de relatie tussen het internationaal strafhof en de nationale ......internationaal strafhof en de...

FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID

Academiejaar 2013-2014

De relatie tussen het Internationaal Strafhof en de nationale rechtbanken

Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’

Ingediend door

Van Steenkiste Tanguy

00901830

Promotor : Commissaris: Traest Philip De Nil Nicholas

1

Voorwoord Na vijf jaar rechten was het dit jaar tijd voor de kroon op het werk, mijn masterproef. Voor de keuze

van mijn onderwerp was ik er snel uit. Al sinds mijn eerste jaar ben ik gefascineerd door het

internationaal strafrecht. Op het moment dat mijn promotor, professor P. TRAEST, voorstelde om over

het Internationaal Strafhof te schrijven moest ik dus niet lang nadenken. Deze masterproef gaf mij

dan ook de kans om mij te verdiepen in deze instelling en de relevantie ervan voor de Belgische

rechtsorde.

Mijn oprechte dank gaat uit naar mijn ouders die mij niet alleen tijdens het schrijven van deze

masterproef maar ook tijdens mijn volledige opleiding altijd hebben gesteund en waar nodig

bijgestuurd.

Voorts dank ik ook al mijn vrienden en familieleden van wie ik veel steun heb ontvangen en die mij

tot het laatste moment hebben weten te motiveren. Mijn bijzondere dank gaat uit naar ROBIN

WAUTERS die de tijd heeft genomen voor het nalezen van deze masterproef.

2

Inhoudsopgave Voorwoord .............................................................................................................................................................. 1

Inleiding ................................................................................................................................................................... 4

Deel 1: Het Statuut van Rome: Een bespreking van het Internationaal Strafhof ................................................... 6

1. Totstandkoming .............................................................................................................................................. 6

2. Organisatie ...................................................................................................................................................... 7

3. Procedure ....................................................................................................................................................... 8

3.1 Het vooronderzoek ................................................................................................................................... 8

3.2 Proces ten gronde .................................................................................................................................. 10

3.3 Beroepsmogelijkheden ........................................................................................................................... 10

3.4 Slachtoffers ............................................................................................................................................. 11

4. Kenmerken .................................................................................................................................................... 12

4.1 Jurisdictie ................................................................................................................................................ 12

4.2 Relatie met de Verenigde Naties ............................................................................................................ 13

4.3 Algemene strafrechtsbeginselen ............................................................................................................ 13

5. Strafrechtelijke aansprakelijkheid ................................................................................................................ 15

5.1 De deelneming ....................................................................................................................................... 16

5.2 De aanzetting.......................................................................................................................................... 17

5.3 Het bevel ................................................................................................................................................ 18

5.4 De poging ................................................................................................................................................ 19

5.5 Het verzuim ............................................................................................................................................ 20

6. De ad hoc tribunalen .................................................................................................................................... 21

Deel 2: De rechtsmacht van de nationale rechtbanken en het Internationaal Strafhof ....................................... 25

1. België ............................................................................................................................................................ 25

1.1 Misdrijven op Belgisch grondgebied ...................................................................................................... 25

1.2 Misdrijven buiten het Belgisch grondgebied .......................................................................................... 26

1.2.1 Het beschermingsbeginsel .............................................................................................................. 27

1.2.2 Het universaliteitsbeginsel .............................................................................................................. 27

1.2.3 Het actief personaliteitsbeginsel .................................................................................................... 36

1.2.4 Het passief personaliteitsbeginsel .................................................................................................. 39

1.2.5 Conclusie ......................................................................................................................................... 41

2. Het Internationaal Strafhof ........................................................................................................................... 41

2.1 Rechtsmacht ratione personae .............................................................................................................. 43

2.2 Rechtsmacht ratione temporis ............................................................................................................... 43

2.3 Rechtsmacht ratione loci ........................................................................................................................ 43

2.4 Het complementariteitsbeginsel ............................................................................................................ 44

3. Conclusie ....................................................................................................................................................... 46

Deel 3: De strafbaarstellingen en hun straffen ..................................................................................................... 48

1. Genocide ....................................................................................................................................................... 48

1.1 Internationaal Strafhof ........................................................................................................................... 49

3

1.2 België ...................................................................................................................................................... 50

1.3 Rechtspraak ............................................................................................................................................ 52

1.4 Conclusie ................................................................................................................................................ 52

2. Misdaden tegen de mensheid ...................................................................................................................... 52


2.2 België ...................................................................................................................................................... 54

2.3 Conclusie ................................................................................................................................................ 56

3. Oorlogsmisdaden .......................................................................................................................................... 56


3.2 België ...................................................................................................................................................... 58

3.3 Conclusie ................................................................................................................................................ 61

4. Agressie ......................................................................................................................................................... 62

5. Andere en nieuwe strafbaarstellingen ......................................................................................................... 64

6. De straffen .................................................................................................................................................... 66

7. Conclusie ....................................................................................................................................................... 68

Deel 4: De samenwerking tussen België en het Internationaal Strafhof .............................................................. 70

1. Wet 29 maart 2004 ....................................................................................................................................... 71

1.1 Samenwerking met het Internationaal Strafhof (Titel II) ....................................................................... 72

1.1.1 De centrale autoriteit, overdracht van gegevens en overdracht van procedures .......................... 72

1.1.2 Aanhouding en overbrenging van personen ................................................................................... 73

1.1.3 De tenuitvoerlegging van de veroordelingen ................................................................................. 76

1.1.4 De bescherming van getuigen ......................................................................................................... 79

1.1.5 Andere bijstand en hulpverlening ................................................................................................... 79

1.2 Samenwerking met de internationale straftribunalen voor voormalig Joegoslavië en Rwanda (Titel III) ...................................................................................................................................................................... 82

1.3 Samenwerking met het Speciaal Tribunaal Sierra Leone, de Bijzondere Kamers voor Cambodja en het Speciaal Tribunaal Libanon (Titel V, VI en VII) .............................................................................................. 86

2. Conclusie ....................................................................................................................................................... 86

Eindconclusie ........................................................................................................................................................ 87

Bibliografie ............................................................................................................................................................ 90

1. Internationale en nationale wetgeving ......................................................................................................... 90

2. Rechtspraak .................................................................................................................................................. 91

3. Rechtsleer ..................................................................................................................................................... 92

3.1 Boeken .................................................................................................................................................... 92

3.2 Tijdschriften ............................................................................................................................................ 94

4. Krantenartikels .............................................................................................................................................. 96

4

Inleiding Op 1 juli 2002, vier jaar na de aanvaarding van het Statuut van Rome, werd het Internationaal

Strafhof opgericht. Het kreeg zijn thuishaven in de hoofdstad van het internationaal recht, Den Haag.

Dit nieuwe internationale rechtscollege kreeg de bevoegdheid om de meest ernstige internationale

misdaden, zijnde genocide, misdaden tegen de mensheid, oorlogsmisdaden en agressie te berechten.

Het Strafhof vecht ondertussen al bijna 12 jaar tegen de straffeloosheid van de ernstige schendingen

van het humanitair recht. In deze strijd tegen de straffeloosheid van sommige daders staat het

Internationaal Strafhof gelukkig niet alleen. De verschillende staten die het Statuut van Rome hebben

aanvaard en geratificeerd, hebben elk de plicht om het Strafhof te ondersteunen in haar strijd. Dit

moeten ze doen door de verschillende strafbaarstellingen op te nemen in de eigen nationale

rechtsorde en voorzien in procedures die de samenwerking met het Strafhof mogelijk moeten

maken.

Het doel van deze masterproef is het aanreiken van een basiswerk over de relatie tussen het

Internationaal Strafhof en de nationale rechtbanken dat kan gebruikt worden als startwerk en dat

een overzicht geeft van alle aspecten in deze relatie.

De centrale onderzoeksvraag in deze masterproef is of en hoe de Belgische wetgever deze

belangrijke gebeurtenis in het internationaal recht heeft omgezet in de eigen nationale wetgeving en

hoe deze nationale regels zich verhouden ten aanzien van het Internationaal Strafhof. Om deze vraag

op een goede manier te beantwoorden zullen we te werk gaan in verschillende delen.

In het eerste deel zullen we in het kort de totstandkoming en de belangrijkste kenmerken van het

Statuut van Rome bespreken, alsook de ad hoc tribunalen die hebben bijgedragen aan de

ontwikkeling van het Internationaal Strafhof. Het is onmogelijk om te onderzoeken of de Belgische

regelgeving in lijn ligt met die uit het Statuut van Rome zonder eerst te kijken wat de belangrijkste

principes uit dit Statuut zijn. De belangrijkste bron in dit deel is dan ook het Statuut van Rome zelf.

Het tweede deel zal ingaan op de rechtsmacht. Hierbij kijken we eerst naar de lange weg die België

heeft afgelegd om tot de huidige regelgeving te komen. We zullen hiervoor de geschiedenis van

Genocidewet van nabij bekijken. Hierna komt de rechtsmacht van het Internationaal Strafhof aan de

beurt, met een belangrijke plaats voor het principe van complementariteit. De gehanteerde bronnen

bestaan enerzijds uit het Statuut van Rome en anderzijds uit de Belgische wetgeving.

5

Het derde deel zal de verschillende humanitaire misdaden die bestraft worden in het Statuut van

Rome behandelen en deze vergelijken met de corresponderende bepalingen uit de Belgische

wetgeving. Hiervoor zullen we o.a. gebruik maken van de rechtspraak van de ad hoc tribunalen. Ook

de strafmaat die op deze humanitaire misdaden staat zal worden vergeleken tussen het Statuut en

de nationale wetgeving.

In het vierde deel zal nog even kort ingegaan worden op de praktische samenwerking tussen de

Belgische justitiële autoriteiten, het Internationaal Strafhof en de internationale straftribunalen. Dit

gebeurt door de wet van 29 maart 2004 te analyseren en te vergelijken met het Statuut van Rome

enerzijds en de statuten van de internationale straftribunalen anderzijds.

6

Deel 1: Het Statuut van Rome: Een bespreking van het Internationaal Strafhof In dit deel zal het Internationaal Strafhof onder de loep genomen worden. Om te weten waar we nu

staan, is het essentieel om het Statuut van Rome te bekijken en hoe het tot stand kwam. Voorts

wordt er ook gekeken naar de organisatie, de procedure en de belangrijkste kenmerken. Eveneens

zal het verschil met de ad hoc tribunalen kort aangehaald worden. De bevoegdheden worden

grondiger bekeken in het volgende deel.

1. Totstandkoming De droom tot het oprichten van een Internationaal Strafhof, dat bevoegd is op wereldniveau voor de

meest ernstige misdaden bestond al lang voor de inwerkingtreding van het Statuut van Rome in

2002. Zo werd reeds in 1937 een verdrag gesloten in de schoot van de Volkenbond tot het oprichten

van een Internationaal Strafhof, dat helaas door de Tweede Wereldoorlog nooit in de praktijk werd

omgezet.1 In 1945 werd pas echt voor het eerst een internationaal straftribunaal opgericht om de

wreedheden die Duitsland, onder het Naziregime, in de Tweede Wereldoorlog had gepleegd

internationaal te bestraffen. In de nasleep van deze vreselijke periode stak de gedachte van een

permanent Internationaal Strafhof terug de kop op. Lange tijd zag het er echter niet naar uit dat dit

ooit verwezenlijkt zou worden. Al in 1948 werd de International Law Commission van de Verenigde

Naties belast met de opdracht om na te gaan of de mogelijkheid bestond tot de oprichting van een

internationale instantie die bevoegd was voor genocide. 2 Deze opdracht vloeide voort uit het, tevens

in 1948 aangenomen, Genocideverdrag.3 Dit mandaat mondde voor de ILC uit in een Draft Code in

1954. Het ILC kwam in 1990 al tot de conclusie dat er een brede internationale consensus was over

de nood naar een permanent internationaal strafhof.4 Aan de Draft Code werd de jaren nadien nog

veel gesleuteld door de ILC en pas in 1996 werd het uiteindelijk aangenomen.5 Deze tekst bevatte

definities van de misdaden waarover het Internationaal Strafhof nu ook de bevoegdheid heeft:

genocide, misdaden tegen de mensheid en oorlogsmisdaden.

1 WOUTERS, J., “11 september 2001 en het internationaal recht: nooit meer hetzelfde?”, in B., PATTYN, J.,

WOUTERS, Schokgolven: terrorisme, fundamentalisme en 11 september, Leuven, Davidsfonds, 2002, 182. 2 Hierna ILC genoemd.

3 Verdrag inzake Voorkoming en Bestraffing van Genocide, 9 december 1948.

4 Report of the ILC on the work of its forty-second session, 1990, UN Doc. A/45/10, §155.

5 Draft Code of Crimes against Peace and Security of Mankind, 1996, http://legal.un.org/ilc/texts/7_4.htm.

7

In 1998 kwam het Preparatory Committee, nadat het opdracht gekregen had van de United Nations

Diplomatic Conference of Plenipotentiaries on the Establishment of an International Criminal Court,

met een ontwerp van statuut voor een Internationaal Strafgerechtshof. Datzelfde jaar nog werd in

Rome het Statuut goedgekeurd door 120 lidstaten. Op het eerste zicht is dit een indrukwekkend

aantal maar de tegenstemmen van belangrijke internationale spelers zoals de Verenigde Staten,

China en Israël waren een domper op de feestvreugde en staan de dag van vandaag nog steeds een

volledige universele werking van het Strafhof in de weg.

Het Internationaal Strafhof kon slechts inwerkingtreden na de 60e ratificatie van het Statuut van

Rome, wat in 2002 gebeurde na intense campagne van de Verenigde Naties. België ratificeerde het

Statuut in 2000. Ondertussen hebben reeds 122 landen het Statuut geratificeerd. Op 14 maart 2012,

bijna 10 jaar na de inwerkingtreding, velde het Strafhof zijn eerste arrest tegen Thomas Lubanga

Dyilo.6

2. Organisatie De zetel van het Internationaal Strafhof ligt - net als het Internationaal Gerechtshof en het

Straftribunaal voor voormalig Joegoslavië - in Den Haag, Nederland. Het Strafhof kan evenwel elders

zitting vinden, indien het dat wenselijk acht.7

Alle rechters en de aanklager worden benoemd door de vergadering van verdragspartijen, die

samengesteld is uit de vertegenwoordigers van alle verdragsstaten. De vergadering staat ook in voor

het ontwerp van de Rules of Procedure and Evidence.8

De organen van het Strafhof zijn:9

a) Het Voorzitterschap

b) Een Kamer van beroep, een Kamer in eerste aanleg en een Kamer van vooronderzoek

c) Het Bureau van de Aanklager

d) De Griffie

Het hof bestaat uit 18 rechters die fulltime aan het Strafhof zijn verbonden. Dit aantal kan echter -

indien nodig - uitgebreid worden door de vergadering van verdragspartijen.10 Elk land kan een

6 FRY, E., “International Criminal Court”, Netherlands Quarterly of Human rights 2012, vol. 30/2, 230.

7 Art. 3, 3 Statuut van Rome.

8 Art. 51 Statuut van Rome.

9 Art. 34 Statuut van Rome.

8

rechter voordragen die de nationaliteit moet hebben van één van de landen die partij zijn bij het

Statuut. De rechters, die verkozen worden voor een periode van 9 jaar, zijn onderverdeeld in de

verschillende afdelingen: vooronderzoek, eerste aanleg en beroep.

De aanklager zelf is de spilfiguur in het onderzoek van en de vervolging voor het Strafhof. Hij is de

enige die een zaak voor het Strafhof kan brengen. Dit kan op eigen initiatief, of op verzoek van een

verdragsstaat of op verzoek van de Veiligheidsraad van de VN.11 De figuur van de aanklager kwam er

omdat de staten het niet eens waren over hoe een procedure zou kunnen worden ingesteld voor het

Strafhof. Op deze manier hoopte men om de politieke inmenging in het Strafhof door de grote

landen, in het bijzonder de Verenigde Staten en de Verenigde Naties, te minimaliseren.12 Voor hulp

bij zijn onderzoek heeft de aanklager een administratie tot zijn dienst, maar geen politiedienst.

Daarom is hij dan ook vaak aangewezen op de hulp die hij krijgt van de verdragsstaten.

3. Procedure De procedure voor het Internationaal Strafhof wordt gekenmerkt door een unieke mix van zowel

common law invloeden als civil law invloeden. Zo is bijvoorbeeld het principe van het kruisverhoor

overgenomen uit de traditie van de common law en de plicht van de aanklager om à charge en à

décharge bewijzen te zoeken, afgeleid uit het procesrecht van het continentale Europa.13 Aangezien

de procedure voor het Internationaal Strafhof redelijk verschilt met onze Belgische strafprocedure,

wordt er in dit deel dieper op ingegaan. We zullen beknopt het vooronderzoek, het proces ten

gronde, de beroepsmogelijkheden en de rechten van de slachtoffers behandelen.

3.1 Het vooronderzoek

Een zaak kan voor het Strafhof gebracht worden (1) op verzoek van één van de verdragsstaten, (2) na

verzoek van de Veiligheidsraad aan de aanklager of (3) op initiatief van de aanklager zelf. Dat de

aanklager niet gebonden is aan de staten om een onderzoek in te stellen, is uiteraard een belangrijk

voordeel. Op die manier is hij politiek onafhankelijk, wat op vlak van rechtvaardigheid een welkom

gegeven is.14 De aanklager moet eerst zijn informatie voorleggen aan de Kamer van vooronderzoek,

die nagaat of er een redelijke basis bestaat voor een onderzoek.15 Bij de beoordeling van zijn

10

Art. 36, 2, b) Statuut van Rome. 11

Art. 13 Statuut van Rome. 12

PACE, W.R., “Het internationaal strafhof: laatste toevluchtsoord voor de mensheid?” in WOUTERS, J., en PATTYN, B., Misdaden tegen de mensheid, Leuven, Acco, 2006, 136 - 137. 13

FLAMME, J., “De internationale strafjustitie: een januskop”, Juristenkrant 2010, afl. 218, 12. 14

VAN TROOST, L., “Een internationaal strafhof: Het Statuut van Rome in vogelvlucht”, Ars Aequi 1998, 883. 15

Art. 15, 4 Statuut van Rome.

9

informatie moet de aanklager ook nagaan of er op nationaal niveau reeds een vervolging is opgestart

en de zaak dus onontvankelijk is.16

De aanklager heeft een discretionaire ruimte om een bepaald feit al dan niet te vervolgen. Hij zal bij

zijn beoordeling rekening moeten houden met de interests of justice. Deze discretionaire ruimte is

niet onbeperkt en staat onder het toezicht van de Kamer van vooronderzoek. Zoals reeds hierboven

vermeld, zal deze Kamer onderzoeken of er voldoende basis aanwezig is voor een onderzoek. Ze

heeft echter ook de mogelijkheid om de beslissing van de aanklager - om geen onderzoek of

vervolging in te stellen - te herzien, indien deze beslissing louter gesteund is op het feit dat een

onderzoek of vervolging niet in interests of justice zou zijn.17

Om een grondig en betrouwbaar onderzoek te kunnen voeren, moet de aanklager over voldoende en

adequate bevoegdheden beschikken. Het hoeft geen betoog dat over dit deel heel veel

gediscussieerd is door de opstellers van het Statuut.18 De aanklager moet conform artikel 54,1, a) op

zoek gaan naar bewijsmateriaal zowel à charge als à décharge, zoals we dat ook kennen in ons

Belgisch procesrecht. Tijdens zijn onderzoek moet de aanklager er ook alles aan doen om de rechten

van de personen die uit het Statuut voortvloeien, te eerbiedigen. De aanklager kan een onderzoek

uitoefenen op het grondgebied van een staat (1) met de samenwerking van de autoriteiten van deze

staat of (2) autonoom indien hij daarvoor de toestemming krijgt van de Kamer van vooronderzoek.

Het spreekt voor zich dat de samenwerking met nationale autoriteiten een essentieel punt is om een

grondig en effectief onderzoek te voeren. Hierop zullen we later terugkomen.19

De Kamer van vooronderzoek speelt, zoals de naam al laat uitschijnen, een belangrijke rol in het

vooronderzoek. Het Statuut somt in artikel 57 alle bevoegdheden van deze Kamer op. Als we deze

lijst bekijken valt de gelijkenis met de functie van onze Belgische onderzoeksrechter op, zij het dat de

Kamer van vooronderzoek zelf geen bewijsmateriaal zal vergaren of het onderzoek kan leiden. Die

opdracht blijft bij de aanklager. Zo kan de Kamer de aanklager machtigen om bepaalde

onderzoeksmaatregelen te nemen op het grondgebied van een staat zonder dat diens samenwerking

vereist is. Het gaat hier voornamelijk over gevallen waarin de staat zelf niet bij machte is om deze

handeling uit te voeren.20 De belangrijkste taak van de Kamer van vooronderzoek is echter het

uitvaardigen van aanhoudingsbevelen, wat eveneens vergelijkbaar is met de Belgische

onderzoeksrechter. Het aanhoudingsbevel is enerzijds noodzakelijk om een persoon te laten

16

Zie infra, complementariteit. 17



Zie infra Deel 4: Samenwerking tussen België en het Internationaal Strafhof. 20

Art. 57, 3, d) Statuut van Rome.

10

verschijnen voor het Strafhof en anderzijds of om het onderzoek op een goede manier te laten

doorgaan. De Kamer van vooronderzoek staat ook in voor de bescherming van de rechten van de

slachtoffers en getuigen. Ook kan de verdachte zich richten tot de Kamer en haar verzoeken

bepaalde onderzoeksdaden te bevelen. In dit opzicht is de Kamer dan ook een echte rechter van het

onderzoek.21

3.2 Proces ten gronde

Het proces ten gronde vindt plaats voor een kamer van 3 rechters en, in tegenstelling tot de common

law traditie, niet voor een volksjury. De tenlastelegging gebeurt echter door de Kamer van

vooronderzoek. In principe vindt het proces plaats in de aanwezigheid van de verdachte om een

contradictoir debat te kunnen voeren. Verstekprocedures zijn dus niet mogelijk. Dit heeft uiteraard

als groot nadeel dat men eerst hemel en aarde zal moeten bewegen om de grote kopstukken voor

het Strafhof te kunnen brengen. De daders kunnen zo hun eigen proces tegenhouden. De Kamer van

eerste aanleg kan uiteraard getuigen verhoren en onderzoeksdaden instellen. In principe is de

terechtzitting openbaar. De Kamer kan echter, wanneer het dat nodig wordt geacht gezien de

gevoelige aard van stukken en of getuigenissen, beslissen dat bepaalde zittingen achter gesloten

deuren plaatsvinden.22 Bij de aanvang van het proces worden de ten laste gelegde feiten voorgelezen

aan de verdachte en kan hij zich schuldig of onschuldig verklaren.23 Dit is de “plea” die komt uit de

common law procedure en die niet gekend is in ons Belgisch strafprocesrecht. Als de verdachte

schuldig pleit zal de Kamer direct overgaan tot de veroordeling indien de verdachte met kennis van

zake gepleit heeft.24 Deze procedure geeft de mogelijkheid tot plea bargaining waarbij de verdachte

in ruil voor strafvermindering zichzelf schuldig pleit, wat absoluut te verwerpen is.25

3.3 Beroepsmogelijkheden

Tegen een arrest is er hoger beroep mogelijk bij de Kamer van beroep door zowel de aanklager als

door de veroordeelde. Dit beroep kan gericht zijn tegen zowel de strafmaat, als de veroordeling als

de vrijspraak. In principe heeft het beroep geen opschortende werking, al kan de Kamer van beroep,

op grond van de Rules of Procedure and Evidence, anders beslissen.26 De Kamer van beroep kan,

indien het beroep gegrond is, de uitspraak vernietigen of wijzigen of de zaak doorverwijzen naar een

andere Kamer. De beroepsprocedure, kan in tegenstelling tot de procedure in eerste aanleg, bij

verstek gebeuren.27

21

ONGENA, T., “Een Internationaal Strafhof: kan Sisyphus eindelijk rusten?”, Panopticon 1999, 253. 22

Art. 64, 7 Statuut van Rome. 23

Art. 64, 8, a) Statuut van Rome. 24





11

Naast de beroepsprocedure bestaat er ook de herziening.28 Deze procedure kan ook door zowel de

aanklager als door de veroordeelde worden ingesteld in het geval dat er nieuw bewijsmateriaal

wordt aangebracht dat niet beschikbaar was tijdens het proces in eerste aanleg of indien de

veroordeling is gebaseerd op vals bewijsmateriaal of als de rechters zware fouten hebben gemaakt.

De Kamer van beroep kan dan (a) ofwel de zaak zelf behandelen, (b) de zaak terugsturen naar de

oorspronkelijke Kamer of (c) doorverwijzen naar een andere Kamer.

3.4 Slachtoffers

In het Statuut van Rome is geen mogelijkheid ingeschreven om zelf een zaak voor het Strafhof op te

werpen. De figuur van de ‘burgerlijke partij’ bestaat dus niet, dit in tegenstelling tot ons Belgisch

strafprocesrecht, en de slachtoffers zijn dus volledig afhankelijk van de aanklager. Dit wil zeggen dat

zij zelf geen directe toegang hebben tot de Kamer van vooronderzoek en dus ook geen

onderzoeksdaden kunnen vragen.

De slachtoffers staan echter niet volledig in de kou, integendeel: in vergelijking met de ad hoc

tribunalen hebben de slachtoffers nu een luidere stem en meer rechten.29 Het basisartikel

betreffende de slachtoffers is artikel 68 paragraaf 3. Dit artikel stelt dat, indien de persoonlijke

belangen van de slachtoffers in het geding zijn, het Strafhof toelaat om deze belangen naar voor te

brengen en er rekening mee te houden tijdens het proces.

Het is voor de slachtoffers mogelijk om een schadevergoeding te ontvangen.30 De mogelijkheid om

een staat aansprakelijk te houden voor het betalen van de vergoeding is helaas niet ingeschreven in

het Statuut van Rome.31 Deze vergoeding kan gebeuren rechtstreeks door de dader of door het

trustfonds dat wordt opgericht. Het Strafhof kan ofwel op verzoek ofwel zelf de draagwijdte van de

vergoeding bepalen.

Andere belangrijke rechten en bepalingen met betrekking tot slachtoffers uit het Statuut zijn:

De slachtoffers kunnen hun opmerkingen aanbrengen bij de Kamer van vooronderzoek als

die beslist over het al dan niet machtigen van een onderzoek aan de aanklager.32

28


FUNK, T.M., “Victims’ rights and advocacy at the International Criminal Court”, New York, Oxford University Press, 2010, 79. 30


MUTTUKUMARU, C., “Reparation to Victims” in R.S.K., LEE, The International Criminal Court: the making of the Rome statute, Den Haag, Kluwer Law International, 1999, 267 - 269. 32


12

Ook met betrekking tot de ontvankelijkheid van zaken en de jurisdictie van het Strafhof

kunnen de slachtoffers hun opmerkingen kenbaar maken.33

In de schoot van de Griffie wordt er een aparte Afdeling voor Slachtoffers en Getuigen

opgericht. Deze afdeling is bevoegd voor de bijstand en bescherming aan slachtoffers en

getuigen die voor het Strafhof moeten verschijnen.34 Zoals hierboven vermeld staat de

Kamer van vooronderzoek in voor de bescherming van de slachtoffers tijdens het

vooronderzoek.

Er wordt een Trustfonds in het leven geroepen voor de slachtoffers en hun familieleden.

Gelden uit boetes of uit verbeurdverklaring kunnen in dit fonds worden gestort.35

De rechten voor het Internationaal Strafhof zijn dus een stap vooruit in vergelijking met de ad hoc

tribunalen, maar staan nog veraf van de positie die het slachtoffer heeft in België. Het voordeel van

ons systeem, waar de slachtoffers een luide stem hebben in het proces, is dat niet alleen de

waarheidsvinding en de bestraffing centraal staan, maar ook het herstel en de belangen van de

slachtoffers een plaats krijgen in het proces. Helaas geen voordeel zonder nadeel: een te grote rol

geven aan de slachtoffers zorgt ook voor een sterke vertraging van het proces aangezien zij ook de

mogelijkheid moeten krijgen om hun opmerkingen te kunnen maken. De vraag is of het opportuun is

om een grote rol te geven aan de slachtoffers bij het Internationaal Strafhof. Zij kunnen nog steeds

genoegdoening krijgen door een burgerlijke procedure in te spannen voor de nationale rechter, die

m.i. beter geplaatst is om de schade te begroten en een vergoeding naar nationaal recht toe te

kennen.

4. Kenmerken

4.1 Jurisdictie

Het Internationaal Strafhof is gebaseerd op een multilateraal verdrag wat inhoudt dat niet elk land

ter wereld gebonden is door het Statuut van het Strafhof.36 De jurisdictie van het Strafhof is

zodoende enkel dwingend voor de landen die het verdrag hebben ondertekend en geratificeerd. Dit

is ook één van de belangrijkste nadelen van het Internationaal Strafhof. Staten kunnen niet

gedwongen worden om de jurisdictie van het Strafhof te erkennen en ermee samen te werken. Dit

zorgt ervoor dat het Strafhof haar bevoegdheden niet kan uitoefenen over de gehele wereld. Op

33




AMBOS, K., “Establishing an International Criminal Court and an International Criminal Code. Observations from an International Criminal Law viewpoint”, European Journal of International Law 1996, Vol.7, 522.

13

deze manier kunnen cruciale landen zoals de Verenigde Staten en China hun eigen onderdanen

beschermen tegen mogelijke vervolging door het Strafhof. De rechtsmacht van het Strafhof wordt

uitvoeriger behandeld verder in deze masterproef.37

4.2 Relatie met de Verenigde Naties

Het Strafhof is geen onderdeel van de Verenigde Naties maar een onafhankelijke en permanent

Internationaal Strafhof. We kunnen het Strafhof echter niet volledig loskoppelen van de VN. Zo is er

onder meer een procedure die het mogelijk maakt om een zaak aanhangig te maken bij de aanklager

door middel van een resolutie van de VN-Veiligheidsraad.38 Deze mogelijkheid bestaat ook indien de

betrokken staat geen partij is bij het Statuut of indien de staat intern een procedure opstart.39

Diezelfde Veiligheidsraad kan ook een onderzoek dat door de aanklager wordt gevoerd, opschorten

voor 12 maanden. De Veiligheidsraad kan dit verzoek elke keer vernieuwen.40 Deze procedure is een

groot manco in de onafhankelijkheid die het Strafhof pretendeert te hebben. De Veiligheidsraad, lees

de machtige landen zoals de Verenigde Staten, Rusland en China, kan zo elk onderzoek laten

stilleggen indien zij dit niet wenselijk achten, lees indien het hun belangen schaadt.

4.3 Algemene strafrechtsbeginselen

In het Statuut van Rome komen er veel algemeen en internationaal aanvaarde rechtsbeginselen

voor.41 Deze beginselen zijn te vinden onder “Hoofdstuk III Algemene beginselen van strafrecht”.

Net zoals in ons strafrecht is het legaliteitsbeginsel van essentieel belang. Het is de hoeksteen van de

strafrechtsbedeling en van een democratische rechtsstaat.42 Het staat vermeld in artikel 22 en artikel

23 van het Statuut. Het legaliteitsbeginsel houdt in dat niemand strafrechtelijk aansprakelijk kan

worden gesteld tenzij men een feit pleegt dat onder de jurisdictie valt van het Internationaal

Strafhof. Het beginsel geldt ook voor de straffen: enkel straffen die opgenomen zijn in het Statuut

kunnen worden uitgesproken door het Strafhof.43 Dit nullum crimen, nulla poena sine lege principe is

ook bij ons opgenomen in diverse wetteksten alsook in internationale verdragen.44 Het Statuut

bepaalt hier ook dat een misdaad strikt volgens het Statuut wordt geïnterpreteerd en indien er

twijfel zou blijven bestaan, moet de definitie worden uitgelegd in het voordeel van de persoon die

vervolgd wordt, bonus quilibet paraesumitur in dubio.

37

Zie infra Deel 2: De rechtsmacht van de nationale rechtbanken en het internationaal strafhof. 38

Art. 13, b) Statuut van Rome. 39

BREMS, E., “Het Internationaal Strafhof: een stand van zaken”, Juristenkrant 2001, afl. 22, 13. 40



TRAEST, P., “Rechts(on)zekerheid in materieel en formeel strafrecht strafrechtelijk legaliteitsbeginsel”, R.W. 1993-94, 1190. 43


Zie Art. 2, 1 Sw., Art. 14 Gw., Art.7 EVRM, Art. 15 IVBPR.

14

Het principe van de niet-retroactiviteit van de strafwet volgt logischerwijze uit het legaliteitsbeginsel,

en houdt in dat niemand kan worden veroordeeld voor feiten die hij gepleegd heeft voor de

inwerkingtreding van het Statuut. Aanpassingen aan het Statuut kunnen enkel retroactief worden

toegepast op aanhangende zaken indien zij in het voordeel van de verdachte zijn, en voorzien in een

lagere bestraffing.45 Ongeacht deze bepaling kunnen de nationale rechtbanken uiteraard wel

misdrijven straffen die zijn gepleegd voor de inwerkingtreding van het Statuut indien er wel aan de

voorwaarde is voldaan dat het feit ten tijde dat het gepleegd werd, was ingeschreven in het

nationale strafrecht.46 In onze strafwet is dit beginsel ingeschreven in artikel 2 van het strafwetboek

en artikel 2 van het burgerlijk wetboek. Ook hier geldt het principe dat de meest milde straf wordt

toegepast.

Het ne bis in idem-beginsel staat niet onder Hoofdstuk III maar in artikel 20 erboven. De reden

hiervoor is dat dit beginsel zijn weerslag heeft op het complementariteitsbeginsel en de

ontvankelijkheid. Dit beginsel houdt in dat vervolging door het Strafhof of nationale rechtbanken niet

meer mogelijk is voor de misdaden waarover het Strafhof rechtsmacht bezit. Naast het feit dat

niemand voor een andere rechtbank kan vervolgd worden indien hij vrijgesproken of veroordeeld is

door het Internationaal Strafhof voorziet het Statuut twee gevallen waarin ne bis in idem geldt:

1) Indien de betrokken persoon reeds vrijgesproken of veroordeeld werd voor dezelfde

feiten door het Internationaal Strafhof zelf of

2) Indien de betrokken persoon reeds vrijgesproken of veroordeeld werd voor dezelfde

feiten door een nationale rechtbank

Er zijn echter wel uitzonderingen op dit principe wat betreft de tweede hypothese. Het gaat om

dezelfde voorwaarden als bij de ontvankelijkheid. Zo kan een persoon wel worden vervolgd door het

Internationaal Strafhof ook al is hij reeds beoordeeld door een andere rechtbank, indien dit eerste

proces een schijnproces is. We spreken van een schijnproces wanneer het proces louter werd

gevoerd om ervoor te zorgen dat de betrokken persoon onttrokken wordt aan de strafrechtelijke

aansprakelijkheid met betrekking tot misdaden waarover het Strafhof bevoegdheid heeft. Er kan ook

sprake zijn van een schijnproces als het proces niet onafhankelijk of onpartijdig gevoerd werd of niet

gebeurde onder internationaalrechtelijk erkende waarborgen en niet als bedoeling had om, onder de

omstandigheden, de betrokkene terecht te doen staan.47

45



Art. 20 Statuut van Rome.

