De Odyssee van de Aardappel

CIP's MissionThe International Potato Center (CIP) seeks to reduce poverty and achieve food security on a sustained basis in developing countries through scientific research and related activities on potato, sweetpotato, and other root and tuber crops, and on the improved management of natural resources in potato and sweetpotato-based systems.

The CIP VisionThe International Potato Center (CIP) will contribute to reducing poverty and hunger; improving human health; developing resilient, sustainable rural and urban livelihood systems; and improving access to the benefits of new and appropriate knowledge and technologies. CIP will address these challenges by convening and conducting research and supporting partnerships on root and tuber crops and on natural resources management in mountain systems and other less-favored areas where CIP can contribute to the achievement of healthy and sustainable human development.www.cipotato.org

CIP is supported by a group of governments, private foundations, and international and regional organizations known as the Consultative Group on International Agricultural Research (CGIAR). www.cgiar.org

De Verenigde Naties hebben 2008 uitgeroepen tot het Internationale Jaar van de Aardappel. Deze 'bescheiden' knol is het derde belangrijkste voedingsgewas ter wereld. De tentoonstelling 'De Odyssee van de aardappel' brengt het fascinerende verhaal van de aardappel. Een verhaal dat begint bij de domesticatie van de aardappel in de Andes in Zuid-Amerika, zich vervolgens verplaatst naar de Europese tafels en eindigt in de ontwikkelingslanden, waar de aardappel een essentieel onderdeel van de voeding vormt.

De tentoonstelling bestaat uit zes grote delen.

Deze tentoonstelling 'De odyssee van de aardappel' viert het Internationale Jaar van de Aardappel door te tonen hoe en waar de aardappel het eerst werd gedomesticeerd, wat zijn belang was in de precolumbiaanse culturen en hoe de Spaanse ontdekking van de aardappel en zijn introductie in Europa verliep. De tentoonstelling laat de bezoeker vervolgens kennismaken met de verspreiding van de aardappel in Europa en in de rest van de wereld, en zijn erfenis vandaag de dag.

Met dank aanDeze tentoonstelling werd ontwikkeld door het Intenational Potato Center, Lima, Peru, met de steun van het ministerie van landbouw en het ministerie van buitenlandse zaken van de Peruviaanse regering.

he domestication of potatoes (Solanum spp.) probably started at least 10 000 years ago around Lake Titicaca (in modern-day Peru and Bolivia), when the first inhabitants of this region began selecting edible forms of wild potato species. The wild species eventually crossed with each other and produced increasingly better varieties. The modern potato (Solanum tuberosum) was apparently domesticated about 7000 years ago from wild potato species of the Solanum brevicaule complex. However, the emergence of agricultural communities, in this and other regions of South America, only occurred some 3800 years ago at the beginning of the Formative Period

6 7

De domesticatie en de evolutie van de aardappel

De domesticatie van de aardappel (Solanum spp.) startte vermoedelijk 10.000 jaar geleden rond het Titicacameer (in het huidige Peru en Bolivia), toen de eerste bewoners van deze regio startten met het selecteren van eetbare wilde aardappelsoorten. De wilde soorten werden met elkaar gekruist en brachten steeds betere varianten voort. De moderne aardappel (Solanum tuberosum) is vermoedelijk ongeveer 7.000 jaar geleden gedomesticeerd uit wilde aardappelsoorten van de Solanum brevicaule familie. De opkomst van landbouwgemeenschappen, in deze regio en in andere regio's in Zuid-Amerika, vond echter pas ongeveer 3.800 jaar geleden plaats, aan het begin van de formatieve periode.

Wild species of the potatoThe first progenitor of the potatoThe first progenitor of the potato Wild species of the potato

1

2

3

4

The diversity of the wild speciesS. acaule Bitter S. circaeifolium Bitter S. acroglossum Juz. S. wittmackii Bitter S. chancayense Ochoa

10 000-2000 BC Hunter-gatherers in the Lake Titicaca region, such as the Viscachani, probably started the selection of edible and more productive potatoes in the late Paleolithic and Early Archaic Periods2000-1800 BC Bitter potatoes from high altitudes found in Pachamachay sites near Junin, the Late Archaic Period1800-1200 BC The Peruvian and Bolivian cultures of Qaluyo, Tiwanaku and Chiripa were the first potato growers in the Early Formative Period300 BC-AD 100 Potatoes were already widely cultivated in the highlands of Ecuador and C o l o m b i a i n t h e L a t e F o r m a t i v e Period

3.

4.

2.

1.

