dau that lung.pdf
TRANSCRIPT
-
BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch
AU THT LNG
1. I CNG
au tht lng (low back pain) l tnh trng au, cng c hay cng c vng di b sn v
trn np gp mng di (c hoc khng km au thn kinh ta). au c th trung tm
(ng gia) hay lin quan n cc cu trc khng nm trn ng gia (bao gm m lin
kt v thn kinh ngoi bin phn b t ty sng). a s cc triu chng au tht lng u
khng c hiu v do vic s dng qu mc hay tn thng cc dy chng v cc c cnh
sng, hoc do thoi ha khp. Cc c ch c hiu gy au lng bao gm:
- Thot v a m
- Hp ng sng
- Gy t sng
- U c tnh ct sng
- Khuyt cung t sng (spondylolysis)
- Trt t sng (spondylolisthesis)
- Nhim trng ct sng
- Bnh l vim nhim
- au cc c quan lin quan n: bnh l mch mu, tiu ha, tit niu sinh dc.
-
BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch
Hnh 1: Cc nguyn nhn ca au lng km au mng v au chn
2. C IM LM SNG CA AU THT LNG
Triu chng v du hiu
Hi bnh s cn thn v thm khm lm sng l iu cn thit xc nh du hiu nghim
trng bnh nhn c biu hin TL cp tnh. Ngi bc s cn phi tm "du hiu bo ng".
Nu cc du hiu bo ng c xc nh, cc bnh nhn cn cp cu nn c t vn trc
tip hoc gii thiu n bc s chuyn khoa thch hp. Bnh nhn khng cp cu m c cc
-
BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch
du hiu bo ng nn c ln k hoch thc hin cc xt nghim chn on thch hp
nhm xc nh xem h c cn gii thiu n bc s chuyn khoa hay khng.
B
Vic khai thc bnh s nn tp trung vo cc c im sau:
- V tr ca cn au
- C ch chn thng (bnh nhn ang lm g khi h thy au ln u tin, cho d l m
thm hoc kt qu ca mt chn thng hoc hot ng c th)
- c tnh ca cn au (c hc, lan to, khp khing, hoc khng c hiu )
- Thi gian ca cn au (cp tnh < 6 tun, hoc mn tnh > 6 tun ) .
- Triu chng thn kinh (triu chng rut hoc bng quang, yu chi, mt cm gic vng
quanh hu mn, hi m) gi hi chng chm ui nga, mt trng hp khn cp phu
thut thn kinh thc s.
- Tnh trng chc nng ca bnh nhn cn lu khi c bt k yu t lm trm trng thm
hoc ci thin tnh trng bnh.
- S hin din ca st, st cn, au v m l mi quan tm c bit nh nhng c th ch ra
mt cn bnh nghim trng hn, chng hn nh ung th tim n .
- Tin cn v mt x hi nn c khai thc, bao gm thng tin v vic s dng hoc lm
dng thuc, tim chch ma tu, s dng thuc l...Tin cn mc cc bnh trc y v phu
thut cng cn c lu , c bit l tin cn phu thut ct sng hoc suy gim min dch
(tin s ung th, s dng steroid, nhim HIV) .
Mt bnh s ton din gip cc nh lm sng xc nh cc du hiu bo ng m i hi
vic khm chuyn su hn loi tr cc bnh nghim trng.
Khm lm sng
-Vic khm lm sng b sung cc thng tin thu c qua vic hi bnh s bng cch gip xc
nh tnh trng bnh nghim trng hoc kh nng tn thng thn kinh nghim trng. Cc
yu t chnh ca vic kha m lm sng l nhn, s, quan st (bao gm c kim tra phm vi
chuyn ng), v nh gi thn kinh-c chuyn bit.
-
BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch
-Vic khm lm sng nn bt u vi vic nh gi cong ct sng, phm vi chuyn ng
ca tht lng. S cc c cnh sng, cc mu chuyn t sng, khp cng chu, cc c hnh
l v v tr ca xng chu (gai chu trc trn v gai chu sau trn). Bi v ct sng tht
lng khp bn ng vi khung xng chu (c bit l vng cng - chu), nn au xng
chu thng c cp nh au ct sng tht lng. gii quyt cc bnh l xng
chu, cc nh lm sng phi xc nh c v tr gai chu trc trn v gai chu sau trn
nhm nh gi ri lon chc nng quay ca xng chu, nguyn nhn gy TL.
