RENOVATIE TOTAALPraktijkblad voor de renovatiesector

Jaargang 7# 1, Januari 2017

10 Rietveldwoningen in ere hersteld

15 Renovatie houten wielerbaan

16 Slim installatiewerk in kaaspakhuis

20 Historische serres en veranda’s

Gratis abonnement?Mail naar info@renovatietotaal.nl

nr. 2 | maart 2017 3

In dit nummer

Weg met dat asbestHet Rijk heeft per 2024 een verbod op asbestdaken ingesteld. 2024, dat lijkt ver weg, maar in de tussenliggende 7 jaar moet er héél veel gebeuren. Om een idee te krijgen: Paul Kusters en Eric van Dijk van de SP Gelderland pleitten onlangs in De Gel-derlander voor het versneld opruimen van asbest. Een eerste ruwe inventarisatie van de omvang van deze werkzaamheden komt – volgens hen – al tot zo’n 14 miljoen vierkante meter asbest. Daarvan ligt 1,7 miljoen vierkante meter op de daken van zo’n 50.000 woningen. Wil Gelderland de doelstelling om alle asbestdaken in 2024 te hebben vervangen, op tijd halen, dan moet het tempo waarin de daken vervangen worden, ver-viervoudigen.Veelal zijn woningbouwcorporaties zich wel bewust wat deze opgave voor hen betekent en nemen ze maatregelen op in hun reguliere onderhoudsplannen. Voor particulieren ligt dit an-ders; ten aanzien van het al dan niet verwijderen van asbest zijn er niet alleen een aantal regels, maar is er ook – vanaf 1 januari 2016 – een subsidieregeling. Deze Subsidieregeling ver-wijderen asbestdaken richt zich op particulieren, (agrarische) bedrijven, non-profit organisaties en overheden. Ook voor 2017 is weer 15 miljoen euro budget beschikbaar.2024 komt steeds dichterbij. Kusters en Van Dijk stellen twee mogelijke problemen voor als de aanpak van opruimen niet wordt versneld. Ten eerste moet voorkomen worden dat men-sen straks onder druk of dreiging van handhaving (boetes) overgaan tot het dumpen van asbest. Gevaar twee is dat er – onder tijdsdruk – allerlei niet-gecertificeerde bedrijven aan de slag gaan met asbestinventarisaties en –verwijdering. Zorg-vuldigheid en gezondheid staan ten allen tijde voorop.Tot voor kort was er in Gelderland sprake van een succesvolle subsidie ‘Asbest eraf, zonnepanelen erop’. Een mooie kans om gebouwen ook nog eens te verduurzamen. Helaas is deze sub-sidie niet verlengd. Een gemiste kans, zo stellen de auteurs, niet alleen om de doelstelling te halen, maar óók om een grote im-puls te geven aan de werkgelegenheid. En dat zal niet alleen voor Gelderland gelden, zo schatten we in.

Carla Debets Hoofdredacteur RenovatieTotaal

Redactioneel

COLOFON

Reageren? redactie@renovatietotaal.nl

Restauratietechniek: Historische serres en veranda’s

RenovatieTotaal is een onafhankelijke informatiebron en verschijnt 7 maal per jaar. RenovatieTotaal gaat over renovatie, restauratie, herbestemming, onderhoud, op- en aanbouwen en alles wat met de bestaande bouw te maken hee�.

Jaargang 7, nummer 2, maart 2017

UitgeverAndré LardinoisHoofdredactieCarla Debetsredactie@renovatietotaal.nlRedactieFrank de GrootPaul EngelsMedewerkersAndré Thomsen Stichting Hout Research (SHR), Casa Data

AdvertentiesAndré Lardinois (0570) 861005E-mail: a.lardinois@handelsuitgaven.nlFreddy Burgers (0570) 861006E-mail: freddy@handelsuitgaven.nlHugo Arends (0570) 861007E-mail: hugo@handelsuitgaven.nl

Abonnementen Mirjam Nijbroek (0570) 861009E-mail: mirjam@handelsuitgaven.nl

Ontwerp en OpmaakBureauOMA BV, Wehlwww.bureauoma.nl

Cover Rietveldwoningen Utrecht (foto: A3 architecten)pagina 10

DrukRodi Rotatiedruk

RenovatieTotaal is een uitgave van Nederlandse HandelsUitgaven BVPostbus 2273, 7420 AG DeventerMaagdenburgstraat 227421 ZC DeventerTel. 0570 – 861009E-mail: info@handelsuitgaven.nl

CopyrightNiets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden overgenomen zonder de nadrukkelijke schri�elijke toestemming van de uitgever.Deze uitgave is zorgvuldig en naar het beste weten samengesteld. Uitgever en auteurs kunnen echter niet instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprake-lijkheid voor schade, van welke aard dan ook, als gevolg van handelingen of beslissingen die op deze informatie zijn gebaseerd.

Project in beeld: Rietveldwoningen in ere hersteld10

16

20

4 Actueel

7 Column André Thomsen

9 Actueel: STEP-regeling (2)

13 OudNieuw

15 Techniek: Houten wielerbaan hersteld

18 Installatienieuws

19 Installaties: Gebouwbeheer in gemeentehuis

23 Hout: Houtaantastende insecten (5)

25 Onderhoud: RGS de juiste onderhoudsaanpak

Installaties: Kaaspakhuis met slim installatiewerk

4 nr. 2 | maart 2017

Actueel

Doorgroei Bouw & Installatie Zuid-NederlandDe eerste editie van Bouw & Installa-tie Zuid-Nederland begin november 2016 in Evenementenhal Venray werd bezocht door bijna 2500 geïnteres-seerden. Exposanten keken positief terug op hun beursdeelname en wa-ren zeer te spreken over de kwaliteit van de bezoeker. De organisatie bouwt nu het gelegde fundament van deze editie verder uit om in 2017 door te groeien.

‘We hebben een sterke basis voor de toekomst gelegd. We kunnen dit con-cept nu verder uitbouwen’, zei Pieter van Bussel namens Evenementenhal. De exposanten – ook uit de omgeving - deelden zijn mening.IndiEco Group B.V. won tijdens Bouw & Installatie Zuid-Nederland de Inno-vation Award. Alle bezoekers konden op de drie beursdagen via een stembil-jet hun gewenste winnaar invullen op het gebied van innovatie. De Partici-pation Award ging naar Frico B.V. Deze prijs werd uitgereikt aan de

exposant die volgens een onafhanke-lijke jury het beste uit zijn beursdeel-name heeft gehaald. ‘Wij waren blij verrast met deze prijs en hadden dit zeker niet verwacht. Voor ons was het een geslaagde beurs en we zijn trots dat we dit samen met de andere expo-santen, bezoekers en beursorganisatie hebben neergezet’, liet Xander van Bree namens Frico B.V. weten.De tweede editie van Bouw & Instal-latie Zuid-Nederland staat gepland op 31 oktober, 1 en 2 november 2017 in Evenementenhal Venray.

FSC® en PEFC gecertificeerd Raab Karcher heeft in 2007 een hout-beleid opgesteld waarin gedefinieerd is dat het bedrijf geen bedreigde/be-schermde producten inkoopt. Al het aangekochte hout is a�omstig van een legale bron en duurzaam bosbe-heer wordt gepromoot door aankoop van FSC® en PEFC gecertificeerd hout. Vanaf juli 2011 is het bedrijf ge-certificeerd voor het verkopen van zowel FSC® als PEFC gecertificeerd hout- en plaatmateriaal.

Vol trots meldt het bedrijf dat in december 2016 alle Raab Karcher ves-tigingen in Nederland deze FSC® en PEFC certificering ontvangen hebben: ‘Duurzaamheid staat hoog in het vaandel bij ons en hiermee hebben we weer een extra belangrijke stap gezet’.Hout en papier met FSC® en PEFC

logo’s zijn bijzondere producten. De boseigenaar levert een prestatie van formaat met duurzaam bosbeheer, waarbij rekening is gehouden met

diverse aspecten: behoud van biodiver-siteit, bescherming van waterlopen en veiligheid van de bosarbeiders. Dit bij-zondere product moet te onderschei-

den zijn van niet-gecertificeerd hout. De regels daarvoor zijn vastgelegd in de Chain of Custody (CoC)-standaard. Alleen bedrijven die gecertificeerd zijn tegen die standaard kunnen (en mogen) het product verkopen met de betreffende FSC® en PEFC logo’s. Duurzaam bosbeheer is noodzakelijk voor nu en in de toekomst. Door te kiezen voor producten als hout en papier uit duurzaam beheerd bos wordt grootschalige vernietiging van bos een halt toegeroepen. Door certi-ficering van bos en de handelsketen wordt de herkomst van hout en hout-producten uit duurzaam beheerd bos aangetoond. Raab Karcher is er klaar voor om haar klanten verder op weg te helpen met duurzaam bouwen, om zo ook een steen bij te dragen aan een gezonde leef- en werkomgeving.

Renovatie Blaak 34 van start Begin december 2016 is gestart met de ambitieuze renovatie van het voor-malig bankgebouw aan de Blaak 34 in Rotterdam. Het Rijksmonument, ooit op de lijst voor sloop, wordt ge-kenmerkt door een bijzondere bak-stenen gevel met statig portaal en prachtige natuursteen entree. Door eerdere bouwkundige ingrepen heeft het veel aan kwaliteit ingeboet. Het ontwerp van V8 architects maakt het gebouw weer één van de voornaam-ste kantoorgebouwen in Rotterdam; chique, actueel en flexibel.