The domesticated potato originates near Lake Titicaca 8000-7000 BP

There is much variation in the species throughout its range of distribution, as shown in these examples

The characteristic type specimen of Solanum bukasovii was found in the Department of Junin (now Pasco), in Yanamachay, near the city of Cerro de Pasco, Peru, on the banks of a stream, among rocks and along the edges of cultivated areas. (7 March, 1927, S. Juzepczuk 10605)

The wild species Solanum bukasovii probably gave rise to the first cultivated potato, Solanum stenotomum, about 7000 years ago in the Lake Titicaca area

187 wild species of potato (Solanum spp.) have been found in North, Central and South America, with most species occurring in Peru and Bolivia. They are found in many different habitats, from over 4000 meters above sea level to coastal desert areas

4000 m.

0 m.

De voorvader van de aardappelDe wilde soort Solanum bukasovii lag waarschijnlijk aan de basis van de eerste gecultiveerde aardappel, Solanum stenotomum, ongeveer 7.000 jaar geleden nabij het Titicacameer.

Een typisch voorbeeld van de Solanum bukasovii werd gevonden in de provincie Junin (nu Pasco), in Yanamachay, nabij de stad Cerro de Pasco in Peru, aan een rivier, tussen rotsen en aan de rand van gecultiveerde gebieden (7 maart 1927, S. Juzepczuk 10605).

Als gevolg van de verspreiding van de aardappel, bestaat er erg veel variatie in de soorten, zoals in deze voorbeelden wordt getoond.

Wilde aardappelsoortenEr zijn 187 wilde aardappelsoorten (Solanum spp.) gevonden in Noord-, Centraal- en Zuid-Amerika, de meeste soorten werden gevonden in Peru en Bolivia. Ze zijn gevonden in erg verschillende omgevingen, van gebieden die meer dan 4.000 meter boven de zeespiegel liggen tot woestijnachtige kustgebieden.

De gedomesticeerde aardappel ontstond zo'n 8.000 jaar nabij het Titicacameer

1. 10 000 2000 v.Chr. Jager-verzamelaars in de regio van het Titicacameer, zoals de Viscachani, startten waarschijnlijk met de selectie van eetbare en productievere aardappelen in het laat-paleolithicum en de vroege archaïsche periode.

2. 2000 1800 v.Chr. Op grote hoogte zijn er bittere aardappelen gevonden uit de late archaïsche periode, in Pachamachay nabij Junin.

3. 1800 1200 v.Chr. De Peruviaanse en Boliviaanse culturen van de Qaluyo, Tiwanaku en Chiripa waren de eerste aardappeltelers in de vroege formatieve periode.

4. 300 v.Chr. 100 Aardappelen werden reeds op grote schaal geteeld op de hooglanden van Ecuador en Colombia in de late formatieve periode.

1

2

3

4

1

23

4

The first progenitor of the potato Wild species of the potato

8 9

The biodiversity of the potato expressed through its flowers

The wild and domesticated potato compared the effect of 7000 years of domestication and breeding

Een vergelijking tussen de wilde en de gedomesticeerde aardappel: het effect van 7.000 jaar domesticatie en teelt.

De bloemen van de aardappel tonen zijn biodiversiteit.

10 11

Formatieve periodeArchaïsche periode Periode van de regionale ontwikkelingen

Het belang van de aardappel in de precolumbiaanse culturen

De eerste gekende agrarische gemeenschappen in de regio van het Titicacameer verschenen zowel ten noorden als ten zuiden van het meer, omstreeks 1.400 v.Chr. De eerste boeren waren de Qaluyo in het noorden en de Tiwanaku en Chiripa in het zuiden. Omstreeks deze periode, begon de aardappel aan zijn verspreiding naar andere regio's in Zuid-Amerika. De aardappel was cruciaal in de ontwikkeling van de culturen in de Andes, waar maïs zich niet gemakkelijk kon aanpassen. Aardappelen betekenden voedselzekerheid en lieten precolumbiaanse culturen, zoals de Tiwanaku/Wari, toe zich uit te breiden en de eerste rijken in Zuid-Amerika te stichten. Het belang van de aardappel was zichtbaar in de cultuur van precolumbiaanse gemeenschappen in Peru, zowel in bergculturen als in zeeculturen, vooral op hun aardewerk en in hun rituelen.

he first known agricultural societies in the Lake Titicaca region emerged both north and south of the lake. The earliest farmers (about 1400 BC) were the Qaluyo in the north, and the Tiwanaku and Chiripa cultures in the south. At this time, potatoes probably began disseminating to other regions of South America. Potato was critical for the development of the Andean highland cultures where maize (Zea mays) could not easily adapt. Potatoes formed the basis of their food security and allowed pre-Columbian cultures, such as the Tiwanaku/Wari, to expand and create the first empires in South America. The importance of the potato was manifest in the culture of both the highland and coastal pre-Hispanic Andean societies of Peru, particularly in their ceramics and rituals

12 13

After 250 BC, several of the pre-Columbian cultures made ceramics depicting potatoes, which show the importance of the tuber in their cultures