15

De misdrijven die onder de bevoegdheid van het Strafhof vallen, verjaren niet.48 Dit is echter geen

vast principe. De landen die verjaring kennen voor dergelijke misdrijven kunnen dit opwerpen als een

bestaand, fundamenteel en algemeen geldend principe, om op die wijze op grond van artikel 93

paragraaf 3 van het Statuut hun samenwerking met het Strafhof te weigeren.49 In België is bepaald

dat de misdrijven genocide, oorlogsmisdrijven en misdaden tegen de menselijkheid niet verjaarbaar

zijn.50

5. Strafrechtelijke aansprakelijkheid Wat betreft de individuele strafrechtelijke aansprakelijkheid heeft het Internationaal Strafhof enkel

rechtsmacht over natuurlijke personen. Grote multinationale ondernemingen kunnen dus nooit ter

verantwoording voor het Strafhof worden gebracht voor medeplichtigheid aan één van de

schendingen van het internationaal humanitair recht aangezien het Strafhof niet kan oordelen over

rechtspersonen. De Belgische rechtbanken kunnen echter wel rechtspersonen veroordelen voor hun

deelname aan misdrijven.51 Alle strafbepalingen uit het strafwetboek, dus ook deze m.b.t. de ernstige

schendingen van het internationaal humanitair recht kunnen worden toegerekend aan een

rechtspersoon indien deze misdrijven een band hebben met de activiteiten van de rechtspersoon.52

De natuurlijke personen waarover het Strafhof bevoegdheid heeft moeten de volle leeftijd van 18

jaar hebben bereikt. De beoordeling van de leeftijd gebeurt op het moment van het plegen van de

misdaad. In België is ook een persoon onder de 18 jaar een schuldonbekwame, zij het dat personen

vanaf 16 jaar uithanden kunnen worden gegeven in geval van ernstige feiten. De andere

schuldonbekwamen onder het Belgisch recht zijn de personen die op het moment van de feiten

geestesgestoord waren.53

Een natuurlijk persoon kan berecht worden door het Internationaal Strafhof voor meerdere gevallen

dan enkel het plegen van de misdaad zelf. Ook in de Belgische wetgeving is dit geregeld. We zullen

de bepalingen die voorzien zijn in het Statuut vergelijken met de overeenstemmende bepalingen uit

de Belgische wetgeving.

48



Art. 21 VT Sv. zoals gewijzigd bij Wet van 5 augustus 2003. Zie VERBRUGGEN, F., “Over and out? Onverjaarbare misdrijven en relevantie van de verjaring bij internationale samenwerking” in VERBRUGGEN F., en VERSTRAETEN, R., De verjaring van de strafvordering voor rechtspractici, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2005, 202 - 210. 51

Art. 5 Sw. 52

VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen – Apeldoorn, Maklu, 2009, 132. 53

Art. 71 Sw.

16

5.1 De deelneming

Het Statuut van Rome stelt deelneming aan schendingen tegen het internationaal humanitair recht

strafbaar in artikel 25, 3, c). Een persoon is derhalve strafrechtelijke aansprakelijk als hij hulp biedt,

medewerking verleent of andere bijstand biedt bij het plegen van een dergelijke misdaad of een

poging daartoe vergemakkelijkt. Ook het verstrekken van middelen om de misdaad te plegen wordt

hieronder begrepen. In de Belgische wetgeving verwijst artikel 136septies, 4° Sw. naar de artikelen 66

en 67 Sw. dat deelneming op dezelfde wijze als het Statuut beschrijft. Het gaat over de gevallen

waarbij de persoon rechtstreeks aan de uitvoering heeft meegewerkt, de persoon onmisbare hulp

heeft geboden zonder dewelke de misdaad nooit kon worden uitgevoerd, de persoon die onderricht

heeft gegeven aan de daders om de misdaad te plegen, de persoon die wapens of andere middelen

heeft verschaft aan de daders en de persoon die de daders heeft bijgestaan in daden die de misdaad

hebben voorbereid, vergemakkelijkt of voltooid. Volgens de wetgever is het hierbij niet vereist dat er

een causaal verband bestaat tussen de aangeboden hulp en de uitvoering van de misdaad. Dit is het

gevolg van de verwijzing naar de medeplichtigheid in artikel 67 Sw. die geen onmisbare hulp

vereist.54 Het is hierbij wel van belang dat de mededader of medeplichtige met kennis van zaken

handelde en derhalve op de hoogte was van de criminele activiteiten die hij uitvoerde of waarbij hij

zijn hulp aanbood. Dit is ook een noodzakelijk vereiste in het Statuut. Het is naar Belgisch recht niet

vereist dat er gevolgen zijn aan de deelneming. In het Statuut vereist men wel minstens een poging

tot het plegen van een misdaad.

Uit de rechtspraak van de ad hoc tribunalen leiden we af dat men, om als deelnemer te worden

beschouwd, een substantieel deel moet hebben bijgedragen aan de uitvoering van de misdaad.55 Het

moet overigens ook niet altijd gaan om een materiële hulp, ook morele steun en zelfs gewoon de

aanwezigheid van een bepaalde persoon op de plaats waar de misdaad wordt gepleegd kan al

voldoende zijn om hem als mededader te zien.56

Naast artikel 25, 3, c) bevat het Statuut in hetzelfde artikel ook een bepaling (3, d) die de deelneming

aan een misdaad gepleegd door een groep personen die handelt met een gemeenschappelijk doel,

bestraft. De medewerking moet geleverd worden met als doel de criminele activiteit of het criminele

doel van de groep te vergemakkelijken, ingeval een dergelijke activiteit of doel een misdaad oplevert

waarover het Hof rechtsmacht bezit. Het kan ook gaan om de medewerking die opzettelijk wordt

54

WOUTERS, J., en RYNGAERT, C., De strafbaarstelling van misdaden tegen het internationaal humanitair recht in het Belgische strafrecht, Working Paper nr. 62, oktober 2004, www.internationaalrecht.be, 24. 55

ICTY, Prosecutor v. Blaskic, Case nr. IT-95-14-T-A, Appeals Chamber Judgement, 29 juli 2004, www.icty.org, §45. 56

ICTY, Prosecutor v. Blaskic, Case nr. IT-95-14-T-A, Appeals Chamber Judgement, 29 juli 2004, www.icty.org, §48.

http://www.internationaalrecht.be/

http://www.icty.org/


17

verleend met kennis van de bedoeling van de groep om de misdaad te plegen. Het morele aspect in

deze bepaling is anders dan die in c) aangezien de persoon die de medewerking verleent niet

dezelfde bedoeling moet hebben als de effectieve daders. Hij moet slechts het doel van groep

vergemakkelijken of weten dat de groep een bepaalde misdaad gaat plegen. Door de bewoording

“op andere wijze” vallen alle soorten medewerking onder deze bepaling. Zo valt ook het financieren

van een bepaalde groep die misdaden tegen het humanitair recht pleegt, onder medewerking

verlenen en wordt het strafbaar. In de nationale regelgeving vinden we geen specifieke gelijklopende

bepaling m.b.t. schendingen van het internationaal humanitair recht. In het gemeen strafrecht is

echter wel een bepaling opgenomen die lijkt op die uit artikel 25, 3, d) van het Statuut. Het gaat om

de artikelen 322 t.e.m. 326 Sw. Deze bepalingen stellen het oprichten van een vereniging strafbaar

die het oogmerk heeft om een aanslag te plegen op personen of eigendommen. De aanstokers,

leiders, alle leden alsook alle personen, die wetens en willens wapens of werktuigen aan de

verenigingen verschaffen om de misdaad mee te plegen of onderdak of schuilplaats aanbieden aan

de leden van de vereniging, stellen zich bloot aan vervolging. In tegenstelling tot het Statuut wordt in

de Belgische wetgeving wel een definitie van criminele organisatie gegeven. Een criminele

organisatie is elke gestructureerde vereniging met meer dan twee personen met als oogmerk het

plegen van misdaden en wanbedrijven. Het nadeel van dit begrip voor humanitaire misdaden is

echter dat de criminele organisatie direct of indirect vermogensvoordelen wenst te verkrijgen. Dit

kan echter omzeild worden aangezien dit oogmerk ook bijkomstig kan zijn. Op deze manier kunnen

de bepalingen inzake criminele organisaties handig zijn om leden van criminele organisaties te

bestraffen die buiten het toepassingsgebied van de andere bepalingen betreffende deelneming

vallen, door te stellen dat ze bv in het geval van genocide ook uit waren op de eigendommen van hun

slachtoffers. De strafmaat voor deze personen ligt wel opmerkelijk lager dan deze voor de personen

die onder de gewone regels van deelneming vallen. Er is namelijk geen enkel artikel dat afwijkt van

de straffen uit de artikelen 332 t.e.m. 326 Sw. voor misdaden tegen het internationaal humanitair

recht. In het Statuut van Rome is er geen specifieke straf bepaald voor personen die criminele

groepen ondersteunen en zij kunnen dus dezelfde strafmaat opgelegd krijgen als de effectieve

daders van de misdaad.

5.2 De aanzetting

Aanzetting is volgens het Statuut van Rome strafbaar indien men opdracht geeft tot, verzoekt om of

beweegt tot het plegen van één van de misdaden die tot de rechtsmacht van het Strafhof behoren.57

Hierbij is niet vereist dat de misdaad zelf is gepleegd, een poging op zich is voldoende om voor

aanzetting berecht te kunnen worden. Volgens de rechtspraak van het straftribunaal voor voormalig

57

Art. 25, 3, b) Statuut van Rome.

18

Joegoslavië is het ook mogelijk om iemand aan te zetten door nalatigheid en moet de aanzetting

substantieel geweest zijn om de misdaad te stellen.58 Met betrekking tot de misdaad van genocide

heeft het Statuut bovendien een aparte bepaling opgenomen in artikel 25, 3, e) waarbij het

rechtstreeks en openlijk aanzetten van anderen om genocide te plegen strafbaar wordt gesteld. In

het Statuut wordt echter niet gezegd of de aanzetter ook de bijzondere intentie moet hebben die in

bepaalde gevallen de dader ook moet hebben.59 We kunnen echter aannemen dat dit niet het geval

is.

In het Belgische Strafwetboek is ook het aanzetten tot het plegen van één van de misdaden uit de

voorgaande bepalingen strafbaar.60 Het grote verschil met de vergelijkbare regeling uit het Statuut is

dat naar Belgisch recht de aanzetting geen gevolgen moet ressorteren waar voor het Strafhof wel op

zijn minst een poging vereist is. Artikel 136septies, 3° verwijst naar een afzonderlijk, op zichzelf

staand misdrijf. Dit is belangrijk om het onderscheid te maken met de aanzetting die ook deelneming

aan de misdaad wordt. Hiervoor is echter vereist dat er wel een gevolg wordt gegeven aan de

aanzetting. Er moet dus minstens een poging zijn tot het plegen van het misdrijf. Personen die

anderen aanzetten tot het plegen van een misdaad of wanbedrijf kunnen ook bestraft worden als

dader conform artikel 66, al. 4 wanneer zij door giften, beloften, bedreigingen, misbruik van gezag of

van macht, misdadige kuiperijen of arglistigheden, de misdaad of het wanbedrijf rechtstreeks hebben

uitgelokt. Dit is de individuele aanzetting. De collectieve aanzetting gebeurt volgens artikel 66, al. 5

via woorden die gesproken worden op openbare bijeenkomsten of plaatsen, of door enigerlei

geschrift, drukwerk, prent of zinnebeeld aangeplakt, rondgedeeld of verkocht, te koop geboden of

openlijk tentoongesteld. Ook strafbaar gesteld is het voorstel of het aanbod om een misdaad tegen

het internationaal humanitair recht te plegen en het aanvaarden van een zodanig voorstel of

aanbod.61

5.3 Het bevel

Er bestaat op het eerste gezicht geen aparte strafbaarstelling m.b.t het bevel in het Statuut van

Rome tenzij we het artikel over de aanzetting ook daarvoor gaan gebruiken, wat volgens de

gebruikte woorden mogelijk is. Het gaat namelijk om de opdracht geven, wat gelijk te stellen valt

met een bevel zij het wel dat een bevel vanuit een hiërarchisch overste afkomstig is dat men moeilijk

kan weigeren. Bevel is eigenlijk een speciaal soort aanzetting. Daardoor is het ook hier niet nodig dat

58

ICTY, Prosecutor v. Blaskic, Case nr. IT-95-14-T, Trial Chamber Judgement, 3 maart 2000, www.icty.org, §280. en ICTY, Prosecutor v.Kordic and Cerkez, Case nr. IT-95-14/2-A, Appeals Chamber Judgement, 17 december 2004, www.icty.org, §27. 59

WERLE, G., “Individual Criminal Responsibility in Article 25 ICC Statute”, Journal of International Criminal Justice 2007, 967. 60

Art. 136septies, 3° Sw. 61

Art. 136septies, 2° Sw.



19

diegene die het bevel ontvangt dezelfde intentie heeft tot het plegen van de misdaad als al diegene

die het bevel geeft. Het is voldoende dat hij afwist van de intentie van zijn hiërarchisch meerdere.

Artikel 136septies, 1° gebruikt wel “het bevel” als bewoording. In tegenstelling tot het Statuut van

Rome is het voor de Belgische rechtbanken niet nodig dat er gevolg wordt gegeven aan het bevel. Zo

zijn naar Belgisch recht legercommandanten al direct strafrechtelijk verantwoordelijk indien ze het

commando geven om over te gaan tot bv. het plegen van een genocide.

5.4 De poging

Overeenkomstig artikel 25, 3, f) van het Statuut van Rome wordt een poging tot één van de opgelijste

misdaden strafbaar gesteld. Een poging wordt gedefinieerd als zijnde een uitvoering van een

materiele daad van het misdrijf maar waarbij het misdrijf niet volledig is voltrokken. Dat het misdrijf

niet volledig voltrokken is moet te wijten zijn aan omstandigheden die onafhankelijk zijn van de wil

van de persoon. Het is van essentieel belang dat er een materieel element tot uitwending is

gekomen. Voorbereidende handelingen zijn, indien ze op zichzelf tenminste geen misdrijf uitmaken,

niet strafbaar onder het Statuut. Zoals hierboven aangegeven is ook iemand die deelneemt aan een

poging strafbaar. De poging wordt in de nationale wetgeving omschreven in artikel 51 Sw. als het

voornemen om een misdaad of een wanbedrijf te plegen zich manifesteert door uitwendige daden

die het begin van de uitvoering van het misdrijf uitmaken. Ook hier is vereist dat de uitvoering van

het misdrijf wordt gestaakt of zijn uitwerking mist door omstandigheden onafhankelijk van de wil van

de dader. Het gaat dus in beide gevallen om ongeveer identiek dezelfde definitie. De straf voor een

poging van een misdaad zoals omschreven in de artikel 136bis tot 136quater Sw. is dezelfde als voor

dezelfde misdaad die voltrokken is. Het Statuut van Rome bepaalt niet duidelijk wat de straf moet

zijn indien het gaat om een poging al is het mogelijk dat het wel als verzachtende omstandigheid

wordt opgeroepen.62

Wat met het geval waarbij de dader zelf ervoor zorgt dat het misdrijf wordt gestaakt of dat het zijn

doel mist? Deze persoon zal volgens het Statuut niet strafrechtelijk verantwoordelijk zijn. Dit zal

slechts het geval zijn indien de dader volledig en vrijwillig zijn misdrijf staakte. In het artikel staat

eigenlijk tweemaal hetzelfde. We kunnen immers ook uit het eerste deel van f) afleiden dat een

persoon niet strafrechtelijk verantwoordelijk is indien de misdaad niet wordt voltrokken wegens

omstandigheden die wel wilsafhankelijk zijn. Dat er in feite twee keer hetzelfde staat is niets meer

dan een redactionele fout.63

62

WERLE, G., “Individual Criminal Responsibility in Article 25 ICC Statute”, Journal of International Criminal Justice 2007, 973. 63

AMBOS, K., Der Allgemeine Teil des Völkerstrafrechts, Berlijn, Duncker & Humblot, 2002, 709.

20

5.5 Het verzuim

Het Statuut van Rome voorziet in principe niet in een strafrechtelijke verantwoordelijkheid in geval

van verzuim of nalatigheid.64 Het Statuut voorziet wel strafrechtelijke verantwoordelijkheid voor een

militair bevelhebber of persoon die daadwerkelijk als militair bevelhebber optreedt, indien misdaden

zijn gepleegd waarover het Strafhof bevoegdheid heeft door strijdkrachten onder zijn daadwerkelijk

bevel en leiding of, naar gelang van het geval, onder zijn daadwerkelijke gezag en leiding, als gevolg

van zijn nalaten behoorlijk leiding te geven aan die strijdkrachten.65 Nalatigheid valt hier uiteen in

twee delen. Enerzijds wist de bevelhebber of, had hij redelijkerwijze moeten weten, dat zijn

strijdkrachten deze misdaden gepleegd hadden of gingen plegen. Anderzijds heeft de bevelhebber

het nagelaten om alle noodzakelijke en redelijke maatregelen die binnen zijn mogelijkheden lagen te

treffen om het plegen van de misdaden te voorkomen of in te houden of de zaak voor te leggen aan

de bevoegde autoriteiten voor onderzoek en vervolging. Niet enkel militaire bevelhebbers kunnen

strafrechtelijk aansprakelijk gesteld worden. Andere hiërarchische meerderen met werkelijk gezag

die geen acht slaan op informatie die duidelijk aangaf dat zijn ondergeschikten een misdaad gingen

plegen en dat deze misdaden activiteiten betroffen waarover de meerdere werkelijk gezag had en

waarbij deze het naliet om al het mogelijke te doen om het plegen van de misdaden te verhinderen

of door te geven aan de bevoegde autoriteiten, kunnen strafrechtelijk aansprakelijk gesteld worden.

De nationale wetgeving maakt wel duidelijk gebruik van de bewoording verzuim in artikel 136septies,

5° Sw. Men is strafbaar indien men geen gebruik maakt van de mogelijkheid tot handelen indien men

kennis had van de bevelen die het doel hadden om een misdaad tegen het humanitair recht te

plegen of van feiten die het begin van uitvoering volgen van een dergelijke misdaad. Het is tevens

vereist dat de persoon in kwestie zich in de mogelijkheid bevond om de voltooiing van de misdadige

feiten te verhinderen of kon doen ophouden. Deze bepaling heeft niets te maken met het

voorbehoud dat bij genocide en de oorlogsmisdaden wordt gemaakt betreffende misdrijven door

onachtzaamheid.66

De twee definities verschillen duidelijk op bepaalde punten. Zo staat in de nationale definitie nergens

dat de persoon die nalatigheid is een militaire bevelhebber moet zijn of dat hij leiding heeft over

strijdkrachten. Er ligt ook een verschil in de kennis die de betrokken persoon moet hebben. Voor het

Statuut had de persoon redelijkerwijze moeten weten dat zijn ondergeschikten een misdaad gingen

begaan. De Belgische regelgeving gebruikt een strenger criterium, de persoon moet namelijk kennis

hebben van de bevelen gegeven tot het plegen van de misdaad. Er moet m.a.w. een bewijs van het

64

BOURDON, W., La Cour Pénale Internationale: Le Statut de Rome, Parijs, Seuil, 2000, 117. 65


Zie infra.

21

bevel tot het plegen van een humanitair misdaad geleverd worden, wat niet altijd even eenvoudig is.

De betrokken persoon moet er dus ook alles aan gedaan hebben om de misdaad te voorkomen.

Indien hij echter geen leidinggevende persoon is, is het moeilijk om aan te nemen dat hij zich in die

mogelijkheid bevond. Verhinderen kan volgens het Statuut ook door het te melden aan de bevoegde

instanties, in casu het parket. Dit is niet in de nationale regelgeving opgenomen maar als de rechter

zich bij zijn beoordeling laat leiden door artikel 28 van het Statuut kan men zo verschoond worden

van strafrechtelijke aansprakelijkheid.

6. De ad hoc tribunalen Het Internationaal Strafhof is een mijlpaal geweest in de geschiedenis van het internationaal

strafrecht. Voor het eerst werd er een permanent strafhof opgericht om de meest vreselijke

misdaden te bestraffen. In de geschiedenis is het echter niet de eerste keer dat de internationale

gemeenschap een internationaal orgaan oprichtte om internationale misdaden te berechten.

Uiteraard denken we dan aan de Tweede Wereldoorlog en de bijhorende Neurenberg – en

Tokyotribunalen die werden opgericht door de overwinnaars van de Oorlog. Deze twee militaire

tribunalen waren vernieuwend omdat ze eigenlijk voor het eerst de internationale humanitaire

misdaden liet beoordelen door een onafhankelijke instantie. Het militair tribunaal van Neurenberg

was bevoegd voor misdaden tegen de vrede, misdaden tegen de mensheid en oorlogsmisdaden.67 De

laatste twee strafbaarstellingen, samen met genocide, kennen we vandaag nog steeds als de

schendingen van het internationaal humanitair recht waarover wereldwijd een consensus bestaat

dat ze strafwaardig zijn. Het zijn ook de misdaden die vandaag onder de bevoegdheid vallen van het

Internationaal Strafhof. Het valt op dat genocide hier nog niet vernoemd wordt. Hierover is slechts in

1948 een conventie gehouden. De principes uit de Neurenbergprocessen worden nu nog gebruikt in

het internationaal strafrecht.

Ook de vreselijkheden die werden aangericht in de Joegoslavische oorlog en de burgeroorlog in

Rwanda lieten een danige indruk op de rest van de wereld dat er uiteindelijk ingegrepen werd. De

Verenigde Naties wou een einde maken aan de straffeloosheid van daders van genocide,

oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid.68 Aangezien zowel Joegoslavië als Rwanda niet in

staat waren om de daders van de misdaden tegen het internationaal humanitair recht te berechten,

vond de Verenigde Naties dat het aan haar was om de zaak op te lossen. Zodoende richtte zij per

67

Art. 6 Handvest van het Internationaal Militair Tribunaal in Nürnberg. 68

THOMAS, F., “Europese initiatieven ter ondersteuning van het Internationaal Strafgerechtshof”, Panopticon 2004/1, 82.

22

resoluties van de Veiligheidsraad ad hoc tribunalen op om de daders in deze conflicten te vervolgen

en te bestraffen via een internationaal forum. Via resolutie 827 van 25 mei 1993 dat het

International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia69 instelde en resolutie 955 van 8 november

1994 dat het International Criminal Tribunal for Rwanda70 oprichtte.71 Dat het oprichten van een

internationaal straftribunaal vlotter ging dan de pogingen ervoor om een internationaal strafhof te

creëren was deel te wijten aan het gunstigere politieke en diplomatieke klimaat op het einde van de

Koude Oorlog.72

Het grote verschil met het Internationaal Strafhof is dat deze tribunalen zijn opgericht door resoluties

van de VN Veiligheidsraad. Een dergelijke resolutie is dwingend voor alle lidstaten van de Verenigde

Naties en houdt in dat al deze landen verplicht zijn om de tribunalen te erkennen en ermee samen te

werken. Een verdrag daarentegen is enkel bindend voor de staten die het hebben getekend en

geratificeerd. Dat alle staten verplicht zijn om de rechtsmacht van de tribunalen te aanvaarden houdt

nog niet in dat de samenwerking met deze instanties vlot verloopt. De tribunalen beschikken jammer

genoeg niet over een eigen politiemacht om verdachten op te sporen en aan te houden. Hierdoor

zijn ze volledig afhankelijk van de medewerking van de staten. Maar daar knelt het schoentje. Veel

van de verdachten verbleven in de landen waar de misdaden werden gepleegd. Zij worden daar

echter door sommigen gezien als helden en daarom is niet iedereen even geneigd om de daders over

te dragen aan de tribunalen. De Europese Unie heeft de afgelopen jaren met succes dan ook veel

druk uitgeoefend op landen zoals Kroatië en Servië om hun volledige medewerking te verlenen aan

de tribunalen. Dezelfde problematiek wat betreft samenwerking bestaat nu ook met het

Internationaal Strafhof. Ook al bepaalt het Statuut van Rome dat alle staten die lid zijn bij het Statuut

hun volle medewerking moeten verlenen, is het niet altijd even evident om dit in de praktijk om te

zetten. De tribunalen voor voormalig Joegoslavië en Rwanda liggen respectievelijk in Den Haag en

Arusha dat is m.i. ook een nadeel, aangezien tribunalen niet gevestigd zijn in de landen waar de

misdaden zich hebben voorgedaan. Daardoor is er minder contact met de plaatselijke bevolking die

deze gruwelen hebben moeten ondergaan en is het misschien moeilijker voor de huidige generatie

om een stem te hebben in de berechting. Anderzijds is het wel een voordeel dat er geen politieke of

andere beïnvloeding mogelijk is door verschillende partijen waardoor de tribunalen hun

onpartijdigheid en onafhankelijkheid kunnen bewaren.

69

Afgekort ICTY. 70

Afgekort ICTR. 71

De resoluties zijn te raadplegen op respectievelijk www.icty.org en www.unictr.org. 72

GIPHART, N., De totstandkoming van een permanent internationaal strafhof, Utrecht, Universiteit Utrecht vakgroep geschiedenis, 2003, 42.


http://www.unictr.org/

23

Een ander belangrijk verschil schuilt in de bevoegdheid van de tribunalen. Deze zijn beperkt voor een

bepaalde regio en strekken zich dus in tegenstelling tot het Internationaal Strafhof niet wereldwijd

uit. Ook zijn de tribunalen beperkt bevoegd in de tijd. Zo is het Internationaal Tribunaal voor Rwanda

slechts bevoegd voor de misdaden gepleegd op het grondgebied van Rwanda en voor de misdaden

gepleegd door Rwandese onderdanen op het grondgebied van buurlanden voor de periode tussen 1

januari 1994 en 31 december 1994.73 Het Internationaal Tribunaal voor voormalig Joegoslavië

daarentegen is enkel bevoegd voor misdaden gepleegd op het grondgebied van het vroegere

Socialistische Federale Republiek Joegoslavië voor de periode vanaf 1 januari 1991.74

De twee ad hoc straftribunalen zijn niet alleen van internationaal politiek belang geweest om te

tonen dat de internationale gemeenschap bereid is om stappen te zetten tegen ernstige schendingen

van het humanitair recht. De tribunalen zijn ook belangrijk voor hun rechtspraak. De precedenten die

ze scheppen zijn de enige die we hebben in het internationaal strafrecht. De arresten van de

tribunalen zijn van groot belang geweest voor de uitwerking van verschillende begrippen, zoals ook

verder in deze masterproef zal worden aangetoond. Ze hebben dan ook een grote invloed op het

beoordelingsproces van de rechters in het Internationaal Strafhof.

De verschillende statuten van de twee ad hoc tribunalen stellen beiden dat de rechtsmacht van de

tribunalen prioritair is op die van de nationale rechtbanken en hoven. Indien het internationaal

tribunaal een zaak wil behandelen dat al door een nationaal rechtscollege wordt behandeld, kan ze

deze zaak overnemen op grond van het beginsel van de primauteit.75 Dit heeft uiteraard ook zijn

weerslag op gebied van het ne bis in idem-beginsel. Ook bij de ad hoc tribunalen gelden de

voorwaarden dat het nationale proces niet de bedoeling mag gehad hebben om de verdachte te

onttrekken aan de rechtsmacht van het tribunaal of indien het niet de internationaalrechtelijke

principes van onpartijdigheid en onafhankelijkheid heeft gewaarborgd.76 De ad hoc tribunalen

hebben echter ook een extra mogelijkheid om een zaak naar zich toe te trekken als die reeds

beoordeeld is geweest door een nationaal rechtscollege. Als de betrokken persoon die een ernstige

humanitaire misdaad heeft begaan, veroordeeld wordt op grond van een gewoon misdrijf, speelt het

ne bis in idem-beginsel niet.77

73

Art. 7 ICTR-Statuut, www.unictr.org. 74

Art. 8 ICTY-Statuut, www.icty.org. 75

Art. 9 ICTY-Statuut. 76

JONES, J., The Practice of the International Criminal Tribunals for the Former Yugoslavia and Rwanda, New York, Transnational Publisher, 1997, 141 – 142. 77

Art. 10 ICTY-Statuut en art. 9 ICTR-Statuut.



24

Naast deze ad hoc tribunalen die per resolutie zijn opgericht, bestaan er ook nog de gemengde of

zogenaamde geïnternationaliseerde tribunalen. Dit zijn strafhoven die niet zijn opgericht op grond

van hoofdstuk VII van het VN Handvest maar door onderhandelingen tussen het Secretariaat-

Generaal van de VN en de betrokken staat, zoals gebeurde met Sierra Leone.78 Deze

onderhandelingen resulteerden in het statuut die de bevoegdheden en de werking van het tribunaal

bepaalde. Deze tribunalen zijn er gekomen o.a. als antwoord op de problemen, zoals hierboven

aangegeven, dat de processen te ver van de eigen burgers wordt gevoerd en de kostprijs van zo’n

tribunaal. Ook deze tribunalen worden opgericht om humanitaire misdaden te bestraffen die zich

binnen een bepaalde tijdspanne en regio hebben voorgedaan. In tegenstelling tot de andere ad hoc

tribunalen zijn deze gemengde vormen geen onderdeel van het internationaal recht maar een deel

van het nationale rechtstelsel. Om evenwel in te staan voor de goede en vooral onafhankelijke

werking van de tribunalen, voorziet men echter wel in onder meer internationale rechters en

aanklagers. Men probeert op deze manier het beste uit twee werelden te halen. Naast het Bijzonder

Gerechtshof voor Sierra Leone zijn andere voorbeelden van gemengde tribunalen de Bijzondere

Kamers van de gerechten van Cambodja die opgericht zijn om de verschrikkingen van het Rode

Khmerbewind te berechten, de speciale hoven binnen de UNMIK79 en de speciale hoven voor Oost-

Timor.80

De verschillende internationale tribunalen, en zeker deze voor voormalig Joegoslavië en Rwanda zijn

een cruciale stap geweest in de ontwikkeling van het Internationaal Strafhof. Ze toonden aan dat er

op internationaal vlak wel een consensus mogelijk is om bepaalde misdrijven, die een zekere ernst

vertonen, te laten berechten door een internationaal rechtscollege. In de toekomst lijkt de creatie

van nieuwe internationale tribunalen klein. Bij nieuwe conflicten, zoals we gezien hebben in Libië81,

kan nu gemakkelijk door de VN Veiligheidsraad, op grond van artikel 13, b) van het Statuut, verwezen

worden naar het Internationaal Strafhof om de verantwoordelijken te straffen. Het Internationaal

Strafhof kan op deze manier gebruikt worden als ad hoc tribunaal ongeacht of een bepaalde staat de

rechtsmacht ervan al dan niet aanvaardt. Mij lijkt het wel mogelijk dat er nog gemengde tribunalen

kunnen geïnstalleerd worden. Vanwege hun kenmerk dat zij een integraal onderdeel zijn van de

nationale rechtsorde, kunnen ze worden gebruikt in kleinere conflicten die dichter bij de bevolking

staan maar die toch een internationale component vereisen om de processen eerlijk te laten

verlopen. Ze kunnen gebruikt worden als tussenstap voor een land dat nog niet in staat is om een

eigen, goed werkende, rechtsorde te gebruiken.

78

THOMAS, F., “Geïnternationaliseerde tribunalen”, Panopticon 2005, 75. 79

United Nations Mission In Kosovo 80

THOMAS, F., “Geïnternationaliseerde tribunalen”, Panopticon 2005, 76. 81

“Strafhof start onderzoek tegen Kadhafi”, De Standaard, 3 maart 2011.

25

Deel 2: De rechtsmacht van de nationale rechtbanken en het Internationaal Strafhof De rechtsmachtsverhoudingen zijn essentieel in de relatie tussen staten onderling en in de relatie

tussen staten en internationale rechtscolleges. Deze verhoudingen bepalen wie wanneer en voor

welk misdrijf bevoegd is. Een goede analyse is daarom noodzakelijk.

Rechtsmacht wordt gedefinieerd als de op soevereiniteit gebaseerde bevoegdheid van een staat om

gedragingen of de gevolgen van bepaalde gebeurtenissen te reguleren.82 Om rechtsmacht te hebben

zijn er verschillende aanknopingspunten voorhanden die kunnen worden gebruikt. Hierna zullen we

volgende beginselen bespreken: het territorialiteitsbeginsel, het beschermingsbeginsel, het actief en

het passief personaliteitsbeginsel en het universaliteitsbeginsel. We kijken ook naar de toepassing en

de geschiedenis van deze principes in de Belgische rechtsorde om vervolgens de rechtsmacht van het

Internationaal Strafhof van naderbij te bekijken.

1. België In dit deel zullen we de rechtsmacht van België bespreken. We kijken kort naar de bevoegdheid van

Belgische rechtbanken bij misdrijven gepleegd op Belgisch grondgebied en misdrijven gepleegd in het

buitenland door Belgen of met Belgen als slachtoffer.

1.1 Misdrijven op Belgisch grondgebied

Alle misdrijven die gepleegd zijn op het Belgisch grondgebied vallen onder te toepassing van de

Belgische strafwet.83 Dit houdt in dat niet alleen Belgen, maar ook vreemdelingen die een misdrijf

plegen in België kunnen worden vervolgd op grond van de Belgische strafwet. Zelfs indien het gaat

om een misdrijf tussen twee vreemdelingen. Dit is een toepassing van het territorialiteitsbeginsel. Dit

beginsel duidt op de soevereiniteit van de staat waar het misdrijf is gepleegd. Om dit beginsel te

kunnen toepassen is het dus van uitermate groot belang dat we het grondgebied van het Koninkrijk

België goed omschrijven.

82

VANDER BEKEN, T., Forumkeuze in het Internationaal Strafrecht, Antwerpen – Apeldoorn, Maklu, 1999, 11. 83

Art. 3 Sw.

