De KruusbèzeJaargang 2, nummer 3, september 2013

De Kruusbèze is het contactblad van de KNNV afdeling Assen en IVN afdeling Assen en verschijnt vier maal per jaar, met een oplage van 300.

De Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging is de landelijke vereniging voor veldbiologie en richt zich op natuurstudie en natuurbescherming. De belangrijkste activiteiten van de KNNV afdeling Assen zijn inventarisatieprojecten, excursies, lezingen en cursussen, zie www5.knnv.nl/assen

Het IVN is de vereniging voor natuur- en milieueducatie. Het IVN draagt bij aan een duurzame samenleving door mensen te betrekken bij natuur, landschap en milieu, zie www.ivnassen.nl

Werkgroepenplantenwerkgroep KNNV, Contact Cees van Roozendaal, ceesvanr2001@yahoo.comInsectenwerkgroep KNNV, Contact: Henk Pijpers, hcpijpers@hetnet.nl Mossenwerkgroep KNNV, Contact: Evert Rietsema, rietsema-smid@planet.nlVogelwerkgroep KNNV, Contact: Hans Dankbaar, hans.dankbaar@freeler.nlNatuurwerkgroep KNNV, Contact: Nico Rommes, njrommes@hetnet.nl, Bestemmingsplan/buitengebied IVN, Gerrit TangermanNatuurgidsen IVN, Einbert van ReesLandschapsbeheer IVN, Luit MulderNestkasten IVN, familie Huisman

Bestuur KNNV afdeling Assenvoorzitter: vacant secretaris: Heleen Medema, tel: 0592268911, secretaris@assen.knnv.nl penningmeester: Jan Klever, A. van der Leeuwln 7, 9405 AW Assen, tel: 0592356343,janklever@hetnet.nl leden: Henk Pijpers, Kai Waterreus, Cees van Roozendaal

Bestuur IVN Afdeling Assenvoorzitter: Jenny Koppert, tel: 0592265055, jhkoppert@hotmail.com secretaris: Jaap van Roon, Kymmelhof 20, 9403 PP Assen, tel. 0592 345242, secretaris@ivnassen.nl penningmeester: Geke Kooistra, Venestraat 219, 9403 EE Assen, tel: 0592371901, ivn-assen@hotmail.comleden: Theo van der Made, tel: 0592 331700, tavdmade@xs4all.nl

JaarbijdragenKNNV: € 24/jaar (jeugdlid € 15), rekening NL21INGB0001021731 tnv KNNV afdeling Assen IVN: € 18 euro per jaar, rekening NL64TRIO0390468797 tnv IVN Assen

Redactie: Geke Kooistra Redactieadres: Stedewaarts 69, 9401 HK Assen, secretaris@assen.knnv.nl/ivn-assen@hotmail.com

Inleverdatum voor kopij: 15 februari, 15 mei, 15 augustus en 15 november.

2

3

Inhoud

Buiten werk- Eindwerkstuk Hijkerveld 2012 pag 4- Natuurwerkgroep ‘still going strong’ pag 9- Natuuronderwijs op de kindertuin Valkenstijn pag 13- De tuinen van Assen Oost pag 15

Buiten zijn- Vogelen in de Onlanden op 31 mei 2-013 pag 17- Vakantie op Schiermonnikoog pag 20- Orchideeënmonitoring in de Holmers pag 22

Buitenleven- Arboretum pag 24- Hooiwagens pag 25- Huiszwaluwtelling pag 26- Fotowedstrijd “Natuur in je buurt” pag 27

Vroeger werkArchief 28 pag 30

en verder:Agenda pag 32

Boekennieuws pag 33

Natuurwerkdag pag 34

4

Buiten werk

Eindwerkstuk Hijkerveld 2012Jenneken Kappert, Sippie Schat en Bert Evers sloten in 2012 hun Natuurgidsencursus af met een gezamenlijk eindwerkstuk. De titel ‘Dromen op Diependal, een wandeling op het Hijkerveld’ is te lezen als verwijzing naar het erfgoedlogies van Het Drentse Landschap. Daar kan men slapen en dromen, daar begint in elk geval de wandeling die Sippie, Bert en Jenneken ook in een folder hebben vormgegeven. Van de bewerking van hun eindwerkstuk volgt hier het eerste deel over de (oer)oude en jonge geschiede-nis van het Hijkerveld.

Begraven in de prehistorieTussen 3000 en 2500 jaar voor Christus vestigden primitieve landbouwers zich min of meer permanent in onze streken. De oudste boeren in Drenthe richtten graftombes op van grote zwerfstenen, hunebedden. Het zijn zowel de meest herkenbare, bekendste alsook de oudste monumenten van ons land. Archeologen spreken wel van de trech-terbekercultuur naar de vorm van de beker die deze mensen gebruikten, die ook in hunebedden als bijgift is gevonden. Rond 2900 v. Chr. werd het gebruikelijk doden te begraven in grafheuvels met als bijgiften bekers en wapens zoals vuurstenen messen, strijdhamers en soms een (vuur-stenen) bijl. Deze begrafeniscultuur wordt enkelgrafcultuur genoemd, omdat elk graf een individueel graf is. Samen met de hunebedden zijn de grafheuvels de belangrijkste zichtbare sporen van de prehistorische mens in het landschap. U zult ze op onze wandeling niet tegenkomen, maar ze zijn er wel degelijk op het Hijkerveld. Verspreid over het Hijkerveld, maar met name op het Landgoed Hooghalen, zijn veel (in totaal 44!) grafheuvels te zien. In deze heuvels begroeven mensen uit de Nieuwe Steentijd, Bronstijd en IJzertijd hun doden.

5

De pioniers van de Nederlandse archeologie, J.H. Holwerda (1873-1951) en A.E. van Giffen (1884-1973), hebben diverse grafheuvels (ook meerdere grafheuvels op het Hij-kerveld) op wetenschappelijke wijze onderzocht. Het bleek dat grafheuvels veel vaker werden gebruikt dan men tot dusver had gedacht en er was een duidelijke ontwikkeling door de tijd zichtbaar. Uit grondsporen bleek hoe de graven werden aangelegd, en de silhouetten van de doden in de bodem lieten zien dat de mensen werden begraven met de benen in een foetushouding.Deze boeren hebben ook elders sporen nagelaten van hun verhouding tot het boven-natuurlijke. In veen en moeras offerden ze vuurstenen bijlen, potten, sieraden, runder-hoorns en zelfs mensen, zoals waarschijnlijk het geval was met het meisje van Yde. Bij Barger-Oosterveld is een tempeltje gevonden, waarvan een reconstructie te zien is in het Drents Museum. Waar die offerplaatsen slecht bereikbaar waren, werden wegen gebouwd van naast elkaar gelegde palen. Zulke wegen zijn tevoorschijn gekomen tij-dens de ontginning van het veen. Op een enkele uitzondering na liepen de paden dood. Net buiten het Hijkerveld, bij de Suermondswijk in Smilde, zijn in het gebied van de voormalige Hyker en Smilder Venen restanten van meerdere veenwegen uit de IJzer-tijd gevonden. Het waren planken voetpaden van elzen- en berkenhout. Eén ervan is gereconstrueerd en vanaf het fietspad goed toegankelijk.Van ca. 1300 v. Chr. tot ca. 950 v. Chr. werden overledenen gecremeerd. De as werd in urnen opgeslagen. De urnen werden begraven in een afgeperkt gebied. Het kwam ook voor dat urnen in een kuil terechtkwamen of, achteraf, in een oude grafheuvel werden bijgezet. Op urnenvelden vindt men vaak ook niet-gecremeerde doden. De betekenis hiervan is echter allesbehalve duidelijk. In het Noord-Hijkerveld zijn twee urnenvelden gevonden. Helaas zijn er in de 19e en 20e eeuw, vooral door de ontginning van heide-velden, vele urnenvelden verdwenen door afgraving.

