DEZE UITGAVE

IS VERRIJKT MET LAYAR

MAGAZINEACHTERGRONDEN

& CONCERTAGENDAMRT.APR.MEI. JUN.JUL.2013

virtuozen: Patricia Kopatchinskaja 'Ik aanbid de vioolconcerten van Mozart.’Cross-linx 2013 rondreizend muziekfestival met met o.a. Patrick Watson en Lamb

The Lord of the Rings The Return of the King LIVE

DE DOELEN SINDS 1697De geschiedenis van de Doelen wortelt in de Middeleeuwen. Toen was ‘de Doele(n)’ een plek binnen de stad waar het Schuttersgilde oefende in het schieten met pijl en boog op een doel. Na verloop van tijd kwamen de Schutters niet alleen meer om te schieten, maar ook om te drinken, om vrienden en kennissen te ontmoeten en om een spelletje te spelen. In 1697 kreeg de toen­malige Doele toestemming om ook muzikale activiteiten te ondernemen. Daarmee kunnen we de lijn doortrekken tot nu. In het huidige gebouw gaan concerten hand in hand met de congresfunctie, en komen mensen samen om te genieten en te leren van muziek.

Toen ik voor het eerst een vertoning van The Lord of the Rings met symfonieorkest meemaakte, was het einde van de film voor mij het moment van de waarheid. Of beter: de aftiteling. De film is dan weliswaar afgelopen, maar het orkest speelt door. Filmpubliek is gewend en masse op te staan zodra de eerste credits voorbij komen, en zoekt snel de weg naar buiten. En dit publiek was filmpubliek, niet het klassieke muziekpubliek. Of zouden ze toch ook voor de muziek gekomen zijn?

De aftiteling duurde zeker vijf minuten en het publiek bleef muisstil. Pas toen de laatste noot was afgeslagen door dirigent Ludwig Wicki barstte het overweldigende applaus los. Solisten en het orkest werden hartstochtelijk toegejuicht en alle aanwezigen wisten: we klappen hier vandaag voor de muziekuitvoering, niet zozeer voor de film zelf – hoe geweldig die ook is. Dát was het moment dat we met de ploeg van het Rotterdams Philharmonisch en de Doelen, die naar deze voorstelling in de Royal Albert Hall in Londen was afgereisd, besloten: dit moeten we doen!

Natuurlijk, het is uitstekende muziek, goed geschreven en uitdagend voor het orkest om te spelen. En de film is letterlijk en figuurlijk een sprookje – goede redenen voor uitvoeringen in Rotterdam. Maar de belangrijkste reden is dat publiek dat niet gewend is aan klassieke muziek, kennismaakt met een live orkest in volle omvang en in volle glorie in de best mogelijke akoestische omstandigheden.

We hebben nu twee van de drie films uit de cyclus vertoond. Beide keren was het een enorm succes, omdat film en muziek ontzag bij het publiek wekten, de energie van het orkest de zaal betoverde (ook door de uitmuntende directie van Wicki), en iedereen, van de doorgewinterde klassieke muziekliefhebber tot de fans die de film al vele keren gezien hadden, onder de indruk raakte van deze overweldigende collectieve ervaring. En dáár doen we het voor.

In april sluiten we de The Lord of the Rings-cyclus af met The Return of the King. Maar liefst 11 Academy Awards behaalde deze film, onder meer voor beste film én beste muziek! Mis het niet. Ondertussen denken wij met Ludwig Wicki na over nieuwe projecten.

Gabriël Oostvogeldirecteur-voorzitter

BESTE LEZERS

TIP VAN IRMAZONDAG 3 MAART 2013 Cross-linx met o.a. Patrick Watson en Nils Frahm

kijk voor meer informatie over dit concert in de concert agenda p. 64

TIP VAN MARGOTZATERDAG 27 APRIL 2013Een experiment waarbij 600 trappelende Codarts-studenten geven in vulling aan elk hoekje van het gebouw.

kijk voor meer informatie over dit concert in de concert agenda p. 81

TIP VAN BARTDe Red Sofa Bankpas is, ook al zijn er al verschillende concerten achter de rug, de goedkoopste manier om Red Sofa-concerten te bezoeken.

Kijk op www.dedoelen.nl/redsofa

TIP VAN MIRADINSDAG 25 JUNI 2013Mahlers Tweede Symfonie door het Boston Philharmonic Youth Orchestra onder leiding van Benjamin ZanderKijk voor meer informatie over dit concert in de concertagenda p. 90. De masterclass vindt u op p. 89.

2 DE DOELEN TIPT

MIRA VAN BAALENcoördinator communicatie de DoelenMijn tip voor de lente- en zomermaanden? Ik moest er lang over nadenken, want er zijn veel concerten deze maanden die ik graag zou bezoeken. Maar de keuze bleek gemakkelijker toen onze programmeur vertelde dat Benjamin Zander naar de Doelen komt. Ik moet eerlijk bekennen dat ik Zander niet kende. ‘Bekijk dan zijn Ted Talk even en ik garandeer je dat je om bent’, werd me gezegd. En inderdaad, na het bekijken van zijn voordracht op ted.com stond het buiten kijf welk concert ik u wilde tippen. Zander raakte me met zijn passie, bevlogenheid, energie en humor. Hij is een man met een boodschap, met een prachtig verhaal, met een missie. Zijn orkest bestaat uit jonge musici met wie hij de passie deelt om meer mensen in aanraking te brengen met klassieke muziek. Ik ga zeker naar zijn concert met het Boston Philharmonic Youth Orchestra en wil zijn masterclass een dag eerder trouwens ook niet missen.

TIPS OM NIET TE MISSEN

BART DIELStekstschrijverMijn tip: koop een Red Sofa Bankpas voor de rest van dit seizoen. Dat had u natuurlijk al veel eerder moeten doen, want de meeste concerten van 2012/13 zijn al achter de rug. Maar voor 79 euro is dat passe-partout zelfs nu nog steeds een voordelige koop. Ruim het weekend van 2 en 3 maart in voor Schönbergs bedwelmende Tweede strijk-kwartet en het briljante Piano trio van Ravel. Laad 7 april uw batte rijen op met het elek triserende Dubbel sextet van Steve Reich. Raak op 11 mei in de ban van klank tovenaar Tristan Murail en zijn leer-meester Olivier Messiaen, en besluit het concert seizoen op 25 mei met maar liefst drie wereld premières door het Doelen Kwartet. Koop daarna meteen een Red Sofa Bankpas voor 2013/14, dan zit u het volgende seizoen echt voor een dubbeltje op de eerste rang.

IRMA VAN LIEROPrelatiemanager de DoelenTwee jaar geleden was ik bij Cross-Linx in de Doelen. Het was zo’n avond die je nog lang bijblijft. Geweldig onderdeel van het festival is Music Mining. Dan kom je op plekken in het gebouw die normaal gesproken niet voor het publiek toegankelijk zijn. En daar zijn dan intieme concertjes van musici uit het zalenprogramma. Sindsdien ben ik ook fan van The National. Ik had nog nooit van ze gehoord! En nu kijk ik dus echt uit naar Cross-Linx 2013. Het festival staat garant voor avontuurlijke cross-over muziek van het hoogste niveau. Kom maar op!

MARGOT WOLTERSdesign manager Studio Lonne WennekendonkBij de eerste redactie-vergadering van dit magazine, hoorde ik voor het eerst van The Big Day. Dat belooft wat moois dacht ik. Bij het ontvangen van het materiaal voor het artikel werd mijn gevoel bevestigd. Prachtige beelden en een tekst waardoor ik geïnspireerd werd. ‘Kennis maken met podiumkunsten van de toekomst.’ Ik laat me graag inspireren door nieuwe kunst, op welk vlak dan ook. Een dag me laten verrassen door de energie van Codarts studenten, ik kijk er naar uit!

3INHOUD

CONCERTAGENDAMAART 2013KIJK VOOR ALLE CONCERTEN IN MAART IN DE CONCERT AGENDA VANAF PAGINA 63

APRIL 2013KIJK VOOR ALLE CONCERTEN IN APRIL IN DE CONCERT AGENDA VANAF PAGINA 73

MEI 2013KIJK VOOR ALLE CONCERTEN IN MEI IN DE CONCERT AGENDA VANAF PAGINA 82

JUNI 2013KIJK VOOR ALLE CONCERTEN IN JUNI IN DE CONCERT AGENDA VANAF PAGINA 88

JULI 2013KIJK VOOR ALLE CONCERTEN IN JULI IN DE CONCERT AGENDA OP PAGINA 90

33 KUNST IN DE DOELEN

34 KINDERMUZIEKWEEK JUBILEUMEDITIE VAN HET SPEKTAKEL

37 DE DOELEN RELATIES TERUGBLIK DONATEURSEVENEMENT

38 DE DOELEN OP BEZOEK BIJ BEZOEKERS AAN HET WOORD

44 CONCERT IN BEELD MEDEA

46 KLASSIEKE MUZIEK VOOR IEDEREEN INTERVIEW MET BENJAMIN ZANDER

49 CROSS-LINX 2013 INTERVIEW MET NILS FRAHM

53 DE DOELEN HISTORIE

54 100 JAAR LE SACRE DU PRINTEMPS ROTTERDAMS PHILHARMONISCH ORKEST

61 DE DOELEN ACTIE BESTEL EN WIN!

2 DE DOELEN TIPT TIPS OM NIET TE MISSEN

4 INSTRUMENT IN BEELD DE ZORG VOOR EEN VLEUGEL

6 DE DOELEN REACTIES

7 THE BIG DAY DE TALENTEN VAN MORGEN PRESENTEREN ZICH VANDAAG

14 BACH EN HET GETAL BACHS MATTHÄUS PASSION

16 DOELENCAMPUS MARLIES JANSEN OVER FLAMENCO

21 DE DOELEN ONLINE

22 CONCERT IN BEELD LORD OF THE RINGS THE RETURN OF THE KING LIVE

25 PATRICIA KOPATCHINSKAJA REIKT NAAR DE STERREN INTERVIEW PATRICIA KOPATCHINSKAJA

INSTRUMENT IN BEELD

door Elsbeth Grievink foto’s Sanne Donders

Gerben Bisschop is kind aan huis bij de Doelen. Minstens drie keer per week komt hij langs om de vleugels te stemmen en te onderhouden. ‘Het is meditatief werk.’

DE ZORG VOOR EEN VLEUGEL

4

‘De Steinway is de allermooiste vleugel die er is. Dit is er een uit 2007, een jong hondje nog. Dat hoor je. Hij moet nog ingespeeld worden. Toppianisten spelen graag op nieuwere instrumenten, omdat die beter op hun wensen afgestemd kunnen worden. Na 12 jaar klinkt een piano gerijpter, dan is hij meer geschikt voor kamermuziek.’

‘Tijdens het concert krijgt een vleugel het flink voor z’n kiezen. De felle lampen, de airconditioning, tweeduizend man die ademend en zwetend de zaal in en uit lopen, de tocht van de openstaande deuren: het heeft allemaal invloed op de piano.’

‘Als ik binnenkom, neem ik plaats achter de piano, begin met spelen en luister. Naar de kwaliteit en de kleur van de klanken, naar de kracht van de tonen, naar de snelheid van zwevingen. Vervolgens ga ik kijken en voelen om te ontdekken waar de mankementen zitten. Ongelijke hamerkoppen, krakende pedalen, verkeerde knikjes in de toetsen, een toon die te zwaar loopt, of juist te licht: ze kunnen het spel van een pianist verwoesten.’

‘Het is mijn taak om alle onderdelen in de piano zorgvuldig op elkaar af te regelen. Aan de ene kant is het heel technisch, maar het is ook een kwestie van smaak. Het klankideaal van de pianist staat voorop.’

‘Je moet een bepaalde rust hebben om dit werk te kunnen doen. Het behandelen van de asjes kost soms al een half uur. Het is bijna meditatief.’

‘Met gewichtjes controleer ik het aanslag-gewicht van een toets. Als een toets van 50 naar 52 gram gegaan is, ga ik kijken waar het probleem zit. Het gaat soms om tiende of zelfs honderste millimeters. Goede pianisten hebben zúlke delicate spieren in hun vingers, die merken het allerkleinste verschil meteen op. De echte toppianisten, onthouden hun hele spel lang dat die ene toets iets zwaarder gaat dan normaal, en houden daar rekening mee.’

DE ZORG VOOR EEN VLEUGEL

5

‘In mijn koffer zit in een notendop wat ik nodig heb om de vleugel te onderhouden. Stemhamer, stemkeiltjes, stemvork, poets doekjes, hamerkop ver-harder, een pincet, viltjes voor onder de toetsen, micrometer, schuurlatjes, een intoneernaaldhouder, tangetjes, een complete chemicaliënapotheek en nog veel meer… Het is een ware survivalkit. En alles heeft een vaste plek. Als er iets ontbreekt, raak ik lichtelijk in paniek: dan is het misschien in de piano achter-gebleven. Dat kan desastreus zijn.’

‘Tijdens een concert krijgt een piano het flink voor z’n

kiezen.’

Ook iets te melden? Graag! Mail naar communicatie@dedoelen.nl of volg ons op twitter.com/dedoelen en facebook.com/dedoelen

DE DOELEN REACTIES

DE HEER VAN BERKEL

Ik ontving vandaag mijn toegangskaarten, helaas op de verkeerde naam. Wij zijn niet Cees en Inge de Bruin.

Een reactie die wij vaker krijgen. Het gaat hier om een plaatsaanduiding. De zaalvakken aan de zijkant van de Grote Zaal zijn gesponsord door Cees en Inge de Bruin. Wij zijn hen daar erg dankbaar voor – niet alleen voor de geldelijke steun ten behoeve van de vernieuwing van de Grote Zaal, maar ook omdat deze zichtbare ondersteuning een voorbeeld is van betrokkenheid en modern mecenaat dat navolging verdient. Als u aan de zijkanten van de zaal uw stoel heeft geboekt is de plaatsaanduiding op de kaarten dus ‘Cees en Inge de Bruin RING’. Uw naam staat elders op het ticket aangegeven.

BART VRIENS

@dedoelen dank voor mooie avond, en dank voor

meedenken voor een geweldig huwelijkskado voor mijn vrouw!

De Doelen regelde een meet & greet met Tito Paris tijdens Noite Cabo Verde, als huwelijkscadeau van de heer Vriens.

GONJA VAN DEN BRAAK

Toen ik mijn 5 of 6-jarige dochter voor het eerst meenam naar een concert zei ze, omhoog kijkend naar de plafonds en de lampen; ‘o mam, ik wist niet dat de wereld zó mooi was...’

na het verzenden van een e-mail met persrecensies over De Beethoven Belevenis:

J.F. SCHEENSTRA Hartelijk dank voor het plaatsen van recensies

naar aanleiding van de Beethoven Belevenis en de vertolking door Kristian Bezuidenhout. Ik had het

al willen vragen, maar nu werd ik op mijn wenken bediend! Graag na iedere uitvoering zo’n recensie.

Hartelijk dank daarvoor.

D. KLOOTWIJKIk onderschrijf deze recensies van harte. Ook dit jaar weer genoten van de Beethoven Belevenis.

Volgend jaar de Beethoven Belevenis III?

Dank voor alle hartverwarmende reacties die we na De Beethoven Belevenis II mochten ontvangen. En

ja: er komt een vervolg met De Beethoven Belevenis III. Meer daarover in de Abonnementenbrochure die in de

laatste week van februari verschijnt.

DAAN D@DAANDIRFover de 6+ familievoorstelling Vinni Puh van Insomnio:

@deDoelen Vinni Puh was erg leuk. Mooi gedaan.

Prachtige muziek. We kenden de filmpjes al. Live muziek en Nederlandse taal gaven

mooie extra dimensie.

6

THE BIG DAYDE TALENTEN VAN MORGEN PRESENTEREN ZICH VANDAAGdoor Elsbeth Grievink foto’s Joke Schot, Jan Hordijk. Arthur Hofmeester, Konrad Szymanski

Op zaterdag 27 april nemen 600 studenten van Codarts de Doelen helemaal over, tijdens The Big Day. Uw kans om kennis te maken met de podium kunsten van de toekomst. »

Ze zijn gretig, onbevangen, open-minded, experimenteel, grens verleggend en wars van hokjes.

7

‘Laat zien wat je in huis hebt, toon je pracht en praal.’

