De belangrijkste plekken in Groot-Britannië voor Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog 1. Oranjehaven 15. De Hems 29. Wolverhampton 2. Voormalige Nederlandse Ambassade 16. Voormalig Bangor Hotel 30. Lincoln 3. Hereford House 17. Imperial Hotel 31. Tempsford 4. Grosvenor House Hotel 18. Nederlands Maritiem Gerechtshof 32. Londen 5. Netherlands Publishing Company 19. Monument voor Vrouwen in Special Operations Executive 6. Club Netherlands House 20. Nederlandse Kerk 7. Claridge’s Hotel 21. South Mimms 8. Voormalige St. Mary’s Church 22. Mill Hill 9. Brown’s Hotel 23. Maidenhead 10. Stratton House 24. Dulwich 11. Arlington House 25. Biggin Hill 12. Voormalige Koninklijke Residentie 26. Falmouth 13. Voormalig Koninklijk Secretariaat 27. Holyhead 14. Voormalige Oddenino’s & Bobby’s Bar 28. Fleetwood

70 jaar bevrijding: de bijzondere band tussen Nederland en het Verenigd Koninkrijk

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vluchtten duizenden Nederlanders uit het bezette Nederland. Veel vluchtelingen vonden onderdak in het Verenigd Koninkrijk.

Koningin Wilhelmina en een groot deel van het Nederlandse kabinet konden aan het begin van de oorlog

ontkomen en vormden de regering-in-ballingschap in Londen. Ruim 1600 mannen en 48 vrouwen ontvluchtten bezet gebied om zich in Engeland aan te sluiten bij de geallieerde legers, zij werden bekend onder de naam Engelandvaarders. Londen was de belangrijkste verblijfplaats, maar veel Nederlanders vonden ook onderdak op andere plaatsen in het Verenigd Koninkrijk. Zo waren er de vissers, die na het invallen van de oorlog niet meer terug konden keren met hun laatste vangst. Dat gold ook voor de Nederlandse koopvaardijvloot, die al

vroeg werd ingezet voor oorlogstransport.

Op een plattegrond van Londen en een kaart van Groot Brittannië zijn plekken gemarkeerd die een belangrijke rol speelden in de relatie tussen het VK en Nederland in de oorlogsjaren.

Op veel van deze plaatsen vinden herdenkingen plaats. De ambassade is hier zoveel mogelijk bij aanwezig.

Portret koningin Wilhelmina, in bezit van de NL ambassade Hyde Park Gate.

De Nederlandse regering in Londen gaf opdrachten aan vier oorlogskunstenaars, waarvan vooral Cor Visser bekend is geworden. Zijn portret van koningin Wilhelmina werd op 10 mei 1941 afgedrukt in de verzetskrant

Vrij Nederland en door de Britten massaal boven bezet Nederland uitgestrooid.

De belangrijkste plekken in Groot-Britannië voor Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog 1. Oranjehaven

Ongeveer 1700 Engelandvaarders haalden Engeland, maar velen werden tijdens hun vlucht opgepakt door de bezetters of verdronken tijdens de overtocht. De Engelandvaarders vochten mee met de geallieerde legers.

Voor hun trouw aan Oranje, besloot koningin Wilhelmina in 1942 een club voor hen op te richten. Deze club werd door haar op 6 juni 1942 geopend op 23 Hyde Park Place, vlak onder het appartement van Engelandvaarders Erik Hazelhoff Roelfzema en Peter Tazelaar. Adres: 23 Hyde Park Place, London W2 2LP 2. Voormalige Nederlandse Ambassade

Voormalige zetel van de Nederlandse gezant Jonkheer Edgar M.F.J. Michiels van Verduynen, die later, tijdens de oorlog, tot ambassadeur werd bevorderd en als minister zonder portefeuille zitting nam in het kabinet van Gerbrandy. Adres: 21A Portmans Square, London W1H 6LW 3. Hereford House

Hereford House was tot 2010 het vlaggenschip van de Nederlandse C&A Groep. Veel Nederlanders maakten tijdens de oorlog gebruik van de schuilkelders onder het gebouw, en minister-president Gerbrandy had zelfs zijn eigen kamer in de kelders.

Boven in het gebouw zetelde het Ministerie van Marine en hield Prins Bernhard kantoor. Johannes Theodorus Fürnster had bij de vaderlandslievende Brenninkmeyers voor elkaar gekregen dat de Marine voor één guinea per jaar een hele verdieping mochten huren.