Landbouw in de prehistorie: steeds minder bos, heide verschijnt De eerste boeren vestigden zich vooral op de hoge randen van de beekdalen, op de hoger en droger gelegen gedeeltes van Drenthe, dus in de bossen van het Drents plateau en in het bijzonder op de Hondsrug. Zij kapten bomen in het oerbos, legden daar hun akker aan. Ze brandden een stuk van de natuurlijke vegetatie af om de bodem te bemesten. Daarna werd gerst en tarwe ingezaaid. Ook werden er kleine weilanden aangelegd. In die tijd hadden de boeren al vee zoals varkens en runderen. In deze brandcultuur konden boeren maar ongeveer dertig jaar op dezelfde plek blij-ven. De grond was dan zo’n beetje uitgeput en de boeren gingen op zoek naar nieuwe landbouwgrond. Hun nederzettingen zwierven als het ware door het land. Van veel latere tijd zijn de akkercomplexen die we kennen onder de naam Celtic field of Raatakker. Eén van de grootste van Drenthe ligt langs de zuidoostkant van het Hij-kerveld. Het is minstens 1500 meter lang en wel 800 meter breed. Het bestaat uit vele honderden voormalige akkertjes, elk begrensd door een wal.

6

Eigenlijk moet je hoog in de lucht zitten om de Celtic fields goed te kunnen zien, want alleen dan kun je het blokjespatroon van zo’n veertig bij veertig meter per blok of akker goed onderscheiden. De wallen bestaan uit afgeplagde zoden van akkers die lang braak gelegen hadden. Verder stenen, die bij het ploegen opzij werden gegooid, onkruid van het wieden en kloof en halmen die na de oogst eenvoudig terzijde gescho-ven waren. Op de akkers werd onder andere tarwe, gerst, gierst en vlas verbouwd. Het grootste deel van de akkers lag echter braak. Daar graasden schapen en koeien. Hun mest moest het daarop volgende jaar voor vruchtbare bouwgrond zorgen. Ondanks bemesting raakte de grond uitgeput en moesten de boeren nieuwe akkers aanleggen. De verlaten akkers waren arm en schraal, ideale voedingsbodem voor heide. De Celtic fields van het Hijkerveld zijn naar schatting tussen 750 v. Chr. en het begin van onze jaartelling in gebruik geweest. Toen verlieten de IJzertijdboeren het Hijker-veld voorgoed.Op het Hijkerveld zijn meerdere plattegronden gevonden van eenzelfde type boerde-rij, de stalboerderij type Hijken. Dankzij de sporen van de paalgaten weten we dat de boerderij van dit type in drie ruimtes was verdeeld: een breed gedeelte in het midden met smallere delen aan weerszijden. Mens en dier leefden onder één dak. In de ene helft van het huis is er tweemaal zoveel ruimte tussen de palen als in de andere helft. Archeologen denken dat het woongedeelte zich in het ruimere gedeelte bevond. In sommige boerderijen zijn daar verkleuringen in het zand gevonden die op haardplek-ken wijzen. De andere helft moest dus de stal geweest zijn. Daar zullen de extra palen een functie hebben gehad bij de stalling van het vee. Aan de hand van deze sporen in het Hijkerveld is in 1979 bij Orvelte zo’n stalboerderij nagebouwd van hout, riet en leem. Ook werd er een ‘spieker’ nagebouwd, een graanschuurtje op hoge palen om de kostbare voedselvoorraad en het zaaigraan voor volgend jaar buiten het bereik van muizen, ratten en ander ongedierte te houden.

7

BevolkingsgroeiIn de Middeleeuwen groeide de bevolking. Om de monden te voeden werd bouw- en hooiland ontgonnen aan de lager gelegen randen van het Drents plateau. Door de sterke groei van de landbouw nam ook het aantal nederzettingen toe. Hijken is zo’n dorp. Het wordt voor het eerst genoemd in een document uit 1370 waarin de bewoners van Hijken als getuigen worden opgevoerd bij een rechtsgeschil tussen de kloosters van Dickninge (bij De Wijk) en Assen. Het dorp ligt op het Drents plateau. Het werd gesticht tussen de heidevelden in het noordwesten en de hooilanden langs de Hijkerleek in het zuidoosten en wel op een plaats waar de grondwaterstand het meest geschikt was voor akkerbouw. Ten noord-oosten van het dorp ligt de Hijkeresch. Ten noordwesten van Hijken ligt het Hijker-veld. Het heidegebied rondom Hijken gaat aan de westzijde over in de Hyker en Smilder Venen. Het Hyker en Smilder Veen is vanaf het begin van de 17de eeuw al ontgonnen. Het Hijkerveld werd al die tijd gebruikt als graasgebied voor de vaak grote schaapskud-des van Hijken, Laaghalen en Hooghalen.Al in 1563 was Hijken een schapendorp met zo’n 70 schapen per huis. De straatnaam Drift in Hijken herinnert nog aan hun aanwezigheid. De schapenmest werd gebruikt om de omringende landbouwgebieden te bemesten.

Op deze kaart uit 1898 is goed te zien hoe het dorp Hijken omringd werd door een uitgestrekt heidegebied, het Hijkerveld. Rond 1900 werd de kunstmest uitgevonden. Dat veroorzaakte een revolutie in de landbouw, schapen werden overbodig. Ook op het Hijkerveld verdwenen de schapen… om er later - gelukkig - om een heel andere reden weer terug te keren. Dat brengt ons bij

de jongste geschiedenis van het HijkerveldTot het Hijkerveld behoren het vogelreservaat Diependal, het uitgestrekte heidegebied en de landgoederen “Kortewegsebos” en “Hooghalen”, beide gevormd in de jaren 30 van de 20ste eeuw.

8

Landgoed “Kortewegsebos” is vanaf haar ontstaan in handen van de familie Korteweg, een vervenersfamilie uit Smilde. De eerste aanzet tot de vorming van het landgoed Hooghalen werd gegeven door de familie Blauwboer. Het landgoed kwam later met het grootste deel van het Hijkerveld in bezit van de verzekeringsmaatschappij AMEV. In 1986 kocht de Stichting Het Drentse Landschap het landgoed en een groot deel van het eigenlijke Hijkerveld aan.

Het vogelreservaat Diependal was toen al twee jaar in bezit van de Stichting. De aan-koop had een voor natuurbeschermers wonderlijke aanleiding: de sluiting van een fa-briek. Tussen 1913 en 1980 verwerkte AVEBE-aardappelmeelfabriek ‘Oranje’ fabrieks-aardappels tot zetmeel. Het eiwitrijke afvalwater werd geloosd op vloeivelden achter de fabriek. De situatie rond Diependal was heel wonderlijk: de bassins met rottende eiwitten werden omgeven door een uiterst schraal uitgestrekt heideveld: het Hijkerveld. Deze wonderlijke combinatie van extreem voedselrijk water en extreem voedselarm heidegebied kenmerkte zich door een grote vogelrijkdom: honderden steltlopers kwa-men op de slikvelden af en in het achterland bolderden de korhanen op de heide. Bij slechts weinigen was het gebied bekend. De aantrekkingskracht voor degenen die het gebied wel kenden werd eigenlijk nog vergroot, doordat het gebied werd afgesloten voor publiek. Zelden zal het beëindigen van een industriële activiteit vogelaars zo verontrust hebben. Want wat ging er nu met de vloeivelden en het vloeimeer gebeuren? Dankzij de vogelaars werd de belangstelling van natuurbeschermingszijde tijdig gewekt. Ontginning tot landbouwgrond dreigde. Het foerageergebied voor vogels zou verdwijnen en de ontginning zou van invloed zijn op het omliggende heidegebied, het Hijkerveld. Na een periode van onzekerheid kwam in 1983 de definitieve oplossing. Het hele com-plex van vloeivelden en vloeimeer van ruim honderd hectare werd aangekocht door de Stichting Het Drentse landschap. Hiermee werd de eerste duidelijke betrokkenheid van Het Drentse landschap met het gebied een feit. In 1985 zijn de voormalige AVEBE-eigendommen geheel ingericht als vogelreservaat.Het omringende heideveld, het Hijkerveld, was reeds enige decennia in eigendom en beheer bij ‘De Utrecht’, later AMEV Levensverzekering NV. Deze maatschappij kocht als eerste het oostelijke gedeelte van het gebied ‘landgoed Hooghalen’, bestaande uit bos en cultuurland. Later werd het gebied uitgebreid met een aanzienlijke oppervlakte heide. Begin 1986 begonnen de geruchten steeds vastere vormen aan te nemen dat de AMEV overwoog het gebied van de hand te doen. Dit zou kwalijke gevolgen kunnen hebben. Planologische regelingen konden niet voorkomen dat het gebied in stukken uiteen zou vallen. Bovendien vraagt een dergelijk natuurgebied voor de toekomst een adequaat beheer. De Stichting Het Drentse Landschap is de onderhandelingen aangegaan met de AMEV

9

en tot voldoening van natuurbeschermend Nederland bleek de eigenaar bereid het complex te verkopen aan de Stichting. Bij het beheer van het Hijkerveld vraagt met name de heide veel aandacht. Daarom verkoos de AMEV een koper die in staat was en s het Hijkerveld op de juiste wijze te beheren.