Opdrachtgever Real I.S. brengt met deze herontwikkeling de oude gran-

deur terug en voegt tegelijkertijd flexi-biliteit en diversiteit toe. Het gebouw uit de wederopbouwperiode wordt geschikt gemaakt voor verschillende soorten gebruikers met variërende indelingen.De gevel en de monumentale ruimten blijven intact. De begane grond met haar uitgesproken materialisering en detaillering wordt door het gedeelte-lijk verwijderen van de eerste verdie-ping verbonden met het prachtige atrium, dat zo als kloppend hart van het gebouw zal functioneren. Het atrium wordt volledig bekleed met textiel en vormt een spectaculaire ontmoetingsruimte. Het daklicht in

het plafond van de voormalige effec-tenhal wordt in ere hersteld waardoor er weer licht vanuit het atrium naar de ontvangsthal tussen de kluizen kan schijnen.Met deze ingrepen komt de monu-mentale kwaliteit van het gebouw weer volledig tot uitdrukking. Vanaf

het najaar van 2017 zal aan de toon-aangevende Blaak opnieuw een gebouw staan dat van buiten maar ook van binnen weer iconische kwali-teiten heeft. Een combinatie van ori-ginele pracht, tactiele elegantie en moderne techniek. Meer informatie: www.blaakhouse.nl

Foto: Ossip van Duivenbode

Vraag naar bouwpersoneel neemt toeNederland telt een tekort aan gekwa-lificeerd personeel op de bouwplaats. Het vinden van de juiste vakmensen is een van de grootste problemen waar mkb-aannemers op dit moment tegenaan lopen. Dit blijkt uit een on-derzoek in opdracht van Aannemers-federatie Nederland (AFNL).

Aannemers zijn over het algemeen positief over de omzetverwachting en het te realiseren bedrijfsresultaat. De werkvoorraad verbetert en de prijs-druk lijkt te stabiliseren. Doordat de markt aantrekt, neemt ook de vraag naar personeel weer iets toe. Naast het vinden van goed opgeleide men-sen met vakkennis wordt het inhuren van vakkrachten als een groot pro-bleem ervaren.In de periode januari 2016 tot oktober 2016 heeft 6 procent van de bedrijven nieuw personeel aangenomen. Bij 4 procent van de ondernemingen is sprake van openstaande vacatures. Deze zijn vooral gericht op uitbrei-

ding van het personeelsbestand. De AFNL blijft zich grote zorgen maken over de verhouding tussen vast personeel en tijdelijk personeel bij bedrijven. Volgens de federatie zetten risico’s van de Wet Werk en Zekerheid en de loondoorbetaling in het tweede ziektejaar al geruime tijd een rem op het in dienst nemen van vaste mede-werkers. De federatie vindt dat het huidige kabinet de ‘belemmerende arbeidsmarktwetgeving’ zou moeten aanpakken.

nr. 2 | maart 2017 5

Kabinet neemt maatregelen tegen ongelukken met koolmonoxideOm ongelukken met koolmonoxide te voorkomen, mogen straks alleen erkende bedrijven met vakbekwaam perso-neel nog cv-ketels en warmwatertoestellen op gas aanleg-gen en onderhouden. Dat geldt ook voor de buizen voor luchttoevoer en rookgasafvoer.

Dat komt vanaf 2019 in de wet. Onder de wet kunnen ver-schillende erkenningsregelingen vallen met eisen aan bedrijven en personeel. Dat staat in een brief van minister Blok (Wonen) aan de Tweede Kamer.De installatiebranche en consumentenorganisaties zijn voor een wettelijke verplichting. Het voorkomen van onge-lukken met koolmonoxide weegt zwaarder dan iets hogere eenmalige kosten bij installatie van een cv-ketel (zo’n 2 pro-

cent, ongeveer 45 euro) en een iets duurder onderhouds-contract (4,50 euro per jaar).Minister Blok verwacht dat de wettelijke verplichting vanaf 2019 van kracht kan worden. De tussenliggende tijd is nodig voor de wetgeving, het opzetten van erkenningsrege-lingen, het verbeteren van de kwaliteitsbewaking door bedrijven en het bijscholen van monteurs. In de branche zijn ongeveer 18.000 installatiebedrijven actief met 34.000 monteurs; 12.000 bedrijven zijn eenmanszaken.Voor consumenten moet duidelijk zijn welke bedrijven erkend zijn, bijvoorbeeld met een logo en via een website. Onlangs is een campagne gestart om het publiek op de gevaren van koolmonoxide te wijzen. Het aanschaffen van een koolmonoxidemelder kan ongelukken voorkomen.

Nieuwe gevel bij renovatie Helicon Het Rotterdamse architectenbureau SP Architecten koos bij de renovatie van het Helicon VMBO Den Bosch voor het gevelsysteem QuadroClad® 300 van Hunter Douglas. Met QC300 kon de architect namelijk de illusie realiseren van bamboestengels die in de hoogte groeien.

‘Dit ontwerp sluit naadloos aan op de identiteit van Heli-con VMBO, een agrarische onderwijsinstelling’, zegt David Vos van SP Architecten. ‘Het voordeel van QC300 is het materiaal: aluminium. Hiermee kan Hunter Douglas gevel-panelen in een trapeziumvorm ontwikkelen: met deze vorm zo creëren we een abstract beeld van de bamboesten-gels. Daarnaast is het mogelijk om verdiepingshoge pane-len van maar liefst 3500 mm te leveren. Dit is uitzonderlijk. Dankzij deze afmeting waren we in staat een strakke gevel zonder storende naden te ontwerpen.’

Hunter Douglas leverde voor de renovatie van Helicon VMBO Den Bosch 1050 vierkante meter aan gevelbekle-ding. In de keuze van SP Architecten voor QuadroClad® 300 zijn twee redenen doorslaggevend. Ten eerste is het mogelijk om de panelen in de gewenste vorm, in dit geval een trapezium, te ontwikkelen. Deze vorm is essentieel in het ontwerp van bamboestengels. Ten tweede kan de archi-

tect met QC300 extreem grote oppervlakken creëren zon-der onderbrekingen. De gevelpanelen bij Helicon VMBO Den Bosch zijn maximaal 3500 mm hoog. De panelen van QC300 zijn opgebouwd uit een binnenste laag aluminium, een honingraatstructuur en een buitenste laag aluminium met randextrusie om regen af te voeren. De panelen kunnen eenvoudig bevestigd worden, wat scheelt in arbeidstijd en -kosten.

Herontwikkeling De Nieuwe BoompjesHet voormalige bijkantoor van De Nederlandsche Bank was het eerste gebouw dat na het Rotterdamse bom-bardement van 1940 op de Boompjes werd herbouwd. Architect Zwiers ontwierp het bankgebouw naar tra-ditionalistische stijl. Het gebouw heeft om meerdere redenen een cul-tuurhistorische waarde voor de stad en is in 1990 tot gemeentelijk monu-ment verklaard.

Het in Rotterdam gevestigde archi-tectenbureau 01-10 Architecten ont-wierp de herbestemming tot multi tenant kantoorgebouw (voor meer-dere huurders) met enkele semi publieke functies. Bij de herontwikkeling is veel waarde gehecht aan het behoud en integratie van cultuurhistorisch belangrijke ele-menten. Dit zijn vooral de authentie-ke bank gerelateerde elementen zoals de kluizen, de monumentale statie-trap en klantenhal, alsmede de bewaard gebleven directievertrekken. Het bankgebouw was ontworpen op basis van de traditionele waarden van de toenmalige bankgebouwen: een kloeke baksteen architectuur die moest uitstralen dat het geld van de natie veilig was opgeslagen. Achter de gevels bleek echter een grote verras-sing aanwezig: het gebouw is uitge-voerd voor een in die tijd zeer modern ter plaatse gestort betonnen casco. De ter plaatse uit houten delen samenge-stelde bekisting geven de betoncon-structie een naar huidige maatstaven unieke textuur. Een generiek grit van slanke kolommen en balken en de bui-tengewone hoogte van de hoofdver-diepingen dragen bij aan de bijzonde-re kwaliteiten van het interieur. De later aangetrokken huurders hebben deze kwaliteit zorgvuldig in hun kan-toorinterieur weten te betrekken.Een grote ingreep was het realiseren van een nieuwe hoofdentree aan de Terwenakker. Met de realisatie van een ondergrondse parkeergarage is dit tevens de belangrijkste ontsluitings-zijde geworden. De gevels verkeerden in goede conditie en hoefden nauwe-lijks aangepast te worden. Het tot ‘De Nieuwe Boompjes’ omgedoopt gebouw kenmerkt zich daardoor als ‘nieuw in een oud jasje’.

Foto’s: 01-10 Architecten

Foto’s: 01-10 Architecten

Specialistische instandhoudingstechniekenCUR-Aanbeveling 119:2016 geeft definities, classificaties, eisen en regels voor de specialistische instandhoudings-techniek vullen en injecteren van beton. De CUR-Aanbe-veling vormt een verbindende schakel tussen de normserie NEN-EN 1504 en de Nederlandse praktijk ten aanzien van het vullen en injecteren van beton.

