DCD bij ADHD: voorspeller van matige prognose op de volwassen leeftijd

Ellen Fliers, kinderarts sociale pediatrie21 okt 2010

DCD= Developmental Coordination Disorder

Belang van het onderzoek:motorische problemen komen vaak voor bij ADHD, weinig over bekend

doel:meer kennis

beter begrip, aanknopingspunten over ontstaan

vroege diagnose, betere behandeling, betere prognose

introductie

Deel 1: wat is DCD?

Deel 2: beschrijving motorische problemen bij ADHDwie, hoeveel, jongens meisjes, leeftijdwat vinden ze er zelf vanBehandeling

Deel 3: oorzaken

hoe komt het, familie, combinatie motorische problemen met ADHDgenetisch: Genome Wide Association Study prognose

Opbouw praatje

DCD geschiedenisMinimal Brain Dysfunction concept:

leerstoornissenmotorische stoornissen w.o. cordinatieaandachtsstoornissengedragsproblemen

DCD terminologieMBD

Clumsy child syndrome

Dyspraxie

MND, MND1 en MND2

DAMP

DCD

Bij Developmental Coordination Disorder (DCD) is er sprake van een verlaagd niveau van motorisch functioneren, niet samengaand met neurologisch, intellectueel of sensorisch gebrek. DCD, DSM-IV criteria 1994a. problemen met de cordinatie van de motoriekb. die last geven in het dagelijks leven en/of op schoolc. zonder duidelijke medische oorzaakd. IQ > 70, of slechtere motoriek dan verwacht bij het IQ

DCD criteria, internationaal MovementABC research criteria

DCD prevalentie

5%-7% van kinderen in de basisschoolleeftijd

( astma 5%-7%, ADHD 3%-5%)

50% van alle kinderen met ADHD50% van alle kinderen met DCD heeft ADHD

DAMP: Deficit of Attention and Motor Perception

prevalentie: 1,2- 2% van alle 7- jarigen ( Gillberg, 2003)

DCD kenmerkenvertraging motorische mijlpalenhypotoniegeassocieerde overtollige bewegingenproblemen met het leren en het automatiseren van motorische vaardigheden: bv. schrijvenmotor planning problemenproblemen met tempo

DCD: dagelijks leven

zich aankledeneetvaardigheid: hanteren van bestek complexe vaardigheden: fietsen, zwemmmenvrijetijdsactiviteiten: knutselen, knippensport- en spelactiviteiten schrijventekenentempoproblemenlichamelijke opvoedingspel & sport in groepsverband

DCD comorbiditeitgedragsproblemen

ADHD

leerstoornissen, dyslexie

PDD-NOS

sociale en emotionele problemen

DCD heterogeniteituitvoering motoriek, tempo,planning motoriek; matige proprioceptie;comorbiditeit: heterogene aandoening

optelsom van motorische, cognitieve en gedragsproblemen: 5 maal zoveel speciaal onderwijs

DCD: Sociaal-emotionele implicatiesminderwaardigheid in motorische competentiebeperkt gevoel van eigenwaardeminder participatie sport en speldepressiebeperking in sociale vaardigheid: primair of secundair

DCD comorbiditeitgedragsproblemen

ADHD

leerstoornissen, dyslexie

PDD-NOS

sociale en emotionele problemen

DCD etiologiefamiliale factoren 30% meest verklarende factoren in 2 studies

pre- en perinatale risicofactoren (maternaal roken, pre- en dysmaturiteit, lage Apgarscores)

DCD cerebellumrol cerebellum in motor activity:

motor cordinatiesenso-motorische integratiemotor learningtimingcognitie

Cerebellar Growth CurvesP

meer gegeneraliseerd deficit? ontwikkeling van theorien die een gemeenschappelijke oorzaak van deze symptomen identificeren:

ABD (Atypical Brain Development) dopamine neurotransmissie Automatization Deficit hypothesis genetics?

DCD behandelingeerstelijn, huisarts; tweede lijn, kinderarts; GGZ

Fysiotherapie: Neuro motor task training, Co_OP

Ergotherapie

motorische remedial teaching (op school)

Vroegtijdige onderkenning van belang!

Volwassenen met DCDProblematische activiteiten op volwassen leeftijd:huishoudenautorijdentempo bij beroepstakennieuwe taken of procedures bij beroepstaken

Lange termijneffecten gezondheidbeperkte fysieke conditieobesitascoronaire aandoeningen

Volwassenen met DCDbeperkingeneerder negatieve ervaringen tijdens de kindertijd door onbegripfoute keuze van studierichtingfoute beroepskeuzeconcentratiezwakteeigenwaardeberoep op hulpverlening ??

Volwassenen met DCD: follow-up als kind gediagnosticeerdbekendheid van het probleemerkenning van de beperkingeninstellen van therapie en begeleiding op schoolopbouw eigenwaardebetere studiekeuze en daaraan verbonden betere beroepskeuzeminder frustraties in de levensloop

Deel 1: wat is DCD?