In een artikel in het tijdschrift Noorderbreedte over de aankoop van het Hijkerveld is te lezen dat de Provincie Drenthe te weinig financiële middelen kon inzetten om 50% van de aankoopprijs te kunnen dekken. Het was uiteindelijk Minister Braks, de minis-ter van Landbouw en Visserij, die de doorslag gaf. Het Rijk bleek bereid 75% van de aankoopkosten op zich te nemen. Aan de westzijde van het Hijkerveld stond een hooischuur met woning die na 2003 is omgevormd en sinds 2011 in gebruik is als woning en Bed & Breakfast hotel: ‘Erf-goedlogies Diependal’. Het is een mooi stukje open natuur geworden met een in het landschap passende woning. Dat het een hooischuur is geweest, een bedrijfsgebouw voor een zetboer die de weilanden in het natuurgebied maaide, is nog goed te zien. In de volgende aflevering gaat het over het rijk gevarieerde landschap van het Hijker-veld waaronder het open heideveld, de vennen en een bloemenweide.

Wil Al

De natuurwerkgroep, ‘still going strong’U zult zich ongetwijfeld, als u dat niet heeft gedaan dan doet u dat bij deze, hebben afgevraagd: “ Wat doet de natuurwerkgroep nu tijdens het broedseizoen?” Het is niet onze bedoeling om het voortplanten te verstoren. Integendeel wij hopen oprecht, weliswaar niet voor alles, op een succesvol broed en werpseizoen. De wet voorziet ook in deze noodzakelijke rust. Onder de flora en faunawet is verstoring verboden van 15 maart - 15 juli. Dat is ook de tijd voor het vroege tot heel vroege opstaan voor den vogelaar om tijdens het Broedvogel Monitoring Project nauwgezet de vogelstand van zo nabij en zo volledig mogelijk te volgen. Ons past in deze periode bescheidenheid om op gepaste afstand de natuurlijke ontwikkelingen te volgen en te registreren. Dat betekent dus voor enige tijd een eind aan het gezaag, het uitspitten, het uitrukken, het afknippen, het slepen en het steken van turf. Al die zaken dus die vallen onder natuurbeheer van dat wat dus geen natuur meer is, maar een herinnering aan lang vervlogen tijden toen Jac.P. Thijsse nog schreef over het vogeljaar. Van een EHS was toen nog geen sprake, die moest later nog uit de nood geboren

10

worden.Wat dan anders te doen in deze voor ons barre periode van gedwongen rust. Nou daar heeft Pauline Arends het volgende op gevonden. In maart plegen de padden een drukke weg over te steken in de buurt van Schoonloo. Menig pad, vaak zelfs al een echtpaar, wordt dan vermorzeld onder de onverbiddelijk voortrazende auto’s en agrari-sche gemotoriseerde voertuigen. Er is dan enige hulp geboden om deze dieren naar de andere kant te helpen. Ik heb al eerder over deze veerdienst geschreven. Ook de dassen zijn landelijk simultaan in de nachtelijke uren geteld. Dat is uren stil zit-ten op enige afstand in de goede windhoek slechts lastig gevallen door veel vliegen, die de Deet versmaden, om tenslotte beloond te worden door een gezin das dat op stap gaat in de nacht

Maar dan is dat voorbij en wat kan je beter doen met een groep ervaren tellers dan ze weer met kaartjes, loepjes, kijkers en al laten tellen.

Mieren, dat was onze vol-gende taak. Ik had mij nog niet eerder verdiept in deze beestjes. Ik kende ze van de uitroep tijdens een picknick in de natuur. ”Mieren!!! etc….”. Daarop beginnen

alle deelnemers zich verwoed af te kloppen en de spullen van deze nuttige insecten te ontdoen, want ze eten niet alleen alles maar plegen ook te steken en dat ervaren wij als hinderlijk. Wij hebben ons dus langere tijd bezig gehouden met de inventarisatie van mierennes-ten. Tijdens onze herfst-wintertellingen zal het u niet ontgaan zijn dat op verschillende plekken in het bos bij het Hingstveen roodwitte linten zijn gespannen. In de tijd van de grootschalige houtkap, al weer even geleden, gaaven die aan dat daar een plek was die ontzien moest worden. Dat kon omdat daar bijvoorbeeld een koepelnest van de bosmier was gebouwd of een horst in een boom was gebouwd. Pauline, onze mierenfluisteraar, heeft in de loop van een groot aantal jaren in het ge-hele bosgebied tussen Laaghalen en Schoonloo de nesten in kaart gebracht. Dat zijn er nogal wat en de stand is niet meer geheel actueel. Dat moest bijgewerkt worden, nieuwe nesten gezocht, oude gecontroleerd, soorten vastgesteld en ingevoerd op kaart en de coördinaten in de mobiele boswachter, een soort IPod van SBB.Mieren zijn er in talrijke soorten en de aan- en vaker tegenwoordig afwezigheid van

11

een soort duidt op slechte om-standigheden, zoals vermesting, verzuring, vernatting, versnip-pering. Door te veel vermesting wordt bijvoorbeeld de gele wei-demier bedreigd. De houtkap is ondanks de bescherming toch wel ten koste gegaan van de rode bosmier. Mieren zijn ook voedsel voor veel vogelsoorten. De deuken in de koepel zijn vaak het gevolg van de honger van de Groene specht. Met hem zijn er ca 25 andere vogelsoorten die zich aan deze dieren tegoed doen. Wij hebben ons beperkt tot slechts enkele soorten.Insectentellers gaan iets anders te werk dan vogelaars. Dat was even wennen. Om te beginnen ligt het tempo waarmee je een gebied doorzoekt veel lager. Het is veel inten-siever, niet een paar insteekjes maar overal waar zonlicht een paar uur kan komen en de bodem niet al te erg is dichtgegroeid of met takken bestrooid is een kans op activiteit van mieren. Voorts gaan zij wat meer gebogen door het leven, de aandacht is op de zeer nabije omgeving gericht. De gehanteerde technieken om insecten te verzamelen lopen ook zeer uiteen. Het varieert van roe-ren in de poep, tot het uitschud-den boven een speciaal daarvoor meegebrachte paraplu in de juiste kleur van bloesem. Dit laatste is vooral bedoel om snuitkevers, een mooi kevertje met erg veel soorten, te vangen. Vervolgens worden de aldus verzamelde aan-wezige insecten onderzocht met een loupe en gedetermineerd. Als ze er niet uitkomen worden de diertjes in speciaal meegebrachte reageerbuisjes gestopt om die later dit jaar op een gezellige winteravond met z’n allen onder het binoculair te bekijken. Dat is iets wat vogelaars toch niet meer sinds de reizen van Darwin met de Beagle doen. Maar ja, er zijn ook zo oneindig veel insecten en de verschillen binnen een soort zijn zo gering. Zo is het verschil tussen de rode bosmier en de behaarde bosmier slechts een paar haartjes onder aan de kin of bij het achterlijf. Een slecht geschoren mier is dus een behaarde bosmier, een kale

12

mier is een gewone rode bosmier. U begrijpt, het kost veel tijd om eensoort op naam te brengen en als de twijfel toeslaat dan gaat hij mee voor de gezellige winteravond. De afgelopen maanden hebben we een aardig stuk rond het Hingstveen en het voormalig Kamp opnieuw in kaart gebracht. Er is nog veel wat volgend jaar gedaan moet worden.