-nh gi thn kinh
nh gi thn kinh nn bao gm kim tra phn x gn Achilles (S1) v xng bnh ch (L2-
L4 ), sc gp khp c chn hoc ngn chn ci ( L4- L5 ) v sc c mt lng bn chn (S1),
cng nh v tr phn nn v cm gic (dermatomes lin quan). Th nghim cm gic tinh t
vng gia ( L4 ), mt lng ( L5 ), v mt bn ( S1) ca bn chn cng cn c thc hin.
nhng bnh nhn c biu hin TL cp v khng c than phin c th, mt thm khm thn
kinh phc tp hn thng khng cn thit. Nghim php nng thng chn nn c thc hin
c hai v tr ngi v nm nga nh gi s p r thn kinh. nh gi thn kinh ca chi
di cho php pht hin cc ngha lm sng tn thng r thn kinh cc mc L4- L5 hoc
L5 -S1. Hai v tr ny chim ti hn 90% ca tt c cc bnh l r thn kinh th pht do thot
v a m tht lng. V khm lm sng n gin ny c th tht bi trong chn on mt s
nguyn nhn TL him gp, cho nn bt k bnh nhn khng c ci thin trong 4-6 tun
nn c nh gi li t u.
S phn t g guy c
Tt c cc bnh nhn TL cp nn c phn tng nguy c vi nh gi ban u xc nh
du hiu bo ng. Vic hi bnh s v khm lm sng c kh nng pht hin bnh l trm
trng bn di (v d nh gy xng, ung th, nhim trng, phnh ng mch ch bng, hoc
hi chng chm ui nga. Nhng bng chng lm sng bao gm tin s chn thng nng,
chn thng nh nhng bnh nhn > 50 tui, st dai dng, tin s ung th, ri lon trao i
cht, yu c, ri lon chc nng bng quang hay rut, mt cm gic vng quanh hu mn, hi
m, gim co tht c vng, v m khng ngng au. Khi xut hin du hiu bo ng, cn
nhanh chng hnh ng, chng hn nh thc hin cc phng tin hnh nh hoc cc xt
nghim.
-
BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch
Hnh 2: Du hiu bo ng v nhng hnh ng thch hp BN TL
Bnh l Du hiu bo ng H ng
Ung th Tin cn ung th Nu nghi bnh l c tnh ca ct sng: -Hnh nh hc -CTM, Tc mu lng -Cc CLS tm u nguyn pht: PSA, nh nh, in di protein, in di protein min dch.
St cn CRNN
50 tui
Tht bi iu tr
au 4 6 tun
au v m hay lc ngh
Nhim trng
St Nu nghi nhim trng ct sng: - MRI
-CTM, Tc mu lng -TPTNT
Dng thuc truyn TM
Nhim trng gn y: nhim trng tiu, da, vim phi
Tnh trng c ch MD (dng steroid, ghp tng, T, HIV)
au lc ngh
HC
chm
ui nga
B tiu hay tiu khng t ch Khm chuyn khoa ngoi
Mt cm gic vng quanh hu mn,hi m
Gim co tht c vng/ tiu khng t ch
Yu/t hai chi di hay khim khuyt thn kinh
Gy S Dng Corticosteroid -Hnh nh hc thch hp -Khm chuyn khoa ngoi 70 tui hoc tin cn long
xng
Chn thng nng gn y
Phnh
MCB cp
Khi mch p vng bng -Hnh nh hc thch hp (siu m) -Khm chuyn khoa ngoi Bnh x va M
au v m hay lc ngh
60 tui
Thot v a m
Yu c -Hnh nh hc thch hp -Khm chuyn khoa ngoi
3. VAI TR CA CN LM SNG I VI BN TL:
Xt nghim
Cc bnh nhn nghi ng c biu hin gi mo TL n thun, chng hn nh ung th hoc
nhim trng nn c thc hin cn lm sng. Xt nghim c ngh trong vic nh gi
nhng bnh nhn ny bao gm cng thc mu v tc mu lng (ESR). ESR > 50 mm/h l
gi ca bnh c tnh, nhim trng, hoc bnh vim. BUN, Creatinin, v phn tch nc tiu
(TPTNT) hu ch trong vic xc nh bnh thn hoc bnh ng tiu.