AD 400-700 In the Regional Development Period, the Tiwanaku culture becomes the first fully integrated State System in the Titicaca Basin and neighboring regions of Peru, Chile and Argentina

Potatoes are distributed to coastal pre-Columbian Moche society of northern Peru during the Regional Developments Period

The Tiwanaku spread north to absorb the Wari culture and beyond

Potatoes are distributed to coastal pre-Columbian Chimu kingdom of northern Peru during the Regional States Period

Potatoes are intensively cultivated in the Carchi - Nariño regions of northern Ecuador and southern Colombia

The Inca Empire grows to encompass areas from northern Ecuador to southern Chile, emphasizing the intensification of potato production through i mproved agricultural engineering practices

The Muisca culture of Colombia has developed several potato varieties

The Spanish conquest of South America begins

AD 100-700

AD 700-1100

AD 900-1470

AD 1500

AD 1532

Major Andean pre-Columbian societies were based on potato production

AD 1532

AD 1537

1.

2.

3.

Expansion in the Circum-Titicaca

region

Qaluyu1400 B.C.

Huaracane/Warakani800 B.C.

Tiwanaku1600 B.C.

Chinchorro4000 B.C.

Wankarani1200 B.C.

Chiripa1400 B.C.

3Pucara

200 B.C.Vilcanota

Valley

2

1

Tiwanaku-Wari rijk

Na 250 v.Chr. maakten verschillende precolumbiaanse culturen aardewerk waarop aardappelen zijn afgebeeld. Dit illustreert het belang van de knol in hun cultuur.

Regionale staten

400-700 In de periode van regionale ontwikkelingen is de Tiwanaku-cultuur het eerste volledige geïntegreerde staatssysteem in de regio van het Titicacameer en van de aangrenzende regio's in Peru, Chili en Argentinië.

100-700 Aardappelen komen terecht bij de precolumbiaanse Moche- gemeenschap die aan de noordkust van Peru leefde tijdens de periode van de regionale ontwikkelingen.

700-1100 De Tiwanaku verspreiden zich naar het noorden, waar onder andere de Wari leefden.

900-1470 Aardappelen komen terecht bij het precolumbiaanse Chimu koninkrijk aan de noordkust van Peru tijdens de periode van de regionale staten.

De opkomst van de Incabeschaving

De voornaamste precolumbiaanse gemeenschappen uit de Andes waren gefundeerd op de aardappel

1500 Aardappelen worden intensief gecultiveerd in de Carchi-Nariño regio's van Noord-Ecuador en Zuid-Colombia.

1532 Het Incarijk breidt zich uit en bevat nu ook de gebieden van Noord-Ecuador tot Zuid-Chili. Dit benadrukt een intensievere aardappelproductie door betere landbouwtechnieken.

1537 De Muisca-cultuur van Colombia ontwikkelt verschillende aardappelvariëteiten.

1532 Het begin van de Spaanse verovering van Zuid-Amerika.

14 15

Sowing the potatoes

In Cusco's Urubamba Valley, farmers in Pisac still

prepare their potato fields using the age-old chaki

taklla. In September the farmers, men and women,

celebrate the time-honored custom of ayni, or

shared work. First the farmers ask the mountain

gods for permission to begin sowing their crops.

The potatoes are sprinkled with beer, then a potato

and a coca leaf are sown in a symbolic union

These drawings are from the “Nueva

Crónica y Buen Gobierno”, a historical

account written by Felipe Huamán Poma

de Ayala. He was an indigenous Peruvian

who wrote an illustrated chronicle of the

Inca in colonial Peru, which provides

details of the way of life of the indigenous

people. Some of the scenes can still be

witnessed today, as shown here

Tilling the fields

Potatoes that grow at very high altitudes are very

bitter because they contain a toxic anti-freeze. In an

age-old process developed before the Incas,

potatoes are put outside to freeze overnight, then

left on the ground or in streams. After several weeks,

the farmers squeeze out the liquid and remove the

skins by standing on them. Finally, they are dried in

the sun. The resulting chuño or tunta can be stored

almost indefinitely, and sold

Inca culture did not use money. F o o d w a s p rov ided fo r work, but there was no hunger because of the potato

Many potatoes have cultural significance. This

potato, called llunchuy waqachi in Quechua

(“makes the daughter-in-law weep”) is given to the

bride-to-be to peel. If she does a good job she can

marry the man!

Vermoedelijk einde van het Incarijk

De Incacultuur maakte geen gebruik van geld. Eten werd gegeven in ruil voor arbeid, maar er was geen honger dankzij de aardappel.

Aardappelen die op grote hoogte groeien, zijn erg bitter omdat ze een giftige stof bevatten. Deze bittere smaak wordt volgens een eeuwenoud proces dat werd ontwikkeld voor de Incas verzacht. De aardappelen worden 's nachts op de grond gelegd zodat ze kunnen bevriezen. Na een aantal weken, persen de boeren alle vloeistof uit de aardappelen en verwijderen ze de schil door erop te trappen. Uiteindelijk worden de aardappelen gedroogd in de zon. Het eindresultaat, de chuño of tunta, kan gedurende lange tijd opgeslagen en verkocht worden.