CUR-Aanbeveling 119:2016 volgt de normserie NEN-EN 1504 waar het gaat om beton-injectie, vult deze nader in en stelt additionele eisen.In Nederland is veel gebruik gemaakt van CUR-Aanbeveling 56 ‘Injecteren van scheuren in betonconstructies met kunsthars injectievloeistoffen’. Deze CUR-Aanbeveling stelt niet alleen eisen aan de materialen, maar gaat ook in op de uitvoering van injectiewerk en keuring van het werk. Het naast elkaar gebruiken van CUR-Aanbeveling 56 en de Europese norm kan leiden tot tegenstrijdige eisen en zeker tot onduidelijkheid. Om die reden is besloten CUR-Aanbeveling 56 in te trekken en de nieuwe CUR-Aanbeveling 119:2016 op te stellen die de verbindende schakel vormt

tussen de Europese norm en de Nederlandse praktijk.CUR-Aanbeveling 119:2016 is van toepassing op het vullen

en injecteren van scheuren, naden en holle ruimten in betonconstructies met producten op basis van een hydraulisch bindmiddel (cement) of een reactief polymeer (kunsthars) met het doel:- Herstellen van de samenhang van

het beton, zodanig dat krachten overgebracht kunnen worden (uit-voeringsklasse I-1), - Beschermen van het beton tegen

indringing van schadelijke stoffen (uitvoeringsklasse I-2a), - Stoppen van waterlekkage (uit-

voeringsklasse I-2w en I-3).Met het verschijnen van CUR-Aan-beveling 119:2016 wordt CUR-Aan-beveling 56 ingetrokken. Informa-tie: Artikelnummer AA119, 2017. De gedrukte versie kost € 62,50, excl. 6% btw en verzendkosten; de online versie kost € 42,50, excl. 21% btw. Bestellen bij/via: www.sbrcurnet.nl/producten

6 nr. 2 | maart 2017

Actueel

SHR lanceert www.warmteweerstand.nl Steeds strenger wordende eisen op het gebied van energiebesparende maatregelen vragen om een eenvoudige doeltreff ende benadering. Met dit in het achterhoofd heeft SHR een online berekenings-programma ontwikkeld voor het berekenen van de warmte-doorgangscoë� ciënt van houten kozijnen (Uw).

Met behulp van de forfaitaire waarde voor kozijnen (Uw = 2,4 W/m2K) in combinatie met HR++ glas (Uw = 1,1 W/m2K) en een afstandhouder met een ψ-waar-de van 0,06 W/mK wordt eenvoudig voldaan aan de eis uit het bouwbesluit: Uw ≤ 1,65 W/m2K.De forfaitaire waarde voor de Uw-waarde van kozij-nen is echter zeer ruim. Met behulp van de reken-methode in NEN-EN-ISO 10077-1 zijn eenvoudig

betere uitkomsten te bepalen. Het door SHR ont-wikkelde online rekenprogramma maakt dat met een klik op de knop mogelijk. Hierbij zijn de volgen-de variabelen nodig: afmeting kozijnhout, afmeting raamhout, warmtedoorgangscoëfficiënt van het glas (Ug) in W/m2K, de lineaire warmteverliescoëfficiënt (ψg) als gevolg van de gecombineerde effecten van beglazing, afstandhouder en kozijn in W/m1K, én de houtsoort t.b.v. de warmtegeleidingscoëfficiënt (λf) volgens SKH-publicatie 99-05 en SKH-publicatie 13-02. Met een druk op de knop berekent het programma eenvoudig de uiteindelijke Uw-waarde volgens NEN 1068. Vervolgens wordt de uitkomst gecontroleerd met de hiervoor vermelde eis uit het Bouwbesluit. Met het verschil kunt u kosten besparen op andere

energiebesparende maatregelen als zonnepanelen en warmtepompen. Voor nog lagere uitkomsten is het daarnaast mogelijk om gedetailleerde bereke-ningen uit te voeren met behulp van een eindige elementenberekening. Met een computerprogram-ma worden nauwkeurig de warmtestromen doorge-rekend. SHR kan u hiermee van dienst zijn. Project-specifieke berekeningen of aanvullend advies is ook mogelijk. Meer informatie: www.shr.nl of www.warmteweerstand.nl.

Invoer TRISCO Grafi sche uitvoer TRISCO

Derde editie Klussenier AwardsOnlangs werden voor de derde keer de Klussenier Awards uitgereikt, in vijf categorieën en met twee eervolle vermeldingen. Ook waren er bloe-men voor jubilerende Klusseniers.

Zo werden Ronald van Drunen uit Velsen en Marco Cornelisse uit Wor-mer werden in het zonnetje gezet van-wege hun 10-jarig jubileum. Klusse-nier Marco Cornelisse won ook nog de Vakmanschap Award. Elroy Unge-rer uit Pijnacker scoorde het hoogst van alle Klusseniers op het onderdeel klantvriendelijkheid en Martin Harte-veld uit Barendrecht ging met de Ondernemerschap Award naar huis. Richard Talens uit Assen won de Star-ter van het Jaar Award. Dan was er nog de Ondersteuner Award: de Award voor degene die de Klussenier ont-zorgt door bijvoorbeeld het verzorgen

van de administratie of het maken van offertes. Deze Award was voor Jolanda Bergshoeff.Naast de vijf categorieën waarin de uitslag vooral is gebaseerd op de beoordelingen van klanten, is er een op zichzelf staande categorie: Uitzon-derlijk Ondernemerschap. In deze categorie vielen Ruben van der Stoep én Jeroen Muller in de prijzen.Joost van der Pol, directeur/eigenaar van de franchiseorganisatie De Klus-senier, is zeer tevreden over de derde editie van de uitreiking. Joost: ‘De genomineerden zijn de beste van de in totaal 180 Klusseniers in Neder-land. De lat ligt bij iedereen hoog. Klanten waarderen de klantvriende-lijkheid gemiddeld met een 9 en het vakmanschap wordt gewaardeerd met een 8.7. Daar zijn we als organisatie erg trots op.’

Amerikaanse ambassade rijksmonument De Amerikaanse ambassade in Den Haag is begin dit jaar rijksmonument geworden. Cees van ’t Veen, directeur van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, heeft hiervoor namens de minister van OCW, de o� ciële be-scheiden en het bijbehorende monu-mentenbord overhandigd aan de Chargé d’ Aff aires van de ambassade, Shawn Crowley.

In 1956 werd begonnen met de bouw aan de Lange Voorhout en in 1959 was het gebouw van de bekende Hon-gaars-Amerikaanse architect Marcel Breuer gereed. Het is een krachtig en – niet zo gek voor een ambassade tegenwoordig – wat gesloten gebouw. Kenmerkend is het patroon van de trapeziumvormige vensters en de entreepartijen met dubbelhoge por-tieken en teakhouten puien met grote glasvlakken. De architectuur van de Wederop-bouwperiode is lange tijd veronacht-zaamd en was het stiefkind van onze

architectuurgeschiedenis, maar geluk-kig is dat tij gekeerd. In opdracht van Minister Jet Bussemaker heeft de Rijksdienst in 2013 uit miljoenen bouwwerken een zorgvuldige selectie gemaakt van uiteindelijk 189 toppers; mijlpalen en toonbeelden van deze periode.

Post war Reconstruction the Netherlands 1945-1965Europa kwam zwaar gehavend uit de Tweede Wereldoorlog. Nederland pakte, ondanks de omvang, de ar-moede en aanzienlijke oorlogsscha-de, de wederopbouw voortvarend op. Gebombardeerde steden en dorpen herrezen uit het puin en dankzij centrale sturing werd Nederland op-nieuw ingericht.

Het gevoel van optimisme leidde tot een verrassend grote diversiteit in architec-tuur, stedenbouw en land-schapsinrichting. De toe-passing van nieuwe technie-ken en materialen leidde tot bijzondere experimenten. Bovendien werden veel bouwwerken voorzien van monumentale kunst, waarbij architecten en kunstenaars nauw samenwerkten. De wederopbouw van Nederland in de jaren 1945-1965 was een prestatie van formaat.De publicatie Post-War Reconstructi-

on the Netherlands 1945-1965 - The Future of a Bright and Brutal Heritage toont een overzicht van de bouwwer-ken van het herrijzende Nederland en gaat in op de betekenis van het erfgoed

van de Wederopbouw voor de actuele opgave van trans-formatie en herbestem-ming. Het gaat op schaal-niveau (landschap, stad, wijk en kunst in de wijk) in op de vraag hoe Nederland omgaat met zijn erfgoed uit de wederopbouw periode.Meer informatie: Post war Reconstruction the Nether-lands 1945-1965 The Future of a Bright and Brutal Heri-

tage, ISBN 978-94-6208-279-3, januari 2017, Anita Blom, Simone Vermaat en Ben de Vries (red.), design: Beukers Scholma, Engels, nai010 Uitgevers in samenwerking met: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Meer informatie of bestellen: nai010 Uitgevers, www.nai010.nl

V.l.n.r.: directeur/eigenaar De Klussenier Joost van der Pol, Klusseniers Marco Cornelisse, Pascal Pak en Cas Jansen

nr. 2 | maart 2017 7

Column

In elk nummer van RenovatieTotaal gee� prof. Ing. André Thomsen zijn mening over een aspect van ‘de renovatiewereld’. André Thomsen is als emeritus hoogleraar Woningverbetering en Woningbeheer verbonden aan het Onderzoeksinstituut OTB van de TU Del� en onder meer voormalig voorzitter jury Nationale Renovatie Prijs, thans Gulden Feniks.