-
BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch
Canxi, phospho v alkaline phosphatase mu cn c kim tra nhng bnh nhn thiu
xng (osteopenia), tn thng ct sng dng hy xng (osteolytic vertebral lesion), hoc
xp thn t sng (vertebral body collapse). Nu nghi ng ung th tuyn tin lit, cn kim
tra PSA (prostate-specific antigen) v nng acid phosphatase. Nu nghi ng a u ty, c
th gip hng dn iu tr da trn in di min dch huyt thanh (IPEP: immunoprotein
electrophoresis).
Hnh nh hc
Chn on hnh nh him khi c ch nh trong TL cp tnh. Sau 4-6 tun u, a s bnh
nhn s t hi phc. Tuy nhin, nu bnh nhn vn hn ch bi cc triu chng xut hin tr
li, hnh nh hc nn c xem xt tm cc bnh l biu hin di triu chng TL.
Nhm bnh nhn nn kho st hnh nh hc bao gm tr em, bnh nhn > 50 tui, bnh nhn
chn thng, hoc bnh nhn m au lng khng ci thin d iu tr bo tn ph hp. Hnh
nh hc lun lun phi c thc hin cn thn, bi v thoi ha a m v li a m
c ghi nhn trong 20-25% ngi khng c triu chng. V vy, pht hin bt thng trn
chn on hnh nh c th c hoc khng i din cho l do au ca bnh nhn.
-
BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch
Hnh 3: Cc CLS c bit v ch nh
Cc CLS c bit Ch nh
Cng thc mu (CBC) Nghi ng u, bnh l ty, nhim trng
Tc mu lng (ESR) Nghi ng u, nhim trng, vim, ri lon chuyn ha
TPTNT (Urinalysis) Nghi ng nhim trng tiu, vim b thn, u ty
in di min dch (IPEP) Nghi ng a u ty
TSH, Cacium, Alkaline
phosphatase
Nghi ng ri lon in gii, ri lon chc nng tuyn
gip, ri lon chuyn ha
X quang Khng khuyn co thng quy trong nh gi TL cp
(tr khi c du hiu bo ng)
Khuyn co loi tr gy xng
X quang chp nghing ch khuyn co khi cc pht hin
gi trt t sng hoc khuyt cung t sng
in c (Electromyelogram),
in di huyt thanh (Serum
electrophoresis)
Nghi ng ri lon chc nng r thn kinh nng vi cc
triu chng chn 6 tun
Khng khuyn khch nu bnh l r thn kinh r rng
MRI hoc CT ty
Triu chng chn lin quan n lng v pht hin trn
lm sng c du hiu p ty
Bnh s c i cch hi do thn kinh nghi hp ng sng
Nghi ng HC chm ui nga, gy S, nhim trng,u
X hnh xng Di cn
Chng ch nh bnh nhn mang thai
4. CC PHNG PHP IU TR AU THT LNG
Nu bnh nhn khng c du hiu bo ng, v bnh s, khm thc th khng gi bt k
nguyn nhn n bn di, c th chn on l TL c hc v c th bt u vic iu tr.
Phng php kim sot triu chng nn tp trung vo vic to s thoi mi v gi cho bnh
nhn hot ng cng nhiu cng tt trong khi ch i phc hi t pht.
Ty thuc vo bnh nhn, iu tr ny c th bao gm iu chnh hot ng, ngh ngi ti
ging (thi gian ngn), iu tr bo tn, tng cng vn ng v tp th dc, vt l tr liu
v gio dc bnh nhn. Vic iu tr ny nn c s dng t 4-6 tun trc khi ch nh
thm cc xt nghim chn on, tr khi cc triu chng ca bnh nhn xu i. Theo di bnh
nhn l rt quan trng gim st v iu chnh iu tr
-
BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch
Gio dc bnh nhn
Gio dc bnh nhn l nn tng iu tr hiu qu ca TL. Bnh nhn n phng khm
chm sc ban u vi TL cp tnh cn c gio dc v cc mong i trong vic hi phc
v kh nng ti pht ca cc triu chng.