Adres: 523 Oxford St, London W1C 2QJ 4. Grosvenor House Hotel

Veel Nederlandse ministers, met ook onder andere eerste minister jonkheer mr. Dirk J. de Geer, vonden in het Grosvenor House Hotel, na de vlucht naar Engeland hun eerste onderdak.

Adres: 86-90 Park Lane, London W1K 7TN

5. Netherlands Publishing Company

Vestiging van The Netherlands Publishing Co. samen met de Londense redactie van de door het verzet opgerichte Vrij Nederland.

Adres: 7 Old Park Lane, London W1K 1QR

6. Club Netherlands House

De Engelse Ambassadeur bij de Nederlandse regering-in-ballingschap, Sir Neville Bland, opende op 25 augustus 1943 het Club Netherlands House officieel, in aanwezigheid van vice-premier Clement Atlee en Koningin Wilhelmina.

Het had de ambassadeur enkele moeite gekost om de Nederlandse regering te overtuigen van de noodzaak van de club, aangezien er al verschillende locaties waren waar de Nederlandse gemeenschap terecht kon. De club bleek echter een groot succes, met 2769 leden in het eerste jaar. Dit aantal steeg tot 3481 in het tweede jaar, waarvan 1181 Britten. Een van de leden was Rien Marsman, weduwe van dichter Hennie Marsman.

Adres: 16 Charles Street, London W1J 7. Claridge’s Hotel

Tijdens bombardementen brachten koningin Wilhelmina en prins Bernhard hun tijd door in de schuilkelder onder het Claridge’s Hotel. De koningin verbleef hiermee in Londen voor het eerst van haar leven tussen gewone stervelingen. Dat was een lichtpunt in donkere tijden.

Naast Wilhelmina bood Claridge’s onderdak aan meer gevluchte koningshuizen, zoals de Koningen van Noorwegen, Griekenland en Joegoslavië.

Adres: Brook Street, London W1K 4HR

8. Voormalige St. Mary’s Church

De St Mary’s Church werd na het bombardement op de Dutch Church ter beschikking gesteld aan Nederlandse gemeenschap. Kort nadat de Nederlandse Kerk in Austin Friars weer werd betrokken, liep de lease op het gebouw af, en is de kerk afgebroken.

Adres: Bourdon Street, London W1K

9. Brown’s Hotel

Premier Gerbrandy nam zijn intrek in Brown’s Hotel op 1 september 1940 en bleef hier zijn hele verblijf te Londen. Wellicht koos Gerbrandy voor dit hotel, omdat er een foto van de 14-jarige prinses Wilhelmina aan de muur hing, die, toen ze samen met haar moeder een bezoek bracht aan de hoogbejaarde koningin Victoria, in het hotel had verbleven.

Adres: 33 Albemarle Street, London W1S 4BP

10. Stratton House

De Nederlanders huurden hier de kantoren op de bovenste drie verdiepingen. Aanvankelijk huisde Stratton House de hele Nederlandse regering-in-ballingschap en Radio Oranje, maar door groei van het aantal gevluchte ambtenaren, verhuisden deze naar andere locaties. De overgebleven ministeries van Scheepvaart, Buitenlandse zaken en Voorlichting hielden Stratton House als centrum voor de Nederlandse gemeenschap in Engeland.

Adres: 5 Stratton Street, London W1J 8LB

11. Arlington House

Arlington House was voor de oorlog de woning van Lord Beaverbrook, de eigenaar van de Daily Express. In de oorlog is minister-president Gerbrandy hier ingetrokken met zijn gehele staf, samen met de ministeries van Onderwijs en Sociale Zaken. Ook Van Lidth de Jeude, Hoge Commissaris voor Vluchteling Zorg zetelde in Arlington House, waar hij ook bleef nadat hij benoemd werd tot minister van Oorlog in september 1942.

Ook de Nederlandse school (met 300 leerlingen) en de Nederlandse bibliotheek waren gevestigd in Arlington House.

Adres: 17-20 Arlington Street, London SW1A 1RL

12. Voormalige Woning Koningin Wilhelmina en Prins Bernhard

Nadat de voormalige Nederlandse gezant in Londen, jonkheer R. de Marees van Swinderen op nummer 83 na de aankomst in Engeland prinses Juliana, prinses Beatrix en prinses Irene onderdak had geboden, betrok koningin Wilhelmina bij aankomst in Londen het buurhuis Eaton Square 82 voor een huur van 100 pond per jaar.

Na het vertrek van de koningin naar Chester Square hield de Binnenlandse Inlichtingendienst het kantoor op 82 Eaton Square. Hier ondervroegen ze nieuwkomers in het Verenigd Koninkrijk voordat zij zich een vrij man of vrouw konden noemen.