8

Op The Big Day gaan de deuren van de Doelen ’s ochtends om 12 uur open, om pas diep in de nacht weer te sluiten. Tussen die twee tijdstippen is ons gebouw in handen van 600 trappelende Codarts-studenten. Zij geven invulling aan elk hoekje van ons gebouw. Dans, muziektheater, circus, jazz, klassieke muziek, wereldmuziek, popmuziek en educatie: alle afdelingen zijn vertegenwoordigd in een programma dat bol staat van de crossovers. U bent meer dan welkom om te komen kijken, het talent van morgen te ontmoeten en een inkijkje te krijgen in de podium-kunsten van de toekomst. Want dit zijn de mensen die het de komende jaren gaan doen!

CARTE BLANCHETalentontwikkeling is een van de belangrijkste aandachtspunten van de Doelen. De samenwerking met onze directe buren, hbo-kunstopleiding Codarts, is daarom de laatste jaren alleen maar geïntensiveerd. The Big Day is de climax van die samen-werking. Een avontuurlijk experiment waarin alles samenkomt. Neil Wallace, Hoofd programmering van de Doelen: ‘Er wordt op dit moment zo denigrerend gesproken over podiumkunstenaars. Het is tijd voor een tegengeluid. Om te laten zien waar kunst-vakonderwijs voor staat en om het maatschappelijk belang ervan te duiden, organiseren we The Big Day. We zeggen tegen de studenten: laat zien wat je in huis hebt, toon je pracht en praal. Laat niet alleen zien welke vaardigheden je beheerst, maar maak vooral ook duidelijk wat de waarde is van wat je doet. Verder krijgen ze carte blanche.’

BUITEN DE LIJNTJESDe concerten, workshops (u kunt zelf ook meedoen!) en demonstraties die op het programma staan, zijn niet wat u gewend bent. Deze studenten beheersen hun techniek, maar kleuren graag buiten de lijntjes.

Hans de Lange is als programmeur van de Doelen nauw betrokken bij de organisatie van The Big Day: ‘Neil en ik zijn elke keer weer verrast over het enorme talent dat er rondloopt bij Codarts. De studenten van nu gaan verder dan het zo goed mogelijk beheersen van hun vaardigheden. Ze slaan nieuwe wegen in, waardoor nieuwe muziek ontstaat. Of nieuwe dans. Er gebeurt nu zo veel, dat we wellicht aan het begin staan van een nieuwe stroming. Wie naar The Big Day komt, krijgt daar een voorproefje van’. »

Nuttelozen van de Nacht (Jacques Brel), Showcase 2012

9

OP HET PROGRAMMADenk aan een koor dat wordt gevormd door veertig zangtalenten van Codarts, waarbinnen elk individu een andere nationaliteit heeft. Studenten dans die, begeleid door Conny Janssen, laten zien wat ze in huis hebben. Circusstudenten die u in een tot circuspaleis omgetoverde Arcadis Zaal versteld doen staan van hun acrobatische kunsten. Een van dé hoogtepunten wordt The Big Food: een foyer wordt tot culinair plein getransformeerd,

waar u geniet van lekkere hapjes uit de vele culturen die Rotterdam rijk is. Tijdens het eten trekt een bom bastische, veelkleurige optocht voorbij waarin alle kunstdisciplines van Codarts samenkomen: van jongleurs tot dansers, van strijkkwartet tot tango-duo: ze komen allemaal langs uw tafeltje gewandeld en gedanst. De kans dat het bij u als bezoeker ook gaat kriebelen, is groot. »

Studio-avond Docent Dans

10

SPEELT U EEN INSTRUMENT?Doe dan mee aan The Big Talent Bang, een orkest dat ter plekke wordt samengesteld en een concert geeft dat door alle genres heen fietst.

Codarts Big Band

Take Off 2011, eindexamenvoorstelling Circus Arts

Showcase 2012

BAND MET DE STADPaul van Brugge is hoofddocent jazzcompositie op Codarts: ‘The Big Day geeft ons de kans te onderstrepen hoe belangrijk onze hbo-opleiding is, en tegelijk de banden met de stad aan te halen. Er zijn in Rotterdam heel veel etnische groeperingen die heel actief muziek maken, maar nog nooit in het conservatorium zijn geweest. The Big Day maakt het mogelijk die groepen actief te betrekken. Dat is voor ons én onze studenten een fantastische uitdaging’.

Een mooi voorbeeld van zo’n samenwerking is The Big Smile. Een genre-overstijgend project waarin studenten van Codarts én jongeren uit achterstandswijken in Rotterdam-Zuid met dans bijdragen aan een positieve sfeer op straat. Neil Wallace vindt dat tekenend voor de studenten van dit moment: ‘Ze hebben het zelfvertrouwen en de vaardigheden om samen te werken met non-professionals’.

De avond eindigt met een Big Bye Bye: een film met beelden van de stad Rotterdam, waarop de studenten op muzikale en theatrale manier reageren. Daarna is de vloer vrij voor Codarts’ weergaloze Salsa-band, en gaan studenten, hun families en vrienden, en alle andere bezoekers, samen de dansvloer op, tijdens The Big Afterparty. Komt dat zien. •

‘The Big Day geeft ons de kans te onderstrepen hoe belangrijk onze opleiding is, en tegelijk de banden met de stad aan te halen.’

Backstage bij de dansvoorstelling Talent On The Move. Backstage bij de dansvoorstelling Talent On The Move.

12

Take Off 2011, eindexamenvoorstelling Circus Arts.

THE BIG DAY WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR:

G.Ph. Verhagen-Stichting Stichting Bevordering van Volkskracht Stichting Swart-Van Essen Stichting Verzameling van Wijngaarden-Boot Van Cappellen Stichting Van Ommeren – de Voogt Stichting Stichting Vrienden van CodartsStichting Vrienden van Vijverberg

WAT HOOGTEPUNTEN OP EEN RIJTJE

Het programma van The Big Day duurt van 12 uur in de middag tot 2 uur ’s nachts. Het is zo omvangrijk en zo dynamisch, dat het nauwelijks mogelijk is alle acts in een schema op te nemen. Daarom hier een overzicht van de hoogtepunten die u niet wilt missen…

DENDEREND DANSDRIELUIKEen denderend drieluik door drie topchoreografen: Ed Wubbe, Conny Jansen en Jens Van Daele.

THE BIG DAY BIG GROOVE The Houdini’s ontmoeten de Codarts Big band voor een flinke dosis high energy speed-bop.

WORKSHOPS Voor wie zelf ook zijn energie kwijt wil zijn er gedurende de dag en avond tal loze workshops te volgen: van circus tot dans en muziek.

CODARTS SYMFONIE ORKEST Op het programma werken van Stravinsky, Prokofjev en Satie.

BIG FOOD Een foyer wordt omgetoverd tot foodplaza en terwijl u eet trekt een

bonte stoet van musici, jongleurs en dansers aan u voorbij (meedoen mag!).

BIG BYE BYE Álle disciplines komen samen in een spectaculaire slotmanifestatie. Er klinkt muziek uit alle hoeken van de wereld, circusstudenten vliegen door de lucht en dansers wervelen over het podium.

… en verder zijn er: workshops en voorstellingen voor kinderen, spet-terende afterparty, jazzconcerten, Commedia dell’ Arte, muziektheater-voorstellingen, Schönbergs ‘Pierrot Lunaire’ door het Codarts kamerorkest en nog tientallen andere acts.

BESTEL NU UW KAARTENZATERDAG 27 APRIL 201312.00 TOT 02.00 UURThe Big Day

KAARTEN SLECHTS ¤ 10,- kijk voor meer informatie over dit concert in de concert agenda p. 81

Twee kleuren inktToen Johann Sebastian Bach zijn Matthäus-Passion op papier zette, kon hij onmogelijk weten dat het werk nog eeuwen later de tongen zou roeren. En zeker niet dat het ‘het evangelie volgens Bach’ genoemd zou worden. Dat hij een groots project onder handen had wist hij zeker. Ook dat zijn Matthäus-Passion alle eerdere kerkmuziek van hemzelf en van anderen overschaduwde qua omvang, opzet, techniek, expressie en moeilijkheidsgraad. Toen zijn vrouw Anna Magdalena Bach op een basso-continuopartij van de Matthäus schreef ‘zur groß Bassion’ (= behoort bij de grote passie), wist iedereen in de familie wat ze bedoelde. Ook voor hen was er maar één ‘grote passie’. Dat Bach deze passie koesterde als zijn beste meesterwerk blijkt uit de nette kopie hij die zo’n negen jaar na de eerste uitvoering (op Goede Vrijdag 1727) vervaardigde. Met uiterste precisie calligrafeerde hij zijn partituur, niet met een willekeurige inkt, nee, in twee kleuren. Donkerbruine inkt gebruikte hij voor het grootste deel van de noten, rode

inkt alleen voor de bijbelteksten van de evangelist en voor de koraalmelodie ‘O Lamm Gottes unschuldig’ in het eerste koor. Toen de partituur later beschadigd raakte, herstelde Bach haar met nieuwe stroken papier waarop hij de verdwenen muziek opnieuw noteerde.

Twee delen van het kruisBach moet aan zijn Matthäus hebben gewerkt als aan een architectonisch bouwplan, als aan een muzikale reuzenpreek voor Goede Vrijdag. Hij legde het avondvullende werk aan in twee delen, in twee ongelijke helften. De in totaal 68 gedeelten verdeelde hij als volgt: 35 nummers (= 1322 maten) voor deel 1 en 43 nummers (=1499 maten) voor deel 2. Zoals destijds gebruikelijk was, werd het eerste deel vóór de preek uitgevoerd en het tweede deel erna. Zo weerspiegelde de Matthäus-Passion de bifocale structuur van een lutherse preek, namelijk de explicatio en applicatio, de bijbeluitleg en de toepassing ervan, een praktisch en moreel advies dus.

BACHS MATTHÄUS-PASSION

COMPONEREN MET PASSER, CALCULATOR EN VERBORGEN BOODSCHAPPEN

‘Bach moet aan zijn Matthäus hebben gewerkt als aan een architectonisch bouw-plan, als aan een muzikale reuzenpreek voor Goede Vrijdag.’

14

door Clemens RomijnPartituur van Bach in twee kleuren inkt. Onderaan het salvo van 190 noten.

de 14 koralen 27 passages waarin uit het evangelie van Matteüs wordt gereciteerd, en 27 overige stukken. Het getal 27 zou bij Bach staan voor de drieëenheid van God (3×3×3). De 27 stukken evangelietekst bestaan uit in totaal 729 maten, wat het kwadraat is van 27. En als men 2 en 7 met elkaar vermenigvuldigt is het resultaat opnieuw 14.

Een frappant geval van mogelijke getals-symboliek is te vinden in het koor over het aanstaande verraad van Jezus ‘Herr, bin ich’s?’ Dit is het moment dat Jezus met zijn 12 apostelen bijeen is voor het laatste avondmaal. De woorden ‘Herr, bin ich’s?’ worden 11 keer herhaald en geen 12 keer. Judas (de verrader) zingt immers niet mee. Wanneer Jezus de beker met wijn met zijn leerlingen deelt, worden zijn woorden begeleid door een basso continuolijn van precies 116 noten lang. Merkwaardig genoeg onderbreekt Bach de basso continuo na de dertiende noot. Is het toeval dat in psalm 116 vers 13 luidt: ‘Ik zal de beker des heils nemen en de naam van de verlosser aanroepen’? Dit soort verborgen verwijzingen en symbolieken behoorden tot een goed gevestigde kerkelijke traditie, maar bezigde Bach die ook? Of berusten veel van de gevonden ‘boodschappen’ op toeval? Smend ‘ontdekte’ nog andere verwijzingen in het aantal noten van bepaalde passages en gedeelten. Zo telde hij alle noten van de basso continuo in de recitatieven van de Christuspartij en kwam tot een totaal van 365 noten, hetgeen overeenkomt met het aantal dagen in het jaar. Zo zou Bach hebben willen aangeven dat Jezus de basis van alle dagen van het jaar vormt.

Aardbeving in de notenEen zeer angstaanjagend tafereel is het tenorrecitatief nummer 63a, waar na het overlijden van Jezus de tekst luidt: ‘der Vorhang im Tempel zerriss in zwei Stück

von oben an bis unten aus’. Hier heeft Bach met groot gevoel voor theater de retorische figuren van de anabasis en katabasis kunnen inzetten, de stijgende en dalende melodische lijn. Deze laatste suist zelfs in een peilloze diepte van twee octaven, tot de laagste noot van de basso continuo. Ook als men de tekst niet verstaat is het pijn-lijk duidelijk: onder een levensgevaarlijke chromatiek stuwen immense krachten de wereld en zijn noten omhoog. In zijn onmetelijke toorn laat God de aarde beven. Rotsen splijten, graven scheuren open en de heiligen die daarin rusten staan op. De basso continuo lost hier een enorm salvo 32ste noten om de aardbeving kracht bij te zetten... Honderdnegentig noten om precies te zijn. Ooit telde iemand ze na. •

15

‘…verborgen ver wij zingen en sym bolieken behoorden tot een goed gevestigde kerkelijke traditie, maar bezigde Bach die ook?’

Diverse commentatoren zien in die twee ongelijke helften van de passie de vorm van een kruis, het kortere eerste deel stelt het horizontale deel voor en het langere tweede deel het verticale deel van het kruis. Bach zou zich bij zijn macro- en microplanning van de Matthäus-Passion hebben laten leiden door verhoudingen, getallen en symboliek, zoals traditie was in de muziek van de zeventiende en achttiende eeuw.

In veel muziekboeken uit Bachs tijd wordt immers verwezen naar een tekst uit het apocriefe bijbelboek De wijsheden van Salomo: ‘Alles hebt gij naar maat, getal en gewicht geordend.’ Zo zou een componist zijn muziek moeten baseren op een van tevoren bepaald patroon gebaseerd op getallen en verhoudingen, precies zoals God het heelal zou hebben ‘geconstrueerd’. De in dit verband vaak geciteerde Duitse mathematicus en filosoof Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716) beschreef muziek als ‘verborgen sommen van een geest die zich er niet van bewust is dat hij aan het rekenen is.’

Bach en het getal?Hoewel er geen enkele uitlating van Bach bestaat over het constructief en symbolisch gebruik van getallen, is er toch een aparte tak in de Bach-wetenschap gegroeid die zich daarmee bezighoudt. Vooral sinds de artikelen van de Duitse musicoloog en theoloog Friedrich Smend uit 1947. Hij beweerde dat Bach in zijn composities een code heeft gebruikt die berust op de rangnummers van de letters uit het alfabet. Volgens die methode is A=1, B=2 enz. Zo is de getalswaarde van de naam Bach gelijk aan 14 (B=2, A=1, C=3, H=8; totaal=14). Is het toeval dat het getal 14 veelvuldig voorkomt in de Matthäus-Passion? Zo telt het werk bijvoorbeeld 14 koralen. De in totaal 68 gedeelten van de passie vormen eveneens het getal 14 (6+8=14). Bovendien bevat de Matthäus-Passion naast

Manuscript van Bach met de melodie van koraal ‘O Lamm Gottes unschuldig’ in rode inkt

UITVOERINGEN MATTHÄUS-PASSIONAl meer dan 90 jaar zijn de uitvoeringen van de Matthäus-Passion doorDe Nederlandse Bachvereni-ging een begrip in binnen- en buitenland. Mis de uitvoering op 18 maart in de Doelen niet! Ook het Rotterdams Philharmonisch Orkest voert Bachs meesterwerk uit, op 27, 28 en 29 maart.

Kijk voor meer informatie over deze concerten in de concertagenda achterin dit magazine

DOELENCAMPUS16

Alberto Sellés Asunción Pérez ‘Choni’

MARLIES JANSEN OVER

FLAMENCO IN DE DOELEN

door Marlies Jansen

Liefhebbers van flamenco komen al jarenlang trouw naar de flamencovoorstellingen in de Doelen. Vanaf het seizoen 2012/2013 is dat helemaal de moeite waard. Elke flamencovoorstelling wordt omkleed met een avond­vullend programma: een inleiding vooraf, een meet & greet met de artiesten, een miniworkshop met een echte flamencodanseres en een optreden in de foyer van flamenco­artiesten in opleiding. Flamencojournaliste Marlies Jansen vertelt er meer over.

Het begon tijdens de derde Nederlandse Flamencobiënnale, in januari 2011. De organisatoren vroegen danseres Mirjam Bloem en ondergetekende om na afloop van de openingsvoorstelling een meet & greet te verzorgen met de artiesten. Nu is het Nederlandse flamencowereldje klein en knus, dus Mirjam en ik kennen elkaar al jaren. Ooit stonden we samen in de dansles. Zij heeft zich sindsdien ontplooid tot een professionele flamencodanseres, met een bloeiende dansschool in Rotterdam. Ikzelf ben een andere richting ingeslagen. Min of meer toevallig kwam ik in 1995 terecht bij het Nederlandse flamencotijdschrift Aficionao.