Vele aardappelen hebben een culturele betekenis. Deze aardappel, llunchuy waqachi genoemd in het Quechua (maakt de schoondochter aan het wenen), wordt aan de toekomstige bruid gegeven om te schillen. Als ze haar werk tot een goed einde brengt, mag ze met de man trouwen!

Deze tekeningen zijn afkomstig van de 'Nueva Crónica y Buen Gobierno', een historisch verslag geschreven door Felipe Huamán Poma de Ayala. Hij was een Peruviaan die een geïllustreerde kroniek schreef van de Inca's in het koloniale Peru. De kroniek geeft een gedetailleerd beeld van de levenswijze van de inheemse bevolking. Sommige scènes kunnen vandaag ook nog gezien worden, zoals hier getoond wordt.

Het zaaien van aardappelenIn Cusco's Urubamba vallei bewerken de boeren uit Pisac hun velden nog steeds door gebruik te maken van de eeuwenoude chaki taklla. In september vieren de boeren, zowel mannen als vrouwen, het ayni-gebruik, of gedeeld werk. Eerst vragen de boeren aan de berggoden de toestemming om hun gewassen te zaaien. Vervolgens worden de aardappelen besprenkeld met bier, waarna een aardappel en een cocablad gezaaid worden in een symbolische unie.

16 17

Francisco Pizarro komt aan in Tumbes, aan de noordkust van Peru in 1532. De Europese ontdekking

De eerste historische aanwijzing van de aardappel werd in 1537 gemaakt wanneer Jiménez de Quesada, die aan de leiding stond van een Spaanse expeditie in het hoogland van het hedendaagse Peru. Deze aanwijzing werd gevolgd door beschrijvende verhalen uit Zuid-Columbia, Noord-Ecuador, Zuid-Peru, Bolivia en Chili. Uit deze getuigenissen is duidelijk af te leiden dat de aardappel op vele plaatsen in de hooglanden van Zuid-Amerika werd gecultiveerd en dat de precolumbiaanse gemeenschappen een enorme diversiteit aan aardappelvariëteiten hadden ontwikkeld, elk met hun eigen unieke culinaire kwaliteiten. Felipe Huamán Poma de Ayala schreef een geïllustreerd verslag van de Incacultuur, waaronder een beschrijving van de technieken die gebruikt werden voor de aardappelteelt. Hij beschreef de voetploeg, het planten van de aardappelen, het wieden en het rooien. De precolumbiaanse beschavingen uit de Andes hadden methoden ontwikkeld om aardappelen te bewaren door een proces dat lijkt op vriesdrogen, met als bedoeling de veiligheid van het voedsel te verzekeren.

he first historical record of the potato was made in 1537 when Jiménez de Quesada led a Spanish expedition into the highlands of modern-day Colombia. This was followed by descriptive accounts from southern Colombia, northern Ecuador, southern Peru, Bolivia and Chile. It became obvious from these accounts that potato was widely cultivated in the South America highlands and that the pre-Hispanic societies had developed extremely diverse potato varieties possessing unique culinary qualities. Felipe Huamán Poma de Ayala wrote an illustrated account of the Inca culture, including potato cultivation practices, describing the Andean foot plow, potato planting, weeding and harvesting. The Andean pre-Columbian civilizations had developed methods to preserve potatoes by a process similar to freeze-drying, in order to ensure food security

18 19

Historische aanwijzing van de aardappel, in de hooglanden van Colombia, in het dagboek van Juan de Castellanos in de provincie Velez, Santander, Colombia.

1. “In de huizen is een grote voorraad aan maïs, bonen en truffels [aardappelen], bolvormige wortels die gezaaid worden en waaraan een stengel groeit… ze worden onder de aarde gelegd en zijn ongeveer zo groot als een ei,”

Juan de Castellanos.

2. Een andere beschrijving werd gemaakt door Pedro Cieza de León, een soldaat in het leger van Sebastián de Belalcazar, tijdens de verovering van Zuid-Columbia en Noord-Ecuador, rond 1538: “In de voorraden, zijn er, naast maïs, twee andere producten die het hoofdvoedsel vormen van deze indianen. De ene wordt 'papa' genoemd, een soort aardnoot, die nadat hij gekookt is, zo zacht is als een gekookte kastanje, maar niet meer schil heeft dan een truffel, en hij groeit op dezelfde manier onder de grond.”

Eerste gepubliceerde beschrijving van de aardappel in Zuid-Peru door López de Gómara in “Historia General de las Indias”.

Toen de Spanjaarden zich naar het zuiden begaven, schreven ze over locale culturen die de aardappel gebruikten.