In augustus zouden we weer aan de gang met het ver-trouwde zaag- en trekwerk ware het niet dat begin augustus de uitvliegtijd is van de Zilveren Maan. Deze prachtige parelmoervlinder, daar heb ik het over, kwam vroeger veel voor in Nederland. Hij beperkt zich nu tot een paar gebie-den die nog geschikt zijn voor zijn leven en voortplanting. Hij leeft als vlinder slechts 9-18 dagen. In die periode wordt gepaard en leggen de vrouwtjes hun eitjes op waard-planten zoals het moerasviooltje. De rupsen van de eerste generatie ontwikkelen zich in 25 dagen tot vlinders die in mei rondfladderen. De tweede generatie overwintert en die vlinders verschijnen pas in juli/augustus van het jaar daarop. De aanwezigheid van moerasviooltjes is van essenti-eel belang en die plant is schaars geworden. Op de zogenaamde blauwgraslanden komt het voor. Gelukkig is er in deze buurt van de Elperstroom een prachtig stuk blauw grasland. Daar hebben we zaterdag 3 augustus onder leiding van de vlinderwerkgroep Drenthe geteld met spectaculaire uitkomsten. Het is en feest om met dit mooie weer te waden door deze velden met veel bloeiende kale jonkers, kattenstaarten, leverkruid en watermunt terwijl je omringd wordt door fladderende vlinders van alweer velerlei soort. Uiteraard kent u de Gehakkelde aurelia, het Citroentje en het Landkaartje, maar een Vogelkersstippelmot en Lieveling zijn mij onbekend. Dat zijn nachtvlinders, maar er vlogen er een paar rond overdag. We kwamen op 14 soorten dagvlinders en 4 soorten nachtvlinders waarbij de Zilveren Maan het uitzonderlijk goed deed met 489 stuks, een record voor dit gebied. Mogelijk heeft het wat hoger afstellen van de maai-balk een positief effect gehad. Daardoor worden minder poppen en rupsen vernie-tigd, voorondersteld Pauline. Merkwaardig is het gehele jaar al de afwezigheid van de Atalanta. Deze trekvlinder is erg weinig gezien dit jaar. Mogelijk komt dat nog goed als de najaarstrek weer begint maar dat zal nog een groot aantal hopelijk mooie zomerdagen duren.

Nico Rommes

13

Natuuronderwijs op de Kindertuin Valkenstijn

Is bij menig moestuinder de rijke oogst dé kroon op het harde werk. Op de Kindertuin is de weg daarheen belangrijker, de beleving ervan.Uit het klaslokaal, naar buiten. Het mooie van ‘les op locatie’ is ook dat je in kunt gaan op onvoorbereide ontdekkingen.De verwondering is des te groter bij de vondst van het eerste kikkerdril, de eerste aard-bei, slakkeneitjes of die ene gave dode mol die we besloten te laten liggen op de route naar de kindertuintjes. Eerst lichte afschuw maar meteen ook verbazing en verwonde-ring. Wanneer krijg je de kans zo’n diertje van zo dichtbij te bekijken. Prachtig natuur-educatief lesmateriaal. Tijdelijk dan, dat wel…Het is voorjaar. Het zaaien en poten kan beginnen.Na bestudering van de ‘Plantui’, hoe zit die in elkaar, wat is boven en wat is de onder-kant, is het een bol, knol, of zaadje begint de concurrentie. Vogels graven sommige uitjes op en die moeten dan weer teruggedrukt worden in de aarde.Al snel verschijnen de eerste groene loken. Hé Bieslook?? Nee, maar het smaakt wel zo.Gestaag beginnen ook de andere gewassen te groeien, zaadjes worden grondig bekeken en in de nazomer zien we de herkenning. Dat zaadje van toen uit dat zakje zit nu met honderden vast aan de plant. Kregen ze de zaadjes toen in een plastic cupje, nu zien ze vol bewondering hoe sommige planten zelf prachtige zaaddozen maken.Alles groeit, de kennis over de zin en onzin van onkruid, de groentes en bloemen, de insecten en andere bodem-en waterdiertjes, het besef dat er meer is dan twitter, face-book, games en het digitale schoolbord.

Maar wat vooral groeit is het zelfvertrouwen, volg de instructies, koester het plantje met zorg en voor de rest… heb vertrouwen.Als er al wat mis gaat is dat toch wel vaak te wijten aan ‘natuurlijke elementen’. Het koude voorjaar, droogte, overmaat aan regen en slakken en dan niet te vergeten de jaarlijks terugkerende strijd die

14

we aangaan met de Kauwtjes en de Duiven.Hoe graag we tegenwoordig alles onder controle en meetbaar willen hebben, uiteindelijk is Moeder Natuur ons toch de baas.Dit gegeven dwingt respect af en dat willen we dan ook graag meegeven aan de kinderen.Uiteindelijk is er altijd winst…Terug naar de ‘Plantuitjes’Met Vette Siepels in het vooruitzicht werden de kleine uitjes net onder het aardopper-vlak verborgen.Na maanden was er (te) weinig groei. Andere gewassen wisten de show wel te stelen.Toen er geoogst zou gaan worden was er toch even die vraag, “hoe leggen we uit dat de uien niet zo groot geworden zijn”.Tot die ene jongen glunderend van trots ‘zijn’ uitje hoog in de lucht hield…“Kijk Juf….. ik heb zilveruitjes!!!” “Vet cool zeg” roept de rest van de klas in koor.“wij ook en die zijn véééél lekkerder……”

Een uurtje per week, zolang zijn de kinderen doorgaans op de tuin.Om die tijd optimaal te benutten is begeleiding onmisbaar.Van de begeleidende vrijwilligers vragen we geen kennis van tuinieren, de meeste kin-deren leren het ook al doende.Vrijgevigheid in het uitdelen van complimenten, dat vinden we wel belangrijk, aandacht voor hun ‘ontdekkingen’, een extra luisterend oor als het om de instructies gaat.Kijk ook eens naar de natuur door de ogen van de (basis) schoolkinderen en kom eens langs tijdens een les op de tuin.

www.kindertuin-valkenstijn.nl

Cindy de JongeVrijwilligster Kindertuin Valkenstijn

15

De tuinen van Assen-Oost

Omdat ik beloofd had foto’s te maken bij het artikel over de schooltuin ging ik op een morgen op de fiets naar Assen-Oost. Het was op dat moment prachtig weer, een beetje wind met volop zon. De schooltuin lag er op het eind van de schoolvakantie, na veel zon en regen, overvloedig bij. De tuin is voor iedereen vrij toegankelijk. Veel planten stonden volop in de bloei, zinnia, zonnebloemen, afrikanen, cos-mea en leeuwenbekken. Diverse groenten zoals andijvie en pluksla waren doorgeschoten en droegen bloemen in de toppen. Het loof van de aardappelen was afgestorven en de tuinbonen die niet tijdig geoogst waren, sprongen open en lieten de peulen los. Er waren twee vrijwilligers aan het werk voor als de kinderen weer aan de slag gaan na deze vakantieperiode, de paden geschoond zijn en de tuinen van het ergste onkruid ontdaan. Na een praatje met de vrijwilligers ging het verder naar de buurttuin, deze ligt in het verlengde van het win-kelcentrum. De buurttuin is een initiatief van gemeente Assen, er zijn er drie: een in Assen-Oost, een in Marsdijk en een tuin in de Nansenstraat, vlakbij het winkelcentrum.

Voorheen stond op de grond waar nu de buurttuin in Assen-Oost ligt een winkel. Na afbraak van de winkel is de grond afgegraven en nieuwe grond opgebracht. De tuin is omheind en heeft op iedere hoek een ingang en lag er goed onderhouden bij. Stok-bonen, boerenkool, spitskool, courgette, uien, wortelen, sla en andijvie. Maar ook fruit en bloemen, vooral de zon-nebloemen zijn nu prachtig. Ook hier waren twee vrijwil-ligers aan het werk. Een praatje leerde dat gemeente Assen de tuinen subsidieert en coördineert.

16

Een persoon geeft sturing aan een 12-tal vrijwilligers uit de buurt, die de tuin onkruid-vrij houden en in ruil daarvoor regelmatig worden voorzien met groenten en fruit. De teelt is zoveel mogelijk biologisch en met natuurlijke meststoffen. In de toekomst kan het overschot verkocht worden in de Naobershop in de Rolderstraat. Maar nu nog niet, de tuin en haar vrijwilligers zijn nog in de opstartfase, overschotten zijn er nog niet. De buurttuin is ook bedoeld als ontmoetingsplaats voor wijkbewoners, waardoor de onderlinge verbondenheid kan versterken. Over een jaar moeten de buurttuinen onafhankelijk zijn van de gemeente en zichzelf financieel kunnen bedruipen. In veel grote steden over de hele wereld zijn veel van der-gelijke projecten opgezet. Een aantal is een groot succes, niet bebouwde kavels, oude spoorlijnen, zelfs dakterrassen zijn omgetoverd tot miniparkje of groentetuin waar de wijkbewoners gezamenlijk aan het werk zijn.

