dau that lung.pdf

Upload: iron-pham

Post on 07-Mar-2016

213 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch

    AU THT LNG

    1. I CNG

    au tht lng (low back pain) l tnh trng au, cng c hay cng c vng di b sn v

    trn np gp mng di (c hoc khng km au thn kinh ta). au c th trung tm

    (ng gia) hay lin quan n cc cu trc khng nm trn ng gia (bao gm m lin

    kt v thn kinh ngoi bin phn b t ty sng). a s cc triu chng au tht lng u

    khng c hiu v do vic s dng qu mc hay tn thng cc dy chng v cc c cnh

    sng, hoc do thoi ha khp. Cc c ch c hiu gy au lng bao gm:

    - Thot v a m

    - Hp ng sng

    - Gy t sng

    - U c tnh ct sng

    - Khuyt cung t sng (spondylolysis)

    - Trt t sng (spondylolisthesis)

    - Nhim trng ct sng

    - Bnh l vim nhim

    - au cc c quan lin quan n: bnh l mch mu, tiu ha, tit niu sinh dc.

  • BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch

    Hnh 1: Cc nguyn nhn ca au lng km au mng v au chn

    2. C IM LM SNG CA AU THT LNG

    Triu chng v du hiu

    Hi bnh s cn thn v thm khm lm sng l iu cn thit xc nh du hiu nghim

    trng bnh nhn c biu hin TL cp tnh. Ngi bc s cn phi tm "du hiu bo ng".

    Nu cc du hiu bo ng c xc nh, cc bnh nhn cn cp cu nn c t vn trc

    tip hoc gii thiu n bc s chuyn khoa thch hp. Bnh nhn khng cp cu m c cc

  • BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch

    du hiu bo ng nn c ln k hoch thc hin cc xt nghim chn on thch hp

    nhm xc nh xem h c cn gii thiu n bc s chuyn khoa hay khng.

    B

    Vic khai thc bnh s nn tp trung vo cc c im sau:

    - V tr ca cn au

    - C ch chn thng (bnh nhn ang lm g khi h thy au ln u tin, cho d l m

    thm hoc kt qu ca mt chn thng hoc hot ng c th)

    - c tnh ca cn au (c hc, lan to, khp khing, hoc khng c hiu )

    - Thi gian ca cn au (cp tnh < 6 tun, hoc mn tnh > 6 tun ) .

    - Triu chng thn kinh (triu chng rut hoc bng quang, yu chi, mt cm gic vng

    quanh hu mn, hi m) gi hi chng chm ui nga, mt trng hp khn cp phu

    thut thn kinh thc s.

    - Tnh trng chc nng ca bnh nhn cn lu khi c bt k yu t lm trm trng thm

    hoc ci thin tnh trng bnh.

    - S hin din ca st, st cn, au v m l mi quan tm c bit nh nhng c th ch ra

    mt cn bnh nghim trng hn, chng hn nh ung th tim n .

    - Tin cn v mt x hi nn c khai thc, bao gm thng tin v vic s dng hoc lm

    dng thuc, tim chch ma tu, s dng thuc l...Tin cn mc cc bnh trc y v phu

    thut cng cn c lu , c bit l tin cn phu thut ct sng hoc suy gim min dch

    (tin s ung th, s dng steroid, nhim HIV) .

    Mt bnh s ton din gip cc nh lm sng xc nh cc du hiu bo ng m i hi

    vic khm chuyn su hn loi tr cc bnh nghim trng.

    Khm lm sng

    -Vic khm lm sng b sung cc thng tin thu c qua vic hi bnh s bng cch gip xc

    nh tnh trng bnh nghim trng hoc kh nng tn thng thn kinh nghim trng. Cc

    yu t chnh ca vic kha m lm sng l nhn, s, quan st (bao gm c kim tra phm vi

    chuyn ng), v nh gi thn kinh-c chuyn bit.

  • BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch

    -Vic khm lm sng nn bt u vi vic nh gi cong ct sng, phm vi chuyn ng

    ca tht lng. S cc c cnh sng, cc mu chuyn t sng, khp cng chu, cc c hnh

    l v v tr ca xng chu (gai chu trc trn v gai chu sau trn). Bi v ct sng tht

    lng khp bn ng vi khung xng chu (c bit l vng cng - chu), nn au xng

    chu thng c cp nh au ct sng tht lng. gii quyt cc bnh l xng

    chu, cc nh lm sng phi xc nh c v tr gai chu trc trn v gai chu sau trn

    nhm nh gi ri lon chc nng quay ca xng chu, nguyn nhn gy TL.