Bnh nhn nn c hng dn v cch iu chnh hot ng an ton v hp l, v c
cung cp thng tin lm th no hn ch TL ti pht thng qua k thut nng thch hp,
iu tr bo ph, v cai thuc l.
Nu thuc c s dng, bnh nhn phi c cung cp thng tin v cch s dng v cc tc
dng ph tim tng.
Nu bnh nhn khng ci thin vi iu tr bo tn hoc xut hin cc ri lon chc nng
ng rut, bng quang hoc chc nng thn kinh xu i, bnh nhn cn c hng dn
theo di trong 1-3 tun.
iu chnh hot ng
Bnh nhn TL cp c th c thoi mi hn nu h c th tm thi hn ch hoc trnh cc
hot ng chuyn bit lm tng p lc c hc ln ct sng. Cn phi trnh ngi lu m khng
c ta v nng vt nng, c bit l un cong hoc xon vn. xut hot ng trong cng
vic cho bnh nhn TL cp nn da trn tui ca bnh nhn, sc khe ni chung, v cc
nhu cu th lc ca cng vic.
Ngh gi ti ging
Trong iu tr TL, vic dn dn tr li hot ng bnh thng hiu qu hn l ngh ngi ti
ging ko di. Ngh ngi ti ging lu > 4 ngy c th dn n suy nhc gy teo c do
khng c khuyn khch. Hu ht cc bnh nhn TL cp tnh khng cn ngh ngi ti
ging. Tuy nhin, i vi bnh nhn c cc triu chng ban u nghim trng, ngh ngi ti
ging 2-4 ngy vn l mt la chn.
Thuc
Thuc ung (acetaminophen, thuc khng vim khng steroid, gin c, v nhm opioid) v
phng php iu tr tim c sn iu tr TL.
-
BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch
- Mt nh gi gn y ca th nghim lm sng cho thy NSAIDs c hiu qu hn cho gim
triu chng ngn hn nhng bnh nhn TL cp. NSAID khng c chng minh l c
hiu qu hn na trong vic iu tr TL.
- Gin c khng hiu qu nh NSAIDs trong iu tr TL, v khng tng thm li ch gin
c c s dng kt hp vi NSAID. Gin c c tc dng ph tim tng hn NSAIDs, mt
yu t cn c xem xt khi quyt nh iu tr.
- Opioid c hiu qu hn trong vic lm gim cc triu chng tr li thp hn so vi thuc
gim au khc (aspirin, acetaminophen). V c cc bin chng khc (ph thuc), thuc gim
au opioid, nu c s dng, nn c dng trong mt thi gian ngn.
- Corticosteroid ng ung khng c khuyn khch trong iu tr TL cp.
Liu php tim iu tr cc triu chng TL bao gm cc dy chng, ngoi mng
cngTim l mt la chn iu tr xm ln c th gy nhng bin chng nghim trng cho
bnh nhn. Tuy nhin, tim ngoi mng cng v tim b mt khp c th mang li li ch cho
bnh nhn (nh mt phng tin trnh phu thut).
Vt l tr liu ct sng
C mt s bng chng h tr vic s dng cc liu php VLTL trong iu tr TL cp. K
thut VLTL ct sng gip khi phc chuyn ng ca khp v m mm. C hiu qu sm
sau khi bnh nhn khi pht triu chng TL cp tnh m khng c bnh l r thn kinh. Nu
bnh nhn c biu hin khim khuyt thn kinh tin trin hoc nng, VLTL nn c hon
li trong khi ch i nh gi chn on thch hp. Bnh nhn c cc triu chng ko di hn
4-6 tun, cc thao tc VLTL nn c nh gi li.