26

Tot het grondgebied behoort niet alleen het land, afgebakend door verdragen met de buurlanden,

maar ook het luchtruim, geregeld in een internationaal verdrag84, en een deel van de territoriale zee,

geregeld door de wet van 1987, behoren tot het grondgebied van België.85 Voorts worden ook als

Belgisch grondgebied gezien: de schepen die varen onder de Belgische vlag en de vliegtuigen die in

België zijn geïmmatriculeerd. Voor dergelijke schepen en vliegtuigen gelden verder ook nog

specifieke regelingen waarbij het onderscheid wordt gemaakt tussen particuliere en militaire

schepen/vliegtuigen.86

Wanneer is nu een misdrijf gepleegd op het Belgisch grondgebied? Hierover bestaan er verschillende

theorieën maar uit de rechtspraak blijkt dat er geopteerd wordt voor de ubiquiteitsleer.87 Als er zich

een constitutief element heeft voorgedaan op het Belgisch territorium is het misdrijf in België

gepleegd en kan het hier dus ook worden berecht.

1.2 Misdrijven buiten het Belgisch grondgebied

Het is niet evident om zomaar even rechtsmacht te gaan voorzien in België voor feiten die zich niet in

België hebben afgespeeld. Meestal is het land waar het misdrijf zich heeft voorgedaan zelf bevoegd

om het misdrijf te berechten. Als meerdere landen bevoegd zijn voor hetzelfde misdrijf spreken we

van een positief bevoegdheidsconflict. Een belangrijke vraag in het internationaal recht is hoever de

landen mogen gaan om hun jurisdictie te stellen.

Op deze vraag zijn 3 verschillende antwoorden mogelijk. De eerste invulling gaat uit van de

soevereiniteit van de staten. De staten kunnen dan zelf volledig vrij beslissen hoever zij hun

jurisdictie laten gelden.

De tweede invulling stelt dat de staten hun rechtsmacht kunnen vestigen zolang er geen

internationale rechtsbepalingen zijn die een bepaalde jurisdictievestiging verbiedt. Het voorbeeld -

en nog steeds geldend als referentiezaak - is de Lotus-zaak. In deze zaak besliste het Internationaal

Gerechtshof dat Turkije rechtsmacht kon uitoefenen over een botsing tussen een Frans en Turks

84

Verdrag inzake de internationale burgerluchtvaart, Chicago 7 december 1944, goedgekeurd door de Wet 30 april 1947, B.S. 2 december 1947. 85

Wet 6 oktober 1987 tot bepaling van de breedte van de territoriale zee van België, B.S. 22 oktober 1987. 86

Zie VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2009, 146. en X., “L’Aéronef militaire et le droits des gens”, Receuil de la société internationale de droit pénal militaire et de droit de la guerre (Deuxième congres international, Florence, 1961), 1963. 87

Cass. 18 november 1957, Pas. 1985, I, 285.; Cass. 9 maart 1964, Pas. 1964, I, 733.; Cass. 7 oktober 1969, Pas. 1970, I, 123.; Correctionele Rechtbank Turnhout 5 december 1979, R.W. 1979-80, 2780, noot A., VANDEPLAS; Cass. 23 januari 1979, Pas. 1979, I, 582.

27

schip omdat het internationaal recht de Turkse jurisdictie niet verbood.88 Wat evenwel niet

toegelaten is volgens deze zaak is het tenuitvoerleggen van daden op het territorium van andere

staten. Deze visie heeft internationaal nog steeds het meeste bijval.

Een derde mogelijk antwoord is het omgekeerde van de vorige invulling. Een staat kan in dit geval

enkel zijn jurisdictie vestigen indien dit mogelijk is gemaakt door internationale rechtsregels.89

Om extraterritoriale rechtsmacht te kunnen verantwoorden wordt ze meestal aan bepaalde

aangrijpingspunten verbonden. Deze zijn het beschermingsbeginsel, het actief en het passief

personaliteitsbeginsel en het universaliteitsbeginsel.

1.2.1 Het beschermingsbeginsel

Het beschermingsbeginsel laat een staat toe om rechtsmacht te vestigen over een misdrijf dat niet

gepleegd is in het land zelf maar wel gevaarlijk is voor de veiligheid van de staat of het goede

functioneren van de economie van de betrokken staat. In België is dit beschermingsbeginsel beperkt

tot bepaalde misdrijven. Het gaat om misdrijven of wanbedrijven tegen de staatsveiligheid90 of een

misdrijf tegen de openbare trouw.91 Belangrijk hierbij is dat er geen voorwaarde van dubbele

incriminatie wordt gesteld. Staten gaan in de meeste gevallen enkel en alleen misdrijven tegen hun

eigen nationale staatsveiligheid bestraffen en minder die van andere staten.92

Aangezien dit beginsel een verregaande inmenging betekent inzake de soevereiniteit van een staat

om zelf te beslissen wat strafbaar is, is het dan ook aangewezen om dit beginsel voorzichtig te

hanteren.93

1.2.2 Het universaliteitsbeginsel

Een universele rechtsmacht laat toe om een strafprocedure op te starten tegen een buitenlandse

dader voor feiten die in het buitenland gepleegd zijn en waarbij enkel buitenlandse slachtoffers zijn

gevallen. Dit is uiteraard een zeer grote uitbreiding van de rechtsmacht van een land. Universele

rechtsmacht wordt voornamelijk gebruikt voor het vervolgen van zware internationale misdrijven.

Het is belangrijk om universele rechtsmacht niet te verwarren met internationale rechtsmacht.

Internationale rechtsmacht is de rechtsmacht die internationale tribunalen en strafhoven hebben

88

VANDER BEKEN, T., Forumkeuze in het Internationaal Strafrecht, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 1999, 21, voetnoot 57 en Lotus-zaak, Permanent Hof van Internationale Justitie, 7 september 1927, C.P.J.I.Rec., 1927, Serie A, nr. 10, 19. 89

ORIE, A.M.M., VAN DER MEIJS, J.G., en SMIT, A.M.G, Internationaal strafrecht, Zwolle, Tjeenk Willink, 1991, 27. 90

Art. 10, 1° VTsv. 91

Art.10 jo. art 6, 2° VTsv jo. Art. 160-191 Sw. 92

VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2009, 150. 93

ORIE, A.M.M., VAN DER MEIJS, J.G., en SMIT, A.M.G, Internationaal strafrecht, Zwolle, Tjeenk Willink, 1991, 41.

28

over internationale misdrijven waar universele rechtsmacht nationale rechtsmacht is die door een

bepaald land gevestigd is voor internationale misdrijven.94

Universele rechtsmacht wordt vaak verdedigd vanuit het standpunt dat er bepaalde misdaden

bestaan, die zo ernstig zijn dat de volledige internationale gemeenschap de strafwaardigheid ervan

accepteert. De bedoeling is dan ook het tegengaan van straffeloosheid van de daders van deze

misdaden. De voorstanders gaan er van uit dat wie ergens ter wereld een misdaad begaat tegen de

mensheid ook overal ter wereld kan berecht worden omdat hij algemeen aanvaarde regels schendt.

In de woorden van Cesare Beccaria:

“there are also those who think, that an act of cruelty committed for example, at

Constantinople may be punished at Paris, for this abstract reason, that he who offends

humanity should have enemies in all mankind, and be the object of universal execration, as if

judges were to be the knights errant of human nature in general, rather than guardians of

particular conventions between men.”95

De vraag is of er een verplichting tot het vestigen van universele rechtsmacht volgt uit het

internationaal recht. Volgens het Hof van Cassatie volgt er uit de verdragen van Genève echter geen

verplichting tot universele rechtsmacht indien een land de verdachte niet uitlevert.96 Het

Internationaal Gerechtshof leidt daarentegen wel een verplichting af uit dezelfde bepalingen (art. 49,

50, 129 en 146). De rechters stellen dat “Lorsque l’auteur de l’une des infractions couvertes par ces

conventions est trouvé sur le territoire d’un Etat, ce dernier est dans l’obligations de l’arretêr, puis de

l’extrader ou de le poursuivre”.97 Dit is een mooi voorbeeld van het principe aut dedere aut judicare.98

Het gaat hier wel enkel om oorlogsmisdaden. Voor misdaden tegen de mensheid moeten we

terugvallen op resolutie 3074 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties.99 Voor wat

betreft de misdaad genocide moet gekeken worden naar het Genocideverdrag van Parijs, dat enkel

de uitlevering verplicht.100 Het Internationaal Gerechtshof oordeelde echter ook dat de verplichting

94

ORENTLICHER, D.F., “The Future of Universal Jurisdiction in the New Architecture of Transnational Justice” in MACEDO, S., Universal Jurisdiction: National courts and the prosecution of serious crimes under international law, Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 2004, 216-217. 95

BECCARIA, C., An essay on Crimes and punishments; BASSIOUNI, M.C., en WISE, E.M., Aut dedere Aut judicare: the duty to extradite or prosecute in international law, Dordrecht, Nijhof, 1995, 27. 96

Cass. 14 januari 2004, RW 2005, 385, noot L., JANSSENS. 97

Internationaal Gerechtshof, Case concerning the Arrest Warrant of 11 April 2000 (Democratische Republiek Congo / België), 14 februari 2002, http://www.icj-cij.org, dissenting opinion rechter GUILLAUME, G. §7. 98

Zie infra. 99

Resolutie nr. 3074 (XXVIII) van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties 3 december 1973. 100

Art. VII Verdrag inzake de voorkoming en bestraffing van genocide, aangenomen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties te Parijs 9 december 1948, BS 11 januari 1948.

http://www.icj-cij.org/

29

van de lidstaten bij het verdrag om genocide te voorkomen en te onderdrukken niet beperkt is tot

het eigen territorium.101 Al deze teksten wijzen er op dat er toch een zekere vorm van internationaal

gewoonterecht bestaat voor de verplichting van universele rechtsmacht wat betreft de

internationale core-crimes zoals oorlogsmisdaden, genocide en misdaden tegen de mensheid.102

Deze verplichting tot universele rechtsmacht gaat echter niet zover als zijnde dat ze ook in absentia

geldt. Dit houdt in dat de verdachte niet moet worden gevonden op het grondgebied van de staat die

zijn rechtsmacht uitoefent. Art. 12 VTSv. geldt hier dus niet. Enkel voor verdachten die zich op het

grondgebied van de staat bevinden bestaat er een verplichting aut dedere aut judicare.103

Casestudie : De geschiedenis van de Genocidewet België heeft op het vlak van universele rechtsmacht een turbulente geschiedenis achter de rug. Om

de huidige Belgische situatie ten volle te kunnen verstaan is het nuttig om het afgelegde parcours toe

te lichten.

Wet 16 juni 1993 en 1999 In 1993 keurde België zijn zogenaamde “Genocidewet” goed.104 Deze wet moet worden bekeken in

het licht van de Genèveconventies van 1949 die in België in 1952 werden goedgekeurd.105 Deze

conventies verplichten de verschillende verdragsstaten om in hun nationale rechtsordes procedures

en bestraffingen te voorzien voor ernstige inbreuken van het internationaal humanitair recht indien

zij hen niet uitleveren aan een andere staat.106 Dit is een toepassing van het aut dedere aut judicare

beginsel, wat inhoudt dat indien men een verdachte niet uitlevert men hem dan wel zelf moet

berechten.107 Volgens sommige rechtsleer gaat het echter om primo prosequi, secundo dedere, men

moet de verdachte opsporen en vervolgen maar men kan hem ook uitleveren aan een land waar hij

ook zal worden vervolgd. 108 Hier is de vervolging altijd verplicht, ongeacht het bestaan van een

101

Internationaal Gerechtshof 11 juli 1996 (Bosnië-Herzegovina / Yugoslavia), http://www.icj-cij.org. 102

VERRIJDT, W., “Universele jurisdictie na de Genocidewet. Invloed van de recente rechtspraak van het Arbitragehof en het Hof van Cassatie”, CDPK 2006, 88. 103

DAVID, E., “La compétence universelle en droit belge”, Ann. Dr. Louvain 2004, afl. 1-2, 134. 104

Wet 16 juni 1993 betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht, gewijzigd bij wet 10 februari 1999, BS 23 maart 1999. Hierna Genocidewet. 105

Wet 3 september 1952, BS 26 september 1952. 106

Art. 49, lid 1 Verdrag van Genève voor de verbetering van het lot der gewonden en zieken, art. 50, lid 1 Verdrag van Genève betreffende de verbetering van het lot der gewonden, zieken en schipbreukelingen van de strijdkrachten ter zee, art. 129 Verdrag van Genève betreffende de behandeling van krijgsgevangenen en art. 146, lid 1 Verdrag van Genève betreffende de bescherming van burgers in oorlogstijd, allen ondertekend op 12 augustus 1949. 107

WOUTERS, J., België’s experiment met de genocidewet en de komst van het Internationaal Strafhof, Working Paper Nr. 51, maart 2003, www.internationaalrecht.be, 4. 108

DAVID, E., “La compétence universelle en droit belge”, Ann. Dr. Louvain 2004, afl. 1-2, 90-91 en HENZELIN, M., Le principe de l’universalité en droit pénal international – Droit et obligation pour les Etats de poursuivre et juger selon le principe de l’universalité, Brussel, Bruylant, 2000, 353.



30

uitleveringsverzoek van een andere staat. Bij het beginsel van aut dedere aut judicare is de

vervolgingsplicht slechts subsidiair aan het verzoek tot uitlevering, zodat een land kan afwachten met

vervolgen tot een ander land om de uitlevering vraagt.

Het duurde een bepaalde tijd, 44 jaar om precies te zijn, vooraleer België aan de verplichtingen uit de

Genèveconventies voldeed. In het begin was het toepassingsgebied beperkt tot oorlogsmisdaden

maar met de wet van 16 juni 1999 werd de strafbaarstelling ratione materiae uitgebreid tot genocide

en misdaden tegen de mensheid.109 Het zijn nog steeds deze drie misdrijven die we kennen als de

kernmisdrijven van het internationaal humanitair recht en die de dag van vandaag zijn opgenomen in

het gemeen strafrecht. Wat deze wet zo progressief en uniek maakte was onder andere dat de

universele rechtsmacht in absentia was. Dit houdt in dat de verdachte kan vervolgd worden ook al

wordt hij niet op het Belgisch grondgebied gevonden.110 Een universele rechtsmacht in absentia zou

in een ideale wereld eigenlijk niet nodig zijn indien alle staten universele rechtsmacht zouden

hebben over dezelfde misdrijven. Dan is de staat waar de verdachte zich bevindt altijd bevoegd om

hem te vervolgen.

Eén van de belangrijkste principes uit de Genocidewet was het feit dat men een persoon kon

vervolgen ongeacht zijn status als regeringsleider, staatshoofd, minister of diplomaat.111 De

toenmalige regering verantwoordde dit principe door te stellen dat het de invoering was van een

gevestigde regel van internationaal humanitair recht en verwees naar het Statuut van Rome waar dit

ook in was opgenomen.112 Deze bepaling kwam centraal te staan in de zaak Yerodia. In deze zaak

werd een onderzoek naar oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid gevoerd jegens de

toenmalige Congolese minister van buitenlandse zaken Yerodia. Bij de onderzoeksrechter werd een

klacht met burgerlijke partijstelling ingediend op grond van de Genocidewet waardoor de

onderzoeksrechter verplicht was om de zaak te onderzoeken wat resulteerde in een internationaal

aanhoudingsbevel. Het spreekt voor zich dat Congo not amused was met deze rechtszaak. België

werd voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag gedagvaard, waar Congo opwierp: één dat

België zijn extraterritoriale bevoegdheid te ruim had gevestigd door te voorzien in een universele

rechtsmacht en twee dat België geen respect had voor de internationale immuniteit van de

109

Wet 10 februari 1999 betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht, BS 23 maart 1999. 110


Art. 5, §3 Wet 10 februari 1999. 112

Wetsvoorstel betreffende de bestraffing van genocide krachtens het Internationaal Verdrag inzake de voorkoming en de bestraffing van genocide van 9 december 1948, amendement van de Regering, Parl.St. Senaat, 1998-99, nr. 1 - 749/2.


31

Congolese minister in functie en daarmee het internationaal recht schond.113 Het Internationaal

Gerechtshof antwoordde niet op de eerste aanklacht van Congo maar besloot wel dat België

inderdaad rekening had moeten houden met de immuniteit van de minister van buitenlandse

zaken.114 De vraag is dan natuurlijk of een procedure via de Genocidewet wel nog zinvol is. Immers

doordat bepaalde personen beschermd worden door immuniteiten zal een proces niet mogelijk zijn

omdat de staten niet happig zijn op een uitleveringsverzoek van een hoogwaardigheidsbekleder.

Indien de verdachte dus niet op Belgisch grondgebied wordt gevonden is het vrijwel onmogelijk om

hem te berechten aangezien zijn aanwezigheid vereist is voor een procedure voor het Hof van

Assisen, die in dit geval de bevoegde rechtbank is. 115 De Genocidewet was dan ook eerder een

symboolwet waarmee België zich in de internationale gemeenschap wou profileren als voorvechter

van de internationale gerechtigheid eerder dan een functionele wet om het onrecht in de

humanitaire wereld aan te vechten.116

Ons Belgisch procesrecht kent echter, in tegenstelling tot de meeste andere landen in de wereld, de

figuur van de burgerlijke partijstelling. Dit houdt in dat iedereen die vindt dat hij slachtoffer is van

een bepaald misdrijf, klacht kan neerleggen bij de onderzoeksrechter. De onderzoeksrechter is dan

verplicht om het misdrijf te onderzoeken ongeacht de positie van het parket, dat normalerwijze het

monopolie op de vervolging van misdrijven heeft. Deze mogelijkheid gecombineerd met de

universele rechtsmacht die de Genocidewet bood, zorgde evenwel voor veel problemen. Zo was er

zoals hierboven aangegeven de zaak Yerodia die voor het Internationaal Gerechtshof kwam, maar

ook zaak Sharon zorgde voor diplomatieke spanningen. In deze zaak kwam de vraag naar boven of

artikel 12 VTSv., die bepaalt dat een verdachte slechts kan worden vervolgd indien hij gevonden

wordt op het Belgisch grondgebied, wat niet gebeurd was met de eerste minister van Israël. Ondanks

het feit dat de Kamer van Inbeschuldigingstelling geoordeeld had dat artikel 12 VTSv. van toepassing

was en vervolging in absentia niet mogelijk was117 besloot het Hof van Cassatie alsnog dat het artikel

niet van toepassing was op de Genocidewet omdat die wet een eigen bevoegdheidsregeling had

ingevoerd.118 Cassatie sloot zich evenwel aan bij de beslissing van het Internationaal Gerechtshof in

de zaak Yerodia waardoor Sharon, wegens zijn internationale immuniteit, niet kon worden vervolgd.

113

VAN DEN WYNGAERT, C., “Rechtsmachtrecht en immuniteiten na de wet van 5 augustus 2003”, Jura Falc. 2003-04, nr. 1, www.jurafalconis.be, 88 – 89. 114

Internationaal Gerechtshof, Case concerning the Arrest Warrant of 11 April 2000 (Democratische Republiek Congo/België), 14 februari 2002, http://icj-cij.org. 115

VERMEULEN, G., “Exit Genocidewet… Over de moeizame keuze voor de weg van het gezond verstand”, Panopticon, 2003/5, 419. 116

De wet van 1999 resulteerde slechts in één veroordeling, Ass. Brussel 8 juni 2001, Jur. Falc., 2003-04, nr. 1, www.jurafalconis.be, 247 – 263. 117

K.I. Brussel 26 juni 2002 (Sharon), in J., WOUTERS en H., PANKEN, De Genocidewet in internationaal perspectief, Gent, Larcier, 2002, 323. 118

Cass. 12 februari 2003, J.T. 2003, 243, noot P., D’ARGENT, “Monsieur Sharon et ses juges belges”.

http://www.jurafalconis.be/

http://icj-cij.org/


32

Het Hof van Cassatie beoordeelde echter niet of het mogelijk was om Sharon na zijn ambtstermijn te

vervolgen waardoor de diplomatiek relaties met Israël verzuurd geraakten.119 Met betrekking tot

deze problematiek oordeelde het Internationaal Gerechtshof dat een minister niet meer van

immuniteit geniet na zijn ambtstermijn voor daden gesteld in de hoedanigheid van privépersoon.120

Of oorlogsmisdaden, genocide of misdaden tegen de mensheid kunnen vallen onder deze

hoedanigheid werd echter niet verduidelijkt.

Eerste aanpassing in 2003

Om de gemoederen te sussen greep de regering in en in 2003 werd de Genocidewet aangepast door

de wet van 23 april 2003.121 Deze wet zorgde ervoor dat de strafbaarstellingen van de core-crimes nu

gelijk liepen met deze uit het Statuut van Rome. Het artikel dat aanleiding gaf voor de zaak Yerodia

werd aangepast zodat men wel rekening moest houden met de beperkingen die door het

internationaal recht worden vastgesteld. Hierdoor werd het onmogelijk om buitenlandse ministers in

functie nog te vervolgen. De universele rechtsmacht die de wet typeerde werd behouden voor

misdrijven waarbij er een band bestond met België, ook het principe van de vervolging in absentia

werd behouden. De wetgever bouwde wel een filter in om de klachten gebaseerd op universele

rechtsmacht te beperken, want indien er geen band bestond met België kon enkel de federale

procureur de vervolging instellen.122 De federale procureur kon dan beslissen om, indien nodig, de

zaak voor een andere, meer geschikte, rechtbank te brengen, zoals bijvoorbeeld het Internationaal

Strafhof of de rechtbanken van het land waarvan de dader onderdaan is of waar de feiten zijn

gepleegd.123 De Raad van State is in haar advies wel streng voor de bepaling waarmee de Minister

van Justitie de mogelijkheid heeft om via het Hof van Cassatie een zaak te onttrekken aan de

Belgische rechtbanken, en noemt dit zelfs een schending van de scheiding der machten.124

Wet van 5 augustus 2003

Deze wijziging bleek echter niet genoeg want de mogelijkheid om een vervolging in te stellen via

burgerlijke partijstelling bleef bestaan, wat bleef zorgen voor een stroom van klachten. Zo was er de

119

WOUTERS, J., “Tien jaar experimenteren met internationaal recht: van de Wet van 16 juni 1993 tot de Wet van 5 augustus 2003”, Jur. Falc. 2003-04, nr. 1, www.jurafalconis.be, par. 5.2. 120

Internationaal Gerechtshof, Case concerning the Arrest Warrant of 11 april 2000 (Democratische Republiek Congo / België), 14 februari 2002, http://icj-cij.org en ICJ Reports 2002, §61. 121

Wet van 23 april 2003 tot wijziging van de wet van 16 juni 1993 betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht en van artikel 144ter van het Gerechtelijk Wetboek, BS 7 mei 2003. 122

Art. 7, §1, Genocidewet zoals gewijzigd door de wet van 23 april 2003. 123


Adv. RvS 35.252/2 bij het wetsontwerp tot wijziging van de wet van 16 juni 1993 betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht en van artikel 144ter van het Gerechtelijk Wetboek, Parl.St. Senaat, 2002-03, nr. 2-1256/13, II.1 & II.2.


http://icj-cij.org/


33

bekende zaak Franks waarbij een klacht werd ingediend tegen de Amerikaanse generaal Franks

tijdens de Irak oorlog. De regering handelde hier echter snel om geen diplomatieke rel te ontketenen

en maakte gebruik van de door de Raad van State gecontesteerde bepaling om de zaak te onttrekken

en door te sturen naar de Amerikaanse justitieautoriteiten.125 De Verenigde Staten kon uiteraard niet

lachen met deze zaak en de Amerikaanse Minister van Defensie dreigde er onder andere mee op het

NAVO-hoofdkwartier uit Brussel weg te halen.126 België werd zelfs “a plucky little country that allows

leftist lawyers to file frivolous lawsuits against world leaders” genoemd.127 Dit dreigement zorgde

ervoor dat Genocidewet binnen het jaar, na veel politiek gebakkelei, opnieuw werd aangepast met

de wet van 5 augustus 2003.128

Deze nieuwe wet voorzag eigenlijk niet in een aanpassing maar schafte de Genocidewet gewoon af.

De strafbaarstellingen werden overgeheveld naar het gemeen recht in de artikelen 136bis tot

136octies van Boek I, Titel Ibis (“Ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht”) in

het Strafwetboek. Wat betreft de immuniteiten behield de nieuwe wet het principe dat deze een

mogelijke vervolging niet in de weg stond maar de immuniteiten uit het nationaal recht moeten wel

worden gerespecteerd.129

De wetgever stapte ook af van het principe van universele rechtsmacht.130 Vervolgingen van

schendingen van het internationaal humanitair recht zijn nu enkel mogelijk indien er een link is met

België. Echter bestaat er nog steeds een mogelijkheid tot universele rechtsmacht in de Belgische

wetgeving. Het artikel 12bis VTSv. geeft de Belgische rechtbanken en hoven de bevoegdheid om

alsnog te oordelen over misdrijven die in het buitenland zijn gepleegd en die geen link hebben met

België. Deze bevoegdheid moet dan echter volgen uit internationale of Europese verplichtingen. Het

kan hier gaan om zowel verdragsrecht als om internationaal gewoonterecht. Indien ons land dus een

verdrag ratificeert die de lidstaten verplicht om universele rechtsmacht op te nemen voor bepaalde

misdrijven, dan zijn de Belgische rechtbanken bevoegd om binnen het kader (en dus ook de

beperkingen) van het verdrag deze misdrijven te beoordelen. De regering stelde bij haar

wetsontwerp dat de regeling uit artikel 12bis VTSv. subsidiair is ten aanzien van de andere

bevoegdheidsgronden.131 Wat onder subsidiair moet worden verstaan is niet duidelijk. Subsidiair kan

125

VERHAEGE, M., “De politieke begrafenisstoet van de Genocidewet”, Jur. Falc. 2003-04, nr. 1, www.jurafalconis.be, 21 – 42. 126

DOORNAERT, M., “Rumsfeld geeft België schot voor de boeg”, De Standaard, 13 juni 2003. 127

GONZALES, M., Wall Street Journal, 18 juni 2003. 128

Wet van 5 augustus 2003 betreffende ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht, BS 7 augustus 2003. 129

Art. 1bis VTSv. 130

Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer, B.Z. 2003, nr. 51-103 /001, 6-7 en 10. 131

Memorie van Toelichting, Parl. St. Kamer, B.Z. 2003, nr 51-103 /001, 8-9.


34

gezien worden als lex generalis ten aanzien van het actief en het passief personaliteitsbeginsel.

Artikel 12bis VTSv. kan dan enkel toegepast worden indien geen van deze twee

personaliteitsbeginselen kan worden gebruikt. Dit zou er voor zorgen dat dit artikel niet van

toepassing zou zijn op de ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht.132 Artikel

12bis VTSv. kan ook worden gezien als terugvalmechanisme indien geen gebruik kan gemaakt

worden van de personaliteitsbeginselen en er toch een verplichting tot vervolging bestaat conform

het internationaal recht. Deze interpretatie betekent echter dat de “gewone” bevoegdheidsgronden

nutteloos worden voor misdrijven waarvoor internationaal een verplichting tot universele

rechtsmacht bestaat. Een onderscheid tussen de verschillende aangrijpingspunten is dan alleen van

belang voor de mogelijkheid om de vervolging in te stellen per klacht met burgerlijke partijstelling.133

Het Arbitragehof koos in 2005 voor de eerste invulling. Het Hof oordeelde dat er altijd een link met

België moet zijn om over te kunnen gaan tot de vervolging. Universele jurisdictie is zelfs niet mogelijk

op grond van de general enabling clause die vervat zit in artikel 12bis VTSv.134 Het Hof van Cassatie

hangt dezelfde visie aan .135 De visie van het Hof van Cassatie en het Arbitragehof zorgen er evenwel

voor dat België niet langer voldoet aan haar internationale verplichtingen om universele rechtsmacht

te voorzien. Bovendien heeft de wetgever zo’n interpretatie proberen te vermijden door ook het

internationaal gewoonterecht als bron tot verplichting te laten gelden.136 Het is ook nooit de

bedoeling geweest om de internationale verplichtingen wat betreft de ernstige schendingen op het

internationaal humanitair recht niet na te komen.137

Net zoals we hieronder bij het passief personaliteitsbeginsel zullen bespreken, is ook hier de

mogelijkheid tot vervolging verbonden aan filters. De enige persoon die bevoegd is om een

vervolging in te stellen is de federale procureur die enkel in bepaalde gevallen kan weigeren. Lid

twee van het artikel is ondertussen al vernietigd door het Arbitragehof omdat de wetgever niet

redelijk kon verantwoorden waarom er geen mogelijkheid was tot beroep tegen de weigering van de

federale procureur om te vervolgen.138

In de nieuwe wet werden ook overgangsbepalingen opgenomen. Zo zijn alle klachten waarbij nog

geen gerechtelijk onderzoek is opgestart op grond van de nieuwe criteria geseponeerd. Voor de

procedures waarbij wel al een gerechtelijk onderzoek werd gestart moest het verschil gemaakt

132

RYNGAERT, C., “Het einde van de Genocidewet”, Zoeklicht 2003, afl. 37, 24. 133


Arbitragehof 23 maart 2005, nr. 62/2005, BS 8 april 2005, overweging B.5.3. – B.6.3. 135

Cass. 29 juni 2005, www.cass.be. 136

Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer, B.Z. 2003, nr. 51-103 /001, 8 en 10. 137

PANKEN, H., “Ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht”, TvW 2003, 530. 138

Zie infra “het passief personaliteitsbeginsel”.

35

worden tussen de zaken waarbij er een Belgische klacht is ingediend of indien de dader Belgisch was

of in België verbleef en de zaken waarbij dit niet het geval was. Deze laatste categorie werd

verstuurd naar de procureur-generaal bij het Hof van Cassatie die dan de onttrekking vorderde voor

het Hof.139

De slachtoffers van internationale humanitaire misdrijven waren evenwel niet tevreden met de

afschaffing van de Genocidewet. Zij zagen hun mogelijkheden om een procedure op te starten sterk

teruggeschroefd worden. Buitenlandse slachtoffers, die geen hoofdverblijf in België hebben, kunnen

geen klacht meer indienen. Er werd opgeworpen dat de verdragen van Genève een standstill-

beginsel bevatten waardoor de laatste aanpassing/afschaffing van de Genocidewet in strijd zou zijn

met een algemeen rechtsbeginsel. Dit werd echter niet aanvaard door het Hof van Cassatie.140

Volgens het Hof bestaat er geen algemeen rechtsbeginsel waardoor het voor een land verboden is

om zijn beschermingsniveau af te bouwen. De eisers hadden zich beter kunnen beroepen op het feit

of België door de nieuwe wetswijziging nog wel voldeed aan de verplichtingen onder de verdragen

van Genève, al wordt algemeen aangenomen dat zij geen directe werking hebben.

Conclusies

Ons land kan het een en ander leren uit het debacle rond de Genocidewet. Zo is het ten eerste zeker

niet de rol van België om het geweten van de wereld te spelen. Het is niet omdat bepaalde

misdrijven internationaal strafwaardig zijn dat wij als land ze overal ter wereld moeten gaan

bestraffen. Misschien moet er eens nagedacht worden over wat het best geplaatst forum is om een

misdrijf aanhangig te maken. Enkel indien het land waar het feit gepleegd is niet de mogelijkheid

heeft om een procedure op gang te brengen of als het land geen procedure wil opstarten is er m.i.

een mogelijkheid om het misdrijf door andere landen te laten berechten. Er bestaan overigens

genoeg andere manieren om de straffeloosheid in de wereld aan te pakken. Het is niet aan te raden

om bepaalde processen altijd via strafrechtelijke vervolgingen aan te pakken. Zo kan er geopperd

worden voor een verzoenings- of waarheidscommissie.141 België had beter niet op eigen houtje zo’n

wet ingesteld maar beter op multilateraal of supranationaal gebied kunnen werken in bv. de

Europese Unie of de Raad van Europa, wat een breder draagvlak had gegeven aan de principes uit de

Genocidewet. Op gebied van wetgevingsmethodiek had de wetgever beter wat meer en grondigere

advisering gevraagd. Uiteraard ligt het niet volledig aan de wetgever en de regering dat er misbruik is

gemaakt van de Genocidewet. Het zijn de ngo’s en hun advocaten die gebruik hebben gemaakt van

de mogelijkheid tot klacht met burgerlijke partijstelling om de wet uit te buiten voor ongegronde en 139

PANKEN, H., “Ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht”, TvW 2003, 530. 140

Cass. 14 januari 2004, RW 2005, 385, noot JANSSENS., L. 141

HUYSE, L., “Alternatieven voor de strijd tegen de straffeloosheid”, Jur. Falc. 2003-04, nr. 1, www.jurafalconis.be, 145 – 148.


36

politiek getinte klachten. 142 Het is maar zeer de vraag of een dergelijk figuur als de burgerlijke

partijstelling werkbaar is voor complexe internationale misdrijven.

Universele rechtsmacht lijkt door het Internationaal Strafhof minder belangrijk te worden aangezien

het Strafhof bevoegd is voor de misdrijven waarvoor in het algemeen universele rechtsmacht wordt

gevestigd. Een addertje onder het gras is echter het feit dat niet alle landen het Statuut van Rome

hebben aanvaard, waaronder internationaal belangrijke spelers als de Verenigde Staten en China.

Ook dient rekening gehouden te worden met het complementariteitsbeginsel van het Strafhof

waardoor universele rechtsmacht toch nog nuttig kan zijn.143

De wet van 5 augustus 2003 bouwde dus de universele rechtsmacht voor internationale misdrijven

af. Naast de mogelijkheden om internationale misdrijven te berechten in België aan de hand van het

actief en passief personaliteitsbeginsel bestaat nog de mogelijkheid om op grond van internationale

verplichtingen toch nog over te gaan tot vervolging. De twee personaliteitsbeginselen zullen we

hieronder bespreken, theoretisch en toegepast op de Belgische wetgeving.

1.2.3 Het actief personaliteitsbeginsel

Dit principe verwijst naar de eigen onderdanen die kunnen vervolgd worden wegens misdrijven die

ze in het buitenland hebben gepleegd. Het aangrijpingspunt is hier dus de nationaliteit van de dader.

Het gaat om solidariteit tussen de staten zodat straffeloosheid in het buitenland wordt tegengegaan.

Extraterritoriale rechtsmacht op grond van het personaliteitsbeginsel wordt algemeen aanvaard in de

internationale gemeenschap aangezien het een subsidiair karakter heeft.144 Vaak wordt er als

rechtvaardigingsgrond verwezen naar het feit dat men het eigen recht beter kent dan het

buitenlandse recht. Er kunnen drie verschillende vormen worden onderscheiden.145

Er is sprake van een absoluut actief personaliteitsbeginsel indien een staat voor alle misdrijven,

ongeacht of ze in het binnen- of buitenland worden gepleegd rechtsmacht vestigt op haar

onderdanen. Het territorialiteitsbeginsel geldt hier dan als subsidiair.