Eigenlijk alleen als eindredacteur, om de ergste taalfouten eruit te halen. Maar van lieverlee ging ik mij steeds meer verdiepen in de flamenco, reisde ik naar Spanje om festivals bij te wonen en cd- en boekwinkels af te struinen en leerde ik Spaans zodat ik artiesten kon interviewen. Zo ontwikkelde ik mij tot iets wat ze in Spanje gewichtig ‘flamencoloog’ noemen, maar waar ik liever de term ‘flamencokenner’ op plak. Nog steeds schrijf ik voor het flamencoblad, dat inmiddels Mundo Flamenco heet, maar ook houd ik lezingen en inleidingen bij voorstellingen in diverse theaters.

GEEN DIVA’SMaar we hadden het over die meet & greet tijdens de Flamencobiënnale, in de foyer van de Rotterdamse Schouwburg. We hadden de artiesten feestelijk op een trap gedrapeerd, met het publiek er in een wijde kring omheen. Van tevoren hadden we de taken verdeeld: Mirjam zou met een microfoon door het publiek lopen om vragen te sprokkelen en ik zat met een tweede microfoon tussen de artiesten om heen en weer te vertalen tussen Nederlands en Spaans. Het werd een leuk gesprek. Wat ik na vele jaren interviewen allang ontdekt had – dat flamenco-artiesten geen over het paard getilde diva’s zijn, maar leuke, communicatieve mensen die ontzettend graag over hun kunst vertellen, zolang het maar in het Spaans mag – dat werd het Rotterdamse publiek ook al snel duidelijk. Er kwamen steeds meer vragen los. ‘Waarom was er geen gitaar bij?’, vroeg iemand aan pianist Dorantes, die inderdaad voor zijn voorstelling wel een zanger, een contrabassist, een fluitist, een percussionist en een danser had uitgenodigd, maar het meest voor de hand liggende instrument, de gitaar, had weggelaten.

OVER DOELENCAMPUS:

De laatste jaren heeft de Doelen zijn activiteiten op het gebied van educatie sterk uitgebreid met inleidingen, nabesprekingen, debatten en openbare masterclasses. Deze activiteiten vallen sinds dit jaar onder de term DoelenCampus. De flamenco-avonden in de Doelen – met een breed scala aan activiteiten op één avond – verdienen dan ook zonder twijfel het predikaat DoelenCampus.

17

‘Wat weten mensen eigenlijk over flamenco en – nog belangrijker – wat willen ze weten?’

»

Marlies Jansen in gesprek met Mariana Cornejo

flamenco-ensemble van Codarts

DOELENCAMPUS18

‘Het was niet nodig’, antwoordde de pianist, enigszins in het defensief gedrongen. Zanger José Valencia nam het ridderlijk voor hem op: ‘Als er goede muziek is en goede muzikanten, dan maakt het instrument niet uit!’

Toen Hans de Lange, de programmeur wereldmuziek van de Doelen, met Mirjam Bloem overlegde hoe ze de flamenco-voorstellingen in de Doelen wat meer konden aankleden, belde zij mij of ik er voor voelde om inleidingen te verzorgen en of we dan ook weer na elke voorstelling zo’n meet & greet konden doen. Daar hoefde ik niet lang over na te denken. Ik vind het een vreugde om over flamenco te schrijven, maar soms zijn de lezers wel erg anoniem. Af en toe een verhaal houden, met aan het slot een welgemeend ‘Zijn er nog vragen?’ houdt mij bij de les: Wat weten mensen eigenlijk over flamenco en – nog belangrijker – wat willen ze weten?

EEN MANIER VAN LEVENHet mooiste is natuurlijk om de artiesten zelf aan het woord te laten. Het is tenslotte hún kunst, hún creativiteit, hún leven. Want voor flamenco-artiesten is flamenco meer dan iets wat ze op het podium doen en in hun oefenstudio. Flamenco is voor

‘En toen zong Mariana, zomaar op de knalrode sofa in de foyer van de Doelen, een prachtige tanguillo. Omdat ze die Rotterdammers zo’n aardig publiek vond.’

DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN

DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN >

EEN GOUDEN ZONDAGOok meet & greets vallen onder DoelenCampus. Ze stellen u in staat om de musici zélf te vragen naar hun visie en drijfveren. Die kans heeft u bijvoorbeeld na afloop van het kamermuziekconcert van Torleif Thedéen en Itamar Golan. We schenken er ook nog een glaasje champagne bij. zondag 3 maart Gouden zondag met Torleif Thedéen (cello) en Itamar Golan (piano)

FLAMENCO-AVONDEN ZOALS IN DIT ARTIKEL BESCHREVEN, VALLEN ONDER WAT WIJ DOELEN CAMPUS NOEMEN. EEN BREED SCALA AAN ACTIVITEITEN GERICHT OP VERDIEPING EN EDUCATIE MET ALS DOEL EEN INTENSERE MUZIEK BELEVING. OP DEZE PAGINA’S VINDT U EEN GREEP UIT DE DOELENCAMPUS-ACTIVITEITEN IN DE MAANDEN MAART T/M JUNI. IN DE CONCERTAGENDA ACHTERIN DEZE AGENDA HERKENT U ALLE ACTIVITEITEN AAN DIT SYMBOOL.

ZONDAG 3 MAART

Itamar Golan

MIRJAM BLOEM Als flamencodansdocent heb ik altijd de drang gehad de cursisten van mijn dansschool Flamenco Rosa de Compás en de bezoekers van de voorstelling meer te betrekken bij wat er gebeurt als je flamenco ervaart. Een gesprek met Hans de Lange resulteerde in het houden van een meet & greet met de artiesten. Na dit twee keer alleen te hebben gedaan was ik toe aan versterking. Ik vind het meer mijn plek om vragen te ontfutselen aan toeschouwers. Toen ik met Marlies een interview met flamencopianist Dorantes had afgenomen tijdens de Flamencobiënnale van 2011, was ik ervan overtuigd dat wij in onze samenwerking elkaar versterken. Ik houd zeer van het interactieve, dus de cursisten, of in dit geval het publiek, zelf de vragen laten stellen. In deze setting is daar veel gelegenheid voor. Het doel, de bezoekers meer bieden na de voor - stelling, is zeker bereikt. Een nieuw item tijdens deze avond is een interactieve (dans)workshop met het publiek tijdens de pauze of na de voorstelling. Het gaat erom de mensen de energie te laten voelen die bijvoorbeeld het klappen alleen al oplevert. Mochten we bovendien aan dansen toekomen, dan is dit een zeer behapbaar stukje, zodat iedereen kan deelnemen. Laagdrempelig dus. Daarom verheug ik mij ook op de samenwerking met studenten van Codarts die de flamenco-avonden ondersteunen met muziek voor en na de voorstelling.

hen een manier van leven. Hoe vaak ik niet gezang en geklap heb horen klinken uit de kleedkamer, als ik de mensen na een voorstelling even ging begroeten? Of uit het busje, wanneer dat met artiesten volgeladen naar het hotel vertrok? Flamenco is voor de meesten niet zomaar een kunstje dat ze hebben aangeleerd, maar iets waarmee ze zijn opgegroeid, dat net zo vanzelfsprekend bij hun leven hoort als eten, drinken en slapen. En dat ze graag met anderen delen.

Het heeft al mooie momenten opgeleverd. Zoals die keer dat zangeres Mariana Cornejo tijdens de voorstelling geen tanguillo had gezongen, terwijl die vrolijke flamencostijl uit haar moeder-stad Cádiz zo’n beetje haar handelsmerk is. Die had ze toch gemist, verzuchtte een dame uit het publiek. En toen zong Mariana, zomaar op de knalrode sofa in de foyer van de Doelen, zonder gitaarbegeleiding, een prachtige tanguillo. Omdat ze die Rotterdammers zo’n aardig publiek vond.

Voor het seizoen 2012-2013 zijn de flamencovoorstellingen, in het kader van de DoelenCampus, uitgebreid tot een avondvullend programma. Het begint om half acht met een half uur inleiding. Ik vertel wat over flamenco in het algemeen – natuurlijk snijd ik daarbij iedere keer een ander thema aan – en ga dan in op de artiest(en) van die avond en de voorstelling die zij gaan brengen. Dan is er een kwartier voor een versnapering, waarna het tijd is voor de voorstelling, meestal in de Jurriaanse Zaal. Dat is voor flamenco de ideale plek: met een hoog podium en een oplopende tribune, zodat iedereen de danser(s) goed kan zien, en klein genoeg om de voor flamenco zo bevorderlijke intimiteit te bieden. Daarna is het nog lang gezellig in de foyer: een kleine flamencoworkshop van Mirjam Bloem voor absolute beginners, een meet & greet met de artiesten en een optreden door de flamencoleerlingen van Codarts - Rotterdams Conservatorium. »

DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN >

KINDERMUZIEKWEEK Wij hechten er zeer veel belang aan om kinderen al zo jong mogelijk in contact te brengen met live muziek en instrumenten. Eigenlijk valt de hele Kindermuziekweek daarmee onder DoelenCampus. Er zijn onder meer workshops voor kinderen, samenspeelconcerten voor jonge muzikantjes en ook voor scholen en bso’s hebben wij in deze periode een uitgebreid activiteitenprogramma. Zie het hele programma op pagina 34 t/m 36

VIRUSVirus is een radioprogramma dat in samenwerking met Radio 4, AVRO, de Doelen en de Rotterdamse Schouwburg wordt geproduceerd. De opnames vinden vanaf 7 maart iedere donderdag plaats in de Rotterdamse Schouwburg en zijn geheel gratis bij te wonen. In iedere uitzending veel live muziek en interviews met musici die u toegang geven tot hun wereld.Virus, vanaf 7 maart iedere donder­dag om 22.00 uur in de Rotterdamse Schouwburg

CONCERTINLEIDINGENVoorafgaand aan steeds meer concerten kunt u deze inleidingen gratis bezoeken*. In de periode maart t/m juni zijn er onder meer de volgende inleidingen:20 maart inleiding op The Martial Arts Trilogy van Tan Dun door Neil Wallace30 maart laat u meevoeren naar het Wenen van de negentiende eeuw door inleider Huib Ramaer25 mei maar liefst drie wereld­premières in één concert, dat verdient toelichting: inleiding door Hans Woudenberg en Frank de Groot

* inleidingen op concerten van het Rotterdams Philharmonisch zijn tegen betaling te bezoeken

5 T/M 14 APRIL 2013 VANAF 7 MAART 2013 20 & 30 MAART EN 25 MEI

19

Virus

VROUWELIJKE GRATIE EN MANNELIJKE KRACHTIn oktober 2012 zijn we van start gegaan met danser Marco Flores. In het voorjaar van 2013 staan nog twee flamenco-avonden op het programma. Op vrijdag 15 april toont danseres Asunción Pérez ‘Choni’ de elegantie van de Sevillaanse school: de hoofse flamencostijl waarbij de vrouwelijke gratie centraal staat. Het zinnebeeld van deze stijl is de bata de cola, de flamencojurk met een lange sleep, die de danseres met allerlei draaien en vloeiende bewegingen om zich heen drapeert. En op 10 mei toont de jonge danser Alberto Sellés de kracht van de mannelijke flamencodans, met energieke bewegingen en explosief voetenwerk.

Ik hoop alle flamencofans – de trouwe oude garde, maar ook nieuwe gegadigden – op die avonden te mogen begroeten. En bedenk alvast een goede vraag, niet alleen voor mij, maar vooral voor de artiesten. •

RICARDO MENDEVILLE, FLAMENCODOCENT CODARTSDe studierichting flamencogitaar binnen de afdeling Wereldmuziek van Codarts bestaat al sinds 1985. In de eerste jaren was iedere studierich-ting heel erg gefocust op zijn eigen ontwikkeling. Tegenwoordig is de samenwerking tussen de verschillende studierichtingen van de school steeds intensiever. Er is een aantal verschillende ensembles waar de studenten van de hele school aan kunnen deelnemen, waaronder een flamenco-ensemble. Leerlingen flamencogitaar worden geacht om in hun derde of vierde jaar deel te nemen aan het ensemble. Voor leerlingen uit de andere studie-richtingen is het niet verplicht, maar ze krijgen er wel studiepunten voor. Zo telt het ensemble dit jaar bijvoorbeeld een klassieke violist, fluitist en klarinettist, een bassist en een latin percussionist. Het ensemble is iedere keer anders van samenstelling. Het is flexibel en geeft zo inhoud aan onze filosofie: om verschillende muzikale tradities bij elkaar te brengen. Flamencogitarist Alexander Preuss, een van onze docenten, geeft leiding aan de groep en maakt de arrangementen. Wat betreft het repertoire staan we open voor alle mogelijke instrumen-tale combinaties, maar we zijn wel veeleisend: je moet de traditie leren. Dat beweert onze hoofddocent Paco Peña ook: een technische basis en een kennis van stijlen zijn nodig om daarna vrij te zijn in wat je ermee doet. En dat spreekt aan, want we trekken studenten uit heel Europa.

BESTEL NU UW KAARTENVRIJDAG 15 MAART Flamencodanseres Asunción Pérez ‘Choni’

VRIJDAG 10 MEIFlamencodanser Alberte Sellés

kijk voor meer informatie over deze concerten in de agenda op p.67 en p.83

AAN DIT ICOON HERKENT U IN DE AGENDA VANAF PAGINA 62 ALLE ACTIVITEITEN DIE IN HET KADER VAN DOELENCAMPUS PLAATSVINDEN.

ZONDAGFESTIVAL MET LIZA FERSCHTMAN Wie ooit een Zondagfestival heeft meegemaakt, weet dat deze middagen een kans bieden tot een bijzondere verdieping in de muziek. In april staat Liza Ferschtman in de schijnwerpers tijdens ‘haar’ zondagfestival. ‘Met wie wil je spelen’, vroegen wij haar, ‘wát wil je spelen’ en, ‘wat wil je vertellen’. Deze dag is daarvan het resultaat en biedt naast heel veel muziek ook onder meer een meet & greet met de musici. zondag 28 april Zondagfestival Ferschtman spiritueel

20

Alberto Sellés

DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN > DOELENCAMPUS ACTIVITEITEN >

ZONDAG 28 APRIL

© M

arco

Bor

ggre

ve

DE DOELEN ONLINE

MUZIEK VAN NUOp muziekvan.nu bloggen diverse musicologen, publicisten, redacteuren en componisten over – de naam zegt het al – 20e en 21ste eeuwse muziek. Een website met leuke concerttips, maar vooral met veel, heel veel boeiende artikelen.

SPRUITAGENDA Uktuktuk.nl is een online agenda voor ouders van kindjes vanaf 0 jaar in Rotterdam. Mét natuurlijk ook veel leuke tips voor culturele activiteiten in de stad.

VIRUS VIRUS is een wervelend muziekprogramma op Radio4 met live optredens dat gepresenteerd wordt door Giel Beelen, Art Rooijakkers, Vivienne van den Assem, Jan-Willem Roodbeen en Marike Jager. De afleveringen worden iedere donderdagavond vanaf 22.00 uur in de Rotterdamse Schouwburg opgenomen en zijn gratis toegankelijk. Op de website van VIRUS zijn alle afleveringen terug te zien: virus.radio4.nl. Omdat VIRUS ook met medewerking van de Doelen wordt gemaakt, zijn hier ook bijzondere ‘Doelengasten’ terug te vinden zoals Kristian Bezuidenhout, Emanuel Ax en Moya Brennan.

VEEL LUISTEREN, HEEL VEEL LEREN

Muziekweb.nl is de website van de Centrale Discotheek Rotterdam. Ook als je hier

geen cd’s leent een uitstekende website om eens te bezoeken. De website biedt oneindig veel

muziekfragmenten, goed te vinden op bijvoorbeeld thema, muziekstijl of uitvoerenden. U kunt er

muziekadvies inwinnen en nieuwsberichten uit de muziekwereld lezen en vindt er boeiende

muziekwijzers. Korte introductiecursussen over allerlei muziekstijlen. Van klassiek tot jazz,

van country tot balletmuziek, van pop tot Celtic en van zigeunermuziek tot kindermuziek.

KINDERMUZIEKWEEKDe Doelen en het Rotterdams Philharmonisch Orkest presenteren van 5 tot en met 14 april de jubileumeditie van de Kindermuziek-week. Alle ins en outs over dit bijzondere festival en de laatste informatie over de wereldrecordpoging die we ondernemen staat op kindermuziekweek.nl.

