóbấtkìtàiliệunàodotácgiảhayngườibêncạnhchứngminh.
27.AILÀTỔSƯTRANHMẶCTRÚC?
TronglịchsửhộihọaTrungQuốc,cómộtnghệthuậtđộcđáolàvẽtrúc.Trongkhoavẽtrúclạichiara:sắctrúc(vẽbằngmàu)chutrúc(vẽbằngson)
mặctrúc(vẽbằngmực),trongđómặctrúctạoảnhhưởnglớnnhất.Ngườiđầutiênvẽmặctrúclàai?Từtrướcđếnnaychưahềcótiếngnóithốngnhất.
MộtthuyếtcholàNgôĐạoTửđờiĐường,VươngKháitrong“Giớitửviênhoatruyện”viết:“Sơncốcnói,NgôĐạoTửvẽtrúc,khôngtômàu,màrấtgiốngvềhìnhcólẽmặctrúcbắtđầutừĐạoTử.“SơnCốc”làhiệucủaHoàngĐìnhKiênđờiBắcTống.Điềuđángtiếclà,trongnhữngtranhcủaNgôĐạoTửlưulại,khôngthấyvẽmặctrúc,cóngườicăncứvàođómànghingờthuyếtnày.
MộtthuyếtkểVươngDuyđờiĐường.ChưThăngởđờiThanhtrong“Thanhthạchđườngtrúcphổ”đềxuất:“TươngtruyềnmặctrúcbắtđầutừMaCật(VươngDuy)”.Thuyếtnàychứngcứkhôngđủ.ChỉtrongrừngbiaTâyAncònmộttảngđábiatrúcviễn,nétđểtronggiữadongườiđờisaumôphỏngtranhcủaVươngDuynhưđábiađãlumờ,nguyêntắclàviềnnétđểtronggiữa(songcâu)hayvẽbằngmực(thuỷmặc)thìkhôngcócáchnàonhắctớiđểlàmsángtỏ.
MộtthuyếtkháclàĐườngMinhHoàng,LýLongCơ,nhàvẽtrúcnổitiếngđờiNguyên–TrươngThoáiCôngtrong“Mặctrúcký”viết:“MặctrúcbắtđầutừMinhHoàng,sautruyềnchoTiếuDuyệt”.ĐườngMinhHoàngcóphảilàngườiđầutiênkhông,cònđợikhảochứng,nhưngTiếuDuyệtthìđúnglàcóngườiđó,ôngvẽtrúcnổitiếngởđờiĐường.
CòncómộtthuyếtbắtđầutừLýThị,vợQuáchSùngThaođờiNgũđại.HạVănNgạnđờiNguyêntrong“Hộiđồbảogiám”cóchép.Đạiýnói:LýThịkhitrờigầntốihayngồitrướccửasổphíanam,thấybóngtrúcthướtthatrêngiấybồicửasổ,bỗngnổinhãhứngmàimựccầmbútvẽtrêngiấybồicửasổmôphỏngbóngtrúc,banngàynhìncóthầnkhí.Họaphápnàydầndầntruyềnra,dođócómặctrúc.TronglịchsửđúnglàcónhânvậtLýThị,nhưnglạichưaaithấytácphẩmmặctrúccủabàtruyềnlại.
Nhữngthuyếtkểtrên,cáinàođúng,cáinàosai,cònđợicácchuyêngiakhảochứng.
28.“DƯƠNGCHÂUBÁTQUÁI”LÀTÁMNGƯỜINÀO?
“Dươngchâubátquái”làmộtnhómthưhọacótinhthầnsángtạohọatđộngcủaDươngchâukhoảngniênhiệuCànLongđờiThanh,làđạibiểuchínhcủahọapháiDươngchâu.Vềphongcáchsángtácvàthủphápbiểuhiệnđềucótínhcáchnhấtđịnh,tácphẩmtáobạodữdội,độtphárangoàisựtróibuộccủahìnhthức,khôngbắtchướccổ“môphỏngcổ”,quantâmhếtsứcvớiđờisốngxãhội.Cáiđósovớihọapháicungđìnhhọctheophépcổ,chiếmđịavịthốngtrịtronggiớihọađầuđờiThanh,cócáithếphản,sứcphảnnghịchrấtlớn.Nhânđómàđươngthờicoihọlà“quáihọa”.Trênthựctế,chínhhọđãdámphávỡhàngràohìnhthứcgòbó,lạicóthểkếthừa,pháttriểntruyềnthốngdunghợpthi,thư,ấn,họavàomộtnghệthuật“hộihọa”,xáclậpđượcđịavịcủahọtronglịchsửhộihọa,đượcngườiđờisaucoilàmộthọapháiphithường.Danhhiệu“bátquái”sớmnhấtthấytrong“Âubátlathưhọaquámụckhảo”thànhsáchnămQuangTựthứ23đờiThanh(1897),tácgiảLýNgọcPhầnkể“Bátquái”làUôngSĩThận,HoàngThận,KimNông,CaoTường,LýThiện,TrịnhBiến,LýPhươngƯng,LaSinh.
Sauđómộtthời,UôngQuântrong“Dươngchâuhọauyểnlục”căncứvàocácthuyếtkhácnhautronggiớihọcthuật,kểrahainhóm“Bátquái”.
Mộtnhómlà:HoàngThận,KimNông,LýThiện,TrịnhBiến,LýPhươngƯng,CaoPhongHàn,BiênThọDân,DươngPháp.
Mộtnhómnữalà:UôngSĩThận,HoàngThận,KimNông,CaoPhongHàn,LýThiện,MânTrinh,TrịnhBiến,LaSính.
TrầnHànhKháctrong“TrungQuốchộihọasử”cho“Bátquái”là:KimNông,LaSính,TrịnhBiến,MânTrinh,LýPhươngƯng,UôngSĩThận,HoàngThận,LýThiện.
Ngoàira,HoaNhamcũngtừngđượctrongsố“Bátquái”.
Dođócóthểthấytiêuchuẩnlấy,bỏcủahọcgiả,trảiquacácđờikhônggiốngnhau.“Bátquái”cónhiềutínhtổhợp,cácnhàthưhọamàtênhọliệtvào“Bátquái”tăngtrênmườingười,trongsốđóngườiđượccácnhàbìnhluậncôngnhậnchỉcó:HoàngThận,KimNông,LýThiện,TrịnhBiến.Dođónhữngnămgầnđâycóngườiđềxuất“DươngChâuBátquái”nênđổilà“DươngChâuBátquáihọaphát”,cũngcóngườiđềnghịnêngọilà“DươngChâuBátquáihọagiaquần”,đólàmộtcáchnóitrungdung.
Vậythuyếtnàogầnvớisựthậtnhất:xemrakhóphânbiệtđíchxác!
29.TÁCGIẢ“CỔĐẾVƯƠNGĐỒ”?
“Cổđếvươngđồ”lạigọi“Lịchđạiđếvươngđồ”làtácphẩmhộihọaquígiácủaTrungQuốc,hiệncònbàyởviệnbảotàngBoston,Mỹ.Đólàmộtcuộntranhmàuvẽtrênlụa,trongtranhvẽchândung13vịđếvươngtừLưỡngHánđếnđờiTùy.Họagiađốivớithờiđạicuộcđờivàcátínhcủamỗinhânvậtđềunắmvữngđốivớiminhquânvàbạochúađềucókhenchêphânminhnhưvẽvuakhaiquốc,cókhísắchiênngang;vẽvuavongquốcthànhkẻsuysụptinhthần.Họasưđólàai?
Từxưađếnnay,họasưđầuđờiĐường,DiêmLậpBảnvẫnđượccoilàtácgiả“Cổđếvươngđồ”.Cácsáchxuấtbảnnhữngnămgầnđây,như“TrungQuốchộihọatử”củaVươngBáMẫn,“TrungQuốcmỹthuậtsử”củaTrươngQuangPhúcbiênsoạn,đềutheothuyếtđó.
Nhưngcónhiềuhọcgiảlạigiữtháiđộhoàinghi.NhưTừBangĐạttrong“TrungQuốchộihọasửđồlục”chỉnói:“TươngtruyềnlàtácphẩmcủaDiêmLậpBản”.Màtrong“TrungQuốclịchđạihộihọađồlục”củaLâmThụTrung,ChuTíchDầnbiênsoạn,chỉnóilàtranhđờiĐường,khôngghirõtêntácgiả.
NhàmỹthuậtsửKimDuyNặcđãtrìnhbàyquanđiểmcủamình,ôngviết:“Cổđếvươngđồ”hiệnnayởviệnbảotàngBostonMỹlàbảnmôphỏngđờiTống,ngaynguyênbảncũngkhôngphảiDiêmLậpBảnvẽ.Lậpluậncủaôngdựatrênhaiđiều:
ThứnhấtlàlờitrìnhbàycóliênquancủanhàsưutầmvànhàgiámđịnhnổitiếngBắcKinh,MễPhế.
MễPhếtrongsách“Họasử”đãhailầnnhắcđến“Cổđếvươngđồ”.ĐoạnthứnhấtlàmộtngườitênVươngCầucómộtbứcchândungđếvươngthờicổvẽtừLưỡngHánđếntriềuTùy,hìnhdạnghếtsứcquáidị,tiếcrằngtôichưađượcnhìnthấy.
Đoạnthứhaiđạiýlà:SaukhinghenóinhàVươngCầucóbức“Cổđếvươngđồ”,tôiđếnchỗTônTrungTuânnhìnthấy“Cổđếvươngđồ”vẽtrêngiấygaitrắng,khôngtômàu.TheoTônTrungTuânnói,DươngBaotừngmượnbứcnàynhờngườivẽlại“Cổđếvươngđồ”màVươngCầnmuađượclàbảnmôphỏng,trêntranhcòncódấuấn“TửMỹ”têntựcủaDươngBao.
Thứhai,DiêmLậpBảnlàcháungoạicủaBắcChuVũđếVũVănƯng,thìsaoôngcóthểđemôngngoạicủamìnhvẽthànhkẻthôbạongangngược,vàtrongchữđềtrêntranhghilà“vôđạo?”CóthểđoánchắctranhgốckhôngdotayDiêmvẽra.
30.TÀOTHÁO“TRÓCĐAO”?
Từ“trócđao”nghĩalàcầmđao.Cómộtđiểncốnói:NgụyVươngTàoTháochorằngmìnhdungmạoxấu,khôngthểdùngoaitrấnápngoạibangliềnbảoThôiDiễmđónggiảNgụyVươngtiếpsứHungNô,tựmìnhcầmđao,đứnghộvệ.Saucácvănsĩgọilà“trócđao”,ýnóiTàoTháonhờngườikhácđóngthaymình.
TốngHuyTông,tênTriệuCật,hoàngđếBắcTống,làmộtnhàthưhọa.Ônglàmộtvịvuavongquốc,đốinộithìthamlamtáobạo,đốingoạithìnhunhượcbấtlự,nhưngvềnghệthuậtthìôngkiệtxuất.
VềhộihọaTriệuCậtcócôngkhaipháđónggópchiếmmộtvịtrílớntronglịchsửhộihọa.Tranhcủaôngđượcxemlàkỹcàngxácthực,giỏivềhoađiểu,tươngtruyềnlàdùngsơnsốngđiểmmắtchim,rấtsinhđộng.Theothốngkê,tranhTriệuCậtcònlạitrên20bứcnhưngtrongnhữngtácphẩmđó,quảthậtcóbaonhiêutranhđúnglàcủaTriệuCật,giớihọcthuậttrướcnaycócáinhìnkhônggiốngnhau!
TháiThao,ĐặngXuântrongsáchcủahọviết“Thuyếtvisơntừngđàm”và“Họagiám”đềuchỉrarõràngmộtsốtácphẩmcủaTriệuCậtphầnnhiềuđềuđượchọasĩtronghọaviệnnàyvẽthay.
Mộtsốhọcgiảhiệnđại,kếthừathànhquảnghiêncứucủangườitrướcđốivớitranhTriệuCậtcònlạiđểtiếnhànhsựphântíchkhảođínhrấtsâusắc,tỉmỉ…kếtluậnrútrađượcđãkhiếnmọingườikinhngạc.
TranhcủaTốngHuyTôngngàynaycóđếntám,chínphầnlàdocaothủtronghọaviệnvẽthay,chỉcósốíttácphẩmnhư“Tuyếtgiangquytrạođồ”(Tranhsôngtuyếtquaychèovề).“Ngựưngđồ”(Tranhchimưngcủavua)thìchưacóaiphảnbác.
Ngườitacònmuốnhỏi:Ngườilàbậcthầyhộihọa,mộtđờikhoẻmạnh(HuyTôngtừ18đến43tuổicònởngôi)tạisaophảidựavàocôngsứccủangươìkhácmàđóngấn“Tuyênhòangựchế”,“Tuyênhoàđiệnngựchếtịnhthư”,hoặcsaingườiviếtthaynhữngchữnhư“Ngựchếngựhọatịnhthư”(tranh
vuavẽvàđềchữ).Đóquảlàmộtcâuđókhiếnmọingườicònhồnghi.
31.“TRÂMHOASĨNỮĐỒ”?
“Trâmhoasĩnữđồ”(tranhphụnữquítộccàitrâmgiắthoa)làmộtcuộntranhlụacótrục,hiệntàngtrữởViệnbảotàngởtỉnhLiêuNinh.Cuộntranhmiêutảnămphụnữquítộc,ănmặcđẹp,búitóccao,đầugiắtbônghoamìnhmặcáothe.
Từxưađếnnay,tácphẩmkiệtxuất“Trâmhoasĩnữđồ”vẫnđượccoilàChuPhảngđờiĐườngvẽ.
ChuPhảnglàmộthọasưnổitiếngcuốithờiTrungĐường,sauđờiNgôĐạoTử,xuấtthânquítộc,từnglàmquanởTuyênChâu,sởtrườngvẽphụnữ.Nhânvậtôngvẽtoátrasứckhỏe,đơngiản,hìnhthểđầyđặn,sắctháidịu,đẹpđẽ.
SauđờiTônTrungSơn,mộtsốchuyêngiahọcgiảnhưThẩmTòngVăn,saukhiđisâu,nghiêncứulịchsửmỹthuậtvàphụcsắcthờicổlạirútrađượckếtluậnphủđịnh.Dokhảochứngnhiềumặt,từgócđộnhưtrangphục,vậttrangsức,kiểutóccủanhânvậtchođếnphongcáchnghệthuật,toànthểbứctranhđềucócáinhìnkhácnhau!
Mộtsốýkiếnchorằngtheotrangsứccủanhânvậttrongtranh,thìcáctácphẩmđãđượcngườiđờiĐườngtrởvềsau,môphỏng.
Mộtsốýkiếnchorằng,kiểutrangphụctayáodàiquétđất,cóvàocuốiđờiĐường,bứctranhnàycóthểlàtácphẩmthờikỳđó.
Cómộtsốýkiếnkháclạichorằng,xéttừphongcáchnghệthuật,nộidungmiêutả,tínhtựvàkhôngkhíđờisốngthìnóphảilàtácphẩmthờiNamĐường.LụcDutrongghichépvềquốcchủnamĐườngLýRực,saunhàĐạiChu“sángchếkiểubúitóccao,xiêmnhỏ,đầugiắtbônghoavểnhtrênmáitóc,ngườitađềubắtchước”trong“NamĐườngthư”làmộtchứngcứcósứcthuyếtphục.
Nhữngýkiếnkểtrêncómộtđiểmnhấttrívềcáchănmặc,trangsứccủanhânvậttrongtranh,khôngthuộcthờiTrungĐường.Nhânđómà“Trâmhoasĩnữđồ”khôngcóthểlàtácphẩmcủaChuPhảng.Thếthìnólàcủaai?Màtấtcảnhữngngườinêuluậnđiểmcònđểtrống.DođóvẫncònnhiềuhọcgiảtinvàothuyếtdoChuPhảngvẽ.
32.ÂMGIAINGŨTHANH?
Âmgiailàmộtnhómâmxếphàngtheothứtựcaothấpcủaâmlênbổnghoặcxuốngtrầm,lấycungđiệulàmtiêuchuẩn.Dựatheosốlượngâmchứatrongcungmàgọilà“âmgiaingũthanh”,“âmgiaithấtthanh”…Ngũthanh,cũnggọilàNgũâm,lànămbậctrongcổnhạcTrungQuốc:cung,thương,giốc,chủy,vũtươngđươngvới1,2,3,5,6trênâmphổhiệnhành.
Âmgiaingũthanhtronglịchsửâmnhạccóđơnvịcựckỳquantrọng,cònnhưthờigianrađờicủanó,cónhiềuthuyếtv.v…
Theotruyềnthống,ngũthanhcótrướcthờiđạiQuảnTrọng.ÔngsốngvàođầuthờiXuânThu,nămsinh,nămmấtvàokhoảng725–645trướccôngnguyên.ThuyếtnàydựavàonộidungởthiênĐịaviêntrongsáchQuảnTửmàduyvàothờiQuảnTrọngtácgiảsáchnàysốngthìâmgiaingũthanhđãlưuhành,nênsựhìnhthànhcủanóđãcótrướcthờiđó,bởitrongthiênđóđã
chépphéplấysốngũâm.
Nhưngngườithờinaysaukhikhảosáttỉmỉ,đềuchorằng,sáchQuảnTửlàmvàothờiChiếnQuốcTầnHángiảdanhkhôngđủlàmbằng.Rấtnhiềuhọcgiảcăncứvàokếtquảđolườngâmthanhcủanhạckhímớiđàolêntrongnhữngnămgầnđâynênđãcóvàilậpluậnmới.
Cóngườicăncứvàokếtquảđolườngâmthanhcủabiênchung(dãychuông),biênkhánh(dãykhánh),huânnhưkên,sáovănvậtđàodướiđấtlênmàsuyđoán:“VàođờiThương,thếhệcủaâmgiainguyênthủyvừamớihìnhthành,ngũthanhvàthấtthanhgầnnhưđồngthờipháttriển,thấtthanhcóthểvàođầuđờiThương;ngũthanhcóthểvàođầuđờiThương,thếkỷthứ15trướccôngnguyênđãhìnhthành”.
NhạcsĩsángtácLãKýquaphântíchđolườngâmcủacáchuânbằnggốmcóhailỗâmđàođượcởcácnơinhưthônBánPhaTâyAn,thônKinhhuyệnVạnVinhSơnTâyvàởHàNam,đãđemâmthanhcủahailoạihuân,hợplạivớinhau,vừakhéohoànthànhâmgiaingũthanhtươngđồngvớingũthanhchúngtađangdùngngàynay.Bởivậy,ôngchorằng,vàocuốithờimẫuhệ,tổtiênngườiHoađãcómộtsốhìnhtháiâmgiai…Cóthểsuyluận,âmgiaingũthanhvàocuốithờimẫuhệđãhìnhthành.
Nhữngthuyếtkểtrên,cáinàođúngcáinàosai,cònđợikhaiquậtthêmcácdichỉcóluậnchứngthuyếtphục.
33.BÍCHHỌA“KHÁCHSỨĐỒ”?
Bíchhọa“Kháchsứđồ”bànởđây,làmộttrongrấtnhiềubứcởmộcủaChươngHoài–tháitửLýHiềnđờiĐường.
BứcnàyvẽbasứnướcPhiên,ngườithứnhấtđộimũda,mặcbàoxámcổtròn,chânđihiavàng;ngườithứhai,mặcbàotíacổbẻ,đihiađen;ngườithứba,độimũlôngvũchỏmnhọn,mặcbàotrắngcổđỏ,đihiavàng.BasứgiảnướcngoàinàyđượcbaquanchứcnhàĐườnghướngdẫn.
Bứcbíchhọanày,từthầnthái,cáchănmặccủanhânvậtđếnlễnghicóphongtháicungđìnhvànétvẽtinhxảocủanóđềuxứngđánglàtácphẩmhàngđầutrongnhữngbíchhọaởlăngtẩmnhàĐường.
Nhưngnộidungcủabức“Kháchsứđồ”lạicóhaiýkiếnhoàntoànkhácnhau!!
Mộtýkiếnchorằngcáimà“Kháchsứđồ”môtảlàcảnhđếnchiabuồnkhisứgiảnướcphiênđiếutangtháitửLýHiền.
VươngtriềulýĐườngthờiđócáclễhôn,tang,giáthúcủatháitử,côngchúađềumờisứgiảnướcngoàiđếndự.Nhữngkháchmờiđượccoilàthượngkháchngồicùnghàngvớidòngtônthất,vănvõbáquan.
Bavịsứgiảtrongbức“Kháchsứđồ”xétvềhàngngũ,vịtrícủahọđềugiốngvớinghithứcthămviếngchiabuồn.Dođótacóthểđoán“Kháchsứđồ”làtácphẩmghilạinghithứctanglễLýHiền.
Mộtquanđiểmkhácchorằngcáimà“Kháchsứđồ”môtảlàcảnhchiabuồn,khônghợpvớithựctếkháchquan.
BởilẽtrongđiểnchươngđờiĐường,đốivớicácnhânvậtcũnggồmcảsứgiảnướcngoàitronglễnghicungđình,vềtrangphụccủahọđềuđượcquiđịnhnghiêmngặt.Trongđạilễtốngtáng,đếvươngvàquanchứcđềuphảimặcmàutangtrắng,dùlàkháchmờicũngkhôngcóngoạilệ.
Vậythì,basứgiảtrong“Kháchsứđồ”mặctangphụcđẹpđẽkhôngthểnàohợpvớikhôngkhíchiabuồn.Hơnnữa,baquanchứcnhàĐường,dẫnđườngchokhách,khôngtỏvẻđaubuồnmàgiốngnhưvàotriềubáikiếnvậy.
Haiquanđiểmtrênmỗicáiđềucólýlẽ,nhưngcảhaiđềukhôngthuyếtphục
nhau.Khôngbiếtcuộctranhluậnnàycònkéodàiđếnbaogiờ?
34.“KIMSƠNTHẮNGTÍCHĐỒ”?
Đầuthếkỷ20vàođờiQuangTựnhàThanh.TháihậuTừHiđãquađời,LongDụđượcthănglàmTháihậu,muốnlôikéocácngườitrongđảngpháicáchmạng,đểgởcáithếnguyngậpcủagiangsơnĐạiThanh.
MộthômLongDụcóTúcThânVươnghầubên,chomờiUôngTinhVệđanggiữchứcvụquantrọng.TháihậuLongDụchínhtayđembức“Kimsơnthắngtíchđồ”củaĐườngBáHổtặngchoUôngTinhVệ,ôngtakhôngdámtinvàosựviệcxảyratrướcmắt,thầmbiết“Kimsơnthắngtíchđồ”vôcùnggiátrị,làcáimàhoàngđếCànLongxuốngGiangNammuađượcởTôChâu.
Vuimừngquáđộ,UôngTinhVệcầmbứctranhkhôngbiếtxoaysởrasao.Nguyênvợôngta,TrầnBíchQuânngườiđànbàxảotrá,thamlợivàrấtmưucơ.BàtađembứctranhthủbútcủaĐườngBáHổ,giấukíntrongmậtthấttạimộtngôichùaởngoạiôThiênTân.
TrầnBíchQuântựthấy,việcnàythầnkhôngbiếtquỷkhônghay,nhưngbàtavẫnluônđứngngồibấtan,tâmthầnbấtổn.
Mãiđếnnăm1940,tìnhhìnhtrongvàngoàinướcngàycàngkhẩncấp.TrầnBíchQuânsợtranhgiấutrongmậtthấtbịsuyxuyển,bènchuyểnbứctranhđinơikháclầnnữa.
Sángngày26tháng1năm1940,mộtchiếcduthuyềnởvịnhBộtHảiđộtnhiênbịmộtbọncướpbiểnđánhphá,chúnghóatranglàngườicủamậtvụNhậtBảnpháiđến,làvìbứctranhquígiátrongtayTrầnBíchQuân.ĐếnkhichúnglụctungcảduthuyềnthìkhôngcóbứctranhquígiánàovàcũngkhôngcóbóngdángcủaTrầnBíchQuânđâucả!
ThìraTrầnBíchQuânđộtnhiênthayđổichủý,bàtađổiđápmộtchiếttàuhàngtừĐườngCô,lénvềNamKinh.
TrầnBíchQuânchưangớtlosợ,lạiđembứctranhquíđếnhầmnhàChuPhậtHải.Vìthấyhầmximăngcốtsắtlànơitốtnhấtđểgiấubứctranh!
Bỗngmộthôm,nhàcủaChuHảibốckhốicuồncuộn,lưỡilửaliếmthấutrời,trongkhoảnhkhắc,cảtòanhàsangtrọngvàhầmsắtđãbiếnthànhmộtđốngđổnáthoangtàn!
Thìra,đócũngdođặcvụNhậtBản.Chúngđãcướpmấtbức“Kimsơnthắngtíchđồ”dướihầm,sauđóchomộtmồilửathiêuhủytoànhà.
Vàingàysau,bứctranhđóđãđếnTokyotrongkhinhữngtêntrộmkiamừngliênhoan,thưởngthứcbứctranh,thìmộtchuyêngiaNhậtBảnchorằngđólàtranhgiả.
Nghelờitruyềnra,tênđầusỏcơquanđặcvụđãnhảyxuốngbiểntựsátvìthua“mưutríđànbà”!
Vậybứctranhthật“Kimsơnthắngtíchđồ”bâygiờởđâu?
35.“ĐÔNHOÀNGKHÚCPHỔ”KỲBÍ?
Ngày26tháng5năm1900,trongmộtđộngchứakinhsáchtronghangMạcCaoởĐônHoàng,ngườitapháthiệnnămvạnđồvậtchôngiấugầnnghìnnăm.Trongđógọilà“ĐônHoàngkhúcphổ”.Báuvậthiếmcótrênđờiấy,támnămsaubịngườiphápBehiercướpmangvềnước,hiệnlưugiữởThưviệnQuốcgiaPháp.
Ngoàira,cóhaiquyểnsaolụchaimươitựphổ,chỉpháp,vànhạckhúc“Hoãnkhêsa”.
Gầntrămnămnay,họcgiảTrungQuốcvànướcngoàiđãnghiêncứuhaiquyểncònlại,tuythuđượcthànhquảđángmừng,nhưngghivấnđặtracũngnhiều…
Thứnhất,gọi“Đônhoàngkhúcphổ”thếnàomớiđúng?
Cáchọcgiả,mỗingườimộtý,kểratêngọirấtnhiều:“Khúctửcôngxíchphổ”,“Đônhoàngtỷbàphổ”,“ĐônhoàngĐườngnhânđạikhúcphổ”,“ĐônhoàngĐườngnhânnhạcphổ”,“Đônhoàngkhúcphổ”,“Đônhoàngquyển”v.v…cácloạitêngọicóđếnhơnmườithứ.
Ngàynay,ngườitathíchtêngọi“Đônhoàngkhúcphổ”hơn.
Thứhai,“Đônhoàngkhúcphổ”saochépnămnào?
Khôngaithấyniênđạisaochépmàchỉthấylưngbìacóchữ“TrườnghưngtứniênTrunghưngđiệnhậuthánhtiếtgiảngkinhvăn”.Trườnghưngnămthứtưtứcnăm993.Phầnlớnhọcgiảcăncứvàođócholàsaochépnăm993sauCôngNguyên.
Đếnnăm1984,HàXươngLâmcănsứvàobúttíchkháccuốikinhvăn,viếthơnmườibàixướngtừvàcâuthơđoánlà“Đônhoàngkhúcphổ”saochépvàothánggiêngnhuận,năm934.
Thứba“Đônhoàngkhúcphổ”làkhúcgì?