    -nh gi thn kinh

    nh gi thn kinh nn bao gm kim tra phn x gn Achilles (S1) v xng bnh ch (L2-

    L4 ), sc gp khp c chn hoc ngn chn ci ( L4- L5 ) v sc c mt lng bn chn (S1),

    cng nh v tr phn nn v cm gic (dermatomes lin quan). Th nghim cm gic tinh t

    vng gia ( L4 ), mt lng ( L5 ), v mt bn ( S1) ca bn chn cng cn c thc hin.

    nhng bnh nhn c biu hin TL cp v khng c than phin c th, mt thm khm thn

    kinh phc tp hn thng khng cn thit. Nghim php nng thng chn nn c thc hin

    c hai v tr ngi v nm nga nh gi s p r thn kinh. nh gi thn kinh ca chi

    di cho php pht hin cc ngha lm sng tn thng r thn kinh cc mc L4- L5 hoc

    L5 -S1. Hai v tr ny chim ti hn 90% ca tt c cc bnh l r thn kinh th pht do thot

    v a m tht lng. V khm lm sng n gin ny c th tht bi trong chn on mt s

    nguyn nhn TL him gp, cho nn bt k bnh nhn khng c ci thin trong 4-6 tun

    nn c nh gi li t u.

    S phn t g guy c

    Tt c cc bnh nhn TL cp nn c phn tng nguy c vi nh gi ban u xc nh

    du hiu bo ng. Vic hi bnh s v khm lm sng c kh nng pht hin bnh l trm

    trng bn di (v d nh gy xng, ung th, nhim trng, phnh ng mch ch bng, hoc

    hi chng chm ui nga. Nhng bng chng lm sng bao gm tin s chn thng nng,

    chn thng nh nhng bnh nhn > 50 tui, st dai dng, tin s ung th, ri lon trao i

    cht, yu c, ri lon chc nng bng quang hay rut, mt cm gic vng quanh hu mn, hi

    m, gim co tht c vng, v m khng ngng au. Khi xut hin du hiu bo ng, cn

    nhanh chng hnh ng, chng hn nh thc hin cc phng tin hnh nh hoc cc xt

    nghim.

  • BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch

    Hnh 2: Du hiu bo ng v nhng hnh ng thch hp BN TL

    Bnh l Du hiu bo ng H ng

    Ung th Tin cn ung th Nu nghi bnh l c tnh ca ct sng: -Hnh nh hc -CTM, Tc mu lng -Cc CLS tm u nguyn pht: PSA, nh nh, in di protein, in di protein min dch.

    St cn CRNN

    50 tui

    Tht bi iu tr

    au 4 6 tun

    au v m hay lc ngh

    Nhim trng

    St Nu nghi nhim trng ct sng: - MRI

    -CTM, Tc mu lng -TPTNT

    Dng thuc truyn TM

    Nhim trng gn y: nhim trng tiu, da, vim phi

    Tnh trng c ch MD (dng steroid, ghp tng, T, HIV)

    au lc ngh

    HC

    chm

    ui nga

    B tiu hay tiu khng t ch Khm chuyn khoa ngoi

    Mt cm gic vng quanh hu mn,hi m

    Gim co tht c vng/ tiu khng t ch

    Yu/t hai chi di hay khim khuyt thn kinh

    Gy S Dng Corticosteroid -Hnh nh hc thch hp -Khm chuyn khoa ngoi 70 tui hoc tin cn long

    xng

    Chn thng nng gn y

    Phnh

    MCB cp

    Khi mch p vng bng -Hnh nh hc thch hp (siu m) -Khm chuyn khoa ngoi Bnh x va M

    au v m hay lc ngh

    60 tui

    Thot v a m

    Yu c -Hnh nh hc thch hp -Khm chuyn khoa ngoi

    3. VAI TR CA CN LM SNG I VI BN TL:

    Xt nghim

    Cc bnh nhn nghi ng c biu hin gi mo TL n thun, chng hn nh ung th hoc

    nhim trng nn c thc hin cn lm sng. Xt nghim c ngh trong vic nh gi

    nhng bnh nhn ny bao gm cng thc mu v tc mu lng (ESR). ESR > 50 mm/h l

    gi ca bnh c tnh, nhim trng, hoc bnh vim. BUN, Creatinin, v phn tch nc tiu

    (TPTNT) hu ch trong vic xc nh bnh thn hoc bnh ng tiu.

  • BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch

    Canxi, phospho v alkaline phosphatase mu cn c kim tra nhng bnh nhn thiu

    xng (osteopenia), tn thng ct sng dng hy xng (osteolytic vertebral lesion), hoc

    xp thn t sng (vertebral body collapse). Nu nghi ng ung th tuyn tin lit, cn kim

    tra PSA (prostate-specific antigen) v nng acid phosphatase. Nu nghi ng a u ty, c

    th gip hng dn iu tr da trn in di min dch huyt thanh (IPEP: immunoprotein

    electrophoresis).

    Hnh nh hc

    Chn on hnh nh him khi c ch nh trong TL cp tnh. Sau 4-6 tun u, a s bnh

    nhn s t hi phc. Tuy nhin, nu bnh nhn vn hn ch bi cc triu chng xut hin tr

    li, hnh nh hc nn c xem xt tm cc bnh l biu hin di triu chng TL.

    Nhm bnh nhn nn kho st hnh nh hc bao gm tr em, bnh nhn > 50 tui, bnh nhn

    chn thng, hoc bnh nhn m au lng khng ci thin d iu tr bo tn ph hp. Hnh

    nh hc lun lun phi c thc hin cn thn, bi v thoi ha a m v li a m

    c ghi nhn trong 20-25% ngi khng c triu chng. V vy, pht hin bt thng trn

    chn on hnh nh c th c hoc khng i din cho l do au ca bnh nhn.

  • BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch

    Hnh 3: Cc CLS c bit v ch nh

    Cc CLS c bit Ch nh

    Cng thc mu (CBC) Nghi ng u, bnh l ty, nhim trng

    Tc mu lng (ESR) Nghi ng u, nhim trng, vim, ri lon chuyn ha

    TPTNT (Urinalysis) Nghi ng nhim trng tiu, vim b thn, u ty

    in di min dch (IPEP) Nghi ng a u ty

    TSH, Cacium, Alkaline

    phosphatase

    Nghi ng ri lon in gii, ri lon chc nng tuyn

    gip, ri lon chuyn ha

    X quang Khng khuyn co thng quy trong nh gi TL cp

    (tr khi c du hiu bo ng)

    Khuyn co loi tr gy xng

    X quang chp nghing ch khuyn co khi cc pht hin

    gi trt t sng hoc khuyt cung t sng

    in c (Electromyelogram),

    in di huyt thanh (Serum

    electrophoresis)

    Nghi ng ri lon chc nng r thn kinh nng vi cc

    triu chng chn 6 tun

    Khng khuyn khch nu bnh l r thn kinh r rng

    MRI hoc CT ty

    Triu chng chn lin quan n lng v pht hin trn

    lm sng c du hiu p ty

    Bnh s c i cch hi do thn kinh nghi hp ng sng

    Nghi ng HC chm ui nga, gy S, nhim trng,u

    X hnh xng Di cn

    Chng ch nh bnh nhn mang thai

    4. CC PHNG PHP IU TR AU THT LNG

    Nu bnh nhn khng c du hiu bo ng, v bnh s, khm thc th khng gi bt k

    nguyn nhn n bn di, c th chn on l TL c hc v c th bt u vic iu tr.

    Phng php kim sot triu chng nn tp trung vo vic to s thoi mi v gi cho bnh

    nhn hot ng cng nhiu cng tt trong khi ch i phc hi t pht.

    Ty thuc vo bnh nhn, iu tr ny c th bao gm iu chnh hot ng, ngh ngi ti

    ging (thi gian ngn), iu tr bo tn, tng cng vn ng v tp th dc, vt l tr liu

    v gio dc bnh nhn. Vic iu tr ny nn c s dng t 4-6 tun trc khi ch nh

    thm cc xt nghim chn on, tr khi cc triu chng ca bnh nhn xu i. Theo di bnh

    nhn l rt quan trng gim st v iu chnh iu tr

  • BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch

    Gio dc bnh nhn

    Gio dc bnh nhn l nn tng iu tr hiu qu ca TL. Bnh nhn n phng khm

    chm sc ban u vi TL cp tnh cn c gio dc v cc mong i trong vic hi phc

    v kh nng ti pht ca cc triu chng.