Renovatie na Rutte II Hoe ziet de renovatiemarkt er in de volgende kabinetsperiode uit en welk beleid is daarvoor nodig?

Aan de vooravond van landelijke verkiezingen worden dat soort vragen in veel bedrijfstakken gesteld, maar in de bouw-sector hoor je er deze keer weinig over. De verwachtingen zijn immers hoog gestemd. En dat geldt, volgens een recent rapport van het Economisch Instituut voor de Bouw1), in het bijzonder voor de renovatiesector. Volgens het EIB is er tot 2030 ruim € 290 miljard - zo’n € 24 miljard per jaar! - nodig om de be-staande woningvoorraad te verbeteren. Daarvan is ongeveer € 130 miljard voor het energiezuiniger maken (naar een gemid-deld energielabel A++) en ruim € 150 miljard voor algemene kwaliteitsverbetering. Daarnaast is € 3 miljard nodig voor spe-cifieke investeringsopgaven, zoals asbestsanering, funderings-herstel, toegankelijkheid en de aardbevingsschade in Gronin-gen. Van die bedragen is niet alles renovatie; een kleine 20 procent betreft sloop/nieuwbouw. Anderzijds is transformatie van lege ruimten zoals kantoren en winkels met een niet nader genoemd bedrag onder nieuwbouw gerekend, en is regulier on-derhoud niet meegenomen. Desondanks ligt de raming véél hoger dan de huidige omzet in de niet-nieuwbouw; zelfs de helft zou al neerkomen op een verdubbeling. Het is wel de vraag hoe hard die cijfers zijn. Het EIB onder-zocht de verbeteringsopgave in de bestaande voorraad, dat wil zeggen de behoefte aan investeringen in woningverbetering. Maar een van de eerste lessen in economie luidt dat tussen be-hoefte en realisatie een gapend gat ligt met hindernissen als betaalbaarheid en realiseerbaarheid. En, geeft het EIB eerlijk maar in bedekte termen toe, daar zit ook nu weer het grootste probleem. Het overgrote deel, driekwart van de investeringen, moet van particuliere woningeigenaren komen. Effectieve sti-muleringsregelingen zijn er echter nauwelijks, de beschikbare financieringsfondsen worden ‘onderbenut’; wat er aan subsi-dies is, wordt vooral gebruikt voor het laaghangend goed ren-derend fruit zoals PV-panelen; en voor woningverbetering is er vrijwel niks. Ook de corporatiesector, goed voor een kwart van de opgave, realiseert veel minder dan de opgave en zelfs minder dan ge-pland en ook daarvoor blijven de financieringsfondsen ‘onder-benut’, met dank aan de verhuurdershe�ng waardoor midde-len voor verbetering van het woningbezit verdwijnen in de staatskas. Hoewel dat laatste niet genoemd wordt, heeft het EIB ook ge-keken naar het beleid, in het bijzonder naar de verbeterings-ambities van rijk, provincies en gemeenten. En dat is de meest verontrustende paragraaf. De ambities zijn enorm: de wo-ningvoorraad in 2050 energieneutraal, in 2030 gemiddeld A++ en veel gemeenten willen af van aardgas. Maar hoewel tussen de regels door leesbaar, ontbreekt de conclusie dat deze ambi-ties met de huidige beleidsmiddelen van geen kant gehaald gaan worden. En daarmee typeert het EIB de huidige stand van zaken aardig zonder het met zoveel woorden te zeggen: Een qua geld en beleidsmiddelen terugtredende overheid met in tegendeel torenhoge maar boterzachte ambities. Jan Schae-fer zou zeggen: ‘In gelul kan je niet wonen’. Maar dat is lang geleden.

André Thomsen

1) Mulder, M. e.a., 2016. Investeren in de Nederlandse woning-markt. EIB; onderzoek in opdracht van Bouwend Nederland.

Balengebouw in gebruikHet Balengebouw in Enschede stond na een grootschalige renovatie lange tijd leeg. De aankoop in 2007 en de renovatie moesten leiden tot de reali-satie van het Jan Cremermuseum. Dit bleek echter financieel niet haalbaar. Nu is het gebouw beschikbaar als kantoorverzamelgebouw voor crea-tieve en innovatieve bedrijven.

Het Balengebouw in Enschede uit 1907 is één van de gebouwen die zwaar beschadigd raakte bij de vuur-werkramp in 2000. In 2007 vatte de gemeente Enschede het plan op om er een museum in onder te brengen ter ere van schrijver-kunstenaar Jan Cre-mer. Een grondige verbouwing volg-de, waarbij het gebouw onder meer 2,5 meter werd gelift (aanleiding voor een artikel in RenovatieTotaal in juni 2013). Het gebouw kreeg bovendien een nieuwe aanbouw met bijzondere prefab betonnen gevelelementen: in dezelfde bruinrode kleur als het

bestaande metselwerk en met een reliëf van de beroemde foto op het omslag van het boek ; Ik, Jan Cremer’.In 2015 kocht Maatschap Tromplaan (Huub Punte en John Landewé) het pand van woningcorporatie De Woonplaats. Een nieuwe bestemming zou aanvankelijk zowel grote lofts als kantoorruimte kunnen zijn.In januari 2017 trokken de medewer-kers van architectenbureau Leijh, Kappelhoff, Seckel, Van den Dobbel-steen, kortweg Lksvdd, in de tweede en derde verdieping van het iconische gebouw in Roombeek. Behalve de inbreng van installaties hoefde er niet veel aan het gebouw te worden aange-past. De typische sfeer met opgevulde gaten, het ruwe metselwerk en de metalen steunen en balken blijven omdat het een ‘gebouw is met een ver-haal’, aldus Van den Dobbelsteen. Ook een uitzendbureau en De Twentsche Courant Tubantia verhuizen dit jaar waarschijnlijk nog naar het gebouw.

1450 aardbevingspanden hebben versterking nodigBij circa vijfhonderd woningen uit de eerste ronde van het inspectiepro-gramma van de Nationaal Coördina-tor Groningen (NCG) is versterking noodzakelijk. Daarnaast is het zeer waarschijnlijk dat ook de rest van de 1450 gebouwen uit deze eerste inspec-tieronde moet worden versterkt. Deze conclusie trekt Nationaal Coördinator Groningen Hans Alders op basis van de eerste berekeningen van de sterkte van de verschillende onderzochte woningtypes.

Er is echter geen sprake van acuut onveilige situaties. Onlangs heeft de NCG bewoners van wie de woning versterkt moet worden, geïnformeerd. Met hen wordt de komende periode persoonlijk gesproken over de beoor-deling van hun woning en de verster-kingsmaatregelen die moeten worden genomen.In mei 2016 is de NCG een inspectie-programma gestart voor 1.450 gebou-wen in de kern van het aardbevingsge-bied. Het gaat om ongeveer 1100 woningen en 400 andere gebouwen in Loppersum, ‘t Zandt, Appingedam (Opwierde Zuid), Overschild en Ten

Post. Hans Alders: ‘Uitgangspunt is dat alle woningen in het aardbevings-gebied net zo veilig worden als wonin-gen in de rest van Nederland. De inspecties zijn nodig om te beoorde-len of de woningen bouwkundig ver-sterkt moeten worden, zodat deze beter bestand zijn tegen aardbevin-gen. Bij deze aanpak staat de bewoner centraal. Nadat het inspectierapport is besproken, wordt een versterkings-plan voor de woning gemaakt. Dat is na drie maanden gereed. Daarna wor-den samen met de bewoner afspraken gemaakt over de uitvoering.’

Foto: Schok-kend Gronin-gen

Grafische uitvoer TRISCO

Investeer samen met Isotechniek in een energie zuinige toekomst

Met Isotechniek is het direct besparen! Als bouwprofessional bent u voortdurend bezig met het realiseren van de woonwensen van uw klant. Het realiseren van een prettige woonomgeving waar uw klant zich thuis voelt, is hierbij het belangrijkste uitgangspunt. Een prettig woonklimaat levert namelijk een essentiële bijdrage aan het wooncomfort. Zorg vandaag nog voor een prettig woonklimaat voor uw klant! Als één van de weinige na-isolatiebedrijven van Nederland biedt Isotechniek u het totale scala aan na-isolatieoplossingen en denkt daarom in creatieve zin graag met u mee. Uiteraard verwerken wij uitsluitend hoogrenderende en milieuvriendelijke isolatiematerialen. Dat maakt ons niet alleen een isolatiebedrijf maar tevens dé sparringpartner om het ideale werk- of wooncomfort te creëren. Maak daarom een afspraak met een van onze Isotechniek adviseurs voor een vrijblijvend gesprek wat de diverse na-isolatiemethoden voor u, maar vooral uw klanten kunnen betekenen. We helpen u graag verder!