“Đônhoàngkhúcphổ”chỉlàloạinhạckhíđãxácđịnh,khôngcònghingờgìnữa,nhưngnóthuộcloạikhúcphổcónộidunggì,thìmỗingườimộtý.
DiệpĐốngchorằng:“Đônhoàngkhúcphổ”làdomộtloạtphânkhúctổhợpthànhĐườngđạikhúc.
TriệuHiểuSinhnói:“Đônhoàngkhúcphổ”lànhạcphổtừđiệuxưanhất,naycòntruyềnlại.
TịchTrănQuánnói:“Đônhoàngkhúcphổ”làmộtbảntấu,cóhìnhthứcvũnhạchoàngchỉnh.
QuanDãDuyThảnTrần:“Đônhoàngkhúcphổ”soạnchomộtloạisáovũnhạcmangtínhđịaphươngởcuốiđờiĐườngđếnNgũĐại,cóthểgọilà“khúccủaSaChâu”.
36.ĐÀNCẦMCÓVÀOTHỜINÀO?
Mộtkhúc“caosơnlưuthủy”nghexongkhiếntâmhồnlânglângthưthái.Khúcnhạccổhaynhưthế,dođàncầmgảynên,khiếnngườitađốivớicổcầmcàngthêmphầntônkính!
Ngheđồnlịchsửcủađàn(cổ)cầm,rađờikhoảngtrêndướibanghìnnăm.Màthờigiancụthểcòncónhiềuýkiếnbấtđồng.
LịchsửghicóngườiphátminhnôngtangPhụcHiThầnNông,từng“đẽogỗđồnglàmđàn,chằngsợitơlàmdây”,từđómàsángtạorađàncầm.
Nhưng,PhụcHivốnlànhânvậttrongtruyềnthuyếtthầnthoạicổđạiTrung
Quốc,nóiôngsángtạođàncầm,thậtkhócóaitin.
Cóhọcgiảlýgiải,đàncầmtrảiquamộtthờigiantừcôngcụsảnxuấtchuyểnsangđàncầmmàhìnhthành.SựxuấthiệnbanđầucủanóvàothờicònchếđộnôlệởTrungQuốc.
Thờikỳđótừnglàmộtgiaiđoạnlịchsửrấtdài.Chotớinay,chứngcớcóvăntựghichéphoặccódivậtkhảocổchứngminhcổcầmTrungQuốccóthểxuấthiệnvàothờiTâyChuđếnXuânThu.
TheosửsáchđàncầmcóvàothờiTâyChu,đãlưuhànhrộngrãitrongxãhội,nóluônluônhòatấuvớiđàn.TrongKinhThi,cáigọilà“giahuyềnhộtụng”(từngnhàđàn,tụng),“Cầmsắthữuchi”(cầmsắtbầubạnvớinhau),lànóivềhaithứđànđó.
Trongsốnhữngđàncầm,đànsắtđàođượcởTrungQuốc,cáicổnhấtlàmtừthờiXuânThuChiếnQuốc.
Mộtsốsửgiachorằng,cổcầmxuấthiệnvàothờiXuânThutrởvềtrước,vẫncònởvàogiaiđoạnnguyệtthủy,chưathànhthục.Nênvẫnchưathểthíchứngvớiviệchòatấunhạckhúc.
MãiđếnthờikỳTầnHán,đàncầmvềtạohìnhđãcócảitiếnquantrọng,kỹxảodiễntấucũngtheođómànângcao,hìnhthànhâmsắcđộcđáocủanó.Đómớilàđàn(cổ)cầmmangýnghĩađíchthực.
Khôngbiếtcáchnhìnnhậnnàycóđượccôngnhậnchăng?
37.KHÚCNHẠC“QUẢNGLĂNGTÁN”?
Khúcnhạcđàncầm“Quảnglăngtán”làmộtkhúccổđạinổitiếng.Nócókếtcấuđồsộ,hùnghồn,âmgiaiphongphú,đượccangợilà“đànanhcácnhạckhúc”.
Ghichépvề“Quảnglăngtán”trongtưliệulịchsửkhôngít,nhưngbêntronglạikhôngvạchrađượcnộidungcủakhúcnhạcmôtảđiềugì?
Cóhọcgiảbànrằng,cầmkhúc“Quảnglăngtán”miêutảchuyệnNhiếpChínhthờiChiếnquốclobáothùchocha,tìmcáchgiếtHánVương.
Vàothếkỷthứ2CôngNguyên,TháiUngđờiHánviếtcuốn“Cầmtháo”,tức“NhiếpChínhthíchHànvươngkhúc”,sáchnàymiêutảtìnhtiếtNhiếpChínhbáothùchochađâmchếtHànvương,NhiếpChínhtựhủydungmạomàchết,mẹôngkhôngchịunhụcđãcùngchếtvớicon.NhưngtừđờiHánvềsau,“NhiếpChínhthíchHànVươngKhúc”khôngcònainhắcđếnmàgọilà“Quảnglăngtán”.Theosuyđoán,cóthểlàtênđóđãđụngchạmđếnsựtônnghiêmcủagiaicấpthốngtrị,nêncầnnétránh.
Nhưngcăncứvớighichéptrongnhữngsáchnhư“Sửký”,“ChiếnQuốcsách”,câuchuyệnmà“Quảnglăngtán”miêutảkhônggiốngvới“NhiếpChínhthíchHànVươngKhúc”nguyênbảnlàchuyệnNhiếpChínhđượcNghiêmTrọngTửdùngđểgiếtHiệpLũy.
Sovới“Sửký”TưMãThiên,độtincậycủacuốnsách“Cầmtháo”màTháiUngviết,rấtđángngờ.TưMãThiênnghiêmcẩnvềhọcthuậtlàđiềumọingườiđềucôngnhận.
Cổcầmkhúc“Quảnglăngtán”trảiquangànnămlưutruyềnđếnnaycàngtăngthêmsựtrongsángtronglịchsửâmnhạcTrungQuốc.Tuynhiên,vấnđềnhạckhúcđócăncứvàonộidungnàomàsángtác,đếnnaycócáinhìnchưathốngnhất,nhưngvẫnkhôngảnhhưởngchútnàođếnsứcquyếnrũcủanó!
38.AIVIẾTKHÚCNHẠC“THẬPDIỆNMAIPHỤC”?
Khúcnhạccổchođàntỳbà“Thậpdiệnmaiphục”lạicótên“HoàiÂmbìnhSở”,thờiHánSở.LấytrậnchiếnởCaiHạcủaLưuBang,HạngVũlàmchủđề,vậndụngkỹxảoriêngcủatỳbàkhiếnvôsốtâmlinhcủaquânbinhchấnđộng,ngàynayđãtrởthànhkhúcnhạcnổitiếngtrênthếgiới.Điềuđángtiếclàkiệttácđókhôngbiếtailàtácgiảđíchthực.
Ghichépbằngvăntựcóliênquanđếnđạikhúctỳbànày,thấytrong“TứchiếuĐườngtậpThangtỳbàtruyện”củaVươngDuĐịnhđờiMinh.TrongtruyệnđãghichéptườngtậnvềThangƯngTăng(khoảng1585-1652)đượcngườiđờigọilà“ThangtỳbàđànkhúctỳbàHánSở”,họThangđànhơn110bản…màhaynhấtlàkhúc“HánSở”.Giữalúcđôibênquyếtchiến,tiếngxôsátlongtrờilởđất,ngóitrênmáinhàdườngnhưrungrinh;lạicótiếngvang,tiếngtrống,tiếngcungkiếm,tiếngngườingựagàothét;lâulâucónỗioankhógiảibàylàtiếngSởcathêlươngmàhùngtráng,làtiếngHạngVươngbicakhẳngkhái,lúctừbiệtnàngNguCơbịvâyhãm;ởđầmlớncótiếngquânkỵđuổitheo;đếnÔGiangcótiếngHạngVươngtựvẫn,tiếnggióngựagiàyđạpcủaquânkỵtranhxácHạngVương,khiếnngườinghehưngphấnrồikinhhoàng,cuốicùngbậtkhócmàbànghoàng,sựcảmđộnglòngngườicủanóđếnđộnhưvậy”.
Cóngườiđemgiaiđiệucủađoạnđầu“Thậpdiệnmaiphục”sovớikhúcthứnămlớpthứbảy“Cakhúccổđiển”ởbiêngiớiphíaBắccủasắctộcDuyNgôNhĩ,pháthiệnâmđiệucốtlõi,dấulặngvàkhívịcủahaicáihếtsứcgiốngnhau,nhânđómàchorằng“Thậpdiệnmaiphục”hấpthuđượctinhhoaâmnhạccủasắctộcthiểusốTâyBắc.ThangƯngTăngđúnglàđãtừngđếnchiếntrườngTâyBắcnhưGiacốcquan,Trươngdịch,Tửutuyềnv.v…cóđủđiềukiệnđểsánglập“Thậpdiệnmaiphục”.Nhưng,VươngDuĐịnh,ngườigiaoduthânmậtvàkếtlàmtrikỷvớiThangƯngTăng,trong“Thang
tỳbàtruyện”lạichưanóiThangsángtác“Thậpdiệnmaiphục”,màđemnóliệtvàoloại“cổkhúc”.
Nhiềungườichorằngcáccổkhúctỳbàđềuphátsinhtừdângian,rồitrảiquadiễnxuấtluyệntậpcủamấyđờinghệnhânnênngàycàngchínchắn,hoặcđếncaođộthuầnphục,làkếttinhcủatrítụêtậpthể“Thậpdiệnmaiphục”cóthểcũnglạinhưvậychăng?
Xemra,câuđốvềtácgiả“Thậpdiệnmaiphục”chưathểsángtỏ!
39.VŨKHÚC“NGHÊTHƯỜNG”LÀGÌ?
“Nghêthườngvũykhúc”gọitắtlà“Nghêthường”làvũnhạccungđìnhdướithờiĐường,thuộcđiệu“Thương”.Toànkhúcphânlàmbaphần:tán,trungvàkhúcphá.Tántựlàdiễntấunhạckhí,khôngvũkhôngca,trungtựbắtđầucónhịpphách,vừacavừavũ:khúcphálàcaotràocủatoànkhúc,nhiềuâmnhịpgấp,thanhđiệusangsảng,lúckếtthúcthìchuyểnchậm,chỉvũmàkhôngca.“Nghêthườngvũyvũ”phốihợpvớinó,ngườivũnửatrêntrangsứclôngvũnhiềumàu,nửadướimặcváytrắng,hoavănlấplánh,thếmúanhẹnhàng,trangnhã,giốngnhưtiênnữtrênmây.Tómlại,múanhạcvàyphụccủanóđiềurasứcmiêutảtiêncảnhvôhưchậpchờnvớihìnhảnhtiênnữ.
Quátrìnhsángtácvũkhúcnày,cótruyềnthuyếtthầnthoạivề:ĐườngHuyềnTông,LýLongCơtừngtheochânmộtđạosĩtênLaCôngViễnduNguyệtĐiện.TrêncungTrăng,HuyềnTôngthấyvàitrămtiênnữmặcxiêmytrắngmúatheotiênnhạcởquảngđình.ĐườngHuyềnTôngvốnthônghiểuâmluậtnênsaukhivềđếnnhângian,dựavàokýứcviếtranửaphần
trướclà“Nghêthường”,nửaphầnsaukhôngnhớđượcnữa.
Giữalúcbuồnkhôngbiếtxoayxởcáchnào,HuyềnTôngbỗngnghebáocótiếtđộsứTâyLương,DươngKínhThuậtvàotriều,vàdângmộtbài“Bàlamônkhúc”âmđiệucủanóhếtsứcphùhợpvớicáiôngnghetrêncungtrăng.HuyềnTôngcảmừng,bènđemtiênnhạcvừaghiđượclàmcatừ,lấy“Bàlamônkhúc”làmnhạcchươngởphầnsauvàgọilà“Nghêthườngvũykhúc”.
Điềuđórõlàsựbịađặtcủatiểuthuyếtgia.
TrongbàitựacủaNhạcphủ“Bàlamôn”viết:GiaiđiệuThương,trongnămKhaiNguyên,tiếtđộsứTâyLương,DươngKínhThuậtdâng,nămThiênbảothứ13đổilà“Nghêthườngvũy”,“ĐiệukhúcThương”làchỉ“Nghêthườngkhúc”.“KhaiNguyên”làniênhiệucủaĐườngHuyềnTôngtứcnăm713–741.“ThiênBảo”cũnglàniênhiệucủaĐườngHuyềnTông,tứcnăm742–756.
Trong“Dươngtháichânngoạitruyện”nóivề“Nghêthườngvũykhúc”,ĐườngHuyềnTônglênlầuTamhươngngắmnúiNữnhimàlàmra.
Cũngcóngườichorằng,HuyềnTônglênlầuTamhươngngắmnúiNữnhi,sauvềcung,chỉlàmđượcnửaphầnđầu“Nghêthường”,mãivềsautiếpthu“Bàlamônkhúc”củaDươngKínhThuậtdâng,mớicóthểdiễntiếpthànhtoànkhúc.
Tựthân“Nghêthườngvũykhúc”muốnmiêutảcảnhtiên,màquátrìnhsángtáccủanólạivàngthaulẫnlộn,khiếntácphẩmcàngbaophủmộtsắctháitruyềnkỳ,huyễnmộng!
40.“DƯƠNGQUANTAMĐIỆP”?
“Dươngquantamđiệp”lànhạckhúcnhạccổcầm,mớiđầuthấytrong“Chiếtâmthiếttựcầmphổ”,cácpháiđàncầmđềulấybàithơ“Dươngquantamđiệp”nguyêntên“TốngNguyênnhịsứAnTâyvị”thànhkhúccủaDươngDuyđờiĐườnglàmchính.Vậndụngthủpháphátxướnghátđihátlạinhiềulần,nhưngcáchnhìnmỗingườimộtkhác.Cóngườitổnghợpgiảithíchcủacáchọcgiảxưanayvề“tamđiệp”quikếtthànhhailoại:mộtloạichorằng“điệp”(láy)trongphạmvibàithơ,mộtloạikháclạichorằng:“điệp”làsựmởrộngvàpháttriểncủabàithơ.
Đểtiệntrìnhbàyhãyxemlạibàithơ“Dươngquantamđiệp”củaDươngDuy:
“Vịthànhtriềuvũấpkhinhtrần,Kháchxáthanhthanhliễusắctân,Khuyếnquâncánhtậnnhấtbôitửu,Tâyxuấtdươngquanvôcốnhân”
(BụitungthànhVịtrậnmưamai,Nhàkháchxanhxanhsắcliễuphơi,Anhhãycùngtôi,tacạnchén,Dươngquanngườicũbiếtcùngai?)
Trướchếtxinxemthídụnóivềphépđiệp(nhắc)củabàithơ:
NhàthơđờiTốngTôĐôngPhakhibànvềphéphát“tamđiệp”(baláy)nói:“Xưatruyềnlại“Dươngquan”hátđiệpbalần,nhưngngườihátđờinaymỗicâuláyhailầnmàthôi.Nếulấycảmộtbàimànói,lạilàđiệpbốnlần,đềusai.Cóngườimỗicâuhátbalần,đểứngvớithuyếttamđiệp,thìgọilàtạp,khôngcòncótiếttấu,cảmâm.TôiởMậtChâu,trưởngquanVănHuân,nhâncóviệcđếnMậtChâu,nóiôngbiếtcáchhátcổbản“Dươngquan”.Mỗicâuđềuháthailần,màcâuthứnhấtkhôngđiệp,bènchocổbảntamđiệplàthế”.
Lạicómộtloạiđiệpkhác,tứclàmởrộngvàpháthuytheoýhướngbàithơ.
Tập“Dươngxuânbạchtuyết”viếtvàođờiNguyên,hợpvàođiệuĐạiThạch“Dươngquantamđiệpkhúc”:
“Hưuphiềnnão:Khuyếnquâncánhtậnnhấtbôitửu,ChỉkhủngphạtâyxuấtDươngquan,Cựudunhưmộng,nhãntiềnvôcốnhânChỉkhủngphạtâyxuấtDươngquan,Nhãntiềnvôcốnhân”.
(Chớphiềnnão:Khuyênanhhãycạnthêmchénnữa,ChỉsợrakhỏiDươngquan,Cuộcchơixưanhưmộng,Trướcmắtkhôngcòncốnhân,ChỉsợrakhỏiDươngquan,Trướcmắtkhôngcòncốnhân).
Cóngườithốngkêkhúcphổ“Dươngquantamđiệp”nayđãcóhơnbamươibản,tổngcộngsáuloạihình.Nhưvậy“điệp”lấyđâulàmchuẩn,chúngtakhómàphânhơnkém.
41.GỐC“NHỊHỒ”ỞĐÂU?
“Nhịhồ”làmộtloạiđànHồcầm,thuộcloạiđàncây.Âmsắccủanódịuhòa,réorắt,sứcbiểucảmmạnhmàtinhtế“NhịTuyềnánhnguyệt”làmộtnhạckhúcdùngđànnhịhồdiễntấu.Ngàynay,nhịhồkhôngchỉlàmộtviênngọcxánlạntrongnhạckhícổtruyền,màđượccangợitrongâmnhạcthếgiới.Vềnơibắtnguồncủanó,họcgiảTrungQuốcvànướcngoàiđềucótranh
luận,tìmhiểu.
HọcgiảNhậtBảnĐiềnBiênThượngHùngtrongcuốn“TrungQuốcâmnhạcsử”ôngviết:HồcầmcủaTrungQuốc(đặcbiệtchỉđànnhịhồ)khôngphảilàcáimàTrungQuốccổđạicó,màtừẤnĐộdunhập.ÔngluậnchứngrằnghìnhdạngcủaHồcầmgiốngvớiloạiđànđơngiảnnhấtcủaravastlong(đànnhịkéodâycổnhấtthếgiới).RavastlongtươngtruyềndoRavana,quốcvươngCeylan(cáchnaykhoảng5000nămtrước)phátminh.Dùkhôngphảivậy,nhưngđànkéocungdongườiẤnĐộlàmracũngđúng.ĐànnhịkéodâyTrungQuốcxuấthiệnởđờiĐườnglàtheosựhưngthịnhcủaPhậtgiáokhitruyềnvàoTrungQuốc.
Cóngườikhôngđồngývớithuyếtđó,cholàghichéptrongsửTrungQuốcnhư“TânĐườngthứ”,“Tốngsử”v.v…cóliênquanđếnnướcThiênTrúc(Thânđộc)vàtrongcuốn“ĐạiĐườngTâyvựcký”docaotăngnổitiếngđờiĐườnglàHuyềnTrangviết,đềukhôngđềcậpđếnviệcnày.
KhôngítchuyêngiaTrungQuốcchorằng,nguồngốccủaNhịhồởkhuvựccủasắctộcthiểusốTâyBắccổđạiTrungQuốc.Chứngcớlà:phươngphápkéođènbắtnguồntừHềcầm,mànguồngốccủaHềcầmlạibắtnguồntừ“Hềbộ”tứclàsắctộcthiểusốphươngBắcTrungQuốcsốngởlưuvựcNhiêulạcthủy(naylàsôngLạpmộc,khutựtrịNộiMông).Trong“Nhạcthư”củaTrầnTrăn–ngườiđờiTốngcóchépkhátườngtậnvềHềcầm.ĐờiTốngđểkỷniệmnhàâmnhạc,nhàvănhọc,nhàtưtưởngKêKhangđờiNgụybịhọTưMãgiếthại,đem“Hềcầm”đổilàm“Kêcầm”.ĐồngthờiHồcầmmãvịcủadândumụcTâyBắccũngtruyềnvàonộiđịa.Sauđó“Hềcầm”và“Hồcầmmãvị”dunghợpvớinhau,pháttriểnđếnđờiNguyên,trởthànhhìnhdạngmớicủa“Hồcầm”tức“Nhịhồ”.
Cóngườidứtkhácchorằng,thủytổcủaNhịhồkếcầmlàdoKêKhangchếtạo.NgoàiđờiTống,TrầnNguyênTịnhtrong“Sựlâmquảngký”nhậnđịnh“Kếcầm”doKêKhangchế,chonêngọilà“Kếcầm”.
Đúngra“Nhịhồ”gốctừđâu?Đếnnayvẫnchưacósựthốngnhất.
42.LAILỊCHVỀTRÚCĐỊCH?
Trúcđịch(sáotrúc)gọnnhỏ,cóthểhòatấutrongdànnhạcmộtcáchđadạngphongphú,địavịthậtđặcbiệttrongsốnhạckhícổtruyềnTrungQuốcTươngtruyềnởxãhộinguyênthủy,tổtiênngườiHoatrongđờisốnghoangdã,ănthịthúttủy,pháthiệnlòngốngxươngphátraâmthanhdễnghe,dođóchếraốngđịch(bằngốngxương).SáoTrúcđịchcóphảidựatrênđóbiếndạnghaykhông,hiệnnaycòncónhiềudưluận.
NgườiNhật,LâmMộcKhiêmTamtrongcuốn“ĐôngÁnhạckhíkhỏe”ôngviết:“ĐịchcủaTrungQuốctừẤnĐộhoặcTâyVựctruyềnvào”.
ĐờiMinhcóngườithừanhậnđịchthổingangdoTrươngKhiênđisứTâyVựcmangvềTrungNguyên.TâyVựctrongthờiHánchỉhạnhẹptrongtỉnhTứXuyên,tỉnhđócóngườiKhương,giỏithổiốngđịch.CáimàTrươngKhiênmangvềcóphảiKhươngđịchhaykhông,đếnnayvẫnchưabiếtchắc.
CăncứvàosửliệukhácdướithờiHánVũđế,KhâuTrọngchếsúngđịch.Ôngtachếtáctrúcđịch,haybiếncảiKhươngđịch,văntựkhôngnhắcđến?!
PhầnđônghọcgiảTrungQuốcchorằng,trúcđịchkhôngphảimangtừnướcngoàivề,màđãcótừthờiHoàngđế.SựxuấthiệncủaTrúcđịchđãthaychoốngđịchchếbằngxươngtrảiquathờigiandài(khoảngbanghìnnăm).Trướcđâykhônglâu,ởmộTănghầuhuyệnTùyHồphíaHoaBắcđãđàođượchaicâyđịchthổingangbằngtrúc.Căncứvàochuyêngiakhảochứng,địchđàocótừthờiChiếnquốc(babốntrămnămtrướctriềuHán)vàđượcngườitaquítrọng.
TrúcđịchtronggiaiđoạnđầuchỉcóhailỗhoặcbalỗđếnđờiNguyênmớibiếnthànhtrúcđịchsáulỗnhưhiệnnay.Theođàpháttriểnâmnhạc,híkhúc,trúcđịchlạiphânthànhhailoạibangđịchvàkhúcđịchlàmchoBắckhúcNamâmlộrõvẻphongnhã.
Trúcđịchtuynhỏ,nhưnglailịchkhôngphảitầmthường,nếumuốnnóichotườngtận,thậtkhôngphảichuyệndễ.
43.CAXƯỚNGCÓTỪTHỜINÀO?
Caxướnglàmộtnghệthuật,đồngthờicũnglàmộtcáchtậnhưởnggiọnghátngọtngào!Điềuchắcchắnrằngsẽkhôngcóaighétnódùhọcóbiếtháthaykhông?
Nghệthuậtcaxướngbắtđầucóvàothờinào?Điềunàycầnphảiđisâuvàtìmhiểu.
Thuyếtxaxưanói,caxướngvàothờiCátThiênthịlàmộttrongtamhoàngđãbắtđầumởmàn.
Theo“LãThịXuânThuthiêncổnhạc”ghi:“NhạccủaCátThiênthịngàyxưacóbangườicầmđuôibònhịpchânmàhátbài“Bátkhuyết”…”
CáigọilàBátkhuyếtnhưngũcốccủadângian,côngsứccủatrờibaola,khônggìkhôngcó.Khôngchỉcaxướngmàcònkèmtheovũnhạcđủthấytìnhcảmvuinhộncủanó.
Mộtthuyếtkhácnói,caxướngbắtđầutừĐếThuấn.
Theo“Sửký–Nhạcthư”ghi,vuaThuấnvốnlàngườiconhiếuthảo,đểtỏtìnhnhớmongchamẹ,ônglàmramộtcâyđàncầmnămdây,lấynóđệm
chokhúchátnhớchamẹtênlà“Namphong”.
ThuấncòncửôngQuỳlàmnhạcquan,saiphổnhạckhúc,khuyênngườiđờisốngngaythẳngkhôngápbứcngườikháctháiđộdễdãi,màkhôngngạomạn,cậymình.Ngàicònnhânhậudạybảo,làmthơvàdùngcáiđódiễnđạttưtưởngtìnhcảm,caxướnglàdùnggiaiđiệuđểbộclộtìnhcảm,nóphảiphùhợpvớiâmluậtkhiếnchođẹpý,vuitai…
Ngoàira,chúngtacòncólờicatrong“Sơnhảikinh–ĐạiHoangTâykinh”đượcxemlàcủaTrưởngCầmcháunộiChuyênHúc,vìmọingườimàlàmracácnhạckhúc.
Ghichépquacácthờikỳlịchsửđềuđiđếnkếtluậnvàsựrađờicủaxướngca.Nhưngquảthậtcáchnhìncủaaichuẩnxáchơn?
Chúngtangàynay,taycầmmicro,hátkaraoke,nhảymúacónghĩđếnnghệthuậtcaxướng;namnữ,trẻgiàcùngthúvịcóđặtracâuhỏivềnguồncủanókhông?Haymặcnhiênxemsựhưởngthụlàtrênhết?
44.ÂMNHẠCCẢICÁCHĐỜITHƯỜNG?
TheosựhìnhthànhcủaâmnhạccảicáchđờiĐường,thìâmnhạcTrungQuốcđãtiếnlênmộtđỉnhcaomới.
CáigọilànhạccảicáchđờiĐườnglànhạcTrungnguyênvàTâyVựckếthợpvớinhauvàcóphongcáchnghệthuậtđộcđáo.Cũngcóthểnóilànókếthừatruyềnthống“nhạcThanhThương”,gồmthâutinhtuýâmnhạccácsắc
tộcTrungnguyênvàTâyVựcđểmởrộngra.
Thếthì,chủthểcủaâmnhạcđờiĐườnglàgì?Vềvấnđềđócóhaiquanđiểmkhácnhau.
Mộtquanđiểmchorằng,âmnhạcđờiĐườngmượnnhạccủaTâyVựclàmgốc.
Căncứvàobộ“Thôngđiển–Nhạcđiển”thì:“TừđờiChuTùyđếnnay,tạpkhúcquảnhuyền(đànsáo)cóđếnvàitrămkhúc,phầnnhiềudựavàonhạcTâyLương(cổvũkhúcnhạcmúatróng,phầnnhiềudùngnhạcQuiTư)”.
TâyLươngởmiềnVũUy,CamTúc;QuiTưlàchỉKhốBanTânCương.Bởivậycóngườisuyđoánnhậnđịnhtrênlàđúng.
MộtsốngườicócăncứvàobíchhoạPhậtgiáoĐônHoàngtrongđầuđờiĐườngnhư“Đôngphươngdượcsưtịnhthổbiến”màchorằngnhạckhí,nhạcluậtTâyVựcđãthịnhhànhởTrungnguyênvàchiếmđịavịđộctôn.
Tráivớiđềuđó,nhiềuhọcgiảlạichorằng,cốtlõicủaâmnhạcđờiĐườnglàâmnhạcTrungnguyêndùảnhhưởngcủanhạcTâyVựcđãănsâubénrễlâuđời.