21

CONCERT IN BEELD

Na de Nederlandse premières van de live-filmbegeleiding The Lord of the Rings I – The Fellowship of the Ring en deel II – The Two Towers presenteren de Doelen en het Rotterdams Philharmonisch Orkest het laatste deel van deze indrukwekkende trilogie. Mis het niet!

TOLKIEN EN ROTTERDAMThe Lord of the Rings-auteur Tolkien had een speciale band met Rotterdam. Hoewel de karakters in zijn boeken de grootste reizen maakte, was hij zelf helemaal niet reislustig. Slechts één keer in zijn leven heeft hij een verzoek aanvaard om in het buitenland een lezing te houden. Die lezing vond plaats in Rotterdam, op 28 maart 1958.

‘Middle Earth’ komt nog meer tot leven

LEES VIA LAYAR EEN LEUK VERSLAG OVER DIE LEZING.

22

The Lord of the Rings - The Return of the King won niet minder dan 11 Academy Awards, 4 Golden Globes en nog vele andere prijzen. De bejubelde film wordt in de Doelen op groot scherm vertoond terwijl het Rotterdams Philharmonisch Orkest en koren de muziek tot leven brengen. Dat dit voor een veel intensere beleving zorgt dan het bekijken van de film in de bioscoopzaal, ontdekte ook componist Howard Shore toen hij Lord of the Rings LIVE voor het eerst meemaakte. ‘From the very first time I sat in the audience watching and listening, I felt that I was seeing the music with more clarity and hearing the image in an entirely new way. It became a completely new experience.’ Na grote successen in onder meer Londen en New York, brengen het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Doelen dit grootschalige project voor het eerst in Nederland. Met The Return of The King sluiten we de trilogie af, maar we kijken samen met dirigent Ludwig Wicki al naar de mogelijkheid om in 2014 een mooie opvolging te presenteren.

THE LORD OF THE RINGS - THE RETURN OF THE KING LIVEVRIJDAG 19 T/M ZONDAG 21 APRILThe Return of the King wordt in high definition gepro jecteerd op een groot scherm in de Grote Zaal van de Doelen. Op het podium brengen musici van het Rotterdams Philharmonisch en koren onder leiding van dirigent Ludwig Wicki de gebeurtenissen van ‘Middle Earth’ nóg meer tot leven door de uitvoering van de met een Academy Award® bekroonde filmmuziek van Howard Shore.

kijk voor meer informatie over dit concert in de concert agenda p. 78-80

Mede mogelijk gemaakt door CAMI en

23

24 advertentie

PATRICIA KOPATCHINSKAJA REIKT NAAR DE STERREN door Wenneke Savenije foto’s Sanne Donders

De website van violiste Patricia Kopatchinskaja – snel te vinden via www.patkop.com – heeft een aantal pagina’s die haar karaktervolle temperament goed representeren. Achter het menu My Kitchen schuilt een wereld waarin zij het geven van een concert vergelijkt met het koken voor vrienden. In de Trashbin bewaart zij slechte kritieken, veelal voorzien van een persoonlijke repliek.

Het zou kunnen dat de soliste in Mozarts Vierde Vioolconcert blootsvoets het podium betreedt. Patricia Kopatchinskaja doet dat met een reden: ‘Alleen in een stabiele houding kun je reiken naar de sterren’. Met die ambitie heeft de Moldavische een wervelende carrière opgebouwd. In Mozarts Vierde Vioolconcert bundelt ze haar krachten met een andere gepassioneerde musicus: de Israëlische dirigent Ilan Volkov, tot 2009 chef-dirigent van het BBC Scottish Symphony Orchestra, het befaamde omroeporkest uit Glasgow, dat ook Schumann en Brahms gaat spelen. Op 2 juni dirigeert Volkov nogmaals ‘zijn’ orkest, koor en drie vocale solisten in het op de folklore geïnspireerde muziek voor strijkers en blazers van Grainger, A Spring Symphony van Britten, die de wederopbouw na de oorlog verklankt, en Uit joodse volkspoëzie van Sjostakovitsj, waarin ‘vrolijke melodieën en droevige intonaties hand in hand gaan’.

MOZART IS OPERA‘I know who you are - I heard your music!’, zeggen de gypsies. Voor de Moldavische violiste Patricia Kopatchinskaja (1977), die tegenwoordig met haar 6-jarige dochtertje, man en hond in Bern woont (als ze tenminste niet op tournee is…), raakt die uitspraak de kern van haar wezen. Zodra ze het concertpodium oploopt en de eerste noten aan haar viool ontlokt, levert ze zich volledig uit aan de muziek en het publiek. Geen poses, geen holle virtuositeit, geen steriele perfectie. Maar wel passie, oprechtheid, vrije bewegingen, intensiteit en bezieling, om de essentie uit te kunnen drukken van een taal die alle woorden te boven gaat: muziek.

Dát is waar Patricia Kopatchinskaja, die doorgaat voor de meest wilde en ongeremde onder de jonge topviolisten, voor wil staan. Of het nu is tijdens een introverte uitvoering van Bach, een opzwepend concert met volksmuziek uit de Balkan, de meditatieve zoektocht naar schoonheid en waarheid in Beethoven, vrolijk dansende barokmuziek, vlijmscherpe en woeste muziek van Ligeti en Oestvolskaja, of tijdens haar vertolking van Mozarts Vierde Vioolconcert in de Doelen. Kopatchinskaja: ‘Ik heb nog niet eerder bij het BBC Scottish Symphony Orchestra gesoleerd, maar ik speelde al wel het Vioolconcert van Schönberg met Ilan Volkov, een prachtige dirigent. Dat was enkele jaren geleden in Helsinki. Dus ik ben erg blij om hem nu opnieuw te ontmoeten om samen onze weg te vinden in de muziek van Mozart. Ik speel een aantal van Mozarts vioolconcerten en ik aanbid ze allemaal! Mozart is uniek in die zin dat veel van het steeds veranderende materiaal is verpakt in hele kleine muzikale ruimtes. Soms verandert de sfeer al binnen één enkele maat. Het thematische materiaal bestaat

uit zeer contrasterende karakters, het geheel doet denken aan een opera. De uitdaging is om al deze razend snel veranderende ‘personages’ zo helder mogelijk en tot de verbeelding sprekend te karakteriseren, met behoud van de flow en de architectonische eenheid. Bij Mozart ruik ik opera. Over het algemeen zie ik tijdens het uitvoeren van muziek heel vaak beelden of scènes voor me. Dit is mijn manier van één worden met de muziek.’

KOPATCHINSKAJA OVER DE KUNST VAN HET MUSICERENIn het Vierde Vioolconcert van Mozart soleert Kopatchinskaja op een ‘moderne’ viool met een ‘moderne’ Tourte stok. Hoewel ze open staat voor de theoretische ontdekkingen van de authentieke muziekpraktijk, zijn historisch verantwoorde interpretaties niet helemaal ‘haar ding.’

Hebben authentieke uitvoeringen uw spel beïnvloed?‘Natuurlijk ben ik er door beïnvloed. Sir Roger Norrington bijvoorbeeld ontdekte dat de snelle tempo-aanwijzingen van Beethoven niet alleen speelbaar zijn, maar ook heel overtuigend en opwindend klinken. Het is absoluut fascinerend om te repeteren met Philippe Herreweghe en dan te luisteren naar zijn erudiete uitleg over articulaties en muzikale retorica. In februari speel ik met hem een aantal werken van Beethoven, waaronder zijn Vioolconcert, met zijn Orchestre des Champs-Elysées. Ik hou veel van dat orkest. Wat barokmuziek betreft is Bach voor mij de god. Maar ik ben ook verzot op de muziek van Buxtehude, Vivaldi, Marin Marais of Pisendel. Ik vind het heerlijk om hun muziek te spelen.’

26

Speelt u zelf wel eens op historische instrumenten?‘Ik speel met een stok van Tourte, de uitvinder van de moderne strijkstok. Zijn stokken zijn al meer dan 200 jaar oud. Ik bezit ook nog een historisch verantwoorde barokstok, maar als je een-maal aan een Tourte gewend bent wil je niet meer met andere stokken spelen. Als het nodig is speel ik wel eens op darmsnaren, om mijn viooltoon beter te laten mengen met de klank van het orkest. Maar ik speel nooit op een barokviool. Mijn handen zijn zo gewend geraakt aan een modern instrument, dat ik dat niet zo gemakkelijk kan veranderen. In Rotterdam speel ik Mozarts Vierde Vioolconcert dan ook gewoon op de ‘moderne’ manier.’

Gelooft u dat authentieke uitvoeringen een illusie zijn? ‘Ik denk dat het idee van historische uitvoeringen vaak tegenstrijdig in zichzelf is. In de barokke en de klassieke periode werden bijna nooit muziekstukken uit het verleden gespeeld. Mensen waren nieuwsgierig naar het heden, ze wilden nieuwe muziek horen. Dat tegenwoordig zo weinig mensen geïnteresseerd zijn in moderne muziek, is volgens mij een verontrustend teken van teloorgang van onze cultuur en beschaving. Het jongere publiek is ook niet meer zo geïnteresseerd in de klassieke muziek uit het verleden. Ze zijn opgegroeid met Oscar Peterson, Glenn Gould, Elvis Presley, Gianna Nannini, de Stones en de Smashing Pumpkins. Uit iPhones schallen wereldberoemde klassieke muziek, pop, jazz en muzak door elkaar heen. Ervaren concertgangers kennen klassieke muziek al op voorhand, vooral door toedoen van de platenindustrie. Door de gepolijste, perfecte, altijd keurige en voorspelbare mechanische reproducties, die de platenindustrie ons wil verkopen als muziek, kunnen onze moderne oren en verbeelding nooit werkelijk aangesproken worden. Na de beroemde uitspraak van Diaghilev ‘étonnez-moi!’ (‘Verbaas me!’) hebben musici in mijn ogen dan ook de plicht om uit te vinden waar het écht om gaat, om met concerten in het hier en nu weer echte ‘sensaties’ te creëren. Alles wat kan helpen om een componist beter te kunnen begrijpen is belangrijk en kan een verrijking zijn. Zoals boeken lezen over een componist of een bepaalde stijlperiode. Zolang die theoretische kennis

‘Wat barokmuziek betreft is Bach voor mij de god. Maar ik ben ook verzot op de muziek van Buxtehude, Vivaldi, Marin Marais of Pisendel.’

»

27

tenminste maar niet alle intuïtie doodt. Bij Bach of Mozart is hun levensverhaal misschien niet zo essentieel. Maar bij Schumann, Brahms, Sjostakovitsj of Oestvolskaja helpt kennis van hun leven en de moeizame omstandigheden waaronder ze componeerden enorm om hun muziek beter te begrijpen.’

Hoe kunt u bijdragen aan het levendig houden van de muziek?‘Werken uit het verleden werden anders begrepen in hun tijd. Getuigen van Vivaldi’s optredens waren verbaasd door zijn gedurfde virtuositeit. Voor geschokte tijdgenoten was Beethovens Kreutzer-Sonate ‘esthetisch en artistiek terrorisme’. Brahms schreef zijn Pianokwartet in c met Goethes Werther en zijn eigen ongelukkige liefde in het achterhoofd. Hartmanns Concerto funèbre was een protest tegen de barbarij van de nazi’s. Werkelijk ‘historisch verantwoorde’ concerten moeten ook nu laten horen hoe gedurfd Vivaldi en hoe terroristisch Beethoven kon klinken, hoe erg Brahms leed en hoe aangrijpend het protest van Hartmanns Concerto is. Hedendaagse muziek helpt mij enorm bij het herscheppen van oudere muziek. Hoogleraren doceren klassieke lesstof van Newton, Darwin en Einstein. Maar ze worden ook geacht vooruit te kijken, onderzoek te doen en hun studenten les te geven in een hedendaagse context. Zo zou het ook moeten zijn met klassieke muziek. Zonder actualiteitswaarde zijn concerten niet meer dan een betekenisloze herhaling. Interpretaties mogen nooit meer van hetzelfde zijn. Altijd zijn er nieuwe invloeden, zoals bijvoorbeeld de akoestiek van de zaal, de stemming van de solist en het weer, de ‘Zeitgeist’ of de genius loci. Mozart bijvoorbeeld kan veel vrijer gespeeld worden in Amsterdam dan in Salzburg. En Mozart klinkt weer heel anders van sfeer tijdens de Witte Nachten in het Finse Kuhmo. Om mijn horizon te verruimen heb ik ook wel eens jamsessies gedaan, met bassist Barry Guy en de Libanese luitspeler Mahmoud Turkmani. Als ik het voor het zeggen had, zou ik alleen maar moderne muziek spelen: Xenakis, Bartók, Scelsi, Oestvolskaja, Sciarrino, Ligeti, Kurtág, Mansurian, Boris Yoffe… Maar veel organisatoren gaan paniekerig doen zodra ik ze dat voorstel.’

Welke grote artiesten uit het verleden bewondert u het meest?‘Grote musici uit het verleden waren vaak zeer individualistische persoonlijkheden. We kunnen hun spel nog steeds beluisteren, dankzij de bestaande opnames van het spel van violisten als Eugène Ysaÿe of Bronislav Huberman. Misschien is Ivry Gitlis de laatste van deze oude vioolreuzen. Waar is hun muzikale vrijheid gebleven? Vandaag de dag is de ene violist niet meer van de andere te onderscheiden. Ze hebben allemaal dezelfde internationaal gewaardeerde ‘high quality-sound’, dezelfde foutloze techniek. Ze nemen geen risico’s en de persoonlijke expressie ontbreekt vaak. Er zijn zeldzame uitzonderingen, zoals Isabelle Faust, Pekka Kuusisto, Thomas Zehetmair en natuurlijk

‘Ik speel nooit bewust lelijk. Er zijn echter wel componisten en composities die vragen om scherpe of gewelddadige accenten.’

Gidon Kremer. De legendarische Spaanse cellist Pablo Casals heeft eens gezegd dat iedere interpretatie een persoonlijke ontmoeting moet zijn van de vertolker met een compositie. Die ontmoeting is uiteindelijk voor iedere musicus een privézaak, niemand kan je vertellen hoe je het moet aanpakken. Musici moeten eerst bij zichzelf naar binnen kijken om hun eigen persoonlijke visie te kunnen ontwikkelen. Al het andere komt neer op een muzikale leugen. Daarin ben ik het helemaal eens met Casals.’

Hoe belangrijk is voor u de cerebrale kant van muziek maken? ‘Dat is echt heel ingewikkeld. Want we hebben het dan in feite over drie verschillende functies van de hersenen. Om te beginnen ontstaat muziek in het hoofd van de componist. Hij denkt, voelt, verandert, verteert en krijgt uiteindelijk een afgewerkt product dat in feite nog niet meer is dan een ingebeelde fantasie. Dan probeert hij dit product op papier te zetten, met behulp van een zeer onvolmaakte notatie die een millennium geleden in Italië is uitgevonden. Daarna komt de vertolker aan de beurt. Hij kijkt naar deze primitieve notatie, stelt zich voor wat al deze noten zouden kunnen betekenen in het hoofd en het hart van de componist, probeert het stuk te reconstrueren in zijn hoofd en hart, om het vervolgens te vertalen in een hoorbare interpretatie. Maar dit is nog steeds niet genoeg, want muziek is pas een reële ervaring als óók de hersenen van het publiek worden aangesproken. Anders is de hele onderneming voor niets geweest. Natuurlijk moet de vertolker een stuk analyseren en hoe meer hij

ontdekt, hoe beter. Omdat de muzikale notatie zo onvolmaakt is, geniet ik ervan om samen te werken met levende componisten. Dan kan je tenminste rechtstreeks aan henzelf vragen wat ze bedoelen met die en die passages. En ook of ze blij zijn met je interpretatie.’

Waarom bent u de muziek ingegaan?‘Mijn vader, moeder en oudere zus zijn allemaal muzikanten. Mijn oma zong achter de naaimachine. Mijn grootvader – een veearts – speelde op een kleine Moldavische fluit. Dat was het laatste wat hij deed voordat hij enkele maanden geleden op 94-jarige leeftijd overleed. Mijn moeder is violiste en mijn vader, van huis uit een boerenzoon, ontwikkelde zich tot de beste cimbalist van heel Moldavië. Muziek is onze manier van leven.’