Isotechniek Nederland B.V. Segment 3 - 6921 RC Duiven - Tel. 0313 - 422 422 - Email post@isotechniek.nl - isotechniek.nl

ISOT0025 Adv Renovatie totaal 264x375.indd 1 17-01-13 11:41

nr. 2 | maart 2017 9

Actueel

STEP-regeling voor corporaties en overige verhuurders

In RenovatieTotaal 1, januari 2017, stelden we al de STEP-regeling voor corporaties en verhuurders

voor. Daarover bleken veel vragen te bestaan, met name over de hoogte van de subsidie. Onlangs vond in Roermond de regio-nale bijeenkomst ‘Verduurzamen huursector, wat is er mogelijk?’ plaats. De middag stond in het teken van de Stimuleringsregeling energieprestatie huursector (STEP) en andere huurre-gelingen. In een volle zaal werden corporaties, huurdersorganisaties en het bedrijfsleven uit de regio Zuid-Nederland bijgepraat over de moge-lijkheden om regelingen in te zetten bij het verduurzamen van de woning-voorraad.Deelnemers kregen antwoorden op vragen als: Welke regelingen zijn er? Hoe pak je het verduurzamen van woningen aan in de praktijk? Waar kun je terecht voor advies?Ook ontvingen deelnemers informa-tie over de Energieagenda.Deze bijeenkomst was een initiatief van RVO.nl en Huren met Energie. Binnenkort worden ook in andere regio’s bijeenkomsten georganiseerd. Houd daarom STEP in de gaten. Kijk op www.rvo.nl

Extra impuls energiebesparingHet ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties geeft met de STEP-regeling een extra impuls aan investeringen in energie-besparing in bestaande woningen binnen de gereguleerde huursector. De stimuleringsregeling komt voort uit het Energieakkoord.Bent u een verhuurder van een of meer huurwoningen in de geregu-leerde huursector? Wilt u de energie-prestatie van uw huurwoning(en) ver-beteren? Vraag de Stimuleringsrege-

ling energieprestatie huursector (STEP) aan tot en met 31 december 2018. De regeling is bestemd voor woningcorporaties en andere ver-huurders van bestaande huurwonin-gen waarvan de huurprijs onder de liberalisatiegrens ligt. De woning moet daarnaast voldoen aan dezelfde voorwaarden als een woning onder de Wet op de huurtoeslag (wetten.over-heid.nl).

Subsidie per woningPer 1 januari 2015 hangt de hoogte van het subsidiebedrag af van de Energie-Index die per huurwoning wordt bereikt. Dit betekent dat bij de aanvraag de huurwoning een opgeno-men en geregistreerde Energie-Index heeft en na renovatie een verbeterde Energie-Index heeft bereikt. Hierbij moeten minimaal twee labelsprongen gerealiseerd worden.Voor woningcorporaties geldt tabel 1, voor overige verhuurders tabel 2.Een verhuurder kan op grond van deze regeling maximaal een bedrag van € 7.500.000,- aan subsidie aan-vragen. Het ministerie van Binnen-landse Zaken en Koninkrijksrelaties stelt € 400 miljoen beschikbaar (inclusief uitvoeringskosten). Het totale beschikbare bedrag aan subsi-die is € 395 miljoen. De subsidie kan worden aangevraagd tot en met 31 december 2018. Op www.rvo.nl staat hoe de subsidie kan worden aange-vraagd.Het is goed mogelijk de STEP-subsi-die te ‘stapelen’ met andere subsidies, bijvoorbeeld voor de aanpassing van een woning met een EI (Energie Index) van > 2,70 (G) naar NOM:- € 9.500 STEP- € 2.000 ISDE lucht-waterwarmte-

pomp- € 2.500 BTW 6 % i.p.v. 21 %

Relatie tussen WWS huurpunten en de Energie-index klassen van 2015. Ter vergelijking staan aan de linkerzijde de oude energielabelklas-sen (2014).

De STEP (Stimuleringsregeling EnergiePrestatie huursector) is bedoeld om huurwoningen energiezuiniger te maken. De regeling is bedoeld voor woningcorporaties en andere verhuurders van bestaande huurwoningen waarvan de huurprijs onder de liberalisatiegrens ligt. Daarvoor moeten er wel twee of meer labelsprongen worden gerealiseerd en minimaal label B worden gehaald. Maar hoeveel bedraagt die subsidie per huurwoning?

Naar: EI ≤ 0,40 EI ≤ 0,60 EI ≤ 0,80 EI ≤ 1,20 EI ≤ 1,40Van:EI 1,41 ≤ 1,80 € 4.800 € 3.600 € 2.800 € 1.500EI 1,81 ≤ 2,10 € 6.200 € 4.800 € 3.600 € 2.800 € 1.500EI 2,11 ≤ 2,40 € 7.200 € 6.200 € 4.800 € 3.600 € 2.800EI 2,41 ≤ 2,70 € 8.300 € 7.200 € 6.200 € 4.800 € 3.600EI > 2,70 € 9.500 € 8.300 € 7.200 € 6.200 € 4.800

Naar: EI ≤ 0,40 EI ≤ 0,60 EI ≤ 0,80 EI ≤ 1,20 EI ≤ 1,40 EI ≤ 1,80Van:EI 1,41 ≤ 1,80 € 4.800 € 3.600 € 2.800 € 1.500EI 1,81 ≤ 2,10 € 6.200 € 4.800 € 3.600 € 2.800 € 1.500EI 2,11 ≤ 2,40 € 7.200 € 6.200 € 4.800 € 3.600 € 2.800 € 1.500EI 2,41 ≤ 2,70 € 8.300 € 7.200 € 6.200 € 4.800 € 3.600 € 2.800EI > 2,70 € 9.500 € 8.300 € 7.200 € 6.200 € 4.800 € 3.600

Tabel 2. Voor overige huurders bedraagt de subsidie per woning:

Tabel 1. Voor woningcorporaties bedraagt de subsidie per huurwoning:

- € 1.000 FEH rente 0,5 % i.p.v. 1,5 %Totaal € 15.000 zonder EPV of andere regelingenTransformatie van gebouwen naar huurwoningen komen niet in aan-merking voor de regeling. De woon-voorziening moet al voor de aanvraag van STEP-subsidie bewoond zijn

geweest. Het gaat om bestaande huurwoningen. Utiliteitsbouw zoals bedrijfspanden, winkels, scholen, komen niet in aanmerking voor STEP-subsidie omdat dit geen bestaande huurwoningen zijn.

(bron: www.rvo.nl)

Investeer samen met Isotechniek in een energie zuinige toekomst

Met Isotechniek is het direct besparen! Als bouwprofessional bent u voortdurend bezig met het realiseren van de woonwensen van uw klant. Het realiseren van een prettige woonomgeving waar uw klant zich thuis voelt, is hierbij het belangrijkste uitgangspunt. Een prettig woonklimaat levert namelijk een essentiële bijdrage aan het wooncomfort. Zorg vandaag nog voor een prettig woonklimaat voor uw klant! Als één van de weinige na-isolatiebedrijven van Nederland biedt Isotechniek u het totale scala aan na-isolatieoplossingen en denkt daarom in creatieve zin graag met u mee. Uiteraard verwerken wij uitsluitend hoogrenderende en milieuvriendelijke isolatiematerialen. Dat maakt ons niet alleen een isolatiebedrijf maar tevens dé sparringpartner om het ideale werk- of wooncomfort te creëren. Maak daarom een afspraak met een van onze Isotechniek adviseurs voor een vrijblijvend gesprek wat de diverse na-isolatiemethoden voor u, maar vooral uw klanten kunnen betekenen. We helpen u graag verder!

Isotechniek Nederland B.V. Segment 3 - 6921 RC Duiven - Tel. 0313 - 422 422 - Email post@isotechniek.nl - isotechniek.nl

ISOT0025 Adv Renovatie totaal 264x375.indd 1 17-01-13 11:41

10 nr. 2 | maart 2017

Originele gevelbeeld Rietveldwoningen hersteld

Van de in totaal 388 woningen die Rietveld voor het naoorlogse Hoograven ontwierp, werden er 194 in Hoograven Noord (Tolsteeg)

al in 2005 – 2006 gerenoveerd. De nieuw opgelever-de woningen zijn verdeeld over twee stempels genaamd Tjepmahof en Rijnesteinhof. Een stempel bestaat uit een mix van eengezinswoningen, por-tiekwoningen en galerijen: groene binnentuinen worden omringd door woonblokken in drie en vier verdiepingen, met daarom heen woonblokken van vijf woonlagen, en aan de zuidzijde twee laagbouw-blokjes. Zó – was de gedachte – kon binnen een stempel elk type huishouden een plek krijgen, waar-door een minisamenleving zou ontstaan.‘Naast deze stedenbouwkundige kwaliteiten is bij-zonder dat Rietveld alle verschillende bloktypes – van eengezinswoningen tot hoogbouw – qua archi-tectuur op dezelfde wijze behandelde’, licht Jurgen Reichard, architect bij A3 Architecten toe. ‘Kenmer-kende kwaliteiten zijn de helder opgezette gevels

met doorlopende golvende betonbanden, en trans-parante witte puien met gekleurde borstweringen in primaire kleuren. Ook de verdiepingshoge puien met stramienmaten van 70 cm en de ‘zwevende’ dakranden hoorden bij Rietvelds ontwerp.’Begin jaren tachtig werden de woningen al gereno-veerd waarbij de houten puien werden vervangen door kunststof kozijnen met platte profielen en het matglas en de gekleurde panelen in de borstwerin-gen werden ingeruild voor groene Trespa panelen. Ook de gevels van de trappenhuizen zijn opvallend. Deze waren oorspronkelijk voorzien van schuine betonnen schoepen die ventilatie mogelijk maak-ten: achter deze gevels bevonden zich vroeger de droogruimtes van de woningen. Om inregenen te voorkomen zijn de schoepen al eerder bekleed met metalen panelen.‘Belangrijk uitgangspunt voor de renovatie was dat is teruggegaan naar de kwaliteiten van het heldere en scherpe gevelbeeld van Rietveld in de jaren vijf-

► De straatzijde van de portiek-blokken, maar nu gerenoveerd.