KhuvựcTrungnguyêncódisảnâmnhạcdângianphongphú,nếukhôngquantâmđếnâmnhạctruyềnthốngvàâmnhạcdângianởđịaphươngmàcoiâmnhạcTâyVựcđộctônlàkhônghợplý.
Hơnnữa,sựpháttriểncủaâmnhạcchịutínhcáchriêngtrongvănhóakhuvực,điểmnàyđúngvìởthờicổsựgiaothôngrấtkhókhăn,điềunàykhôngaicóthểphủnhận.
ÂmnhạcđờiĐườnghấpthụphầnlớnnhạcTâyVựcđólàsựthậtkhôngthểtranhcãi,nhưngnếunóinhạcTâyVựclàlýdodẫndắtnhạcđờiĐườngthìkhôngkhỏicóphầnthiênlệch.
ChủthểcủaâmnhạcđờiĐườngcóphảiâmnhạcTrungnguyênhaykhônglàmộtmốinangiải.
Chúngtacũngnênlinhđộngtrongvấnđềnày.
45.DỰCDƯƠNGXOANGGỐCỞĐÂU?
Dựcdươngxoanglàmộtloạituồngđịaphươngrấtđặcsắc,hìnhthànhvàocuốiđờiNguyênđầuđờiMinh.Làtuồngđịaphươngnhưngnóbắtnguồntừđịaphươngnào?Vẫncónhiềuýkiếntráingượcnảysinh.
VấnđềxuấtxứtừhaiDựcdươngthìcómộtDựcdươngởtrungduTínGiangvùngĐôngBắcGiangTâyvàmộtDựcdươngkhácởQuánHà,HàNamvềphíaTây.Căncứvàosách“Ổiđàm”củaChúcDoãnMinh,đờiMinhgiớithiệuthìDựcdươngxoangcóthểdothanhxoangNamkhúcmàra.Cũnglànóivềsựpháttriển,hìnhthànhtrênkhúcNamhícủanó.
Ngoàira,trongsách“Namtừdẫnchính”đờiMinhviếtrằng:DựcdươngxoangngaytừđầuđờiMinhđãlưutruyềnrộngrãiởmiềnVânQuí,cũngcóthểthấyDựcdươngxoangbắtnguồntừGiangTây.
Căncứvàonhữngghichéplịchsửđó,sách“TrungQuốchíkhúcthôngsử”doTrươngCanh,QuáchHánThànhchủbiên,nghiêngvềquanđiểmDựcdươngxoangbắtnguồntừDựcdươngởGiangTây.Đồngthờitrongsáchtrìnhbày,DựcdươngxoangtronghệthốngNamhílàmthànhmộtmônpháicóphongcáchđịaphươngđộcđáo.Mànhữngkhúcnhạcđịaphươngcóhìnhthứctôngiáobiễudiễnnhư“Natế”đãtạora,nảysinhảnhhưởngđốivớidiễnbiếncủaDựcdươngxoang.
NhữngngườicókiếngiảikhácđốivớinguồnngốccủaDựcdươngxoangchorằng,Dựcdươngxoangchỉlàsự“Đổilốt”củaCaoxoangởphương
Nammàthôi.
LýNgưđờiThanhtrong“Nhàntìnhngụký–Âmluật”bànrằng“Tâysương”củaDựcdươngxoangdùngđiệutuykémnhưnglờivăncủahátkhôngđổi,vẫngiữnguyênlà“Tâysương”khôngbiếnnóthànhquáithai.
Dođócóthểnhìnra,khúcDựcdươngxoangdựavàotạpkịchphươngBắc,hoặccảibiên,hoặc“bênguyênsi”.
DựcdươngxoangquảthựcrađờiởphươngNamhaybắtnguồntừtạpkịchphươngBắcvẫncầntìmthêmkhảochứngcótínhthuyếtphục.
46.“NHỊTUYỀNÁNHNGUYỆT”?
Mùahènăm1955,nhómâmnhạcDươngÂmLưughiâmbảnnhạcNhịhồ“Nhịtuyềnánhnguyệt”củaHoaNgạnQuân(ngườimúaABính).SauđóDươngviếttrongcuốn“ABínhkhúctập”rằng“Nhịtuyềnánhnguyệt”làbảnmiêutảánhtrăngchiếusángsuốtđáysuốiNhịtuyền.
Cáchđóhơnhaimươinăm.DươngÂmLưuviếtbài“ABính”tácgiảbản“Nhịtuyềnánhnguyệt”rằng“NhạckhúcmiêutảtrăngsánginbóngdướiméaophíaNamđìnhNhịtuyền…”
Năm1979“ABínhkhúctập”xuấtbảnlầnthứhai,Dươnglạisửađổiquanđiểmcủamình:“KhúcnàylấycảnhởgầnđỉnhnúiNhịtuyền,HuệtuyềnBôTíchlàmđềtài,vànhấnmạnh“Tiêuđề“Nhịtuyềnánhnguyệt”làtácgiảABínhtựnóira”.
Nhưng,ChúcThếKhuôngcũngghiâmbản“Nhịtuyềnánhnguyệt”vàonămtrướctrongbài“Đầuđuôichuyệnđịnhdanh“Nhịtuyềnánhnguyệt””kểlà:KhiDươngtiênsinhhỏiABínhtrênbảnnàylàgìthìABínhnói:“Khúcnàykhôngcótênrồithuậnmiệngđặttên,lâungàyliềnthànhchếttênnày”.
ThẩmHiệpthìnhìncáchkhác,ôngchorằng“Nhịtuyềnánhnguyệt”theoâmhưởngtrongbài,chúngtakhônghềnghebấtkỳâmthanhmôtảcảnhvậtbênngoài,càngkhôngthểnóilàcóbấtkỳâmhưởngnàogợilên“tuyền”và“nguyệt”!!
Chínhcácngườithânthânnhưchịdâu,cháugái…củaABínhcũngnói:“Ôngtanhânmộtngàyđilàmvề,nghĩđếncuộcsốngvẫnchưayênổn,lúchiuquạnhmộtmình,bỗnglobuồn,mớitấuranhữngâmđiệunãonuộtthêthảmđó!!”
Nhưvậy,xemrasựthêlươngcủabảnđàn“Nhịtuyềnánhnguyệt”củaABính,khôngthểhàihòavớicáitiêuđềtrangnhãnày.
Mộtsốngườikhicảmthụsâusắcvìbảnnhạcnày,họkhônghềlưuýđếnchuyện“nướcsuốigiótrăng”.
Vậytiêuđề“Nhịtuyềnánhnguyệt”cógiúpbạnlĩnhhộiđượcđiềugìkhông?
47.VŨĐIỆUTRUNGQUỐC?
Rấtnhiềudântộctrênthếgiớiđềucóvũđiệumangphongcáchđộcđáocủahọ.DântộcTrungHoacũngkhôngngoạilệ.Họđãquamấynghìnnămlịch
sửvềnguồnngốcvũđạo,nhưngmỗinhànóimộtkhác.
Mộtthuyếtnóinói,bắtnguồntừlaođộng.Ngườichủtrươngthuyếtnàyrấtnhiều.Bộsáchcótâmcỡ,uytinlớnlà“TừHải”viết“Vũđiệubắtnguồntừlaođộng,kếthợpvớithica,âmnhạclàmộttronghìnhthứcnghệthuậtsớmnhấttronglịchsửloàingười”.Mộtsốhọcgiảchorằng,nhândânlaođộngthờicổTrungQuốcrấtphongphú,tựnhiênđãsinhranhucầudiễnđạttưtưởngtìnhcảmvàđờisốngxãhội.Tìnhcảmhưngphấnthìtựđộngsẽgiơtaychân,khitìnhcảmbithương,hốihậnthìsẽđấmngực,dậmchân…lâudầnliềnhìnhthànhhìnhthức.Vũđiệudângianliềntheođómàdiễntả.Vềsaucóngườicảicáchvàchắtlọccácvũđiệudângian,sángtạocáchìnhthứcvũđạokhácnhưvũđiệucungđình,cuốicùnghìnhthànhvũđạochuyênnghiệp.
Mộtthuyếtkháccholànómôphỏngtừvõthuật.Ngườichủtrươngthuyếtnàychorằng,nguồnnguốccủavõthuậtlàcầmkhígiới,trongsănbắnvàchiếnđấugiữacácbộlạcthờixưa.Đểnângcaotàinghệsănbắn,tăngcườngthựclựcchiếnđấubằngkhígiới,họcầnluyệntậpvõthuật.Saukhimônvõhìnhthànhcókhuônphép,ngườicótàinghệthànhthụcđượcmời,vânglệnhhoặctựnguyệnđứngrabiểudiễn,chomọingườithưởngthức.CáchbiểudiễnnàyliềntrởthànhbướcđầucủavũđạoTrungQuốc.ThờiđạiThuấn,cómộtloại“múacanthích”.Ngườimúataycầmmộc(can)giơbúa(thích)nhảynhót,đãthuyếtminhmộtcáchrấthìnhtượngmốiquanhệgiữavũđạovớivõthuật.VàođờinhàÂn,võthuậthìnhthànhkhuônphép,bắtđầudiễnbiếnthành“giới”.TheoQuáchMạtNhượckhảochứng,“giới”làvũnhạcbiễudiễnởtônmiếu.ĐếnđờiChu,ChuCôngĐánhấpthutinhhoacủa“canthíchvũ”và“giớivũ”sángtácra“ĐạiVũvũ”lấyVũVươngPhạtTrụlàmchủđề,đólàhìnhtháibanđầucủavũđiệuTrungQuốc.
Cómộtthuyếtnóivũđiệusảnsinhtừvũthuật(thuậtphùthuỷ).Ngườichủtrươngthuyếtnàychorằng,thờiXuânThuChiếnQuốc,dângianlưuhànhmộtthứ“Navũ”,thứvũnàylàphùthủydângiannhảymúa.ĐếnđờiHán,“Navũ”,truyềnđếncungđìnhthànhvũđạovớiquimôlớnhơn,do130ngườithamgiavàodịptếlễthángchạphàngnăm.ThứvũđạonàymãiđếnsauđờinhàThanhởcácđịaphươngnhưGiangTây…cònthịnhhành.
Bathuyếtkểtrên,mỗithuyếtđềucólýlẽcủanó,điềunàykhiếnchúngtakhôngbiếtphảitheothuyếtnào.
48.ĐÀNTRANHLÀCỦAMÔNGĐIỀMCHĂNG?
Đàntranhlàđàndây,thùngđànhìnhchữnhật,trênthùngcódây,mỗiđầucómộtcáitrụ,cóthểdiđộngsangtráihoặcphải.Sốdâytrảiquadiễnbiến,cónhiềuloạinhưđàn12,13,16,18,21,25v.v…ĐàntranhcổlàthứđộcđáotrongsốnhạccụcủaTrungHoa,đãcótrênhainghìnnămtuổi,cótiếttấuphongphútừlâuđãvượtkhỏiranhgiớiquốcgia,khôngchỉnảymầmbénrễởcácnướcChâuÁnhưNhật,Hàn,Việt,Singapore,nhữngnămgầnđâylạivượttruyềnđếncácnướcMỹ,Ý,Úc.Vềlailịchcủađàntranh,trảiquacácđời,mỗingườimộtý.
ĐờiĐôngHán,ƯngHiệutrong“Phongtụcthông”viết:MôngĐiềm,tướngnướcTầnthờiChiếnQuốcđãphátminhrađàntranh.
Cóngườitracứusáchsửpháthiệntrong“Sửký–MôngĐiềmliệttruyện”khôngchépviệcMôngĐiềnlàmđàn,dođóthắcmắcvớicáchbàncủaƯngHiệuvì:ngườinghiêmcẩnvềhọcthuậtnhưTưMãThiêntácgiả“Sửký”,sinhsauMôngĐiềm,cáchsáu,bảychụcnăm,vậynếuMôngĐiềmcólàmđànthìTưMãThiênkhôngthểbỏquamàkhôngghi.Ở“CựuĐườngthư”,thiênâmnhạclạicàngbácbỏthuyếtMôngĐiềmlàmđàn:Đàntranh,vốnlànhạckhícủanướcTần,tươngtruyềnMôngĐiềnchếtạolàsailầm.Nhưngđàntranhthờicổdoaitạoratácgiảlạikhôngnóirõ.
Cóngườichorằng,đàntranhbắtnguồntừđànsắt,haiđànkhácnhauởchỗsốdâycủadâyđàntranhíthơnđànsắt.NgườiđờiĐườnglàTriệuLântrong“Nhânthoạilục”viết:NướcTầncóngườitấuđànsắt,cóhaianhemnhàkiatranhgiànhnhau,đemđànsắtbẻlàmđôinhânđólấytênlà“tranh”,hàmý
“tranhcướp”.Thuyếtnàyđềra,đượcnhiềungườitiếpnhận.KhôngítthưtịchthờiTốngMinh,Thanhvàcậnđạidựatheothuyếtnày,ngaycảtrứtácvềlịchsửđàntranhcủaNhậtcũngngãvềýkiếnđó.Trong“Tranhsửtrithức"nói:TầnThuỷHoàngcóhaicáicơ,vìmộtcâyđànsắt25dâytranhnhauđếnmứckhôngaichịuai.ThủyHoàngsaingườiđemđànsắtphânlàmhaicâyđàntranh.Sauđóđàntranh13dâytruyềnsangNhật,đàn12dâytruyềnsangHànQuốc.
Ngoàira,QuáchMạcNhượcvàmộtsốhọcgiảNhậtlạiđềxuất,đàntranhởthờiTần,dophươngTâytruyềnvào,nhưngthuyếtnàykhôngcóchứngcớnàođángtin!
Câuđốvềnguồngốccủađàntranhvẫnchờđợisựnghiêncứukhoahọcvàpháthiệnmớicủakhoakhảocổ.
49.THƯPHÁPLANĐÌNHTỰ?
“LanĐìnhTự”củaVươngHiChiviết,làmộtcộtmốcđánhdấuchothưphápTrungQuốc.
Bắtđầutừ“LanĐìnhTự”thưphápTrungQuốcsửađổinétchữchấtphátcủathờiHán,Ngụy,sángtạoranhiềunétmớilạ,đadạngnênđãkhiếnthưpháppháthuy,chấnhưngmạnhmẽ.Theosửliệughichépnguyênbảncủa“LanđìnhTự”doĐườngTháiTôngsởhữu,vậtbáunàyđượcôngtarấtyêuthích,mãiđếnkhichếtcònchôntheo.
Maymắn,khiTháiTôngcònsống,ôngđểbạnTriệuMô,GiaCátTrinhv.v…viếtlạirấtnhiềubản.Nhưngcũngvìthếmàdẫntớinhiềuđiềuphiềnphức.Từđóvềsau,cácbảnphỏngtheo“LanĐìnhtự”lưuhànhtrênđờicó
đếnvàitrămloại,nộidungcủachúngrấtkhácnhau,khóphânthậtgiả.
Năm1965QuáchMạcNhượcviếtmộtbàibàn:“LanĐìnhTự”khôngchỉnóivềthưphápmàcảvềvănchươngcũngcóvấnđề.Vàinămsau,QuáchMạcNhượclạibànđến:“Vấnđềmàbảytámnămtrướcđãtừngtranhluậnsôinổi,theotôithìnóđượcgiảiquyếtrồi.Khôngchỉbútthiếplàngụytạo,màcảtưvăntựcũnggiảmạo”.
QuanđiểmcủaQuáchMạcNhượcrấtrõràng“LanĐìnhTự”khôngriêngbútthiếplàngụytạomàcònkhôngphảidotayVươngHiChiviết.
MộtsốhọcgiảnhưCaoTamThích,ChươngSĩChiêu…đãdàycôngkhảochứng,họcôngnhận“LanĐìnhTự”chínhlàtácphẩmcủaVươngHiChimộttrămphầntrăm.Cònnhưvềsaucónhữngtênnhư“LâmHàtự”,“Khúcthủytự”làvìVươngHiChikhiviếtbàivănnày,chưaghitiêuđề,nênnhữngtênnàydongườiđờisautùyýthêmvào.
Vấnđề“LanĐìnhTự”cóphảichínhdoVươngHiChiviếthaykhông,khôngnhưQuáchMạcNhượcnói,“đãgiảiquyếtrồi”.Tronggiớithưpháp,họcthuật,sửhọcđềucầnnghiêncứuvàlàmrõvấnđềnày.Kếtquảthếnào,chưathểvộiphánquyết…
50.“NANĐẮCHỒĐỒ”?
Chỉmộtcâu“Nanđắchồđồ”(hồđồkhóđược)khiếnngườitrongnướcrấtkhâmphụcTrịnhBảnKiều.Trảiquahaitrămnăm,bốnchữấyaiaicũngbiết,nhấtlànhữngngườitronggiớisĩphu,thườnggọilàbàiminhtreobêntráichỗngồiđểsuyngẫm.
Ngàynayngườitanói“Nanđắchồđồ”phầnnhiềuđểanủi,hoặcrănđờihoặctựanủi.NhưvậyTrịnhBảnKiềulúcđầuviếtracâuđó,tâmtrạngcủaôngrasao?
Cóngườichorằng,vàotuổisáumươi,TrịnhBảnKiềutựthấysuốtđờivấtvả,khôngkểgìđếnđượcmấtcủamình,nửađờikhôngcầucôngdanhlợilộc,tâmthầnnhờđómàyênổnlânglângtựtại.
TrịnhBảnKiềutinvào:“chịuthiệtlàphúc”nênlàmviệcgìôngkhôngmongđềnđáp,đốivớingườikhôngcầntranhgiànhhơnthuavớiđời,sẽđượcannhàn.
NhưngnhiềungườilạichorằngTrịnhBảnKiềuviết“Nanđắchồđồ”làlêntiếngbàytỏnổibấtbìnhđốivớiđời,làlờithanthởmàtỏratuyệtđốikhônghềkhinhthếngạovật,khôngphânphảitrái.
TrịnhBảnKiềucảđờingaythẳng,khôngadua,thấyviệcnghĩadámlàmkhôngkhomlưngtrướckẻquyềnquí,cũngkhôngraoaivớimọingười.Vớiônggiàusangkhôngđổilòng,uyvũkhôngkhuấtphục,đượcngườiđờisaucangợi,quýtrọng.
KhiTrịnhBảnKiềuviếtbốnchữ“Nanđắchồđồ”,lạichínhlàlúcgặptainạnlớn,trămnămchưatừngcó.Khâmsaicủanhàvuabấtkểdânchúngkhổsơ,ûsốngchếtrasao,đãkhôngmởkhophátchẩn,màcònđòihỏithưhọacủaTrịnhBảnKiều.Ôngtaphẫnnộkhôngnénnổiđãvẽmộtbứctranhquỷ
đưarachọcgiậnkhâmsai,khiếnycònraoaihơnvớicondânbộiphần.
TrịnhBảnKiềutuykhôngđủsứcxoaychuyểnthờicuộc,nhưngvẫnkhôngtiếccôngsứcgiúpđỡcôngchúngởtrongvùng.Sauđóôngtựchúthíchchocâu“Nanđắchồđồ”:“Thôngminhkhó,hồđồkhó,từthôngminhchuyểnsanghồđồcàngkhó,buôngtayra,lùimộtbước,lòngyênổn,saunàykhôngmôngsựđềnđáp”.
TâmhồnTrịnhBảnKiềusángnhưgương,đốivớinỗibấtbìnhcủadân,ôngvờhồđồnhưkhôngnhìnthấy,theoôngthìgiảhồđồkhiếnlòngcàngthêmkhổ,nênđãlớntiếngkêuđểpháttiếtnỗibuồnbựctronglòng!
KhiTrịnhBảnKiềuviết“Nanđắchồđồ”quảthựcđãdồnvàothếtiêucực,tâmtrạngcủaôngchỉcóthểdòđoán,nêncâudanhngônôngviết,đãđượcngườiđờivôcùngtrântrọng.
51.TIỂUTRIỆNCỦALÝTƯCHĂNG?
TiểutriệnlàmộtthểchữđượccoilàcộtmốcđặcbiệttrongquátrìnhpháttriểnchữHán.Làdấulặngcủavăntựcổ,cótácdụngrấtlớnđốivớiquyphạmhoáchữHán.HàngnghìnnămnaycóthuyếtbantruyềntểtướngtriềuTần,LýTưsaukhiTầnthốngnhấtđemlốichữđạitriệngiảnhóa,làmtiểutriện,lưuhànhrấtrộng,cácsáchthôngdụngkhôngcócuốnnàolàkhôngtheothuyếtnày.
Nhưng,cómộtsốhọcgiảkhácchorằng,thuyếtnàylậpluậnkhôngvững,lýluậncủahọlà:ThuyếttiểutriệnlàvăntựđờiTầnkhôngcósửliệu.Ghichép
vềviệcTầnthốngnhất,trong“Sửký”chỉcóhaicâu“viếtcùngmộtlốichữ”,nhàChuđổ,nhàTầnbỏlốichữviếtcổmàkhônghềcóýnóiLýTưsángchếtiểutriện.“Sửký–LýTưtruyện”ghichéptườngtậnnhữngchuyệnlặtvặttrongđờiLýTư,nhưngkhôngnhắcđếnviệcLýTưsángchếtiểutriện.BởivậycóthểkhẳngđịnhtiểutriệnhìnhthànhtrướckhiTầnthốngnhất.TầnThủyHoàngchẳngquachỉđemnóquyđịnhchotoànquốcthốngnhấtvăntựmàthôi,khôngphảilàsángchếmới.
NhưngtiểutriệnhìnhthànhvàolúcnàotrướckhiTầnthốngnhất,cáchnóikhôngcósựđồngnhất.
MộtýkiếncựclựcphủđịnhchuyệnLýTưsángchếtiểutriện,còntiểutriệnsángchếvàothờigiannàothìkhôngrõ.Nhưtronglời“BạtThưSớvăn”củaPhạmThànhĐạiđờiNamTống,chỉcócâu“TiểutriệnkhôngphảixuấttừLýTư”.ViệntrưởngViệnBảotàngCốcungthờiDânquốcMãTưBìnhtrongbài“SựbiếnthiêncủavăntựTrungQuốc”cũngnói:“TiểutriệnlàchữnướcTần,LýTưmuốnbỏlốichữdịhìnhcủaLụcquốc,nêndùngchữcủanướcTầnđểthốngnhấtvăntự,chonênTầnkhôngphảilànướcsángchếratiểutriện”.
MộtýkiếnkhácthìcăncứvàovăntựghitrênvănvậtnướcTầnthờiChiếnQuốcvàthưphápcủangườithờiđóphủđịnhtiểutriệndoLýTưsángtácsaukhiTầnthốngnhất,đểtiếntớikếtluậntiểutriệnlàlốichữthờichiếnquốc.MộthọcgiảđờiThanhcótrìnhđộrấtsâuvềvăntựcổđạiVươngQuốcDuytrong“Sửlựuthiênsởchứngtự”làtheocáchnhìnnày.
Cácnhàluậnthuyếtkhácmỗingườigiữýkiếncủahọ,cáinàođúng,cáinàosai,chưathểphânđịnh,tahãychờxem…
52.BIAVŨBIDOAIKHẮC?
Trênngọncâulũphong,ngọnnúichínhcủaNamnhạcHànhsơntrongđịaphậnHồNam,cómộtbiađá,chữtrênbiaquáidị,khónhận,tươngtruyềnlàkhiĐạiVũtrịthủyđãkhắc.Quahàngnghìnnăm,bảnrậpvănbialưutruyềnkhắpnơirảikhắpcácchốndanhlamthắngcảnh!
Đềukhiếnngườitasuynghĩlà,VũBi“thanhdanhhiểnhách”nhưvậy,trongvănhiếntừđờiĐườngtrởvềtrướcmàmộtchữcũngkhôngthấy.
NgườiđầutiênnhắcđếnVũBilàHànDũ,nhàvănhọckiêmtriếthọcđờiĐường.Trongbàithơ“Câulũsơn”ôngghilạilờiđồnVũBi“chữxanh,đáđỏhìnhkiểulạ,đạosĩmộtmìnhngẫunhiênthấy”,tảhìnhdạngchữtrênbia.“Chữ”khoađẩu(nhưconnòngnọc)bằngnắmtaybịcâycỏchelấp,vừagiốngnhưhổ,ly,bộclộnỗicảmkháimìnhlênnúimàthanthởrơinướcmắt.
DoHànVũđãthầnthánhhoáVũBi,mãivềsaukhôngainhắcđếnbiaVũBinữa.
NămGiaĐịnhthứnămđờiNamTống(1212)tứclàsaukhiHànVũquađờihơn380năm,cómộtngườitênHàChíđichơiHànhsơn,chínhmắtngườiđóđượcthấyVũBi,ôngbènviếtphỏngtheo,saulạiphỏngtheo,khắcđáởthưviệnNhạcLy.
NămGiaTĩnhthứ11đờiMinh(1532)nhàvănnổitiếngDươngThậncóbảnrậpVũBinênhếtsứcphấnkhởi,bỏcôngranghiêncứu,phiêndịchtoànvănbia.
NgườinêuthắcmắcsớmnhấtvớibiaVũBilàVươngSươnghọcgiảđờiThanh.Trong“KimThạchtuybiên”ôngviết:VũBibắtđầutừđờiNamTống.BởivậynhàchépsửÂuDươngTu,nhàkimthạchTriệuMinhThànhđờiBắcTốngđềuchưachépnóvàosáchcủahọmàcáchọcgiảnhưDươngThận,ĐươngThời,KiềuAn,NhưSơn,LangAnhv.v…hếtsứctinvàotínhchânthựccủabiaVũBi,mộtsốngườikháclạivạchrõVũBilàvậtngụytạo.
KhảocứcủaVươngSươngkhiếnmộtsốhọcgiảchúý,sốngườitánđồngquanđiểmđócónhiều.Bộsáchuytín“TừHải”nói:“Ngườiđờisaudựadẫm,nóikhiHạVũtrịthủykhắc“BộTừnguyên”thìchỉrarõrànglàngười
đờisaungụytạo”.
Nhưvậy,biaVũBithựcracótừthờinào?Aingụytạo?Đếnnayvẫnchưahọcgiảnàocógiảthuyếtổnthoả.
53.BIAĐÁ“XUẤTSƯBIỂU”?
TrướcmộdanhtướngNamTốngchốngKim,NhạcPhi,cómộttấmđákhắc“Tiềnhậuxuất–SưBiểu”củaGiaCátLượng.Thưphápcủanócứngcáp,khívậnsinhđộng,làtácphẩmvôgiácủanghệthuậtkhắcbia.CácđịaphươngnhưNamDương,ThanhAâm,HạngThànhởHàNam,HàngChâuởChiếtGiang,TừChâuởGiangTô,TếNamởSơnĐông,ThànhĐôởTứXuyên,KỳSơnởThiểmTây,HoàngCươngởHồBắcv.v…đềucóbảnkhắcmôphỏngtheo.VềtácgiảcủathưphápđasốngườicholàNhạcPhi,nhưngcũngcóngườibácbỏthuyếtnày.