En waarom koos u voor de viool?‘Al vanaf mijn vroegste kinderjaren was ik gefascineerd door het vibrato van violisten. Toen ik op mijn zesde zelf viool ging spelen, schudde ik met mijn beide handen vanaf de eerste dag. Vioolspelen leek mij het mooiste dat op deze wereld bestaat. Ik kreeg ook al heel jong speciale lessen in ritmische beweging voor kinderen. Op deze euritmie oefenden we een soort dansen, om met ons hele lichaam het ritme en het karakter van de muziek te leren begrijpen. Ik heb veel buitengewoon goede vioolleraren gehad, elk van hen totaal verschillend. Zo leerde ik dat er niet één manier bestaat om te kijken naar een stuk of een probleem, maar dat er altijd verschillende manieren zijn om

‘Ik hoop dat mensen naar concerten gaan voor de bijzondere ervaring. Om aangeraakt te worden, tot in hun ziel ontroerd, geschokt tot in hun wortels.’

»

iets op te lossen. Het meest leerde ik van leraren die niet alleen maar wilden ‘babysitten’, maar die me steunden om mijn eigen plannen te ontwikkelen, eigen beslissingen te nemen en zelf te experimenteren, zodat ik een persoonlijke autonomie kon opbouwen.’ Speet u wel eens opzettelijk met een lelijke toon? ‘Ik speel nooit bewust lelijk. Er zijn echter wel componisten en composities die vragen om scherpe of gewelddadige accenten. Neem Beethoven, Schumann, Sjostakovitsj, Ligeti of Oestvolskaja. Bij hen heb je twee keuzes: je kunt alle scherpe randjes in hun muziek sussen totdat het een homogene, aan-gename en zoete saus wordt, die de slaperigheid van het publiek niet zal verstoren. Na afloop van het concert zal iedereen zeggen dat het ‘mooi’ was. Als alternatief kun je ook de nadruk leggen op deze randjes en ze zo nodig aanscherpen totdat het pijn doet. Nou, een deel van de luisteraars en sommige recensenten voelen zich dan gestoord in hun vreedzame onverschilligheid en zeggen dat het niet ‘mooi’ was. Zelf kan ik schoonheid herkennen in de meest onwaarschijnlijke geluiden van componisten als Kurtág of Ligeti. Er is schoonheid in stiltes en ook een pauze kan ont-zettend mooi zijn.’

Kent u de theorie dat je emoties kunt uitdrukken door een klein beetje vals te spelen? Of door niet te vibreren?‘Absoluut. De intonatie van een piano is zogenaamd ‘goed gehumeurd’, dat betekent dat alles een heel klein beetje onzuiver is. Wanneer je als violist streeft naar een intonatie die strikt overeenstemt met de piano, zit je er meestal toch net een beetje naast. Je kunt ook gebruik maken van de intonatie om je toon te kleuren. Als je iets depressiefs wil uitdrukken intoneer je een beetje laag, als je briljant wil klinken speel je een beetje ‘te’ hoog. Dat gebeurt de hele tijd intuïtief en is niet echt merkbaar voor het publiek. Natuurlijk heb ik ook wel eens zonder vibrato gespeeld. Een relevantere vraag zou zijn: Waarom spelen sommige violisten altijd met vibrato? Dat heb ik nooit kunnen begrijpen.

Als alles goed gaat, lukt het me uit te drukken wat de componist geschreven heeft.’

Hoe belangrijk is het om perfect te spelen?‘Waarom zou dat belangrijk zijn? Als je luistert naar een preek in de kerk, of een toespraak van een Nobelprijswinnaar, is je aandacht dan gefocust op diens uitspraak? Is zijn boodschap minder waardevol als hij een slip of the tongue maakt of een zin twee keer opnieuw moet beginnen? Onzin. Precies hetzelfde geldt voor muziek. Een musicus moet over de techniek beschikken de betekenis te vertalen in klanken. Daar draait het om. Veel beroemde musici speelden niet perfect: Brahms was een uitstekende pianist, maar hij stond erom bekend dat hij veel noten wegliet. De pianist Alfred Cortot was iemand die altijd foutjes maakte, maar wie heeft hem ooit geëvenaard in Chopin? Ik heb opnames van alle solowerken van Bach voor viool, gespeeld door Enescu, de geniale violist, pianist en componist. Enescu speelt regelmatig onzuiver, maar wat een muzikaal overzicht, wat een gezag straalt hij uit. Zijn Bach-spel is aangrijpender en overtuigender dan de meeste andere opnamen. Om de grote violist Ivry Gitlis te citeren: ‘Ik geef de voorkeur aan één verkeerde noot van Fritz Kreisler boven alle juiste noten van alle andere violisten’. Zo denk ik er ook over.’

Waarom bent u geen componist geworden?‘Ik begon te componeren toen ik 8 of 9 jaar oud was. Daarna heb ik compositie gestudeerd in Wenen. Nog steeds schrijf ik wel eens een stuk. Vanavond ga ik naar de Zwitserse première van een toegift, die ik schreef voor het strijkorkest Camerata Bern. Maar voor mij is het ook belangrijk om daadwerkelijk op het podium te staan. Als componist heb je geen invloed meer op de interpretatie van je stuk. In mijn ogen maakt dat componisten volledig hulpeloos.’

Is muziek – zoals Beethoven ooit zei – hoge filosofie zonder woorden?‘Goede muziek is veel méér dan filosofie. Filosofie kan aspecten van ons bestaan alleen maar beschrijven. Maar muziek is het bestaan. Muziek leert mensen hun hart en hun oren te openen. Muziek doorbreekt de maskers die we opzetten om ons de hele dag overeind te houden. Veel mensen zijn doof voor alle emoties die hen uit balans zouden kunnen brengen of hen in een onzekere positie kunnen plaatsen. Muziek voert ons mee naar andere werelden, andere sferen, waarin alle leegte en alles wat niet noodzakelijk is wordt getransformeerd tot vrijheid, fantasieën, wonderen... Ik hoop dat mensen naar concerten gaan voor de bijzondere ervaring. Om aangeraakt te worden, tot in hun ziel ontroerd, geschokt tot in hun wortels.’ •

MOZARTMozarts Vierde Vioolconcert heeft Patricia Kopatchinskaja in januari 2013 uitgevoerd met Camerata Bern, dat zij daarbij zelf leidde. In de Berner Zeitung zegt zij over dit werk: ‘Ik hoor hier opera, kindertrompetten, grappen, dronken doedelzakspelers, gladde vloeren, slecht dansende aristocraten, maar ook engelen en verliefden’.

30

BEZOEK DE CONCERTEN VAN HET BBC SCOTTISH SYMPHONY ORCHESTRA IN DE DOELEN

ZATERDAG 1 JUNI 2013BBC Scottish Symphony Orchestra Schumann Ouverture, scherzo en finale op.52Mozart Vioolconcert nr.4 in D KV218Brahms Symfonie nr.4 in e op.98

ZONDAG 2 JUNI 2013 BBC Scottish Symhony Orchestra Rebecca Evans sopraanChristine Rice mezzosopraanAndrew Staples tenorLaurens Cantorij RotterdamLaurens Collegium Rotterdam

Britten An American Overture / Ballad of Heroes Bridge Enter SpringBritten Spring Symphony Kijk voor meer informatie over deze concerten in de concertagenda op pagina’s 88 en 89.

32 advertentie

3333

De Italiaan Arnaldo Pomodoro begon zijn loopbaan als decorontwerper en stapte in de jaren vijftig over op het maken van gouden sierraden en beeldhouwen. Hij woont en werkt sinds 1954 in Milaan. Werk van Pomodoro is wereldwijd te bewonderen, onder meer in het Guggenheim in New York, het Trinity College in Dublin en de Vaticaanse musea. Over het bronzen object Scatola II, in de Doelen te zien in de Port of Rotterdam Foyer, zei hij zelf: ‘Het is een ontkenning en vernietiging van de vorm, wat neerkomt op de vervorming van de oppervlakken en voortdurend doorboren met tekens. Ik wilde breken met traditionele opvattingen’. Ook in dit werk is de voor Pomodoro kenmerkende beheersing van het detail overduidelijk. De uitermate fijne maar ge spannen reliëfs in dit beeld bestaan binnen een monumentale gladde, geometrische vorm.

In de Doelen staat een aantal bijzondere en waardevolle kunstwerken. In ieder magazine lichten we een van de kunstwerken uit. Binnenkort verschijnt er zelfs een kunstroute door de Doelen die u rondom uw concertbezoek door het gebouw kunt afleggen. In deze editie aandacht voor Scatola II van de beeldhouwer Arnaldo Pomodoro.

SCATOLA II VAN ARNALDO POMODORO

ANTON VERHEYHan Brehm

ZONDER TITELTomonori Toyofuku

EDUARD FLIPSENJan Sluyters

CURVED FORMBarbara Hepworth

SCATOLA IIArnaldo Pomodoro

KUNST IN DE DOELEN

VERDER ONDER MEER OP DE KUNSTROUTE IN DE DOELEN:

© T

om G

osse

laar

© T

om G

osse

laar

Het kunstwerk van Pomodoro staat sinds de opening van de Doelen (1966) in de Port of Rotterdam Foyer. Het is destijds door de gemeente Rotterdam aangeschaft via een regeling die voorschreef dat 1% van de bouwkosten van overheidsgebouwen aan kunst moet worden besteed.

33

Van 5 tot en met 14 april organiseren de Doelen en het Rotterdams Philharmonisch Orkest de Kindermuziekweek. En deze editie is érg bijzonder, omdat het de vijfde editie van het festival is, een jubileum dus. Dat vieren we met een spectaculaire opening waarmee we een wereldrecord willen vestigen en in het Guiness Book of Records hopen te komen. Iedereen is welkom om mee te doen. Nou ja, iedereen tot 12 jaar in ieder geval. Papa’s en mama’s tellen we niet mee in de recordpoging. Hieronder vindt u meer informatie over de opening en de rest van het programma.

JUBILEUMEDITIE VAN HÉT MUZIEK SPEKTAKEL VOOR IEDEREEN VANAF 0 JAAR

KINDERMUZIEKWEEK 201334

VRIJDAG 5 APRIL 2013 ensemble van het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Ze voeren een speciaal voor ons geschreven compositie van Toek Numan uit. Iedereen is welkom om te komen kijken! Na het openingsconcert lopen we met z’n allen naar het Schouwburgplein voor de wereld-recordpoging Grootste Kinderkoor. Alle kinderen in de basisschoolleef-tijd mogen meedoen, dus zorg dat je voor 11.30 uur op het Schouwburg-plein bent!

ZATERDAG 6 APRIL 2013 en uiteindelijk het hoogtepunt van de dag: het jubileumconcert waar de muzikantjes die eerder op de dag heb-ben meegedaan aan workshops zelf mogen meespelen. Er is te veel om op te noemen, dus kijk snel op kinder-muziekweek.nl voor een overzicht van alle concerten en workshops op deze dag.

HET COMPLETE PROGRAMMA

MET SCHOOL OF BSO NAAR DE KINDERMUZIEKWEEK?Ook voor bezoek met schoolklassen of BSO-groepen biedt de Kinder-muziekweek een zeer uitgebreid programma met concerten en workshops. Er is bijna iedere dag wat te beleven. Onze educatie-medewerker Madelène Roovers informeert u graag. Neem contact op via m.roovers@dedoelen.nl of kijk op kindermuziekweek.nl.

OPENINGSCONCERT (4+) EN WERELDRECORDPOGINGHet Samenspeel Orkest opent de Kindermuziekweek met 150 Rotterdamse basisschoolkinderen die de Music Box bespelen en een

KINDERMUZIEKWEEK JUBILEUMDAGEen héle dag waarop er voor ieder wat wils is in de Doelen. Samenspeelworkshops voor kleine muzikantjes, familieworkshops accordeon voor het hele gezin, een open podium om je kunsten te vertonen, Mini Verhalenreizen van het Rotterdams Philharmo-nisch, een familieconcert door het Nederlands Jeugd Accordeon Orkest

KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEK

35

ZO 7 APRIL EN WO 10 APRIL ZONDAG 7 APRIL 2013 ZONDAG 7 APRIL 2013 ZATERDAG 13 APRIL 2013

STAP 1 Knip de figuren op deze pagina uit.

STAP 2 Maak gaatjes op de aangegeven plekken.

STAP 3 Verbindt de mobiel met touwtjes aan elkaar zoals op het tekening. Hang hem daarna op een leuke plek op.

MAAK JE EIGEN MOBIEL!

CONCERTINO PANNOLINOEen ontroerend mooi concert, uitsluitend toegankelijk voor baby’s van 6 tot 12 maanden en hun ouders. De beste plaatsen voor dit concert zijn gereserveerd voor de baby’s: het grote kleed, middenin de zaal waar de musici spelen. Dé plek om alles te voelen wat er te horen is. Wees er snel bij, want eerdere babyconcerten, waren snel uitverkocht.

LA BALLE ROUGE & QUATUOR (5+)NEDERLANDSE PREMIÈRE In deze bijzondere Franse voorstel-ling, zonder gesproken tekst, komen vormen van schuim magisch tot leven. Het is een intense visuele ervaring, vol subtiele emoties die worden gedragen door de prachtige muziek van strijkkwartet en de bandoneon.

COMPAGNIE IOTA MET DETSKAYA (2,5+)De kinderkameropera Detskaya gaat over drie zussen en twee broers die elkaar weerzien in het huis waar ze als kinderen met hun ouders hebben gewoond. Een opera voor groot en klein op basis van de liedcyclus De Kinderkamer van Modest Moesorgski.

FAMILIEWORKSHOP MUSIC BOX (6+)De Music Box is een houten kist waar je op kan zitten, trommelen, spelen, tikken, kloppen en nog veel meer. Kinderen en hun ouders leren allerlei ritmes spelen en uiteindelijk eindigt de workshop in een swingend samenspel van alle deelnemers.

KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEK

36

ZONDAG 14 APRIL 2013 in je eentje op zolder, dat is best wel eenzaam. Dan hoort Casper muziek die zo mooi is dat hij niet kan blijven zitten. Hij gaat op onderzoek en ontdekt een wereld vol muziek. De muzikanten worden zijn nieuwe vrienden. Samen nemen ze het op tegen alles waar Casper zo bang voor is. MUZIKAAL VERHAAL (4+)

Rotterdams Philharmonisch Orkesto.l.v. Jussi Jaatinen, met Remko Vrijdag Casper zit op zolder te lezen. Hij denkt erover om er voor eeuwig te blijven wonen, dan kan hij ook niet meer gepest worden. Maar ja,

Rondom de voorstellingen en workshops is er in de Doelen van alles te beleven voor kinderen. Van een echte babyspeeltuin tot knutselen met Villa Zebra.

EXTRA!

Remko Vrijdag © Hélène van Domburg

KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK >

KINDERMUZIEKWEEK 2013In de Concertagenda achterin dit magazine zijn alle aanvangstijden en toegangsprijzen te vinden.

kijk voor meer informatie over deze concerten in de concertagenda achterin dit magazine

DE DOELEN RELATIES

Zaterdag 15 december 2012 ontving de Doelen zijn eerste lichting particuliere begunstigers bij een ontvangst voorafgaand aan het prachtige Weihnachts-Oratorium, uitgevoerd door Amsterdam Baroque Orchestra o.l.v. Ton Koopman.

STEUN DE MUZIEKSTEUN DE DOELENfoto’s Hélène van Domburg

Directeur-voorzitter Gabriël Oostvogel en relatiemanager Irma van Lierop van de Doelen heetten zo’n 350 gasten welkom in de Arcadis Zaal voor een gezellig samenzijn. Onder hen waren bijna 200 Donateurs, 16 Schutters en nog eens 130 introducees. Gabriël Oostvogel sprak het gezelschap kort toe: ‘We zijn ontzettend blij dat u gehoor hebt gegeven aan onze oproep om ons te steunen in een tijd dat de overheid zich terugtrekt als investeringspartner en het bedrijfsleven ook terughoudend is met sponsoring. Het doet ons goed dat u uw betrokkenheid als fervent concertbezoeker extra kracht bij zet door ons ook nog eens te steunen met een financiële bijdrage aan onze ambities’.

37

Geeft u ook om muziek? Steun dan de Doelen! De Doelen kent twee typen particuliere begunstigers: Donateurs en Schutters. Als u maandelijks of jaarlijks via automatische incasso een bedrag doneert aan de Doelen bent u Donateur. U bepaalt zelf het bedrag dat u wilt geven en u kunt ten alle tijde ook weer stoppen met deze donaties. Schutters van de Doelen schenken minstens € 500 per jaar gedurende vijf jaar en genieten van fiscaal voordeel én enkele privileges bij de Doelen zoals voorrang bij de abonnementenverkoop.