► Bij de renovatie zijn de kunststof puien die bij een eerdere aanpak

zijn aangebracht, weer vervangen door houten gevelpuien.

Detaillering van de gevel na o.a. vervanging van de kozijnen. Let op de extra roosters die boven de kozijnen achter de metalen strook zijn aangebracht.

Kenmerkend voor deze Rietveldwo-ningen zijn onder meer de golvende

betonbanden in de gevels.

► ► Boven de entreepuien zijn lichtbetonnen luifels geplaatst,

eveneens met golvende dakranden.

tig’, vertelt Reichard. ‘Maar wél met de comfortei-sen van nu, met minimaal het energielabel B. En een flink aantal woningen is zelfs naar label A gegaan. Bij de ingreep gold bovendien als belangrij-ke voorwaarde dat deze moest worden uitgevoerd in bewoonde toestand.’

Herstel gevelbeeldAls grootste ingreep in de gevels zijn de kunststof puien weer vervangen door houten puien met smalle detaillering. Bijzonder is de wijze waarop de borstweringen zoveel mogelijk in ere zijn hersteld. Reichard: ‘Daarbij is het originele figuurglas terug-gebracht met daarachter een kleine spouw en een beplating die in een primaire kleur is geschilderd, volgens het originele kleurenschema. Achter de gekleurde beplating is 50 mm hoogwaardig PIR toegepast. De ruimte achter het figuurglas zorgt daarbij voor een kristal/glazig effect, wat bijvoor-beeld met het hedendaagse emalit niet bereikt kan worden.’Bij de aanpak van de gevel is een verschil met de eerder (2005 – 2006) gerenoveerde Rietveldwonin-gen. ‘Bij deze woningen was minimaal energielabel B een belangrijk uitgangspunt. Daarvoor was een vraaggestuurd ventilatiesysteem nodig. Hiervoor moesten we enigszins afwijken van het originele gevelbeeld: achter een doorlopende metalen strook boven de kozijnen zijn ventilatieroosters opgeno-men. Deze strook dient gelijk voor het monteren van de zonwering. In principe zijn de klepramen ten behoeve van de ventilatie niet teruggebouwd.’

Aanpak betonbandenDe golvende betonbanden vormen de randen van de doorstekende verdiepingsvloeren. Waar nodig zijn deze banden hersteld. Aanpak van de beton-banden (vanwege mogelijke koudebruggen) bleek financieel niet haalbaar, maar koudebrugberekenin-

Project in beeld

Architect Gerrit Rietveld ontwierp begin jaren vijig een aantal woon-complexen in de wijk Hoograven in Utrecht. Onlangs zijn twee van deze stempels, met 194 woningen, gerenoveerd. A3 Architecten maakte het ontwerp waarbij de oorspronkelijke details zoveel mogelijk zijn hersteld, mét een energetische verbetering van de woningen naar energielabel B.

Tekst: Carla Debets BouwtekstBeeld: A3 Architecten

1. isolatie en nieuwe dakbedekking

2. nieuwe zetwerk dakrand

3. weggewerkte ventila-tieroosters

4. nieuwe hardhouten kozijnen volgens originele profilering en indeling

5. figuurglas met wafelmotief

6. panelen geschilderd volgens originele kleurenschema

7. Bestaande schikbe-tonband met peprofi-leerde betonband

nr. 2 | maart 2017 11

ProjectgegevensOpdrachtgever: Bo-Ex, UtrechtOntwerp: A3 Architecten, RotterdamAannemer: Koopmans Bouwgroep, Utrecht Installaties: Viac installatie adviseurs, HoutenBouwtijd: januari 2015 – medio 2016

vloer- en wandtegels en waar mogelijk het leiding-werk. In alle woningen zijn bovendien MV-boxen aangebracht en kanalen naar keuken, toilet en bad-kamer. Hiervoor werden de verkeersruimten in de woningen voorzien van verlaagde plafonds. ‘De grootste uitdaging was om dit binnenpakket

tegelijk met de aanpak van de gevel in één keer uit te voeren, in bewoonde toestand’, vertelt Reichard. ‘Dankzij de integrale aanpak van het complete team – Bo-Ex als opdrachtgever, aannemer Koopmans, Viac installaties én A3 Architecten – is dit succesvol gerealiseerd.’

De achtergevel van een portiekblok na de renovatie. Bestaande toestand straatzijde portiekblokken.

Bestaande toestand achtergevel portiekblokken. Galerijgevel in de gerenoveerde blokken.

gen toonden bovendien aan dat er geen gevaar was voor condensatie. Eigenaar Bo-Ex kreeg uit bewo-nersonderzoeken ook geen klachten daarover.Reichard: ‘Bij de entrees van de portiekwoningen zorgen nu lichtbetonnen luifels in dezelfde stijl als de originele gevelbanden voor een subtiele verbete-ring van ‘het thuiskomen’.’ Architect Bertus Mulder, oud-medewerker van (o.a.) Gerrit Rietveld heeft bijgedragen aan de reno-vatie met onder meer zijn kennis over kleurenplan-nen en het idee achter sommige oplossingen. ‘Voor-al belangrijk voor het aanscherpen van de plannen voordat we ermee naar welstand en monumenten-zorg gingen’, licht Reichard toe.

Naar energielabel BBelangrijk uitgangspunt voor de renovatie was ook dat de woningen in de nieuwe situatie minimaal energielabel B zouden krijgen. Dit is gerealiseerd door de volgende maatregelen:- nieuw HR++ glas in de gevelpuien; - de kozijnen zijn geheel vervangen, met 50 mm

hoogwaardig PIR isolatie in de borstweringen. In de bestaande situatie was nagenoeg geen isolatie aanwezig;

- de spouwen in de kopgevels zijn geïsoleerd. Verder is al het metselwerk hersteld, het voegwerk ver-vangen en zijn de gevels gereinigd (d.m.v. stoom);

- ook de daken zijn voorzien van nieuwe hoogwaar-dige isolatie.

Een aantal woningen is zelfs naar energielabel A gegaan door hun gunstiger ligging in de blokken (bijvoorbeeld niet aan de kop).

Nieuw interieurVoor de aanpak van het interieur was een binnen-pakket voor de keuken, badkamer, toilet en elektra ontworpen. Hierbij zijn onder meer de keukenblok-ken en het sanitair geheel vervangen, evenals de

Gevelontwerp aldus RietveldRietveld verwoordde zelf zijn gevelontwerp van de Utrechtse woningen in een artikel in Goed Wonen, september 1957, als volgt: ‘Weinig metselwerk, doch in meer kleuren, zodat geen zware massa’s konden ontstaan en omdat men niet van één soort steen afhankelijk moet zijn. Dit laatste is een prijskwestie. Om het ophangen van veel gordijnen (valletjes – red.) te beperken, maakten we ondoorzichtige bovenlich-ten en voorts kleurige borstweringen om het toch nog slordige e�ect van de vele gordijnsoorten te temperen.’ En bij gladde vloerranden, zo redeneerde Rietveld, laat het regenwater altijd op willekeurige plaatsen donkere strepen achter, die nu door de gegolfde rand op dezelfde afstand van elkaar ontstaan.

▲ Situatie van de nieuw opgeleverde blokken in twee stempels.

de nieuwe renovatiekoker van Ubbink!De renovatiekoker is eenvoudig aan te brengen in bestaande muren om de ventilatie in kruipruimten en kelders van gebouwen en woningen te verbeteren.

• Bevestigingsfl exibiliteit door 2-delige renovatiekoker• Geen vaste verbinding pijp-rooster• Buis heeft klemfunctie zodat hij niet door gat zakt• Onzichtbare montage: schroeven uit het zicht• Waterwerend door louvres• Toepasbaar in combinatie met na-isolatie• Optimale prestatie: ventilatieoppervlakte renovatiekoker = 16,9 cm2

Wij ventileren de voordelen van...

Ubbink, dat werkt wel zo makkelijk!www.ubbink.nl/renovatiekoker

UBB Adv Renovatiekoker Verw 239x175.indd 1 07-03-17 12:04

U wilt maximaal daglicht en comfort.Wij bieden BUVA hardglas.

BUVA hardglas draai-, uitzet- en valramen hebben een slanke en strakke vormgeving. Scharnieren en sluitingen worden rechtstreeks op het thermisch geharde glas aangebracht. De ramen hebben een zeer smalle omkadering, waardoor de daglichtopening maximaal is. Met een weids uitzicht voor de bewoner als resultaat! BUVA hardglas ramen zijn als compleet eindproduct direct in houten, kunststof en aluminium kozijnen te verwerken. Recyclebaar, onderhoudsvrij en optioneel met prints en inbraakwerend!

Bel BUVA voor de volledige brochure en meer informatie of download deze op buva.nl.

nr. 2 | maart 2017 13

OudNieuw

UITDAGING!Hee� u ook meegewerkt aan zo’n mooi voorbeeld van renoveren, restaureren, herbestemming, onderhoud, enzovoort? En is het project in 2016 of 2017 opgeleverd? Laat het ons weten!

Mail een foto van vóór de aanpak en na de aanpak naar RenovatieTotaal (redactie@renovatietotaal.nl) en wie weet staat uw project in het volgende nummer op deze plaats!