3. ”Mensen leven in [Zuid-Peru] ...; ze hebben geen maïs en eten een soort wortel die lijkt op een truffel en die ze papas noemen.”

“De mensen die al meer dan honderd jaar in el Collao [ten noordwesten van het Titicacameer] leven, eten geen maïs, maar wel wortels die ze papas noemen,” Francisco López de Gómara.

Francis Drake beschrijft de aardappelteelt in Chili.

Patiënten in het ziekenhuis van la Sangre, nu gekend als het Hospital de las Cinco Llagas, in Seville, Spanje, aten aardappelen in 1573.

Eerste genoteerde geval van het eten van aardappelen in het continentale Europa; ze werden aangekocht als voedsel voor patiënten in Hospital de la Sangre in Seville, Spanje.

First recorded case of eating potatoes in continental Europe; they are reported as b e i n g p u r c h a s e d fo r patients in the Hospital de la Sangre in Seville, Spain

“The houses are well stocked with maize, beans and truffles [potatoes], spherical roots which are sown and produce a stem ... they are attached under the earth and are the size of an egg more or less ...”

“The people who have lived in el Collao [NW of Lake Titicaca] for over a hundred years, do not eat maize but some round roots they call papas'”

Another description was made by Pedro Cieza de León, a soldier in the army of Sebastián de Belalcazar, during the conquest of southern Colombia and northern Ecuador, around 1538 “Of provisions, besides maize, there are two other products which form the principal food of these indians. One is called 'papa', and is a kind of earth nut, which after it has been boiled, is as tender as a cooked chestnut, but it has no more skin than a truffle, and it grows under the earth in the same way”

Francisco López de Gómara

Juan de Castellanos

”Men live in [southern Peru] ...; they lack maize and eat certain roots similar to truffles which they call papas”

As the Spaniards moved south they recorded the local cultures using potatoes

3.

1.

2.

1

2

3

20 21

Philipe de Silvry, de prefect van Mons, ontvangt twee aardappelknollen en een aardappelvrucht van een vriend van de pauselijk gezant in België.

hereas no written accounts exist of the first introductions of the potato into Europe, evidence points to an early introduction into Spain about 1570. After the potato was introduced, it spread through Europe via three main routes. The potato as an “object of curiosity” was disseminated by a network of scholars and botanists. The potato as an “object of cultivation” spread among the monasteries of the Carmelite Friars. The third route of dissemination within Europe was by the continuous trek of the Protestants, who took the potato with them when religious persecution forced them to flee their homes and lands. By the late 1700s, potato cultivation was widespread in Europe. The mid-1800s saw the introduction of the devastating potato late blight with the onset of famine in Ireland and other regions of Europe. Nonetheless, potato has persisted as a food staple throughout Europe and today Europeans have the highest per capita consumption of potatoes in the world

w

De verspreiding van de aardappel in Europa

Er bestaan geen geschreven documenten die vertellen over de invoering van de aardappel in Europa, maar er bestaat wel bewijs van een vroege introductie rond 1570. Nadat de aardappel was geïntroduceerd, verspreidde de knol zich doorheen Europa via drie grote routes. De aardappel als 'een voorwerp van nieuwsgierigheid' werd verspreid door een netwerk van geleerden en botanici. De aardappel als een 'voorwerp van cultivatie' werd verspreid door de karmelietenkloosters. De derde route van verspreiding binnen Europa gebeurde door de aanhoudende tocht van de protestanten, die de aardappel meenamen toen de religieuze vervolging hen verplichtte om de vluchten van hun huis en land. Aan het einde van de 18de eeuw, was de cultivatie van de aardappel verspreid over heel Europa. In het midden van de 19de eeuw was er echter de verwoestende aardappelplaag die zorgde voor hongersnood in Ierland en in andere regio's in Europa. Desondanks is de aardappel nog steeds een erg belangrijk voedingsmiddel in heel Europa. Vandaag de dag hebben de Europeanen per hoofd het hoogste aardappelverbruik ter wereld.22 23

Charles d'Ecluse, of Clusius, in Vienna ontvangt een waterverfschilderij gemaakt in 1588 van Philipe de Silvry.

De eerste botanisch accurate voorstelling van een aardappelplant werd gegeven aan Clusius in Vienna. Het gaat duidelijk om een aangepaste variëteit van de Solanum tuberosum.

De invoering van de aardappel in Engeland geschiedde vermoedelijk tussen 1588 en 1593.

Doorbreking van een mythe: aardappelen werden in Engeland niet geïntroduceerd door Drake vanuit Virginia, USA.

The first botanically accurate representation of a potato plant received by Clusius in Vienna. It is clearly a short-day adapted variety of Solanum tuberosum subspecies andigena

Charles d'Ecluse was an eminent European scholar

Portrait of John Gerard in the frontispiece to the first edition of his “Herball” of 1597, showing the author with a potato plant in his hand

De eerste geschilderde illustratie van een aardappelplant verschijnt in John Gerard's “Herball” in Engeland.