Hoe dit project in Assen zal gaan, de tijd zal het leren.

Geke Kooistra

17

Buiten zijnVogelen in de Onlanden op 31 mei 2013.

Dankzij de wateroverlast in 1998 in de stad Groningen is er ten zuiden van de stad een prachtig waterbergingsgebied van ca 1700 ha gecreëerd. Ruim een derde van het Drentse oppervlaktewater wordt door dit gebied door de stad afgevoerd naar de Waddenzee. Zo komt het schone (zomin mogelijk meststoffen) water van het Fochteloerveen via de Slokkert ook door dit gebied.Het van oorsprong moerasgebied is voor een belangrijk deel in oude staat hersteld. Het Eelder- en Pei-zerdiepje hebben hun oude loop weer terug en vormen het hart van het gebied dat ligt ingeklemd tussen het Leekstermeer en het Paterswoldse meer. Ca 1500 ha wordt verpacht Sytze en Alma van der Goot van kijkboerderij “ ’t Hoogeveld” gelegen bij Eelde aan de rand van het gebied. Zij laten het gebied begrazen door ca 400 Limousin runderen. Die houden het gras kort waar dat kan. Omdat het natuurgebied is, hebben zij een goed contact met de eigenaar Natuurmonumenten over het beheer van het gebied. Het laten grazen van runderen geeft de broodnodige variatie en het is een mooi gezicht. Het maakt het ook een interessant terrein voor weidevogels.

Het gebied is nu al beroemd door de waarneming van bij-zondere vogelsoorten. Wat dacht u van het Porselein-hoen met zijn zweepslagge-luid? Ook het rateltje van het Kleinst Waterhoen is daar in meervoud gesignaleerd. Ik herinner mij nog maar al te goed de opwinding die zich van enkele vogelaars een paar jaar geleden meester maakte toen niet werd uitgesloten dat deze vogel zich in het Bongeveen ophield. Er is toen gepost in de vroege morgen en de late avond en ook nog overdag om deze waarneming van de eeuw te kunnen doen. Welnu, vorig jaar zaten er maar liefst 10 Kleinst Waterhoentjes in d’ Onlanden, de achtertuin van stad.Ook de Kwartelkoning is dit jaar er weer gesignaleerd. Deze vogels hoor je vooral ’s nachts. Als je geluk hebt hoor je overdag een Waterral krijsen en het hoempen van de Roer-domp. Dit zware misthoorngeluid maakt hij met zijn slokdarm.”Pardon” dus, een niet al te bescheiden boer. De roerdomp broedt in het gebied.

18

Als de ANWB fietsdragers in de aan-bieding doet dan is dat het teken voor veel Nederlanders om zo’n ding, dan lekker goedkoop, aan te schaffen. Dan kan je bijvoorbeeld fijn samen naar de fietsvierdaagse in Drenthe en die knobbel voor de sleurhut kan dan ook wat vaker gebruikt worden. Vooral voor pensionado’s is het bijna een onmisbaar bestanddeel geworden van de gemoto-riseerde uitrusting. Een snelle, uiteraard meervoudig te versnellen, sportfiets is dan genoeg om erop uit te trekken. Als je niet van fietsen tegen de wind in houdt is een E-Bike noodzakelijk. Geen elektrische fiets zeggen, want dat klinkt zo oubollig en zo oud zijn we nog niet.Het bezit van deze uitrusting geeft ongekende en nog te weinig benutte mogelijkheden om in een veel groter gebied dan wij gewend zijn te vogelen. Het gaat dan wel om het vogelen. Het fietsen is slechts een noodzaak om een groot gebied in een dag te kunnen verkennen. Een lange route is dan ook niet gewenst, want dan ontbreekt de tijd om stil te staan voor de waarneming van de door ons zo gewaardeerde gevederde vrienden. Ik heb daarom met Siese samen een route van ca 30 km uitgezet. Die afstand is een goede inschatting gebleken.

Op 31 mei van 10.00 tot 16.00 hebben wij, een groepje van 9 personen, langs met fluitekruid en riet omboorde fietspaden op 31 mei door de Onlanden gezworven. Wij zwierven door de Peizer- en Eeldermaden, in de buurt van het Leekstermeer, het Elsburgeronland en de Schelfhorst. Tussendoor hebben wij een smakelijke biologische lunch genoten bij Alma. De ouderwetse weilanden met veel bloeiende boterbloemen, het rood van de zuring, de prachtige bloeiende orchideeën en de vele vogels maken het tot een feest voor oog en oor. Het weer was goed, droog en niet te koud, maar wel veel wind zoals dat ook hoort op deze vlaktes. De wind verwaait echter ook veel geluiden en dat is voor een vogelaar wel eens frustrerend. Dus geen kans op Crex Crex gekras water of Porselein-hoentje, dan toch maar een keer ’s avonds daar heen.De uitgestrektheid van de rietvelden heeft een kalmerende invloed. Men wandelt er wat, rent wiel en een enkeling vogelt. Dit alles in een relaxt tempo. De stilte was vervuld met vogelzang van gelukkig opvallend veel Veldleeuweriken. Direct na het parkeren liet de Sprinkhaanzanger zijn trillertje horen aangevuld met een van de vele Grasmussen, een mooie start voor de dag, Als je de Rietgors en de Kleine Karekiet wilt zien en horen dan is dit de aangewezen plek.

19

Er wordt stevig gebroed en veel door hen gezongen. Wellicht komt hier ooit nog de Grote Karekiet in het riet maar nu is het te jong gebied. Omdat er ook bosschages tot het gebied behoren zijn ook de Gekraagde Roodstaart, de Winterkoning en de Fitis en de Grote Bonte Specht er vaste gasten. Opvallend vond ik de afwezigheid van de Grutto, we hebben er slechts een gehoord, dat wordt dus weer niks dit jaar. De Tureluur en de Kievit vertegenwoor-digen samen met de Scholekster het weidevogelbe-stand. De ganzen waren met de Canadees, de Nijl, de Brand en de Grauwe Gans goed vertegenwoordigd. De Buizerd, de Torenvalken en veel Bruine Kieken-

dieven vlogen rond. Een Slechtvalk was op jacht aan de rand van het rietveld. De Rietzanger vloog op en liet zich met oogstreep en gedrag goed onderscheiden van de Bosrietzanger. Ook de Roodborsttapuit liet zich mooi zien.Merkwaardig dat je eind mei hier nog Smienten ziet, toch zijn ze al een tijdje geleden vertrokken. De Bergeenden en Krakeenden zijn niet zo goed vertegenwoordigd als de Wilde eenden, want daar struikel je over. De Wintertalingen en Slobeenden zwommen er wel maar de Zomertalingen, die ik een paar weken geleden nog zag, heb ik niet meer kunnen ontwaren.De Visdief heeft hier geen vlotjes nodig, het is een prachtig gezicht om die van zo nabij te zien jagen. Er waren behoorlijk wat Witte Kwikstaarten, zij nestelen onder en van de fraaie bruggen. De Gele Kwikstaart scharrelde in de weilanden. De Blauwborst en het Paapje zijn bij uitstek vogels voor dit gebied. De Kwartel liet zijn kwik-me-dit horen en de Roerdomp boerde inderdaad luid hoorbaar als een tevreden chinees na een goed maal.

“ Het is hier fantastisch”, dat is de samenvatting van menigeen na een dag op de fiets door de Onlanden. Het is zeker voor herhaling vatbaar en sommigen stelden voor om hier een jaarlijks uitstapje van te maken bij Stad.

De stand vandaag 84 soorten nl. de volgende:Fu, Aal, RD, GrZi, BlR, Ooi, KnZ, GGa, BGa, Nga, BE, Smie, KrE, WT, We, SoeE, SE, KE,

BrK, Bui, TV, SlV, Kw, Fa, MK, SC, Ki, Gr, Wu, Tu, OeV, KoM, ZiM, VD, Koe, GZ, GBS, VL,

BZ, HZ, BP, GP, GKw, WKw, W, R, BB, GRS, Paap, RTA, M, Z, SZ, RZ, B, KK, SV, GM, T, Zk,

Tj, GVl, F, K, P, Bkr, Gaai, E, Ka, ZKr, S, H, V, Pu, Kn, Gg, RG.