DONATEUR OF SCHUTTER VAN DE DOELEN WORDEN? Wilt u meer informatie over deze moge lijk heden? Kijk dan op onze website www.dedoelen.nl onder het menu ‘steun ons’ of vraag de folder aan door een e-mail te sturen naar Irma van Lierop, relatiemanager van de Doelen. Zij is bereikbaar via: t 010 217 79 07 e i.vanlierop@dedoelen.nl

SINDS 1697 De geschiedenis van de Doelen wortelt in de Middeleeuwen. Toen was ‘de Doele(n)’ een plek binnen de stad waar het Schuttersgilde oefende in het schieten. Na verloop van tijd kwamen de Schutters niet alleen meer om te schieten, maar ook om te drinken en om vrienden en kennissen te ontmoeten. In 1697 kreeg de toen malige Doele toestemming om ook muzikale activiteiten te ondernemen. Daarmee kunnen we de lijn doortrekken tot nu.

KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK > KINDERMUZIEKWEEK >

Zij waren er vroeg bij. Als pasgeborene bij een pianoconcert. Als aanwezige bij het allereerste Kaapverdische concert in de Doelen. Of als bezoeker van het eerste uur. Vier Doelen­bezoekers over hún eerste keer.

door Elsbeth Grievink foto’s Sanne Donders

DE DOELEN OP BEZOEK BIJ

‘Het was het begin van Kaap verdische cultuur in de Doelen.’

38

CARLOS GONÇALVES46 jaar, voorzitter deelgemeente Delfshaven

‘Het was het begin van Kaap verdische cultuur in de Doelen.’

39

40

‘Als ik langs de Doelen loop, gaan mijn gedachten terug in de tijd.’MEVROUW BRUINS gepensioneerd, levensgenieter

‘Baby’tjes hebben geen masker. Ze reageren heel puur op muziek.’

FREDERIQUE & MIRJAM VAN RIJN2 jaar en 33 jaar, projectleider bij de gemeente Rotterdam

41

42

‘Ik dank mijn leven aan de pianola.’MENEER CURVERS 84 jaar, gepensioneerd meteoroloog

Heeft u zelf een bijzonder verhaal dat u ons wilt vertellen? Of wilt u reageren op deze rubriek? Mail ons: communicatie@dedoelen.nl

‘Ik wil mijn dochter van zo veel mogelijk cultuur laten proeven, zodat ze zelf kan ontdekken waar haar interesses en talenten liggen.’

FREDERIQUE VAN RIJN(nu 2 jaar) was de jongste bezoeker van het babyconcert tijdens de Kindermuziekweek. Haar moeder, Mirjam van Rijn (33 jaar, projectleider bij de gemeente Rotterdam): ‘Frederique was 4 maan-den oud, toen ik met haar naar een babyconcert in de Doelen ging. Het was Kindermuziekweek, en er was een spe-ciaal pianoconcert voor de ‘kruipertjes’ van 3 tot 18 maanden. Het leek me leuk om erheen te gaan. Ik wil mijn dochter van zo veel mogelijk cultuur laten proe-ven, zodat ze zelf kan ontdekken waar haar interesses en talenten liggen. De setting was heel knus: een vleugel in het midden en daaromheen kussens voor de ouders. De kindjes werden helemaal vrijgelaten. Ze mochten rondkruipen, aan de piano zitten, bij hun moeder op schoot, muziek maken, zelfs als er één begon te huilen was dat niet erg. Het mooie met zulke kleine baby’tjes is dat ze geen masker hebben. Ze reageren heel puur. Als de muziek ineens heel hard werd, dan zag je hun hele houding veranderen. Op een bepaald moment mochten we de baby’s op de vleugel leggen, zodat ze de tril-ling konden voelen. De meesten begon-nen helemaal te kirren! Na afloop werd er limonade geschonken en na gekletst. Wat een bijzondere ervaring was dat. Ik dacht bij mezelf: dit moeten meer jonge ouders weten! Het was voor mij de aanleiding om Uktuktuk.nl te beginnen, een website vol uitgaanstips met kleine kinderen.’

CARLOS GONÇALVES(46 jaar, voorzitter deelgemeente Delfshaven) was bij het eerste concert in Nederland van de wereld-beroemde Kaapverdische zangeres Césaria Evora. ‘James Brown, Prince, Dina Medina, Lenny Kravitz: ik luister naar van alles. Maar Césaria Evora, dat is een verhaal apart. Als geen ander bracht zij het ge-voel over dat heel veel Kaapverdianen in Nederland hebben: de liefde voor het land dat je hebt moeten achter-laten, om een beter leven te krijgen. De heimwee naar je moeder, je familie, je jeugd. In haar stem klinkt een zwaar leven door. Dat is voor velen van ons herkenbaar. Toen Césaria opkwam, in de jaren negentig, zat ik bij de Cabo jongerengroep. We kregen er lucht van dat de Doelen meer wereldmu-ziek wilde programmeren en hebben toen gezegd: haal Césaria Evora naar Rotterdam. En zo geschiedde. Voor mij was het een onvergetelijk concert. Niet alleen omdat ik er een rol in heb gespeeld haar naar Nederland te halen. Vooral ook omdat het het begin was van Kaapverdische cultuur in de Doe-len, wat ontzettend veel Kaapverdianen goed deed en nog steeds doet.’

MEVROUW BRUINS (gepensioneerd, levensgenieter) stond letterlijk aan het fundament van het Doelengebouw, dat in 1966 werd geopend. ‘Mijn man en ik hadden een aan-nemersbedrijf en hebben de keitjes geleverd voor de bestrating rondom de Doelen. Kinderkopjes van 10 bij 10 centimeter, ze liggen er nog steeds. Als ik eroverheen wandel, gaan mijn gedachten automatisch terug in de tijd. Dan denk ik aan mijn eerste concerten. Ik ging niet zo vaak hoor, de kinderen waren nog klein. Inmiddels zijn zelfs mijn kleinkinderen volwassen. Ik heb steeds meer tijd voor mezelf. Nu de abonnementen wat flexibeler zijn geworden, en je allerlei verschillende genres kunt bezoeken, ga ik vaker naar de Doelen. In 2012 zelfs meer dan ooit. Deze week staan er twee concerten op het programma. Heerlijk vind ik dat, echt genieten. Mooi vind ik het moment dat de dirigent opkomt, even knikt en dat daarna het gehele orkest tegelijk een stuk inzet. Fascinerend. Aan al-lerlei achtergrondinformatie heb ik niet zo’n behoefte. Ik laat de muziek gewoon binnenkomen.’

MENEER CURVERS (84 jaar, gepensioneerd meteoroloog) is Doelen-bezoeker van het eerste uur. ‘Muziek is erg belangrijk voor me, daar staat of valt alles mee. Sterker nog, ik dank mijn leven aan de pianola, een soort automatische piano! In de jaren twintig woonde mijn vader tegenover het huis van mijn moeder. Hij vond dat er aan de overkant zo mooi Chopin gespeeld werd, dus belde hij eens aan. Het bleek mijn moeder te zijn, op de pianola. Nou ja, de rest is geschiedenis… U begrijpt dat muziek er bij ons thuis bij hoorde. Er werd veel muziek geluisterd, piano gespeeld en we gingen regelmatig naar concerten. Ik ben dat altijd blijven doen. Ik hoor bij de eerste bezoekers van de Doelen in Rotterdam en nog steeds kom ik er tien, vijftien keer per jaar. Ik ga zo vaak ik kan naar de Red Sofa concerten, omdat ik liefhebber ben van hedendaagse muziek. Tijdens die avonden hoor je componisten als Peter-Jan Wagemans, Hans Koolmees en Joey Roukens vertellen over hun werk. Dat geeft extra verdieping en maakt dat je het concert nog intenser beleeft. Ik hou het niet altijd droog. Andere keren kom ik juist helemaal blij de zaal uit. Omdat ik het zo belangrijk vind dat dit soort programma’s kunnen blijven bestaan, ben ik Schutter gewor-den van de Doelen.’

43

CONCERT IN BEELD

Medea: ‘een klankenstroom van grote schoonheid’.

Slagwerker, regisseur, bedenker en artistiek leider van de Veenfabriek Paul koek is dit jaar Red Sofa artist in residence in de Doelen. Met deze eigentijdse bewerking van de Griekse tragedie Medea presenteert hij zijn derde voorstelling van dit seizoen in de Doelen. De première in 2011 van het aangrijpende werk leverde lovende kritieken op. ‘…een bedwelmend mooie voorstelling…’

44

Medea: ‘een klankenstroom van grote schoonheid’.

De Griekse mythe over Medea en de dramatische wijze waarop zij haar man Jason wreekt, is het onderwerp van de beroemde tragedie van Euripides. Vanuit het perspectief van koning Kreon heeft Peter Verhelst een eigentijdse Medea geschreven. Deze tekst vervlecht zich met muziek van Wim Henderickx. Paul Koek, regisseur van de voorstelling: ‘In de mythe van Medea zijn er enkel verliezers en is het lijden voor iedereen even groot. Daarom is de keuze van Wim Henderickx goed om

voor zangeres Selva Erdener een lamento te componeren dat gedurende de hele voorstelling klinkt en zo prachtig kwetsbaar door het HERMESensemble wordt gespeeld. Een smekende, jammerlijke melodie die uiteindelijk boven alles zweeft en de onmacht van de kleine mens voor het grote onrecht indringend voelbaar maakt; maar ook een melodie die er in slaagt ons allen op te tillen en mee te voeren naar een ander gebied, hoog boven de ellende uit; ons meevoert naar een gebied van troost en liefde. De tekst voor onze

MEDEAMAANDAG 11 MAART 2013 door Veenfabriek, Muziek-theater Transparant en HERMESensemble o.l.v. Wim Henderickx, Paul Koek, regie Peter Verhelst, tekst en met o.a.Selva Erdener, zang

kijk voor meer informatie over dit concert in de concert agenda p. 66

voorstelling is allereerst de ‘Medea’ van Peter Verhelst. Hij schrijft vier monologen waarin de gedachten en de gevoelens van elk hoofdpersonage gelijkelijk aan bod komen; waarin inzichtelijk gemaakt wordt wat hen drijft tot daden waarvan de consequenties niet te overzien zijn. Vier monologen, vier verhalen uit liefde voortgekomen, uit liefde gestuurd en uit liefde gehandeld.’

45

‘Ik kan heel goed achtentachtig aardappelen zeggen’, begint dirigent Benjamin Zander ongevraagd. En meteen lacht hij zijn uitbundige lach die nog veel vaker zal klinken. Hij zegt het accentloos met een Hollands vloeiende ‘g’. ‘Ik ben eigenlijk Nederlander’, verklaart hij, nog uitbundiger lachend. ‘Mijn moeder is de dochter van de wetenschapper Rudolf Magnus, de grondlegger van het Rudolf Magnus Instituut in Utrecht. Daarom voelt het als thuiskomen dat ik nu met het Boston Philharmonic Youth Orchestra naar Nederland kom. Ik wilde altijd al graag naar Nederland met mijn vorige orkest, het New England Conservatory Youth Philharmonic Orchestra, maar dat is er helaas nooit van gekomen. Bovendien is Nederland het enige

land waar Mahler gedurende zijn hele carrière gewaardeerd werd en terecht kon, en het werk van Mahler is naast mijn inzet voor de jeugd en de muziekeducatie een doorlopende reis in mijn leven.’

De Amerikaanse dirigent, docent en componist Benjamin Zander werd geboren in Engeland en groeide op om cellist en componist te worden. Hij werd min of meer ontdekt en opgeleid door Benjamin Britten, maar het lot besliste uiteindelijk voor hem. Door een blessure aan zijn hand moest hij de ambitie opgeven om een groot cellist te worden en hij ging lesgeven aan het New England Conservatory. Daar kreeg hij vijfenveertig jaar geleden het jeugdorkest onder zijn hoede

KLASSIEKE MUZIEK VOOR IEDEREENEEN INTERVIEW MET DE ‘DR. PHIL WITH A BATON’door Paul Janssen

46

en daar vond Zander zijn bestemming. Hij verrichtte wonderen met de jongeren en met het orkest en werd het boegbeeld van de klassieke muziek en de muziekeducatie in Engeland. Begin 2012 stopte de relatie en vertrok Zander naar Boston. Daar stampte hij in het najaar van 2012 het Boston Philharmonic Youth Orchestra uit de grond en in een paar maanden tijd bracht hij ook daar de jeugd van twaalf tot twintig jaar naar een ongekend niveau en vooral naar een ongecompliceerd enthousiasme.

Alsof het geen moeite kost spelen de jonge musici in Nederland vol overgave uitdagende orkestpartituren als Mahlers Tweede Symfonie en Ein Heldenleben van Richard Strauss. ‘Het verbaast mij niet dat het orkest zo snel op niveau is’, zegt Zander zonder een spoortje arrogantie. ‘Ik wist wat ik wilde, ik heb al mijn kennis en ervaring uit Engeland toegepast en we maken nu eenmaal niet alleen muziek. Ik praat ook heel veel over leiderschap met de musici. Persoonlijke ontwikkeling en muziek zijn niet gescheiden. Muziek is de meest krachtige vorm van communicatie. Er is geen intellect voor nodig, het spreekt direct de menselijke emoties aan.

Iedereen houdt van klassieke muziek, iedereen snapt klassieke muziek. Veel mensen wéten het alleen niet. Dirigent en ‘rasonderwijzer’ Benjamin Zander is daar heel duidelijk over. En hij heeft het bewijs niet alleen geleverd met het Boston Philharmonic Youth Orchestra, maar ook met zijn vele voor-drachten. In juni komt hij met zijn orkest naar Rotterdam om het vuur van zijn op het Venezolaanse muziekeducatieprogramma El sistema gebaseerde werkwijze vol hartstocht te verspreiden.

BEKIJK VIA LAYAR DE ZEER AANSTEKELIJKE TED-TALK THE TRANSFORMATIVE POWER OF CLASSICAL MUSIC VAN BENJAMIN ZANDER. GEEN LAYAR? KIJK DAN OP WWW.TED.COM EN VUL BENJAMIN ZANDER IN HET ZOEKVELD IN.

Daarom is muziek in staat mensen samen te brengen. Ik kan mij geen leven voorstellen zonder klassieke muziek. Het is overal in ons leven. Klassieke muziek is in staat om de menselijke geest tot het hoogste niveau te verheffen, net als de grote wereldliteratuur en beroemde kunstwerken. Muziek doet dit alleen op een meer instinctief emotioneel niveau. Klassieke muziek is daarom de meest krachtige vorm van communicatie en een geweldig gereedschap voor persoonlijke ontwikkeling.’

Persoonlijke ontwikkeling. Het is de andere passie van Zander. Op www.ted.com staat onder de titel The transformative power of classical music een aanstekelijke voordracht van hem die inmiddels meer dan drie miljoen keer bekeken is. De dr. Phil with a baton wordt hij wel genoemd. ‘Klassieke muziek is essentieel voor leiderschap, want uiteindelijk is leiderschap niets anders dan communicatie.’Daarom is zijn definitie van de taak van een dirigent ook heel eenvoudig. ‘Op een dag realiseerde ik mij terwijl ik voor het orkest stond dat ik de enige was die geen instrument had. Het enige wat ik kan doen, is het beste uit andere mensen halen. Daarom hangt het slagen van een dirigent af van zijn vaardigheid om andere mensen krachtig te maken. En als de mensen in het orkest stralen weet je dat je daarin slaagt, dat iedereen betrokken is.’ En dat is wat hij doet: mensen laten stralen. Het is het ‘model’ dat hij gebruikt bij zijn orkest in Boston en het is de boodschap die hij waar ook ter wereld overbrengt. ‘Ook in Nederland willen we dat verschil maken. We geven niet alleen concerten op verschillende plaatsen, we gaan de interactie aan met de jeugd, geven masterclasses aan dirigenten en andere betrokkenen en zo meer. Ik werk nauw samen met Mark Churchill, de directeur van El sistema USA. Hij is veel naar Venezuela geweest en heeft daar de kunst van El sistema afgekeken. Wij zijn geheel doordrongen van El sistema.’