NgườichoNhạcPhiviếtdựatheochứngcớlà,lờibạttrênbảnkhắcphỏngtheoởđềnVũhầutạiNamDương,miếuNhạcPhiởThanhÂm.Tronglờibạtviết“Thángtám,mùathunămThiệuHưngMậuNgọ(1138)quaNamDươngthămđềnVũhầu,gặpmưađãngủlạitrongđền.Canhkhuyacầmđuốc,xemkỹvăntự,thiphúcangợitiênsinhcủacácbậchiềnđờitrướctrênváchvàbảnkhắcđáhaibàibiểutrướcđền,bấtgiáclệrỏnhưmưa.Đêmấy,khôngsaongủđượcnênngồiđợisáng.KhiĐạosĩtrongđềndângtràxong,đưagiấyraxinchữ,tagạtlệcầmbútviếtnhanh,khôngthểkhéovụng,cốtthưgiãnchoquanổiưuuấttronglòng…Lạckhoảnghilà:“NhạcPhitinhthức”.Chữ“thức”giốngnhưchữ“chí”ýlàdùngvăntự,phùhiệuđểghi.
Ngườigiữýkiếnbácbỏ,gồmnhữngngườinhưBùiCảnhPhúc,AâuDươngPhụ…naycóthêmDươngChấnPhương,BàngHoàiThanh,TừSâm
Ngọc…
BùiCảnhPhúctrong“Trángcácthưhọalục”quyểnnăm,saolục“cuộnthơthấttuyệtthủbút”củaNhạcTrungVũđờiTốngnói:“Xuấtsưbiểu”củaGiaCátLượngviết,chiara“Tiềnxuấtsưbiểu”và“Hậuxuấtsưbiểu”,tôinhìnthấybacuộncótrục,tươngtruyềndoNhạcPhiviết,nộidunggiốngnhau,khôngchiara“Tiền–hậu”,đúnglàngụytạochưatừngbànđãrõ!
ÂuDươngPhụ,trong“Tậpcổcầuchân”,thìcholàBạchLânngụytạonóvàokhoảngniênhiệuThànhHóa,HoằngTrịđờiMinh(1465-1505).
Họcgiảhiệnđạigiữluậnđiểmbácbỏchialàmhaiphái:mộtpháiđồngývớiquanđiểmcủaÂuDươngPhụ,mộtpháicònnghingờ,chờhạhồiphângiải!
Nhưvậy,bàivănnổitiếngtruyềnđời“Xuấtsưbiểu”tácgiảthưphápthậtralàai,đâycóthểlàmộtcâuđốmuônnămkhógiải!
54.NÉTCHỮBÍẨN?
NếuđãđếnDươngSóc,khôngaicóthểquênđượcnétchữrắnrỏithầnbí,phiêudậtthanhthoát,khắctrênnúiBíchLiênphongDươngSóc.Đólàchữgì?Trămnămnay,đãtừngthuhútvôsốdukháchdừngchândướinúi,ngắmnghíasuyxét.Tuynhiêncónhiềutaonhânmặckháchđặtragiảthiếtdòđoán,trongđókhôngthiếunhữnggiảiđáptinhtế.
Cóngườichorằng,đólàchữ“đúi”(dải),lấyýtrongthơHànDũ:
“Giangtácthanhlađái,
Sơnnhưbíchngọctrâm”
(Sônglàdảilụaxanh,Núinhưtrâmngọcbiếc)
ÝtứcangợiphongcảnhởLyGiang.
Cóngườiquansáttinhvi,giỏisuyxét,đoántrongchữấybaohàmcáiý“nhấtđáisơnhà,thiếuniênnỗlực”(mộtdảinúisông,tuổitrẻgắnsức)tứcchữ“đái”đãviếtgộpcảtámchữđó!Đúngvậy,nếubạnquansátkỹcàng,támchữđóquảnhiêntừngnétcódấutích,nghĩalýkỳdiệu!
Cóngườiđitheocáchsuynghĩấy,cânnhắckỹcàng,rútrađượckếtluậnrõràngđólàviết,gộphaicâuthơthấtngôn“nhấtđáisơnhàgiápthiênhạ,thiếuniênnỗlựccửthếtài”(Mộtdảinúisôngđứngđầuthiênhạ,Tuổitrẻgắngsứccótàitrùmđời).
Sauđócómộtnhàthơ,từđólạiđoánrađượcmộtbàithơtứngôn(bốnchữ)tứclà:
“NhấtđáisơnhàCửthếvôsong,Thiếuniênnổlực,Vạncổlưuphương”
(Mộtdảinúisông,Trênđờikhônghai,Tuổitrẻgắngsức,Muônthuởtiếngthơm).
Cũngcóngườithayđổicáchsuynghĩ,đembốicảnh,liêntưởngđếnthờiđạicủatácgiả,lúcviếttácphẩm,dựavàođómàsuyđoán.
TácgiảVươngNguyênNhânđãtừnggiữchứchuyệnlệnhDươngSóccuốiđờiThanh.Năm1834,mớiđếnnhậmchức,đãviếtchữnày,saingườitạclênváchnúiBíchLiênphong.Bấygiờ,chínhlàtrướcđêmxảyrachiếntranhNhaphiến(thuốcphiện)vàcuộccáchmạngTháiBìnhthiênquốcbùngnổ,mâuthuẫngiaicấpđãđẩysựsinhtồncủadântộcvàocảnhmáulửa.VươngNguyênNhântronglòngbiếtbaololắng,đemtámchữ“Sựsựnỗ
lực,niênniênnỗlực”(Mọiviệcgắngsức,nămnămgắngsức)xâuthànhmộtchuỗikhắcvàonơidễthấy,khuyếnkhíchnhữngngườicóchícứunướcthươngdân.
Ýkiếnđượcrấtnhiềuvănnhânhọcsĩcùngủnghộlà:VươngNguyênNhântừhàngvạnchữHán,đãkỹcàngchọnlựa,thảoramộtchữ“đái”,khắctrênnúiBíchLiênphong,cósơnthủyđẹpnhưtranh,dukháchđôngnhưmắccửi,thìnhấtđịnhcódụngýsâuxa!
55.CONDẤUCÓVÀOTHỜINÀO?
Condấutriệncũnggọi“đồchương”làcáitathườngthấytrongđờisốnghằngngày,nhưdấucủacơquan,xínghiệp,tưnhân,vuông,tròn,tráixoan…
Condấuthờicổgọilà“tỉ”từđờiTầnvềtrước,gọichunglàấncủathiêntửvàthầndân,saukhiTầnthốngnhấtlụcquốc,ấncủahoàngđếdùnggọilà“tỉ”,ấncôngquyềnhaytưnhângọilà“ấn”,làdấu.
Vậythờinàosinhcondấu,đãđượcgiớihọcthuậtbànluậnbaonămquamànhữngýkiếngầnđâydầndầnđiđếnchỗđồngnhất,nhưngcâuđốvẫnchưađượclàmsángtỏ!
MộtýkiếnchorằngấntỉbắtđầutừTamVương(tứcHạVũ,ThươngThang(Chu),VănVương).Bộ“HậuHánthư–Tếtựchíhạ”viết:“ĐếnthờiTamVương,cáchdùngvănchươngquáđẽogọt,nênvăntựcủangườitaviếtngàycàngnhiều…Đểphânbiệtthậtgiảthìbắtđầucóấntỉ”.
Nhữngngườibácbỏthuyếtnàychorằng,“thờiTamđạikhôngcóấn”.NhưNgôKhâuDiễnđờiNguyêntrong“Họccổthiên”đãviếtnhưvậy.
Còncóngườibácthuyết“thờiTamđạikhôngcóấn”.CanDươngđờiMinh,trong“Ânchươngtậpthuyết”dẫnbàivăn“Chuthư”làmchứngchoquanđiểmcủamình.Trongđó“ChuThư”viết“Thangcầmấntỉcủathiêntử,đặttrênngaibáucủathiêntử”.
Đờisaunày,tronggiớithưpháp,ấnhọcnhưPhóBảoThạch,MãHành,LaPhúcDiv.v…căncứvàoghichéphữuquantrongđiểntíchthờicổnhư“Chuký”,“Lễlý”,“Tảtruyện”,“LãthịXuânThu”,“Chiếnquốcsách”,“HànPhiTử”v.v…đãlấyvậtcóthựclàmchứng,cholàvàothờiXuânThuChiếnQuốc.
Giữanhữngnăm1930củathếkỷ20,họcgiảHoàngTuấn,biênsoạnhaitập“Nghiệptrungphiếnvũ”trongsáchđãchụplạitỉấnbằngđồng(DươngVăn)đàođượcởÂnkhư(đốngphếtíchđờinhàân)AnDươngTamKhoa,gâytiếngvangtronggiớihọcthuật.
Mộtsốhọcgiảsuyluận,tỉấnđàođượcởÂnkhưcóđủchứngminhấnchươngcóvàothờiÂnThươngchăng?!
Nhưngcũngcóngườigạtđichorằngbacáitriệnvuôngđólà“ấnbằngđồng”khôngphảilà“tỉấn”,xemra,sựviệclạirơivàobếtắc!
56.HANGKINHTHẠCHTHÁISƠN?
HangkinhthạchlàmộttrongnhữngdanhthắngcổtíchtrongrặngTháiSơn.
Tronghang,cómộttảngđákhổnglồkhắcKinhKimCươngnêncótênlàKinhthạch.Chữkhắctrênđáđườngkínhkhoảng50cm,khắcsâutừlốichữhìnhthànhcuốithờichữtriệusangchữkhảiđờinhàĐường,đượcgiớithưphápgọilà“Kinhthạchcốcthể”.NhàkimthạchthưphápvànhàgiámthưởngtrảiquacácđờiởTrungQuốc,coiđákhắcởhangKinhthạchnhưcủabáu,liệtvàoloạithủytổđạitự,đứngđầuthưpháp.
Khôngbiếtvìcớgì,kinhvănchưakhắcxongđãngừng,nhânđómàbiađákhônglưulạiniênđạivàtênngườiviết(khắc)đãthànhmộtnghiánmuônthuở,dẫntớirấtnhiềunhàthưphápvàhọcgiảcùngnhaunghiêncứurộngrãi,bâygiờđemnhữngquanđiểmđóghilạiởđây.
Vềniênđạikhắcchữ,ngườiđờiThanh,Ngụy,Nguyên,NhiếpKiếmQuang,họcgiảhiệnđạiQuáchMạcNhượcđềuchorằngbiađánàycóvàothờiBắcTề.BộsáchTừHảitổnghợp,rấtcóảnhhưởngtrongngànhvănhoágiáodụchiệnnaycủaTrungQuốccũngdựatheothuyếtnày.Nhưngcũngcóngườichorằng,nócótừthờiBắcNgụy;cóngườilạibàn,nócótừđờiĐường;ngườikhácchorằngnócótừđờiTốngNguyên…
Cóhaithuyếtđiểnhìnhdướiđây:NhómVươngThếMậutriềuMinhngờđólàthưphápcủathờiTốngNguyên,nhưngkhôngnóirõlàgì.Trảiquanghiêncứutacònđượcbiết,khoảngniênhiệuVũBình,thờiBắcTề(570–570)huyệnlệnhLươngPhụVươngTửXuânưathíchđiểntíchPhậtgiáo,từngởnúiTôLai,khắchaitảngđákinhđiểnđềulàkiểuchữlệ,nétchữcổkính,sovớibiakhắckinhởhangKinhthạchdườngnhưtừtaycùngmộtngười.NhưvậykinhvănkhắcởhangKinhthạchhoặccũngcóthểdoVươngTửXuânviết.
ThứhailàthuyếtcủaNgụyNguyên,ôngtachorằngtusĩBắcTềlàAnĐạoNhấtviết:NgụyNguyêntrong“Đạisơnkinhthạchcốcca”viết“KinhKimcươngviếtchữlệởtrênđáởhangKinhthạchTháisơn,chữtonhưcáiđấumạnhmẽcổkínhsovớiKinhVănThùởđộngThủyngưuTổLaisơnvàThiếtsơnởChâuhuyệnnhưđượcviếttừcùngmộttay,đềudotăngnhânBắcTề,AnĐạoNhấtviết…
Ngoàira,họcgiảđờiMinh,VươngThếTrinhcòncholàngườiđờiĐườngviết,bànrằng:“BútLụccổkínhtrừngườiđờiĐườngrakhôngaiviếtnổi”.
Còncóngườinhậnnétchữtươngtựvới“TrịnhCôngVănkhắc”màbànlàTrịnhĐạiChiêuviếtvàođờiBắcNgụyởnúiThiênTrụ!
57.ĐẠIGIATHƯPHÁPCÓCHƠIDẠIKHÔNG?
Cómộtbàivănngắn“Tăngvệphunhân“Búttrậnđồhậu””đượccoilàbàitựthuậtvềviệcluyệnthưphápcủaVươngHiChi.TrongbàinàykểlạilúcVươngHiChiđithămcácdanhsơnthuộcđấtHứa,đấtLạcởmiềnBắc,đểgặpcácnhàthưphápnhưTàoHỉ,LươngHộc,TháiUngđểthâutháisởtrườngcủanhiềunhàmàlậpthànhmộtthểloạiriêng.
ĐoạnđờitừngtrảiđượcgiớisửhọcTrungQuốcchấpnhận,mộtsốthưphápcũnglấyđólàmnềntảng.
Năm1963,trongcuốn“Cổđạitựthểluậncảo”KhảiCôngviết:“Cáigọilà“Búttrậnđồ”củaVệphunhânvà“Đềbúttrậnđồhậu”củaVươngHiChi…đềulàđồgiả,khôngthểcôngnhận”.
Từđótrởđi,nhữngbàiđềranghivấnvềviệcVươngHiChiquasông,tớinhữngđấtHứa,LạcởmiềnBắcđượcđăngnhiềutrêncácbáo.
Căncứvàokhảochứngcủacácnhânsĩtronggiớisửhọc,vàothờiVươngHiChikểlạilúcđichơiđấtHứa,LạcởmiềnBắcvàokhoảngnăm3000.ĐóchínhlàlúcquânHungNôxâmlấnTrungNguyên.HứaXương,LạcDươngđềuởtrongcảnhchiếnloạn,ngườingườilầmthan.BấygiờnhânsĩTrungnguyênphầnnhiềurútxuốngmiềnNamđểchạyloạn.SaoVươngHiChicóthểđemthânvàocơnphongbabãotáp,ungungvượtsônglênmiềnBắc,đi
chơiHứaXương,LạcDương.Lạinữa,cácnhàthưphápcóthểgácchuyệnannguy,khôngquantâmmàcònbìnhtĩnhđợiVươngHiChiđếntraodồithưphápư?
KháchquanmàphântíchthìchuyệnđichơiđấtHứa,đấtLạcởmiềnBắccủaVươngHiChikhómàxảyra,dùôngmonggặpngườitàinhưkhátnước,nhưngthậtlàtráivớilẽthường!
VươngHiChitừnhỏtheoVệphunhânluyệnviếtchữ,sauthâuthái,mởrộngsởtrườngcủanhiềungười,họcquanhiềuthầymàluyệnthànhtàinăngchomình,tinhanhpháttiếtrangoài.NghệthuậtthưphápcủaôngđãvươnlênđỉnhcaotronglịchsửthưphápTrungQuốc.Cònnhưbànluậnvềviệcxemôngcóđivàonơiđangxảyrachiếntranhhaykhông–chẳngphảilàđiềuquantrọng.
58.PICASSOMỘTĐỜITÀIHOA?
Picassolàhọasĩbậcthầytầmcỡthếgiới,danhvọngbậcnhấtthếkỷ20khôngaicóthểnghingờvềđiềuđó.
Ngày8tháng4năm1973,ôngquađờivàotuổi91.Ngườitahoàntoàntinrằng,ôngđãchếtgià,dùrằngkhiôngmất,khôngaiđượcxembáocáotườngtậnvềcáichếtcủaông.
NhưngchúngtacóbiếthọasĩđatàiPicassocóđatìnhkhông?Đólàvấnđềđếnnaykhôngaicóthểnóilàmìnhbiếthết!
CăncứvàobạnbècủaPicasso–Charlisentiếtlộ:“PicassođãtừngcùngcôgáiPháp,GabrilDepelLespinacómộtmốitìnhkhálãngmạn!Điềukhácvớinhữngtìnhnhânkháclà,Picassođãkẹptrongkhungkínhbứckýhọamộtmảnhgiấyviếtrằng:“Tôicầuchúachokếthônvớicô…Lespinas”.
Cuốithậpniên1980ởMỹđãxuấtbảnmộttậphồikýcủanhàvănnữngườiHyLạpAriannaStassiopoulosHurntonviết,nhanđềlà“Picasso–kẻsángtạovàpháhoại”.
Kểlạichuyện:PicassogặpgỡcôgáithuầnkhiếtMarieThèrètesVolteởParis.Ôngtakhônghềgiấugiếmđãnóithẳngvớicô:“Chúngtaởvớinhaunhấtđịnhsẽhạnhphúc”.Sauđómấytháng,PicassođãchiếmđượctìnhcảmcủaMarie,vàongàysinhnhậtthứ18củanàng.
Từđóvềsau,Picassonhânlúcvợđinghỉmát,thườngthườnghòhẹnvớiMarie.CôtasinhchoPicassomộtbégái,sauđókhônglâubịôngtabỏrơi.BởiPicassolạiquenvớimộtphụnữnhiếpảnh,côDoraMarr.
MộtsốnhàsửhọcphươngTâyđãtừngchorằng,hứngkhởisángtáccủaôngphầnnhiềuliênquantớingườiđẹpsốngbênông.KhiPicasso80tuổithìngườivợsaucủaôngmới40tuổi,vẫnthườngkhuyếnkhíchôngvẽmộttácphẩmđểđời.Nguồnhứngkhởinghệthuậtvàsứcsángtácmảnhliệtấyvẫnkéodàisuốt10nămcuốiđời.
Nhàdanhhọakỳtàiđócóbaonhiêungườitình?Cònphảichờtổnghợpcáctưliệuquacác“thờikỳxanh,hồng”–đầysứchấpdẫn…
59.NHẠCSƯTCHAIKOVSKICHẾTBỆNH?
Trongthậpniên1980,họcgiảNgalàAlexandraOrlova,khidicưsangMỹđãcôngkhaitiếtlộ,nhạcsưTchaikovskikhôngchếtvìbệnhmàuốngthuốcđộctựsát.
TheonhữngngườiamhiểutìnhhìnhthìTchaikovskilàmộtngườiđồngtínhluyếnái.NhàquítộcPêtecbua,côngtướcStanbokTourmorviếtthưchoAlexandraIIItốcáoTchaikovskiquyếnrũxúigiụccháuôngtachơitròđồngtínhluyếnái.
Hànhviđồngtìnhluyếnáitrướcnayvẫnbịxãhộilênán.Đểchegiấutinđồnxấuxavềtínhdụcvàgiữgìndanhdựchogiớiquítộchoànggia,triềuđìnhSaHoàngquyếtđịnhxửlýviệcnày.ThếlàhọlấynhữngbạnđồnghọcởhọcviệnphápluậtđếquốccủaTchaikovski,tổchứcthànhmột“tòaánbỏtúi”.Tòaánnàylàtổchứctưpháplâmthời,đặccáchngoàihệchínhqui,đượcgọilà“tòaánvinhdự”.
Ngày31tháng10năm1893,tòaándosinhviênhọcviệnphápluậttổchứcnàyđãphánquyết“Tchaikovskiphảiuốngthuốcđộctựsát”.Tòacòncungcấp“thuốctốt”choTchaikovskiuống.
Vàingàysau,Tchaikovskiuốngthuốcđộcchết.
SựthựcvềTchaikovskitựsátchếtdoOrlovatiếtlộtưliệuđếntừvợgóacủangườiđươngsựNicolasAkipi,BlisabethCarlovnaakopi.
Thếthì,tạisaosaukhiTchaikovskichếtquagầnmộtthếkỷ,mớicôngbốrangoàisựthựcvềcáichếtcủanhàsoạnnhạc?
Cácnhàphântíchchorằng,xuấtpháttừsựsùngkínhđốivớinhàsoạnnhạcvĩđạinày,ngườibiếtchuyệnkhôngmuốnsaukhichết,ôngbịngườiđờithoámạ.ĐồngthờicũngkhôngmuốnđểcungđìnhcủaSaHoàngcảmthấymấtmặtbởihànhviđồngtínhluyếnáiđượccoilàmộttệnạntrụylạctronggiớiquítộc.
CũngchínhbàOrlova,năm1938từngnóivớinướcngoàirằng,bàtathấyhồsơcủaTchaikovskimộtbứcthưcủabácsĩchămsócsứckhỏe,viếtchoemtraicủaTchaikovski,trongthưkểtườngtậnquátrìnhTchaikovskinhiễm
chứnghoắcloạn,cuốicùngkhôngchữanổimàquađời…
Orlova,trướcsauđềrahaiquanđiểmmàngàynayngườitachưatìmrabấtcứchứngcứnàocóliênquantớicáichếtcủanhàsoạnnhạcvĩđạinày,hoặccóthểlànghiánvĩnhviễn.
Nóithếnàochăngnữathìvũkịch“HồThiênNga”củanhạcsưTchaikovskisángtácvẫnđượcngườiđờicatụng,químếnhếtlòng.
60.ĐẠODIỄNWILLIAMTAYLER?
Đầunăm1922trongmộtchungcưởLosAngelesMỹ,xảyramộtvụánmạng,đạodiễnđiệnảnhnổitiếngcủaMỹ,WilliamTaylerbịhungthủbắnchếttrongphòngngủcủaôngta.
Ánmạngxảyragiữađêmkhuya,hungthủthừalúcđêmtối,giếtngườixongliềnchạytrốn,theocảnhsátkhámxétthìhiệntrườngxảyraánmạngnhưkhôngcódấuvếtngườikhácđộngtới.
TrongphòngcủaWilliamTayler,tiềnmặtđôla,châubáu,nhẫnkimcương…đềucònnguyên,khiếnngườitacóthểgạtbỏgiảthuyếtgiếtngười,cướpcủa.
Cảnhsáttraxétgianphòng,pháthiệnrấtnhiềuthưtìnhvàáo,quầnlótcủaphụnữ.CáiđóđốivớimộtđạodiễnởHollywood,kinhđôđiệnthếgiớithìchuyệntìnháikhôngđượccoilàchuyệnlạ,huốngchiTaylervốnlàngườiđatìnhhiếusắc.
TrongnhữngdivậtcủaTayler,cómộtthứkhiếncảnhsátchúý,đólàmộtchiếcáongủmàutrắng,rấtđẹpbêntrênthêubachữMtrongđócómộtmảnhgiấy,lặplạibalầncâu:“Emyêuanh,emyêuanh,emyêuanhvôcùng!”.
Căncứvàođiềutraphântích,chiếcáongủđórấtcóthểlàáocủaMarie,nữdiễnviêntrẻđẹpởHollywood.
Marielàmộtngôisaobậcnhấtvềnhansắcvàtàinghệdiễnxuấtđềuvượttrội,côtayêuTaylerđếnmứcđiêncuồng.TrongđámtangTayler,côtacòncoinhưtrênđờikhôngcònai,cứhônhítngườichết,hànhđộngnàylàmkhôngítkẻsaymêđiệnảnh(fan)lêntiếngchêtrách.
MẹruộtMarie,bàYuberđãcóthờigiandàitưthôngvớiTayler.Taylerđếnvớihaimẹcon,hếtsứcchegiấumốiquanhệđánglênánnày.
VềphíabàYubermànói,thứtìnhyêubệnhhoạnnàycóthểđãdẫntớisựghenghét,thùhậnbùngnổ,bởivậy,cảnhsátđặtranghivấnvớibàYuber.
SốphụnữcódínhdấpvớiTaylernhiềukhôngkểxiết,nhữngngôisaocỡlớnnhưEidnagợitình,Marberxinhđẹpv.v…đềucómốitìnhdăngmắcchằngchịtvớiTayler.
ThưkýriêngcủaTaylersauchuyệnxảyra,độtnhiênmấttích,đãkhiếnngườitasuyđoánlàcóliênquanđếnvụánnày.
Từđóvềsau,nàngMariebỏnghề,bàYuberbỏđinướcngoàiđịnhcư,vụánmạngnàyquamấychụcnăm,vẫncònlàmộtnghiánbếtắc!
61.THIHÀOBYRONPHIÊUBẠTTHAHƯƠNG
“NướcAnhơi!Tayêungười,dùngườicónhiềuthiếusót”.
Đầuthếkỷ19,nhàthơlãngmạn,vĩđạinhấtnướcAnh–Byron–sốngởthànhVenise,Ý,đãbàytỏtìnhcảmnỗiquyếnluyếnsâuxavớiđấtmẹ(Anhquốc).
TừcâuthơtrànđầytìnhcảmcủaByron,chúngtatưởngnhưnhìnthấycontimtannátcủanhàthơ,trướcsauvẫngắnbóvớiquêhương,xứsở.
Nhàthơlưuvongnày,xarờiquêcũ,phiêubạtsangÝđếntámnăm,vìnguyênnhânnào?
Cómộtquanđiểmchorằng,Byronbỏnhàrađi,cóliênquanđếncuộchônnhânbấthạnhcủaông.
VợByron,Mirbanklàloạiphụnữphàmtục,vôcùngkhóchịu.Khiyêuđươnghọcảmthấynhautốtđẹp;nhưngkhilấynhauthìhàngngàyđềucósựrắcrối.ĐạithisĩByronvốncótínhchấtnghệsĩ,thíchsốnglãngmạn,đốivớiđời,tựanhưkhinhthếngạovật;Mirbankthìtráilại,bàngăncảnsựgiaotiếpcủaByron,phảnđốiByrontiếpxúcvớiphụnữ,bàchỉmongnhàthơgiữphongđộquýphái,quyếtýngăncảnnhàthơlàmtheoýmuốnriêngtư.
Haicáchsốnghoàntoàntráingượcnhautrongđời,đãkhiếnhọkhôngsaosốngmãibênnhau.Nếuchiataynhau,mọichuyệnxemnhưđãchấmdứt,nhưngbàMirbanklạitungtinđồn,nóiByronthôngdâmvớingườichịcùngchakhácmẹvớiông.
Byronkhôngsaochịunổisựcôngkíchhạcấpvàthôbạonhưvậy,nênchỉcòncáchbỏđi,càngxacàngtốt.
Cũngcóngười,từyếutốxãhội,đemphântíchsâusắc,chorằngByronphiêubạtchínhvìkhôngnỡnhìnthấyđấtmẹđầysựxấuxagiảdối,xảotrámàthôi!
KhiByronđãnổidanhvềnhữngcâuthơthiêntàicủaôngvềgiớiquítộcdanhvọng,cácmệnhphụphunhântaonhânmặckhách,mỹnữđổxôđến,nhưcácsaocùngchầuvềngôiBắcĐẩu;nhưngsaukhiByrongặpmốitìnhvấpváp,hônnhântệhại,cácnhânvậttrướckialấysựquenbiếtByronvinhdự,thìnaylạicoithihàonhưkháchquađường,tìnhngườiphainhạt.
Trướcthếtháinhântìnhbạcbẽođóđãlàmnhàthơbiquanthấtvọngmàchạytrốnchoxa!
Nhưngcáitìnhnhớnhungthathiếtđốivớiđấtmẹcủanhàthơ,thìtakhôngthểnàobảorằngôngđãbiquanthấtvọng!
62.CÁICHẾTBÍẨNCỦANỮTHẦNSẾCHXY?
Sángngày6tháng12năm1935,ngườihầugáicủanữdiễnviênđiệnảnhHollywoodSilmarTodo,khimởcửanhàxeđãbịcảnhtrướcmắtlàmchokinhhãiđếnđờngườira:thấySilmarTodogụcđầutrêntayláixe,mặtvấyđầymáu,nétmặttỏrarấtđauđớnvàxácđãnguộilạnh!
SilmarTodocótênlà“nữthầndâmđãng”làngôisaolớnhàngđầuởkinhđôđiệnảnhHollywoodvàođầunhữngnăm1930.