Nico Rommes

20

Vakantie op Schiermonnikoog

Na eerst de Apeldoornse Vierdaagse te hebben gelopen, zijn we zondag 14 juli op de fiets gestapt naar Lauwersoog.Onderweg op de boot hebben we een moeder zeehond en een jong gezien.Om kwart over 7 ‘s avonds kwamen we aan op het prachtige eiland Schiermon-nikoog.Op weg naar de Kooiplaats zagen we in het weiland al verschillende weidevogels, zoals de groeperende grutto’s, scholek-sters.Op het erf van de Kooiplaats zagen we veel boeren- en huiszwaluwen vliegen. Er waren ongeveer 50 nesten!De krooneenden zwommen heerlijk in de vijver waar wij uitzicht op hadden. Ook waren er veel konijnen en kippen rondom ons appartement.

Bij de eendenkooi was een werkschuur waar momenteel een kerkuil zit.Ook hangen er rondom de eendenkooi vogelhuisjes waar de gekraagde roodstaarten, mezen, roodborstjes, winterkoninkjes en merels hebben gebroed.Aan de alarmroepjes van de zwaluwen konden we horen dat er even later een blauwe kiekendief over kwam vliegen.

21

Deze kiekendief hebben we vaak rondom de Kooiplaats gezien. Zij was niet schuw en vloog ongeveer binnen de 10 meter voor ons uit.Ook hebben we roodborsttapuiten, kneutjes, graspiepers, leeuwerikken gezien.Aan het wad hebben we o.a. wulpen, tureluurs, meeuwen, eenden en ganzen gezien.Schiermonnikoog heeft een prachtige vogelkijkhut aan de Westerplas.Sinds het afsluiten van een kwelder in 1964, ontwikkelde zich aan de zuidzijde van Schiermonnikoog een brakwaterplas, welke langzaam veranderde in één van de grootste zoetwaterplassen in het Waddengebied. In 2008 werd de vogelkijkhut aan deze plas in gebruik genomen. De hut, die midden in het water staat, heeft een zeer open karakter. Vogels komen tot onder de hut. Wij hebben hier ook veel verschillende soorten een-den, lepelaars, aalscholvers gezien.Wat de vlinders betreft, hebben we o.a. de atalanta, dagpauwogen, koolwitjes en sint-jansvlinders gezien.Op een avond zagen we langs het fietspad een heleboel rupsen van de Sint Jacobsvlin-der.In de grijze vuurtoren was een gezinnetje torenvalk te zien.Tijdens een strandwandeling zagen Paul en Iris een zeehond. Die was erg nieuwsgierig en liet zich mooi bekijken.Dit was een korte impressie van wat wij op het eiland hebben gezien.

Met vriendelijke groet,Paul, Anita en Iris Hitzert

22

Orchideeënmonitoring in de Holmers

Wij hebben in 2008 het verzoek gekregen van Pauline Arends van SBB om de Holmers te inventariseren op orchideeën.In het eerste jaar hebben wij toen op 21 locaties orchi-deeën gevonden. Nu tot en met 2013 hebben wij bij een zeer uitgebreid onderzoek bijna 400 locaties orchideeën ge-vonden. Wij mogen hiermee wel zeggen dat de orchideeën zich in hoog tempo hebben vermeerderd. De volgende soorten hebben wij waargenomen:

Latijnse naam Nederlandse naam aantallenDactylorhiza praetermissa gewone rietorchis >450Dactylorhiza junialis gevlekte rietorchis >1300Dactylorhiza majalis brede orchis >50Dactylorhiza incarnata vleeskleurige orchis >80Epipactis palustris moeraswespen orchis >80Platanthera bifolia welriekende nachtorchis >14

Ook is Pirola rotundifolia in grote aantallen gevonden.

Tijdens onze speurtochten hebben wij ook grote bestanden van het Rondbladig zon-nedauw en van Wolfklauw gevonden. Dit jaar waren er ook vele rupsen van de grote Beervlinder te vinden waarvan wij op 11 augustus niets meer hebben gezien.Om een idee te geven hoe de orchideeën nu over het gebied verdeeld zitten hierbij een foto waarop alle locaties zijn ingevuld.

23

Wij moeten wel opmerken dat een bezoek aan dit mooie gebied erg bemoeilijkt wordt door de thans weelderig groeiende bomen en struiken, waardoor je erg moet uitkijken waar je bent, want verdwalen doe je zo.

Jan & Liesbeth Essink15 augustus 2013

Rondbladige zonnedauw met moeraswolfsklauw

24

Buiten levenArboretum

Bij de laatste jaarvergadering van IVN-Assen vroeg voorzitter Jenny Koppert om eens aandacht te geven aan het Arboretum. Wil Al en Cees van Roozendaal gaan daar een (paar) wandeling(en) ontwikkelen die met de smartphone in de hand een mens in andere werelden brengt. Hier een voorbeeld van wat daarin hoogstwaarschijnlijk wordt opgenomen, wanneer de wandelaar in de buurt van de pagode komt.“Arts-onderzoeker en botanicus Philipp von Siebold was tot 1828 verbonden aan de vestiging van de Verenigde Oostindische Compagnie op Deshima , Japan. Op dat eiland bij Nagasaki behandelde hij eens de broer van een rijke koopman. Onderweg op de jaarlijkse hofreis van de Nederlanders naar de shogun van Japan meldde de koop-man zich om Von Siebold daarvoor dank te zeggen. De ontmoeting werd het begin van vriendschap met deze Kumaya.Toen Von Siebold gedwongen was om Japan te verlaten gaf hij de koopman zijn for-tepiano cadeau. Dit instrument staat in het familiemuseum in Hagi. Op de achterwand boven de toetsen schreef hij: “Tot gedachtenis aan mijnen vriend Koemaja, Dr. von Siebold 1828”.Von Siebold was een aartsverzamelaar, ook Japanse muziek behoorde tot zijn interesse. In 1874 verscheen in Wenen een uitgave van zijn Japanse melodieën. Wanneer u eraan toe bent kunt u hierna enkele daarvan beluisteren.”

Wil Al

25

HooiwagensHerkent u dat: in augustus verschijnen ‘uit het niets’ allemaal hooiwagens – net als spinnen. Net als spinnen hebben ze 8 lange poten. Maar daar houdt de overeenkomst tussen hooiwagens en spinnen ongeveer op.

Ik wist wel dat hooiwagens geen spinnen zijn. Maar aangezien ze voor mijn gevoel te veel poten hebben, had ik nooit onderzocht waar dat verschil dan in zit. Maar dat blijkt zo eenvoudig dat je er gewoon over heen kijkt. Spinnen hebben een kop-borststuk en een achterlijf. Hooiwagens hebben slechts één bolletje, waar alles aan zit. Voor de andere verschillen tussen beide groepen heb je een loupe nodig. Hooiwagens hebben ‘maar’ 2 ogen, spinnen hebben er 8. Deze ogen liggen op een heuveltje. En die blijkt allerlei uitstulpinkjes te kunnen hebben – prachtig! Dit is een belanrijk determinatie kenmerk. Helaas kun je dit niet heel goed zien als ‘ie in een loupepotje zit…..Wat in het loupepotje wel opvalt, is dat de mannen geen ‘sambaballen’ onder hun kop hebben. Volwassen spinnen-mannen brengen met hun drumstokjes hun sperma over van hun penis naar het vrouwtje. Hooiwagens doen aan interne bevruchting, dus via de penis direct in de legbuis van het vrouwtje. Ze paren frontaal. Ben wel benieuwd waar al die poten dan blijven. Net als bij spinnen overwinteren van de meeste soorten alleen de eitjes. De jonge hooi-wagens drogen makkelijk uit. Die leven dus dicht bij de vochtige bodem. Dat was me al opgevallen. In mijn tuin loopt in het voorjaar heel vaak een bruine hooiwagen-achtig beest over mijn schoenen. Die toch weinig lijken op de hooiwagens die ’s zomers met draaddunne poten de wacht houden bij mijn frambozen. Dit hoeven dus geen verschil-lende soorten te zijn.Hooiwagens eten allerlei ongewervelden: regenwormen (beeld je dat es in!), larven, vliegen, pissebedden en hooiwagens. Er schijnen ook soorten te zijn die slakken eten. Die zijn bij deze van harte uitgenodigd om in mijn tuin te komen – die wel. Ze vangen hun prooien trouwens zonder net. Wat nog leuk en makkelijk is om te zien, zonder dat je ze hoeft vast te houden, is dat ze hun 2e paar poten gebruiken als tasters. Bovenstaande kennis heb ik opgedaan uit een zogenaamde ‘wetenschappelijk mede-deling’. Daar zat ook een determinatietabel bij. Maar zoals gezegd – daar moet je ze eigenlijk voor vast pakken. De eerste hooiwagen die ik determineerde kreeg ik op naam puur op basis van de kleur. Makkie! De tweede had ik ook goed (na behoorlijk wat gepruts). Ik kwam namelijk uit (in de tabel) bij een hooiwagen die niet in Nederland voorkomt. En dat klopte, want ik zat op dat moment niet in Nederland.