Deel 2: beschrijving motorische problemen bij ADHDwie, hoeveel, jongens meisjes, leeftijdwat vinden ze er zelf vanbehandelingDeel 3: oorzaken hoe komt het, familie, combinatie motorische problemen met ADHDgenetisch: Genome Wide Association Study prognose

Opbouw praatje

Onderzoek:

wie: 365 families met kinderen met en zonder ADHD

wat: ADHD kenmerken en motoriek

hoe: vragenlijsten, motorische testen en bloedonderzoek (DNA)

Deel 2

Het IMAGE project

12 centra Nederland, UK, Isral, Ierland, Duitsland, Spanje, Zwitserland, Belgi, USASupported by NIMH grant R01MH62873 to S. Faraone

Resultaten motoriek bij ADHD

1/3 van alle kinderen met ADHD heeft motorische problemen

meisjes = jongens

tieners = basisschool kinderen deel 2

Motorische stoornissen bij kinderen met ADHDcategorie motoriek

-= motorisch probleem= twijfelachtig= normale motoriekdeel 2

Onderzoek motoriek en zelfbeeldkinderen met ADHD overschatten hun motorische prestaties behalve wanneer ze ernstige DCD hebben (DCD = Developmental Coordination Disorder)

Deel 2

Onderzoek motoriek en behandeling

slechts 50% van de motorisch gestoorde ADHD kinderen kreeg ooit behandeling, dus 50% niet!

bijkomende angst- en gedragsstoornissen voorspellen of een kind al dan niet behandeld wordtDeel 2

Deel 3: oorzaken

motorische problemen zijn familiair

combi ADHD - motorische problemen is familiair

gedeelde achtergrond voor ADHD en motorische problemen, mogelijk genetisch Deel 3

Onderzoek motoriek en genenGWAS: genoomwijde associatie studieSNP: kleine variatie in het DNA

Deel 3

Onderzoek motoriek en genen genetische studie van motorische problemen bij 890 kinderen met ADHD:

associatie met genen ivm ontwikkeling van het centraal zenuwstelsel

genen die in de spiercellen tot expressie komen

Deel 3

Onderzoek motoriek en genen

genetische studie van motorische problemen bij 890 kinderen met ADHD:

associatie met genen ALS

associatie met genen RLS

Deel 3

Onderzoek motoriek en genen ALS: Amyotrofische Lateraal Sclerose

Neurodegeneratieve aandoening motor neuron, adult onset polygene aandoening

Hypothese (Lule, 2008): ALS patienten voldeden als kind vaak aan ADHD criteria

Neurobiologisch niveau: hyperactiviteit glutaminerge systeem en hyopactiviviteit dopaminerge systeemDeel 3

Onderzoek motoriek en genen

ALS: Amyotrofische Lateraal Sclerose

ADHD risico factor voor ontwikkelen ALS ?

ADHD MET motorische problemen risico factor voor ALS?Deel 3

Onderzoek motoriek en genen

genetische studie van motorische problemen bij 890 kinderen met ADHD:

associatie met genen ALS

associatie met genen RLS : Restless Legs Syndrome

hoofdstuk 6

Onderzoek motoriek en genen

genetische studie van motorische problemen bij 890 kinderen met ADHD:

associatie met genen ALS

associatie met genen RLS : Restless Legs Syndrome

hoofdstuk 6

Onderzoek motoriek en genen

Associatie met MAP2K5: Restless legs syndromeGWAS 2008, replicatie 2009 (Winkelmann,Kemlink, Trenkwalder 2009)Algemene bevolking 2% (Piccchietti 2008)ADHD 44% gedeelde genetische achtergrond? (Reif 2010).

hoofdstuk 6

Prognose motoriekveelal niet vanzelf over

geen gestandaardiseerde motor-tests volwassenen

ADHD + DCD prognose op de leeftijd van 22jr. is de groep ADHD+DCD het slechtst af (schoolcarrire, ADHD-klachten, leesproblemen, sociale situatie) Rasmussen and Gillberg,2000; Visser, 2003

ADHD-DCD: beloop Losse et al. (1991):Kinderen 6 jr.10 jaar later: minder goede prestaties: handschrift en praktische vaardigheden; minder eigenwaardeGeuze & Borger (1993), Cantell, Smyth & Ahonen (1994):Kinderen 5 jaar17 jaar: Minder goede studieresultatenMinder eigenwaardeCousins and Smith 2003- Leeftijden 18-65, retrospectief- Persisteren motorische problemen; concentratieproblemen

DCD: studies bij volwassenenRasmussen & Gillberg (2000):

Outcome, 15 jaar follow-up

DCD met ADHD vertonen zwakker psychosociaal functionerent.o.v. alleen ADHD

hoger risico: schoolresultaten, gedrag en sociale vaardigheden

Alcohol

Dit gevoegd bij de aanwijzingen dat er ADHD plus DCD een verhoogd risico geeft op RLS en ALS.dus:

Algemene conclusie motorische stoornissen en ADHD: mogelijk implicaties voor prognose op volwassen leeftijd!meer kennisreplicatie is nodighopelijk vertrekpunt verder onderzoek

dagelijkse praktijk: betere herkenning, eerdere behandeling!

conclusie

Dank voor uw aandacht!

Contact: e.fliers@psy.umcn.nl

********************