Het geheim van Zander en zijn orkest is ook het geheim van El sistema, zegt hij. ‘Geen grenzen, dat is alles. Dat is ook de kern van mijn voordrachten: iedereen houdt van klassieke muziek, alleen niet iedereen weet dat. En als iemand dat echt oppakt en een

instrument gaat bespelen, dan is ergens een uurtje in het weekeinde niet genoeg. Daar is meer voor nodig. Het moet geïntegreerd worden in het dagelijks leven en dan komt de vreugde van het beheersen en van het overbrengen van het plezier vanzelf. Ik ben er van overtuigd dat we dit ook in Rotterdam over kunnen brengen. Daar is men toch al uitstekend aan het werk met Ieder Kind Een Instrument. Zo’n educatieproject is de basis voor een succesvol en enthousiast jeugdorkest. En enthousiasme is aanstekelijk voor mensen die denken dat ze niet muzikaal zijn. Zo worden nieuwe ervaringsniveaus geactiveerd en krijgen mensen een rijker leven. Jonge mensen met zoveel passie aan het werk zien is een ongelooflijk krachtig middel. En dat weten de musici van het Boston Philharmonic Youth Orchestra ook. Zij komen ook niet naar Nederland als toerist, ze komen met de grote wens om te delen in het volste geloof dat ze een bijdrage leveren aan de wereld als geheel. Ze voelen dat ze een verschil maken. Het zijn stuk voor stuk fantastische mensen en ik kan niet wachten deze mensen in Nederland te introduceren zodat ze hun passie en enthousiasme over kunnen brengen. Uiteindelijk ben ik tenslotte een Hollander.’ •

47

IEDER KIND EEN INSTRUMENTHet concert van Benjamin Zander en zijn Boston Philharmonic Youth Orchestra sluit mooi aan bij het educatieproject Ieder Kind een Instrument, eveneens in juni in de Doelen. Dit project van SKVR en het Rotterdams Philharmonisch Orkest biedt kinderen van de Rotterdamse basisscholen de kans om onder schooltijd een instrument te leren bespelen en met de hele klas samen muziek te maken. Het talent voor muziek wordt op school ontdekt en ontwikkeld, en het enthousiasme groeit spelenderwijs.

WOENSDAG 26 JUNI EN DONDERDAG 27 JUNI

Aanvang: 11.30 en 14.30 uur

Rotterdamse basisschoolleerlingen geven samen een concert met musici van het Rot-terdams Philharmonisch Orkest in de Grote Zaal van de Doelen.

Kijk voor meer informatie over deze gratis toegankelijke concerten in de concertagenda op pagina 90.

‘Muziek is de meest krachtige vorm van communicatie. Er is geen intellect voor nodig, het spreekt direct de menselijke emoties aan.’

BESTEL NU KAARTENDINSDAG 25 JUNI 2013GROTE ZAAL 19.30 UURBoston Philharmonic Youth OrchestraBenjamin Zander dirigentSarah­Jane Brandon sopraanYvonne Naef mezzosopraanKoorbiënnale Summer School Choir Mahler Symfonie nr.2

DINSDAG 25 JUNI 2013GROTE ZAAL 14.00-15.30 UURBezoek ook de gratis toe-gankelijke masterclass van Benjamin Zander

Openbare masterclass voor jonge dirigenten met het Boston Philharmonic Youth Orchestra o.l.v. Benjamin Zander

kijk voor meer informatie over het concert en de masterclass op pagina’s 89 en 90

48 advertentie

49

CROSS-LINX 2013 RONDREIZEND MUZIEKFESTIVAL MET TOPBEZETTING!

MET O.A.PATRICK WATSON LAMB NILS FRAHM, THE DODOS BRANDT BRAUER FRICK MUSIC MINING

49

Aan stilte valt veel meer te horen dan de meeste muziek­liefhebbers denken, meent Nils Frahm. ‘Alles is al gezegd met harde muziek. Door de volumeknop de andere kant op te draaien maak je van luisteren weer een opwindende gebeurtenis. Experimenteren in muziek is goed, dat heb ik altijd gedaan, maar het verbaast me dat muzikanten het experiment en de uitersten altijd zoeken in het opvoeren van het volume. Juist aan de andere kant valt nog zo veel te ontdekken.’

Aldus Frahm (30) aan de telefoon thuis in Berlijn, waar hij behalve woonruimte ook zijn eigen opnameplek gecreëerd heeft, de Durton Studio. Er staat, zo vertelt Frahm, net een nieuwe piano die hij aan het inspelen is. Hij heeft al een idee over een nieuw album, maar eerst staan er optredens op het programma zoals in maart tijdens Cross­linx.

GEBROKEN DUIMOver wat hij gaat spelen heeft hij nog geen helder beeld. De vier albums, diverse EP’s en vele samenwerkingsverbanden waaraan Frahm meewerkte bieden mogelijkheden genoeg. ‘Diverse

Cross-linx is een rondreizend muziekfestival dat Indie-classical combineert met avantgarde popmuziek. In 2011 streek het festival voor het eerst neer in de Doelen. Het festival, met hoofdact The National, was binnen de kortste keren uit verkocht en was een van de hoogtepunten van het seizoen. In maart keert Cross-linx terug naar Rotterdam. Op het programma staan onder meer Patrick Watson, Lamb en de Duitse pianist Nils Frahm.

NILS FRAHM

door Gijsbert Kamer

De gebroken duim van Frahm

50

DROMERIGE, IJLE MUZIEKNils Frahm wilde eigenlijk vooral vastleggen hoe het spelen met negen vingers klonk. ‘Als een soort herinnering’. Dus componeerde hij improviserend korte stukken die hij ‘heel voorzichtig’ inspeelde. ‘Het was een vreemde ervaring, want in mijn achterhoofd klonk steeds de angst door dat ik misschien wel nooit meer echt zou kunnen spelen. Dat dit het laatste zou zijn wat ik muzikaal achterliet.’

Dat is het album Screws gelukkig niet. De duim van Frahm herstelde goed, en het tastbare resultaat van zijn ‘klunzige ongeval’ is nu in elk geval een mooie cd met negen prachtige solominiatuurtjes, gespeeld aan de piano in een stijl die sinds een paar jaar ambient-pop of neo-klassiek wordt genoemd. Een genre waarbinnen ook Frahms vriend Peter Broderick zich begeeft, dankzij dromerige, ijle muziek die raakt aan de muziek van de Canadese Chilly Gonzales en de IJslandse band Sigur Rós. Ook vergelijkingen met grootmeesters van de minimale muziek Steve Reich en Philip Glass liggen voor de hand, net als die met Harold Budd of Brian Eno, een tweetal waar je onmiddellijk aan moet denken als je Screws of de intens fraaie voorganger Felt beluistert.

projecten, zoals het door Nederlanders geïnitieerde Seeljocht, waar ik met onder anderen Peter Broderick aan mee mocht werken, vallen af. Ook denk ik niet dat ik iets van mijn laatste plaat ga spelen, dat is ook typisch een gelegenheidsalbum.’ Screws, dat eind 2012 verscheen, had Frahm liever niet gemaakt, zegt hij zelfs. ‘Ik was van de trap gevallen en had mijn duim gebroken. Het breken van vingers is voor pianisten het ergste wat er is. Ik kon eigenlijk niet spelen, maar probeerde het toch. Grappig hoe de vier vingers van mijn linkerhand probeerden weg te komen van die slome duim.’

‘Het was een vreemde ervaring, want in mijn achterhoofd klonk steeds de angst door dat ik misschien wel nooit meer echt zou kunnen spelen.’

BRANDT BRAUER FRICK

»

‘Ja, Budd en Eno, ik hoor ze al een paar jaar vallen in gesprekken met mij’, lacht Frahm. ‘Maar ik ken hun muziek pas een paar jaar. Ik ben klassiek geschoold en zocht als afleiding mijn toevlucht bij muziek van het jazzlabel ECM, waar ook componisten als Arvo Pärt aan verbonden waren. Dat waren mijn invloeden die, gevoegd bij bijvoorbeeld de fuga’s van Bach, de basis hebben gelegd voor mijn muziek.’

GEDEMPTE SCHOONHEIDMuziek die vaak nogal pragmatisch tot stand komt, erkent Frahm. ‘Ja, er is altijd een gebeurtenis of een omstandigheid die bepalend is voor hoe een plaat klinkt. Wintermusik (2009) was bedoeld als kerstkado voor mijn ouders, daar klinkt ook een soort kerstgevoel in door. Screws had ik niet gemaakt zonder die gebroken duim, en ook achter Felt zit een verhaal. ‘De titel verwijst naar het vilt tussen de hamertjes en de snaren in de piano. Ik speelde vooral ’s nachts en wilde de buren niet te veel storen, dus bracht ik extra viltlagen aan tussen snaar en hamertjes, plaatste door de hele piano gevoelige microfoontjes en zette de koptelefoon op. Er openbaarde zich een heel universum, zo mooi. Daar moest ik iets mee doen.’

Felt is van een intense schoonheid. De combinatie van hele lichte pianomuziek met elektronisch bewerkte omgevingsgeluiden levert een spannend geheel op, waarbij de overrompeling juist ontstaat door hele kleine, zachte verschuivingen die je naar de speakers toetrekken. ‘Ja, dat is precies het tegenovergestelde van wat veel noise- en ook dance-producers willen: overrompelen door je van de speakers weg te blazen.’

DE MYSTIEK VAN DE STILTEWat Frahm, Broderick, het duo A Winged Victory For The Sullen en andere artiesten op Frahms label Erased Tapes gemeen hebben, is dat ze stilte interessanter vinden dan noise. Frahm, die in bands heeft gespeeld die muziek maakten van Krautrock tot zelfs punkrock, is ook gewoon een beetje klaar met harde muziek. ‘Daarmee kon je ooit provoceren, maar nu toch al lang niet meer. Iedereen is gewend aan herrie om zich heen. Ons leven is hectisch, in de stad hoor je geen moment echte stilte meer. Dat is allemaal prima, maar waarom zou je als muzikant daar nog een extra dimensie op willen leggen? De uitdaging zit juist in de andere kant op te gaan. Dat is heel confronterend in het begin. Mensen schrikken nu net zo veel van stilte als ze

CROSS-LINXMAANDAG 18 ZONDAG 3 MAART 2013Met Patrick Watson, Lamb, Nils Frahm, The Dodos, Hauschka, Rachel Grimes, Katharin Gross, Alvaret Ensemble, Aart Strootman, Onno Govaert, Kate Moore, Cecilia Moisio & Marlon Penn

Kijk voor meer informatie over Cross-linx in de concertagenda op pagina 64

‘Er is altijd een gebeurtenis of een omstandigheid die bepalend is voor hoe een plaat klinkt.’

DODOSvroeger deden van een harde gitaar. (geel gemarkeerde tekst mag er uit springen) Maar uiteindelijk is de beloning groot. Als ik nu Felt terughoor, dan raakt het me echt wat ik hoor. Soms kunnen heel minimale verschuivingen in klankkleur kunnen mij echt hevig ontroeren. Ik begrijp dat dat een gevoel is dat veel mensen hebben die voor het eerst lang mijn muziek ondergaan.’

Hoe verleidelijk ook, noem het wat Frahm betreft toch maar geen ambient wat hij maakt. ‘Veel van wat ambient heet is echt heel saai. Het misverstand is dat als je zacht speelt en weinig aanslagen doet op je piano, dat je dan dus ambient maakt. Maar het is vooral een kwestie van omschakelen. Door goed te luisteren hoor je echt dat er veel meer gebeurt. Veel ambient is er alleen op gericht rustgevend te zijn, dat vind ik niet boeiend en zelfs irritant. Ik ga ook nooit ergens met mijn piano en computer ergens staan en spelen. Ik ben echt uren bezig instrumenten en omgeving op elkaar af te stemmen, vaak tot ergernis van de organisatie. Maar het duurt nu eenmaal even voordat volume en klankkleur precies zijn zoals ik het wil, en zoals ik het wil is ook nog eens iedere dag anders. Maar als het goed gaat, dan hoor je ook muziek zoals je die niet eerder hoorde, dat beloof ik. Daar sta ik voor in.’ •

52

Elke dag komen er honderden mensen door de ingang van ons gebouw. De meesten zijn met hun gedachten bij het concert of congres waar ze naartoe gaan en lopen vlug door. Maar zij die oog hebben voor detail laten hun blik éven rusten op de deur.

De Rotterdamse ontwerpster Marly Weemen is zo iemand, die even stilstond voor ze de Doelen binnenging. Die deurgrepen aan de deur, dat waren niet zomaar deurgrepen. Ze maakte er zelfs een foto van. ‘Het zijn dit soort sprekende details – gemaakt met zo veel aandacht en vakmanschap – waardoor ik na-oorlogse Rotterdamse gebouwen zo bijzonder vind’, schreef ze op haar blog, waar ze de foto op zette. Wie de grepen gemaakt had, kon ze niet achterhalen. Hoe heette deze ‘vergeten vakman’?

Het antwoord liet niet lang op zich wachten. Caro Rambonnet nam contact op. Zij had haar vader, Henri Louis (‘Hans’) Rambonnet,

de ornamentele grepen zelf zien maken in zijn atelier, toen zij nog een klein meisje was. Het moet najaar ’65 geweest zijn. Rambonnet maakte vijftig grepen van wengé (een don kere houtsoort) en verwerkte het logo van de Doelen erin met roestvrijstaal. Hij had hier een eigen techniek voor ontwikkeld, die hij ook gebruikte voor het maken van sieraden van zilver en perspex. Hans Rambonnet kan het verhaal zelf helaas niet meer vertellen. Hij is in 2000 gestorven. De herinnering die Caro Rambonnet aan haar vader heeft is echter nog springlevend: ‘Hij was een indrukwekkende verschijning. Bijna twee meter lang, niet al te dun en een mooie kop. Een enorm aardige, maar ook eigenwijze man met humor. Een echte heer.’

Een makkelijk leven had de kunstenaar niet. Het werk was zwaar en bracht weinig geld in het laatje. Maar de geestelijke vrijheid en de onafhankelijkheid die hij als zelfstandige ‘handvaardige’ ervoer, was hem alles waard.

DE DOELEN HISTORIE

HANS RAMBONNETHans Rambonnet werd in 1923 geboren. Al van jongs af aan maakte hij dingen met zijn handen. Hij droomde ervan een opleiding tot goudsmid of de kunstacademie volgen, maar toen het oorlog werd, kwam het daar niet meer van. Hij nam ‘gewone’ banen aan, tot hij in de jaren vijftig alsnog zijn hart volgde en zichzelf hout- en metaalbewerkingstechnieken aan-leerde, evenals inlegwerk, antiek-restauratie en edelsmederij. Hij maakte voornamelijk unica in opdracht van particulieren en gaf daarnaast cursussen pottenbakken en sieradenmaken.

EEN GOUDEN GREEPMAAR DAN VAN HOUTdoor Elsbeth Grievink

53

WIE WAS DE VERGETEN VAKMAN ACHTER DE DOELEN-DEURGREEP?

Honderd jaar geleden beleefde Parijs een van de grootste kunstschandalen ooit: de première van Stravinsky’s ballet Le sacre du printemps. Even verrassend als het werk zelf keerde het tij: een paar voorstellingen later werd er niet meer gevochten, maar werd Stravinsky op de schouders genomen.

100 JAAR LE SACRE DU PRINTEMPS

door Michiel Cleij

Hij had het niet zien aankomen, zei Igor Stravinsky achteraf over het première-schandaal van zijn ballet Le sacre du printemps. ‘Er was niets dat daarop wees – noch de reacties van de musici tijdens de repetities, noch wat er op het toneel te zien was. De dansers hadden maanden gerepeteerd en wisten waarmee ze bezig waren.’ En tóch brak er op 29 mei 1913 in het Théâtre des Champs-Elysées een pandemonium uit: de concertzaal veranderde in een arena. De ergste onruststokers werden door de politie afgevoerd. Pas decennia later zou zo’n rel geëvenaard worden, in voetbalstadia.

VOORTEKENENAchteraf gezien waren er wel degelijk voortekenen – misschien niet van de schermutselingen die zich in de zaal afspeel-den, maar wel van de verbijstering die de voorstelling zou wekken. Zo had Stravinsky bijna een jaar eerder een uittreksel voor piano-vierhandig voorgelegd aan zijn vriend en collega Claude Debussy. Samen hadden ze de eerste helft doorgespeeld, in huiselijke kring, voor een paar aanwezigen. Na afloop was iedereen letterlijk met stomheid geslagen. Die uitvoering bleef Debussy achtervolgen als ‘een prachtige nachtmerrie’, zoals hij later aan Stravinsky schreef. Een typisch Debussyaanse formulering: onder de milde oppervlakte

54

kan een winterse storm woeden. Vanaf dat moment volgde Debussy zijn Russische kompaan met evenveel fascinatie als vrees. Hij vermoedde dat het met zijn eigen inge-togen esthetiek spoedig afgelopen zou zijn, en kreeg gelijk. Dat Le sacre een keerpunt in de muziekgeschiedenis zou worden kon juist een buitengewoon sensitief kunstenaar als Debussy niet ontgaan.