TrướccáichếtcủaSilmar,dưluậntrongbangphảnứngmạnhmẽ.NhàđươngcụcsaukhikiểmnghiệmthithểSilmarđãxácnhận,Silmarchếtvìtựsát!
LuậtsưriêngcủaSilmarTodođềranhiềucâuhỏivềcáichếtcủaSilma,và
chínhthứcđưarakiện.Tòaánsaukhixétxửvụánnày,đãtuyênbố“trúngđộcdầuxăngmàchết”,chỉranguyênnhândẫnđếncáichếtmàkhôngphánquyếtmangtínhchấtbảnán.
Ngôisaomànbạntrướckhichết,vẫnsốngchungvớiđạodiễngạocộiRoland.RolandkhôngphủnhậnmộtngàytrướckhixảyravụviệcđãcãikịchliệtvớiSilmar,vàđêmđókhiSilmarkhôngvềngủ,ngườinhàkhóacửangoài,khiếnlúctảngsángtrởvềSilmarkhôngcócáchnàovàonhàđượcnênbấtđắcdĩphảivàonghỉtạmtrongnhàchứaxe.
Córấtnhiềungườichứngthựcrằngtrướckhichết,Silmartừngcặpkèvớimộtngườiđànôngdađenđẹptrairấtthânmật,họthườngnhìnthấyhaingườitaytrongtayravàonhữngnơigiảitrí.
ChỉriêngđềuđóđãkhiếnRolandnặngmốinghingờdễsinhrahànhvimạohiểm!
Zasobeate,bạngáicủaSilmartrongmộtbảnkhailàmchứngđãtiếtlộrằngkhiSilmarTodocònsống,côtađãhailầnnhậnđượcđiệnthoạicủamộtngườitựxưnglà“chàngtraiSanFrancisco”đòicôtabỏtiềnra,nếukhôngsẽkhử.
Dùtìnhtiếtnàychứngtỏsựkiệncôbịđedọatínhmạng,nhưngxéttừhiệntrườngSilmarchết,vẫnkhôngcócáchnàonhậnđịnhSilmarbịngườikháchại.Silmarxinhđẹp,diễmlệkhiếnngườitamêhồn,đãrađimộtcáchâmthầmnhưthế,khiếnvôsốngườisaymêđiệnảnhsùngbáicôcảmthấybuồnbãchánchường!
63.VANGOGHTỰSÁTVÌĐÂU?
TranhsơndầuhoạsĩlớnHàLanVanGoghsángtác,nhưHoahướngdương…Trênthịtrườngtừngbánđếnbốnchụctriệuđôla.
VanGoghkhôngchỉởChâuÂumàtrênthếgiớicũngxứngđánglàhọasĩkiệtxuấtcủanềnhộihọa.
Ngày27tháng7năm1980ởtrấnnhỏOvilParis.HọasĩVanGogh37tuổimangdụngcụvẽvàsúnglụctừtrongnhàrađi.Trênmộtkhoảnhđồngruộngvắngvẻ,VanGoghcầmsúngchĩavàomìnhvàmộttiếngsúngnổ,VanGoghngãngụctrênvũngmáu.Từđó,họasĩthiêntàiđãrađimãimãi…
NgườitarấtcảmthươngviệcVanGoghtựsát,họbắtđầunghiêncứuđộngcơtựsátcủanhàdanhhọa.
Cóngườisuyđoán,cuộcsốngnghèokhổlàđộngcơtựsátcủaVanGogh.
VanGoghthườngchánnản,biquan,từngnóicâuthếnày:“Chúngtasống,làmviệcmàkhônghivọngthànhcông…Tôilolắngchocuộcđờichúngta,tìnhhìnhnàycólẽkhôngsaokhálênđược!!”
TácphẩmcủaVanGoghkhiôngcònsốngchưatừnggiúpôngđượcchútgìvềkinhtếhoặccóthểnóilàmộtnỗibiquanlàmông“chánsống”.
CóngườinóiVanGoghvìthấttìnhmàkhôngmuốnsốngnữa!
VanGoghchưađượcngườiđànbànàoyêuthathiếtvềtìnhyêu,ôngtalàkẻthấtbạitừkinhtếđếntìnhcảm.
LúcVanGogh16tuổi,trongthờigiansốngởLuânĐôn,chàngtraivừagặpcongáichủtrọthìđãyêu,nhưngcôgáiđóđốivớiônglạilạnhnhưbănggiá.MốitìnhđầuchânthànhthathiếtcủaVanGoghđãbiếnthànhbọtnước.
Từđó,VanGoghyêutiếpmộtquảphụcócon,vàkỹnữđãmangbầu,nhưngcũngđềugặpsựtrởngạicủadòngđờinênmãichưathànhhôn.
NhữngkhủnghoảngkhắcnghiệtvềtìnhyêuđãkhiếnVanGoghsốngtrong
tìnhcảmuuất,tinhthầnhoảnghốt!
Cũngcóngườichorằng,nguyênnhâncuốicùngdẫnđếnsựtựsátcủaVanGoghlàkhôngcóaichiasẻnỗilòngvớiôngvàcuộcsốngtămtốicủaôngđãkhiếnôngcươngquyếtlìađờibằngphátsúngânhuệ!
Nghệthuậtcaovờichưađượcngườiđờitrântrọngtiếpnhận,quảthậtlàmộtnỗibiaikhôncùng!!
64.VỢKỊCHSĨMOLIÈRE?
MolièrelàkịchtácgianướcPháptrongthếkỷ17,Molièresinhngày15tháng1năm1622trongmộtgiađìnhthươnggiagiàucóởParis.Ônglàmộtnghệsĩsânkhấu,cóthànhtựunổibậtnhất,tạoảnhhưởnglớnlaotronglịchsửsânkhấuchâuÂu,sauShakespeare.
Từnăm20tuổi,Molièrebắtđầutheođuổisựnghiệpsânkhấu,ôngvừalàbiênkịch,vừalàmdiễnviêntrênsânkhấukịch,ôngdốchếttâmhuyếthơn30năm,cuốicùngngãgụctrênsânkhấu.
Lúc40tuổi,Molièremớikếthôn.
VợMolièrelàai?Hoặcgiảnói:Vợôngcóthựcquanhệvớiôngkhông?Đốivớivấnđềnày,cácnhàsửhọcphươngTâyvẫnkhôngngớttranhluận.
Cóngườinói:VợMolièretênFrancoise,kỳthựclàconruộtcủaMoière,bởiMolièrehồitrẻtừngyêuthathiếtmẹcủaFrancoiselàMadelaineBéart,haingườisinhmộtcongáiFrancoisevàsaunàyđãlấyMolière.
Nhưngcũngcóngườinói,FrsancoiselàdohoàngthânPháp,bátướcModenattưthôngvớiMadeaineBéartmàsinhra.
Căncứvàovănbảnphápluật,MolièrevàvợkếthônthìchữkýtronghônthúkhônglàFrancoise,màlàAramandeemgáibàMadeaineBéart.
VợMolièrelàemruộtbạnthờitrẻcủaông,điềuđóvềphápluậtđãcócăncứ.
Nhưngdùnhưvậy,cómộtsốngườivẫnchorằng,cáiviệclấyAramandelàmvợ,trênthựctếlàmộthiệntượnggiả.
MadeaineBéartvàMolière,khôngcướimàsinhcon,đểchemắtmọingười,trướcsauđãgọicôcongáiFrancoiselàemmình,dụngýcủahọlàmưutínhchotươnglai.Chỉcóvậybàtamớicóthểtiếptụcgiaodu,hànhlạcvớicácngườiđànôngkhác.
ChorằngMolièrelấycongáimìnhlàmvợ,đócóphảilàmộtsựnhụcmạcủacácnhânsĩtrênnướcPháp,đốivớikịchtácgiavĩđạinàychăng?Vìnguyênnhânmàhọphântích,xemracũnghợpvớitìnhlý!
65.BẠNCÓYÊUNHẠCBRAHMS?
VềphongcáchsángtácnhạccủanhàsoạnnhạcvĩđạiĐứcJohannesBrahms,ôngthuộcdòngnhạccổđiển,haylàdònglãngmạn?Vấnđềnàytrướcsaulàđiềumàgiớinghệthuậtkhôngngớttranhluậnthắcmắc…
Cóngườinói,JohannesBrahmslàngườicuốicùngtrongsốbậcthầycủatrườngpháinhạccổđiển.
JohannesBrahmssuốtđờichungtìnhvớichủnghĩacổđiển,nhưđộctấupiano,hợptấupiano.Ôngsángtácnétnhạctrangnhã,lắngđọngthuầnhậu.Khiếnngườithấyđượctínhnghiêmcẩncóthừa.
Ôngkhônghềviếttiêuđềâmnhạcnhằmđểtiếngđàncungnhạctựnóibằngngônngữcủanó.Vềthủphápsángtác,ônggiữnguyênhìnhthứcPassacariacổxưa.
NhữngcáiđóđủkhiếncácnhàphêbìnhâmnhạcthấyrằngJohannesBrahmslàđạibiểucủatrườngpháicổđiển.
Ngoàira,cũngcóngườichorằng,phongcáchsángtácnhạccủaJohannesBrahmsnghiênghẳnvềtrườngpháilãngmạn.
TrongvũkhúcHunggari,ngườinghecảmnhậntâmhồnhọrungđộngsâuxa…KhiếnngườitachorằngJohannesBrahmsđãlộrõbảnsắclãngmạncủaông.Nhạcgiaohưởng,nhạcviếtchođànsáocủaôngmangdưâmlâudài,ấmápđậmđà,rấtđặctrưngcủathờiđạimới.
Căncứvàocáiđó,cóngườicoiJohannesBrahmslàbậcthầyvĩđạicủatrườngpháilãngmạnchâuÂuởthếkỷ19.
CòncóquanđiểmkhácchorằngphongcáchsángtáccủaJohannesBrahmskhôngthểgánghépvàotrườngpháicổđiểnhaylãngmạnmộtcáchđơngiản,tanêncoiônglàbậcthầyâmnhạc,kiêmcảcổđiển,lãngmạnlạivừahiệnđại,vừađốiđápđểthànhmộtthểtổnghợp,thốngnhất.
PhongcáchsángtácdunghợpcủaJohannesBrahms,từbảngiaohưởngsốmột,giốngnhưsửthi,bảngiaohưởngsốhaimangtínhphổthôngcủaôngđềucósựthểhiệncặnkẽthấuđáo.
Nóicáchkhác,nguồnsángtácâmnhạccủaJohannesBrahms,kếtcấucủanómangtínhcổđiển,nhưngnộidunglạichứađầysắctháilãngmạn.
Brahmsxuấtthântrongmộtgiađìnhnhiềuđờisángtácâmnhạc,tuytàihoaphongphúnhưngcôđộctựcao,ôngđẹptrai,phongnhãnhưnglạikhông
đượcngườikhácpháiyêu.Ôngyêuquítựdo,nhưnglạimuốnkhoáilạc!!Vàôngcứsốngđộcthân,khôngcóngườibầubạn.
Xemra,đờisốngéoleđơnchiếccủanhàsoạnnhạcvịđạiđãhìnhthànhmộtphongcáchđộcđáotrongsángtáccủaông,đólàđiềukhiếnngườikhóhiểuvàkhódiễntả!
66.BẢNGIAOHƯỞNGTỬVONG?
Trênthếgiới,cácnhạckhúcgiaohưởngcủaBeethovensángtácđềuxứngđánglànhữngtácphẩmđểđời.
Beethovenhòatheodòngnhạc,giaohưởngcủaôngnhưmángnướctuônchảy,đượcmọingườitrênthếgiớithíchthúcảmnhận.
Beethovencómộtchâmngôn:“Tôimuốnchiếnthắngsốphận”.
SuốtđờiBeethovenphảiđấutranhvớibệnhtật,lúctrẻôngmắcnhiềubệnhtậtnhưkiếtlỵ,đaunhức,phùthủng,chaiphổ…thinhaudàydòông.Bệnhtậttheothờigiangặmnhấmđờiông,khiếnnămbamươihaituổi,ônggầnnhưđiếcđặc.NhưngBeethovenvẫndựavàonghịlựcdũngmạnh,sốngtrongthếgiới“thiếuvắngâmthanh”màvẫnsángtácradòngnhạclàmrungđộnglòngngười.
NguyênnhângìđãkhiếntaiBeethovenbịđiếc?TrongkiểmnghiệmdithểBeethoven,khôngsaopháthiệnđượcchứngbệnhnàoxácthực,bộtaiđiếcđãtrởthànhcâuđốhócbúa.
Dùmọingườitinrằng,Beethovenbịbaothứbệnhtậtsớmcướpđisinhmệnh,nhưngmộtsốhọcgiảhiệnđạichorằng,cáichếtcủaBeethovenhẳncóliêncantớiCarl,cháuông.
BeethovensốngđộcthânmàCarlluônluônquấynhiễuông.NhiềukhicòntỏrabấtkínhvớiBeethoven.Điềuđócóthểkhiếntínhtìnhvốnđãnóngnảylạicàngphátrakịchliệthơnvềtinhthần,đãsinhrabaonỗiđaukhổlớnlao…
Đứacháubấthiếuđóđãkhiếnthântâmôngmònmỏichồngchất.
Dùvậy,Beethovenvẫnđểlạidichúc:“…Đểlạitấtcảdisảncủatôichocháutôi!”.
CuốicùngBeethovenđànhmặccho“sốphậnđèbẹp”haitaybuôngxuôi!Ngày26tháng3năm1827Beethovenvĩnhviễnrađi,linhhồnnươngtheosóngnhạcvềcõivĩnhhằng.Lúcđó,ôngchưaviếtxongbảngiaohưởngtửvong.
NgườitasẽmãimãiluyếntiếcBeethovenvĩđạilạicàngkhôngquênbản“Giaohưởngtửvong”.
67.“NGƯỜIYÊUVĨNHCỬU”CỦABEETHOVEN?
TrongsốdivậtcủanhạcsĩBeethoven,cóbabứcthưtìnhchưagởi.Trongthưkhôngđểtênai,chỉcómộtbứcghilà:gởi“NgườiYêuVĩnhCửu”.
Bậcthầyâmnhạcrađi,đểlạichongườiđờisaumộtcâuđốkhógiải!
Vậyailà“NgườiYêuVĩnhCửu”củaBeethoven…?Cóngườiđoánrằng“NgườiYêuVĩnhCửu”củaBeethovenlàTraysar.
TìnhyêucủaTraysarvàBeethovenlấysựthôngcảmnhaulàmđầu.Dùhọbiếtnhaukhásớm,nhưngquanhệthậtsựvớingườiyêuchỉcósaukhiôngđãnhiềulầnvấpvápvềtìnhcảm.TraysartặngBeethovenmộtbứcchândung,đượcBeethovenlưugiữđếncuốiđờivàđểcùngmộtchỗvớibabứcthưtình.
Bấtluậnvềhiệntượnghayvềthậtchất,Traysarđềurấtcóthểlà“NgườiYêuVĩnhCửu”củaBeethoven.
Juliettrẻ,đẹpđãkhiếntìnhcảmcủaBeethovenbừngnở.MộtbảnsônátviếtchoPiano,bản“Ánhtrăng”đãdiễnđạttìnhýyêuđươngsâusắccủaôngvớinàngJuliet.
TìnhcảmcủaBeethovenvànàngJuliétrấtsâu,nhưngtrướcsựphảnđốicủachaJuliethaingườiđaukhổđànhchiatay,Julietlấyngườikhác,nhưngtìnhbạngiữahaingườitrướcsaukhôngđứtđoạn.Nhiềunămsau,Juliétrơivàocảnhnghèotúng,đãđượcBeethoventậntìnhgiúpđỡ.
TìnhyêukhóphaicủaBeethovenvàJulietlúcnàocũngnồngnàntrongcáctácphẩmcủaBeethoven,nótạonênsứcmạnhlạthường!
QuykếtJulietlà“NgườiYêuVĩnhCửu”trongBeethoventhậtkhôngphảiquáđáng.
Mộtquanđiểmmớichorằng,phunhânFrancisBoulentanamàBeethovenlàmquenlúccuốiđời,rấtcóthểlà“NgườiYêuVĩnhCửu”tronglòngBeethoven.BởivìtrongthưBeethovengởichongườitìnhnàytừngcócâu:“Tìnhemyêu,khiếntôivôcùnghạnhphúc!Lạicũngkhiếntôisavào“thúđauthương”!
“NgườiYêuVĩnhCửu”củaBeethoventhựcralàai?Hoặccóthểkhôngcómộttênngườirõrànghaychỉlàsựtìmkiếmvềtinhhoaâmnhạccủanhàsoạnnhạc!
68.CÁICHẾTCỦAĐIỆNẢNHGIAPAULBOURNE?
Năm1922,chàngtraiPaulBournecònđangđihọcởNewYorkkhimớigặpcôgáitrẻRosiMilletlàchàngđãmêngay,haingườiyêunhausayđắm.Chưađợikhóahọcchấmdứt,đôiuyênươngđãdọnvềởchungvớinhau…
Banămsau,mộthômnàngRosiMilletđộtnhiênmắcbệnhthầnkinh,hônmêbấttỉnh.Chàngtraithấycôvợthôngminh,xinhđẹpbỗngtrởthànhngườisốngdở,chếtdở,khiếnchàngPaulBournebị“cúsốc”nặngnề.
PaulbourneliềnthuxếpchonàngRosiMilletvàoởtrongmộtbệnhviệntâmthần,sauđóchànglaovàosựnghiệpđiệnảnh.Tàihoavốnsẵntínhtrời,PaulvàongànhđiệnảnhđãđạtđượcthànhtíchrựcrỡvàtrởthànhnhàlàmphimnổitiếngởkinhđôđiệnảnhHollywood.
Đikèmvớisựthànhcôngnày,chànglạiđónnhậnmộttìnhyêungọtngào,mớimẻ.Trongmộtdịpquayphim,chànggặpngôisaorấtsinhđẹpJaneHarlow,nàngtalaovàovòngtaycủachàngPaultàihoa!Haingườiyêuthươngquấnquýt,ânáisâunặng,liềnkếtlàmvợchồng.
Trongkhiđó,nàngRosirơivàogiấcngủmêsuốtmườinăm,đếnmộtbuổisángkia,nàngđộtnhiêntỉnhdậy,vàdầndầnnhớlạimọisự…
Tìnhhuốngbấtngờđóđãvôtìnhuyhiếpmạnhmẽchocuộcsốngđangyênổn,hạnhphúccủachàngPaul.Haingườivợtrước,sauđềuđượcPaulyêuthathiết.Giữahaingườibấtluậnbỏai,đốivớiPaulBournerấtkhógiải
quyếtổnthoả.KhinàngRosibắtđầunhớlạimọichuyệnđãqua,thìđộtnhiênPaullạichếttạinhàriêng.
KhôngbaolâusaucáichếtcủaPaulthìnàngRosicũngbiếnmấtmộtcáchbíẩn.Nghenóicôtanhảyxuốngsôngtựsát.
Trongbáocáochínhthứccủacảnhsát,nóivìPaul“trụctrặcvềtìnhdục”lạikhôngchịunổiáplựcvềtâmlýquálớnnênđãtựsát.
Nhưngquabáochí,dưluậnđặtra,nhiềunghivấnchorằngđạodiễnBournebịgiếtvìchuyệntìnhmàhungthủlàmộttronghaingườivợcủaanhtachăng?
VìkhôngcóchứngcớđíchthựcnênbikịchtìnhyêucủanhàđạodiễnPaulBournetrướcsauchưaphanhphuiđượcsựthật!
69.NHẠCSƯHANDEL?
NhàsoạnnhạcvĩđạichâuÂu,GeorgeFridericHandelsinhnăm1685ởĐức,saunhậpquốctịchAnh.
Handelmộtđờisaymêâmnhạc,sángtácrấtnhiềutácphẩmbấthủđượcmọingườiyêuthích.TrongviệncakịchLuônĐôn,mỗikhibannhạctấulênnhạckhúc“Harilouya”củaHandel,khángiảkhôngngănnổihứngchí,họđềuđứngdậyháttheo…
CóthểthấynhạckhúccủaHandelđãthấmsâuvàolòngngười,chẳngtráchmànhạcsưvĩđạiBeethovenhếtlờikhengợiHandellàmộtngườivĩđạitrongchúngta.
Dángvẻđườnghoàng,thânthểkhỏemạnh,Handellạilàbậcthầyâmnhạc,tàinăngthiênphú,nêncórấtnhiềungườiđẹptheođuổi.
Nhưngbậcthầyâmnhạcnàylạiởvậysuốtđờikhônglấyvợ,cũngkhôngcómốitìnhnàovớiphụnữ.ĐólàđiềurấthiếmthấytronggiớinghệthuậtphươngTây.
Mọingười,đốivớiHandelđộcthânsuốtđờiđềukhôngsaohiểunổi.
CóngườinghingờHandellàloạingườiyêuthanhcao!(amourphatonique).Cáctruyệnkýviếtvềông,đềunóitớiviệcôngghéttiếpxúcvớiphụnữ.Đốivớiphụnữ,ôngkhôngcảmthấyhứngthú,tựahồcátínhcủaHandellàthế.
Handelthíchsựcôđộc,tínhnếtnóngnảycũnglàmộttrongnhữnglýdokhiếnquýbàkínhnểmàxalánh.
CácphụnữquenbiếtHandelđềucoiônglàngườicómáulạnh.Mộtlần,cómộtcôgáixinhđẹpFlorencetheođuổiHandelđếnVenisenhưngcuốicùngvẫnbịôngtatuyệtcự,nétránh!
Cómộtquanđiểmchorằng,Handelsuốtđờikhônglấyvợ,làvìôngchuyêntâmdốcsứcvàosựnghiệpâmnhạc.
Handellậpchí,muốnhiếnthânchoâmnhạc,cảđờiôngchỉchútâmvàoâmnhạc.Mỗikhicóhứngsángtác,làônglaovàolàmviệcvàingàyliềnlàsựthường.Ôngđammêsángtácmạnhmẽ,tìnhcảmphátracháybỏng,đềuhoàntoàndồnvàoâmnhạc.Ngoàiâmnhạcraphụnữdườngnhưkhôngcógìhết!
CóthểnóiđượcrằngHandelhiếncảđờichoâmnhạc,coinónhưvợconcũngkhôngphảilàquáđángvậy!Việcluậnbànthaobềngoài,cóthểtạmkếtluậnnhưvậy!
70.CÁICHẾTCỦATHIÊNTÀIÂMNHẠC?
“Âmnhạccủaôngsốngmãivớithờigian!”.
Mozartthậtxứngđángvớilờibìnhđó!
Ngày5tháng12năm1791,kỳtàiâmnhạcMozartmới35tuổi,đãsớmtừgiãcõiđời!
Đểtưởngnhớông,cứđếnngàynày,suốthaitrămnămsau,giớiâmnhạccácnơitrênthếgiớiđềuhợpnhaulàmlễtưởngniệmhươnghồncủaông.
Nhàsoạnnhạcvĩđạisớmđượcgọilà“thầnđồngâmnhạc”nàytrongtuổiđanglênđếnđỉnhcaodanhvọng,đãđộtnhiênlìađời!Khôngnghingờgìnữa,đâythậtlàmộtbikịchtolớntronglịchsửâmnhạc!
NguyênnhânnàokhiếnMozartrađiquásớmnhưvậy?Vấnđềnàyvẫncònámảnhngườiyêuâmnhạctrongbaothếhệ.
Cómộtthuyếtkhálạchorằng,Mozartbịbứcbáchđếnchết.Lýdoôngtừnglàmộtchiếnsĩchốnglạikẻđộctài,trongcakịch“Câysáoma”củaôngđãgâytổnhạichokẻthùchínhtrị,chonênchúngâmmưusáthạiông.
Quanđiểmđókhiếnngườitahếtsứcmơhồ,vìkhôngcóbằngchứngthuyếtphục.
Cũngcóngườivậndụnghìnhthứcnghệthuậtmôtảmộtnhânvật“nhưMozart”bịgiếtbởitaySaliery,nhàsoạnnhạccungđình.
Nhưnglậpluậnđó,tưliệulịchsửchưahềbànđến.Lạicónhiềungườichorằng,Mozartchếtvìbệnhtật,vàkhônghềcóliênquanvớicácnguyênnhânbênngoài.
Khisống,Mozartnghiệnthuốclá,rượu,sinhhoạtkhôngchútchừngmực,vợôngítchămsócông,lúcônghấphốihaimásưnglên,toànthâncogiật,tứchicũngcódạngphùthủng.Hiệntượngđóhoàntoàndobệnhtậtgâynên.
Nhưngbệnhnàogâyđếncáichếtcủaông?Cácýkiếnkhôngthốngnhấtcholắm.
Cóthuyếtnóiôngchếtvìbệnhphổi,cóthuyếtnóiôngchếtvìthậnquásuyyếu!Cũngcóngườinóilàkhiôngthửmáuvàrửaruộtkhôngcẩnthậnnênđãdẫntớicáichếtkia.Cũngcóngườinóilàviêmkhíquảnnghiêmtrọng,khiếnôngbịnghẹtthở.
Ngàynay,việctìmhiểunguyênnhânchếtđíchthựccủaMozartđãphainhạtdần,chỉlothưởngthứcsốtácphẩmbấthủ,đãsángtáctrongcuộiđờingắnngủicủaMozartlàmchúngtanhớmãikhôngquên!!
71.NHẠCSĨĐỘCTHÂN?
Ôngđượcgọilà“Vuacakhúc”FranzSchubertcũnggiốngnhưbậcthầyvĩđạiMozart,khimới31tuổiôngđãsớmlìabỏcuộcđời.
Schubertchưatừngômấpphụnữnhưngônglạimắc“bệnhkín”.Dođó,ngườitaxemchuyệnFranzSchubertsuốtđờisốngđộcthân,họkhônghiểucóđúngthếkhông?
ÔngcóchỗkhônggiốngvớiMozart,làSchubertkhôngchỉmộtlầnyêuđươngngườiđẹp.Ôngđãtừngđemngọnlửayêuđươngtronglòng,thổivàobảnnhạc“Mộngthanhxuân”đểdângchongườitìnhtrongkhiđangyêutha
thiết.Nhưngngọnlửatìnhấy,chưanungchảyđượctráitimcủacônàng.
Carolineestehasay,họctròcủaSchubertlàmộtthiếunữxinhđẹpgốcHunggari.Giữahọchỉcótìnhyêulãngmạn,lạikhôngcóhônnhânhạnhphúc.Vềtìnhyêu,Schubertchỉcókhaihoamàchưakếtquả!
Cóngườiđemcáchsốngđộcthâncủaôngbảolàvìôngnghèotúng!Schubertsinhsốngkhókhăn,thườngphảidựavàobạnbètiếptếcáiăncáimặc.Cakhúcôngsángtác,cókhichỉcóthểgắnggượngđổilấytiềnănmộtbữacơm.Vậymàsaukhiôngchết,cáccakhúccủaôngđềucóthểbánđượcmấyvạnđồngvàngtrởlên.
PhụnữyêuthathiếtSchubert,nhưngphầnlớnđềubịcảnhnghèotúngcủaSchubertlàmhọsợhãimàrútlui.Trongconmắtcủacácnàng,tìnhyêukhôngthểthaycơmănnướcuống,cũngkhôngthểđổilấyáomặc.Cáimàhônnhâncầnlàtiềnbạcvàcủacải.