    Bnh nhn nn c hng dn v cch iu chnh hot ng an ton v hp l, v c

    cung cp thng tin lm th no hn ch TL ti pht thng qua k thut nng thch hp,

    iu tr bo ph, v cai thuc l.

    Nu thuc c s dng, bnh nhn phi c cung cp thng tin v cch s dng v cc tc

    dng ph tim tng.

    Nu bnh nhn khng ci thin vi iu tr bo tn hoc xut hin cc ri lon chc nng

    ng rut, bng quang hoc chc nng thn kinh xu i, bnh nhn cn c hng dn

    theo di trong 1-3 tun.

    iu chnh hot ng

    Bnh nhn TL cp c th c thoi mi hn nu h c th tm thi hn ch hoc trnh cc

    hot ng chuyn bit lm tng p lc c hc ln ct sng. Cn phi trnh ngi lu m khng

    c ta v nng vt nng, c bit l un cong hoc xon vn. xut hot ng trong cng

    vic cho bnh nhn TL cp nn da trn tui ca bnh nhn, sc khe ni chung, v cc

    nhu cu th lc ca cng vic.

    Ngh gi ti ging

    Trong iu tr TL, vic dn dn tr li hot ng bnh thng hiu qu hn l ngh ngi ti

    ging ko di. Ngh ngi ti ging lu > 4 ngy c th dn n suy nhc gy teo c do

    khng c khuyn khch. Hu ht cc bnh nhn TL cp tnh khng cn ngh ngi ti

    ging. Tuy nhin, i vi bnh nhn c cc triu chng ban u nghim trng, ngh ngi ti

    ging 2-4 ngy vn l mt la chn.

    Thuc

    Thuc ung (acetaminophen, thuc khng vim khng steroid, gin c, v nhm opioid) v

    phng php iu tr tim c sn iu tr TL.

  • BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch

    - Mt nh gi gn y ca th nghim lm sng cho thy NSAIDs c hiu qu hn cho gim

    triu chng ngn hn nhng bnh nhn TL cp. NSAID khng c chng minh l c

    hiu qu hn na trong vic iu tr TL.

    - Gin c khng hiu qu nh NSAIDs trong iu tr TL, v khng tng thm li ch gin

    c c s dng kt hp vi NSAID. Gin c c tc dng ph tim tng hn NSAIDs, mt

    yu t cn c xem xt khi quyt nh iu tr.

    - Opioid c hiu qu hn trong vic lm gim cc triu chng tr li thp hn so vi thuc

    gim au khc (aspirin, acetaminophen). V c cc bin chng khc (ph thuc), thuc gim

    au opioid, nu c s dng, nn c dng trong mt thi gian ngn.

    - Corticosteroid ng ung khng c khuyn khch trong iu tr TL cp.

    Liu php tim iu tr cc triu chng TL bao gm cc dy chng, ngoi mng

    cngTim l mt la chn iu tr xm ln c th gy nhng bin chng nghim trng cho

    bnh nhn. Tuy nhin, tim ngoi mng cng v tim b mt khp c th mang li li ch cho

    bnh nhn (nh mt phng tin trnh phu thut).

    Vt l tr liu ct sng

    C mt s bng chng h tr vic s dng cc liu php VLTL trong iu tr TL cp. K

    thut VLTL ct sng gip khi phc chuyn ng ca khp v m mm. C hiu qu sm

    sau khi bnh nhn khi pht triu chng TL cp tnh m khng c bnh l r thn kinh. Nu

    bnh nhn c biu hin khim khuyt thn kinh tin trin hoc nng, VLTL nn c hon

    li trong khi ch i nh gi chn on thch hp. Bnh nhn c cc triu chng ko di hn

    4-6 tun, cc thao tc VLTL nn c nh gi li.