Diliana

26

Huiszwaluwtelling

De huiszwaluw-nesten telling voor 2013 is afgerond en de resultaten zijn ingevoerd in de database van SO-VON. Het totaal aantal nesten is de laatste 3 jaren gedaald met 4 tot 5 % zoals te zien is in de deze tabel.

2011 2012 2013Zeegse, Ubbena, etc. 55 55 55Beilerstraat 21 12 12Kloosterveen 82 79 79Deurze, Rolde, etc. 96 92 83Eleveld, Ekehaar, etc. 155 163 156Marwijksoord, Grolloo, etc. 155 143 131Totaal 564 544 516 Misschien dat SOVON / Vogelbescherming een verklaring kunnen geven voor deze negatieve trend, maar hun resultaten zijn nog niet beschikbaar. Opmerkingen bij de telling van 2013:Van een aantal bewoners van huizen met huiszwaluwnesten kwam de opmerking dat de vogels dit jaar laat arriveerden. Ook hoorden we regelmatig dat er nogal wat dode vogels onder de nesten gevonden waren (uit het nest gevallen of gewerkt?). Dat was vooral het geval bij de eerste broedsels. Verder waren er ook veel nesten afgevallen. Mogelijk dat door het droge voorjaar de kwaliteit van het bouwmateriaal (modder) slecht was. Hulpverlening door het ophangen van kunstnesten helpt een beetje, maar de zwaluwen verkiezen in het algemeen toch voor het volledig zelf metselen van hun huis.SOVON bedankt de tellers voor hun inzet.

Paul Troost

27

De fotowedstrijd “Natuur in je Buurt”.Toen we in de winter bedachten dat het leuk zou zijn een fotowedstrijd te organiseren omdat we 90 jaar bestaan , met een thema dat past bij de KNNV, hadden we niet kunnen vermoeden dat het groots zou eindigen met een expositie in Warenhuis Vanderveen!Een idee uitwerken begint met een stappenplan: hoe gaan we dat aanpakken, hoe bereik je Assenaren, welke mensen in de jury ,wat zijn de voorwaarden, is er bud-get, enz. Een brainstormsessie volgde en werd op papier gezet. Het thema “Natuur in je Buurt” was snel gekozen.Voor de jury werden Hans Schinkel en Ton van de Vis gevraagd, beiden hebben hun sporen als amateur natuurfotografen verdiend. Om iemand van “ buiten” en ook groen er bij te hebben kozen we voor Mirjam Veltman van Natuur en Milieu Educatie van de gemeente Assen. Met haar afdeling hadden we samen-gewerkt in het Jaar van de Bij met als gevolg een bijenhotel in de Gouverneurstuin in Assen. Voor alle bijkomende hand en spandiensten èn omdat ik fotograferen erg leuk vind, stapte ik ook in de jury.Maar met de komst van Mir-jam veranderde de wedstrijd in een ambitieuzer plan: er werd doelgericht gedacht om kinde-ren er bij te betrekken. De gemeente stelde voor de workshops te geven in de kinderboerderij.We besloten twee categorieën deelnemers te maken: kinderen tot 13 en een categorie 13 +. Via Mirjam kon in “Berichten van de Brink” gepubliceerd worden en Assenaren bereikt, een flyer werd gemaakt voor de scholen.En zo gebeurde het dat op 19 en 29 mei Kai, Ton en ik een workshop “ Fotograferen in de Natuur” voor kinderen gaven. Eerst een presentatie in het leslokaal en dan er op uit in kleine groepjes. Een pastic zak mee om op te liggen of zitten want fotograferen als je vlak bij het plantje of paddestoeltje kruipt geeft een heel ander beeld dan traditi-oneel staan en hup klikken maar. Dat was niet tegen dovemansoren gezegd! Het was zo leuk om te zien hoe de kinderen dat ineens doorkregen en op ooghoogte van een bok , geitje of kuiken een foto konden maken.

28

Of liggend een mooi mosje. Leren kijken wat er bloeit en groeit om je heen stond cen-traal. We hebben 2 leuke mid-dagen gehad en uit die groepjes zijn ook winnende foto’s geko-men. RTV Drenthe heeft in het programma Roeg de fotografe-rende kinderen gefilmd. Dat is ook op 17 juli uitgezonden.Een variant op dat thema werd een cursus fotograferen op de Brede School in Kloosterveen. Een grote groep nam daar aan deel en de helft ,11 leerlingen, stuurde ook daadwerkelijk foto’s in. Ook uit die groep zijn winnende foto’s gekomen.De foto’s werden via de website van de KNNV ook in een webalbum geplaatst door Ton van de Vis.Op 1 juli verstreek de termijn om inzendingen te doen. 133 foto’s van volwassenen en 49 van kinderen hebben we binnen gekregen. De jury heeft kritisch de inzendingen beoordeeld en uiteindelijk 15 foto’s geselecteerd. De prijs bestaat uit een vergroting op kunststof op A3 formaat en zal op 13 september om 19.00 ’s avonds uitgereikt worden in de Buningzaal in Warenhuis Vanderveen door wethouder Langius. Een mooie locatie waar-voor we via Mirjam toestemming kregen van Nico van der Veen. De expositie op het zelfde formaat A3 komt te hangen aan de muur van de lunchroom “Smaeck”, naast de Buningzaal en zal duren tot 27 oktober. Extra is nog dat alle inzendingen op 2 grote posters worden afgedrukt: één 13 – en één 13 +. Deze posters komen aan een brede pilaar in de lunchroom te hangen. Het is een mooi project geworden Kom vooral kijken! De expositie loopt tot 27 oktober a.s.

Heleen Medema

29

Kinderen:Delphine van der Zee , 9 jrEsmee Feijen, 9 jr Inge Kuipers, 8 jr Ivo Cosijnse,8 jrLisa Sliep, 13 jrRuben Hoving, 11 jrVictor Kugul , 7 jrRosalie Holthof, 12 jr

Volwassenen:Rached Mougou Steven BarnhoornMarianne Verschoof Dick van den Brand Reinder Haar Paul HitzertAnco Stam

De winnaars van de fotowedstrijd zijn:

30

IHet archief 28 De vorige aflevering van het archief ging over 1983. Bij gebrek aan jaarverslagen van dit en andere jaren in de eerste helft van de 80-tiger jaren, was het nodig om via versla-gen van bestuursvergaderingen een beeld te krijgen van wat er in de afdeling in die tijd zoal gebeurde. Voor 1984 geldt hetzelfde en dus heb ik welgemoed de verslagen van de bestuursvergaderingen doorgenomen. Johan Wessel toen secretaris, heeft zich uitste-kend van zijn taak als notulist van de bestuursvergaderingen gekweten. In een zestal handgeschreven verslagen, Johan was blijkbaar niet van de typemachine gediend, doet hij keurig verslag van wat er in het bestuur besproken werd. Er is een aantal thema’s dat in 1984 steeds weer terugkeert: er wordt voortdurend “personeel” gevraagd, voor bestuur, werkgroepen en om de geplande activiteiten uit te voeren. Er is een onverkwikkelijke kwestie rond de afhandeling van schulden die ontstaan zijn rond de Kroezehof, uiteindelijk zal zelfs de rechter daarover een uitspraak moeten doen omdat de partijen er onderling niet uitkomen. Er worden allerlei activiteiten gepland. De voortgang van de voorbereidingen zijn te lezen in de verslagen, maar eerlijk gezegd is het droge kost en krijg ik geen levendig beeld van hoe het was. Nog maar weer eens graven in de berg papier die INV-archief heet.Ik stuit opeens op oude Brummels, jaargang 1 jaargang 2 en jaargang drie. Op de cover van jaargang 1 en 2 wordt niet een jaartal vermeld, pas bij jaargang 3 gebeurt dat wel:

1985. Jaargang 2 is dus van 1984, het jaar waar-over ik in deze aflevering iets wil schrijven. Er is opeens een nieuwe bron waaruit ik kan putten, de vroegste afleveringen van de Brummels, inmid-dels opgegaan in de Kruusbèze . Dat is mooi, want daar vind ik de verhalen over wat er echt gebeurde. Maar voordat ik daarover iets schrijf iets over de totstandkoming van het afdelingsblaadje. In het bestuur wordt er langer tijd over gesproken. In 1983 verschijnen er enkele proefnummers; jaargang 1. Maar om leden te vinden die de redactie willen vormen is nog een hele klus. Uiteindelijk lukt dat dan toch en gaan Janny van Aragon, Kees Boele, Johan Wessel en Ben Hoen-tjen aan de slag.