De tweede vorm is het onbeperkt actief personaliteitsbeginsel. Hier wordt geen voorwaarde van

dubbele incriminatie gesteld. Een onderdaan kan dus in eigen land worden berecht voor een misdrijf

ongeacht of dit misdrijf strafbaar wordt gesteld door het land waar het gepleegd is. Dit beginsel

142

KAMMINGA, M., “De externe effecten van het échec van de Belgische genocidewet”, Jur. Falc. 2003-04, nr.1, www.jurafalconis.be, “De Balans”. 143

RYNGAERT, C., “Universele Jurisdictie”, in WOUTERS J., & PATTYN, B., Misdaden tegen de mensheid: de internationale strijd tegen straffeloosheid, Leuven, Acco, 2006, 153. 144

VANDER BEKEN, T., Forumkeuze in het Internationaal Strafrecht, Antwerpen - Apeldoorn, Maklu, 1999, 80. 145

ORIE, A.M.M., VAN DER MEIJS, J.G., en SMIT, A.M.G, Internationaal strafrecht, Zwolle, Tjeenk Willink, 1991, 45 – 47.


37

wordt dan ook voornamelijk toegepast voor misdrijven die in het buitenland in het merendeel van de

gevallen niet strafbaar zijn, waardoor dit beginsel heel dicht aanleunt tegen het

beschermingsbeginsel dat hierboven is besproken. In België is het onbeperkt actief

personaliteitsbeginsel terug te vinden in artikel 6, 1° en 2° VTSv.: elke Belg kan in België berecht

worden voor misdaden of wanbedrijven die hij/zij in het buitenland heeft gepleegd tegen de

veiligheid van de Staat of tegen de openbare trouw. Er is dus geen voorwaarde gesteld dat één van

deze misdrijven in het buitenland ook strafbaar moeten worden gesteld. Het is zelfs niet vereist dat

de verdachte in België wordt gevonden.146 Na de aanpassing van de Genocidewet147 valt ook de

strafbaarstelling van de ernstige inbreuken op het internationaal humanitair recht onder deze

bepaling.148 In de vroegere Genocidewet stelde artikel 7 dat:

“Voor misdrijven die door een Belg in het buitenland gepleegd zijn tegenover een

vreemdeling, is geen aanklacht van de vreemdeling of van zijn gezin noch enige officiële

kennisgeving door de overheid van het land waar het misdrijf is gepleegd, vereist.”

Door deze misdrijven onder te brengen in artikel 6 VTSv. is er in principe niet veel veranderd. Een

Belg die bijvoorbeeld genocide pleegt in een land waar dit niet strafbaar is gesteld kan nog steeds in

België voor deze feiten worden vervolgd op grond van het onbeperkt actief personaliteitsbeginsel.

Ook bij deze misdrijven worden er geen bijkomende voorwaarden gesteld. Het principe uit artikel 12

VTSv., dat de verdachte op het Belgisch grondgebied moet worden gevonden om de vervolging te

kunnen instellen, geldt niet voor de inbreuken op het internationaal humanitair recht. Hier geldt met

andere woorden een rechtsmacht in absentia, dat evenwel internationaal niet verplicht is.149

Tot slot is er het beperkt actief personaliteitsbeginsel. De strafbaarstelling in het land waar het

misdrijf is gepleegd, is hier wel een essentiële voorwaarde. Andere voorwaarden zijn ook mogelijk

zoals bijvoorbeeld een minimum- en maximumstraf of processueel indien de onderdaan niet wordt

berecht in het land waar het misdrijf gepleegd is.150 De algemene regeling in België luidt als volgt:

“Iedere Belg of persoon met hoofdverblijfplaats in het Rijk die zich buiten het grondgebied van

het Rijk schuldig maakt aan een feit dat door de Belgische wet misdaad of wanbedrijf wordt

146

Art. 12, 1° VTSv. 147

Zie infra. 148

Art. 6, 1°bis VTSv. 149


OEHLER, D., Internationales Strafrecht, Köln, Heymanns, 1973, 440.

38

genoemd , kan in België vervolgd worden indien op het feit straf gesteld is door de wet van

het land waar het is gepleegd”151

Dit artikel stelt duidelijk de voorwaarde van de dubbele incriminatie. Daar komt nog eens bij dat de

vervolging enkel kan gebeuren indien de verdachte wordt gevonden op het Belgisch grondgebied.152

Als het slachtoffer een buitenlander is, is het daarenboven een vereiste dat er eerst een klacht wordt

ingediend, ofwel door het slachtoffer of zijn familie, ofwel door middel van een officieel bericht

uitgevaardigd door de staat waar het misdrijf plaatsvond. Het openbaar ministerie beslist hier

soeverein of ze een procedure instelt tegen de verdachte en heeft hierop ook het monopolie. Dit

houdt in dat, in tegenstelling tot de Belgische strafprocedure waar de burgerlijke partijstelling

mogelijk is, een buitenlands slachtoffer zelf geen proces kan instellen tegen het misdrijf waar hij

slachtoffer van geworden is. Er is hier duidelijk sprake van een ontoelaatbare discriminatie van het

buitenlandse slachtoffer. Ofwel moet ook voor de Belgische slachtoffer de mogelijkheid tot een

directe procedure worden beknopt ofwel moeten de buitenlandse slachtoffers dezelfde mogelijkheid

hebben als de Belgische slachtoffers om rechtstreeks een procedure op te stellen.153

Voor bos-, veld-, visvangst- of jachtmisdrijven wordt er naast de voorwaarde van de klacht en het

aantreffen van de verdachte op het Belgisch grondgebied ook de vereiste van de wederkerigheid

gesteld.154 België heeft hierover akkoorden met Frankrijk, Duitsland en Luxemburg.155

België maakt gebruik van een ruimer principe van actieve personaliteit. Zo wordt er niet alleen

gesproken van nationaliteit maar ook de hoofdverblijfplaats kan een rol spelen. Het is irrelevant of

dit verblijf legaal of illegaal is.156 Een buitenlander die zijn hoofdverblijfplaats in België heeft kan dus

ook op grond van dit principe worden berecht. We spreken dan van een domiciliecriterium. Onze

wetgeving gaat dus verder dan wat normaal gezien onder het actief personaliteitsbeginsel wordt

begrepen.

151

Art. 7, §1 VTSv. 152

Art. 12 VTSv. 153

VAN DEN WYNGAERT, C., “Structures et méthodes de la coopération internationale et régionale en matière pénale. Première partie: droit des compétences”, RDPC 1984, 529. 154

Art. 9 VTSv. 155

Convention 7 août 1885 entre la Belgique et la France concernant la répression des infractions en matière de chasse; Convention 29 avril 1885 entre la Belgique et l’Allemagne pour assurer la répression des infractions forestières, rurales, de pêche et de chasse commises sur leurs territoires respectifs; Déclaration 15 et 19 avril 1882 échangée entre le gourvenement belge et le gouvernement du Grand-Duché de Luxembourg, au sujet de la répression des infractions en matière forestière, rurale, de chasse et de pêche. 156

Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer, B.Z. 2003, nr. 51-103 / 001, 5.

39

1.2.4 Het passief personaliteitsbeginsel

Bij het passief personaliteitsbeginsel gaat men niet uit van de nationaliteit van de dader maar de

nationaliteit van het slachtoffer. Indien rechtsmacht op dit principe gebaseerd is, kan een staat

vervolgen zodra één van zijn onderdanen het slachtoffer is geworden van een misdrijf, ongeacht

waar en door wie het gepleegd is.157 De rechtsmacht van een land wordt hierdoor zeer ver uitgebreid

aangezien de band met het misdrijf nog kleiner is dan bij het actief personaliteitsbeginsel. Net zoals

bij het actief personaliteitsbeginsel kunnen we hier het onderscheid maken tussen een onbeperkte

en een beperkte toepassing, respectievelijk indien er geen vereiste van dubbele incriminatie bestaat

en indien die vereiste er wel is.158 Ook kunnen er nog andere voorwaarden worden gesteld eer er

toepassing van het beginsel kan gemaakt worden zoals bv. een voorafgaande klacht of de niet-

uitlevering van de dader.159

Het passief personaliteitsbeginsel is internationaal minder aanvaard dan het actief

personaliteitbeginsel. Er zijn dan ook verschillende argumenten aan te halen tegen het gebruik van

het principe.160 Zo valt op te merken dat door een dergelijke uitbreiding van de rechtsmacht meer

bevoegdheidsconflicten optreden omdat meer landen zichzelf bevoegd gaan verklaren. Het valt ook

niet te ontkennen dat dit beginsel zich mengt in de nationale soevereiniteit van andere staten. Want

op deze manier kan een bepaald land dus mee gaan bepalen wat strafbaar wordt gesteld op het

grondgebied van een ander land. Aan dit euvel kan voor een stuk tegemoet worden gekomen door

de vereiste van de dubbele incriminatie in te stellen. Zo blijft het land waar de feiten gepleegd zijn de

eerste verantwoordelijke wat betreft de strafbaarstelling van deze bepaalde feiten. Hier hangt echter

aan vast dat een dader, in het geval van onbeperkte toepassing, kan bestraft worden voor feiten

waarvan hij niet of moeilijk kon weten dat ze strafbaar waren. Het is duidelijk dat deze praktijk niet

volledig strookt met het beginsel nulla poena sine lege. Een ander argument tegen het passief

personaliteitsbeginsel steunt op het vertrouwen. Door de rechtsmacht zodanig uit te breiden zegt

een land eigenlijk dat het geen vertrouwen heeft in de werking van het gerecht in andere landen.

Vertrouwen tussen de verschillende landen is essentieel voor een goede werking van interstatelijk

verkeer, waartoe ook justitiële samenwerking behoort.

We vinden het passief personaliteitsbeginsel bij ons terug in artikel 10 VTSv. Ingevolge dit artikel kan

elke vreemdeling die een misdaad begaat tegen een Belgisch onderdaan, worden vervolgd in België.

De wet voegt echter een beperkte toepassing van het beginsel in. De wetgever vereist dat het feit

157

VANDER BEKEN, T., Forumkeuze in het Internationaal Strafrecht, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 1999, 108. 158

STRIJARDS, G.A.M., “Het passief personaliteitsbeginsel in opmars?”, Delikt en Delinkwent 1985, 196. 159

STRIJARDS, G.A.M., “Het passief personaliteitsbeginsel in opmars?”, Delikt en Delinkwent 1985, 196. 160

STRIJARDS, G.A.M., “Het passief personaliteitsbeginsel in opmars?”, Delikt en Delinkwent 1985, 198 - 202.

40

ook strafbaar moet zijn in het land waar het gepleegd is en dat de straf het maximum van vijf jaar

vrijheidsberoving moet overtreffen. Overtredingen en wanbedrijven gepleegd in het buitenland door

een buitenlander met een Belgisch slachtoffer vallen aldus buiten de toepassing van de Belgische

strafwet. Met betrekking tot de schendingen van het internationaal humanitair recht vereist de wet

echter geen dubbele incriminatie. Hier volstaat het dat een Belgisch onderdaan, of een persoon die al

minstens drie jaar in België zijn hoofdverblijfplaats heeft, slachtoffer is van een dergelijk misdrijf.

Ook hier wordt er een ruime toepassing gemaakt van het beginsel. Net zoals bij het actief

personaliteitsbeginsel wordt ook in artikel 10 VTSv. gebruik gemaakt van het domiciliecriterium. Een

vreemdeling die 3 jaar (gewoonlijk, effectief en onafgebroken)161 in België woont geniet bijgevolg

van dezelfde bescherming als een Belgische onderdaan. Het grote verschil met het actief

personaliteitsbeginsel op dit punt is dat het hier wel om een legaal verblijf moet gaan.

Net zoals in de situatie waar een buitenlander slachtoffer is geworden van een misdrijf gepleegd

door een Belg, kan ook hier slechts de vervolging geschieden met goedkeuring van de federale

procureur. Een klacht met burgerlijke partijstelling bij de onderzoeksrechter is in dit geval niet

mogelijk. In de wettekst van 2003 was opgenomen dat tegen de beslissing van de federale procureur

om al dan niet over te gaan tot vervolging geen hoger beroep openstond.162 Het toenmalige

Arbitragehof was echter van oordeel dat de wetgever niet redelijk kon verantwoorden dat er tegen

de weigering van de federale procureur geen rechtsmiddel openstond, terwijl er geen mogelijkheid

bestond om de vervolging op te starten door middel van de burgerlijke partijstelling. Het

Arbitragehof vernietigde dan ook het tweede lid van artikel 10, 1°bis VTSv. alsook het tweede lid van

artikel 12bis VTSv.163 De federale procureur kan de vervolging slechts weigeren indien de klacht

kennelijk ongegrond is, indien de feiten van de klacht niet overeenstemmen met de kwalificaties van

de misdrijven bedoeld in boek II, titel Ibis van het strafwetboek, indien uit de klacht geen

ontvankelijke strafvordering kan volgen of indien de procureur van mening is, dat gezien de feiten,

nuttiger is om de zaak voor een beter geplaatste rechtbank in het buitenland of voor het

internationaal strafhof te brengen. Bij het doorsturen van een zaak naar een ander rechtscollege

moet de procureur rekening houden met de onafhankelijkheid, onpartijdigheid en billijkheid van het

rechtscollege. Deze kenmerken zijn evenwel van minder belang aangezien deze ook kunnen blijken

uit de internationale verbintenissen die België heeft met de staat in kwestie. Deze laatste regel is

161

D’ARGENT, P., “L’expérience belge de la compétence universelle: much ado about nothing”, in JACOBS, A., Actualités de droit pénal et de procedure pénale, II, Brussel, Larcier, 1113-1114. 162

Wet van 23 april 2003 tot wijziging van de wet van 16 juni 1993 betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht en van artikel 144ter van het Gerechtelijk Wetboek. 163

Arbitragehof 23 maart 2005, nr. 62/2005, BS 8 april 2005.

41

vooral van diplomatieke aard en opgenomen om de Verenigde Staten niet tegen de borst te stoten

vermits ook het NAVO-verdrag onder internationale verbintenissen valt.164

De regel dat enkel de federale procureur kan vervolgen is echter niet geheel sluitend. Misdaden die

gepleegd zijn ten aanzien van Belgen in het buitenland door een buitenlandse dader kunnen namelijk

in België worden vervolgd indien deze misdaden in het land waar ze gepleegd zijn ook strafbaar zijn

en waar de maximumstraf vijf jaar gevangenisstraf of hoger bedraagt.165 Dit zorgt ervoor dat het

gemeen recht, en dus de burgerlijke partijstelling toch nog mogelijk is voor schendingen van het

internationaal humanitair recht indien deze in het buitenland worden bestraft met vijf jaar of meer,

vermits al deze schendingen in het Belgisch recht misdaden uitmaken. Op deze manier kan men de

procedure, waarbij men eerst naar de federale procureur moet gaan, buiten spel zetten. Deze

mogelijkheid bestaat echter enkel voor Belgische onderdanen. In tegenstelling tot de procedure bij

de federale procureur conform artikel 10, 1bis° is er geen vervolgingsmogelijkheid voor de

buitenlanders die al drie jaar in België wonen. Deze regeling lijkt bijgevolg een discriminatie te

hebben gecreëerd ten aanzien van politieke vluchtelingen.166

1.2.5 Conclusie

Doordat ons land lang op zich liet wachten om de conventies van Genève om te zetten in nationaal

recht wou men dit goedmaken door een – in humanitair opzicht – zeer progressieve wet op te

stellen. België stelde zich evenwel op als het geweten van de wereld. Dit werd door sommige andere

landen, niet geheel onterecht, als arrogant gezien. Samen met ons uniek strafprocesrecht

betreffende de burgerlijke partijstelling, leidde deze wet tot gezichtsverlies van België op

internationaal vlak. Na amper tien jaar bleek dat de wet te ruim was en werd ze afgeschaft. De

huidige regeling zit nu niet langer meer in een bijzondere wet maar in het gemeen recht. Door het

actief en passief personaliteitsbeginsel heel ruim te zien behoudt ons land nog steeds een grote

rechtsmacht over schendingen van internationaal humanitair recht zonder het universaliteitsbeginsel

te hanteren. Daarmee is de symboolwaarde van de Genocidewet ook verdwenen.

2. Het Internationaal Strafhof Na de rechtsmacht van de Belgische rechtbanken in kaart te hebben gebracht zullen we hetzelfde

doen voor het Internationaal Strafhof.

164

VERMEULEN, G., “De Genocidewet is dood. Leve de genocidewet?”, Juristenkrant 2003, afl. 73, 4. 165

Art. 10, 5° VTSv. 166

VERRIJDT, W., “Universele jurisdictie na de Genocidewet. Invloed van de recente rechtspraak van het Arbitragehof en het Hof van Cassatie”, CDPK 2006, 95.

42

Het Internationaal Strafhof verkrijgt rechtsmacht zodra een staat het Statuut van Rome ondertekent

en ratificeert en daarmee de bevoegdheid van het Strafhof erkent, dit is de inherente rechtsmacht

van het Strafhof.167 Dit houdt in dat er geen verdere toestemming van de staten nodig is voor het

Strafhof om haar rechtsmacht uit te oefenen. Staten die geen partij zijn bij het Statuut hebben wel

de mogelijkheid om ad hoc de rechtsmacht van het Strafhof te aanvaarden t.a.v. een bepaalde

misdaad.168 Alle regels, met inbegrip van het hoofdstuk betreffende de samenwerking met het

Strafhof, uit het Statuut zijn dan van toepassing.

Het is weinig verrassend dat betreffende de rechtsmacht van het Strafhof veel inkt is gevloeid tijdens

de voorbereidingen en het opstellen van het Statuut. De eerste voorstellen gaven aan het Strafhof

een inherente rechtsmacht ten aanzien van genocide, maar voor de andere misdrijven was

toestemming nodig van de staat waar de verdachte zich bevond en de staat op wiens grondgebied de

feiten waren gebeurd.169 Duitsland stelde echter voor om het Strafhof een universele rechtsmacht te

geven. Het zou dan irrelevant zijn voor de uitoefening van de rechtsmacht van het Strafhof of een

staat al dan niet partij is bij het Statuut van Rome.170 Voor veel landen ging dit echter te ver. Zij

vreesden dat dit een serieuze inperking van hun soevereiniteit zou betekenen. Andere landen

schoven dan het opting in-principe naar voor, waardoor de staten die het Statuut ratificeerden zelf

konden beslissen voor welke misdrijven zij de rechtsmacht van het Strafhof aanvaardden. Andere

staten hebben gepleit voor een systeem waarbij per zaak de rechtsmacht van het Strafhof moest

erkend worden door de verschillende staten die betrokken waren. Uiteindelijk werd er dus gekozen

voor de inherente rechtsmacht. Hierop zijn evenwel enkele uitzonderingen ingeschreven in het

Statuut. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk dat bij elke aanpassing van de lijst met misdrijven, artikel 5,

de staten de rechtsmacht voor deze wijziging moeten erkennen om gebonden te zijn door de

bevoegdheid van het Strafhof. Voor de mogelijke aanpassingen in de toekomst heeft men dus wel

gekozen voor een opting in-principe. Ook met betrekking tot oorlogsmisdaden kunnen staten die het

Statuut ratificeren beslissen om de eerste zeven jaren de rechtsmacht van het Strafhof niet te

aanvaarden.171 Het is duidelijk dat deze uitkomst een politiek compromis is geworden om zoveel

mogelijk staten te overtuigen het Statuut goed te keuren, zeker de belangrijke zoals Frankrijk en het

Verenigd Koninkrijk.

167



Art. 21 ILC Draft Statute. 170

WILMSHURST, E., “Jurisdiction of the Court”, in LEE, R.S.K., The International Criminal Court: The Making of the Rome Statute, Den Haag, Kluwer Law International, 1999, 132. 171


43

2.1 Rechtsmacht ratione personae

Iedere onderdaan van een staat die partij is bij het Statuut van Rome kan door het Strafhof worden

vervolgd voor een misdaad, waarover het Strafhof bevoegdheid heeft, die hij of zij heeft gepleegd.172

Geen enkele officiële immuniteit kan ervoor zorgen dat een persoon onttrokken wordt aan de

rechtsmacht van het Strafhof. Zelfs regeringsleiders of staatshoofden kunnen berecht worden.173 Het

Internationaal Gerechtshof bevestigde dat eerder al in de zaak Arrest Warrant.174 Diplomatieke

immuniteiten kunnen er wel voor zorgen dat de praktische samenwerking niet soepel verloopt.

Artikel 98, 1 van het Statuut verbiedt namelijk om een verzoek tot een staat te richten als dit verzoek

ervoor zou zorgen dat de staat zou handelen in strijd met een diplomatiek immuniteit. Op deze

manier kan een staat ervoor zorgen dat een staat weigert om een persoon die zich op hun

grondgebied bevindt over te leveren aan het Strafhof.175

2.2 Rechtsmacht ratione temporis

Het Internationaal Strafhof trad inwerking op 1 juli 2002. Het Statuut van Rome bepaalt dat het

Strafhof geen feiten kan behandelen die voor deze datum zijn gepleegd.176 Dit zelfde artikel stelt ook

dat voor staten die later partij worden bij het Statuut de rechtsmacht pas begint te werken na de

inwerkingtreding van het Statuut voor dat land. Dat het Strafhof dus geen misdaden van voor 2002

kan behandelen wordt als een groot nadeel gezien. Het materiële recht waarover het Strafhof

bevoegd is, is geen nieuw recht dus kan het niet in conflict komen met het principe van nulla poe sine

lege. Een ander argument is dat de ad hoc straftribunalen juist zijn opgericht met het doel om

misdaden die voor de inwerkingtreding zijn gepleegd, te behandelen.177 Het is amper behandeld

geweest omdat de meeste lidstaten dit niet zagen zitten. Het is dan wel aan de staten zelf om via

nationale procedures deze misdaden te vervolgen, onder meer door het instellen van universele

jurisdictie in het geval dat de territoriale staat en de staat van de nationaliteit van de dader niet in

actie schieten.178

2.3 Rechtsmacht ratione loci

De territoriale bevoegdheid van het Strafhof strekt zich uit over het territorium van alle staten die

partij zijn bij het Statuut van Rome.179 Elke misdaad waarover het Strafhof rechtsmacht heeft en die

172

Art. 12, b) Statuut van Rome. 173


IGH, Case concerning the Arrest Warrant of 11 april 2000 (Democratische Republiek Congo/België), 14 februari 2002, http://icj-cij.org, §61. 175

SCHABAS, W.A., An Introduction to the International Criminal Court, Cambridge, Cambridge University Press, 2004, 81. 176


ONGENA, T., “Een Internationaal Strafhof: kan Sisyphus eindelijk rusten?”, Panopticon 1999, 245 – 246. 178

SCHABAS, W.A., An Introduction to the International Criminal Court, Cambridge, Cambridge University Press, 2004, 70. 179

Art. 12, 2, a) Statuut van Rome.

http://icj-cij.org/

44

gepleegd is op het grondgebied van een staat die partij is bij het Statuut kan door het Strafhof

vervolgd worden, ongeacht door wie ze zijn gepleegd.

Onder het territorium wordt, zoals in de nationale wetgeving, ook de vliegtuigen en vaartuigen

verstaan die ingeschreven zijn in een staat die partij is bij het statuut. Wat betreft landsgrenzen kan

er echter veel gediscussieerd worden aangezien veel van deze grenzen het onderwerp zijn van

discussie tussen verschillende staten. Het Strafhof zal dan geval per geval moeten beoordelen indien

dit nodig zou zijn. Een andere vraag die kan gesteld worden is wanneer er een misdaad gepleegd is

op een territorium. We hebben reeds gezien dat er in België geopteerd wordt voor de

ubiquiteitsleer.180 Er zijn evenwel andere theorieën mogelijk. Zo kan men ook gebruik maken van de

effectenleer. Bij deze theorie wordt een misdrijf gepleegd op het territorium van een staat vanaf het

moment dat er een effect plaatsvindt in die staat.181 Deze theorie valt m.i. echter te verwerpen voor

het Strafhof vermits anders de territoriale bevoegdheid van het Strafhof zeer ruim wordt. Dit geeft

dan problemen indien men zo zou raken aan de soevereiniteit van staten die de rechtsmacht van het

Strafhof niet aanvaard hebben. Het lijkt mij daarom meer aangeraden om te opteren voor de

ubiquiteitsleer.

2.4 Het complementariteitsbeginsel

Eén van de belangrijkste principes uit het Statuut van Rome en een centraal concept in de relatie

tussen het Strafhof en de nationale rechtbanken is het feit dat het Internationaal Strafhof

complementair is ten aanzien van de nationale rechtbanken.182 Hierdoor zal het Strafhof niet als

eerste overgaan tot de vervolging van daders van genocide, oorlogsmisdaden of misdaden tegen de

menselijkheid. De nationale justitiële overheden moeten er in eerste instantie zelf voor zorgen dat de

berechting gebeurt. Het principe van complementariteit zorgt er dus ook voor dat de staten niet

anders kunnen dan hun eigen rechtsorde aan te passen aan het Statuut van Rome zodat ze zelf

kunnen berechten. Het Strafhof heeft met andere woorden geen dwingende rechtsmacht maar een

aanvullende. De preambule van het Statuut stelt dat het wel de plicht is van de staten om haar

rechtsmacht te gebruiken om misdrijven van internationaal humanitair recht aan te pakken.183 We

kunnen dus stellen dat het complementariteitsbeginsel eerder een plicht tot vervolging door de

180

Zie supra. 181

VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen – Apeldoorn, Maklu, 2009, 149. 182

Art. 1, 17, 18 en 19 Statuut van Rome en paragraaf 10 van de Preambule. 183

Preambule, §6 Statuut van Rome.

45

nationale autoriteiten inhoudt dan een recht. Dit valt ook af te leiden uit het feit dat de staten

verplicht zijn om samen te werken met het Strafhof.184

Het complementariteitsbeginsel is voor het Internationaal Strafhof in sommige opzichten een zegen.

Aangezien het niet direct elke zaak moet behandelen kan het zijn middelen, zowel logistiek en zeker

financieel, gerichter en efficiënter gaan gebruiken. Op grond van het universaliteitsbeginsel worden

de kleinere, minder belangrijke gevallen beter door de landen zelf berecht. Duitsland deed dit met

betrekking tot misdaden gepleegd in voormalig Joegoslavië. In principe is het ad hoc tribunaal in Den

Haag bevoegd voor deze zaken, maar vanwege de zware werklast besloot Duitsland om bepaalde,

kleinere, gevallen zelf te berechten, gebruikmakend van hun universele rechtsmacht.185

De complementariteit is een politiek compromis tussen de soevereiniteit van de staten en een

permanent rechterlijk orgaan om internationale misdaden te beoordelen.186 In de Conventies van

Genève en het daaruit volgende Genocideverdrag werd reeds een verplichting opgenomen die

bepaalde dat de nationale staten in hun eigen rechtsorde procedures moesten voorzien om daders

die ernstige inbreuken op het internationaal humanitair recht hadden begaan, te berechten.187

Staten kunnen er evenwel ook voor kiezen om de verdachte uit te leveren aan een andere staat met

rechtsmacht in plaats van ze zelf te berechten.188

Het complementariteitsbeginsel komt tot uiting in het onderzoek naar de ontvankelijkheid. Het is een

uitwerking van het ne bis in idem-beginsel.189 Het Strafhof moet zich ambtshalve onbevoegd

verklaren indien:

het concrete geval onderzocht en of vervolgd wordt door de nationale staat die rechtsmacht

heeft over de zaak;

het concrete geval reeds onderzocht werd door de nationale staat met rechtsmacht en er

beslist werd om niet te vervolgen;

184

KRINGS, B.L, “The Principles of Complementarity and Universal Jurisdiction in International Criminal Law: Antagonists or Perfect Match”, Goettingen Journal of International Law 2012, 748 – 749. 185

RISSING-VAN SAAN, R., “The German Federal Supreme Court and the Prosecution of International Crimes Committed in the Former Yugoslavia”, Journal of International Criminal Justice 2005, 381 – 382. 186

ONGENA, T., “Universele rechtsmacht versus de complementariteit van het toekomstige Strafhof: een noodzakelijke aanvulling”, Orde dag 2002, afl. 17, 31. 187

BINYINGO, O., “Berechting als het kan, straffeloosheid als het moet: de rol van het internationaal Strafgerechtshof in de heropbouw van de Democratische Republiek Congo”, Jura Falc. 2004-05, nr. 4, www.jurafalconis.be, 780. 188

Art. 49, lid 2 Verdrag van Genève voor de verbetering van het lot der gewonden en zieken, art. 50, lid 2 Verdrag van Genève betreffende de verbetering van het lot der gewonden, zieken en schipbreukelingen van de strijdkrachten ter zee, art. 129, lid 2 Verdrag van Genève betreffende de behandeling van krijgsgevangenen, art. 146, lid 2 Verdrag van Genève betreffende de bescherming van burgers in oorlogstijd, allen ondertekend op 12 augustus 1949. 189

Zie supra.


46

de betrokken persoon reeds in een nationale staat met rechtsmacht terecht heeft gestaan

voor feiten die aan de basis van de klacht liggen.

Dit zijn de voorwaarden voor ontvankelijkheid met betrekking tot de complementariteit die het

Strafhof zal nagaan voor ze overgaat tot de gegrondheid van de zaak. Het Strafhof zal zelf kijken of de

staat die normaal gezien bevoegd is, de zaak wel kan of wil berechten. Indien een van de twee

gevallen zich voordoet kan het Strafhof alsnog de zaak naar zich toetrekken. Het Statuut bepaalt zelf

wat bedoeld wordt met onmogelijk (unable) of onwillig (unwilling). Zo is het nationaal

justitieapparaat onwillig indien het nationale proces bedoeld is om de verdachte juist te onttrekken

aan de rechtsmacht van het Strafhof, indien het nationale proces op die wijze gevoerd is dat er niet

voldaan is aan de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de procedure, of als het proces een

ongerechtvaardigde vertraging oploopt.190 Deze processen noemen we ook wel schijnprocessen. Een

staat bevindt zich dan weer in de onmogelijkheid om een nationaal proces te voeren als het

nationaal justitieapparaat niet kan functioneren door het volledig of gedeeltelijk ineenstorten of

ontbreken van dit apparaat zodat de staat onmogelijk bewijsmateriaal of getuigenissen kan

verzamelen en een proces kan voeren.191 Zoals hierboven aangegeven, zal het Strafhof zelf nagaan en

beslissen of er al dan niet sprake is van een unable of unwilling staat.

3. Conclusie De verhouding tussen België en het Internationaal Strafhof betreffende de rechtsmacht is zeker één

van de belangrijkste aspecten van de relatie tussen de twee. Het is van belang om te weten wie

wanneer zijn rechtsmacht kan of moet uitoefenen. Door het principe van complementariteit is het

niet aan het Strafhof om als eerste zijn rechtsmacht uit te oefenen. De staten moeten ervoor zorgen

dat hun eigen rechtsorde de mogelijkheid biedt om de misdaden uit het Statuut van Rome te

vervolgen. Slechts als de staten hierin falen of dat zij weigeren om de feiten te behandelen kan het

Strafhof inspringen. Op deze manier is het Strafhof als het ware een stok achter de deur zodat daders

niet straffeloos blijven door het stilzitten van een staat.

België heeft wat betreft rechtsmacht over internationale humanitaire misdaden een lange weg

afgelegd. België was de voortrekker op het gebied van universele rechtsmacht. Op dit moment geldt

in de Belgische wetgeving voor extraterritoriale misdaden enkel nog het passief en actief

personaliteitsbeginsel. De geschiedenis van de Genocidewet heeft ons geleerd om niet zomaar

190



47

rechtsmacht te vestigen. Niet elke strafwaardige misdaad moet in België berecht kunnen worden als

de misdaad niet gepleegd is op Belgische grondgebied, door een Belg of tegen een Belg.

Het Internationaal Strafhof heeft, ondanks de vraag van sommige staten, geen universele

rechtsmacht gekregen. Het Strafhof heeft in principe enkel rechtsmacht op grond van het

territorialiteitsbeginsel en wat betreft de extraterritoriale misdaden het actief personaliteitsbeginsel.

Men heeft er dus niet voor geopteerd om ook een passief personaliteitsbeginsel te voorzien. Dit is

m.i. te verklaren vanuit het complementariteitsbeginsel. Het is aan de staten zelf om als eerste in te

staan voor de vervolging. Staten die een passief personaliteitsbeginsel hebben zullen zelden in het

geval terecht komen waarbij er een staat geen bevoegdheid heeft of deze niet wil opnemen. Ook als

een bevoegde staat het proces niet volgens de internationaalrechtelijk aanvaarde principes voert kan

de staat van de slachtoffers nog steeds vervolgen op grond van het passief personaliteitsbeginsel.

48

Deel 3: De strafbaarstellingen192 en hun straffen Het Internationaal Strafhof is conform het Statuut bevoegd voor de zogenaamde core-crimes van het

internationaal humanitair recht. Artikel 1 van het Statuut heeft het over “de meest ernstige

misdrijven van internationaal belang”. Het gaat om genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen

de mensheid en agressie. Deze misdaden worden wereldwijd al sinds het einde van de Tweede

Wereldoorlog als strafwaardig aanzien. Ook bij ons zijn dit de voornaamste internationale misdaden.

Sinds 1999 zijn deze, met uitzondering van agressie, ingeschreven in de Belgische wetgeving. Eerst

opteerde de wetgever voor een bijzondere wet die later bekend werd als de “Genocidewet”. 193 Toen

de Genocidewet werd afgeschaft met de wet van 5 augustus 2003 werden de strafbaarstellingen

opgenomen in het Strafwetboek onder Boek II Titel Ibis.194

In dit deel beschouwen we de verschillende strafbaarstellingen en pogen de verschillen die er zijn

tussen die van het Statuut van Rome en die uit de Belgische wetgeving te duiden. We behandelen

achtereenvolgens genocide, oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid en agressie. Daarna

zullen we ingaan op de strafmaat die voorzien is in zowel het Statuut van Rome als de Belgische

wetgeving.

1. Genocide “Eén van de volgende handelingen, gepleegd met de bedoeling om, geheel of gedeeltelijk, een

nationale, etnische of godsdienstige groep of rassengroep uit te roeien:

1° doden van leden van de groep

2° toebrengen van ernstig lichamelijk of geestelijk letsel aan leden van de groep

3° opzettelijk aan de groep opleggen van levensvoorwaarden bedoeld om de lichamelijke vernietiging

van de gehele groep of van een gedeelte ervan te veroorzaken

4° opleggen van maatregelen bedoeld om geboorten binnen de groep te voorkomen

5° gewelddadig overbrengen van kinderen van een groep naar een andere groep”

192

Dit deel is gebaseerd op het samenlezen van volgende teksten: DE SMET L., en NAERT, F., De wet betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht: een internationaalrechtelijk perspectief, Working Paper nr. 13, www.internationaalrecht.be, 1-40; ONGENA, T., “Een Internationaal Strafhof: kan Sisyphus eindelijk rusten?”, Panopticon 1999, 238 - 245; WOUTERS J., en RYNGAERT, C., De strafbaarstelling van misdaden tegen het internationaal humanitair recht in het Belgisch strafrecht, Working Paper nr. 62, oktober 2004, www.internationaalrecht.be, 1-33. 193

Voor een geschiedenis van de Genocidewet zie supra. 194

Art. 5 wet van 5 augustus 2003.