De Openbare Bibliotheek van Arnhem ver-huisde eind 2013 naar een nieuwe locatie. V8 Architects maakte het ontwerp voor de herbestemming van het gebouw tot kantoor- en winkelgebouw. Dat betekende onder meer dat de gesloten gevels – met bekleding van natuursteen – zijn opengemaakt en nu voornamelijk uit glas bestaan, dat geplaatst is binnen rechthoekige kaders.

Deze kaders bevatten een verwijzing naar de kozij-nen van de historische panden uit de binnenstad. In de glasplaten is een verticale ribbel aangebracht als ornament. Deze ribbels geven het gebouw een extra laag en benadrukken het verticale gevelritme. Een andere belangrijke ingreep was het creëren van ruimtelijke overmaat in het gebouw. Dit is gereali-seerd door het verwijderen van twee entresolvloe-ren, een nieuwe vloer toe te voegen en de bestaan-de kantoorvloeren op te schonen. Building 026 – zoals het gebouw nu wordt genoemd – kan hierdoor niet alleen veel verschillende functies huisvesten, maar ook kunnen eenvoudig toekom-stige functieveranderingen plaatsvinden.

Foto’s: : V8 Architects (oud); Ossip van Duivenbode (nieuw)

artilanEr kan er maar 1 de beste zijn !

Triangelbrug® Kijk op artilan.nl of mail uw vraag naar info@artilan.nl

Tel.: +31 (0)416 39 66 96, www.vandersandengroup.nl/eboard

Voor Na

DE IDEALE RENOVATIE VOOR ELKE GEVEL METE-BOARD ISOLATIE AAN DE BUITENZIJDE.

Het E-Board gevelisolatiesysteem bestaat uit hoogwaardige ECO-EPS isolatiepanelen. Hierop verlijmt de aannemer handvorm steenstrips naar keuze uit ons uitgebreide assortiment. Door de speciale geleidingsrichels op het paneel gaat dat snel en eenvoudig met een vaste voegbreedte.

E-Board biedt:• Tot 40% energiebesparing• Duurzame en onderhoudsvrije upgrading• Snelle, eenvoudige en schone montage• Sterke besparing op sloopkosten

Iedereen kent het principe van pannenlatten: dakpannen beschermen ze tegen regen, de wind houdt ze verder droog. Ventistone ontwikkelde een vergelijkbaar slim systeem. Het beschermt houten kozijnen met een steenvezelprofi el. Dat garandeert blijvend droge houtconstructies en duurzaam onderhoud. Tegen lage kosten. Maakt u de rekensom? Kies voor Ventistone! Meer info op: ventistone.nl

WACHT MET SCHILDEREN EN BESPAAR VOORGOED! De innovatieve warmte-isolatie van geextrudeerd

polystyreenhardschuim (XPS).

Geschikt als omkeerdakisolatie met grind en/of tegels

groendak parkeerdak perimeterisolatie

Diktes tot 320 mm leverbaar voordelige en bouwfysisch correcte eenlaagse plaatsing mogelijk

Optimale vlakheid, vormstabiliteit en uiterst geringe toleranties, ook bij grote diktes

JACKON lnsulation GmbH I Telefoon: +49 5204 9955-320 info@jackodur.com | www.jackon-insulation.nl

Diktes tot

320 mm leverbaar

omkeerdak

nr. 2 | maart 2017 15

Techniek

Houten wielerbaan Apeldoorn hersteldOp dezelfde dag dat Tom Dumoulin in Rio zijn zilveren medaille in de tijdrit won, ‘testten’ wielrenners van de Apeldoornse Wielren en Toer Vereniging De Adelaar de nieuwe houten vloer van de overdekte wieler-baan Omnisport. In slechts zes weken tijd daaraan voorafgaand vervin-gen twaalf vaklieden de oude vloer van larixhout door zo’n 55 kilometer nieuwe planken Accoya® hout.

In 2010 werd de overdekte wieler-baan van Omnisport nog genomi-neerd voor De Houtprijs van Cen-

trum Hout: vooral vanwege de inno-vatieve toepassing van zoveel mogelijk geprefabriceerde onderde-len. De wielerbaan is namelijk opge-bouwd uit bijna 300 unieke, in hoogte verlopende, houten spanten met daarover de vloer van larixhout. De prefabricage zorgde voor een aanzien-lijk kortere montagetijd. Het duurde echter niet lang of er ont-stonden problemen met de houten larixvloer. Het hout vertoonde ernsti-ge splintervorming, wat leidde tot valpartijen en verwondingen. In opdracht van de gemeente Apeldoorn voerde SHR een grondig onderzoek uit naar de oude wielervloer. Daaruit bleek onder meer dat bij de aanleg destijds waarschijnlijk te nat hout is toegepast en ook de toepassing van halfkwartiers en dosse hout niet bevorderlijk was voor een goede baan. De conclusie luidde dat de wieler-vloer niet te herstellen was en com-pleet vervangen moest worden.

Andere houtsoortLarixhout is traditioneel hét materi-aal voor een overdekte wielerbaan, maar in Apeldoorn ging het toch mis. SHR adviseerde na het onderzoek om voor de nieuwe vloer te kiezen voor Accoya hout: radiata pine, een snel groeiende dennensoort die behandeld is met azijnzuurhydride (gifvrij geace-tyleerd). De nieuwe wielerbaan zal daardoor veel minder gevoelig zijn voor krimp en zwel, bij de wisselende relatieve vochtigheid van de hal. Deze keuze werd mede ingegeven na een bezoek van SHR aan een Accoya baan in Noord China.Het nieuwe hout heeft bovendien een gladde structuur zonder noesten. Betrokken architect Sander Douma verwacht dat de baan daardoor moge-lijk sneller wordt. ‘Houtsoorten voor specifieke doelein-den toepassen vereist altijd een zorg-vuldig voortraject’, zegt René Klaas-sen, projectleider houtsoorten bij SHR. ‘Het kiezen van de juiste kwali-teit, nauwgezette inspectie vóór ver-werking, onder andere op vochtge-

halte en natuurlijk de beheersing van het verwerkingsproces in de toepas-sing, zijn kritische succesfactoren.’

55 kilometer plankenDe wielerbaan in Apeldoorn is een officiële UCI wedstrijdbaan (UCI is de Union Cycliste Internationale). Dat betekent dat de wielerbaan moet vol-doen aan bepaalde regels om wed-strijden op verschillende banen te kunnen vergelijken. Het betekent onder meer dat de baan 250 meter lang is en 7 meter breed. De 55 kilome-ter Accoya, geleverd oor Accsys Tech-nologies uit Arnhem, bestaat uit latten van verschillende lengtes, namelijk 5,40 of 6 meter. Door deze grote leng-tes zijn er minder latten nodig, met als gevolg: minder naden én minder weer-

stand voor de wielrenners. De planken zijn 4 of 4,5 centimeter breed. Het nagelen van de latten – met zo’n 300.000 speciale roestvrijstalen spij-kers van 6 centimeter lang – gebeurde handmatig en direct op de spanten van de (bestaande) constructie.Het leggen van de baan duurde 6 weken, met 12 vaklieden per dag. Daarna volgde nog het aanbrengen van de speciale typerende felgekleur-de lijnen op het hout. De baan is inmiddels ook weer goedgekeurd door de UCI en volgens planning is de wielerbaan in september 2016 weer voor het publiek geopend. Dan is het oude larikshout inmiddels opgestookt in de kachels van diverse Apeldoor-ners die het (brand)hout gratis kon-den ophalen.

De in totaal 55 kilometer aan nieuwe latten zijn bevestigd op de bestaande onder-constructie.

De baan is weer in orde en goedgekeurd door de UCI. Het publiek kan komen en Tom Dumoulin is uiteraard ook welkom.

De Accoya latten liggen klaar. Door hun grote lengtes (van 5,40 of 6 meter) zijn minder latten nodig en zijn er dus ook minder ‘stootvoegen’.

Na het bevestigen van de houten latten met zo’n 300.000 speciale roestvrijstalen spijkers, volgde nog het aanbrengen van de gekleurde lijnen.

16 nr. 2 | maart 2017

Voormalig kaaspakhuis met

slim installatiewerkIn het voormalig Kaaspakhuis De Producent in Gouda, een Rijksmonument, worden door Vergeer Bouw uit Reeuwijk 52 koopappartementen van 52 tot 175 m2, en 500 m2 commer-ciële ruimte gerealiseerd. Dit project wordt uitgevoerd in opdracht van White House Development. Binnen de verdiepingen is in principe ruimte genoeg om leidingen onder verlaagde plafonds te installeren. Maar architect Robert Winkel van MEI Architecten wil juist de oude deels houten en deels betonnen vloeren/plafonds en houten kapconstructies in het zicht laten.Tekst: Paul Engels

Want het Kaaspakhuis moet in alles afwijken van een normaal woonhuis,’ zo

schetste Winkel het beeld voor de toekomstige eigenaren. De installaties zijn aangebracht bovenop de beton-vloeren in een extra laag betopor, aangezien de dikte van de vloeren geen ruimte bood voor andere instal-laties dan elektra en water.