    Chm cu

    Chm cu khng c tm thy l c li cho iu tr bnh nhn TL cp. Tuy nhin, bng

    chng gn y cho thy chm cu c truyn Trung Quc v massage tr liu c li trong vic

    iu tr TL mn tnh. Khi c b sung vo phng php iu tr thng thng, chm cu

    gip ci thin chc nng v gim au tt hn so vi iu tr thng thng mt mnh.

    Tp th dc

  • BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch

    Bi tp iu tr nn c bt u sm kim sot cn au, v phc hi chc nng. Khng

    c bt k mt phng php iu tr hay mt chng trnh tp th dc duy nht no c

    chng minh l c hiu qu cho tt c cc bnh nhn TL.

    gi li

    - i vi nhng bnh nhn c tnh trng TL xu i trong thi gian kim sot triu chng,

    ngi thy thuc cn nh gi li v t vn hoc gii thiu n chm sc chuyn khoa. Bnh

    nhn TL nn lun lun c nh gi li sau 1-3 tun theo di din tin bnh. Bnh

    nhn phi c thng bo theo di sm hn nu tnh trng ca h xu i.

    - Trong trng hp iu tr bo tn, cn nh gi li sau 4-6 tun k t ln nh gi ban u.

    Ln thm khm tip theo l thi im thch hp xem xt nh gi mi trng lm vic ph

    hp cho bnh nhn. Khi bnh nhn ci thin, cn gim liu thuc iu tr v gip bnh nhn

    tng bc tr li hot ng bnh thng.

    Chuyn khm chuyn khoa

    Nu bnh nhn c TL hn 6 tun cho d iu tr bo tn y , bnh nhn cn c nh

    gi li. Mt nh gi li ton din, bao gm mt nh gi tm l x hi v khm thc th cn

    c thc hin. Trong nhng ln tip theo, cu hi nn c hng vo vic xc nh cc tn

    hi ca bnh nhn, bao gm cc triu chng thn kinh mi, tng au, hoc vng lan rng mi

    xut hin ca v tr au. Nu cc vn trn c tm thy, bnh nhn cn c nh gi li

    cc vn v sc khe v t vn hoc gii thiu khm chuyn khoa..

  • BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch

    Hnh 4: T vn cc chuyn khoa khng phu thut

    Chuyn gia Ch nh

    Phc hi chc

    nng

    au lng mn tnh > 6 tun

    au thn kinh ta > 6 tun

    Hi chng au mn tnh

    au lng ti pht

    Thn kinh au thn kinh ta > 6 tun

    au chn mn khng in hnh, nghim php nng chn thng (-)

    Khim khuyt thn kinh mi hay tin trin

    Y hc v bnh

    ngh nghip

    Cc tnh hung n b cho cng nhn gp kh khn

    Xp mc tn thng hay khuyt tt

    Cc vn khi bnh nhn quay v lm vic

    Thp khp Loi tr bnh vim khp

    Loi tr fibrositis / fibromyalgia

    Loi tr bnh xng chuyn ha (v d: long xng)

    Y hc th thao au lng mn tnh > 6 tun

    au thn kinh ta > 6 tun

    au lng ti pht

    Nu khng c pht hin bt thng trn mt nh gi li ton din, bao gm c xt nghim

    chn on c la chn, cn lp chng trnh k hoch gip bnh nhn tr v hot ng

    bnh thng ca h.

    5. TIN LNG VN AU THT LNG

    Mt nghin cu gn y pht hin ra rng phn ln bnh nhn tip tc bo co au 12 thng

    sau ln khi pht ban u. Tuy nhin, 90% bnh nhn s phc hi chc nng vi gim au

    sau 6 tun, bt k s can thip ca bc s.

  • BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch

    TI LIU THAM KHO

    1.. Childs J. D. A clinical prediction rule to identify patients with low back pain most likely

    to benefit from spinal manipulation: A validation study. (2004) Annual Internal Medicine.

    2. Glenn G. Do NSAIDs help in acute or chronic low back pain? (2002). American Family

    Physician.

    3. John M. (2011). Low back pain. John Murtagh s General Practice. Mc Graw Hill Lange.

    4. Jeanette E. S. Low back pain (2007). Current diagnocsis and treatment Family Medicine.

    Mc Graw Hill Lange.

    5. Mark B. Low back pain (2009). Family Medicine. Mc Graw Hill Lange.