Adres: 82 Eaton Square, London SW1W 9AP

13. Voormalig Koninklijk Secretariaat en Woonplaats van Koningin Wilhelmina en Prins Bernhard

Ondanks dat het huis op 77 Chester Square aan een rustig plein lag, ontkwam het niet aan het oorlogsgeweld. Voordat de koningin en haar kleine hofhouding introkken, was het huis in april 1941 geraakt door een bom. Ook tijdens de Blitz verbleef koningin Wilhelmina in het huis, en ging alleen als de bombardementen te erg werden in nachtpon en met een helm op naar de schuilkelder in de tuin. In de werkkamer van Prins Bernhard op de begane grond, ontmoette de Prins Erik Hazelfhoff Roelfzema. Roelfzema had samen met Peter Tazelaar tevergeefs geprobeerd een spionagedienst in te steken bij verscheidene Nederlandse ambtenaren. De prins had hier wel oren naar en Erik en Peter verhuisden naar het tuinhuis van 77 Chester Square op 4 Chester Mews. Van daar organiseerden zij de eerste Nederlandse spionagedienst, Contact Holland.

Adres: 77 Chester Square, London SW1W 9DY

14. Voormalige Oddenino’s & Bobby’s Bar

Oddenino’s en Bobby’s Bar waren erg populair bij Nederlandse piloten en de soldaten van de Prinses Irene Brigade. Hier stortten ze bij de gastvrouwen hun hart uit over gevallen kameraden, voordat ze verder de stad in trokken.

Adres: Piccadilly Circus, London

15. De Hems

Ondanks dat de officiële naam eerst The Macclesfield luidde, werd de Hems sinds een verbouwing in 1890 in de volksmond vernoemd naar de destijds nieuwe eigenaar, een oude Nederlandse gepensioneerde zeeman, Hem. Hem serveerde er een dozijn oesters, met bruin brood en boter en een glas donker bier voor slechts twintig cent. De bar werd al gauw de stamkroeg voor Nederlandse immigranten in Londen. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef de kroeg populair bij Nederlanders en werd de bovenbar gebruikt door de Engelandvaarders, die wel eens wat anders wilden dan de Oranjehaven aan Hyde Park.

Adres: 12 Macclesfield Street, London W1D 5BW

16. Voormalig Bangor Hotel

Het voormalige Bangor Hotel werd beheerd door de Nederlander W.J. Damman en was een verzamelplek voor veel Nederlanders. Nadat de Simon Bolivar, varende onder de vlag van de Koninklijke Nederlandsche Stoomboot- Maatschappij, op 17 november 1939 door 2 Duitse mijnen tot zinken werd gebracht, werden in eerste instantie de overlevenden opgevangen in ziekenhuizen in en rond Londen. Mensen die goed ter been waren, en terug naar Nederland konden keren, werden eerst warm onthaald in het Bangor Hotel met erwtensoep en Nederlandse sigaren.

Adres: Clarondon Hotel, 56 Bedford Place, London WC1B

17. Imperial Hotel

Ondanks dat de manager van het Imperial Hotel in eerste instantie niet heel gelukkig was met de vestiging van het Nederlandse Zeemanshuis in het hotel, werd hij in 1942 toch overgehaald door de Nederlandse predikant in London, ds. Jo van Dorp. Het hotel was één van de verzamelplekken voor de Nederlandse gemeenschap in Londen.

Adres: 61-66 Russell Square, London WC1B 5BB 18. Nederlands Maritiem Gerechtshof

In de Middelsee Guildhall nam in 1941 het Nederlands Maritiem Gerechtshof zijn intrek. Dit was het eerste buitenlandse gerechtshof op Brits grondgebied en kwam voort uit de Allier Power Maritieme Courts Act. Door deze wet was het voortaan mogelijk om Nederlandse zeelieden die verdacht waren van overtreding op een Nederlands schip, op Britse bodem te berechten. Tot verbazing van de Britse aanwezigen en in tegenstelling tot het Britse recht waar de verdachte zijn onschuld diende te bewijzen, diende de Nederlandse Officier van Justitie aan te tonen dat de verdachte schuldig was. De Nederlandse verdachten stonden dan ook niet in het “dock”, maar zaten gewoon op een bank, zonder bewaking.

Adres: The Supreme Court, Parliament Square, London SW1P 3BD 19. Monument voor Vrouwen in Special Operations Executive (SOE)

Ter nagedachtenis aan vrouwelijke agenten van SOE staat een monument op Albert Embankment in London en een monument op de voormalige RAF basis Tempsford. Twee Nederlandse vrouwen, Jos Gemmeke RMWO en Antonia Maria Francisca Hamilton (Josephine Wouters), zijn tijdens de tweede wereldoorlog bij SOE opgeleid en in Nederland ingezet.