CóngườichorằngSchubertsuốtđờikhônglấyvợ,bởitướngmạocủaôngkhôngcómộtđiểmnàolàmchongườitayêuthíchngoàitàiâmnhạc!Điềunàychưachắcđãđúng!
NgườiđồngthờigọiSchubertlà“câynấm”vìhìnhdungcủaôngđượcmôtảlàmũitẹt,trántóp,môidày,màythô,bụngtobèbè,ngóntaythô,đầumậpmặttròn.
Hìnhdạngnhưvậysaocóthểkhiếnngườiđẹpquímến?
Cũngcóngườichorằng,SchubertchịuảnhhưởngsâunặngcủaBeethoventrongnguyêntắcsốngđộcthân.
Hoặcgiảcóthểnói,Schuberttựbiếtkhôngđượcngườiđẹpyêuchiều,nênquyếttâmsốngnhưBeethoven,coiâmnhạclàvợ,suốtđờibầubạn!Quánhiềulýdogiảithíchvềông,cànglàmtakhóphânbiệtđâulàthựchư?!
72.CÁICHẾTCỦANỮDANHCA?
Tháng6năm1961vàomộtngàyhèoibức,nữdanhcaMỹLeberLourmanmặcquầntắmhởhang,nămấyđã67tuổi,mộtmìnhvàonhàđểxe,đóngchặtcửangồivàoxe,mởmáytrongđó…
NữdanhcaLeberhítkhóiđộctựtử…
Tintứctruyềnralàmdưluậnxônxao.NgôisaosángchóitrênsânkhấucanhạcMỹvàonhữngnăm1920,1930độtngộtrơirụngnhưmộtánhsaobăng!ĐólàsựthựcmànhữngfansùngbáinữcasĩLeberkhôngthểkhôngsửngsốt.
Mùaxuânnăm1929,casĩLeberđãbắtđầucótiếng,mớiđầu,yêumộtchàngviếtvăntrẻtuổi.CuộctìnhngắnngũikhôngđầytrămngàykhiếnLeberkhómàquênngay.Nànglạiquenvớimộtchàngnhàgiàu,haibênvừagặpnhauđãxiêulòng!Tìnhcảmngàymộtsâu!Khôngngờcómộtngườiđànôngphongnhã–namdiễnviênHollywoodSmithRevanandxenvàoyêuđiêncuồngcôcasĩLeber,chàngSmithbámnàngdainhưđỉađóivàhaingườibènxâytổuyênương.
Sautuầntrăngmậtkhônglâunày,LeberđãchánghétlốiyêuđiêncuồngcủachàngSmith.Rồigiữanămsautrongmộtlầngiađìnhtụhọp,Smithbịmộtkhẩusúnglụccủachàngcướpcòmàchết.
Sựviệccóđúngthếkhônghaycònlàbíẩnnàokhác?Cuộcđiềutrađãdiễnrathậttỉmỉ,nhưngkhôngcómộtchútđầumốigìlạ,nêncũngquađi…
Trongnhữngnămthángvềsau,nàngcasĩđatìnhđãdínhdấpvớibaongườiđànông,khôngsaokểxiết,tòanhàsangtrọngcủacônàngđãbiếnthànhnơiongbướmmặcsứcqualạidiễnratrậncườithâuđêm…
Cuộcsốngquandâmkéodài,khiếncasĩLebermuốntìmhươngvịmớilạ.Côtacùngvớinữthưkýriêngvànàngkýgiảxinhđẹpchơitròđồngtínhluyếnái.Đếnnămnămmươituổi,Lebercònthíchgiaoduvớithanhniênđẹptraikhỏemạnh.
Nămngoàisáumươi,nàngsốngvớimộtbợmnhậubụngdạhẹphòi,cửchỉthôlỗkhôngsaochịunổi,kếtthànhmộtđôivàocuộcđời.
Cuộcđờitìnháicủabàtronggiaiđoạncuốituộcdốcnhanhchóng.Cảđờinàngchỉchạytheodụcvọngchóngqua,nhữngngườithânyêuđềulầnlượcrađikhicònquátrẻtừngườitìnhđếnchồngchếtvìsúng,conyêuchếtvìlaoxexuốngvực…tấtcảđềulànỗiđaumàdịnhmệnhđếnchongườiđànbàđatìnhnày.
NữdanhcaLebertựtửhoặccóthểcôtacóđiềubíẩnkhôngthểnóira?Hoặcđơngiảnchỉlàchánsống.Vậyđâulàsựthật???
73.THẦNTƯỢNGĐIỆNẢNHVÀBỆNHAIDS?
Xuấtthântừtàixếxeca,LoyFitzgeraldlàmộtthanhniênkhôingô,dángvẻđườnghoàng…
KhiLoyFitzgerraldbướcvàongànhđiệnảnhởHollywood,vàsaukhiđổitênanhthànhtàitửdanhtiếngRockerHenderson,thìtronglòngbaongườimêđiệnảnh,cáitênRockernổilênhuyhoàngrựcrỡ!!
Khingôisaođiệnảnhvĩđại,đếnnăm59tuổi,đãlàmmưalàmgiótrênphimảnhthếgiớigầnbốnmươinămđộtnhiênquađờitạinhàriêngcủaông,ngườitronggiớikinhđôđiệnảnhHollywoodvàhàngtriệungườisùngbáiRockerHendersonkhôngaikhôngcảmthấyđaubuồntiếcnhớ!
Thầntượngđiệnảnhtronglòngsùngbái,độtnhiênbuôngtayrađi,đãtrởthànhvấnđềcôngchúngthờiđórấtquantâm!
CôruộtRockerHendersontỏravôcùngthươngcảmthanthở:“Đólàmồiphúquýhủydiệtnó,sựquyếnrũcủathếgiớiongbướmghêgớmquá!”
Rockerđúnglàmộtônghoàngtronglòngcácthiếunữsaymêđiệnảnh,đồngthờiôngtacũnglàmộtngườiđồngtínhluyếnáiđiêncuồng.
CôngtyđiệnảnhGlobeMỹnhằmduytrìhìnhtượngđẹpđẽcủahọvàlợiíchkinhtế,xuikhiếnBukharasớmkếthônvớicôFitzcủacôngtynày.
Trongcuộchônnhânbanămngắnngủi,dùcôFitzxinhđẹpmỹmiềuđãgiởđủmọimánhkhóe,thitriểntốiđasứcquyếnrũcủaphụnữ,nhưngđềukhônghấpdẫnnổiRockervìchàngđẹptraitàitửnàychẳnghềcóchúthứngthúnày…mànócònkhiếnđôivợchồngrơivàocảnhtuygầnmàxa.
VànaythìRockerHendersonđãmắcbệnhAIDS!TuycónềnkinhtếhiệnđạinhấtnướcMỹnhưngnóchỉcóthểkhiếnbệnhtìnhcủaRockertạmthờibịkhốngchế.NhưngRockernhưkẻchơivơigiữadòngsốngchết,đâmralạicàngliềulĩnhhànhlạc,truyhoanvớingườiđồngtínhluyếnáivàbắtđầuhútthuốclá,vàuốngrượumạnhdữdội…
TàitửtàidanhRockerHendersonkhôngnhữngkhôngmuốnkéodàisinhmệnhcủamìnhmàlaovàoconĐườngtựhủy.
Hoặccóthểđólàcáchlấymộtchết,giảinghìnnỗisầu.
74.BÊUXẤUHAYSỰTHỰC?
Đầunhữngnăm1990khiỦybanbìnhxétgiảithưởngOscarMỹlầnthứ63,namdiễnviênPhápDepardieulọtvàodanhsáchđềcửgiảinamdiễnviênxuấtsắcnhấttrongsốcácnướcnóitiếngPháp.
DepardieunhờcáchdiễnxuấtđặcsắccủaôngđãnhiềulầnđượchưởngvinhdựtronggiớiđiệnảnhphươngTây,naylạilọtvàodanhsáchđềcửcủagiảiOscarMỹlầnthứ63,vớitàitửDepardieumànói,đólàđiềurấtxứngđáng.
NgàytraogiảiđượccửhànhởkinhđôđiệnảnhHollywood,ngôisaonổinhấtnướcPhápnàylạivôcớvắngmặttrongbuổilễ.
Ngườimêđiệnảnhrấtlấylàmtiếc,khôngđượcnhìnthấyDepardieuđếnnhậngiải,đồngthờicũngtỏrakhóhiểulờigiảithíchcủaBantổchứcrằng:Depardieuvìbậnquayphimmàkhôngđếndựhộiđược!
CăncứvàongườiamhiểutìnhhìnhtiếtlộthìtàitửDepardieuvìtinđồnácýkiamàkhôngtiệnlộdiện.
TrướcđótạpchíTimesbênMỹtiếtlộ,Depardieusốngynhưvaiôngtađóngtrongphimđầutiên:“Tìmvui”kểchuyệnmộttênlưumanhtheođuổidụdỗphụnữ…
Trênbáo“NướcMỹngàynay”đăngmộtbàiphỏngvấn,vạchrarằngDepardieuđãtừnghiếpdâmphụnữlàhoàntoànchínhxác!!
PhụnữđốivớitintứccủabáochínướchọliêntiếpđòitàitửDepardieurútlạilờinóixấu,làmtổnhạichonữgiớivàcònđòibồithườngdanhdựchophụnữ!
Depardieuvẫncựclựcphủnhậnhànhvicưỡngdâmphụnữôngtuyênbốthẳngvớithếgiớirằng:“Tôisốngđànghoàngvớivợcon,tôiphảnđốinhữngkẽđộcmồm,loantintôilàkẻcưỡngdâm”.
PhầnđôngngườiPhápcoidưluậncủabáochí,điệnảnhMỹlàmộtâmmưutrongviệc“bìnhxétgiảithưởngOscar”họtỏrabấtmãnvớibáochíMỹ,đãpháhoạihìnhảnhthầntượngcủatàitửPháptronglòngngườimêđiệnảnh.
BạnthânnhấtcủaDepardieu,MartPylozenói,Depardieucoitinđồnvềtộitínhdụccủaôngtalàcóácýphóngđại,khôngnhữngkhinhbỉmàcònlấylàm“thíchthúvềcáchđưatinkhờkhạođó”.
NgườitacólýdotinrằnglờibạnthâncủaDepardieulàsựthật.ThếthìDepardieucóthíchtinđồnphóngđạihaylàôngkhinhthếngạovật,hoặcđúnglàcóviệcđó?Haylàbêntrongcòncóbíẩnnàokhác?
75.ĐƯỜNGCÙNGCỦAMỘTMINHTINHĐIỆNẢNH?
CôgáiJayneThurbergerxinhđẹpởmardheldon(nướcMỹ).Trongthờithơấu,Jaynekhátvọngtrởthànhmộtngôisaomànbạc.
Năm1956,nàngtốtnghiệptrunghọcvàotuổihoaniênmơnmởn,toátrasứcsốngmãnhliệt,Jaynedựavàotàikịchnghệthiênphúđãtrìnhdiễntrongmộtđoànkịch,biểuhiệntàinăngvàsứcquyếnrũcủacô.
TàihoaxuấtsắccủacôlọtvàomắtnhàđạodiễnkỳcựuởHollywood.TừđókhátvọngbướcvàogiớiđiệnảnhcủaJayne,cuốicùngđãđượctoạinguyện.
Cuộchônnhânđầutiêncủacôkhôngmấyhạnhphúc,chỉlàkhichàngthanhniênĐứcRomainGary,ngườiđànôngphongnhãlạivừalànhàvănvừalà
quanchứcngoạigiao,xuấthiệnbêncạnhminhtinhJaynemớichínmuồichomộttìnhyêuvĩđại,nồngnàn.
SaukhiJaynevàRomainGaryyêunhauthathiếtmấynămvàsinhđượcmộtbétraidễthương,họmớichínhthứckýhônthú.
Tháng8năm1970,JayneđẻnonmộtbégáivàhaingàysauđứabéđãchếtởGenève–ThụySĩ…
Theotinđồn,đứabékhôngthểđểsốngvìnólàđứaconthônggiangiữacôvớingườikhác.Lúcbấygiờminhtinhphủnhận“tinđồnvôcăncứ”đó,nóirằngcôkhôngquanhệvớithủlãnhđảngBáoĐen.
SauđódùrằngôngchồngRomainGaryđãnhiềulầncôngnhậncôgáiđólàmáumủcủaông,nhưngJaynelạinhìnnhậncôđãcómộtthờiyêumộtchàngtraingườiMêxicô.
Vềnghệthuật,JayneThurbergerđangởthờikỳhuyhoàng,côbịcuốnvàocơnxoáydânquyềncủaMỹ.Côtuyênbốủnghộphongtràobìnhđẳngcủangườidađen,vàcóquanhệchặtchẽvớiđảngBáoĐen.
CụcđiềutraliênbangMỹrấtghingờ…vềhànhvicủaJayne,họchorằng“nênđiềutrakỹnhưngphảithậntrọngđốivớiJayne,bởivìcôtacungcấptiềntàichođầuđảngBáoĐen”.
Mộthôm,Jayneláixerađườngvàuốngthuốcđộctựtửngaytrongxe.ĐiềuđókhiếnRomainGaryđaubuồnkhôngnguôi,lớntiếngrêuraolà:JaynebịcụcđiềutraFBIbứctử!
NgưòipháthiệnbêncạnhthithểJaynemộtmảnhgiấycôđểlạichoconvớinộidung:“Quênmẹđi,mẹkhôngcònchíkhísốngthêmmộtchútnàonữa”.
AibứcbáchJayneThurbergervàoconđườngcùng?Làhônnhân,tìnhyêuhaylàchínhtrị?
76.JOHNLENNONCÓBỊMƯUSÁT?
Năm1982nướcMỹcóchiếubộphim“CáichếtcủaJohnLennon”BộphimghilạichânthựccuộcđờinghệthuậthuyhoàngcủađạicasĩJohnLennon,ngôisaochóisángthếgiớiâmnhạc,đãbịgiếtmộtcáchkinhhoàng.
Tháng12năm1980làngàythếgiớichấnđộngvìtincủađạicasĩJohnLennon…ngôisaonhạcrockđượcgiớitrẻhiệnđạitônlàmthầntượngđãbịbắnchếtngaycửanhàanh!!
CáichếtcủaJohnLennonkhơidậysựđaubuồnvàsựphẫnnộcủamọingười.Ngườitavôcùngthắcmắcđốivớivụánmạngnày,cốtìmxemailàthủphạmhạsátthầntượngcủahọ?
TuầnbáoTimesMỹđăngbàingaysaukhixảyrasựviệc–đãchorằng:“Vụámsátcóchủmưulàmngườitakhôngsaolýgiảinổi”.
Bàibáođóphântích,hungthủsáthạiJohnLennonlàMartChopman,mộtthanhniên23tuổisốngởHawaii.Trướckhiratay,yđãđếngầnnhàJohnLennon,rìnhxemgiờgiấcsinhhoạtcủaJohnLennon.
BàibáochưanóirõđộngcơsáthạiJohnLennoncủahungthủ,cũngkhôngbànxemycóbịngườiđứngsausaikhiếnhaykhông.
Cóngườisuyđoánhungthủcóthểlàngườimắcbệnhhyteric–mêcuồngnóthườngdẫnhọđếnhànhđộngquákích,ghêgớm!
Mộtsốnhânvậttiếngtămtronggiớiâmnhạc,chorằngJohnLennonchếtbởicuộctranhchấpgiữacáchệpháiâmnhạccũ–mới.
JohnLennonsẵntài,dùngđiệurockcósứcmạnhlàmrungchuyểnđịavịcủađànanhtrongnềnâmnhạctruyềnthống,cốvượtthoátkhỏisựtróibuộcsứcsốngcủatuổitrẻhiệnđại.
Mộtsốđànanhkhăngkhăngbảovệâmnhạctruyềnthống,họkhôngthểnàochịunổitiếttấuphóngtúng,ngạonghễ,tráivớikhuônphépcũcủaJohnLennon.GiếtchếtJohnLennoncóthểlàsựlựachọnchẳngđặngđừngcủađámngườiấy!
CũngcóngườinghirằngvìJohnLennonkhôngchịutặngchữkýcho“aiđó”sùngbáinênhọtứcgiậngiếthại.Ngượclại,trongtúicủahungthủcòncósổlưuniệmmàlúctrướcJohnLennonđãkýtặng.Chonênthuyếtnàykhókhiếnngườitatintưởng.
77.“MẶTTRỜICỦATÔI”?
“Saucơnmưa,trờilạisáng”khôngkhímátmẻ,tinhthầnvuitươi,ôi!Mặttrờitươiđẹp,rựcrỡcủatôi…”
BàidâncaÝmangđề“Mặttrờicủatôi”donhạcsĩnổitiếngÝ–Cappuasángtác,trảiquatrămnămlịchsử,đếnnayvẫnđượcngườitađuahát.Bàicanày,trongthếvậnhộiHelsinskinăm1952tạmthờiđượcthaychoquốccaÝmàtấulên,toànthểkhánđàivỗtaynhưsấm,đồngthanhhátvang.Điềuđóchứngtỏcakhúc“Mặttrờicủatôi”đượcphổbiếnkhắpthếgiới!
Vậy“Mặttrời”trong“Mặttrờicủatôi”làchỉngườinào?
Cóngườichorằng,mặttrờiđólàgươngmặtxinhtươi,ngườiyêuchungtìnhcủanhạcsĩCappua.
Ngườitôiyêu,mặttươinhưnắnghồng,vừahuyhoàngvừadiễmlệ.Nụcườitìnhnồngấmánhdương,vừanồngnànvừasaymê.Tìnhyêulànắnghồnglàmấmápcontim,tìnhyêulàsinhkhíbơmthêmsứcsống.Mặttrờisưởiấmtrái,mặttrờilàmốitìnhthắmthiếtsaymê,mặttrờiấmlòngchàngtrai,đóthậtlàcônàngchungtìnhcủachàng.
Cũngcóngườinói“Mặttrờicủatôi”củaCappuasángtáctừchuyệntìnhlưutruyềntrongdângian.
Chuyệnđókểrằng:Ngàyxưacóhaianhemnhànọkia,vìcùngyêusayđắmmộtcôgáinênphảichialìa.Ngườianhkhôngthểtranhgiànhvớingườiem,âmthầmbỏlàngrađi,phiêubạtthahương.Ngườiemcảmđộngvìlònganhcaocảnêncoianhvàngườitìnhcùnglàmặttrờitronglòngmình,đểca,đểhát,đểvui,đểbuồn…
Cappuasángtác“Mặttrờicủatôi”,“Mặttrời”,trongđómuốnchỉngườinào,mọingườikhôngcầntranhcãi,vìhọcólờigiảichomình.Nhưngcómộtđiểmchung,đólàthầntượngđẹpnhấttronglòngmỗingười,là“Mặttrờicủatôi”ánhsángrựcrỡcủatôi…
78.NHẠCSĨLASSUS?
Năm1532OrlandodeLassusởMonsBỉ.Thờinhỏđãvàobanhợpca,hátlễtronggiáoĐườngquêhương.Lassuscógiọngcathiênphú,sứctruyềncảmmạnhmẽ,đượcmộtnhàquítộcquýmếnđưacậusangÝđịnhcư.
Năm21tuổi,LassustrởthànhgiọngcachínhtrongbanhátgiáoĐườngSaitJohn–RatlanởLaMã.Tàinăngâmnhạccủaôngngàycànglộrõ.Mộtnăm
sauôngchorabảnđầutiênlàbài“ThánhcaAntwerp”,trongtuyểntậpmườibảybàithánhca.
Sauđókhônglâu,LassuslàmquenvớicôngtướcAlbert,rồiđượctiếndầnvàocungđìnhMunich,sánhvaicùnglớpquýtộcthượnglưu.Khôngchỉtiếngtămnghệthuậtcủaôngnổilênnhưcồnmàcòncướimộttiểuthưcànhvànglángọc.ThờikỳnàyLassuscóthểgọilànghệthuậtđãpháthuyrựcrỡcuộcsốngthỏalòngđắcý.
NhạcsĩLassussinhởBỉ,họcởÝ,sángtácởĐức.TácphẩmcủaôngvừacóphongvịđồngquêởÝvừađượmphongcáchcungđìnhởĐức.ÔngđemcácphongcáchâmnhạcthờiPhụchưnghòavớinhau,biếnnóthànhmộtphongcáchnghệthuậtvượtthờigian,độcnhấtvônhị!
Bởivậy,ngườitađánhgiáLassuslànhàsoạnnhạclãngmạn,vượtthờigian!!
Nhưngcũngcóngườingượclạiquanđiểmhoàntoànkhác!!
NhạcgiaLassusđểlạichongườiđờisau12000bàica,100bàicatụngĐứcMẹHằngcứugiúp,52bàihátlễMisa.
Tácphẩmcủaôngđậmmàusắctôngiáonổibậctưtưởngbảothủtrongsángtáctácphẩmcủaông.
Dùôngđãtừngchudukhắpthếgiới,dùôngnổidanhmộtthờiởchâuÂu,nhưngôngvẫngiữnétmộcmạcnhàquê,trongmộtconngườinổitiếngnhưvậy!
DùngườitanhìnLassusthếnào,ôngbảothủcũngđược,lãngmạncũngđược!ĐiềukhiếnngườitakhóhiểunhấtlàLassus,mộtđờiđắcý,nhưngvàonhữngnămcuốiđời,ônglạimắcchứngcuồngdại,nêncómuốnbảothủ,cómuốnlãngmạn…cũngchẳngđượcnhưýnữa!
79.HAITHIÊNTÀIMỘTTHỜIĐẠI?
Khoảngđầuthếkỷ16thờiphụchưngởÝ,hoạsĩbậcthầyvĩđạirấtđượccangợilàMichelangelođãđiêukhắcmộtphotượnggọilà“Moise”.Photượngấymangnghệthuậtđặcsắc,trởthànhbấthủcómộttrênđời!!
Mấytrămnămnay,ngườitanhậnratừkhuônmặttrànđầytrítuệvàcươngnghịcủa“Moise”,đồngthờilạivừabiểulộsựyêughétlẫnlộnkhiếnngườitalĩnhhộiđượcsựsứcquyếnrũlớnlaomànghệthuậtmanglạichohọ!VìsaohọasĩMichelangelolạicóđượctácphẩmhoànmỹnhưthế?Hìnhmẫuđểtạctượng“Moise”làai?Đólàđiềungườiđờisauhếtsứcquantâm.
TheomộthọcgiảLiênXô(cũ)saunhiềunămchuyêntâmnghiêncứu,ôngđãmạnhdạngbàytỏ:HìnhmẫucủaMoiselànhàdanhhọathiêntàiLeonardodaVinci!
MichelangelovàDaVinciqualạivớinhaurấtthânmật,họtừngcóthờigiandàisốngởcùngmộtđịaphương,“Moise”hoànthànhtrongthờikỳđó.MichelangelorấtngưỡngmộkhuônmặtcủaDaVinci,vàlạicàngyêumếnkhíchất,phongđộcaocảcủaDaVinci.ThihàoGoethetừngcangợi:“LeonardodaVincilàbậcthangcủanhânloại”.
Photượng“Moise”khôngchỉcódungmạođẹpđẽoainghimàngaycảdángvẻcũngrấtgiốngDaVinci.BởivậycóngườitinrằngMichelangelođãlấythiêntàiDaVincilàmngườimẫuđểtạctượng“Moise”.
Mộtsốhọcgiảlạichorằng,mẫungườicủa“Moise”chínhlàbảnthânnhàdanhhọaMichelangelo.VàihọcgiảTrungQuốccũngtheoquanđiểmnày.
TácphẩmcủaMichelangelokhôngcáinàophảnánhsâusắcnỗilòngcủachínhmình.TừđómàsuyraMichelangelođãdùngtựthânđểbiểuhiệntâmlinh.
Cóthểnóirằng“Moise”đượcMichelangelosángtác,làtổnghợptấtcảnhữngtínhchấttốtđẹptheotâmýtácgiả.
Chúngtacónênchorằngnhưvậylàthoảđángchăng?
80.“HOÀNGGIARICHATDIV”?
FranciscoGoya,làbậcthầyvĩđạicủanềnhộihọaTâyBanNhavàocuốithếkỷ19đượccảthếgiớitrầmtrồ,cangợi!
TranhcủaGoyacónộidungsâusắc,kỹthuậtvữngvàng,xứngđánglàbáuvậtnghệthuậttrênthếgiới.
QuốcvươngTâyBanNhaRichardIVlàngườiưađượcnịnhnọttônthờ.Khiôngtanhìnthấybứctranh“HoànggiaRichard4”,thìônghếtsứccaohứng,lậptứcbantặngchohọasĩFranciscoGoyadanhhiệu“họasưbậcnhấtcungđình”.
Ánhsángtươitắnhàihoà,bốcụcđanxenhợplý,phụctranglồngánhtônnhaulên,dángvẻmỗingườiđềucóthầntháiriêng,nổibậchếtvẻsangtrọngđườnghoàng,châungọclấplánh.BứchọakiệttácnàyđượcRichardIVvuithích,đểlạichongườiđờisaumộtcâuchuyện,kểmãikhôngcùng!!
Họcgiảliênxô(cũ)Arbatovchorằng,tácphẩm“GiađìnhRichardIV”làFranciscoGoyađemsựdũngcảmmàthờiđóchỉmìnhôngdámvạchrõcănbệnhthốinátcủaxãhội.
NhàsửhọcnghệthuậtMỹ,anhemThomastrongcuốn“Truyệnvềcácdanhhọa”đãnóithẳng“HoànggiaRichardIVlàmộtbứctranhvềmộthoànggiasuyđồi”.
Nhànghệthuậtchỉra“tiếngnóithầmkíntrongtranh”củahọasĩGoya.HoàngđếRichardIVvàgiađìnhlạikhônghaybiếtchútgì?Ngaycảnhữnghọasĩđồngnghiệp,tuyghenghétGoyađượcvinhdựbướclênđịavị“họasưbậcnhấtcungđình”,đốivới“tiếngnóiđó”cũngkhôngnghethấumàchỉbấtbìnhhậmhực!Nếu“trongcungđìnhlúcbấygiờcóaipháthiệnrabứctranhẩndấuthôngđiệpthầmkín”nhưâmthanhcủadâyđàn,thìerằngGoyasẽđượcnếmmùingọnlửathiêusốngcuộcđời!
HọasĩGoyathựcracódũngkhíđảkíchvàobậcvuachúachítônhaykhông?GoyavớihoànggiaRichardIVcómâuthuẫnsâusắcnàokhông?Vậymàconmắtngườiđờikhôngnhìnra“HoànggiaRichardIV”nóilênđiềubấtkínhvớihoànggia?Họcàngkhóxácđịnhtácphẩmbaohàmýnghĩachâmbiếmsâuxa,khôngdễpháthiện…
ChắcchỉcóbảnthânGoyamớithâmhiểuđíchthựccủaviệcsángtáctranhnày,nhưngtrướcsau,ôngcũngkhônghềhémôinửalời?!
81.“NỤCƯỜINÀNGMONALISA”
Bạnchắcđãcólầnxembức“MonaLisa”củaLeonardodaVinci,tronglòngbạnvĩnhviễnnghinhớnụcườibíẩncủanàngMonaLisa.
MộtbứcchândungsơndầuthầnkỳquabàntaycủanhàđạidanhhọadaVincivẽđãkhiếnnhữngngườiyêumếnhộihọathếgiớiđềungưỡngmộ.