49

1.1 Internationaal Strafhof

De misdaad genocide staat in het Statuut van Rome onder artikel 6. In tegenstelling tot de definitie

uit de Belgische wet is niet bepaald of genocide enkel verboden is in vredestijd. Aangezien het

Statuut van Rome zich voor genocide gebaseerd heeft op het Genocideverdrag, en daarin bepaald

werd dat genocide strafbaar is in zowel vredes- als in oorlogstijd, kunnen we er logischerwijs vanuit

gaan dat dit ook geldt voor het Statuut van Rome. De definitie loopt dan ook grotendeels gelijk met

die uit de ad hoc tribunalen.195 Er is echter een groot verschil tussen de twee: de Statuten van de ad

hoc tribunalen gaan specifieker in op de strafbaarstelling van de poging tot genocide, het aanzetten

tot genocide, het samenzweren tot genocide en het medeplichtig zijn aan genocide.196 Het Statuut

van Rome heeft voor deze regeling algemene regels opgenomen in artikel 25.

Wat opvalt is dat politieke en sociale groepen niet onder de omschrijving van het begrip genocide

vallen. Het uitroeien van deze specifieke groepen kan wel nog steeds worden bestraft op grond van

andere internationale regels zoals bijvoorbeeld misdaden tegen de mensheid of in sommige gevallen

oorlogsmisdaden.197

Voor de interpretatie van de strafbaarstellingen uit het Statuut van Rome heeft het Internationaal

Strafhof in de Vergadering van Staten die partij zijn de zogenaamde Elements of crimes aangenomen,

zoals voorzien in artikel 9 van het Statuut.198 In deze Elements of crimes zijn de constitutieve

bestanddelen van genocide:

- Daden tegen één of meerdere personen199

- die behoren tot een welomschreven nationale, etnische, raciale of religieuze groep

- met de bedoeling om deze groep te uit te roeien

- waarbij de daden worden gesteld in het kader van een manifest patroon van gelijkaardig

gedrag gericht tegen deze bepaalde groep of werd zo gesteld dat ze op zich volstond

voor de uitroeiing van de groep

195

Art. 2 ICTR-Statuut, Art. 4 ICTY-Statuut. 196

SAROORSHI, D., “The Statute of the International Criminal Court”, International and Comparative Law Quarterly 1999, 397. 197

VERDIRAME, G., “The genocide definition in the jurisprudence of the Ad Hoc Tribunals”, International and Comparative Law Quarterly 2000, 581. 198

Te raadplegen op www.icc-cpi.int. 199

De “Elements of Crime” maken een onderscheid tussen genocide door moord, door het veroorzaken van ernstige fysieke of morele letsel, door het opzettelijk opleggen van levensvoorwaarden die zorgen voor fysieke vernietiging, door het opleggen van geboorte beperkende maatregel of door het overbrengen van kinderen van de ene naar de andere groep.

http://www.icc-cpi.int/

50

Aan genocide hangt dus duidelijk een moreel aspect dat belangrijk is voor de kwalificatie van het

misdrijf en kan dusdanig als constitutief worden aangemerkt. Er moet namelijk sprake zijn van een

specifieke intentie.200 Er zijn voorts nog enkele andere algemene beginselen.201 Deze houden in dat

ook het begin van een materiële daad die onder genocide valt strafbaar is, dat het manifest zijn van

bepaalde daden of schade een objectieve kwalificatie is en dat het morele aspect van de handeling

per zaak moet worden beoordeeld aan de hand van de feiten. Voor het begrip van handelingen die

ernstige fysieke of morele letsel kunnen bezorgen, heeft het Strafhof een niet-limitatieve lijst

opgesomd, zijnde: marteling, onmenselijke behandeling, verkrachting of seksuele mishandeling.

Vooral dit laatste is vernieuwend en volgt de rechtspraak van het Internationaal Tribunaal voor

Rwanda.202

1.2 België

De Genocidewet uit 1993 bevatte eigenlijk nog geen bepaling met betrekking tot genocide. Pas met

de wijziging bij wet van 10 februari 1999 werd genocide een internationale misdaad naar Belgisch

recht. Een internationale misdaad wordt gezien als een misdaad waarvoor er krachtens het

volkenrecht individuele strafrechtelijk aansprakelijkheid bestaat.203 De strafbaarstelling die nu is

ingeschreven in artikel 136bis, na het afschaffen van de Genocidewet, is dezelfde als die uit de wet

van 23 april 2003 die de Genocidewet aanpaste.

Genocide is zowel in oorlogstijd als in vredestijd altijd strafbaar. Wat betreft de beschrijving van het

misdrijf heeft de Belgische wetgever ervoor gekozen om de beschrijving die in het Genocideverdrag

is opgenomen, aan te nemen. Het was de bedoeling van de wetgever om het Genocideverdrag

volkomen opnemen in de Belgische rechtsorde en de strafbaarstellingen meer in overeenstemming

te brengen met die uit het Statuut van Rome.204

Deze definitie verschilt weinig van degene die is opgenomen in het Statuut van Rome en de Statuten

van de twee ad hoc Tribunalen. In de Belgische wet is namelijk opgenomen dat genocide strafbaar is

“onverminderd de strafrechtelijke bepalingen die van toepassing zijn op misdrijven door

nalatigheid”.205 Deze passage staat niet in de Statuten van het Internationaal Strafhof en de

200

MAGNARELLA, P., “Some milestone and achievements at the International Tribunal for Rwanda: the 1998 Kambanda and Akayesu cases”, Florida Journal of International Law 1997, 524. 201

Art. 6 Elements of Crimes. 202

ICTR, Prosecutor v. Jean-Paul Akayesu, Case nr. ICTR-96-4, 2 september 1998, www.unictr.org, § 731 e.v.. 203

Art. 1 juncto 2 INTERNATIONAL LAW COMMISSION, Draft Code of crimes against the peace and security of mankind, 5 juli 1996. 204

Wetsvoorstel betreffende de bestraffing van genocide krachtens het Internationaal Verdrag inzake de voorkoming en de bestraffing van genocide van 9 december 1948, Regeringsamendement, Parl. St. Senaat, 1998 – 1999, nr. 1 - 749/2, 4. 205

Art. 136bis Sw.


51

tribunalen. De Raad van State vond deze vermelding overbodig en kwam hier ook op terug bij de wet

van 23 april 2003.206 Volgens de Raad van State is het niet duidelijk wat er bedoeld wordt met

“misdrijven door nalatigheid”. Er is namelijk een groot verschil tussen misdrijven door nalatigheid207

en misdrijven door onachtzaamheid.208 De eerste categorie heeft betrekking op het materieel

element van het misdrijf. De dader begaat een misdrijf door iets te doen of juist iets niet te doen. De

tweede categorie van misdrijven heeft dan weer betrekking op het moreel element. Het gaat hier

niet zozeer om de bepaalde handeling die gesteld is maar om welke schuldvorm. Er is hier een gebrek

aan voorzichtigheid door de dader.209 De vraag is dan hoe men genocide kan plegen door nalatigheid.

Het kan bijvoorbeeld gaan om het weigeren van het geven van medische hulp aan gewonden,

voedsel aan gevangenen of het verbieden van het redden van overlevenden van een schipbreuk.210

Dat deze regeling niet in het Statuut van Rome staat is van groot belang. Het Statuut heeft namelijk

geen bepalingen opgenomen omtrent nalatigheid. Een persoon kan voor het Internationaal Strafhof

enkel individueel strafrechtelijk aansprakelijk gesteld worden indien de dader gehandeld heeft met

opzet en kennis van zaken. De dader moet de bedoeling hebben gehad om de gevolgen teweeg te

brengen die strafbaar worden gesteld door het Statuut. Genocide door middel van nalatigheid kan

dus niet worden berecht door het Internationaal Strafhof waar dit wel kan door de Belgische

rechtbanken en hoven. De regering vond deze bepaling in tegenstelling tot de Raad van State wel

nuttig en nodig omdat in een gewapend conflict talrijke en aanzienlijke psychologische factoren voor

de voor toepassing van de wet verantwoordelijke personen de aanzet kunnen zijn om allerlei

mogelijke voorwendsels te vinden om niet over te gaan tot bestraffing van de inbreuken op de

oorlogswetten en –gebruiken.211

Aangezien we zo goed als klakkeloos de strafbaarstelling uit het Genocideverdrag hebben

gekopieerd, is er helaas niet genoeg stilgestaan bij de mogelijke tekortkomingen die deze

omschrijving zou kunnen hebben. Zo staan de begrippen “nationaal”, “etnisch”, “radicaal” en

“religieus” nergens gedefinieerd. Net zoals in het Statuut van Rome is hier geen strafbaarstelling

voorzien wat betreft de poging, aanzetting en medeplichtigheid aan genocide omdat de Belgische

wetgeving een aparte algemene regeling heeft. We zijn dus aangewezen op interpretatie die de

rechter geeft aan deze begrippen. De rechter zal dit uiteraard moeten doen in het licht van de andere

206

Advies van de Raad van State, Parl. St. Senaat, 1990-1991, nr. 1317 - 1, 32; Advies van de Raad van State, Parl. St. Senaat, 2002-2003, nr. 2 - 1256/3, 4-5. 207

Art. 422bis en art. 422ter Sw. 208

Art. 418 – 422 Sw. 209

WOUTERS, J., en RYNGAERT, C., De strafbaarstelling van misdaden tegen het internationaal humanitair recht in het Belgische strafrecht, Working Paper nr. 62, oktober 2004, www.internationaalrecht.be, 8. 210

VANDERMEERSCH, D., “The ICC Statute and Belgian Law”, Journal of International Criminal Justice 2004, 140, voetnoot 41. 211

Memorie van toelichting, Parl. St. Senaat, 1990 - 1991, nr. 1317 - 1, 7 - 8.


52

bronnen zoals bv. de statuten van internationale rechtscolleges ook internationale rechtspraak,

vooral dan van het Internationaal Straftribunaal voor het Voormalige Joegoslavië, het Internationaal

Tribunaal voor Rwanda en het Internationaal Strafhof zelf.212

1.3 Rechtspraak213

De twee ad hoc straftribunalen voor voormalig Joegoslavië en Rwanda hebben door de jaren heen

een behoorlijk progressieve interpretatie gegeven aan de definitie van genocide. In de zaak tegen

Akayesu heeft het Internationaal Tribunaal voor Rwanda geoordeeld dat ernstige seksuele

mishandelingen en verkrachting handelingen kunnen zijn die tot genocide kunnen leiden.214 Akayesu

stond terecht voor het uitmoorden van duizenden Tutsi’s. Het Tribunaal oordeelde echter dat de

Hutu’s en de Tutsi’s een gedeelde nationaliteit, ras en religie hadden en dus niet als aparte etnische

groepen konden worden gezien. Het Tribunaal besloot echter ook dat het de bedoeling was van het

Genocideverdrag en dus ook van het Statuut van het Internationaal Tribunaal om bescherming te

bieden aan elke stabiele en permanente groep waarvan men lid is door geboorte.215

1.4 Conclusie

De verschillende definities zijn nagenoeg volledig identiek, zij het dat onze Belgische definitie ruimer

is dan die uit het internationaal strafrecht. In België is genocide expliciet verboden in zowel vredes-

als oorlogstijd en kan men terecht staan voor genocide op grond van nalatigheid. Aangezien we

beide strafbaarstellingen moeten lezen in het licht van het Genocideverdrag kunnen we stellen dat

ze dezelfde zijn. Voor de interpretatie is het wijselijk om te kijken naar de rechtspraak van de

internationale straftribunalen die ook een heel ruim begrip hebben gecreëerd.

2. Misdaden tegen de mensheid “Wordt onder misdaad tegen de mensheid verstaan één van de volgende handelingen:

1° moord;

2° uitroeiing;

3° verlaging tot slavernij

4° gedwongen deportatie of overbrenging van bevolking

5° gevangenneming 212


ICTR, Prosecutor v. Jean-Paul Akayesu, Case nr. ICTR-96-4, 2 september 1998; ICTR, Prosecutor v. George Rutaganda, Case nr. ICTR-96-3, 6 december 1999, § 4 e.v.; ICTR, Prosecutor v. Alfred Musema, Case nr. ICTR-96-13, 27 januari 2000, § 149 e.v.; ICTY, Prosecutor v. Goran Jelecic, Case nr. IT-95-10, 14 december 1999, § 59 e.v.; ICTY, Prosecutor v. Radislav Krstic, Case nr. IT-98-33, 2 augustus 2001, § 539 e.v. 214

ICTR, Prosecutor v. Jean-Paul Akayesu, Case nr. ICTR-96-4, 2 september 1998, www.unictr.org, § 731 e.v.. 215

Akayesu Judgement, § 6.3 & § 7.8.


53

6° martelen

7° verkrachting, seksuele slavernij

8° vervolging

9° gedwongen verdwijningen

10° apartheid

11° andere onmenselijke handelingen”


De definitie die in artikel 7 van het Statuut van Rome staat wijkt in tegenstelling tot de definitie van

misdaden tegen de mensheid af van andere internationale bronnen. Zo is het voor het Internationaal

Strafhof (en het Straftribunaal voor Rwanda) niet vereist dat de handelingen die zijn opgesomd

gepleegd worden in een gewapend conflict waar dit wel vereist is door het Statuut van het

Straftribunaal voor voormalig Joegoslavië.216 Dit zorgt ervoor dat er een ruimer bereik is van de

strafbaarstelling misdaad tegen de mensheid. Er is echter ook voorzien in een drempel zodat niet één

enkele handeling zoals beschreven in artikel 7, 1 voor het Strafhof kan worden gebracht. Er is een

vereiste dat de handeling onderdeel moet zijn van een wijdverbreide of stelselmatige aanval die

gericht is tegen een burgerbevolking. Deze drempel is nodig om het onderscheid te maken met de

gemeenrechtelijke misdrijven. Zonder deze voorwaarde zou het Strafhof bevoegd zijn voor elke

massamoord of marteling, wat niet de intentie was van de oprichters. Wat onder wijdverbreid of

stelselmatig moet worden begrepen is niet vermeld in het Statuut noch in de Elements of Crime. In

het Tadic-arrest oordeelde het ICTY wel dat wijdverbreid verwijst naar het aantal slachtoffers en dat

systematisch betekent dat de daden gebeurd zijn binnen een bepaald patroon of een

methodologisch plan.217 Het gaat om niet-cumulatieve voorwaarden.

Een aanval gericht tegen de burgerbevolking wordt wel in paragraaf 2 van artikel 7 verder

omschreven als “een wijze van optreden die het meermalen plegen van in het eerste punt bedoelde

handelingen tegen een burgerbevolking met zich brengt ter uitvoering of met het oog op de

voortzetting van het beleid van een Staat of ter organisatie tot het plegen van een dergelijke aanval”.

Wat onder beleid moet verstaan worden is niet geheel duidelijk. Een beleid lijkt ook verder te gaan

dan een patroon of plan waardoor die twee voorwaarden nutteloos lijken. Het Strafhof moet de

voorwaarde van een beleid afleiden uit de gepleegde handelingen eerder dan te zoeken naar een

formeel beleidsplan.218 Men gaat dus voornamelijk uit van een aanval die gepleegd is door officiële

autoriteiten of door een welbepaalde organisatie. Een aanval is volgens de introductie in de Elements

216

Art. 5 ICTY-Statuut. 217

ICTY, Prosecutor v. Tadic, Case nr. IT-94-1-A, Opinion and Judgment, 7 Mei 1997, § 648. 218

HWANG, P., “Defining Crimes Against Humanity in the Rome Statute of the International Criminal Court”, Fordham International Law Journal 1998, 503.

54

of Crimes niet noodzakelijk een militaire actie. Het begrip burger wordt volgens de VN gezien in de

zin van elke burgerlijke bevolking en niet-militaire groepen.219 Ex-militairen en vluchtelingen vallen

ook onder dit begrip. Het is niet omdat men een wapen heeft gebruikt dat men onmiddellijk buiten

de bescherming van misdaden tegen de mensheid valt. Zo zal een lokale politieagent die zijn

gemeenschap of gezin verdedigt met een vuurwapen toch nog onder het begrip burger vallen. De

feiten zijn daarom dan ook van essentieel belang bij de berechting.

De verschillende handelingen die een misdaad tegen de mensheid uitmaken staan opgesomd in de

eerste paragraaf van artikel 7. Deze bepalingen verschillen niet veel met deze uit de Statuten van de

ad hoc tribunalen. Het gaat onder meer over moord, uitroeiing, slavernij, deportatie, marteling,

gevangenneming en andere onmenselijke handelingen van vergelijkbare aard waardoor opzettelijk

ernstig lijden of ernstig lichamelijk letsel of schade aan de geestelijke of lichamelijke gezondheid

wordt veroorzaakt. Er zijn echter nog enkele nieuwe bepalingen aan toegevoegd door het Statuut

zoals apartheid, gedwongen verdwijningen en seksuele slavernij.

De Elements of Crime stellen overigens een extra moreel element voor. De dader moet bij zijn

handelen weten dat hij een misdaad stelt die een deel uitmaakt van een wijdverspreide of

systematische aanval op een burgerbevolking. Deze kennis moet echter niet zover gaan dat de dader

op de hoogte was van elk detail of alle kenmerken van de aanval.220 Aan deze voorwaarde is ook

voldaan indien een aanval imminent is en de dader toch zijn acties voortzet.

Voor het plegen van een misdaad tegen de mensheid is het niet vereist dat er een discriminatoir

motief is, de aanval moet m.a.w. niet gepleegd zijn op nationale, etnische, politieke, raciale of

religieuze gronden met uitzondering van de misdaad tegen de mensheid door vervolging.221 Dit

motief is ook niet aanwezig in het ICTY-Statuut maar wel in dat van het ICTR. Die laatste focuste dan

ook in het geheel meer op misdaden begaan tegen nationale, etnische, politieke, raciale of religieuze

gronden. Het maakt dan ook een duidelijk onderscheid met genocide waar wel een discriminatoir

motief vereist is om bestraft te kunnen worden.

2.2 België

Misdaden tegen de mensheid zijn sinds 1999 strafbaar in onze nationale Belgische wetgeving. Sinds

2003 staan ze in artikel 136ter van het Strafwetboek. Deze bepaling is zo goed als volledig

overgenomen uit artikel 7, 1 van het Statuut van Rome. Wel heeft de Belgische wetgever ervoor

219

Final Report of the Commission of Experts Established Pursuant to Security Council Resolution 780, UN SCOR, Annex, UN Doc. S/1994/674, www.icty.org, 21 - 22. 220

Art. 7, introduction, 2, Elements of Crimes. 221

Art. 7, 1, h, Elements of Crimes.


55

geopteerd om, net zoals bij het misdrijf genocide, misdaden tegen de mensheid zowel strafbaar te

maken in vredes- als in oorlogstijd waar dit in het Statuut niet het geval is. Het lijkt ons nogal

overbodig om misdaden tegen de mensheid enkel strafbaar te stellen in oorlogstijd. Als ze dan

gesteld worden zullen ze immers als oorlogsmisdaden kunnen bestraft worden. Waarom dan nog een

extra categorie maken? Het strafbaar stellen van misdaden tegen de mensheid hebben m.i. enkel nut

indien ze ook strafbaar worden gesteld in vredestijd. De bepaling uit het Statuut van Rome moet dan

ook, zoals de bepaling betreffende genocide, gelezen worden dat ze strafbaar is in vredes- en

oorlogstijd. Door de overname van de definitie uit het Statuut is het ook niet vereist dat de misdaden

worden gepleegd in een gewapend conflict. De wetgever neemt in deze strafbaarstelling, in

tegenstelling tot de andere twee, geen voorbehoud op betreffende misdrijven gepleegd door

nalatigheid. Dat men deze bepaling niet heeft opgenomen houdt in dat men hetzelfde principe

hanteert zoals beschreven in artikel 7 van het Statuut van Rome en de Elements of Crimes. De dader

moet dus kennis hebben gehad van het feit dat hij een onderdeel uitoefent van een veralgemeende

of systematische aanval op een burgerbevolking.

Ook in de Belgische wetgeving zijn gedwongen verdwijning, apartheid en andere onmenselijke

handelingen van gelijkaardige aard met de wet van 23 april 2003 ingevoerd in de lijst met misdaden

tegen de mensheid opdat de lijst volledig zou gelijklopen met het Statuut van Rome. De open

bepaling betreffende andere onmenselijke handelingen is pas later ingevoerd uit angst dat het

legaliteitsbeginsel geschonden zou worden. Apartheid is net als gedwongen verdwijningen lang zelfs

niet eens als misdaad tegen mensheid aanzien in het Westen. De wetgever nam echter geen van de

definities uit artikel 7, 2 van het Statuut over. Nochtans moeten deze definities helpen bij de

interpretaties van de strafbaarstellingen in artikel 136ter. Het betreft hier echte definities die weinig

speelruimte laten voor de rechter zonder dat zij in de wet zijn opgenomen, wat een gevaar uitmaakt

voor het legaliteitsbeginsel.222 Een opname lijkt m.i. niet nodig maar kan evenwel bijdragen tot de

duidelijkheid. De rechter moet zich bij de invulling van begrippen toch laten leiden door

internationale bronnen zoals het Statuut van Rome. Ook de parlementaire voorbereidende werken

geven aan dat de misdaden tegen de mensheid moeten gezien worden “in overeenstemming met

het Statuut van het Internationaal Strafhof”.223 Artikel 136ter geeft wel een definitie wat betreft

gevangenneming en vervolging. Die laatste moet in samenhang gebeuren met een andere handeling

uit artikelen 136bis, 136ter of 136quater. In tegenstelling tot het Statuut bepaalt de nationale wet

niet dat de samenhang met vervolging enkel betrekking heeft op het materieel element.224

222

Advies van de Raad van State, Parl. St. Senaat, 2002-2003, nr. 2 - 1256/3, 6. 223

Wetsontwerp tot wijziging van de wet van 16 juni 1993 betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht, Parl. St. Kamer, 2002-2003, nr. 2265/003, 28. 224

Art. 7, 1, h, voetnoot 22 Elements of Crimes.

56

2.3 Conclusie

We stellen vast dat ook de misdaden tegen de mensheid, ondanks de ontstentenis van een

internationale conventie, nagenoeg dezelfde strafbaarstelling kennen in het Statuut van Rome als in

de Belgische wetgeving. Het valt evenwel te betreuren dat de wetgever er niet voor geopteerd heeft

om de definities in het Statuut over te nemen. Dit zou ondanks het feit dat de rechter zich erdoor

moet laten leiden toch voor meer duidelijkheid kunnen zorgen.

3. Oorlogsmisdaden “De hierna omschreven oorlogsmisdaden bedoeld in de Verdragen van Genève van 1949 en in de

Aanvullende Protocollen, in de wetten en gebruiken die gelden in geval van gewapende conflicten,

alsook in artikel 8 § 2, f) van het Statuut van het Internationaal Strafhof zijn internationaalrechtelijke

misdaden”


De oorlogsmisdaden zijn in het Statuut van Rome terug te vinden in artikel 8. Het artikel begint al

direct met het bepalen dat het Internationaal Strafhof bevoegd is voor oorlogsmisdrijven, in het

bijzonder wanneer deze worden gepleegd als onderdeel van een plan of beleid of als onderdeel van

het op grote schaal plegen van dergelijke misdrijven. Dit zorgt ervoor dat er toch een zekere

bevoegdheidsdrempel is voor het Strafhof, zoals de Verenigde Staten voorstelden.225 Door de

woorden “in het bijzonder” te gebruiken blijft de drempel openstaan voor interpretatie, al mag niets

in het Statuut zo worden geïnterpreteerd dat het een beperking zou uitmaken van

internationaalrechtelijke regels. Volgens de meest ruime benadering zijn oorlogsmisdaden in principe

strafbaar door het Internationaal Strafhof ook al zijn ze niet gepleegd als onderdeel van een plan of

op ruime schaal.

Artikel 8 van het Statuut van Rome is een zeer lang artikel. Het geeft een uitgebreide opsomming van

wat onder oorlogsmisdaden binnen de bevoegdheid van het Strafhof moet worden verstaan. Deze

opsomming is dan ook limitatief.226 We gaan hier niet alle vormen van oorlogsmisdaden opsommen,

daarvoor verwijzen we naar het Statuut van Rome, maar we kunnen wel verschillende categorieën

onderscheiden:

225

HALL, C., “The Third and Fourth Session of the UN Preparatory Committee on the Establishment of an International Criminal Court”, American Journal of International Law 1998, 128. 226

ONGENA, T., “Een Internationaal Strafhof: kan Sisyphus eindelijk rusten?”, Panopticon 1999, 241.

57

Een eerste categorie is die van de ernstige schendingen van de Conventies van Genève van 12

augustus 1949.227 De bepalingen die hieronder vallen zijn zo goed als letterlijk overgenomen uit het

Statuut van het ad hoc Straftribunaal voor voormalig Joegoslavië. De tweede categorie bestaat uit de

andere ernstige schendingen van de wetten en gebruiken in internationale gewapende conflicten.228

Een derde categorie gaat over de schendingen van het gemeenschappelijk artikel 3 van de

Conventies van Genève in het geval van een gewapend conflict dat van niet-internationaal aard is.229

De vierde en laatste categorie bevat de andere ernstige schendingen van de wetten en gebruiken in

gewapende conflicten die niet internationaal van aard zijn.230 Deze categorieën zijn grotendeels

gebaseerd op het voorstel van het Internationale Comité van het Rode Kruis dat geïmplementeerd

zat in de voorstellen van Nieuw-Zeeland en Zwitserland.231

Het Statuut maakt duidelijk een onderscheid tussen de schendingen van het verdragsrecht zoals

bepaald door de Conventies van Genève en andere regels en een onderscheid tussen internationale

en niet-internationale conflicten. We moeten toejuichen dat het Strafhof ook bevoegd is voor

oorlogsmisdaden gepleegd bij interne conflicten. De meeste gewapende conflicten komen namelijk

voor binnen één land naar aanleiding van politieke, religieuze of etnische onrust of indien het volk in

opstand komt tegen de machthebbers zoals we de laatste jaren vaak gezien hebben in Arabische

wereld. Beslissen welke oorlogsmisdaden er in interne conflicten worden erkend, is evenwel geen

sinecure geweest. Er werd beslist om het gemeenschappelijk artikel 3 uit de Conventies van Genève

op te nemen. Dit artikel geeft minimumverplichtingen op die de staten die partij zijn bij de

conventies moeten naleven in geval van een conflict dat niet internationaal is. Net zoals bij de

regeling betreffende internationale conflicten zijn ook bij de interne conflicten andere schendingen

dan die van de Geneefse Conventies opgenomen in het Statuut. Wat opvalt is dat er internationaal

over minder verschillende gedragingen een consensus bestaat voor interne conflicten. Als we art. 8,

2, b naast art. 8, 2, e van het Statuut van Rome leggen zien we dat de tweede lijst kleiner is, 26

gedragingen tegenover 12 gedragingen. De meest frappante voorbeelden van handelingen die niet

als oorlogsmisdaden worden erkend indien gebruikt in een intern conflict zijn: het aanvallen van niet-

militaire en niet-verdedigde steden, het doden of verwonden van een strijder die zich heeft

overgegeven en het gebruik van gifgassen op een burgerbevolking. Het is natuurlijk mogelijk dat deze

handelingen wel kunnen worden vervolgd op grond van misdaden tegen de mensheid. Ondanks het

feit dat de lijst voor interne conflicten redelijk beperkt is ten aanzien van die voor internationale

227



Art. 8, 2, c) Statuut van Rome. 230

Art. 8, 2, e) Statuut van Rome. 231

HALL, C., “The Third and Fourth Session of the UN Preparatory Committee on the Establishment of an International Criminal Court”, American Journal of International Law 1998, 128.

58

conflicten kunnen we toch wel besluiten dat er vooruitgang is geboekt ten aanzien van de

gelijkaardige bepaling in het Statuut van het Internationaal ad hoc Straftribunaal voor voormalig

Joegoslavië.232 Dit tribunaal gaf zelf al eerder in zijn rechtspraak aan dat het bevoegd is voor de

gepleegde daden, ongeacht of dit gebeurd is in een intern of een internationaal conflict.233 Ook het

Internationaal Gerechtshof oordeelde reeds in deze richting.234 Deze bescherming voor interne

conflicten wordt echter beperkt tot een langdurig gewapend conflict tussen de officiële autoriteiten

en georganiseerde gewapende groepen of tussen deze groepen onderling. Incidentele opwellingen

van interne rellen of oproer vallen niet onder het begrip intern gewapend conflict.235 Deze definitie

verschilt met die uit het Aanvullend Protocol II.236 In het Protocol is namelijk die hypothese, dat

verschillende gewapende groeperingen elkaar bevechten, niet opgenomen onder het begrip intern

gewapend conflict. Het Statuut voorziet dus in een ruimere omschrijving maar beperkt die ook

onmiddellijk door te vereisen dat het om een langdurig conflict moet gaan.

Wat internationale conflicten betreft is er dus een langere lijst van handelingen die als

oorlogsmisdaden bestraft kunnen worden. Deze lijst is geïnspireerd op de vierde Haagse conventie

en het Aanvullend Protocol I bij de Conventies van Genève.237

3.2 België

In onze nationale wetgeving vinden we de oorlogsmisdaden terug onder artikel 136quater in het

Strafwetboek. Ook hier wordt zoals bij genocide een voorbehoud voor misdrijven door nalatigheid

gemaakt.

Evenals in het Statuut van Rome heeft ook de Belgische wetgever al sinds de Genocidewet in 1993

geopteerd om oorlogsmisdaden strafbaar te stellen in zowel een internationaal als in een intern

gewapend conflict. Overeenkomstig het Strafwetboek bestaat er slechts een intern gewapend

conflict onder dezelfde voorwaarden als bij artikel 8, 2, f) van het Statuut van Rome. De wetgever

verwijst evenwel ook naar het Tweede Aanvullende Protocol dat, zoals hierboven besproken, een

232


ICTY, Prosecutor v. Tadic, Case nr. IT-94-1-A, Decision on Defence Motion for Interlocutory Appeal on Jurisdiction, 2 oktober 1995, § 137. 234

IGH, Military and Paramilitary Activities ind and against Nicaragua (Nicaragua v. United States of America), Judgement 27 juni 1986, ICJ Reports 1986, 114. 235

Art. 8, 2, f) Statuut van Rome. 236

Ar. 1 Aanvullend Protocol II bij de Conventies van Genève van 12 augustus 1949 inzake de bescherming van slachtoffers van niet-internationale gewapende conflicten, BS 7 november 1986. 237

Conventie (IV) over de landoorlog met in bijlage het Landoorlogreglement, Den Haag 18 oktober 1907, www.icrc.org; Aanvullend Protocol I bij de Conventies van Genève van 12 augustus 1949 inzake de bescherming van slachtoffers van internationale gewapende conflicten, aangenomen te Genève op 8 juni 1977, goedgekeurd bij Wet van 16 april 1986, BS 7 november 1986.

http://www.icrc.org/

59

andere invulling geeft aan het begrip “intern gewapend conflict”. Het gevaar dat deze begrippen

door elkaar gebruikt worden is dan ook aanwezig. De wetgever stelt echter dat er geen 2 definities

door elkaar gebruikt worden maar simpelweg verwezen wordt naar twee verschillende

internationale bronnen.238 De Belgische wetgeving kiest dus voor de ruimste interpretatie door zowel

te gaan voor conflicten tussen twee gewapende groepen als het feit dat het moet gaan om

langdurige conflicten. De strafbaarstelling van bepaalde oorlogsmisdaden tijdens een conflict dat niet

internationaal van aard is kan zijn weerslag hebben op het legaliteitsbeginsel. Kan een Belgische

rechter wel iemand bestraffen die een oorlogsmisdaad heeft gesteld tijdens een intern conflict indien

dat betreffende land diezelfde misdaad niet strafbaar stelt? Dit is een belangrijk punt aangezien niet

alle landen het Aanvullend Protocol II dat voorziet in de bescherming van slachtoffers van niet-

internationale conflicten hebben geratificeerd.239 De wetgever gaat ervan uit, zonder dit expliciet in

de wettekst op te nemen, dat er moet voldaan worden aan de dubbele incriminatie. Deze

incriminatie volgt echter uit een regel van internationaal recht waarbij de rechter moet nagaan

hoeveel staten partij zijn bij de verdragen van internationaal humanitair recht om te oordelen of uit

deze verdragen internationale gewoonterechtelijke regels volgen. Deze beoordeling moet gebeuren

om te zien of er voldaan is aan de vereiste van dubbele incriminatie. Dit zal de rechter geval per geval

moeten afwegen. Het is dus niet vereist dat de nationale wetgeving van de staat waar de misdaad is

gepleegd deze handeling strafbaar stelt als oorlogsmisdaad om de Belgische rechtbanken bevoegd te

maken.240 De dubbele incriminatie wordt echter niet vereist door artikel 6, 1°bis en artikel 10, 1°bis

VTSv, die voorzien in een actief en passief personaliteitsbeginsel voor ernstige schendingen van het

internationaal humanitair recht. Als men logisch nadenkt is dubbele incriminatie conform het

legaliteitsbeginsel vereist voor oorlogsmisdaden die in het land waar ze gepleegd zijn niet strafbaar

worden gesteld indien de bevoegdheid gebaseerd is op passieve personaliteit. Het legaliteitsprincipe

impliceert immers dat men enkel kan bestraft worden voor die daden waarvan hij had moeten weten

dat ze strafbaar waren op het moment dat hij ze pleegde. Het is dan ook moeilijk om hard te maken

dat een dader alle nationale wetgevingen in verband met het internationaal humanitair recht van zijn

slachtoffers kent. Anders is het in het geval van het actief personaliteitsbeginsel. De onderdaan

wordt geacht de wetten van zijn eigen land te kennen, dus ook dat hij een oorlogsmisdaad begaan

heeft. De dubbele incriminatie is in het laatste geval dan ook niet nodig om rechtsmacht te kunnen

hebben.

238

Wetsontwerp tot wijziging van de wet van 16 juni 1993 betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht, Parl. St. Kamer, 2002 - 2003, nr. 2265/003, 29. 239

Slechts 167 landen zijn partij bij dit protocol. Zie www.icrc.org. 240

Wetsontwerp tot wijziging van de wet van 16 juni 1993 betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht, Parl. St. Kamer, 2002 - 2003, nr. 2265/003, 31.