Chm cu
Chm cu khng c tm thy l c li cho iu tr bnh nhn TL cp. Tuy nhin, bng
chng gn y cho thy chm cu c truyn Trung Quc v massage tr liu c li trong vic
iu tr TL mn tnh. Khi c b sung vo phng php iu tr thng thng, chm cu
gip ci thin chc nng v gim au tt hn so vi iu tr thng thng mt mnh.
Tp th dc
-
BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch
Bi tp iu tr nn c bt u sm kim sot cn au, v phc hi chc nng. Khng
c bt k mt phng php iu tr hay mt chng trnh tp th dc duy nht no c
chng minh l c hiu qu cho tt c cc bnh nhn TL.
gi li
- i vi nhng bnh nhn c tnh trng TL xu i trong thi gian kim sot triu chng,
ngi thy thuc cn nh gi li v t vn hoc gii thiu n chm sc chuyn khoa. Bnh
nhn TL nn lun lun c nh gi li sau 1-3 tun theo di din tin bnh. Bnh
nhn phi c thng bo theo di sm hn nu tnh trng ca h xu i.
- Trong trng hp iu tr bo tn, cn nh gi li sau 4-6 tun k t ln nh gi ban u.
Ln thm khm tip theo l thi im thch hp xem xt nh gi mi trng lm vic ph
hp cho bnh nhn. Khi bnh nhn ci thin, cn gim liu thuc iu tr v gip bnh nhn
tng bc tr li hot ng bnh thng.
Chuyn khm chuyn khoa
Nu bnh nhn c TL hn 6 tun cho d iu tr bo tn y , bnh nhn cn c nh
gi li. Mt nh gi li ton din, bao gm mt nh gi tm l x hi v khm thc th cn
c thc hin. Trong nhng ln tip theo, cu hi nn c hng vo vic xc nh cc tn
hi ca bnh nhn, bao gm cc triu chng thn kinh mi, tng au, hoc vng lan rng mi
xut hin ca v tr au. Nu cc vn trn c tm thy, bnh nhn cn c nh gi li
cc vn v sc khe v t vn hoc gii thiu khm chuyn khoa..
-
BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch
Hnh 4: T vn cc chuyn khoa khng phu thut
Chuyn gia Ch nh
Phc hi chc
nng
au lng mn tnh > 6 tun
au thn kinh ta > 6 tun
Hi chng au mn tnh
au lng ti pht
Thn kinh au thn kinh ta > 6 tun
au chn mn khng in hnh, nghim php nng chn thng (-)
Khim khuyt thn kinh mi hay tin trin
Y hc v bnh
ngh nghip
Cc tnh hung n b cho cng nhn gp kh khn
Xp mc tn thng hay khuyt tt
Cc vn khi bnh nhn quay v lm vic
Thp khp Loi tr bnh vim khp
Loi tr fibrositis / fibromyalgia
Loi tr bnh xng chuyn ha (v d: long xng)
Y hc th thao au lng mn tnh > 6 tun
au thn kinh ta > 6 tun
au lng ti pht
Nu khng c pht hin bt thng trn mt nh gi li ton din, bao gm c xt nghim
chn on c la chn, cn lp chng trnh k hoch gip bnh nhn tr v hot ng
bnh thng ca h.
5. TIN LNG VN AU THT LNG
Mt nghin cu gn y pht hin ra rng phn ln bnh nhn tip tc bo co au 12 thng
sau ln khi pht ban u. Tuy nhin, 90% bnh nhn s phc hi chc nng vi gim au
sau 6 tun, bt k s can thip ca bc s.
-
BM Y Hc Gia nh. Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch
TI LIU THAM KHO
1.. Childs J. D. A clinical prediction rule to identify patients with low back pain most likely
to benefit from spinal manipulation: A validation study. (2004) Annual Internal Medicine.
2. Glenn G. Do NSAIDs help in acute or chronic low back pain? (2002). American Family
Physician.
3. John M. (2011). Low back pain. John Murtagh s General Practice. Mc Graw Hill Lange.
4. Jeanette E. S. Low back pain (2007). Current diagnocsis and treatment Family Medicine.
Mc Graw Hill Lange.
5. Mark B. Low back pain (2009). Family Medicine. Mc Graw Hill Lange.