Adres: Albert Embankment, London, SE1

20. Nederlandse Kerk

De originele Nederlandse kerk werd in de 16e eeuw gebouwd op de fundamenten van de 14e-eeuwse Rooms-Katholieke kerk en werd al snel de moederkerk van de Nederlandse protestanten in Londen. Nadat Henry VIII met Rome brak, beloofde hij de kerk aan de Franse en Nederlandse protestantse gemeenschap die voor vervolgingen in eigen land waren gevlucht.

In de nacht van 15 op 16 oktober 1940 werd de Nederlandse kerk volkomen verwoest door een mijn neergelaten aan een parachute. Later bleek dat de mijn van Engelse makelij was, en in de haast van het vertrek uit Duinkerken daar door de Britse soldaten was achtergelaten. De kerk werd pas in 1956 weer in gebruik genomen, nadat prinses Irene op 23 juli 1954 de eerste steen had gelegd. Adres: 7 Austin Friars, London EC2N 2HA 21. The Grange, South Mimms

Toen de bombardementen tijdens de Blitz in hevigheid toenamen, verhuisde de koningin naar Stubbings House in Maidenhead. Omdat Stubbings House toch eigenlijk oud en verwaarloosd was en koningin Wilhelmina last had van de vuile fabriekslucht afkomstig uit het nabije Slough, trok prins Bernhard erop uit om een nieuw huis te vinden en vond The Grange.

Niet iedereen was te spreken over dit huis en secretaris Van ‘t Sant was er zelfs op tegen om naar the Grange te verhuizen, aangezien het dicht bij vliegtuigen lag die Duitsers vaak bombardeerden in de winter van 1943-1944. Zijn angst bleek terecht toen de koningin op 20 februari 1944 bijna de dood vond toen het huis bijna door twee bommen geraakt werd. Eén van de bommen bleek later 250 kilo zwaar te zijn geweest, en was alleen niet ontploft doordat hij in zachte grond terecht was gekomen. Was dit wel gebeurd, dan was het hele huis verwoest. Korte tijd later nam de koningin haar intrek in een huis vlakbij Reading, wat verder van Londen lag en een schuilkelder had. Adres: South Mimms, Hertfordshire, EN6 22. Mill Hill

Mill Hill Cemetery in de Borough of Paddington heeft een Nederlands Ereveld met oorlogsgraven. Het ereveld heeft 254 graven van Nederlandse mannen en vrouwen, vooral militairen en opvarenden van de Nederlandse Koopvaardij. De namen van de 185 slachtoffers, die ergens anders in Groot Brittannië begraven liggen, staan vermeld op twee gedenkstenen. Op het Ereveld staat een bronzen beeld van een dodelijk getroffen neerzijgende mannenfiguur van de Rotterdamse beeldhouwer Cor van Kralingen. Adres: Foremans Flat, Westminster Cemetary, Milespit Hill, London, NW7 2RR

23. Maidenhead, Stubbings House

Toen de bombardementen tijdens de Blitz in hevigheid toenamen, verhuisde de koningin naar Stubbings House in Maidenhead. De koningin nam op 30 oktober 1940 haar intrek in het hus en zou daar tot begin 1944 blijven wonen. De koningin schilderde veel en ging af en toe op de fiets naar het nabijgelegen stadje Hurley, waar ze in de tuin van de pub Ye Olde Bell ongemerkt een kop thee kon drinken. Haar fiets was door haar secretaris François van ‘t Sant stiekem aangeschaft bij een lokale fietsenmaker. Zuinig als de koningin was, wilde ze geen nieuw exemplaar, want ze had immers nog een goede fiets in Nederland. Van ‘t Sant kocht een nieuwe fiets en vroeg de fietsenmaker het stuur en de trappers te vervangen door gebruikte exemplaren, waardoor de fiets alleen maar duurder werd. Hij loog tegen de koningin over de hoogte van uiteindelijke prijs, waarop zij antwoordde: “Ziet u wel dat dat veel goedkoper was dan een nieuwe”. Adres: Henley Road, Maidenhead, SL6 6QL 24. Dulwich, Huize St. Anna

In 1943 werd kapitein Jan Marchinus Somer door prins Bernhard naar Londen gehaald om daar orde op zaken te stellen bij de Nederlandse Inlichtingendiensten. Somer was leraar staatsrecht geweest aan de Koninklijke Militaire Academie in Breda en had tijdens de Japanse bezetting in Nederlands-Indië in het verzet gezeten. Met hulp van de Engelsen zette Somer de Binnenlandse Inlichtingendienst op en begon in Huize St Anna, vernoemd naar Anna van Buren, een school voor geheim agenten.