Het portret van John Gerard op het titelblad van de eerste editie van zijn “Herball” van 1597 toont de auteur met een aardappelplant in de hand.

Charles d'Ecluse was een vooraanstaand Europees geleerde.

24 25

Co

urt

esy

Mu

seu

m P

lan

tin

-Mo

retu

s/P

ren

ten

kab

ine

t, A

ntw

erp

-UN

ES

CO

Wo

rld

He

rrit

age

Clusius' 1601 illustration in Vienna of the potato published in “Rariorum Plantarum Historia”. The drawing makes a clear distinction between roots and tubers, and shows also a damaged tuber

Clusius publiceert zijn “Rariorum Plantarum Historia” in Antwerpen.

Clusius' illustratie van de aardappel in Vienna, gepubliceerd in “Rariorum Plantarum Historia”. De tekening maakt een duidelijk onderscheid tussen wortels en knol en toont ook een beschadigde knol.

Er wordt geschreven dat aardappelen worden geteeld in Ierland.

Potatoes were spread with the movement of the Protestant faith

Het einde van de 30-jarige oorlog leidt tot religieuze vrijheid in Europa en zorgt voor de verspreiding van het protestantisme. Samen met het protestantisme, verspreidt ook de aardappel zich.

Aardappelen werden verspreid met het protestantse geloof.

26 27

John Herriott © 2002 all rights reserved. www.irelandaerialphotography.com

King Jan III Sobieski of Poland

King Jan III Sobieski (1674-1696) plant aardappelen in de tuinen van het Wilanów Paleis nabij Warschau, Polen.

King Jan III Sobieski van Polen.

The Swedish botanist Carl Linnaeus laid the foundations for modern botanical nomenclature. Publication of his “Species Plantarum” in 1753 was the starting point for the Latin binomial, or two-word, names of plants

Het Franse parlement verbiedt de teelt van aardappelen door de overtuiging dat aardappelen lepra veroorzaken.

De Zweedse botanicus Carl Linnaeus legde de basis van de moderne botanische nomenclatuur. De publicatie van zijn “Species Plantarum” in 1753 was het begin van de Latijnse binominale, of tweenamige, plantennamen.

Linnaeus' own herbarium specimen of Solanum tuberosum

Linnaeus publiceert “Species Plantarum”, met daarin de naam Solanum tuberosum esculenta.

Linnaeus' eigen voorbeeld van de Solanum tuberosum.

© Swedish Museum of Natural History

Parmentier with King Louis XVI, holding potato flowers, and Marie Antoinette, in the gardens of Versailles, where Louis planted potatoes

Parmentier vecht voor de algemene verspreiding van de aardappel in Frankrijk, met steun van het hof.

Parmentier samen met Koning Lodewijk XVI, met aardappelbloemen, en Marie Antoinette in de tuinen van Versailles, waar de koning zijn aardappelen plantte.

28 29

During the Potato War (Kartoffelkrieg) the Prussian and Austrian troops spent most of their time in maneuvres in Bohemia to obtain food or deny supplies to the enemy

Frederik de Grote van Pruisen beveelt de bevolking aardappelen te kweken tegen hongersnood.

Tijdens de aardappeloorlog (Kartoffelkrieg), spendeerden de Pruisische en Oostenrijkse troepen het merendeel van hun tijd met manoeuvres in Bohemen om aan eten te raken of de bevoorrading van de vijand te verstoren.

After spending some time in France, Thomas Jefferson served potatoes to guests at the White House

Tegen het einde van de Napoleontische oorlogen, in 1815, was de aardappel een basiselement in het dieet van de meeste Europeanen.

Na enige tijd in Frankrijk te hebben doorgebracht, serveerde Thomas Jefferson aardappelen aan zijn gasten in het Witte Huis.

“the worst catastrophe in modern European history before the 20th century”

De aardappelplaag wordt voor het eerst herkend in de USA.

De aardappelplaag treft Canada en de USA.

30 31

In Rusland beveelt tsaar Nicholas I de bevolking om te starten met de aardappelteelt, volgend op een vroegere verordening door Catharina de Grote.

De aardappelplaag bereikt Europa vanuit de USA via Oostende in België en verspreidt zich snel.

12 september 1845: Er wordt voor de eerste maal melding gemaakt van de aardappelplaag in Ierland. De aardappelprijs verdubbelt.

De ontdekking van de aardappelplaag door Daniel McDonald ca. 1852.

Monster van een aardappel die geïnfecteerd is met Phytophthora infestans, verzameld door John Lindley in 1846 aan de Royal Botanic Garden, Dublin.

Het rijke Ierse landschap was erg geschikt om aardappelen te telen.