60

De opgesomde handelingen zijn uiteraard met de aanpassingen en de afschaffing van de

Genocidewet aangevuld om dichter aan te leunen bij die uit het Statuut van Rome. Het gaat onder

andere over het opzettelijk richten van aanvallen op burgerdoelen die geen militaire doelen zijn241,

het oproepen van kinderen onder de vijftien jaar om actief deel te nemen aan vijandelijkheden242,

het plunderen van een stad ook na inname243, en het gebruik van giftige gassen244. Al deze

handelingen zijn ook terug te vinden in artikel 8, 2, b) van het Statuut. De Belgische wetgeving is

echter, zoals zo vaak, ruimer dan de internationale regels. Zo beschermt artikel 136quater onder

meer journalisten en vluchtelingen tegen het onder dwang dienen bij de strijdkrachten van de

tegenpartij waar dit bij het Statuut van Rome enkel voor de onderdanen van de tegenpartij geldt. De

bepaling die het verraderlijk gebruikmaken van een symbool van het rode kruis dat de dood of

ernstig fysiek letsel tot gevolg heeft, komt zelfs niet eens voor in het Statuut.

In paragraaf 2 worden schendingen van het gemeenschappelijk artikel 3 van de Conventies van

Genève bestraft. Hier wordt echter geen melding gemaakt van de beperking uit artikel 8, 2, f) van het

Statuut van Rome. Dit houdt in dat de beperkingen betreffende de niet-internationale conflicten hier

niet van toepassing zijn. In het Statuut van Rome worden dezelfde schendingen van het voornoemde

artikel 3 beperkt tot gewapende conflicten die niet internationaal van aard zijn en dus niet voor

gevallen van interne onlusten en spanningen.245 De Belgische wetgever heeft er evenwel niet voor

gekozen om deze bepaling over te nemen of ernaar te verwijzen. Deze bepaling uit het Statuut is dan

ook niet van toepassing op de Belgische regeling. In de voorbereidende parlementaire werken stelde

de Minister van Justitie echter dat artikel 136quater, § 2 Sw niet van toepassing is op interne lusten

of spanningen.246 Aangezien niet expliciet verwezen is naar een bepaling uit het Statuut van Rome

moeten we kijken naar de definitie uit de Conventies van Genève. Het commentaar bij dit artikel is

het mogelijk dat artikel 3 van toepassing kan zijn op interne onlusten en spanningen. Het is dus

duidelijk dat de Belgische wetgeving een hogere drempel invoert in tegenstelling tot de Conventies

van Genève.

Naast de lijst met strafbare handelingen in paragraaf 1 en de algemene regels in paragraaf 2 van

artikel 136quater Sw. is in paragraaf 3 een aparte strafbaarstelling opgenomen. Het gaat om de

241

Art. 136quater, § 1, 14° Sw. 242

Art. 136quater, § 1, 7° Sw. 243

Art. 136quater, § 1, 25° Sw. 244

Art. 136quater, § 1, 36° Sw. 245

Art. 8, 2, e) Statuut van Rome. 246

Wetsontwerp tot wijziging van de wet van 16 juni 1993 betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht, Parl. St. Kamer, 2002 – 2003, nr. 2265/003, 30.

61

bescherming van culturele goederen in geval van een gewapend conflict.247 Deze bepalingen komen

niet voor in het Statuut van Rome aangezien het Protocol pas is aangenomen na de aanneming van

het Statuut. Het gaat om het aanvallen van een cultureel goed dat onder versterkte bescherming

staat, het aanwenden van een cultureel goed of de onmiddellijke nabijheid ervan ter ondersteuning

van een militair actief of de beschermde culturele goederen vernietigen of zich toe-eigenen. De

wetgever heeft echter niet alle strafbaarstellingen uit het Tweede Protocol overgenomen. Zo is ook

nog strafbaar onder het Protocol: het aanvallen van een cultureel goed dat beschermd wordt door

het Verdrag en het Protocol en de diefstal, plundering of het oneigenlijk gebruik van een cultureel

goed dat beschermd is door het Verdrag en het Protocol. Dat deze bepalingen niet zijn overgenomen

verdedigt de regering door te stellen dat ze al onder het gemeen strafrecht (vernieling van openbare

goederen) vallen.248 Deze uitleg lijkt mij nogal magertjes aangezien ook de eerste strafbaarstelling

daaronder kan vallen.

Het is nogal opvallend dat deze bepaling reeds in 2003 in de wet stond maar slechts in 2011

geratificeerd werd door België. De strafbaarstelling lijkt dus 8 jaar nutteloos te zijn geweest daar ze

logischerwijze pas in werking kon treden op het moment dat het Protocol werd geratificeerd. De

bepalingen waren echter die gehele tijd wel strafbaar zolang ze internationaal gewoonterecht

belichaamden en werd voldaan aan de vereiste van dubbele incriminatie.249

3.3 Conclusie

Oorlogsmisdaden worden per definitie gepleegd in oorlogstijd. Men zou eigenlijk kunnen stellen dat

het gaat om misdaden tegen de mensheid die nog eens extra in de verf worden gezet als zijnde

strafbaar zelfs in oorlogsomstandigheden. Het gaat in feite om de spelregels van oorlog die nageleefd

moeten worden, of zouden moeten worden. Ze stellen een minimum aan drempels van het

internationaal humanitair recht in. Dat de dag van vandaag ook oorlogsmisdaden bestraft kunnen

worden indien ze gepleegd zijn tijdens een intern gewapend conflict kan alleen maar toegejuicht

worden als een stap voorwaarts richting internationale gerechtigheid. Helaas hebben interne

conflicten nog niet dezelfde bescherming als gewapende conflicten van internationale aard. De

internationale gemeenschap moet nog verdere stappen ondernemen om ook de vreselijkheden van

nationale geweldplegingen aan te pakken. De Belgische wetgever heeft er goed aan gedaan om de

internationale strafbaarstellingen over te nemen maar heeft, zoals wel vaker, ervoor gezorgd dat de

regels en vooral de uitwerking ervan niet geheel duidelijk zijn.

247

Art. 15 Tweede Protocol inzake het Verdrag van ’s-Gravenhage van 1954 inzake de bescherming van culturele goederen in geval van een gewapend conflict, goedgekeurd op 26 maart 1999, BS 3 januari 2011. 248

Art. 521 – 527 Sw. 249

Wetsvoorstel tot wijziging van de wet van 16 juni 1993 betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht, Parl. St. Senaat, 2001 – 2002, nr. 2 – 1256/1, 7.

62

4. Agressie Agressie werd reeds door het Neurenbergtribunaal erkend als een internationaal misdrijf en een

misdaad tegen de vrede en niet langer gezien als een recht behorende tot de soevereiniteit van een

staat.250 Het werd toen gedefinieerd als het agressief aanvallen van een ander land met als doel het

veroveren van delen grondgebied. Nadien is er niet veel meer gebeurd met het begrip en is de

definiëring ervan altijd een heikel punt geweest. Desondanks wou men wel dat agressie onder de

rechtsmacht van het Internationaal Strafhof zou vallen.251 Daarom is het misdrijf agressie opgenomen

in artikel 5 van het Statuut van Rome als één van de misdaden waarover het Internationaal Strafhof

rechtsmacht heeft. Aangezien men echter niet tot een consensus geraakte betreffende de definitie

van het begrip stelt de tweede paragraaf van dit artikel dat de rechtsmacht slechts kan worden

uitgeoefend indien er een definitie is aanvaard via de procedure om amendementen aan het Statuut

toe te voegen.

Kort na de inwerkingtreding van het Statuut van Rome werd een werkgroep opgericht die met een

definitie van het misdrijf kwam, dat dan na de aanvaarding door de lidstaten artikel 8bis van het

Statuut zou moeten worden. Het gaat om het plannen, voorbereiden, opstarten of uitvoeren van een

daad van agressie, die door haar aard, ernst en omvang een manifeste schending van het VN

Handvest uitmaakt. Dit is een algemene omschrijving van een misdaad van agressie. Een daad van

agressie werd gedefinieerd als het gebruik van gewapend geweld door een staat tegen de

soevereiniteit, territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van een andere staat of dat op

een andere wijze onverenigbaar is met het VN Handvest. Voorts wordt er ook nog een opsomming

gegeven van handelingen die zeker een daad van agressie zijn. Het gaat o.a. over de invasie of

annexatie door middel van geweld van een staat, het bombarderen van een ander land, het

blokkeren van havens, het laten gebruiken van het grondgebied door een derde staat om een daad

van agressie te plegen en het verzenden van gewapende bendes naar een andere staat die

gewapend geweld uitvoeren.252 Dit voorstel onderscheid duidelijk een misdaad agressie van een

daad van agressie. Bij een misdaad van agressie, waarvoor een militaire of regeringsleider

verantwoordelijk is, moet er vooreerst sprake zijn van een daad van agressie begaan door een

250

KIRK MCDONALD, G., en SWAAK-GOLDMAN, O., Substantive and Procedural Aspects of International Criminal Law: The Experience of International and national courts, Den Haag, Kluwer Law International, 2000, II/2, 629. 251

KACKER, D., “Coming full circle: the Rome Statute and the Crime of Aggression”, Suffolk Transnational Law Review 2010, 257. 252

Art. 8bis Report of the Special Working Group on the Crime of Aggression, Annex II, Doc. ICC-ASP/7/20/Add.1, www.icp-cpi.int.

63

staat.253 Er is echter voorzien in een drempel waardoor niet elke handeling die een daad van agressie

uitmaakt voor het Strafhof zou komen. Om onder de bevoegdheid van het Strafhof te vallen als

misdaad van agressie moet de daad van agressie van een zodanige aard, ernst en schaal zijn dat ze

een flagrante schending betekent van het Handvest van de VN. Het is, volgens het Handvest, echter

aan de VN Veiligheidsraad om te bepalen of er al dan niet sprake is van een daad van agressie.

Aangezien dat deze exclusieve bevoegdheid een politieke inmenging in de werking van het Strafhof

zou kunnen betekenen heeft men ook voorwaarden gekoppeld aan de uitvoering van de rechtsmacht

specifiek met betrekking tot de misdaad van agressie.254 In het nieuwe artikel 15bis worden de

verwijzingen door staten en het onderzoek proprio motu door de aanklager aangehaald als

triggermechanismen.255 Daarbij wordt nog eens toegevoegd dat indien de Veiligheidsraad zich binnen

de 6 maand niet uitspreekt over het al dan niet bestaan van een daad van agressie, de aanklager,

onder voorwaarde dat de Kamer van Vooronderzoek dit toestaat, zijn onderzoek kan voortzetten.

Artikel 15ter voegt nog een derde mogelijkheid toe om een zaak van agressie te onderzoeken. Dit is

het geval wanneer het gaat om een verwijzing van de Veiligheidsraad. In al deze gevallen blijft

uiteraard de mogelijkheid uit artikel 16 bestaan voor de Veiligheidsraad om het onderzoek

gedurende 12 maanden per resolutie op te schorten.

Als dader van een misdaad van agressie kan worden aangemerkt de persoon die effectief de controle

kan uitvoeren over het politieke of militaire beleid van een staat. Het gaat dus over de

strafrechtelijke verantwoordelijkheid van een hiërarchisch meerdere. Men heeft ook in de Elements

of Crimes aanpassingen aangebracht en voorzien in elementen voor het nieuwe misdrijf. Hieruit

leiden we af dat de dader moet weten dat zijn handelingen, in het licht van de feitelijke

omstandigheden, niet stroken met het Handvest van de VN. Er wordt ook duidelijk in bepaald dat het

niet nodig is om te bewijzen dat de dader wist dat hij door het gebruik van gewapend geweld in strijd

was met het Handvest van de VN.

Eind mei, begin juni 2010 werd in de Oegandese hoofdstad Kampala op een herzieningsconferentie

van staten die lid zijn bij het Statuut van Rome besloten dat artikel 8bis, 15bis en 15ter worden

ingevoerd en dat op deze manier het Strafhof zijn rechtsmacht over de misdaad van agressie kan

253

STANCU, I.G., “Defining the Crime of Aggression or Redefining Afgression?” in POLITI M., en NESI G., (eds.), The International Criminal Court and the Crime of Agression, Aldershot, Ashgate, 2004, 74. 254

BLOKKER, N., VAN BOKHOVEN, R., HENQUET T., en WIARDA, J., “Het Internationaal Strafhof en het misdrijf agressie: consensus in Kampala”, NJB 2010, 31. 255

255

Art. 15bis en art. 15ter Report of the Special Working Group on the Crime of Aggression, Annex II, Doc. ICC-ASP/7/20/Add.1, www.icp-cpi.int.

64

uitvoeren.256 Het Strafhof zal echter nog niet direct zijn nieuwe bevoegdheid kunnen gebruiken. Er is

namelijk in Kampala besloten dat eerst en vooral minstens dertig staten de bepalingen moeten

geratificeerd hebben eer het in werking kan treden. Er is daarbij besloten dat de staten die dit op 1

januari 2017 hebben gedaan, zullen beslissen of deze bepalingen al dan niet in werking zullen treden.

Daar komt nog eens bij dat de staten via de opting out-procedure ervoor kunnen kiezen dat deze

bepalingen niet op hun van toepassing zijn. Dit alles maakt het meer dan twijfelachtig of het

berechten van agressie ooit tot het takenpakket van het Strafhof zal behoren. En zelfs indien er ooit

berechting mogelijk is, blijft de invloed van de Veiligheidsraad groot. Met de creatie van een

duidelijke definitie van een misdaad van agressie is er nu wel een grote stap gezet.

In onze nationale Belgische wetgeving kennen we tot op heden geen bepaling die de misdaad van

agressie bestraft. Als het Strafhof vanaf 2017 hierover een werkbare bevoegdheid heeft is het

misschien wel raadzaam om, op grond van het complementariteitsbeginsel, te voorzien in een eigen

strafbare bepaling van agressie. Hiervoor kan de wetgever zich laten inspireren op de definitie die in

Kampala werd goedgekeurd. Deze is namelijk het resultaat van een internationale consensus na

jarenlange onderhandelingen en geef als dusdanig het best weer wat de gangbare definitie is in de

internationale gemeenschap. Hiervan afwijken zou de samenwerking met het Internationaal Strafhof

en andere staten kunnen bemoeilijken. De plaats van dit nieuwe misdrijf is als ernstige schending van

het humanitair recht logischerwijze Boek II, Titel Ibis van het Strafwetboek naast genocide,

oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid.

5. Andere en nieuwe strafbaarstellingen Het aantal strafbaarstellingen in het Statuut van Rome is beperkt tot deze 4 hoger genoemde

misdaden. Het Statuut laat wel de mogelijkheid toe om nieuwe misdaden op te nemen in de

bevoegdheid van het Internationaal Strafhof.257 De verschillende staten die partij zijn bij het Statuut

kunnen via amendementen nieuwe misdaden toevoegen. Tot nu toe zijn er nog geen nieuwe

misdaden toegevoegd aan het Statuut. Een belangrijke oorzaak hiervan is dat er een twee derde

meerderheid nodig is in de Vergadering van staten die partij zijn bij het Statuut. Er zijn dus lange

internationale onderhandelingen tussen verschillende staten vereist om tot een consensus te komen.

Er moet dan niet enkel overeengekomen worden om de strafbaarstelling op te nemen in het Statuut,

er zal ook een genuanceerde en concrete definitie moeten komen. En zelfs indien er een nieuwe

256

X.,“Internationaal Strafhof mag agressie berechten, ooit”, NJB 2010, 1316. De tekst (Resolutie RC/Res.6) is terug te vinden op http://www.icc-cpi.int/iccdocs/asp_docs/Resolutions/RC-Res.6-ENG.pdf. 257


http://www.icc-cpi.int/iccdocs/asp_docs/Resolutions/RC-Res.6-ENG.pdf

65

misdaad wordt opgenomen in het Statuut is het mogelijk dat enkele landen voor de opting-out-

procedure kiezen zodat met betrekking tot deze nieuwe misdaad zij de rechtsmacht van het Strafhof

niet erkennen. Indien deze groep van landen aanzienlijk is blijft de bevoegdheid dan ook een lege

doos wat betreft de nieuwe strafbaarstellingen.

Als we aan mogelijke uitbreidingen denken komen we terecht bij misdrijven zoals internationale

drugssmokkel, terrorisme, kapingen, piraterij, mensenhandel enz.. Dit zijn de dag van vandaag veel

voorkomende misdaden die internationaal moeilijk te berechten zijn, ook al zijn ze al geregeld door

verschillende verdragen.258 Vooral op het gebied van terrorisme zou het wenselijk zijn om eerst en

vooral er voor te zorgen dat er internationaal al een algemeen aanvaarde definitie wordt opgemaakt.

Het is maar de vraag of terrorisme onder de bevoegdheid moet vallen van het Internationaal

Strafhof. Bepaalde van deze daden kunnen namelijk al gekwalificeerd worden als misdaden tegen de

mensheid.259 Dat internationale drugsmisdrijven ook niet zijn opgenomen is ook vreemd aangezien

dit voor de originele oprichters van het Internationaal Strafhof, o.a. Trinidad & Tobago, de

hoofdreden was om een internationaal strafhof op te richten. Drugssmokkel komt wel voor in het

Draft Statuut van het ILC, dat als één van de voorbereidende documenten voor het Statuut van Rome

wordt beschouwd.260 Dat veel van deze andere misdrijven nog niet tot de rechtsmacht van het

Internationaal Strafhof behoren, heeft te maken met het feit dat het merendeel van de aangesloten

landen het Strafhof wil voorbehouden voor de ernstigste misdaden. Een onderzoek door het Strafhof

is namelijk geen goedkope operatie en aangezien de staten het Strafhof financieren is het begrijpelijk

dat zij het aantal zaken tot een minimum willen behouden. Sommige staten hebben schrik dat indien

het Strafhof over meer misdaden bevoegdheid zou krijgen, het dan overspoeld zou worden door

klachten en zaken waardoor de meer ernstige dossiers minder aandacht zouden krijgen. Deze vrees

is m.i. niet geheel onterecht. De aanklager bij het Strafhof heeft nu slechts een aantal misdaden

waarop hij zich kan focussen. Hij kan dan ook dieper ingaan op de zaken en het afgeleverde werk zal

kwalitatief sterker zijn. Indien er toch zware misdaden gebeuren moet er wel een mogelijkheid

bestaan om ze via het begrip misdaden tegen de mensheid toch voor het Internationaal Strafhof te

brengen. In plaats van deze zaken op te lossen via politieke, economische of diplomatieke sancties is

258

Zie o.a. Europees Verdrag 27 januari 1977 tot bestrijding van terrorisme; Internationale Conventie tegen Terroristische Bomaanslagen 15 december 1997; De Internationale Overeenkomst van 4 mei 1910 betreffende de beteugeling van den Vrouwenhandel; Verdrag van de Raad van Europa inzake de bestrijding van mensenhandel 16 mei 2005. 259

Zie WOUTERS J., en NAERT, F., “Shockwaves through International Law after 11 september: Finding the Right Responses to the Challenge of International Terrorism” in FIJNAUT, C., WOUTERS J., en NAERT, F., (eds.), Legal Instruments in the Fight Against International Terrorism. A Transatlantic Dialogue, Leiden – Boston, Martinus Nijhoff, 2004, 411 – 545. 260

CRAWFORD, J., “The ILC’s Draft Statute for an International Criminal Tribunal”, American Journal of International Law 1994, 145 – 146.

66

het wellicht beter om dit te laten berechten door het Internationaal Strafhof, dat op die manier kan

waken over de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de beslissingen.261

Het Strafhof is evenwel ook bevoegd voor misdrijven tegen de rechtsbedeling van het Strafhof indien

het gaat om misdrijven die opzettelijk zijn gepleegd.262 De misdrijven zijn het afleggen van valse

verklaringen door een verdachte of getuige indien hij de eed heeft afgelegd om de waarheid te

spreken, het leveren van vals bewijs terwijl de persoon dit weet, het manipuleren of bedreigen van

een getuige, het manipuleren of bedreigen van een lid of ambtenaar van het Strafhof en het

aanvaarden van steekpenningen als lid of ambtenaar van het Strafhof. Op deze misdrijven staat een

gevangenisstraf tot vijf jaar of een geldboete. Het Statuut bepaalt ook dat de staten verplicht

gelijkaardige strafbaarstellingen met betrekking tot de integriteit van de onderzoeksprocedures of

het rechtsstelsel moeten hebben voor hun eigen grondgebied. In België zijn die geregeld in artikel

41 van de wet van 29 maart 2004 betreffende de samenwerking met het Internationaal

Strafgerechtshof en de internationale straftribunalen. Volgens deze bepaling kan een persoon die

zich schuldig maakt aan feiten uit artikel 70, §1, a) tot f) van het Statuut van Rome gestraft worden

met een gevangenisstraf tot vijf jaar en een geldboete tot honderdduizend euro. Ook hier geldt het

principe van complementariteit en kunnen de staten deze misdrijven bij voorkeur zelf afhandelen.

Uiteraard kan het Strafhof ook oordelen over wangedrag dat gepleegd wordt door personen tijdens

de terechtzitting.263 Het gaat onder meer om het verstoren van de rechtspleging en het moedwillig

weigeren om de aanwijzingen van het Strafhof te volgen. Het Strafhof kan hiervoor een boete

opleggen of de betrokken persoon uit de zittingszaal laten verwijderen, al dan niet permanent.

Volgens het Reglement van het Strafhof kan het Strafhof op grond van zijn inherente bevoegdheden

elke sanctie nemen die zij noodzakelijk acht.264

6. De straffen Het Strafhof kan effectieve gevangenisstraffen en geldboetes uitspreken indien een persoon

veroordeeld is voor het plegen van één van de misdaden uit het Statuut. Het Strafhof kan een

gevangenisstraf opleggen die tot dertig jaar kan gaan. In uitzonderlijke omstandigheden, waarbij de

persoonlijkheid van de dader of het ernstig karakter van de misdaad dit verlangt, kan er ook een

261




Regel 29 Reglement van het Strafhof; Over inherente bevoegdheden zie BOHLANDER, M., “International Criminal Tribunals and Their Power to Punish Contempt and False Testimony”, Criminal Law Forum 2001, afl. 12, 91- 118.

67

levenslange gevangenisstraf worden uitgesproken.265 De ernst van de gepleegde feiten kan altijd in

aanmerking worden genomen door het Strafhof bij de beoordeling en het opleggen van de

strafmaat. De doodstraf is evenwel niet voorzien in het Statuut als mogelijke straf.266 De

verbeurdverklaring van de winst en de vermogensbestanddelen van het misdrijf kan als bijkomende

straf worden opgelegd. Het artikel 77 van het Statuut dat de straffen bepaalt is van toepassing op

alle strafbaarstellingen. Er wordt m.a.w. geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende

misdaden voor het opleggen van de strafmaat.

In de Belgische wetgeving zijn de straffen voor de schendingen van het internationaal humanitair

recht opgenomen in artikel 136quinquies Sw. Hier is in tegenstelling tot het Statuut wel voorzien in

verschillende straffen voor de verschillende misdaden. Zo worden zowel genocide als misdaden

tegen de mensheid bestraft met levenslange opsluiting. De bestraffing van oorlogsmisdaden is echter

heel divers. Bepaalde oorlogsmisdaden zoals bv. opzettelijke doodslag, martelen en het opzettelijk

aanvallen van een burgerbevolking worden bestraft met levenslange opsluiting. Het valt op dat de

oorlogsmisdaden waarop levenslange opsluiting staat, voornamelijk handelingen zijn die gericht zijn

tegen burgerslachtoffers. Andere oorlogsmisdaden zijn dan weer strafbaar met opsluiting van twintig

tot dertig jaar, vijftien tot twintig jaar, tien tot vijftien jaar. In het geval dat er verzwarende

omstandigheden aanwezig zijn kan de strafmaat worden opgetrokken.

Wat betreft de vermogensvoordelen is hierboven al aangegeven dat dit ook in het Statuut van Rome

is geregeld.267 Het gaat om de opbrengsten, bezittingen en vermogensbestanddelen die

voortgekomen zijn uit de gepleegde misdaden ongeacht of dit rechtstreeks of onrechtstreeks

gebeurde. Al deze zaken kunnen door het Strafhof worden verbeurdverklaard. De Belgische wetgever

heeft ook de verbeurdverklaring van toepassing verklaard op de schendingen van het internationaal

humanitair recht. Artikel 43quater stelt dat de procureur des Konings de verbeurdverklaring kan

vorderen van vermogensvoordelen, de goederen en waarden die in de plaats ervan zijn gesteld en de

inkomsten uit de belegde voordelen, die worden gevonden in het vermogen of in het bezit van een

persoon. Het is evenwel bevreemdend dat de verbeurdverklaring enkel mogelijk is indien de

vermogensvoordelen voortkomen uit het voortbrengen van een werktuig om de misdaden tegen het

internationaal humanitair recht te plegen of indien ze voortkomen uit een bevel om een dergelijk

misdrijf te plegen.268 Dit is toch een aanzienlijke beperking in vergelijking met de mogelijkheden die

het Statuut voorziet. De Belgische rechtbanken kunnen dus niet altijd alle daders straffen door hun te

265




Art. 136sexies en art. 136septies Sw.

68

treffen waar het pijn doet, in de portemonnee. De wetgever wou via het koppelen van de

verbeurdverklaring aan artikel 136sexies Sw. ervoor zorgen dat alle voorbereidende handelingen en

dus ook de misdrijven zelf onder de toepassing van de verbeurdverklaring zouden vallen. Als we de

wet echter strikt interpreteren dan valt het plegen van het misdrijf niet onder de toepassing. Dit leidt

er toe dat de dader van de misdaad financieel minder zwaar zou gestraft worden dan zijn

hiërarchisch overste.269

Wat de strafmaat betreft kunnen we concluderen dat onze nationale wetgeving op sommige vlakken

strenger is dan het Statuut van Rome. Het is wel te betreuren dat de wetgever bij de verschillende

aanpassingen van regels met betrekking tot het internationaal humanitair recht er niet voor heeft

gekozen om ook de straffen uit het Statuut over te nemen. Onze huidige regeling is, zeker wat

betreft de oorlogsmisdaden, niet altijd even eenvoudig. Het is m.i. aan te raden om zoals het Statuut

te opteren voor één strafmaat voor de verschillende schendingen die eventueel, mits de

aanwezigheid van verzwarende of verzachtende omstandigheden, kan worden opgetrokken of

afgezwakt. Het zou een grote stap voorwaarts zijn om de nationale regelgeving gelijk te brengen met

de internationale.

7. Conclusie Het Genocideverdrag uit 1948 en de eerste Conventies van Genève uit 1949 waren grensverleggend

op het internationaal forum. Het was namelijk de eerste keer dat verschillende staten gezamenlijk

besloten dat bepaalde misdrijven niet door de beugel konden. Op deze manier kwam de

internationale strafwaardigheid van deze misdrijven tot stand. Het waren vooral de gruwelijkheden

uit de Tweede Wereldoorlog die de staten ertoe aangezet hadden om een deel van hun

soevereiniteit, om zelf te bepalen welke daden zij strafbaar vonden, af te staan aan de internationale

gemeenschap. In de verschillende verdragen en conventies werd echter nog niet besloten om de

bevoegdheid tot bestraffing van deze ernstige misdaden tegen het humanitair recht toe te

vertrouwen aan een onafhankelijk strafhof. De staten moesten in eerste instantie in hun eigen

nationale rechtsorde voorzien in de strafbaarstelling van deze misdrijven. In België gebeurde dit

behoorlijk laat. Na het afschaffen van de Genocidewet werden de definities van de verschillende

misdaden meer in lijn gebracht met die uit het Statuut van Rome. In bepaalde gevallen gaat de

Belgische wetgever evenwel verder en breidt het de strafbaarstelling uit. Dit zorgt ervoor dat onze

rechtbanken meer bevoegdheden hebben maar ook dat er verwarring kan bestaan tussen de

269

WOUTERS, J., en RYNGAERT, C., De strafbaarstelling van misdaden tegen het internationaal humanitair recht in het Belgische strafrecht, Working Paper nr. 62, oktober 2004, www.internationaalrecht.be, 33.


69

verschillende definities en ook de interpretaties ervan. Dat het Statuut van Rome het Internationaal

Strafhof slechts bevoegd maakt voor een beperkt aantal misdrijven tegen het internationaal

humanitair recht hoeft geen probleem te zijn. Aangezien de eerste rechtsmacht toch bij de staten ligt

komen enkel de meest ernstige gevallen in aanmerking voor berechting door het Strafhof. Andere

misdaden die ook een internationaal karakter hebben kunnen indien nodig, en zwaarwichtig genoeg,

nog altijd voor het Strafhof worden gebracht als men het concept misdaden tegen de mensheid

ruimer gaat interpreteren en omschrijven. Het is dan ook goed dat in het Statuut van Rome bij alle

misdaden een zogenaamde drempel is opgenomen zodat de kleinere schendingen niet voor het

Strafhof komen.270 Artikel 17 van het Statuut stelt zelf duidelijk dat het Strafhof een zaak

onontvankelijk kan verklaren indien deze niet ernstig genoeg is om verdere stappen te ondernemen.

270

KACKER, D., “Coming full circle: the Rome Statute and the Crime of Aggression”, Suffolk Transnational Law Review 2010, 267.

70

Deel 4: De samenwerking tussen België en het Internationaal Strafhof De taak die het Internationaal Strafhof heeft, het straffen van daders van internationaal ernstige

humanitaire misdaden, kan zij enkel efficiënt en adequaat uitoefenen met hulp van de staten. Het

Strafhof heeft zelf namelijk geen politiedienst en is dus afhankelijk van de diensten van de staten.

Daarom heeft het Statuut van Rome in artikel 86 bepaalt dat alle staten die partij zijn bij het Statuut,

de verplichting hebben om ten volle mee te werken met het Strafhof in het kader van een lopend

onderzoek naar en de vervolging van misdaden die onder de bevoegdheid van het Strafhof vallen. De

regels met betrekking tot samenwerking worden nog verder uitgewerkt in de artikelen 87 t.e.m. 102.

De staten zullen dus in hun eigen rechtsorde regels en bepalingen moeten voorzien om dit mogelijk

te maken.271 We zagen hierboven al hoe België dat deed met de strafbaarstellingen, nu gaan we

kijken naar de praktische samenwerking.

België had reeds een wet die de samenwerking met het Joegoslavië- en het Rwandatribunaal

regelde.272 De samenwerking met deze tribunalen is verplicht aangezien België automatisch

gebonden is door de resoluties van de VN Veiligheidsraad.273 Deze wet kon echter niet zomaar

worden toegepast op de relaties met het Internationaal Strafhof aangezien die gebaseerd zijn op een

verdrag in plaats van op een bindende resolutie van de VN Veiligheidsraad. De wet paste de interne

procedurele modaliteiten zo aan dat ze van toepassing konden zijn op de samenwerking met de

twee tribunalen. Deze wet werkte de voorrang uit van de rechtsmacht van de tribunalen en regelde

hoe zaken die aanhangig waren bij Belgische rechtbanken, indien nodig, konden worden

overgeheveld naar het desbetreffende internationaal tribunaal.274

Met de ratificatie van het Statuut van Rome door België op 28 juni 2000 moest er uiteraard ook een

wet komen die de samenwerking met het Internationaal Strafhof regelde. Pas op 29 maart in 2004,

bijna vier jaar na de ratificatie van het Statuut werd de wet goedgekeurd.275 Naast de bepalingen

m.b.t. het Internationaal Strafhof is de belangrijkste verwezenlijking dat de bepalingen die van

271

NAERT, F., “De inwerkingtreding van het Statuut van het Internationaal Strafgerechtshof en de gevolgen daarvan voor België”, in Interuniversitair Centrum Mensenrechten, Jaarboek 2001 – 2002, Antwerpen, Maklu, 2003, 332. 272

Wet 22 maart 1996 betreffende de erkenning van en de samenwerking met het Internationaal Tribunaal voor voormalig Joegoslavië en het Internationaal Tribunaal voor Rwanda, BS 27 april 1996. 273

Art. 25 VN Handvest. 274

Memorie van toelichting, Parl. St. Senaat, 1995-1996, 395/1. 275

Wet 29 maart 2004 betreffende de samenwerking met het Internationaal Strafgerechtshof en de internationale straftribunalen, BS 1 april 2004.

71

toepassing zijn op de ad hoc tribunalen overgenomen worden uit de wet van 22 maart 1996 in de

tweede titel van de wet. De nieuwe wet van 2004 heft de wet uit 1996 dan ook op. Bij deze wet

hoort ook een omzendbrief die meer informatie geeft bij de wet.276

1. Wet 29 maart 2004 De wet bestaat uit 3 titels: één die de samenwerking met het Internationaal Strafhof regelt, één die

de samenwerking met de ad hoc tribunalen voor het voormalige Joegoslavië en Rwanda regelt en

één voor de samenwerking met de Bijzondere Kamers voor Cambodia. We zullen de volgorde van de

wet ook volgen en de titels één voor één bespreken. De wet is gepubliceerd op 1 april 2004 en is

vanwege het feit dat het om een procedurewet gaat ook van toepassing vanaf deze datum.277

In 2014 werd een wijzing aan deze wet goedgekeurd door het parlement.278 Deze vernieuwing komt

er na tien jaar en was nodig. Eerst en vooral omdat een wet na zo lange tijd wel enkele technische

vernieuwingen kan gebruiken die de praktische uitvoering ervan kan vergemakkelijken. Daarbij komt

nog eens dat er een internationaal mechanisme is ingevoerd voor de restbevoegdheden van de twee

ad hoc tribunalen voor het voormalig Joegoslavië en Rwanda en de oprichting van het Speciaal

Tribunaal voor Libanon.279 De belangrijkste veranderingen zijn de aanwijzing van de centrale

autoriteit, de procedures m.b.t. de aanhouding, overdracht en doorvoer van personen waarvoor het

Strafhof een aanhoudingsbevel heeft uitgevaardigd, de voorlopige invrijheidstelling van personen die

door het Strafhof worden vervolgd, de dagvaarding voor het Strafhof en de regels betreffende

bescherming van getuigen.280 De nieuwe wet moet ervoor zorgen dat de relatie met het

Internationaal Strafhof en de diverse verschillende internationale straftribunalen sterk en efficiënt

blijft. Hieronder zullen we de belangrijkste kenmerken en principes uit deze wet bespreken waarbij

we uitgaan van het onderscheid tussen het Internationaal Strafhof en de internationale ad hoc

tribunalen.