Onder leiding van de Engelse Commander Child trainden verschillende mannen in anonimiteit. Omdat zij zich niet onder andere Nederlanders mochten begeven, zochten ze hun vertier in lokale pubs. Op de voordeur van Huize St Anna, tegenwoordig Tappen House, hangt nu een plakkaat ter nagedachtenis aan de 34 mannen, waarvan 16 “the ultimate sacrifice” brachten, wat waarschijnlijk betekent dat ze door de Duitsers zijn geëxecuteerd. Adres: Dulwich, London, SE21 25. Biggin Hill: St George’s Royal Air Force Chapel of Remembrance

RAF 322 (Dutch) Squadron was het eerste operationele Nederlandse Squadron en is, na inzet van Prins Bernhard, op 12 juni 1943 geformeerd. RAF 322 vloog vooral met Spitfires voor de bescherming van Londen en omgeving, om de vele V1’s te vernietigen of van hun koers af te brengen. V1’s waren erg snel en moeilijk te onderscheppen, maar soms werden ze van hun koers gebracht. RAF 322 leverde een belangrijke bijdrage aan de bescherming van de inwoners van Londen en het zuidoosten van Engeland. De namen van voor RAF 322 (Dutch) Squadron en RAF 41 Squadron vliegende en omgekomen Nederlanders staan vermeld op het monument achter het altaar. Het 322 Squadron bestaat nog steeds, vliegt van Vliegbasis Leeuwarden met de F16 en wordt nog steeds veelvuldig ingezet.

Adres: Main Road, Biggin Hill, Westerham, Greater London, TN16 3EJ

26. Falmouth

Bij het uitbreken van de oorlog in mei 1940 kregen de meeste van de Nederlandse vissersschepen op zee bericht door te varen naar Engeland. De Koninklijke Marine legde in Falmouth beslag op 17 van de 38 Nederlandse trawlers, deze werden getransformeerd tot mijnenvegers. Die moesten varen voor de Nederlandse mijnenveegdienst in de Britse wateren. De bemanningen werden door de Koninklijke Marine op grond van hun kwaliteiten samengesteld uit de aanwezige Nederlandse vissers.

27. Holyhead

In Anglesey Holyhead verbleven gedurende de oorlogsjaren rond de 3000 Nederlandse vissers. Hun komst had een grote impact op de lokale gemeenschap. Veel vissers trouwden met lokale vrouwen. Een monument herinnert aan dit verblijf. 28. Fleetwood

Fleetwood werd uiteindelijk de thuishaven van de Nederlandse vissers en al in de maand juni 1940 voeren de eerste trawlers vanuit Fleetwood ter visvangst. 29. Wolverhampton, Prinses Irene Brigade

De Koninklijke Nederlandse Brigade 'Prinses Irene' was een Nederlands legeronderdeel dat voortkwam uit Nederlandse troepen die in mei 1940 naar Engeland konden ontkomen en verder bestond uit Engelandvaarders, dienstplichtigen en vrijwilligers. De Prinses Irene Brigade werd opgericht op 11 januari 1941. De tradities van de Prinses Irene Brigade zijn overgenomen door het 17e Pantserinfanteriebataljon Garderegiment Fuseliers Prinses Irene. Elk jaar in november komt de Regimentscommandant met een delegatie naar Jeffcock Road Cemetery om een krans te leggen en de Nederlandse doden te herdenken.

30. Lincoln

Lincolnshire was een belangrijke basis van het RAF Bomber Command. Het Bomber Command voerde in 1945 de Operatie Manna uit, om de hongerende bevolking in het westen van Nederland te helpen. Het was de eerste humanitaire hulpactie die vanuit de lucht werd uitgevoerd met 3100 vluchten waarbij bijna 7.000 ton voedsel werd gedropt in tien dagen. Op 21 april 2015 is een bloemenmozaïek onthuld om te herdenken dat het 70 jaar geleden is dat RAF Bomber Command Operatie Manna uitvoerde. Achttien veteranen van Bomber Command, vier ontvangers van de voedselhulp, de Nederlandse ambassadeur, en militairen van beide landen waren aanwezig. 31. Tempsford

In nagedachtenis aan vrouwelijke agenten van Special Operations Executive (SOE) staat een monument op Albert Embankment in London en een monument op deze voormalige RAF basis Tempsford.