De aardappelplaag verwoest bijna de volledige aardappeloogst in Ierland; de hongersnood verspreidt zich.

Meer dan een miljoen mensen stierf van de honger en ziektes in Ierland en meer dan een miljoen mensen immigreerde, vooral naar de USA.

Het emigrantenschip Peru verlaat Cork voor een tocht naar Melbourne, Australië ca. 1847.

De impact in Europa was niet zo erg omdat daar andere voedselbronnen voorhanden waren.

Anton de Bary gebruikt als eerste de naam Phytophthora in 1876, wanneer hij de schimmel beschrijft die de aardappelplaag veroorzaakt.

Draden van de schimmel Phytophthora infestas met zijn karakteristieke citroenvormige sporangia, die sporen bevatten.

S p e c i m e n o f potato infected with Phytophthora infestans collected by John Lindley in 1846 at the Royal Botanic Garden, Dublin

Well over a million people died of starvation and disease in Ireland and over a million emigrated, mainly to the USA

The impact was not as severe in Europe because other food sources were available

The emigrant ship Peru leaving Cork for Melbourne, Australia ca. 1847.

Threads of the late blight fungus Phytophthora infestans producing characteristic lemon-shaped sporangia, which contain spores

The Discovery of the Potato Blight by Daniel McDonald ca. 1852

The rich landscape of Ireland was well-suited to potatoes

32 33

John Herriott © 2002 all rights reserved.www.irelandaerialphotography.com

De aardappelproductie in Europa en Rusland wordt opgevoerd om de bevolking te voeden tijdens de Tweede Wereldoorlog.

“Eet aardappelen” cartoon in de UK Daily Express, 18 januari 1943, promoot de consumptie van de economischere aardappel boven graan.

Tijdens de Alaskan Klondike gold rush, worden aardappelen zo gewaardeerd voor hun vitamine C gehalte dat de mijnwerkers ze als goud behandelen.

Aardappelen worden over heel Europa geteeld als basisvoedsel.

Europese oppervlakte van aardappelen. Elke stip komt overeen met ongeveer 2,000 acres.

“Eat potatoes” cartoon in the UK Daily Express, 18 January 1943, promoting the consumption of the more economic potato over wheat

© History Magazine, from Jeff Chapman, The Impact of the Potato

The density of potato cultivation in Europe in the early 20th century each dot represents about 810 ha (2000 acres)

34 35

© Christchurch City Council , New Zealand

here are two parallel

storylines in the

dissemination of the potato.

At the same time that they

were being disseminated

within Europe, they were

also being carried from

Europe to North America,

Africa, Asia and the Pacific

region primarily by European

missionaries, merchants and

colonists. Today, China and

India are the first and third

largest potato producing

countries in the world. Africa

is the third largest potato-

producing continent in the

world; in sub-Saharan Africa

potato production is

expanding more rapidly then

any other crop

T

De aardappel wordt geïntroduceerd in Bermuda vanuit Engeland.

Aardappelen werd waarschijnlijk geïntroduceerd in de kustprovincie Fujian, China door Nederlandse kolonisten en in Manchuria via Rusland.

Aardappelen worden pas in de Verenigde Staten geïntroduceerd wanneer de Britse gouverneur van Bermuda een voorbeeld opstuurt naar de gouverneur van Virginia.

De verspreiding van de aardappel buiten Europa

Er zijn twee parallelle verhaallijnen in de verspreiding van de aardappel. Op hetzelfde ogenblik dat de aardappel verspreid raakte in Europa, werden ze ook vanuit Europa ingevoerd in Noord-Amerika, Afrika, Azië en de Pacifische regio, voornamelijk door Europese missionarissen, handelaars en kolonisten. Vandaag zijn China en India respectievelijk het eerste en derde grootste aardappelproducerend land ter wereld. Afrika is het 3de grootste aardappelproducerende continent ter wereld; in de sub-Sahara groeit de aardappelproductie sterker dan de productie van elk ander gewas.

36 37

A Maori party hoeing up potatoes, from Dumont d'Urville's 'Voyage Pittoresque Autur du Monde' (1839)

Aardappelen worden naar Nieuw-Zeeland gebracht door Engelse kolonisten.

'Een Maori die aardappelen aan het rooien is', van Dumont d'Urville's 'Voyage Pittoresque Autur du Monde' (1839).

Eerste bewijs van aardappelteelt in India.

Aardappelen worden geïntroduceerd in Kenia door Engelse boeren, maar werden waarschijnlijk reeds in Zuid-Afrika geïmporteerd in het begin van de 17de eeuw door Nederlandse Oost-Indische handelsschepen.

Used with permission of the Alexander Turnbull library, New Zealand

Er bestaan documenten dat aardappelen werden geteeld in Nova Scotia, het eerste bestaande bewijs van aardappelteelt in Canada.