MonaLisalàmộtphụnữnhàgiàu,sắcđẹpkiềumỹtrờichođãquyếnrũbaongười.LúcdaVincimờiMonaLisalàmmẫuđểvẽtranh,đúngvàolúccongáibébỏngcủanàngkhôngmaychếtyểu,nhàdanhhọađãtìmđủcáchmờichođượcMonaLisaratrướckhungvảicủaông,giữasựlobuồn,sầukhổ,hiệnramộtthoángnétcườiMonacườirấttựnhiên,cườirấtngọtngào,lạirấtmêngười…
HọasĩLeonardodaVincichộpđượccáikhỏanhkhắcthoángquatinhtếấy,nênđãđịnhhìnhnụcườibíẩncủaMonatrênkhungtranhvẽ,biếnkhỏanhkhắctrởthànhvĩnhhằng…
NụcườibíẩncủaMonaLisatrongconmắtcủahọasĩchuyênnghiệplàsựđatìnhsâuxa,vẻkiềumỹvôvàncủanétcười!
Đốivớinụcười“MonaLisa”mỗingườiđềucócáchnhìnriêng.Cóngườitừđó,lĩnhhộiđượcnàngthoángbuồn,sựđaukhổvẫnlộranétvui,cóngườitừđócóthểhộinhậpđượcmộtnàngLisatựnhiên,điềmtĩnhhiệnravẻquyếnrũkỳdiệu!
Ngườiyêuthích“MonaLisa”trênthếgiới,cóthểnóilàaivậy.NgườitathánphụctrướcnghệthuậtsiêuđẳngcủahọasĩdaVincimàđồngthờicũngbịsứcquyếnrũcủaMonaLisalàmchosaysưa,ngâyngất!
Nhờđâuhọasĩkỳtàiđãtạoranụcườibíẩncủa“MonaLisa”?Nụcườicủanàngchứađựngýnghĩagì?Việcđóhãynhườngchocácchuyêngiamỹthuậtthămdòtìmhiểu,chúngtachỉcầnghinhớnụcườivĩnhhằng,bíẩnđócủaLisamàthôi.
82.MAJALÀAI?
BậcthầyhộihọaởTâyBanNhalàhọasĩGoyaôngvẽhaitácphẩmđểđời,mộtbứclà“Majamặcáo”,bứckialà“Majakhỏathân”.
HaibứctranhcủaGoyaxứngđánglàhaibônghoalàitrongkhobáunghệthuậtthếgiới,nàngMajadướingọnbútcủaông,dùmặcáohaykhỏathânđềuđượcngườiđờisauthánphục.
“Maja”bấthủđólàai?Quảthậtcóhaichuyệnkhiếnngườitathúvị.
Chuyệnthứnhấtkểvề:tểtướngTâyBanNhaGodoymờihọasĩGoyavẽmộtbứctranhtoànthâncôáithiếpcủaông.Goyahếtsứckinhngạctrướcthânthểtuyệtđẹpcủangườiáithiếpnày,dođóđãvẽmộtbứctranhhoàntoànkhỏathân.Godoynghebiếtviệcnày,cảmthấybịGoyakhinhnhờn,bènđitìmGoyatínhnợ.Lúcsauôngtađộtnhiênsấnvàophòngvẽcủahọasĩthìchỉthấybức“Majamặcáo”,thìraGoyanghephongthanhđãtứctốcvẽthêmbứcnày,mớithoátnạn!!
Chuyệnthứhai:BạncủaGoya,mộtđạiphúthươngTâyBanNhanổitiếng,mờiGoyahọahìnhvợôngta.Goyathấyvợôngphúthươngtươitắn,mỹlệvôcùng,liềnthuyếtphụcđểôngvẽchonàngmộtbứckhỏathân.Khônglâu,việcnàytiếtlộ,phúôngtrongcơntứcgiận,muốntìmGoyaquyếtđấu.NhưngkhiôngtaxôngvàophòngvẽcủaGoyathìhóarađólàbứcvẽphunhâncủaôngmặcquầnáohoalệ,khiếnphúthươngkhựnglạivìngạingùng.Sauđó,theongườiamhiểutìnhhìnhthìGoyachủývẽmộtbứcmặcáovàmộtbứckhỏathân,lấycáiđóđểphòngbị,tránhsựrắcrối.
Cũngcónhiềungườichorằng,“Maja”dướinétcọcủaGoya,nguyênđólàngườitìnhtrướcđâycủaGoya,nữcôngtướcphunhânAlba.Bởinghilễvàđiềukiệnxãhộithờiđóthìkhôngsaocóthểcóngườiphụnữnàochongườilạvẽhọkhỏathân.
Sựsuyđoánvềmẫuhọa“Maja”đãđẻracáccâuchuyệnsinhđộngđầysắcthái,từđóphảichăngchúngtacóthểnhậnra,GoyachorằngbaocáiđẹpcủapháinữđềutậptrungvàocảđườngnétthiênnhiênnhưthihàoNguyễn
DuđãtảnàngKiều.
Rõràngtrongngọctrắngngà,Dàydàysẵnđúcmộttoàthiênnhiên!
VànhưvậytưtưởngĐôngTâyđềugặpnhautrước“cáiđẹp”!
83.“NÀNGKIỀUNỮFORNARINA”?
HọasĩđạigiaRapphaeldượcbaongườisùngbái,năm37tuổi,ôngđộtngộtquađời.Cáichếtcủaônglàmchonhữngngườiáimộôngđềuchoángváng,chẳngkhácnàobịmộtđònnặng!!
Trongcơnbuồnbã,ngườitađemviệcRapphaelchếttrẻ,quytộichosựrũrê,cámdỗcủangườitìnhRapphaellàFornarina.
Tráchmócthìcứtráchmóc!KhiRapphaelmấthơn70năm,mộtbứcchândungtênlà“LaFornarina”lầnđầutiênxuấthiệntrênđời.QuamộtthờigianngườitabỗngnẩysinhthiệncảmđốivớitìnhnhâncủaRapphael.Rồisauđóvàitrămnămbứctranhđóvẫnđượcquýbáokhenngợihếtlời!!
Nhưnggầnđâycómộtsốngườiđộtnhiênđặtvấnđề:“LaFornarina”cóphảitranhthậthaykhông?ChuyêngiagiámđịnhnổitiếngÝ,giáosưCherinithẳngthắngbảorằngbức“LaFornarina”làđồgiả,cóthểlàsaukhiRapphaelmấtchừnghai,bamươinămđãcóngườikhácnghĩcáchvẽra…
Cheriniđưaranhiềuđiểmvềcáchnhìncủaông.Đầutiên,ôngpháthiện
chiếcvòngởcổtayngườitrongtranhcókhắcchữRapphael.ÔngvạchrarằngkẻngụytạocốýviếtghéptênRapphaeltrênđóđể“lấygiảlàmthật”,nhưngmuốnkhéolạihoávụng.Hơnnữa,tìnhnhâncủaRapphael,conôngchủlòbánhmìlàmộtthiếunữdịudàng,xinhđẹpthếmàcôgáitrongtranhthìcóconmắtphóngđãng,khinhbạc,khuônmặtthiếucáihậu,cáiđósovớitướngmạocủanàngFornarinacáchnhaurấtxa!Rõràng“họasĩngụy”khôngquenbiếtcongáiôngchủlòbánhmì!
Việnnghiêncứu,hộihọaFlorenceđịnhsẽmởcuộcgiámđịnh“bứctranhrắcrối”này,tuyênbốđãtìmđượcvântaytrêntácphẩmchínhlàcủahọasĩRapphael!!Xemra“LaFornarina”cóđúnglàtranhgiảhaykhông,phảichờgiámđịnhvântay,cuốicùngmớichorakếtluận!?
Trảiquavàitrămnămsaungườitacóthểđoánđịnhthậtgiảnhưvậy?Cóđúngthếkhông,hoặcgiảcóthếlựcvàobêntrong,ngầmláiluôncảkếtquảgiámđịnh.
CónhiềuhọcgiảkhôngthèmđểýđếnluậnđiểmcủagiáosưCherini,bởicácyếutốôngnêurađềuxuấtpháttừsuyđoánchủquanvàkhôngcócăncứđểchứngthực.
Cònnhưviệcgiámđịnhvântay,vẫnchỉnằmtrong“kếhoạchkhôngtưởng”!
84.BỨC“TINMỪNG”THẬTHAYGIẢ?
ĐerckPaozilàhọasĩHòaLannổitiếngkhắpchâuÂuvàothếkỷ15.Toàn
bộtácphẩmcảđờiôngsángtác,saukhiôngmất,đãtrởthànhbáuvậtcủanhữngnhàsưutầm,rấtđượccáctaysưutậpdanhhọađuanhauchiếmhữu!!Năm1872,ởMiLan(Ý)tổchứcmộtcuộctriểnlãmdanhhọa,khángiảmaymắnđượcxemnhữngtácphẩmnổitiếngcủaPaozinhư“TinmừngPhụcSinh”,“Antáng”v.v…
Từđóvềsau,quamộtthếkỷ,tácphẩmcủaPaozilạikhôngthấyxuấthiệnởcácphòngtriểnlãm(cảcônglẫntư).
Năm1986,nhàsưutầmdanhhọaMỹ,Gansmởhàngbánđấugiá,mộtbứctranhsơndầucủaPaozibức“Tinmừng”.Mộtthờigian,đượcngườitabàntánxônxaoxemdanhtácđócủaPaozicóphảitranhgiảhaykhông?!
Taswaca,ngườicóuytíntronggiớihộihọachorằngbức“Tinmừng”trongtayGansđãbịngườitamôphỏngtheobútphápcủaPaozi!
Taswacanói,ôngđãtừngthấymộtthợvẽÝ,vẽhainhânvậttrong“Tinmừng”.Trongđómộtngườilàthiênsứ,mộtlàĐứcmẹMaria.
Căncứvàocuộcđiềutrachínhthứcthìthợvẽđósởtrườngvềphụchồitranhcổ.Ôngtađãcócơhộixemtậnmắtbứchọanày.Nếuthế,ôngtacóđiềukiệnvẽgiảkháthuậnlợi!
HànhvicủaViện“Gaiti”chắchẳnlàmộtsựkhiêuchiếnđốivớichuyêngianhưTaswaca.OângtatứctốcbaysangMỹ,hònglấylạithểdiệnchomình!!
TrongphònghóanghiệmcủaViệnbảotàng“Gaiti”đãmởracuộcgiámđịnhkhoahọcđểbiệnminhchosựthật–giảcủa“Tinmừng”.
Kếtquảkiểmnghiệm,đãnhậnđịnhbứcđólàtranhthật100%củaPaozivẽđểrútrakếtluậnkểtrên!!
NhómTaswacavẫntỏrathắcmắcđốivớikếtluậnsaukhigiámđịnh.Họchorằngchỉsosánhhaitácphẩmcủamộttácgiảmàhạlờiquyếtđoánlàkhôngchuẩnxác!!Nhấtlàtrongkiểmnghiệmhóachấtrõràngđãpháthiệncómàudầuởmấychỗ,làcáimàvàothờicủaPaozichưatừngchếtạo!
“Tinmừng”làtranhthậthaygiả,trongcuộcđôico,đấukhẩucủađôibên,trướcsauchưacólờiphánquyếtcuốicùng!
85.TƯỢNGCỔHYLẠP?
VềnghệthuậttạctượngHyLạp,ngườitapháthiệnmộtvấnđềrấtlýthúlà:điêukhắccổHyLạpđềuxuấthiệndướihìnhthứckhỏathân.
TượngVenuscụttay,làmẫutượngcủacáitốtđẹptronglòngngườiđời.Nghệsĩvànhândâncũngvậy,đềuhiểuđượccáiđẹpsứtmẻ.Nhưngnếuđókhôngphảilàmộtphotượngkhỏathânmỹlệthìngườitacóthíchthúcáiđẹpsứcmẻcủanóhaykhông?TượngHyLạpcổ,tạisaođềuxuấthiệntronghìnhthứckhỏathân?
HọasĩđạidanhRodinđánhgiáloạitượngnàynhưsau:
NgườiHyLạpcóquanniệmđặcthùvềcáiđẹp.Trongconmắthọ,thìnhânvậtlýtưởngkhôngphảilàphầntâmlinhsángsuốtmàlàsựphátdụctốttheotỷlệcânđối,thânthểkhỏemạnh,vậnđộngdẻodaitrongcácmônthểthao,võthuậtmàđiểnhìnhlàhìnhtượngkhỏathân.
ChínhvìngườicổHyLạpthườngtônsùngvẻđẹpthânthểđó,chonên,khinamnữthanhniênkhỏathânphôdiễnsứckhỏevớinhautrênđấutrườngthìdânchúng,khángìkhônghểcóchútcảmgiáchổthẹnxenvào,họchỉnghĩđếnsứcsốngdângtrào,thểhiệnsựhàihòagiữaconngườivàtựnhiên!!
TượngkhỏathânHyLạpcổthểhiệncáiđẹpmộtcáchvôtưtrướcmọingườivàcáiđẹpsángtạocủathânthểconngười.VănhoáĐôngTâyđốivớiđiều“Thiện–Mỹ”đềuvuivẻtiếpnhận,lýluậnxưanayđãphânđịnhđầyđủrõràng!ĐặtbiệtởbộphậnOlympicquốctế.
Thờigiangầnđây,nhiềuhọcgiảTrungQuốcmạnhdạnđềraquanđiểmchorằngđiêukhắcHyLạpcổ,khôngbắtnguồntừphongtụckhỏathân,cũngkhôngriêngtônsùngcáiđẹpthânthể,tựnhiên–màlàsảnphẩmcủaphongtràokhoáilạcchủnghĩatrongnềnvănhoáphươngTây.Vấnđềchínhvẫnlàmộtthứ“môtảtínhquahình”.
Dùnóithếnàochăngnữa,thìtượngkhỏathânởHyLạpcổvẫnlànhữnghònngọctrongkhotàngnghệthuậtthếgiới,cònnhưbànrộngravềlịchsử,xãhội,vềsựhìnhthànhcủanó,tanêndànhriêngchocácchuyêngiacóthờigiantìmhiểu.
86.“AJAX”NGƯỜIHÙNGHYLẠP?
Vàođầuthậpniên1970,bãitắmLetchMalinaởgầnvùngĐịaTrungHải(nướcÝ)môtngườitắmbiểnkhilặnsâuxuống,đãđụngvàomộttượngđồng,khitượngđóđượcvớtlên,ngườitamớipháthiệnrằngđólàmộtphotượnglạ.Cácchuyêngiagiámđịnhphotượng,chonólàtượngHyLạpcổ,nhânvậtđượcđiêukhắclàvịanhhùngHyLạptênlà“Ajax”đúckhoảngthếkỷthứ5trướccôngnguyên!
“Ajax”ngủsaydướiđáybiểnnướcÝtrên2400năm,ngàynayphotượngnghệthuậtđóđượccoitrọngvàcanhgácrấtnghiêmmật!
Cónhàsửhọcbànrằng“Ajax”trênđườngđitừHyLạpđếnLaMã,vìthuyềngặpnạnmàyênnghỉdướiđó.NhưngvậtbáunàyhẳnlàngườiLaMãchởvề,hayngườiHyLạpđemtặngthìkhôngthểbiếtđược!
Căncứvàosửliệughichép,từgiữathếkỷthứnhấttrướccôngnguyênthìHyLạpđãởdướisựthốngtrịcủađếquốcLaMã.KỹthuậtđiêukhắccủaHyLạpthờiđópháttriểnrấtrựcrỡđãxuấthiệncácbậcthầynghệthuậtđiêukhắcnhưPhidias,Milon…
Trảiquataycácchuyêngiakhảosáttượngđồng“Ajax”trôngrấtgiốngphotượnglàmtừtaynhàđiêukhắcPhidias.Bấtluậntừcáchbốcụchaythủpháptạohình,đềurấtgiốngcáctácphẩmkháccủabậcthầyPhidias.NhưngđiềucầnbànlàtácphẩmcủaPhidiaschưacómộtbứcnàolàthật100%.Đưacáctácphẩmmôphỏngrađểsosánh,cóđángtincậykhông?Điềunàycầnphảisuyxétthậntrọng.
Dùchovềhìnhthức“Ajax”giốngvớithủphápsángtáccảPhidiasnhưngphongcáchnghệthuậtlạikhônghoàntoàntươngxứng!TrongnhữngtácphẩmcủaPhidiasmàngườitabiếtrõ,phầnnhiềuchạytheovẻđẹphoalệbênngoài,trongkhi“Ajax”ởđâylạicổkínhtrangnhã…
Vậy“Ajax”cóvôtìnhbịgiôngbãonhậnchìmhaylàbịcướpbiểnđánhúp?Chotớinaykhôngaicóthểđoánđịnh!Thếthì,ngườiphảichăngcócủabáunghệthuậtnàokháccùngchịuchungsốphậntrongtainạnđó?!
87.KIẾNTRÚCVÒM?
Kiếntrúckếtcấuvòmđãđưanghệthuậtnàylênmộtđỉnhcaomới.
Cáiđẹpcủakiếntrúcvòmlàsựchốngđỡmạnhmẽ,lạicónétvẽuốnlượntôvẽcủađồhọa.Trongvòngkếthợpvớisựkhoatrươngnghệthuật,nhưngkhôngmấtsựnghiêmcẩnvềkhoahọc,kỹthuật…
NếubạnđượcthấycầuđávòmởTriệuChâuxâydựngtừđờiTùy,chắcbạnsẽthánphụcnghệthuậtbắccầunhưvậy!
Bạncóbiếtkiếntrúcvòmxuấthiệntừthờinàokhông?
KiếnTrúcHyLạpcổmàngườitabiếtrõ,cóthểnóilàthànhtựuhếtsứchuyhoàng.KỹthuậtcuốnmáivòmcủangườiLaMãcũngđãlêntớiđỉnhcao.Vàothếkỷthứnhấttrướccôngnguyên,miếumạocủangườiLaMãxâydựngkhẩuđộvòmcóđườngkínhđếnhơn40mét,kiệttácấykhiếnngườiđờikinhngạcvàthánphục.
Nhưngkỹthuậtcuốnvòmkhôngthểcóaiđủsứcthựchiệnmộtmìnhvìkhôngthấybấtkỳghichépbằngvăntựnào!Hoặccóthểthànhtựucủatậpthểcôngtrìnhsưquanhiềuđời.
Căncứvàokhảochứngcủacácnhàsửhọc,thếkỷthuậtcuốnvòmdocácnướccổtheovănminhphươngĐôngtruyềnvàoHyLạpcổ,sauđótruyềnsangLaMã.
VănminhcổđạiTrungQuốccólịchsửtừlâuđờinênmáivòmởthờiLưỡngHánđãcóthànhtíchcaođộ.NócvòmnhàmồTâyHán,vàmáivòmĐôngHán,vàothờibấygiờ,khôngnướcnàotrênthếgiới,cóthểsánhbằng.ĐếnkhikiếntrúcchâuÂuđạttớimứcnàythìđãlàviệcmấytrămnămsau…
Nếudựatheotìnhhìnhkháchquanmàphântích,thìhìnhtháibanđầucủakiếntrúcvòmlàvàotrướcthờiHán.Căncứchínhlà,kiếntrúcvòmđờiHánđãthànhquymô,lạihếtsứchoànmỹ.
CóngườichorằngvàothờiTiênTần,đãxuấthiệnkiếntrúcởTrungQuốc.
Nhưngluậnđiểmnày,cũngkhôngcósửliệuchứngthực.BởivậythờikỳxuấthiệnkiếntrúcvòmcổnhấtTrungQuốccònđangtìmhiểu…Chưathểnóikiểuvòmrađờiởđâuvàothờikỳnào!…
88.“THẦNMẶTTRỜI”RHODES?
VềphíaĐôngởvùngĐịaTrungHải,cómộtđảonhỏtênlàRhodes.Trênmảnhđấtnhỏxíuấy,lạidựngsừngsữnghơntrămtượng“ThầnMặtTrời”.NếuhỏiởđâutônsùngMặtTrờinhất,thìđầutiênphảikểlàdâncưtrênđảoRhodes.DâncưởđâycoiThầnMặtTrờilàthầnbảohộđảoRhodes.
HơnbatrămnămtrướccôngnguyênđãxảyramộtcuộcchiếntranhtànkhốckhiếndântrênđảoRhodesbịgiàyxéo.NhândântrênđảonhờsựgiúpsứccủaAiCập,đãđánhbạicuộcxâmlăngcủaMacédoine.Đểchúcmừngthắnglợinày,cácnhàđiêukhắctrênđảoRhodesđãtrảiqua12nămdùngđồngthauđúcmộtphotượngThầnMặtTrờiHelieskhổnglồ,tênlàColossus.
Nửathếkỷsau,tượngđồngấytừngđượcngườiđờisaugọilàkỳquanthứnămtrênthếgiới,saunóbịđổsậptrongmộtcơnđộngđất.
TượngThầnMặtTrờiđổxuốngchângãytaycụt,nằmgụcdướiđấtsuốtnghìnnăm.Giữathếkỷthứbảysaucôngnguyên,ngườiẢRậpchiếmđôngđảoRhodeshọđemtượngđồngbánchongườiSyrie.
Tượngthầnbịnungchảylấyđồng.Nhưngvìngườitahâmmộtượngđồng,nêntrướcsaucứkểnómãi.Điềuđángtiếclàthờibấygiờ,khôngaighichépsựcốnàovềnókhiếnchotruyềnthyếtvềtượngđồngcũngtrởthànhcổquái,lykỳ.
CóngườimiêutảThầnMặtTrờitrênđảoRhodesnhưthếnày.Tượngthầndángvẽhiênngang,uyvũ,khỏathân,taycầmkiếmđỉnhđầucóhàohoangchóiloà,chânđạplênconsónglớn.
Đếnthếkỷthứ16,ThầnMặtTrờiđứngsừngsữngchânđứngxoạctrênhaiđầuđêbiển,đểthuyềnbèđingangquabêndưới.Kiếmởbênphảithànhđuốccháyrừngrựcvềđêm,soisángchotàubiển.
Nhưngcóngườitả,cáchnóiđócáchrấtxavớisựthực.Tượngngườicaotrên39métbêndưới,thuyềncóthểqualại,ngườitacóđịnhdùngthầnlàmvòmcổngkhông?Hoặcnhờthầnbảovệbếncảng?
TruyềnthuyếtvềhìnhdạngcủaThầnMặtTrờicónhiềukiểucách,nhưngkhôngcókiểunàocóthểđạidiệnchobộmặtnguyênthuỷcủaphotượng…hoặcchỉcóTrời–Đấtbiết?!
89.TƯỢNGĐÁTRÊN“ĐẢOPÂQUES”?
VàomộtngàyLễPhụcSinhnăm1722.ThốngtướnghảiquânHàLan,JacobRoggeveenđóngởvùngbiểnTháiBìnhDươngmênhmôngđãpháthiệnmộtđảonhỏ.Từđó,lấytênlàđảoPâques(LễPhụcSinh).
“ĐảoPâques”cáchbờbiểnNamchâuMỹchưađầy4.000hảilý.KhiJacobRoggeveenbướclênđạonày,đãbịcảnhtríkỳdịtrênđảolàmchokinhngạcđếnđờngườira.
Trênnúidướinúibaoquanhlàbiển,trênđảo,chỗnàocũngcótượngđáđầungười.Nhữngtượngđánày,cáithấpnhấtcũngcao10mét,cáicaonhấtcỡ30mét.Mỗitượng,nétmặtđềukhácnhau,sinhđộngnhưmộtquầnthểngườiđáchungsốngvớinhau…
PháthiệnquantrọngnàycủaJacobRoggeveenđãkhiếngiớikhoahọckỹthuậttrênthếgiớichấnđộng.Nhàthámhiểm,kiêmchuyêngiakhảocổ,nhàsửhọccácnơitrênthếgiớilụctụckéođến,cóýlàmrõquầnthểtượngđáđóxemchúngmuốnnóilênđiềugì?
Cóhọcgiảchorằng,tượngđálớnlàdấuvếtlịchsửcủanềnvănhóaDaĐỏNamMỹởđâyđãtừngcómộtthờiphồnvinhthịnhvượng,vănhóaphátđạt.NgoàiratrênmộtsốcaonguyênkhácởNamMỹ,ngườitacũngpháthiệncótượngđá,nhàđá,đồdùngbằngđá…
Nhưngcóchuyênđềkhảocổbànrằng:tượngđálớntrênđảoPâquesthuộcnềnvănhoáPolynesia.VìcưdântrênđảophầnlớnlàgiốmgngườiPolynesiađờiđờilưutruyềnkhắcđátuyệtvờinày.
NhàthámhiểmNaUy,Hedar,saukhikhảosáttrênđảoPaqueđãphátbiểu:“Dântộcnàycầncùtrítuệđãđếnhònđảonhỏ,yênổnhoàbìnhlâudàiđểtraodồikỹthuật,đụctrạmtruyềnthống,nhưmuốnxâydựng“thápthôngtrời”trênđảoPâques”.
Lờibànbóngbẩyấy,càngkhiếnngườitakhóhiểu:“Dântộccầncù,trítuệ”và“Kỹthuậtđụctrạmtruyềnthống”ấylàgì?Hònđảotrơtrụi,câycỏkhôngmọcđượclàmsaocólươngthựcsinhsống?Núilửarảikhắp,khoángsảnkhôngcó,vậyhọlấygìđểtạctượngđákhổnglồnhưvậy?
Đốivớimộtloạtvấnđềđó,khôngnhàkhoahọcnàocóthểtìmramộtkếtluậnnghiêmtúc,chuẩnxác!!!
90.HỌASĨQUÁIKIỆT?
Khoảnggiữathếkỷ16,ElGrecorađờitrênđảoGretoVenise.
Grecobắtđầuhọcvẽvàolúcnàokhôngaibiếtđược.Chỉbiếtthờitrẻ,ôngsangÝhọchọasưTitianvàvẽtheophongcáchnghệthuậtbậcbầyvĩđạinhưMichangelo.
GrecoởÝkhôngbaolâuthìsangTâyBanNha.Lýdoôngrađikhôngainóirõràng.Cóngườinóiôngquácuồngvọngđãkhiếnmọingườichánghét,bấtđắcdĩphảibỏrađi.CóngườilạinóidoởđâytàinghệôngkhôngbằngngườinêncầnđiTâyBanNhatìmmộtlốithoát!
Grecođếnsốngởthànhphốnhỏ,Toledo(TâyBanNha).Trongthờigiannày,tácphẩmlớn“Alporis”củaôngrađời.Đólàmộtcôngtrìnhgiáođườngđặtlàm,bứctranhấycóngườicholàđãđạtnghệthuậtcaosiêu,giátrịvôcùng.NhưngcũngcóngườichêtráchGrecothuậntayvẽbừa,cựckỳvụngvề.
Suốtcuộcđời,Grecosángtácrấtnhiềutácphẩm.Nhữngbứcnhư“ĐứcBàLênTrời”,“phongcảnhToledo”,“SứđồPierrevàPaul”v.v…nhờbútphápđộcđáosiêuquầnmàđãdẫntớibaosựtranhluậncủacác“taimắt”tronggiớinghệthuật.
Trongphầnlớncáctácphẩmcủaông,tỷlệthânthểnhânvậtkhônggiữtỷlệđốixứnglênđếnmứcđộnghiêmtrọng!RấtnhiềungườinghingờhọasĩGrecomắcbệnhthầnkinhvàchứngloạnthị,nênhìnhdạngquaconmắtông,đãvượtkhỏiquyluậtthôngthường!MộtnhàphêbìnhPhápnói:“Grecolàmộtthiêntàiđiên!”