Ook Sergej Diaghilev, Stravinsky’s opdracht-gever, rook lont. Die was in 1909 naar Parijs gekomen met de zelfverkozen missie Russische kunst te promoten en Russisch ballet in het bijzonder. Hij introduceerde de jonge, nog onbekende Stravinsky bij het »

55

In het midden achter de zittende dame met hoed staat Igor Stravinsky. In zijn gezelschap o.a de ballet-danser Nijinsky, impresario Diaghilev en de decor- en kostuumontwerper Benois, 1912.

Vele beroemde choreografen brachten Le sacre du printemps op de planken.

Dit is een Italiaanse uitvoering door Sirolo.

Artikel in The New York Times

Het Théâtre des Champs-Elysées waar Le sacre du printemps werd opgevoerd.

Die uitvoering bleef Debussy achtervolgen als ‘een prachtige nachtmerrie’.Uit een brief van Debussy aan Stravinsky

publiek. Na hun beider balletsuccessen De vuurvogel en Petroesjka kende Diaghilev de Parijse beau monde van binnen en van buiten. Bij zijn eerste kennismaking met de Sacre-muziek – Stravinsky speelde het zojuist voltooide fragment Les augures printaniers voor op piano – had hij zich bezorgd afgevraagd of het hele stuk zo door zou gaan. Uiteindelijk zag hij de première vol vertrouwen tegemoet. Op de vooravond overspeelde hij bijna zijn hand door in een persbericht het nieuwe ballet aan te kondigen als ‘een spannende gebeurtenis die ongetwijfeld verhitte debatten zal oproepen’. Gelukkig voor hem, en alle betrokkenen, was dat mild uitgedrukt.

Nog specifieker: Jean Cocteau, toen nog een piepjonge schrijver (spoedig zou hij de inspirator van een hele generatie musici worden, en Stravinsky’s tekstdichter) was die bewuste avond aanwezig. Al bij de ingang, noteerde hij, kon je de spanning voelen: ‘Voor een geoefend oog was het duidelijk dat hier een schandaal in voorbereiding was. Naast de modieuze schouwburgbezoekers met decolletés, parelsnoeren, pluimhoeden en struisveren verzamelden zich de informeel geklede artistiekelingen die elke noviteit toejuichten om zich af te zetten tegen het chique logepubliek. Er waren ontelbare nuances van snobisme, super-snobisme en contra-snobisme […] Het publiek speelde de rol die voor hen was uitgeschreven.’

PRIMITIEF VRUCHTBAARHEIDSRITUEEL Parijs wist al dat Stravinsky een oorspronkelijk en verrassend componist was. Met zijn twee eerdere balletten had hij – op Diaghilevs instigatie – een sprookjesachtig, kleurrijk beeld van Rusland gegeven. Maar Le sacre legde een wereld bloot die niemand in de concertzaal verwachtte: een visioen van een primitief vruchtbaarheidsritueel, zonder de romantische sprookjeselementen van het eerdere ballet De vuurvogel, en zonder het kermisgehalte van Petroesjka. Achteraf vertelde Stravinsky dat het idee voor Le sacre tot hem was gekomen in een droom: ‘Ik zag een heidens ritueel voor me waarin een tot offer gewijde maagd danste tot ze er dood bij neerviel.’

Het najagen van die droom was teamwork. Diaghilev beïnvloedde het eindresultaat door een veel grotere orkestbezetting te eisen dan de componist aanvankelijk voor ogen stond. Folklorist Nikolaj Roeritsj schetste een scenario (in feite een aaneenschakeling van zelfstandige scènes), schilderde een deliriaal achterdoek en ontwierp onsensuele, dekbedovertrekachtige kostuums met punthoeden; een groter verschil met de gangbare balletpakjes en tutu’s was niet denkbaar. Diaghilevs jonge sterdanser Vaslav Nijinski kreeg de helsmoeilijke taak Stravinsky’s partituur van een choreografie te voorzien: dansmuziek met zulke onregelmatige, grillig geaccentueerde maatsoorten was nog nooit afgeleverd. Uitgedaagd door die tegendraadsheid liet Nijinski de dansers het tegendeel doen van wat ze gewend waren: dansen met de voeten naar binnen gedraaid, de armen gevouwen, het hoofd schuin – en met sprongen die de zwaartekracht niet tartten maar juist bevestigden, verticaal, landend op dezelfde plek.

56

‘Bij zijn eerste kennismaking met de Sacre-muziek had hij zich bezorgd afgevraagd of het hele stuk zo door zou gaan.’Diaghilevs kennismaking met Stravinsky.

‘Dit is niet de gebruikelijke lente van de dichters, met hun vogelzang, blauwe luchten en zachte groen. Hier prevaleert ruwe groeikracht, de pijn van de hernieuwde sapstroom, de genadeloze celdeling. Het is lente van binnenuit gezien, vol geweld, splitsing en stuiptrekking.’Jacques Rivière (redacteur van La Nouvelle Revue française) over Le sacre du printemps.

PULSERENDE RITMES EN RAUWE SAMENKLANKENEn dan was daar uiteraard de muziek zelf: een maalstroom van pulserende ritmes en rauwe samenklanken, zonder een melodische structuur die de luisteraar houvast biedt. Stravinsky’s muzikale verteltrant was totaal nieuw. Het hele werk bestaat uit korte, veelal herhaalde motieven, maar hun ritmische onregelmatigheid maakt ze ongrijpbaar. Even desoriënterend was de instrumentatie: instrumenten spelen vaak in ongebruikelijke liggingen; de extreem hoge fagotsolo aan het begin is er slechts één voorbeeld van. Dezelfde openingsmaten, trouwens, illustreren fraai hoezeer ouderwets Debussy’s suggestieve, gestileerde klanktaal was geworden. Diens beroemde Prélude à l’après-midi d’un faune,

bijna twintig jaar eerder gecomponeerd, begint met een lieflijke en dromerige fluitsolo; Stravinsky’s bizarre fagotmelodie lijkt een antwoord daarop, even eigentijds als onheilspellend. En terecht. In een bos waar meisjes door dorpsoudsten tot zelfmoord worden gedwongen wonen geen fluitspelende faunen meer.

MUZIEK OVERSTEMD DOOR TUMULT Men was evenwel niet naar de schouwburg gekomen om zo’n paradise lost te aan-schouwen. En helaas schreef Jacques Rivière, redacteur van La Nouvelle Revue française, pas maanden later woorden die als duiding én als waarschuwing hadden kunnen dienen: ‘[…] Dit is niet de gebruikelijke lente van de dichters, met hun vogelzang, blauwe

57

LE SACRE EN HET ROTTERDAMS PHILHARMONISCH De eerste Rotterdamse uitvoering van Le sacre du printemps vond plaats in 1934 o.l.v. Eduard Flipse. Pers en publiek waren lyrisch. De eerste uitvoering na de oorlog vond plaats in 1961. Het orkest was letterlijk uit de as herrezen: tijdens het mei-bombardement in 1940 werden orkestleden dakloos en ging het repetitielokaal inclusief instrumentarium in vlammen op. Reprises volgden onder andere in 1972 (onder de grote Franse dirigent Jean Fournet), in 1976 en in 1979 (onder Simon Rattle, wiens vertolking mede leidde tot zijn benoeming als vaste gastdirigent). Sinds 2010 is het Rotterdams Philharmonisch vast gastorkest van het Théatre des Champs-Élysées, waar Le sacre in 1913 in première ging.

© H

ans

van

der W

oerd

»

luchten en zachte groen. Hier prevaleert ruwe groeikracht, de pijn van de hernieuwde sapstroom, de genadeloze celdeling. Het is lente van binnenuit gezien, vol geweld, splitsing en stuiptrekking […]’. Maar alle voortekenen en eventuele waarschuwingen ten spijt: een combinatie van beukende ritmes en dissonantie laat niemand onberoerd, domweg vanwege fysische eigenschappen die geluid nu eenmaal heeft. ‘Geluid is trillende lucht en die raakt zowel het lichaam als de geest’, zoals muziekcriticus Alex Ross schrijft in The rest is noise – Listening to the twentieth century. Ook wijst hij er terecht op dat de reactie van een solitaire luisteraar op heftige auditieve prikkels anders is dan die van een hele groep luisteraars tegelijkertijd; de gestiek van een groep is anders dan die van een eenling, ‘en groepen zijn geneigd te nivelleren’.

Die mei-avond in 1913 verzamelde zich niet één, maar twee groepen in het Théâtre des Champs-Elysées. En, zoals Cocteau observeerde, ze waren a priori al elkaars tegenvoeters.

De instrumentale Introductie van het Eerste Deel was nog goed voor gelach en ongemakkelijk geschuifel, maar het ware tumult brak los toen de dansers arriveerden. Hun groteske bewegingen en de wildheid werkte als een ontstekingsmechanisme. Voor- en tegenstanders schreeuwden elkaar toe en er vielen een paar rake klappen. De muziek werd spoedig totaal overstemd door het tumult in de zaal. Tegelijkertijd was het ook op het podium een chaos, want de dansers konden de voortdurende maatwisselingen en de hoge tempi niet bijbenen en kregen van choreograaf Nijinski vanuit de coulissen instructies toegeschreeuwd.

TRIOMF De schaal van de commotie was onge-ëvenaard. Maar er was er een precedent: twee maanden eerder was in de Weense Musikverein vergelijkbare heibel uitgebroken, met politiecharges en al, tijdens een door Arnold Schönberg geleid concert met premières van Alban Berg en Anton Webern. Dat was een kleinere zaal en dus waren er minder aanwezigen; maar je kunt zeggen dat

58

het ontbreken van ballet de uitslag enigszins compenseert. Wenen – Parijs: 1-1.

De aanleiding voor het Weense gekrakeel was echter van andere aard. Daar sluimerde al jaren een politiek-economisch geïnspireerd conflict tussen de avant-garde (intellectuelen en kunstenaars) en de conservatieve bourgeoisie. In Parijs echter was vernieuwing, inclusief provocatie, een onderdeel van de traditie geworden. Al decennia laafde de culturele bovenlaag zich aan exotiek uit toenmalige koloniën en uit het Verre Oosten. Gretig onthaalde men kunstenaars uit Rusland en Spanje, landen waar het volks eigene en het primitief-pure nog bestond – de waarden, kortom, die het hyper-gecultiveerde West-Europa allang verloren had. Geen wonder, dus, dat Diaghilev juist dáár met zijn Ballets Russes neerstreek. Beide partijen hadden er belang bij, en samen verfijnden ze de kunst het tegendraadse ‘sexy’ te maken. Een jaar eerder had Nijinski Debussy’s faun-Prélude voorzien van een naar masturbatie neigende choreografie; de verbijstering daarover rees, piekte even, en sluimerde meteen weg. Hoe manipuleerbaar het Parijse publiek was bleek – eens temeer – bij de reprises van Le sacre in dezelfde week. Al bij de tweede voorstelling klonk nauwelijks nog protest. De derde was afgeladen vol. En bij een concertante uitvoering, een jaar later, werd Stravinsky op handen de zaal uitgedragen.Elders duurde de acceptatie van het werk langer. Engeland, bijvoorbeeld, kon er moeilijk aan wennen. In 1929, een maand voor zijn dood, schreef Diaghilev vanuit Londen: ‘Gisteren beleefde Le sacre du printemps een ware triomf. Die sukkels gaan het nu begrijpen. The Times schrijft dat Le sacre voor de twintigste eeuw is wat Beethovens Negende Symfonie voor de negentiende was. Eindelijk!’ •

59

LE SACRE DOOR HET ROTTERDAMS PHIL-HARMONISCH ORKESTDONDERDAG 16 EN VRIJDAG 17 MEI 2013Le sacre du printemps door het Rotterdams Philharmo-nisch Orkest onder leiding van Yannick Nézet-Séguin. Op het programma staan verder de wereldpremière van het Celloconcert van Robin de Raaff en Ravels La Valse. Bestel nu kaarten!

Kijk voor informatie op pagina’s 85 en 86 in de concertagenda. Igor Stravinsky

‘Gisteren beleefde Le sacre du printemps een ware triomf. Die sukkels gaan het nu begrijpen.’Diaghilev over het ontvangst van Le sacre du printemps in Engeland.

60 advertentie

BESTEL EN WIN!MET HET HELE GEZIN NAAR MUSEUM VILLA ZEBRAVilla Zebra (Rotterdam) maakt vernieuwende tentoon-stellingen en workshops met beeldende kunst voor kinderen van 3 tot en met 12 jaar. En tijdens de Kindermuziekweek is Villa Zebra ook in de Doelen met leuke knutselworkshops rondom de concerten. Bestel een passe-partout voor de Kindermuziekweek jubileumdag op zaterdag 6 april en je maakt automatisch kans op toegangskaarten voor het hele gezin voor Villa Zebra!

THE MUSIC OF THE LORD OF THE RINGS FILMSOp 19, 20 en 21 april presenteren de Doelen en het Rotterdams

Philharmonisch Orkest The Lord of The Rings, The Return of The King Live. Over de muziek die Howard Shore voor deze

filmtrilogie componeerde, schreef de Amerikaanse musicoloog Doug Adams het boek The Music of the Lord Of The Rings

Films. Voor de liefhebber niet alleen een geweldig boek om te lezen, maar ook een prachtig boek om door te bladeren, boordevol foto’s uit de films, illustraties en een bonus-cd.

Interesse? Onder alle bestellers van The Return of the King verloten wij het boek. Niet gewonnen? Het boek is ook te koop

tijdens de voorstellingen van The Lord of The Rings.

MAAK KANS OP DE DVD CROUCHING TIGER, HIDDEN DRAGON Op woensdag 20 maart dirigeert de Chinese componist Tan Dun zijn bekroonde Martial Arts Trilogy, met onder meer de filmmuziek voor Crouching Tiger, Hidden Dragon. Onder alle bezoekers van dit concert verloten wij de dvd van deze film. De film, een internationaal kassucces, won onder meer de Academy Award voor beste niet-Engelstalige film en Tan Dun mocht de Oscar in ontvangst nemen voor beste filmmuziek. Verder heeft de film vier British Academy Film Awards gewonnen en twee Golden Globes. Vandaag de dag wordt Crouching Tiger nog steeds gezien als een van de beste en invloedrijkste niet-Engelstalige films.

Alle prijzen worden verloot onder alle kaartkopers van een concert. Ook bestaande kaartkopers maken kans. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd.

61DE DOELEN ACTIE

COLOFONDe Doelen is een uitgave van Concert- en congresgebouw de Doelen en verschijnt drie maal per seizoen.

PROGRAMMERINGMiriam DuikerHans de LangeMadelène RooversNeil Wallace (Hoofd programmering)Frank van Berkel (Jazz International Rotterdam)Helinth Boks-Keller (Kamermuziekvereeniging)

REDACTIE EN TEKSTMira van Baalen, Mathijs Bouwman, Michiel Cleij, Elsbeth Grievink, Gijsbert Kamer, Marlies Jansen, Paul Janssen, Philip Leussink, Clemens Romijn, Wenneke Savenije

BEGUNSTIGERS VAN DE DOELEN IN SEIZOEN 2012–2013

CONCEPT EN ONTWERPStudio Lonne Wennekendonk

DTP AGENDAPhilip LeussinkDorine Verharen

COVERFOTOPatricia Kopatchinskaja © Sanne Donders

ILLUSTRATIESBarbara Mulderink (p.32-34)

ADVERTENTIESAfdeling Marketing en Communicatie de Doelen, Femke Meeuwissen, 010 2171744, f.meeuwissen@dedoelen.nl

DRUKMediaCenter Rotterdam

OPLAGE 36.000

Drukfouten en prijswijzigingen voorbehouden. De Doelen heeft getracht alle rechthebbenden te achterhalen.

Ypma Piano’s is exclusief lever ancier van Steinway & Sons piano’s en vleugels in de Doelen

De Doelen maakt uitsluitend gebruik van FSC-papier

92

de Doelen Blue en Red Sofa is ter beschikking gesteld door:Alexandrium Woonmall ‘de mooiste woonbelevenis’

alexandriumwoonmall.nl

'Mozart is uniek in die zin dat veel van het steeds veranderende materiaal is

verpakt in hele kleine muzikale ruimtes. Soms verandert de sfeer al binnen

één enkele maat.'– Patricia Kopatchinskaja WWW.DEDOELEN.NL