276

Omzendbrief van 3 juni 2005 betreffende de samenwerking met het Internationaal Strafgerechtshof en de Internationale straftribunalen, BS 22 juni 2005. (hierna ‘omzendbrief betreffende de samenwerking 3 juni 2005’ genoemd) 277

Omzendbrief betreffende de samenwerking 13 juni 2005, 1. 278

Wet van 26 maart 2014 tot wijziging van de wet van 29 maart 2004 betreffende de samenwerking met het Internationaal Strafgerechtshof en de internationale straftribunalen, BS 28 maart 2014. 279

Wetsontwerp tot wijziging van de wet van 29 maart 2004 betreffende de samenwerking met het Internationaal Strafgerechtshof en de internationale straftribunalen, Parl. St. Kamer, 2013-2014, nr. 3299/001, 3. 280

Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer, 2013-2014, nr. 3299/001, 6 – 7.

72

1.1 Samenwerking met het Internationaal Strafhof (Titel II)

De wetgever begint de titel door nog eens expliciet aan te geven dat de relatie tussen België en het

Strafhof geregeld wordt door het Statuut, het Reglement voor proces- en bewijsvoering en de wet

zelf.281 De wet van 29 maart 2004 voorziet eigenlijk in de omzetting van de bepalingen uit hoofdstuk

9 van het Statuut van Rome.

1.1.1 De centrale autoriteit, overdracht van gegevens en overdracht van procedures

Er wordt eerst en vooral een centrale autoriteit aangeduid als spil tussen het Strafhof en de Belgische

autoriteiten die instaat voor het doorsturen van verzoeken tussen de beide partijen. In de oude

versie van de wet werd deze rol vertolkt door de Minister van Justitie. De dag van vandaag wordt

deze rol waargenomen door de dienst internationaal humanitair recht aangeduid per Koninklijk

Besluit282 binnen de FOD Justitie. Hij is m.a.w. het aanspreekpunt voor de gerechtelijke autoriteiten

die de hulp van het Strafhof willen inschakelen en zal de verzoeken, uitgaande van het Strafhof,

opvolgen. In de praktijk blijft de Minister van Justitie wel nog steeds de eindverantwoordelijke

vermits deze dienst onder zijn hiërarchisch gezag valt. Deze dienst is, zoals hierboven aangegeven

opgericht per KB in 2005 en heeft in principe als voornaamste opdracht om de Minister van Justitie

bij te staan voor de dossiers die hij behandelt als centrale autoriteit en het opvolgen van de dossiers

betreffende ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht. De dienst voor

internationaal humanitair recht staat ook in voor de verspreiding van het internationaal humanitair

recht.283 Na de wijziging in 2014 kunnen nu ook niet-gerechtelijke autoriteiten een verzoek, via de

centrale autoriteit, richten tot het Strafhof.284 Dit is uiteraard een wijziging die toe te juichen valt. Het

zullen namelijk vaak politie- en andere niet-gerechtelijke diensten zijn die in aanraking komen met

misdaden die onder de bevoegdheid vallen van het Strafhof en dus ook de hulp en steun van het

Strafhof nodig zullen hebben. Als zij voor elk verzoek telkens ook nog eens via een gerechtelijke

autoriteit moeten gaan, zou de procedure een ongezonde vertraging oplopen. Conform art. 93, §10

van het Statuut van Rome kan het Strafhof op deze verzoeken antwoorden en kan zij bepaalde

verklaringen of andere documenten overdragen of het verhoren van personen die in hechtenis zitten

op bevel van het Strafhof toestaan.

De Minister van Justitie blijft wel de bevoegdheid houden om een procedure over te dragen naar de

Aanklager bij het Strafhof, indien hij, en de Ministerraad met hem, van mening is dat het er op lijkt

dat er misdaden zijn gepleegd die onder de rechtsmacht van het Strafhof vallen. De Minister, na

281

Art. 4 Wet 29 maart 2004 deels gewijzigd door de Wet van 26 maart 2014. 282

Koninklijk Besluit 17 september 2005 houdende oprichting van een dienst internationaal humanitair recht, BS 31 maart 2006. 283

DE HERT, P., en MILLEN, J., “Dienst internationaal humanitair recht verbetert samenwerking met internationale straftribunalen”, Juristenkrant 2006, 16. 284

Art. 7 Wet 29 maart 2004 deels gewijzigd door de Wet van 26 maart 2014.

73

overleg met de Ministerraad, kan ook de Aanklager in kennis stellen als er feiten zijn gepleegd die

onder de misdaden van humanitair recht uit het Strafwetboek vallen en waarvoor een gerechtelijk

onderzoek is gestart. Als de zaak ontvankelijk wordt verklaard door de Aanklager beslist het Hof van

Cassatie vervolgens om de zaak te onttrekken aan de rechtbank waar het zich op dat moment

bevindt.285 Dit artikel is de omzetting van het corresponderende artikel 14 uit het Statuut van Rome

en is volgens de regering een belangrijke politieke daad waardoor steeds een consensus binnen de

Ministerraad moet bestaan.286 Ook de omgekeerde weg, een procedure van het Strafhof naar de

Belgische rechtbanken laten overkomen, is mogelijk. Het Strafhof is zoals reeds vermeld, slechts

complementair bevoegd. Artikel 9 van de Wet geeft aan de dienst voor internationaal humanitair

recht de mogelijkheid om de ontvankelijkheid van een zaak bij het Strafhof op grond van artikel 19

van het Statuut van Rome te betwisten en de eigen Belgische rechtsmacht op te werpen. Als dit

succesvol gebeurt kan de zaak op grond van Belgische rechtsmacht voor een Belgisch rechtscollege

worden gebracht door het openbaar ministerie. Deze twee bepalingen (art. 8 en 9) zijn belangrijk

vermits zij de procedure regelen indien er een samenloop is van rechtsmacht van zowel het

Internationaal Strafhof en de Belgische rechtscolleges.287

Ondanks het feit dat de Minister niet langer de rol van centrale autoriteit heeft, blijft hij wel de

spilfiguur wat betreft de overbrenging van zaken naar het Strafhof. Dat de uitvoerende macht zich op

deze manier kan inmengen in een gerechtelijke procedure is wel te betreuren en lijkt dan ook niet

verzoenbaar met de scheiding der machten. De Raad van State maakte deze opmerking ook in zijn

advies bij de wet.288

1.1.2 Aanhouding en overbrenging van personen

Als het Strafhof op grond van artikel 89 van het Statuut een aanhoudingsbevel zendt naar België

zullen wij dit onverwijld moeten uitvoeren.289 De Raadkamer zal evenwel het aanhoudingsbevel eerst

uitvoerbaar moeten verklaren voor de persoon daadwerkelijk kan worden aangehouden, dit is de

exequatur-procedure. Er staat beroep open bij de Kamer van Inbeschuldigingstelling. Weigering op

grond van het ne bis in idem-beginsel is mogelijk indien aan de voorwaarden is voldaan. De

betrokken persoon moet dan wel in België terechtstaan of reeds terechtgestaan hebben voor

dezelfde feiten. De zaak is dan onontvankelijk en kan niet worden berecht door het Strafhof. Deze

285


Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer, 2002 – 2003, nr. 2450/001, 9. 287

MEIRE P., en VANDERMEERSCH, D., “La coopération avec la Cour Pénale Internationale à la lumière de l’expérience de la coopération avec les tribunaux internationaux ad hoc” in FOD Justitie (ed.), België en het Internationaal Strafgerechtshof: Complementariteit en Samenwerking. Akten van het colloquium van 17 mei 2004, Brussel, Bruylant, 2005, 159. 288

Adv. RvS nr. 32.992/2, Parl. St. Kamer, 2001-2002, nr. 2450/001, 60. 289

Art. 11 Wet 29 maart 2004 deels gewijzigd door de Wet van 26 maart 2014.

74

aangevoerde weigeringsgrond wordt echter door het Strafhof zelf onderzocht. Als er tot

ontvankelijkheid wordt beslist, moet de betrokken persoon alsnog worden overgebracht naar het

Strafhof. Tijdens deze periode wordt de nationale procedure geschorst.290

Het kan voorkomen dat België naast een verzoek van het Strafhof tot aanhouding van een persoon,

ook een verzoek ontvangt van een andere staat tot uitlevering van dezelfde persoon voor dezelfde

feiten als waarvoor het Strafhof de aanhouding vraagt. Dezelfde samenloop geldt volgens de

Minister van Justitie ook indien het gaat om een Europees aanhoudingsbevel.291 Het Statuut van

Rome bepaalt dat dan de aangezochte staat voorrang moet geven aan het verzoek van het Strafhof

indien de verzoekende staat ook partij is bij het Statuut.292 Als de verzoekende staat geen partij is bij

het Statuut moet een onderscheid gemaakt worden tussen staten waarmee België een bilateraal

uitleveringsverdrag heeft en staten waarmee België geen dergelijk verdrag heeft afgesloten. In het

eerste geval is het de Minister van Justitie die beoordeelt volgens volgende criteria: de volgorde van

de verzoeken, de relatie tussen de zaak en de verzoekende staat en de mogelijkheid voor de

verzoekende staat om de persoon later alsnog over te dragen aan het Strafhof. In het laatste geval is

er voorrang voor het verzoek dat uitgaat van het Strafhof als de zaak ontvankelijk wordt verklaard

door het Strafhof.293 Er moet opgemerkt worden dat een voorlopige aanhouding enkel mogelijk is na

een aanhoudingsbevel of een vonnis. Deze moeten dus afkomstig zijn van de Kamer van

Vooronderzoek of de Kamers van eerste aanleg of beroep.294

In sommige gevallen kan de aanhouding van een bepaalde persoon een zeker spoedeisend karakter

hebben. In dat geval zal het Strafhof voldoende informatie moeten doorsturen naar de Belgische

autoriteiten om de identiteit van de persoon en zijn locatie vast te stellen.295 Het is dan aan de

territoriaal bevoegde onderzoeksrechter om dit aanhoudingsbevel, na de verdachte te hebben

verhoord, te bekrachtigen. Deze kan bij zijn beoordeling echter enkel nagaan of er geen dwaling

bestaat betreffende de identiteit van de persoon. De onderzoeksrechter mag niet oordelen over het

spoedeisend karakter van de aanhouding of de onmiddellijke tenuitvoerlegging.296 Door de wijzing

van de nieuwe wet is er tegen het aanhoudingsbevel dat wordt uitgevaardigd door de

onderzoeksrechter geen beroepsmogelijkheid meer. De wetgever verdedigt deze aanpassing

290


Verklaring van de minister voor de Commissie voor Justitie, Parl. St. Kamer, 2003-2004, nr. 564/004, 14. 292



VANDERMEERSCH, D., “The ICC Statute and Belgian Law”, Journal of Criminal justice 2004, 149. 295


Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer, 2003-2004, nr. 564/001, 13.

75

aangezien ze de mogelijkheid tot voorlopige invrijheidstelling in de wet heeft voorzien.297 Het

Statuut van Rome voorziet ook dat de betrokken persoon in vrijheid kan worden gesteld indien de

nodige stukken ter staving van zijn aanhouding niet binnen de 60 dagen na de uitvaardiging van het

voorlopige aanhoudingsbevel aan de aangezochte staat zijn overgemaakt.298 De centrale autoriteit

wordt uiteraard altijd op de hoogte gesteld door het federaal parket van het verloop van de

aanhouding.

De wet schrijft ook een mogelijkheid tot voorlopige invrijheidstelling voor. De verdachte die zich in

voorlopige hechtenis bevindt kan een verzoek richten aan de Kamer van Inbeschuldigingstelling.299

De Kamer van Inbeschuldigingstelling zal bij zijn beslissing rekening moeten houden met de adviezen

die het Strafhof geeft. Ook hier mag de Kamer van Inbeschuldigingstelling niet oordelen over de

geldigheid van het aanhoudingsbevel. Ze moet, ingeval de voorlopige invrijheidstelling wordt

toegestaan, voorwaarden, die voornamelijk betrekking zullen hebben op de bewegingsvrijheid van

de persoon, stellen waardoor de betrokken persoon toch nog kan worden overgebracht naar het

Strafhof wanneer nodig. Het is echter wel aan het Strafhof om te bepalen of er al dan niet sprake is

van een geval van ne bis in idem. Indien de invrijheidstelling wordt geweigerd kan de betrokken

persoon een nieuw verzoek richten. Er moet wel een periode van één maand tussen gelaten worden.

Deze termijn is afgeleid van die uit de wet voorlopige hechtenis.300 Er zijn nog andere bepalingen van

de nieuwe wet die de procedure meer in lijn wil brengen met de gemeenrechtelijke procedure uit de

wet betreffende de voorlopige hechtenis. Zo is de termijn waarbinnen de Kamer van

Inbeschuldigingstelling zich moet uitspreken over het verzoek tot voorlopige invrijheidstelling

opgetrokken van acht naar vijftien dagen en is ook de procedure om cassatieberoep in te stellen

tegen de beslissing van de Kamer van Inbeschuldigingstelling dezelfde als die uit de wet voorlopige

hechtenis.301

In sommige gevallen kan het zijn dat een aanhoudingsbevel niet nodig is, en kan een gewone

dagvaarding tot verschijning voor het Strafhof voldoende zijn.302 Aan deze dagvaarding kunnen ook

vrijheid beperkende voorwaarden worden gekoppeld. In de Belgische wetgeving is er een

corresponderende bepaling opgenomen die dit moet regelen. Dit is artikel 20ter. Dit artikel is pas

ingevoerd met de wijzigingen uit de wet van 26 maart 2014 en zorgt ervoor dat de dagvaarding, en

297

Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer, 2013-2014, nr. 3299/001, 16. 298

Regel 188 Reglement voor de proces- en bewijsvoering juncto art. 92, 3 Statuut van Rome. 299

Art. 16, §1 Wet 29 maart 2004 deels gewijzigd door de Wet van 26 maart 2014. 300

Art. 22 Wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS 14 augustus 1990. 301



76

de eventuele voorwaarden die er op van toepassing zijn, op het Belgisch grondgebied kan worden

uitgevoerd als het Strafhof daarom vraagt conform hoofdstuk 9 van het Statuut van Rome.

1.1.3 De tenuitvoerlegging van de veroordelingen

Het Internationaal Strafhof beschikt niet over een eigen gevangenis. Er bestaat wel een gevangenis

waar de verdachte in hechtenis zit tijdens zijn proces, maar deze wordt niet gebruikt voor de uitvoer

van straffen.303 Het Statuut van Rome stelt daarom dat een persoon eens hij veroordeeld is geweest

door het Strafhof zijn straf uitzit in één van de staten die door het Strafhof wordt aangewezen.304 De

landen kunnen zich opgeven als kandidaat om veroordeelde personen aan te nemen en hun straf in

hun land te laten uitzitten. Als een staat kandidaat is komt deze op een lijst. Het is uit deze lijst dat

het Strafhof een staat kiest. Het Strafhof is dus met andere woorden volledig afhankelijk van de

goodwill van de staten die partij zijn. Een staat kan uiteraard ten allen tijde ervoor kiezen om zich te

laten schrappen van de lijst. Indien deze staat op dat moment reeds veroordeelden heeft vastzitten

zal dit voor hen geen effect hebben. De schrapping geldt enkel in de toekomst.305 De staat die

gekozen is door het Strafhof kan deze aanwijzing nog altijd afwijzen. Het is overigens niet vereist dat

er een link bestaat tussen de staat waar de straf wordt uitgevoerd en het misdrijf waarvoor de

betrokken persoon is veroordeeld.306 In België is het de centrale autoriteit die moet instemmen met

het verzoek tot tenuitvoerlegging van de straf.307 Het Strafhof kan zelf ten allen tijde beslissen dat de

veroordeelde moet worden overgebracht naar een andere staat om zijn straf daar verder uit te

zitten.308 Bij de keuze van de staat houdt het Strafhof best rekening met het principe dat de staten

een evenwicht tussen de verschillende staten, de eventuele band tussen het gepleegde misdrijf en

de staat, de mening en de nationaliteit van de persoon of andere omstandigheden die relevant zijn

voor de situatie van de veroordeelde. De staten kunnen de straf zelf niet meer aanpassen en staan

enkel in voor de goede uitvoering ervan.

Het is evident dat de veroordeelde zijn straf uitzit in een gevangenis die voldoet aan de

internationale standaarden.309 De Belgische detentievoorwaarden zullen van toepassing zijn indien

de veroordeelde zijn straf hier zou uitzitten. Hierdoor kunnen personen die voor gelijkaardige feiten

303

DE WREE, E., Internationale overbrenging van veroordeelden: de veroordeelde als subject, Antwerpen, Maklu, 2011, 117. 304


DE WREE, E., Internationale overbrenging van veroordeelden: de veroordeelde als subject, Antwerpen, Maklu, 2011, 118. 306


Art. 34, §1 Wet 29 maart deels gewijzigd door de Wet van 26 maart 2014. 308


SCHABAS, W.A., An Introduction to the International Criminal Court, Cambridge, Cambridge University Press, 2004, 170.

77

en hiervoor een gelijke straf krijgen, toch onder een ander detentieregime vallen.310 Hij mag echter

niet beter of slechter worden behandeld dan andere personen die voor gelijkaardige misdrijven

veroordeeld zijn.311 Het is aan het Strafhof om te bepalen of de omstandigheden die de

tenuitvoerlegging van de straf kunnen beïnvloeden, niet van deze aard dat ze de persoon

bevoordelen of benadelen. Het is de centrale autoriteit die het Strafhof in kennis moet stellen van

deze omstandigheden.312

In het geval dat de veroordeelde zou ontsnappen is het uiteraard de plicht van de staat waar hij

ontvlucht is, om al het mogelijke te doen teneinde ervoor te zorgen dat de veroordeelde terug kan

worden opgesloten om zijn straf verder uit te zitten. Dit gebeurt vanzelfsprekend met de

samenwerking van het Strafhof, steunende op de algemene bepaling die staten verplicht om ten

volle mee te werken met het Strafhof.313 Als de veroordeelde ook de staat waar hij zijn straf uitzat

ontvlucht, zal de centrale autoriteit de staat waar de betrokken persoon zich op dat moment bevindt

verzoeken om deze uit te leveren. Deze uitlevering geschiedt volgens de bestaande instrumenten

tussen met deze derde staat.314 Het Strafhof zelf kan o.g.v. artikel 111 van het Statuut van Rome ook

om de overdracht van de persoon vragen. Deze wordt dan terug overgebracht naar de staat waar hij

zijn straf initieel uitzat of, indien het Strafhof dit nodig acht, naar een andere staat. Dit kan bv. het

geval zijn als het Strafhof van mening is dat de bestaande veiligheidsmaatregelen in de gevangenis

waar de veroordeelde zijn straf uitzat niet afdoende betrouwbaar zijn.

Vervroegde vrijlating is ook onder het Statuut van Rome mogelijk. Enkel het Strafhof kan deze

beslissing nemen. Het Strafhof zal dit slechts onderzoeken als de veroordeelde twee derde van zijn

straf heeft uitgezeten of, in het geval van een levenslange opsluiting, na vijfentwintig jaar. Bij zijn

beoordeling kijkt het Strafhof naar de medewerking die verleend is door de betrokkene tijdens zowel

het proces als tijdens de strafuitvoering, de mogelijkheden voor de veroordeelde om terug deel te

nemen aan het sociaal leven, de kans op instabiliteit van de publieke opinie bij een eventuele

vrijlating en de fysieke en psychologisch gezondheid van de veroordeelde.315

310

Munlo, L., Enforcement of Sentences in ICTR, www.unictr.org/Portals/0/English%5CNews%5Cevents%5CNov2004%5Cmunlo.pdf, 2. 311





Art. 110, 4 Statuut van Rome juncto Regel 223 Reglement voor proces- en bewijsvoering.

http://www.unictr.org/Portals/0/English%5CNews%5Cevents%5CNov2004%5Cmunlo.pdf

78

Als de veroordeelde zijn straf heeft uitgezeten wordt hij vrijgelaten. Als hij echter geen onderdaan is

van de staat die de strafuitvoering op zich nam kan hij volgens de nationale wetgeving316 worden

uitgeleverd aan zijn eigen staat.317 Hij kan echter ook worden uitgeleverd aan een derde staat die om

zijn uitlevering heeft gevraagd met het oog om hem te berechten voor andere strafbare feiten of om

een andere straf uit te zitten.318 Ook het Internationaal Strafhof kan terug de overbrenging van de

persoon vragen om hem te veroordelen voor andere feiten.

Niet alleen de gevangenisstraf wordt uitgevoerd in één van de staten die partij zijn bij het Statuut van

Rome. De geldboetes die door het Strafhof worden opgelegd, worden door de staat die de

strafuitvoering toegewezen krijgt, ten uitvoer gelegd.319 Bij deze tenuitvoerlegging gelden de regels

uit de nationale wetgeving van de betrokken staat. De tenuitvoerlegging van geldboetes zijn

uitvoerbaar zonder verdere formaliteiten of procedures. Beslissingen tot verbeurdverklaring van

goederen die zich in België bevinden moeten wel eerst uitvoerbaar worden verklaard door de

correctionele rechtbank van de plaats waar deze goederen zich bevinden.320 Als de beslissing niet

uitvoerbaar verklaard kan worden, kan de rechtbank o.g.v. artikel 43bis, §2 van het Strafwetboek de

waarde ramen van de goederen die niet in het vermogen van de dader worden gevonden, en kan de

verbeurdverklaring betrekking hebben op een bedrag dat met de waarde van deze goederen

overeenstemt. Het bedrag van de geldboete en de opbrengst uit de verkoop van de

verbeurdverklaarde goederen wordt uiteraard via de centrale autoriteit aan het Strafhof bezorgd.

Het Internationaal Strafhof regelt dus de volledige strafuitvoering van a tot z, en houdt toezicht op

het verloop ervan. Er kan met de veroordeelde niets gebeuren zonder dat het Strafhof daarvan op de

hoogte is gesteld en, indien nodig, zijn instemming heeft verleend. Ook de voorlopige

invrijheidstelling of strafvermindering verloopt integraal via het Strafhof. Indien België m.a.w. een

veroordeelde zou “toegestuurd” krijgen dan staat zij enkel in voor de veilige bewaring van deze

persoon.

We hebben reeds gezien dat het Strafhof op grond van artikel 75, 1 van het Statuut van Rome een

schadevergoeding kan toekennen aan eventuele slachtoffers.321 Deze schadevergoeding dient door

316

Voor België is dit de Uitleveringswet van 15 maart 1874, BS 17 maart 1874. Meer informatie over uitlevering zie VERMEULEN, G., VANDER BEKE, T., ZANDERS, P., en DE RUYVER, B., Internationale samenwerking in strafzaken en rechtsbescherming, Brussel, Politeia, 1995, 137-79. 317





Zie supra.

79

de staten op een gelijkaardige wijze als boetes en verbeurdverklaringen te worden uitgevoerd.322

Wat betreft de teruggave van goederen aan de slachtoffers is er geen bijzondere procedure tot

uitvoering geregeld.323 De rechthebbenden zullen dit moeten door een nationale procedure in te

stellen bij de burgerlijke rechter op grond van de veroordeling door het Strafhof.324

1.1.4 De bescherming van getuigen

Het Internationaal Strafhof kan personen het statuut geven van beschermde getuige en ten aanzien

van deze persoon bepaalde beschermingsmaatregelen treffen.325 In België kennen we sinds 2002 de

Getuigenbeschermingscommissie.326 Deze commissie kan bepaalde maatregelen stellen om getuigen

te beschermen. Het Strafhof kan aan België vragen om maatregelen te treffen teneinde bescherming

te voorzien. De wet van 29 maart 2004 heeft hiervoor een sui generis regeling ontworpen.327 De

centrale autoriteit zal dit verzoek dan bespreken met de voorzitter van de commissie zijnde de

federale procureur, en kan dan gewone of bijzondere beschermingsmaatregelen uit artikel 104 Sv.

opleggen. De beschermingsmaatregelen kunnen ook ten aanzien van verwanten van de bedreigde

getuige worden opgelegd. Als de centrale autoriteit het nodig vindt, kan ze de identiteit van de

getuige als van zijn verwanten aanpassen. Dit is een uitzondering op de gemeenrechtelijke regeling

uit artikel 106 Sv. die bepaalt dat dit enkel mogelijk is door de Minister van Justitie. In de wetgeving is

uitdrukkelijk bepaald dat indien het Strafhof het statuut van beschermde getuige opheft, de

bestaande maatregelen nog kunnen blijven gelden als de centrale autoriteit daar redenen toe ziet.

Dit houdt een betere bescherming in van de betrokken persoon zodat hij na het wegvallen van het

internationaal statuut niet blootstaat aan mogelijke bedreigingen

1.1.5 Andere bijstand en hulpverlening

De wet voorziet naast de samenwerking op specifieke gebieden zoals overdracht en strafuitvoering

ook in de samenwerking op een meer algemeen gebied in Hoofdstuk 5. Het artikel 22 van deze wet

bepaalt de materie waarop de verzoeken die het Internationaal Strafhof betrekking kunnen hebben,

en die direct kunnen worden gericht aan de centrale autoriteit. De wetgever heeft gepreciseerd dat

het hier gaat om een niet-exhaustieve lijst.328 Het gaat onder meer over de identificatie van

personen, de bewijsgaring, het verhoor van verdachten, de betekening van stukken, maatregelen om

de vrijwillige verschijning van personen voor het Strafhof te vergemakkelijken, de tijdelijke

322

Art. 75, 5 Statuut van Rome juncto Regels 217 en 218 Reglement voor proces- en bewijsvoering. 323

Dit is wel het geval in de Franse wet van 26 februari 2002. 324

WALLEYN, L., “De wet betreffende de samenwerking met het internationaal Strafgerechtshof: en wat met de slachtoffers” in FOD Justitie (ed.), België en het Internationaal Strafgerechtshof: complementariteit en samenwerking – akten van het colloquium van 17 mei 2004, Brussel, Bruylant, 2005, 106. 325


Art. 103 Sv. 327


Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer, 2002-2003, nr. 2450/001, 19.

80

overbrenging van personen naar het Strafhof teneinde identificatie of het afleggen van een

getuigenis mogelijk te maken, de plaatsopneming, het uitvoeren van huiszoekingen, de verzendingen

van documenten, de bescherming van slachtoffers en de vergaring van voordelen die verkregen zijn

door de misdaad. Deze bepalingen zullen dus van belang zijn voor het geval de aanklager

onderzoeksdaden wil stellen in België voor een lopend onderzoek. De bijstand is echter niet

wederkerig.329

Een verzoek zal door de aanklager dienen verstuurd te worden naar de centrale autoriteit. Deze zal

dan, na een toetsing aan artikel 96 van het Statuut van Rome om te oordelen of er voldaan is aan de

formele vereisten, het verzoek doorspelen naar de bevoegde autoriteiten.330

De tenuitvoerlegging van onderzoeksdaden die gevraagd zijn door het Internationaal Strafhof is van

groot belang. Zoals reeds aangegeven heeft de aanklager zelf geen politiediensten ter zijner

beschikking om zelf bewijs te vergaren en is hij dus afhankelijk van de beschikbare middelen en

personen die de staten hebben om onderzoeksdaden uit te voeren. België heeft ervoor gekozen om

te zorgen dat de verzoeken uitgevaardigd door het Internationaal Strafhof ten uitvoer gelegd worden

zonder dat het eerst via een exequaturprocedure uitvoerbaar verklaard moet worden. Dit geldt ook

voor onderzoeksdaden die een dwangmaatregel uitmaken en die, moesten ze in een nationale

procedure worden gevorderd, door een onderzoeksrechter zouden bevolen moeten worden.331 Op

deze manier zal de tenuitvoerlegging minder vertraging oplopen dan indien waarbij het eerst langs

verschillende instanties moet passeren. De informatie en stukken die worden vergaard tijdens

dwangmaatregel zullen pas worden overgedragen aan het Strafhof na beslissing van de Raadkamer.

Hierdoor kan de Raadkamer rekening houden met de rechten van derden die mogelijk zouden rusten

op bepaalde stukken. Tegen deze beslissing staat geen enkel rechtsmiddel open.

Dat het Strafhof een aanhoudingsbevel kan uitvaardigen tegen personen om ze te laten overbrengen

hebben we hierboven reeds gezien. Het Strafhof heeft echter ook de mogelijkheid om personen die

in België in de gevangenis zitten voorlopig te laten overbrengen. Het Strafhof kan deze personen dan

identificeren, laten getuigen of andere bijstand van hem verkrijgen. Zowel de betrokkene als de staat

moeten evenwel toestemmen tot deze overdracht. Aangezien het een overdracht van een

gedetineerde betreft, zullen er echter wel voorwaarden worden overeengekomen tussen het

329



Art. 26, §2 Wet 29 maart 2004 deels gewijzigd door de Wet van 26 maart 2014.

81

Strafhof en de staat, in België is dit de centrale autoriteit. De tijd dat de gedetineerde onder het

toezicht van het Strafhof valt, worden de termijnen van de voorlopige hechtenis geschorst.332

De automatische tenuitvoerlegging van verzoeken tot bijstand uitgaande van het Strafhof is het

principe. Er bestaan echter ook gevallen waarin een verzoek kan worden opgeschort of zelfs

geweigerd worden. Er zijn twee mogelijke situaties333:

De eerste situatie is het geval waarbij men tussenkomt in een andere procedure voor andere feiten

dan diegene waarvoor het Strafhof bijstand vraagt.334 Als een verzoek van het Internationaal Strafhof

ervoor kan zorgen dat een ander lopend onderzoek danig wordt beïnvloed dat het afbreuk zou doen

aan de goede gang van zaken van het onderzoek, kan de centrale autoriteit beslissen om de

onmiddellijke uitvoering van het verzoek op te schorten. De centrale autoriteit zal eerst wel het

advies van de gerechtelijke autoriteiten moeten inwinnen. In de wet is niet bepaald welke

autoriteiten dit specifiek zijn, maar het is logisch dat het om de procureur en/of de

onderzoeksrechter gaat die de betrokken zaak behandelt. De termijn en de voorwaarden van de

opschorting worden in samenspraak met het Strafhof bepaald. Zo kan besloten worden om een

alternatieve maatregel uit te voeren die niet tussenkomt in de procedure of doet de bevoegde

autoriteit al het mogelijke om ervoor te zorgen dat het bewijsmateriaal dat men wil vergaren niet

vergaat.335

In de tweede situatie komt men tussenbeide in de nationale procedure die gevoerd wordt voor

dezelfde feiten. In dit geval kan de staat weigeren om een verzoek ten uitvoer te leggen indien men

van mening is dat het Strafhof niet bevoegd is. Zoals we gezien hebben, beslist de Kamer van

Vooronderzoek of het Strafhof al dan niet bevoegd is. Tijdens dit onderzoek kan ook de uitvoering

tijdelijk opgeschort worden tot er een uitspraak is.336 De Kamer van Vooronderzoek kan echter wel

de aanklager tijdens de bevoegdheidsprocedure de bevoegdheid geven om alsnog

onderzoekshandelingen te stellen.337

In het Statuut van Rome zijn nog andere weigeringsgronden opgenomen. Zo kan een staat weigeren

om een verzoek uit te voeren indien dit zou ingaan tegen een fundamenteel verbod dat ingeschreven

is in de rechtsorde van de aangevraagde staat. In overleg met het Strafhof zal dan gezocht worden

332



Art. 29 Wet van 29 maart 2004 deels gewijzigd door de Wet van 26 maart 2014. 335




82

naar een alternatieve maatregel die wel uitgevoerd kan worden.338 De andere weigeringsgrond is de

zogenaamde nationale veiligheidsexceptie. Als een verzoek bij de uitvoering ervan de nationale

veiligheid in het gedrang kan brengen heeft de aangezochte staat de mogelijkheid om het verzoek

geheel of gedeeltelijk te weigeren.339 Het zal in de meeste gevallen gaan over het bekendmaken van

documenten of stukken die bepaalde geheimen kunnen bevatten. Ook hier zal gezocht worden naar

een oplossing. Deze kan bestaan uit de wijziging van het verzoek of de informatie te verkrijgen door

middel van een andere bron of in andere vorm.340 De staat kan ook verzoeken dat verder overleg

gebeurt in gesloten zitting. Het Strafhof kan, indien er geen overeenstemming wordt gevonden met

de staat, wel beslissen dat de staat niet handelde overeenstemmend met het Statuut. Op deze

manier kan het Strafhof de zaak naar de Vergadering van Staten die Partij zijn of in voorkomend

geval naar de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties doorverwijzen.341

De tweede titel van de wet bepaalt ook nog de procedure die gehanteerd wordt om iemand voor te

dragen als rechter bij het Internationaal Strafhof.342 Indien er een kandidatuur open staat wordt die

publiek gemaakt in het Belgisch Staatsblad. De benoemings- en aanwijzingscommissie van de Hoge

Raad voor de Justitie zal dan kandidaatslijsten opstellen rekening houdend met de artikelen 36, 3, b),

i en ii van het Statuut van Rome. De uiteindelijk beslissing ligt echter bij de Ministerraad die al dan

niet de eerste persoon van de lijst(en) naar voor draagt als kandidaat. Indien de beslissing van de

Hoge Raad voor Justitie wordt verworpen door de Ministerraad moet dit gebeuren via een met

redenen omklede beslissing.

1.2 Samenwerking met de internationale straftribunalen voor voormalig Joegoslavië en

Rwanda (Titel III)

De bepalingen uit de wet van 22 maart 1996 betreffende de erkenning van en de samenwerking met

het internationaal tribunaal voor voormalig Joegoslavië en het internationaal tribunaal voor Rwanda

zijn overgenomen in de wet van 29 maart 2004 onder Titel III en de wet uit 1996 wordt ook

opgeheven.343 De bilaterale overeenkomst die België heeft met het tribunaal voor voormalig

Joegoslavië blijft echter verder bestaan in het kader van de nieuwe wet.344

338






Art. 56, §1 Wet van 29 maart 2004 deels gewijzigd door de Wet van 26 maart 2014. 344

Art. 56, §2 Wet van 29 maart 2004 deels gewijzigd door de Wet van 26 maart 2014.

83

Ook in de relatie tot de internationale straftribunalen is de dienst internationaal humanitair recht de

centrale autoriteit die als spilfiguur optreedt tussen de tribunalen en de Belgische autoriteiten.345 De

manier waarop de verzoeken tussen de Belgische autoriteiten en de internationale straftribunalen

moeten worden gepleegd is gelijkaardig aan de procedures die gelden in de relatie tot het

Internationaal Strafhof. We zullen deze hier dan ook niet herhalen.