CũngcóngườiđốivớitranhcủaGreco,cósựnhìnnhậnvôtưđầyđủ.NhưDolgeponov(LiênXôcũ)chorằng:TácphẩmcủaGreco,gạtbỏnhữngchitiếttầmthườngthoátkhỏisựchiềulòngcủasốđôngngười,nótrànđầysứcsống,hơithởvàtínhchấtcaothượng,thuầnkhiếtmàvẫnchứađầyđủkỹxảocủamộtnghệsĩchânchính!
ĐốivớiconngườivàbảnsắctrongtranhcủaGreco,cónhiềucáchđánhgiá.Điềuđókhôngphảilàkhôngcóquanhệvớicátínhbíẩncủaông!
Grecocókếthônhaykhông,cũngcónhiềudưluậnkhácnhau!
Ngườithìnóiôngcóvợcon,nhưnghồsơtronggiáođườngkhôngcóghichép.Cóngườinóisuốtđờiôngkhônglấyvợ,chỉcómộtngườitìnhđilạimộtthờigianvàsinhmộtđứacon.
CuộcđờiGrecocótínhcáchkỳquáinhưthế!
91.CÂUĐỐVỀ“CÁICHẾTCỦAMARAT”?
JeanPaulMaratlàlãnhtụcáchmạngtưsảnPháptrongthếkỷ16đồngthờicũnglànhàchínhtrịthuộcpháiJacobins.
Ngày13tháng7năm1793côgáiCodetđếnnhàMaratởphốSaintAnreno,nóivớingườigáccửamuốngặpthủlãnhMarat,nhưngbịngườiđótừchối,đôibêncãicọtotiếng.LúcđóPaulMaratđangngâmmìnhtrongbồntắm,nghethấytiếngcãivàôngbảovợralệnhngườigáccửađểyênchocôgáivào.
CôgáivàonhàkhôngbaolâuthìtừnhàtắmvanglênmộttiếngkêuthảmthiếtcủaMaratv.v…khibàMaratvàngườihầuchạyvàophòngtắm,họđãbịcảnhtrướcmắtlàmchokinhngạcđếnđờcảngườira.
Marattrầntruồng,nửangườingụctrongbồntắm,khănvàngquấntrênđầurũsaugáy.Trướcngực,mộtdòngmáutươichảyxuống,tayphảicầmbútbuôngthõngcạnhbồn,bêncạnhcómộtcondaogăm,taytráicònnắmmộttờgiấy.
Maratbịthảmsát,bỗngchútlụitàn,sứmạngcáchmệnhvẫnchưahoànthành.BậcthầyhộihọaPhápJacquesLouisDavid,bịcáichếtcủaPaulMaratlàmrúngđộng.Sựphẫnnộkiađãkhiếnhọasĩkhơidậyhứngkhởisángtácmãnhliệt.ÔngđemcáichếtcủaMaratvẽthànhtácphẩmkinhđiểntronglịchsửnghệthuật.
“CáichếtcủaMarat”đãtáihiệngiờphútcuốicùngcủanhàcáchmạngPháp,vạchtrầnâmmưucủacácphầntửphảnđộng.TheolờihọasĩDavidnóithì:“ĐemgươnghysinhcủathủlĩnhMaratvìnhândânmàthểhiệnchonhândânxemlàsựcôngích”.
Nhưng,họasĩkhôngnêurõvấnđềkhivẽvề“CáichếtcủaMarat”,ngoàicáchgiảithíchkểtrên,còncóýnghĩanàonữachăng?
Nhưngcónhiềungườitrongngànhhộihọachorằng,Davidsắpxếpcho“CáichếtcủaMarat”tứcnhưtảthực,nhưngýnghĩađíchthựclàmôtảphẩmchấtcaothượnggiảndị,siêngnăngphấnđấuhiếnthânquênmìnhcủaMaratnêulênđầyđủ!
BảnthânDavidnghĩthếnào?Ôngtavẫnkhôngnóithêmđiềugì…!
92.“NGƯỜIĐÀNBÀLẠMẶT”?
Bứcchândung“Ngườiđànbàxalạ”mặtcủahọasĩKramskoitừlâuđượcgiớinghệthuậtgọilàkiệttác…
Aicódịpđượcxemtranhnày,khôngaikhôngbịrungđộngbởisứcthụcảmnghệthuậtsâusắccủanó.Tranhmôtảmộtbuổisángmùađông,thảmtuyếttrắngbaotrùmnơinơi,ánhsángbanmaitôđiểmchomộtphụnữđoan
trang,mỹlệ,ngồitrênxengựa.Dángvẻấy,trôngkiêukỳnhưngđầynétkiềumỵ,trongtrầmtĩnhhélộxuântình.
“Ngườiđànbàxalạ”củaKramskoitênthậtlàgì.Đâylàmộtcâuhỏinhữngaiquantâmvềhộihọathườngthắcmắc.
CóngườiđoánthiếunữlàngườiyêuđầutiêncủahọasĩKramskoiđãngồilàmmẫuchodanhhọanày.Họasĩtàihoavớimốitìnhđầu,suốtđờikhôngquên.Ôngđembaoniềmnhớnhungtậptrungvàonétbútlàmnênmộtkỷniệmtồntạimãitronglòng!Tácphẩmnày,ônglấytên“Xaxôi”vìnghĩrằngtấtcảđềuđãthànhvĩnhhằng.
Nhưngcóngườilạinói,“Ngườiđànbàxalạ”vốnlàAnnanKarenina,nhânvậtchínhdướingòibútđạivănhàoTolstoi.
KramskoivớiTolstoilàđôibạnchântình.Dosựđồngcảmvớibộdanhtác“AnnaKarenina”màgợihứngchoôngsángtác,vìôngđặcbiệtyêumếnnhânvậtAnnaKarenina.Ôngdùngthủbút,ghilạivẽmỹlệcủanàng,đólàviệcrấtthuậntìnhhợplý.
NhưnghọctròcủaKramskoilàRepinlạicómộtcáinhìnkhác.
Ôngchorằng“Ngườiđànbàxalạ”khôngphảibứcmôtảchândungmàlà“tranhthuầntuýsángtác”.Nhânvậttrongtranhdựatheongườimẫunào,đólàmộtphụnữlýtưởng,mỹlệtronglònghọasĩ.Nhưngchúngtavìyêumếnnétđặcsắccủa“Ngườiđànbàxalạ”dướingọnbútđiêuluyệncủaKramskoi,vẫncảmthấyđằngsaubứcdanhhọa,nêncómộtcâughichúđểcácnhànghiêncứucómấuchốtlýgiải!
93.HÌNHDẠNGTRÊNĐẤTNOSCA?
Khoảnggiữathếkỷ20cómộtpháthiệnquantrọngtrongcôngtáckhảosátnguồnngốcloàingườiởthịtrấnNosca,tỉnhTea(Pêru).
Độikhảocổởthịtrấnxaxôihoangvắngnày,trênvùngđấtrộngcảtrămdặmđãđàothànhnhữngrãnhsâungangdọc.
Nhữngngườiđàobớiởđókhôngaihiểunhữngrãnhsâukỳlạđónhằmmụcđíchgì?
Khiđộikhảocổngồitrênmáybayngắmxuốngquansátkhuvựcnày,bỗnghọbịquancảnhtrướcmắtlàmchokinhngạc!
Nhữngrãnhấykỳthựclànhữnghìnhdạngđộngvật,thựcvật.Nhữnghìnhtượngsinhđộng,đanxenđótạothànhmộtbứchoànhtrángvĩđạikhôngngờ!
BứctranhtrênvùngđấtNoscanhưđã“khéođoạtquyềntạohoá”đặtranhữngcâuhỏithậtmớimẻchocácnhàkhoahọc.Bứctranhkhắchọatrênmặtđấtđểlàmgì?Doaichủtrương?
BứckhắchọatrênđấtNosca,rõlàkhôngđểthưởngthức,bởivìcáchđâyvàitrămnăm,ngườiDaĐỏchưathểbaylêntrờingắmnghíakiệttáccủahọđược.
Mộtsốnhàkhoahọcphântích“bứctranh”trênđấtNoscacóthểliênquantớisựtếlễcủangườiDaĐỏthờixưa.Xemcáchìnhdạngđộngvậttựahồlễvật,cúngtếTrời–Đấtcầuchodântộcsinhsôinẩynở,làmănthịnhvượng.
Nhưngcómộtsốchuyêngiabànrằng,đólàlịchthiênvăncủangườiDaĐỏthờicổ,đểgiúpviệccanhtác,xuấthànhvàsinhhoạthằngngày.
Còncóngườimạnhdạnđặtgiảthuyết,làngườivùngnàycóýtạophươngtiệnchongườingoàihànhtinhcónơiliênlạc!
SuyluậndòđoáncáclýdođãkhiếnbứctranhtrênmặtđấtNoscavốnđãbíẩn,nayvẫnkhôngsaotìmracâutrảlờinàoổnthoả!
94.BÍCHHỌAỞĐIỆNHORAFSAR?
NgànhkhảocổLiênXô(cũ)từngcómộtpháthiệnquantrọngkhiếnthếgiớichúý.Vàonăm1937,họđãpháthiệnditíchcungđiệnHorafsar.
CungđiệncủavươngtriềuBukhara–Hodatnàykhíthếhùngvĩ,tàinghệphithường.Trêncácváchtườngtrongcungđiện,vẽrấtnhiềubíchhọa,trìnhđộtinhthôngcủanókhiếnngườitathánphục.Nhữngbíchhọađó,dùđãlâuđời,nhưnghìnhdạngngườitrênbứctranhvẫncònthấyđược.
Trongbíchhọavẽcáchọasĩchinhchiếnsatrường,thầndânbáiyếtcungđình,cầmthúđuổibắtnhau,cóđoànthiếunữcamúavuivẻ.
Bíchhọacungđìnhnàyvẽvàođờinào?Doaivẽ?CóngườichorằngsựphồnvinhcủaHorafsarbắtđầukhoảngthếkỷthứ10saucôngnguyên.Nộidungvẽsinhhoạtchínhtrị,quânsự,vănhoáv.v…CáimàbíchhọaphảnánhlàtìnhhìnhthugọncủanềnmóngvươngtriềuBukhara–Hodat.Còntậpthểvẽbíchhọacóthểlànghệnhânthờiđó.
Cóhọcgiảlạichorằng,bíchhọacungđiệnHorafsarsángtácvàothếkỷthứVIII.Căncứcủanólàtrongcungđiệnvẫncòncácđồtrangsứcbằngđấtnung,nhữngthứtrangsứcnàylàmộtcôngnghệrấtthịnhhànhvàothếkỷthứVIIIsaucôngnguyên.Ngườivẽcóthểởmiềnkhácđếnvìvàothờiấy,vươngquốcBenyatluôngiaolưuvớicácsắctộc,chịuảnhhưởngvănhoá
ngoạilai.
NhưngnhữngnhàkhảocổLiênXô(cũ)lạicóýkiếnkhác,họchorằng,cungđiệnHorafsarxâydựngvàothếkỷthứIIIsaucôngnguyên,nhómvẽbíchhọalàmộttổchứcnghệthuậtlớn.Trongsốnhữngngườinày,trìnhđộnghệthuậtcủahọrấttinhthâm,kỹthuậtkiếntrúcvượtbậc.
TruớcbaoýkiếnsaibiệtvềcungđiệnHorafsar,quảthậtchođếnnay,vẫnchưacóaiđưarabằngchứngđángtincậy.
Chúngtachỉbiếtcómộtkhotàngnghệthuậtquýbáu,cóthểchiêmngưỡngquaphóngảnhghilạiđểbiếtrằngloàingườiluônhướngvềcáiđẹp.Vìdùcóthắcmắc,cũngcầncóthờigianlầnmò,gỡrối!
95.TRANHĐÁCỔỞCHÂUPHI?
Vàonăm1721,trênhoangnguyêncổxưaởđạilụcChâuPhi,ngườitapháthiệnnhiềutranhvẽtrênđá.PháthiệnnàysovớitranhvẽtrênđápháthiệnởchâuÂuđitrước150năm.
DùnhữngtranhvẽtrênđáởchâuPhiđãloanglổ,nhamnhởthôsơ,nhưngmỗihìnhtượngnhânvậtmangđầynétchânthực,vàphongcảnhhàihòavớithiênnhiên,vẫntoátrasứcsốngtràntrềcủalụcđịachâuPhicổxưa.
Cácnhàkhoahọcsaukhinghiêncứu,pháthiệnsamạcSaharathờixưađãtừnglàvùngđấtẩmthấp,cóđấtđaimàumỡchongườitacàybừa,chănnuôi,sinhsống.
SựpháthiệntranhvẽtrênđáởChâuPhiđốivớikhoanhânloạihọcthựclàquýbáu.Vậyloạitranhvẽtrênđáấydosắcdânnàotạora?
Mộtsốnhàkhoahọcchorằng,nhữngtranhvẽtrênđáchâuPhidothổdântrongvùngtạora.Vềhìnhdạng,thổdâncóđítnổicao,xươngcàmbànhto,đềuvẽtrênnúiđáchínhlàđặctrưngnhânchủngcủathổdânchâuPhi.Sora,nókhácnhaumộttrờimộtvựcvớitranhvẽtrênnúiđátiềnsửởchâuÂu.TranhvẽtrênnúirảiráckhắpđạilụcchâuPhikhôngsaođiếmxuể,nhữngtácphẩmdângianđó,đềudocácsắcdânđờiđờiyênổnsốngởđâyvẽra.
NhưngmộtsốhọcgiảchâuÂucócáchgiảithíchkhác.HọchorằngtranhvẽtrênđáchâuPhichịuảnhhưởngảnhhưởngcácnềnvănhóangoạilaimàthành.Nhữngngườicóquanđiểmnày,đãsosánhnhiềutranhđáchâuPhivớitranhđáchâuÂucónhiềuđiểmtươngđồngmàrútrakếtluậnkểtrên.Họchorằng,sốdidânchâuÂusangkhaipháđạilụcChâuPhi,họmangđếnkỹthuật,vănhóa…TranhcũngdohọvẽtrênnúiđáởChâuPhi…TheolậpluậndânchâuÂudicưsangchâuPhi.Cóngườinóilýluậnđơngiảntheogiảthuyếtnhưthếlàkhôngkhoahọc.Bởitựthânnghệthuậtthườngcótínhquốctế,đạiđồng!
96.“BÍCHHỌASAMẠC”?
SamạcSaharangàynayđúnglàmộtthếgiớihoangmạc.Nókhôngchỉbởidiệntíchrộnglớnmànổitiếng,đồngthờivìkhíhậukhắcnghiệtnữa!
Năm1933,mộtđộikỵbinhcưỡilạcđàđếnvùnghoangmạc,họgặpmộtquầnthểbíchhọadàiđếnmấycâysố,xuấthiệnnhưmộtkỳtích!
Haimươinămsau,ôngHenringườipháplạidẫnmộtđộikhảosátdẫmchân
lênhoangmạcnày.Họquayphimmộtvạnbứcbíchhọatrênsamạc,mangvềParis…
Từđó,cácnhàkhoahọcvàthámhiểmtrênthếgiớibịsamạcbíẩnnàyhấpdẫn,ngườitaùađếnxemnhữngbíchhọatrongmiềnhoangdã.
Cácchuyêngiakhảocổđãpháthiệncáchnayba,bốnnghìnnămtrước,samạcSaharađãtừnglàmộtthảonguyên,đấtnướctươitốt,ởđâykhôngchỉngườivàsúcvậtsinhsốngmàcònvănhóacũngpháttriển.Rấtnhiềubíchhọakhôngchỉcóhìnhdạngsinhđộngmàkỹthuậtthànhthụccủanócũngkhiếnngườitathánphục!
CácnhàsửhọctheodõidiễnbiếnkhôngngừngcủabíchhọasamạcSahara.
Bíchhọasamạctrongthờikỳđầu,phầnlớnvẽngựa,trâuv.v…Dođócóthểthấy,thờiđóởđâyđólàmộtốcđảo,lànơinuôitrâu,chănngựa…
Đếnkhoảngba,bốntrămnămtrướccôngnguyên,lạikhôngthấyla,bò,ngựa,dê,màchỉtoànlàlạcđà–chúnglàthuyềncủasamạc.Điềuđóchứngtỏthảonguyênđãkhôngcònnữa,màchỉcóhoangmạcvàlạcđàlàmbạn.
Từquátrìnhdiễnbiếncủabíchhọa,ngườitatínhrasựbiếnthiêntrongmấynghìnnămcủasamạcSahara.Nhưngnhữngkiệttáckiakhiếnngườitakinhngạc,khôngsaocóthểhìnhdungraloạingườinàosángtác!Cònmụcđíchkhivẽbứchọaấycàngkhómàbiếtđược.
97.“IVANLÔIĐẾGIẾTCON”?
HọasĩNganổitiếngRepinvẽrabức“IvanLôiđếgiếtcon”.Bứctranhđó
xứngđánglàkiệttáccủaông.
Từtranhđó,chúngtathấySahoàngđầutiêntronglịchsửNga,IvanLôiđếgiànuamộttayômcon(Ivan)thiêmthiếp,mộttaybịtvếtthươngđẫmmáucủacon.HoàngtháitửIvanđãyếusứclắmrồi,mắtchỉánhlênnỗituyệtvọng.CònIvanLôiđế,ánhmắtđờđẫn,nétmặtlộvẻhốihận,bấtlực.Toànthểbứctranhảmđạmtốitămimvắng,nặngnềbuôngxuống,khiếnngườitacảmthấynghẹtthở!
TácphẩmnàycủaRepinkểlạicảmộtbikịch.
IvanLôiđếvàocuốiđời,tínhtìnhgàndở,đầylòngngờvực.ÔngluôncócảmtưởngtháitửIvanâmmưusoánđoạtngôivua,quanhệchaconngàymộtcăngthẳng.HômđóvợcủatháitửIvan,Catherine,chỉmặcmỗicáiquần,nàngđiđilạilạitrongnộicung.CáchănmặcmỗicáiquầncủaCatherinetráivớithônglệphụcsứctrongcungđình.IvanLôiđếnhìnthấythế,nổitrậnlôiđình,giơtayđánhnàngdâu.Catherineđộtnhiênbịkinhhãiquásứckhiếnthainhitrongbụngđẻnon.TháitửIvannghetinnàynổigiậnđùngđùng,tráchmócIvanLôiđếđãlàmhạicondâu.Lôiđếkhôngsaochịunổilờitráchmóccủacon,cầmquyềntrượngđầusắcđâmtháitửIvantrúngnguyệttháidương,máuphụtracóvòi,khôngbaolâu,tháitửgụcchết.
ĐốivớithuyếtIvanLôiđếnổigiậngiếtcon,đãcóngườicựclựcphảnđối…
MộtnhàsửhọcLiênXô(cũ)đãbànrằngchaconIvantừngxảyracãicọkịchliệt,nhưngIvanLôiđếchỉgõmấycáivàongườitháitử,chưahềđánhmạnhtay.CáichếtcủaTháitửIvanvìnhiềunguyênnhân:nàovợyêubịđánh,thainhiđẻnon,vàtứcgiậnchadẫntớiđènénvềtâmlý,cuốicùngmắcbệnhkhôngchữanổimàchết,thựcra,khôngquanhệtrựctiếptớisựhànhhungcủaIvanLôiđế!
Xemra,cáichếtcủatháitửIvanvẫnchưasángtỏ…
98.MOZARTVÀ“KHÚCOANHỒN”?
NhàvănnổitiếngnướcPháp–Stendhaltrongcuốntiểuthuyết“Mozartvãnca”củaôngkểchuyệnMozarttrướckhilâmchung,haygặpmộtngườiáođenthầnbíđếnthăm,cuốicùngnhàsoạnnhạcnhậnđịnh,đólàThầnchếtđếnthôngbáo,nênbènviết“Khúcoanhồn”.
TrướckhiMozartlâmchungbatháng.Trongthưgởichobạn,ôngviết:“Mệnhtrờikhóthoát,khôngaibiếtmìnhcóthểsốngđượcbaolâu,sốngchếtcósố,khôngaicóthểtránhmàchỉđànhphómặc…”
Mozartvộisángtác“Khúcanhồn”,coinhưtiếnghátcủaconthiênngatrướckhichết,lúcMozartcònviếtdởđoạnnhạccuốicùngcủasinhmệnh,thìbỗngnhắmmắtxuôitay…
CuốnphimMỹđoạtgiảiOscarđãrasứctôvẽchuyệnMozarttrướckhilâmchung,cóthầnchếtđếnđòimạng,khiếngiaiđoạncuốiđờicủaMozartđầynỗisợhãi.NgườiáođentrongphimgiốngnhưulinhuỷmịkhiếnMozartsuốtngàyhồnphipháchtán,cuốicùngtìnhtrạngsứckhỏecủanhàsoạnnhạcsuysụpnhanhchóngmàchết!
Sứgiảáođenmiêutảtrongtácphẩmlấymẫungườinàotrongđờisống?
Cósửliệughirằng,sứgiảáođenlàngườihầucủabátước,chuyênthumuatácphẩmcủanhàsoạnnhạcbằngnhữngsốtiềnlớn.
Nhưngcăncứvàokhảochứngcủachuyêngialịchsử,mộtsốngườithờibấygiờchorằngMozartđãcólinhcảmvềcáichếtgầnkềcủamình,ônghếtsứclolắngvềsứckhoẻđangsuysụpnhanhchóngnênvớiđềtàiâmnhạcđãcósẵntrongđầu,ôngdốctoànlực,gấprútviếtra.
Nhưthế,xemcáichếtcủaMozart,tựahồnhưkhôngbịsứgiảáođenđedọa.
CònnhưngườiáođenThầnchếttrongtácphẩmvănhọclànhằmtăngthêmmàusắcthầnbívàolúcchấmdứtcuộcsốngcủanhàsoạnnhạcmàthôi!
99.BẢNGIAOHƯỞNGSỐMƯỜI?
Năm1823,Beethovenchorađờinhạckhácmangtínhtổnghợpcủaông“Bảngiaohưởngsốmười”.
GiaohưởngnàybiểuhiệncảnhgiớicaonhấtttrongcácbảngiaohưởngmàBeethovensángtáctrướcđó,thếgiớiâmnhạccủaôngđãđạttớiđỉnhcao.Từsaukhihoànthành“Giaohưởngsốchín”ôngđãýthứcđượckhúcnhạcmìnhđãhoànthành.
SaukhigiaohưởngsốchínrađờimộtnămBeethovenđãviếtchobạnbèrằng:“TrướckhikhởihànhlênThiênquốc,tôicầnđemtínhlinhkhảinhịđểlạichongườiđờisau”.
KhônglâusaukhiBeethovenquađời,thưkýcủaBeethovencónhậnđượcmộtbứcthưcủaBeethovengởichoôngta.Trongthưđócónhắcđếnmộtđiều:Tôiđãviếtxongmộtbảngiaohưởngvàmộtsốtiếttấukhúc(préludes)chúngcònđangnằmtrênbàiviếtcủatôi.
Bảnthảomàngườiđờisaucoilà“Bảngiaohưởngsốmười”hiệnchưađượcpháthiện.
Beethovencóthựcđãviết“Bảngiaohưởngsốmười”chăng?Điềuđótrướcsaulàmộtcâuđốkhógiải.
160nămsaukhiôngquađời,tháng10năm1988,trongmộtcuộcbiểudiễnâmnhạcởLuônĐônmộtnhạckhúcđượcmệnhdanhlà“Bảngiaohưởngsốmười”củaBeethovenlầnđầutiênramắtkhánthínhgiả.
Nhạckhúcchỉhoàtấucó14phútđóđãnổraphảnứngtolớnkhắpthếgiới.Mộtsốngườitỏranghingờnhạckhúcđó,họđặtcâuhỏicóphảidochínhBeethovenviếthaykhông?
Căncứvàongườiamhiểutìnhhìnhtiếtlộ,saukhiBeethovenquađời,divậtcủaônggồmcácbảnnhạcôngđãviết,bịcáckẻthamlamlấyhếtsạch.Mấychụcnămsau,bảnthảocủaôngđượcbánnhiềusangđếquốcPhổ.
BảndongườiScotland,BariLodanhậnđịnhlà“Bảngiaohưởngsốmười”củaBeethovenđượccácvịcóthẩmquyềntronggiớiâmnhạccôngnhận.Dùnhạckhúcviếttheodòngnhạchoàntoànchẳnggiốngvớiphongcáchtrongbảntrướcđó,nhưngngườitavẫntintưởngvàxemlàướcnguyệnvươngvấnđãlâucủaBeethovenlà:“Phảihoànthànhcáitinhhoa,đểlạichongườiđờisau”.
Chỉcónhưvậy,mớiđượccoilàchutoànướcnguyệncaocảcủaông!
100.ĐẠOISLAMCẤMVẼNGƯỜI?
Vẽtranhchândunglàmộtloạithôngthườngnhất,đượcngườitaưathíchnhấttronglĩnhvựcmỹthuật.Nócóthểvạchrõcáixấucủangườihènkém,cũngcóthểcangợicáiđẹpcủangườicaothượng,trongsạch.
TrongthànhShat(ẢRập),bạnlạikhôngthấybấtkỳtranhchândungvẽnhânvậtnào,thậmchíhìnhđộngvật,cũngkhôngthấy!
Tạisaolạithế?Câutrảlờirấtđơngiản,đạoIslamtuyệtđốicấmvẽchândungnhânvật,độngvật.
ĐạoIslamchủtrương:“BiểuhiệnloàingườivàđộngvậtchỉcóđấnggiáochủAllahđượchưởng”.Điểmnàyquyếtphảituânthủmộtbề!
“Thánhhuấn”củađạoIslamnêura:“Vẽtranhlàsángtạosinhmệnh,đấngAllahsẽtrừngphạtngườinàophạmtộirótsinhmệnhvàotranh”,màhọasĩthìtuyệtđốikhôngcóquyềnđó.Kếtquảdiễnranhưthếnào?Rằngđấnggiáochủsẽkhôngbướcvàonhàbạncầunguyện,cùngdânglờichuộctộichobạn!
Giớicấmnàyđặtrakhôngaicòndámphạmvào.Xemranghệthuậtđànhphụctùngtôngiáo.
NgườitaphântíchcănnguyêntưtưởngtronggiớicấmcủađạoIslam.
TheocáinhìncủađạoIslamthì“Conngườikhôngthểlàhìnhtượngcụthể,màlàmộtthứtìnhtự,tiếttấuâmthanhcủathếgiớitìnhcảmmàtồntại”.Thứtriếthọcnhânsinhấy,nếubắtrễsâuxatrongầuócngườitathìsẽkhôngchúthứngthúđốivớitranhvẽnhânvật,màcònphảisinhlòngchánghét!Nếuaisơsuất,lởvẽramộtbứctranhchândungsẽbịnhiềungườinổilêncôngkích,côlập.
CáchlýluậncủađạoIslamvềtranhvẽngườivậttươngđốirõràng.Nhưng,điềukhôngthểhìnhdungnổilàvàothếkỷthứ8trướccôngnguyêncũnglàthờikỳđạoIslamcónềnvănhóaphongphú,córấtnhiềuhìnhvẽngười,vậtxuấthiệnởnơicôngcộng,kểcảthánhđịacủangười,vậtxuấthiệnởnơicôngcộng,kểcảthánhđịacủađạoIslamnhưcungđình,giáođường…khônghềvắngtranhchândungtrongđó.
Làtạisao?Aicóthểđingượcmốcthờigiantừthếkỷthứ8trướccôngnguyênchođếnthờiđiểmphátsinhcấmđiều?
–HẾT–