38 39

w

De erfenis van de oorspronkelijke telers

We zijn de bewoners mensen uit de Andes veel dankbaarheid verschuldigd omdat ze de aardappel hebben gedomesticeerd en de kwaliteit van de eerste aardappelen verbeterden. Vandaag is de aardappel het derde belangrijkste gewas ter wereld, na rijst en tarwe. Aardappelen worden in meer dan 130 landen geteeld en worden wereldwijd door meer dan een biljoen mensen geconsumeerd. In 2005 werden voor het eerst meer aardappelen geplant in ontwikkelingslanden dan in de geïndustrialiseerde landen. Opeenvolgende extreme weerfenomenen, stijgende graankosten en het groeiende gebruik van voedsel voor biobrandstof, maken dat de aardappel steeds belangrijker zal worden als gewas dat zorgt voor voedselzekerheid in de wereld. Het International Potato Center (CIP) en onze partners over de hele wereld werken eraan om de biodiversiteit van de aardappel te bewaren en om onderzoek te doen naar de mogelijkheid om de aardappelbiodiversiteit te gebruiken bij het terugdringen van honger en armoede in de ontwikkelingslanden.

Andean farmers still plant a mixture of native varieties in their fields to minimize the damaging effects of extreme weather events and diseases

Boeren uit de Andes planten nog steeds een mengeling van inheemse variëteiten op hun velden om de schadelijke effecten van extreme weersomstandigheden en ziektes te minimaliseren.

e owe a debt of gratitude to the Andean peoples who domesticated and first improved potatoes. Today, potato is the third most important food crop in the world, after rice and wheat. Potatoes are grown in more than 130 countries and consumed by over a billion people, worldwide. In 2005, for the first time, more area was planted to potatoes in the developing nations than in the industrialized nations. Increasingly severe weather events, increasing costs of staple grains, and growing use of food for biofuels, suggest that potato production will become even more important as a food security crop for the world. The International Potato Center (CIP) and our partners around the world are working to conserve potato biodiversity and conducting research to utilize potato biodiversity for hunger and poverty reduction throughout the developing world

40 41

(Top) 471 years after Europeans first saw the crop growing in South America, the potato is the most import root crop in the world, growing in over 130 countries

(Bottom) A fine crop from Tajikistan fields

CIP wordt opgericht in Lima, Peru.

CIP opent zijn nieuwe Biodiversity Complex, dat meer dan 4.200 aardappelvariëteiten bevat en gebaseerd is op de oorspronkelijke collectie van de Peruviaanse wetenschapper Dr. Carlos Ochoa. De CIP collectie wordt bewaard “in trust” voor de mensheid, onder bescherming van de Verenigde Naties.

(Bovenaan)

(Onderaan)

471 jaar nadat de Europeanen het gewas voor het eerst zagen in Zuid-Amerika, is de aardappel het belangrijkste wortelgewas ter wereld, en wordt het geteeld in meer dan 130 landen.

Een mooie oogst van de velden in Tajikistan.

42 43

Zes Quechua gemeenschappen stichten het Aardappelpark in de Heilige Vallei van de Inca's in de provincie Cusco, Peru om de 600 variëteiten van inheemse aardappelsoorten die daar groeien te beheren en te beschermen.

Boeren van het Aardappelpark sorteren aardappelknollen op basis van vorm en kleur.

Potato Park farmers sorting out potato tubers on the basis of shape, and colour

(Bottom) World potato production 1961-2005; developed and developing countries

De aardappel is het derde belangrijkste gewas ter wereld.

(Bovenaan) De aardappelconsumptie in de wereld in 2005 (maïs, tarwe, rijst) consumptie, reeks.

(Onderaan) De aardappelproductie in de wereld 1961-2005; ontwikkelde en ontwikkelingslanden.

Het CIP-PapaAndina “Tikapapa” project voor inheemse Peruviaanse aardappelen krijgt de United Nations SEED Award (Supporting Entrepreneurs for Environment and Development) en de World Challenge Award.

Om het belang van de aardappel te onderstrepen, roepen de Verenigde Naties 2008 uit tot het Internationale Jaar van de Aardappel.

(Top) World potato consumption 2005

Tonnes

44 45

P O T A T O2008

International Year of the

De Odyssee van de Aardappel

© 2008, International Potato Center, tenzij anders

vermeld. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze

tentoonstelling mag worden gereproduceerd in enige

vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch,

door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier,

zonder voorafgaande toestemming van de wettige

eigenaars. Aanvragen voor toestemming om iets van dit

materiaal te mogen reproduceren moeten gericht worden

tot de Head of the Communications and Public

Awareness Department (CIP-CPAD@cgiar.org).

ISBN 978-92-9060-348-1

International Potato Center

Apartado 1558, Lima 12, Perú

cip@cgiar.org

www.cipotato.org

Drukpers lopen: 1500

Mei 2008