De regeling met betrekking tot de onttrekking van zaken aan de Belgische rechtbanken is wel het

vermelden waard. De rechtsmacht van de internationale straftribunalen is namelijk, in tegenstelling

tot die van het Internationaal Strafhof, prioritair op die van de nationale rechtbanken.346 Het

betrokken straftribunaal kan vragen dat een zaak die aanhangig is voor een Belgisch rechtscollege

wordt onttrokken en wordt overgebracht naar het straftribunaal. Het is het Hof van Cassatie die deze

beslissing zal moeten nemen en die enkel kan toetsen of er geen dwaling in hoofde van de betrokken

persoon bestaat.347 Het kan echter voorvallen dat de aanklager uiteindelijk beslist om de procedure

alsnog niet verder te zetten voor het straftribunaal of het straftribunaal kan ook beslissen dat de zaak

onontvankelijk is. In dat geval kunnen de Belgische rechtbanken hun rechtsmacht terug opnemen. De

toewijzing aan de bevoegde rechtbank gebeurt door het Hof van Cassatie.348 Het moet benadrukt

worden dat enkel de strafprocedure in zo een geval wordt overgeheveld naar het betrokken

straftribunaal. Slachtoffers kunnen nog steeds gebruik maken van een procedure voor de burgerlijke

rechter om een vergoeding te vorderen voor de gelede schade. In het geval er samenloop ontstaat

tussen het verzoek van een straftribunaal om de zaak over te dragen en het verzoek van een derde

staat om de betrokken persoon uit te leveren, heeft het verzoek van het straftribunaal voorrang. Dit

volgt logischerwijze uit de primauteit van de rechtsmacht van de straftribunalen.

Hoofdstuk 3 bevat de regelgeving die betrekking heeft op de verzoeken die aan België gericht

worden door de internationale straftribunalen. Dit zijn dezelfde bepalingen als diegene die van

toepassing zijn voor de relatie met het Internationaal Strafhof. Ook de regeling met betrekking tot de

bescherming van bedreigde getuigen en de aanhouding en overdracht van personen is gelijk aan die

betreffende het Internationaal Strafhof. Er werden wel enkele aanpassingen gedaan t.a.v. de wet van

22 maart 1996 om de procedure meer in lijn te brengen met die voor het Internationaal Strafhof. Zo

heeft de raadkamer niet langer de mogelijkheid om de bevoegdheid van het internationaal

straftribunaal dat het bevel tot aanhouding heeft uitgevaardigd te controleren.349 Voorts werden ook

345

Art. 44, 9e streepje Wet van 29 maart 2004 deels gewijzigd door de Wet van 26 maart 2014.

346 Zie supra.

347 Art. 47 Wet van 29 maart 2004 deels gewijzigd door de Wet van 26 maart 2014.

348 Art. 48 Wet van 29 maart 2004 deels gewijzigd door de Wet van 26 maart 2014.

349 Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer, nr. 0464/001, 31.

84

nog enkele toevoegingen gedaan zoals de bepaling van de wijze hoe het beroep moet gebeuren en

het feit dat er voorzien wordt in een contradictoir debat voor de kamer van

inbeschuldigingstelling.350 Wat betreft het verzoek tot voorlopige aanhouding is het niet onbelangrijk

om het verschil met het Internationaal Strafhof aan te halen. Bij de internationale straftribunalen is

een verzoek van de aanklager tot voorlopige aanhouding voldoende om daadwerkelijk over te gaan

tot aanhouding, het is m.a.w. woorden niet vereist dat er een aanhoudingsbevel van een rechter

is.351

De tenuitvoerlegging van de straffen opgelegd door de internationale strafhoven gebeurt op een

gelijkaardige wijze als bij het Internationaal Strafhof. Ook hier bestaat een lijst met landen die zich

bereid hebben verklaard om de straf van een veroordeelde uit te voeren op hun grondgebied. De lijst

ligt echter niet bij de straftribunalen zelf maar bij de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. De

veroordeelde wordt dan onderworpen aan het detentieregime van de staat die hem onder zijn

hoede neemt. De internationale straftribunalen blijven wel ten allen tijde toezicht houden.352 De

vraag is wie er toezicht moet houden indien het mandaat van de betrokken straftribunaal eindigt. De

reglementen betreffende de proces- en bewijsvoering van het Internationaal Straftribunaal voor

Rwanda en het Internationaal Straftribunaal voor voormalig Joegoslavië hebben hier een antwoord

op gegeven. “Alle uitvoeringen van vrijheidsbenemende straffen gebeuren onder het toezicht van

het Tribunaal of een orgaan dat door het Tribunaal wordt aangewezen.”353 Deze bepaling houdt

duidelijk rekening met het ad hoc-karakter dat de internationale straftribunalen hebben.

Dit orgaan kwam er in 2010 met de oprichting van het Internationaal Residueel Mechanisme voor

Straftribunalen354 door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties.355 Dit mechanisme werd

gecreëerd om de belangrijkste functies van het ICTY en het ICTR over te nemen wanneer hun

mandaat ten einde komt 31 december 2014.356 Het IRMCT heeft een gelijkaardige structuur als de

twee straftribunalen om de rechtsmacht verder te zetten.357 Wat betreft de strafuitvoering zal het

IRMCT m.a.w. het toezicht houden en de mogelijkheid hebben om straffen te herzien.

350


Art. 53, §2 Wet van 29 maart 2004 deels gewijzigd door de Wet van 26 maart 2014. 352

Art. 27 ICTY-Statuut en art. 26 ICTR-Statuut. 353

Regel 104 Reglementen voor proces- en bewijsvoering ICTY en ICTR. 354

International Residual Mechanism for Criminal Tribunals (IRMCT). 355

Resolutie 1966 (2010) van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, 22 december 2010. 356

Preambule Statuut Internationaal Residueel Mechanisme voor Straftribunalen, annex bij Resolutie 1966. 357

MCINTYRE, G., “The International Residual Mechanism and the Legacy of the International Criminal Tribunals for the Former Yuguslavia and Rwanda”, Goettingen Journal of International Law 2011, 926.

85

Is de oprichting van het IRMCT wel vereist. Er moest, gelet op het ad hoc-karakter van de

straftribunalen, uiteraard wel gezocht worden naar een oplossing om bepaalde taken van de

tribunalen te behouden. Nu het Internationaal Strafhof al meer dan tien jaar aan het werk is, lijk het

geen slecht idee om de residuele bevoegdheden die overblijven na het einde van de mandaten van

de twee straftribunalen over te hevelen naar het Strafhof. Deze instelling heeft namelijk al de kennis

en de ervaring om deze taken uit te voeren en is er geen nood om een nieuw orgaan in het leven te

roepen. Aan de andere kant zou dit ervoor zorgen dat de residuele bevoegdheden niet meer bindend

zijn voor alle lidstaten van de Verenigde Naties aangezien niet elk land de rechtsmacht en de

bevoegdheden van het Internationaal Strafhof heeft goedgekeurd. Op het gebied van de

strafuitvoering zou dit voor een anomalie kunnen zorgen. Een veroordeelde die dan zijn straf uitzit in

een staat die geen lid is bij het Statuut van Rome zou op deze manier onder geen enkel toezicht

vallen. Doordat het IRMCT, zoals de straftribunalen, is opgericht bij resolutie van de Veiligheidsraad,

zijn alle landen verplicht om mee te werken, waardoor de continuïteit gewaarborgd blijft.

Ook hier geldt dat er geen voorkeursbehandeling of juist het tegenovergestelde mag gegeven

worden. Als België wordt uitgekozen als lidstaat om een gevangenisstraf uit te voeren zal zij met het

betrokken tribunaal een overeenkomst sluiten over de voorwaarden van deze uitvoering in een

bilateraal akkoord.358 De gevangenisstraf wordt dan automatisch, uitgevoerd. De rechtbank van

eerste aanleg zal echter eerst nagaan of er geen dwaling is over de identiteit van de betrokken

persoon. Deze procedure komt grotendeels overeen met die uit de wet van 1990 die de overdracht

van gevonniste personen regelt.359 Tijdens de parlementaire voorbereiding werd wel geopperd dat

gezien het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, België geen personen zou kunnen

overleveren aan staten met het oog op de strafuitvoering als die staat geen waarborgen biedt ter

eerbiediging van de mensenrechten, zeker indien het gaat om eigen onderdanen. 360 Daarom zou

België moeten onderhandelen met de straftribunalen om ervoor te zorgen dat dit niet mogelijk is en

heeft de wetgever de inachtneming van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens als

voorwaarde gesteld om personen uit te leveren. De internationale straftribunalen zijn de enigen die

kunnen beslissen om de straf te herzien. Strafvermindering en voorlopige invrijheidsstelling zijn

358

Art. 55 Wet van 29 maart 2004 deels gewijzigd door de Wet van 26 maart 2014. België heeft een bilateraal akkoord met het ICTY, te raadplegen op www.icty.org/sid/137. 359

Wet 23 mei 1990 inzake de overbrenging tussen Staten van veroordeelde personen, de overname en de overdracht van het toezicht op voorwaardelijk veroordeelde of voorwaardelijk in vrijheid gestelde personen, en de overname en overdracht van de tenuitvoerlegging van vrijheidsbenemende straffen en maatregelen, BS 20 juli 1990. 360

Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl. St. Senaat, nr. 247/3, 85.

http://www.icty.org/sid/137

86

mogelijk maar enkel indien dit voorzien is in de nationale wetgeving van de staat waar de uitvoering

plaats vindt.361

1.3 Samenwerking met het Speciaal Tribunaal Sierra Leone, de Bijzondere Kamers voor

Cambodja en het Speciaal Tribunaal Libanon (Titel V, VI en VII)

De samenwerking tussen het Speciaal Tribunaal voor Sierra Leone, de Bijzondere Kamers voor

Cambodja en het Speciaal Tribunaal voor Libanon zijn van minder belang voor deze masterproef,

maar volledigheidshalve wordt het hier kort vermeld.

Het valt onmiddellijk op dat er veel minder bepalingen zijn. Zo is er vanwege het bijzondere karakter

van deze tribunalen362 geen verplichting tot samenwerking of automatische tenuitvoerlegging. De

meeste bepalingen uit het nationale strafprocesrecht zijn dus van toepassing. De bepalingen met

betrekking tot de wederzijdse rechtshulp, de strafuitvoering, de aanhouding en de overdracht zijn

dezelfde als deze in de relatie tot de twee ad hoc straftribunalen in Titel III.

2. Conclusie Het is een goede zaak dat België ervoor gekozen heeft om zowel de samenwerking met het

Internationaal Strafhof als de samenwerking met de verschillende straftribunalen in één wet te

steken. Dit zorgt voor een geharmoniseerd geheel zeker als de procedures zo goed als gelijk lopen.

Met betrekking tot het Internationaal Strafhof heeft de wetgever er voor gekozen om bepaalde delen

uit Hoofdstuk 9 van het Statuut van Rome volledig over te nemen wat ervoor zorgt dat er nagenoeg

geen afwijkingen zijn. De wetswijziging van 26 maart 2014 heeft daarbij nog eens gezorgd dat de

bewoording in de nationale wetgeving niet afwijken van die uit het Statuut, waardoor mogelijke

conflicten of verwarringen minder mogelijk zijn. Het oprichten van een centrale autoriteit die de

schakel is om de verzoeken over te dragen naar het Strafhof of de Belgische autoriteiten is zeker aan

te moedigen. Dit vereenvoudigt de wederzijdse rechtshulp.

De wet van 29 maart 2004 is er met andere woorden in geslaagd om te zorgen dat er een goede

samenwerking mogelijk is tussen de Belgische autoriteiten en het Internationaal Strafhof wat vitaal is

om een rol te spelen in het internationaal strafrecht.

361

Art. 28 ICTY-Statuut en art. 27 ICTR-Statuut. 362

Zie supra.

87

Eindconclusie Al sinds de genocideconventies in de jaren ’40 probeert de internationale gemeenschap om bepaalde

misdaden internationaal strafbaar te maken. In eerste instantie deed men dit door de staten te

verplichten om strafbaarstellingen en procedures in hun rechtsorde op te nemen opdat ze deze

misdaden zouden kunnen vervolgen en bestraffen. Men wou eigenlijk een internationaal strafhof

oprichten om de zwaarste internationale humanitaire misdaden te bestraffen. Er werd jarenlang op

internationaal niveau gediscussieerd maar tot een consensus kwam het niet.

Zoals zo vaak waren er verschrikkelijke gruwelijkheden nodig om de staten te laten inzien dat het zo

niet verder kon. Op deze manier zagen in het begin van de jaren ‘90 de internationale ad hoc

straftribunalen het licht voor de problemen in voormalig Joegoslavië en Rwanda. Deze

straftribunalen zijn echter op een ad hoc-basis opgericht en zijn dus slechts bevoegd voor een

bepaalde periode en een bepaald grondgebied. Deze tendens zorgde er wel voor dat de creatie van

een permanent internationaal strafhof in een stroomversnelling kwam.

Het Internationaal Strafhof kwam er uiteindelijk met het Statuut van Rome. Het Statuut heeft de

vorm van een verdrag waardoor het enkel bindend is voor de staten die het hebben geratificeerd.

Door het feit dat onder meer de Verenigde Staten, Rusland en China niet aangesloten zijn, verliest

het Strafhof toch een groot deel van zijn impact. Daar komt nog eens bij dat de Veiligheidsraad, waar

deze drie voornoemde landen elk een vetorecht hebben, zaken kunnen laten onderzoeken of juist

onderzoeken kunnen schorsen voor een welbepaalde tijd. Men wou een onafhankelijk internationaal

strafhof creëren maar door de Veiligheidsraad veel macht te geven lijkt dit principe toch niet volledig

realiseerbaar. De procedure voor het Strafhof wordt gekenmerkt door zowel common law als civil

law invloeden. Dit is op zich een goede zaak aangezien het op die manier het beste van twee

werelden kan combineren. Het gebruik van de zogenaamde ‘plea’ valt echter te betreuren. Wat

betreft de slachtoffers zet het Internationaal Strafhof een stap vooruit ten opzichte van de ad hoc

tribunalen maar ze hebben nog geen recht om bijvoorbeeld zelf een procedure bij de aanklager

aanhangig te maken.

De bevoegdheid van het Strafhof is niet universeel maar beperkt tot misdaden die gepleegd zijn op

het grondgebied van een lidstaat van een staat die partij is bij het statuut of die gepleegd zijn door

onderdanen van een dergelijke staat. Het Strafhof kan evenwel zijn bevoegdheid niet zomaar

gebruiken. Als een staat de vervolging van bepaalde feiten zelf wil voeren dan kan het Strafhof niet

tussenbeide komen. Het principe van complementariteit lijkt mij ideaal. Op deze wijze komt de

88

prioriteit voor de vervolging bij de nationale autoriteiten te liggen waardoor de staten wel moeten

voorzien in procedures om hieraan te voldoen.

Het Strafhof neemt enkel de zaak over als de staat de betreffende zaak niet kan of niet wil

behandelen. Concreet wil dit zeggen dat als België reeds een zaak aan het behandelen is, het

onderzoek voor dezelfde feiten voor het Internationaal Strafhof onontvankelijk is. Om de

onafhankelijkheid van deze beoordeling te waarborgen gebeurt zij door het Strafhof zelf. Zo is de

kans kleiner dat een dader zich kan verschuilen achter het recht van zijn land. De Veiligheidsraad kan

ook het Strafhof gebruiken als een ad hoc tribunaal waardoor het geen aparte instellingen meer

moet oprichten.

België regelde zijn bevoegdheid betreffende de internationale humanitaire misdaden in een

bijzondere wet. Eerst enkel voor oorlogsmisdaden en vanaf 1999 ook voor genocide en misdaden

tegen de mensheid. België wou zich als de beste leerling van de klas tonen en voorzag universele

jurisdictie. Iedere dader van een internationaal humanitaire misdaad kon zo, indien hij zich op

Belgische bodem bevond, worden opgepakt en worden vervolgd zonder dat er een band met België

moest bestaan. De stroom van klachten die op basis van deze wet binnenkwam was in de praktijk

niet werkbaar omdat geen enkel land ermee toestemde om zijn, meestal hooggeplaatste,

onderdanen uit te leveren aan België. Het is dan ook maar normaal dat er is afgestapt van het

principe van universele jurisdictie. Dit wil uiteraard niet zeggen dat België geen rol meer kan spelen

in de aanpak van internationale humanitaire misdaden. Zo blijft ze de eerste verantwoordelijke om

daders die de Belgische nationaliteit hebben te vervolgen. De nationale autoriteiten hebben in zaken

die geen band met België vertonen ook de mogelijkheid om samen te werken met het Internationaal

Strafhof.

De komst van het Internationaal Strafhof noopte de Belgische overheid de nationale wetgeving

aanpassen aan het Statuut van Rome. Dit was nodig om een soepele samenwerking mogelijk te

maken en de verdeling van de bevoegdheden duidelijk te maken. Met de afschaffing van de

Genocidewet kwamen de strafbaarstellingen terecht in het Strafwetboek. Dit zorgt voor een groter

algemeen geheel. De wetgever heeft er m.i. goed aan gedaan om de misdaden op een ongeveer

dezelfde manier te definiëren als het Statuut, waardoor er minder kans op verwarring ontstaat. De

Belgische wetgeving gaat in sommige strafbaarstellingen wel verder dan het Statuut en voorziet een

ruimere definiëring. Door deze ruime definiëring kan het voorvallen dat een persoon wel strafbaar is

onder de Belgische wetgeving maar niet onder het Statuut, waardoor het Strafhof, indien dit nodig

zou zijn, zich niet kan buigen over de zaak.

89

Wat betreft de praktische samenwerking met het Strafhof heeft België een aparte wet gecreëerd die

de formaliteiten goed beschrijft. Dat alles via een centrale autoriteit dient te verlopen heeft zowel

voordelen als nadelen. Alle aanvragen blijven zo gestroomlijnd en kunnen goed bijgehouden worden.

Langs de andere kant zorgt dit ervoor dat de nationale magistraten en politie-eenheden niet

rechtstreeks met de dienst van de aanklager bij het Strafhof kunnen communiceren wat soms

vertraging in de hand zou kunnen werken.

Over het algemeen kunnen we stellen dat België de komst van het Internationaal Strafhof goed heeft

onthaald. België was één van de eerste landen die het Statuut ratificeerde en paste ook, weliswaar

onder internationale druk, zijn extraterritoriale rechtsmacht aan om meer in lijn te zijn met het

Internationaal Strafhof. Met het overnemen van de strafbaarstellingen en de uitwerking van een

goede samenwerkingsprocedure stelt België zich op als een betrouwbare partner voor het

Internationaal Strafhof in de strijd tegen de straffeloosheid.

90

Bibliografie

1. Internationale en nationale wetgeving Conventie (IV) over de landoorlog met in bijlage het Landoorlogreglement, Den Haag 18 oktober 1907, www.icrc.org. Verdrag inzake de voorkoming en bestraffing van genocide, aangenomen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties te Parijs van 9 december 1948, BS 11 januari 1952. Resolutie nr. 3074 (XXVIII) van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, 3 december 1973. Resolutie nr. 827 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, 25 mei 1993. Resolutie nr. 955 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, 8 november 1994. Europees Verdrag 27 januari 1977 tot bestrijding van terrorisme. Statuut van Rome inzake het Internationaal Strafgerechtshof van 17 juli 1998, BS 25 mei 2000. Verdrag van de Raad van Europa inzake de bestrijding van mensenhandel 16 mei 2005. Wet 3 september 1952 houdende goedkeuring van de volgende internationale akten: A. Internationale overeenkomst voor de verbetering van het lot der gewonden en zieken, zich bevindende bij de strijdkrachten te velde en Bijlagen, ondertekend op 12 augustus 1949, te Genève; B. Internationale overeenkomst voor de verbetering van het lot der gewonden, zieken en schipbreukelingen van de strijdkrachten ter zee, en Bijlage, ondertekend op 12 augustus 1949, te Genève; C. Internationale overeenkomst betreffende de behandeling van de krijgsgevangen en Bijlage, ondertekend op 12 augustus 1949, te Genève; D. Internationale overeenkomst betreffende de bescherming van burgers in oorlogstijd en Bijlagen, ondertekend op 12 augustus 1949, te Genève, BS 26 september 1952. Wet van 16 april 1986 ter goedkeuring van het Aanvullend Protocol bij de Conventies van Genève van 12 augustus 1949 inzake de bescherming van slachtoffers van internationale gewapende conflicten, aangenomen te Genève op 8 juni 1977, BS 7 november 1986. Wet 16 juni 1993 betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht, BS 5 augustus 1993. Wet 22 maart 1996 betreffende de erkenning van en de samenwerking met het Internationaal Tribunaal voor voormalig Joegoslavië en het Internationaal Tribunaal voor Rwanda, BS 27 april 1996. Wet 10 februari 1999 betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht, BS 23 maart 1999. Wet 25 mei 2000 houdende instemming met het Statuut van Rome van het Internationaal Strafgerechtshof, gedaan te Rome, op 17 juli 1998, BS 1 december 2000.


91

Wet 23 april 2003 tot wijziging van de wet van 16 juni 1993 betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht en van artikel 144ter van het Gerechtelijk Wetboek, BS 7 mei 2003. Wet 5 augustus 2003 betreffende ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht, BS 7 augustus 2003. Wet 29 maart 2004 betreffende de samenwerking met het Internationaal Strafgerechtshof en de internationale straftribunalen, BS 1 april 2004. Wet 26 maart 2014 tot wijziging van de wet van 29 maart 2004 betreffende de samenwerking met het Internationaal Strafgerechtshof en de internationale straftribunalen, BS 28 maart 2014. Omzendbrief 3 juni 2005 betreffende de samenwerking met het Internationaal Strafgerechtshof en de internationale straftribunalen, BS 22 juni 2005.

2. Rechtspraak IGH, Military and Paramilitary Activities ind and against Nicaragua (Nicaragua v. United States of America), Judgement 27 juni 1986, ICJ Reports 1986. IGH 11 juli 1996 (Bosnië-Herzegovina / Yugoslavia), http://www.icj-cij.org. IGH, Case concerning the Arrest Warrant of 11 april 2000 (Democratische Republiek Congo/België), 14 februari 2002, http://icj-cij.org en ICJ Reports 2002, 3 - 187. ICTR, Prosecutor v. Jean-Paul Akayesu, Case nr. ICTR-96-4, 2 september 1998, www.unictr.org. ICTY, Prosecutor v. Tadic, Case nr. IT-94-1, 11 november 1999, www.icty.org. ICTY, Prosecutor v. Blaskic, Case nr. IT-95-14-T, Trial Chamber Judgement, 3 maart 2000, www.icty.org. Cass. 18 november 1957, Pas. 1985, I, 285. Cass. 9 maart 1964, Pas. 1964, I, 733. Cass. 7 oktober 1969, Pas. 1970, I, 123. Cass. 23 januari 1979, Pas. 1979, I, 582. Correctionele Rechtbank Turnhout, 5 december 1979, R.W. 1979-80, 2780. Ass. Brussel 8 juni 2001, Jur. Falc. 2003-04, nr. 1, www.jurafalconis.be, 247 – 263. K.I. Brussel 26 juni 2002 (Sharon), in J., WOUTERS en H., PANKEN, De Genocidewet in internationaal perspectief, Gent, Larcier, 2002, 323. Cass. 12 februari 2003, J.T. 2003, 243 en JLMB 2003, 364.


http://icj-cij.org/





92

Cass. 14 januari 2004, RW 2005, 385. Cass. 29 juni 2005, www.cass.be. Arbitragehof 23 maart 2005, nr. 62/2005, BS 8 april 2005.

3. Rechtsleer

3.1 Boeken

AMBOS, K., Der Allgemeine Teil des Völkerstrafrechts, Berlijn, Duncker & Humblot, 2002, 709. BASSIOUNI, M.C., en WISE, E.M., “Aut dedere Aut judicare: the duty to extradite or prosecute in international law, Dordrecht, Nijhof, 1995, 27. BOURDON, W., La Cour Pénale Internationale: Le Statut de Rome, Parijs, Seuil, 2000, 364p. D’ARGENT, P., “L’expérience belge de la compétence universelle: much ado about nothing”, in JACOBS, A., Actualités de droit pénal et de procedure pénale, II, Brussel, Larcier, 1113 – 1114. DAVID, E., Eléments de droit pénal international et europeen, Brussel, Bruylant, 2009, 1566 p. DE SMET, L., en NAERT, F., De wet betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht: een internationaalrechtelijk perspectief, Working Paper nr. 13, november 2001, www.internationaalrecht.be, 1 – 39. DE WREE, E., Internationale overbrenging van veroordeelden: de veroordeelde als subject, Antwerpen, Maklu, 2011, 117 – 118. FOD Justitie (ed.), België en het Internationaal Strafgerechtshof: complementariteit en samenwerking – akten van het colloquium van 17 mei 2004, Brussel, Bruylant, 2005, 329p. FUNK, T.M., Victims’ rights and advocacy at the International Criminal Court, New York, Oxford University Press, 2010, 480p. GIPHART, N., De totstandkoming van een permanent internationaal strafhof, Utrecht, Universiteit Utrecht, 2003, 85p. HENZELIN, M., Le principe de l’universalité en droit pénal international – Droit et obligation pour les Etats de poursuivre et juger selon le principe de l’universalité, Brussel, Bruylant, 2000, 554p. JONES, J., The Practice of the International Criminal Tribunals for the Former Yugoslavia and Rwanda, New York, Transnational Publisher, 1997, 141 – 142. KIRK MCDONALD, G., en SWAAK-GOLDMAN, O., Substantive and Procedural Aspects of International Criminal Law: The Experience of International and national courts, Den Haag, Kluwer Law International, 2000, II/2, 629. LEE, R.S.K., The International Criminal Court: the making of the Rome statute, Den Haag, Kluwer Law International, 1999, 657p.

http://www.cass.be/


93

Munlo, L., Enforcement of Sentences in ICTR, www.unictr.org/Portals/0/English%5CNews%5Cevents%5CNov2004%5Cmunlo.pdf, 5p. NAERT, F., “De inwerkingtreding van het Statuut van het Internationaal Strafgerechtshof en de gevolgen daarvan voor België”, in Interuniversitair Centrum Mensenrechten, Jaarboek 2001 – 2002, Antwerpen, Maklu, 2003, 325 – 334. OEHLER, D., Internationales Strafrecht, Köln, Heymanns, 1973, 655p. ORENTLICHER, D.F., “The Future of Universal Jurisdiction in the New Architecture of Transnational Justice”, in MACEDO, S., Universal Jurisdiction: National courts and the prosecution of serious crimes under international law, Philadelphia, University of Pennsylvania press, 2004, 216 - 217. ORIE, A.M.M., VAN DER MEIJS, J.G., SMIT, A.M.G, Internationaal Strafrecht, Zwolle, Tjeenk Willink, 1991, 190p. POLITI M., en NESI G., (eds.), The International Criminal Court and the Crime of Agression, Aldershot, Ashgate, 2004, 193p. SCHABAS, W.A., An Introduction to the International Criminal Court, Cambridge, Cambridge University Press, 2004, 481p. VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen – Apeldoorn, Maklu, 2009, 143-181. VANDER BEKEN, T., Forumkeuze in het Internationaal Strafrecht, Antwerpen – Apeldoorn, Maklu, 1999, 486p. VERBRUGGEN, F., “Over and out? Onverjaarbare misdrijven en relevantie van de verjaring bij internationale samenwerking” in VERBRUGGEN F., en VERSTRAETEN, R., De verjaring van de strafvordering voor rechtspractici, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2005, 202 - 210. WOUTERS, J., “11 september 2001 en het internationaal recht: nooit meer hetzelfde?”, in PATTYN, B., en WOUTERS, J., Schokgolven: terrorisme, fundamentalisme en 11 september, Leuven, Davidsfonds, 2002, 182. WOUTERS, J., België’s experiment met de genocidewet en de komst van het Internationaal Strafhof, Working Paper Nr. 51, maart 2003, www.internationaalrecht.be, 1 – 22. WOUTERS J., en NAERT, F., “Shockwaves through International Law after 11 september: Finding the Right Responses to the Challenge of International Terrorism” in FIJNAUT, C., WOUTERS J., en NAERT, F., (eds.), Legal Instruments in the Fight Against International Terrorism. A Transatlantic Dialogue, Leiden – Boston, Martinus Nijhoff, 2004, 411 – 545. WOUTERS, J., en RYNGAERT, C., De strafbaarstelling van misdaden tegen het internationaal humanitair recht in het Belgische strafrecht, Working Paper nr. 62, oktober 2004, www.internationaalrecht.be, 1 – 33. WOUTERS, J., en PATTYN, B., Misdaden tegen de mensheid: de internationale strijd tegen straffeloosheid, Leuven, Acco, 2006, 284p.

http://www.unictr.org/Portals/0/English%5CNews%5Cevents%5CNov2004%5Cmunlo.pdf



94

3.2 Tijdschriften

AMBOS, K., “Establishing an International Criminal Court and an International Criminal Code. Observations from an International Criminal Law viewpoint”, European Journal of International Law 1996, Vol. 7, 522 – 544. BINYINGO, O., “Berechting als het kan, straffeloosheid als het moet: de rol van het internationaal Strafgerechtshof in de heropbouw van de Democratische Republiek Congo”, Jura Falc. 2004-05, nr. 4, www.jurafalconis.be, 763 – 805. BLOKKER, N., VAN BOKHOVEN, R., HENQUET T., en WIARDA, J., “Het Internationaal Strafhof en het misdrijf agressie: consensus in Kampala”, NJB 2010, 31. BREMS, E., “Het Internationaal Strafhof: een stand van zaken”, Juristenkrant 2001, afl. 22, 13. CRAWFORD, J., “The ILC’s Draft Statute for an International Criminal Tribunal”, American Journal of International Law 1994, 140 – 152. DAVID, E., “La compétence universelle en droit belge”, Ann. Dr. Louvain 2004, 83 – 150. DE HERT P., en MILLEN, J., “Dienst internationaal humanitair recht verbetert samenwerking met internationale straftribunalen”, Juristenkrant 2006, 16. FLAMME, J., “De internationale strafjustitie: een januskop”, Juristenkrant 2010, afl. 218, 12 – 13. FRY, E., “International Criminal Court”, Netherlands Quarterly of Human Rights 2012, vol. 30/2, 230 – 237. HALL, C., “The Third and Fourth Session of the UN Preparatory Committee on the Establishment of an International Criminal Court”, American Journal of International Law 1998, 124 – 133. HUYSE, L., “Alternatieven voor de strijd tegen de straffeloosheid”, Jur. Falc. 2003-04, nr. 1, www.jurafalconis.be, 145 – 148. HWANG, P., “Defining Crimes Against Humanity in the Rome Statute of the International Criminal Court”, Fordham International Law Journal 1998, 457 – 504.

KACKER, D., “Coming full circle: the Rome Statute and the Crime of Aggression”, Suffolk Transnational Law Review 2010, 257 – 287. KAMMINGA, M., “De externe effecten van het échec van de Belgische genocidewet”, Jur. Falc. 2003-04, nr.1, www.jurafalconis.be, 141 – 144. KRINGS, B.L., “The Principles of Complementarity and Universal Jurisdiction in International Criminal Law: Antagonists or Perfect Match, Goettingen Journal of International Law 2012, 737 – 763. MAGNARELLA, P., “Some milestone and achievements at the International Tribunal for Rwanda: the 1998 Kambanda and Akayesu cases”, Florida Journal of International Law 1997, 517 – 538. MCINTYRE, G., “The International Residual Mechanism and the Legacy of the International Criminal Tribunals for the Former Yuguslavia and Rwanda”, Goettingen Journal of International Law 2011, 923 – 983.




95

ONGENA, T., “Een Internationaal Strafhof: kan Sisyphus eindelijk rusten?”, Panopticon 1999, 230 – 263. ONGENA, T., “Universele rechtsmacht versus de complementariteit van het toekomstige Strafhof: een noodzakelijke aanvulling”, Orde dag 2002, afl. 17, 29 - 38. PANKEN, H., “Ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht”, TvW 2003, 528 – 530. RISSING-VAN SAAN, R., “The German Federal Supreme Court and the Prosecution of International Crimes Committed in the Former Yugoslavia”, Journal of International Criminal Justice 2005, 381 – 382. RYNGAERT, C., “Het einde van de Genocidewet”, Zoeklicht 2003, afl. 37, 23 – 25. SAROORSHI, D., “The Statute of the International Criminal Court”, International and Comparative Law Quarterly 1999, 387 – 404. STRIJARDS, G.A.M., “Het passief personaliteitsbeginsel in opmars?”, Delikt en Delinkwent 1985, 189 – 203. THOMAS, F., “Europese initiatieven ter ondersteuning van het Internationaal Strafgerechtshof”, Panopticon 2004/1, 82 – 89. THOMAS, F., “Geïnternationaliseerde tribunalen”, Panopticon 2005, 74 - 77.

TRAEST, P., “Rechts(on)zekerheid in materieel en formeel strafrecht strafrechtelijk legaliteitsbeginsel”, R.W. 1993-94, 1190. VAN DEN WYNGAERT, C., “Structures et méthodes de la coopération internationale et régionale en matière pénale. Première partie: droit des compétences”, RDPC 1984, 517 – 537. VAN DEN WYNGAERT, C., “Rechtsmachtrecht en immuniteiten na de wet van 5 augustus 2003”, Jura Falc. 2003-04, nr. 1, www.jurafalconis.be, 88 – 89. VANDERMEERSCH, D., “The ICC Statute and Belgian Law”, Journal of International Criminal Justice 2004, 133 – 157. VAN TROOST, L., “Een internationaal strafhof: Het Statuut van Rome in vogelvlucht”, Ars Aequi 1998, 882 – 887. VERDIRAME, G., “The genocide definition in the jurisprudence of the Ad Hoc Tribunals”, International and Comparative Law Quarterly 2000, 578 – 598. VERHAEGE, M., “De politieke begrafenisstoet van de Genocidewet”, Jur. Falc. 2003-04, nr. 1, www.jurafalconis.be, 21 – 42. VERMEULEN, G., “Exit Genocidewet… Over de moeizame keuze voor de weg van het gezond verstand”, Panopticon 2003/5, 419 – 424. VERMEULEN, G., “De Genocidewet is dood. Leve de genocidewet?”, Juristenkrant 2003, afl. 73, 4.



96

VERRIJDT, W., “Universele jurisdictie na de Genocidewet. Invloed van de recente rechtspraak van het Arbitragehof en het Hof van Cassatie”, CDPK 2006, 84 - 118. WERLE, G., “Individual Criminal Responsibility in Article 25 ICC Statute”, Journal of International Criminal Justice 2007, 953 – 975. WOUTERS, J., “Tien jaar experimenteren met internationaal recht: van de Wet van 16 juni 1993 tot de Wet van 5 augustus 2003”, Jur. Falc. 2003-04, nr. 1, www.jurafalconis.be, 5 – 20. X.,“Internationaal Strafhof mag agressie berechten, ooit”, NJB 2010, 1316.

4. Krantenartikels DOORNAERT, M., “Rumsfeld geeft België schot voor de boeg”, De Standaard, 13 juni 2003. GONZALES, M., Wall Street Journal, 18 juni 2003. “Strafhof start onderzoek tegen Kadhafi”, De Standaard, 3 maart 2011.


de relatie tussen het internationaal strafhof en de nationale ......internationaal strafhof en de...

Documents