Vroeger werk

31

“Een nieuwe lente, een nieuwe BRUMMELS, het eerste nummer onder de door de ledenvergadering officieel geïnstalleerde redactie”, zo is de aanhef. Het is nog een hele klus om een aflevering te maken. Schrijvers zijn zo te zien wel te vinden, maar het geheel oogt nogal primitief en dat is geen wonder. Om te beginnen moesten alle bijdra-gen overgetypt worden, gelukkig werd dat gedaan door Dicky de Jong. De illustraties –tekeningen- op de voorzijde en bij de artikelen werden gemaakt door de redactieleden, of door de auteur zelf en de kwaliteit wisselt daardoor nogal. Ik neem aan dat de blaadjes gestencild werden, dat is ook nog wel te zien aan de vagere gedeelten waar de inkt niet goed is doorgekomen. Uit ervaring weet ik nog hoeveel werk het was om zoiets te maken en goed te krijgen. Wat een enorm verschil met de tegenwoordige digitale middelen, één druk op de knop en mijn bijdrage is bij de redactie, en voor wie thuis is in tekstverwerking is het samen-stellen van een aflevering eenvoudig. Maar goed, ik wil een beeld geven van wat er zoal gebeurde in 1984. Uit de Brummels valt dan veel te halen en de activiteiten waarover in het bestuur gesproken werd worden uitvoerig beschreven.Zo was er de excursie naar de Hasbruch. Een bosgebied in Duits-land waar in een deel “de natuur” jarenlang zijn gang had kunnen gaan. De Asser IVN’ers kijken hun ogen uit naar alles wat ze daar aantreffen, en er wordt verzucht dat het nog wel jaren zal duren voordat er in Nederland weer zulke natuurlijke bossen zullen zijn. Er zijn dan ook nog maar een tweetal projecten waarbij dat proces in gang gezet is. Een hoogtepunt was de vondst van een vuursalamander. Einde september was er een excursie naar Schiermonnikoog en in december werd het Lauwersmeergebied bezocht. Daarnaast waren er allerlei projecten in voorbereiding: Hoe rijk is jouw wijk, waarbij de nadruk moest liggen op de natuurwaarden inde verschillende wijken van Assen. De natuur dichtbij huis, oog krijgen voor wat zo dichtbij is en zo bijzonder kan zijn. Op de campings werden ondanks een dreigend tekort aan gidsen excursies gehouden, de werkgroep weidevogels was zeer actief in het beschermen van broedsels van weide-vogels in de Haar en Laaghalerveen, Geert de Vries verzorgde boeiende lezingen o.a. over het Witterveld, er werden voorbereidingen getroffen voor een natuurgidsencursus die in 1985 van start zou moeten gaan en het bestuur was al bezig met een programma voor het 25 jarig bestaan van IVN (landelijk) in 1985.Kortom er was van alles te doen in de afdeling. Niet alles trok volle zalen of grote groepen, maar over het geheel genomen komt er wel een beeld naar voren van een actieve vereniging van natuurliefhebbers die op allerlei manieren de missie van het IVN vorm en inhoud gaven: als natuurgids, bestuurslid, redactielid, deelname aan een werkgroep of hoe dan ook.

Einbert van Rees

32

Prijsuitreiking FotowedstrijdVrijdag 13 september: 19.00 uur in de Buningzaal in Warenhuis van der Veen : Prijsuitreiking door wethouder Alex Langius en aansluitend wordt de expositie “Natuur in je Buurt” geopend door Kai Waterreus. De expositie duurt tot 27 oktober 2013.

Wijkfeest Assen OostZaterdag14 september Wijkfeest Assen Oost Gezamenlijke kraam van IVN en KNNV.Met de kinderen gaan we waterdiertjes vangen met schepnetje en kijken welke diertjes we gevangen hebben.

Lezing Erik van OmmenDinsdag 1 oktober Wijkcentrum de Componist, Paganinilaan 15 in Assen. De bekende natuurschilder Erik van Ommen neemt ons mee in zijn kijk op de natuur. Hij besteedt aandacht aan de Wadden, de vogeltrek en Afrika .De toegang is 5 euro, ter plaatse te voldoen.Aanvang 20.00 uur

NatuurwerkdagZaterdag 2 november vanaf 09.00 uur. Zie elders in dit blad.

VogelkijkhuttentochtOp 26 oktober gaan we op zoek naar de najaarstrek rondom het Lauwersmeer.Rondom het gebied zijn 11 uitkijkposten te vinden.Verzamelen om 8.00 op de bekende parkeerplaats bij De Bonte WeverGraag opgeven bij de secretaris.

Verwacht:- het gebied voor de brede inventarisatie 2014 wordt later bekend gemaakt- in het voorjaar een plantencursus voor beginners met het doel een plantenwerkgroep op te zetten-

Agenda

33

Boekennieuws

Fotogidsen Op de website waarneming.nl staan bij het ‘tabbladje’ soorten een paar leuke fotogidsen.

De gids van de zweefvliegen hebben we afgelopen jaar veelgebruikt. Het is een aantrekkelijke en laagdrempelig boekje. Zeker de alge-mene soorten krijg je eenvoudig op naam. In ieder geval geeft het een kijkje in een prachtige wereld! Een andere fotogids gaat over roofvliegen. Die hebben we nog maar één keer gebruikt en dat ging redelijk goed. We kwamen uit bij de gewone roofvlieg, dus de kans is vrij groot dat we goed zaten.

Tot slot staat er een slakkengids in opbouw. Nu zijn alleen nog de barnsteenslakken opgenomen. Maar de auteur belooft alle slakken op te nemen. Tegen de tijd dat de tuinhuisjesslakken en naaktslakken in het boekje staan, is iedereen meer dan welkom om in mijn tuin te komen oefenen. Oefenmateriaal moet verplicht mee naar huis geno-men worden.Alle drie een aanrader!

Diliana

Het Leven van Paddenstoelen en Schimmels brengt dit verborgen koninkrijk schitterend in beeld. Van geleizwammen tot boleten en van roest tot hoedjeszwammen: alle bekende en minder bekende groepen - wereldwijd - passeren de revue.Het boek bevat meer dan 800 prachtige kleurenfoto’s, begeleid door luchtige, bondige teksten. Die beschrijven niet alleen de vorm en levenswijze van de groepen, maar ook manieren waarop mensen

ze gebruiken of ermee te maken krijgen. KNNV Uitgeverij, prijs: € 29,95

De nieuwe veldgids paddenstoelen bevat gedetailleerde sleutels en kleurenfoto’s - gericht op herkenning in het veld - en nuttige achter-grondinformatie over determineren, verzamelen en fotograferen van paddenstoelen. Beschrijft plaatjeszwammen en boleten.Verschijnt in september! KNNV Uitgeverij, prijs € 39,95

Op de Natuurwerkdag van zaterdag 2 november 2013 willen we aan het werk gaan in een klein heideveld op het terrein van van Boeijenoord/GGZ aan de Burgemeester Bothenius Lohmanweg.

Doen jullie mee???

We verzamelen om 09.00 bij de kantine van Van Boeijenoord aan de Berkenlaan.Het werk zal bestaan uit het verwijderen van kleine berken en zaailingen van dennen.Rond 15.00 willen we eindigen.Er wordt gezorgd voor soep en wat te drinken.

2013

De K

ruu

sbèze

Kruusbèze, Jaargang2, num

mer 3, septem

ber 2013, redactieadres Stedewaarts 69, 9408 H

K A

ssen