Het Kaaspakhuis De Producent aan de Wachtelstraat is in verschillende fases gebouwd. Het oudste deel met houten vloeren dateert uit 1916 en in 1949 verrees ernaast - met een steeg

ertussen - een tweede gebouwvolu-me. Beide gebouwvolumes zijn inder-tijd ontworpen door architect P.D. Stuurman. Opdrachtgever was de Coöperatieve Kaasproducentenver-eniging tot Export van Volvette Goudsche Kaas onder Rijksmerk, die later kortweg De Producent ging heten. In hoogtijdagen lagen er tot 40.000 stuks kazen. De zware bene-den, de kleine Edammertjes helemaal bovenin de nok.In 2013 verhuisde De Producent naar een andere locatie en het oorspronke-lijke Kaaspakhuis dat in 2002 de monumentenstatus had gekregen,

kwam leeg te staan. Bij de transfor-matie blijft het een fraai Rijksmonu-ment; het authentieke, ambachtelijke karakter van het pand blijft behou-den. Dat geldt voor de gevel met het ritme van de smalle verticale kozij-nen, maar ook voor de inrichting met z’n sfeervolle balkenplafonds, kolom-men en oude elementen.

Licht en luchtProjectleider Antoon Versteeg van Vergeer Bouw: ‘De bewoners kunnen medio 2017 hun woningen betrekken. Dan hebben zij een moderne, comfor-tabele woning, maar zien bijvoorbeeld

ook een oud luik in hun plafond of oude spijkergaten en balken met houtwormgaatjes, waarbij de houtrot uiteraard behandeld is. Het worden bijzondere woningen door die unieke sfeer, die je alleen in een oud pakhuis vindt.’Was het voorheen een vrij gesloten gebouw waar kazen in het donker lagen te rijpen, toch is er toestem-ming gegeven om op sommige plaat-sen gevel en dak open te breken voor grotere ramen/schuifpuien, loggia’s en dakramen. Maar dan wel precies in lijn met de aanwezige kozijnen. Zo krijgen de ruimtes aan de buitengevel extra licht en lucht. Tevens is de steeg van 2,5 meter tussen de gebouwen verbreed door happen uit beide gebouwen te halen, waardoor een breedte van 10 meter ontstond. Zo heeft de architect een prachtig atrium gecreëerd met een glazen dak. Aan deze ruimte komen de hoofdingang, lift en trappenhuizen en galerijen met

‘

t In de nieuwe constructieve vloeren is alleen plek voor elektra en verticale doorvoeren.

Door de houten vloeren konden

eenvoudig leidingen worden gevoerd.

Op slimme plekken zijn de grote verticale doorvoeren gesitueerd.

► Over de bestaande fundering van gebouw en kaasstellingen zijn funderingsbalken gestort om de twee funderingen te koppelen.

nr. 2 | maart 2017 17

toegang tot de woningen. Maar ook hier delen van de oude gevels met de authentieke houten schuifdeuren.

Vergeer Bouw is in een vroeg stadium van de ontwikkeling bij het bouw-team betrokken. Versteeg: ‘Het gaat om gebouwen van 100 en 60 jaar oud, die getransformeerd worden naar moderne, comfortabele woningen. Het feit dat het een Rijksmonument betreft zorgt voor grenzen. Zo kun-nen we in de opgeknapte kozijnen monumentenglas plaatsen, maar geen extra isolerend glas. Bij het atrium met nieuwe kozijnen met HR+ glas kan dat wel. De bestaande buitenge-vel kon alleen worden geïsoleerd door middel van voorzetwanden. Het dak is van buitenaf geïsoleerd, waarbij de bestaande pannen zijn teruggelegd. Zo is het gebouw binnen de mogelijk-heden op een hoger energetisch plan gebracht.’

Installaties in vloerenOok qua installatietechniek konden geen uiterst geavanceerde technieken worden ingezet. De projectleider: ‘De woningen krijgen een individuele cv-installatie en mv-box. In het atrium aan de galerijkant bij de entrees van de woningen komen alle nutsinvoe-ren. De grootste opgave bij dit project was om de leidingen in de woning weg te werken. Ergens tegen een bal-kenplafond een kanaal aanbrengen, is er niet bij. Er is gekozen om het gros van de leidingen in of over de vloeren te brengen en een deel in de metal-studwanden voor de woning(scheidende)wanden. Zo wordt al het leidingwerk keurig weg-gewerkt.’

Constructief moesten de gebouwen worden versterkt. Dat vergde het nodige puzzelwerk. Na funderingson-derzoek bleek het noodzakelijk extra

palen te boren voor een nieuwe kel-dervloer. Er was ook sprake van een dubbele fundering, één voor het gebouw en een tweede voor de kaas-stellingen. ‘Die hebben wij aan elkaar verbonden door er betonnen funde-ringsbalken overheen te storten. De bestaande stalen kolommen zijn con-structief versterkt met stalen strip-pen. De houten vloeren in de gebou-wen moesten eveneens worden ver-sterkt door middel van een 14 cm dikke betonvloer. Aangezien hier geen leidingwerk in aangebracht kon wor-den, bracht dit ons op het idee om het leidingwerk voor mechanische venti-latie en riolering er overheen aan te brengen. De ruimte tussen deze lei-

dingen is opgevuld met Betopor. Daarboven nog een zwevende dek-vloer waarin de vloerverwarming wordt opgenomen. In de vloer komen ook de centraaldozen voor elektra. In de wanden zitten vooral de leidingen voor elektriciteit en tapwater. Door-dat er nieuwe constructievloeren worden aangebracht, was het moge-lijk om ook op de juiste posities de nieuwe leidingschachten te creëren.’Over het atrium komt een grote gla-zen kap. Via natuurlijke ventilatie kan de warmte ontsnappen. Wordt het heel warm, dan bieden ventilatielui-ken uitkomst. In het atrium komt onder een galerijvloer nog een distri-butiekanaal voor de gasleiding.

ConcessiesVersteeg spreekt van concessies die de bouwpartijen moeten doen om woningen in zo’n monumentaal pand te situeren. ‘Het liefst wil je alles op en top isoleren en geavanceerde tech-nieken toepassen, maar dan moet je de gebouwen helemaal overhoop halen en het gevelbeeld aantasten. Dat mocht slechts in beperkte mate. We zijn al heel blij met de grote ramen en loggia’s, waardoor de toe-komstige bewoners veel licht in hun woning krijgen; soms zelfs een dub-bele patio.’

Antoon Versteeg besluit: ‘We liggen behoorlijk op schema ondanks de ver-rassingen die je vanzelfsprekend in zo’n pand tegen komt. Zo moesten delen van de begane grondvloer eruit worden gehaald, die waren slecht. Ook de goten moesten hier en daar worden hersteld. Elke dag loopt bij zo’n project anders dan je vooraf denkt. Belangrijkste is dat het echt een heel mooi plan met aantrekkelijke woningen is, ondanks of juist dankzij de beperkingen van een oud gebouw.’Medio dit jaar wil Vergeer Bouw klaar zijn en kunnen de bewoners hun intrek nemen in hun unieke wonin-gen. Architect Robert Winkel gaf eer-der aan: ‘Het leuke aan een monu-ment is dat er al heel veel waarde in zit. Bakstenen, kozijnen, goten: het is destijds allemaal met heel veel liefde en aandacht gebouwd. Als je daar met dezelfde liefde en aandacht iets aan toevoegt, ontstaat er een enorm rijk geheel.’ Voor de twee commerciële ruimten worden nog ideeën uitgewerkt. Zo is een kaas-experience geopperd in kaasstad Gouda. Ook zonder die directe link, ervaar je straks de sfeer van het voormalige kaaspakhuis. ‘Thuiskomen in kaas’, zoals de archi-tect het noemt.

▲ Het voormalig kaaspakhuis De Producent in Gouda is een Rijksmonu-ment en wordt getransformeerd tot fraaie woningen waarin het oude gebouw herkenbaar blij�.

De steeg tussen twee gebouwdelen is verbreed tot een atrium voor daglicht, woninggalerijen, li�en en noodtrappen-huizen.

Op de constructieve vloer worden mechanische ventilatie en riolering in een laag Betopor aangebracht.

Kapconstructies, kapconstructie en authentieke elementen blijven in de woningen zichtbaar.

▲ ▲ Door de steeg tussen de gebouwen te verbreden ontstaat een groot atrium dat samen met de loggia’s en dakramen voor veel daglicht zorgt.

18 nr. 2 | maart 2017

Installatienieuws

Wet kwaliteitsborging voor het bouwenDe Tweede Kamer hee� op 21 februari met een ruime meerderheid ingestemd met de Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen. UNETO-VNI is positief over de kwaliteitsimpuls die uitgaat van het nieuwe stelsel, maar plaatst wel een aantal kanttekeningen. De kern van de nieuwe wet is dat de controle op de kwaliteit van gerealiseerde woningen niet langer gebeurt door de overheid, maar door private partijen. In plaats van een papieren controle vooraf, gaan kwaliteitsborgers de woning of het bouwwerk controleren. De opdrachtgever krijgt zo een bewijs van de gerealiseerde kwaliteit en de

bouwer krijgt meer mogelijkheden om processen te optimalise-ren. UNETO-VNI is blij dat het bestaande stelsel van Erkende kwaliteitsrege-lingen intact blij�. Private kwaliteitsborgers nemen de rol van de

afdeling bouw en woningtoezicht over. Die worden op hun beurt gecontroleerd door een nog op te richten toe-latingsorganisatie vanuit de overheid. Keerzijde van het nieuwe stelsel is dat kwaliteitsbewaking, procedures en protocollen extra geld gaan kosten. Bovendien is UNETO-VNI bezorgd dat de angst voor een langere aansprakelijkheid ontaardt in meer bureaucratie. Daarom wil de branchevereniging zo snel mogelijk in gesprek met organisaties van opdrachtgevers en aannemers om de administratieve lastendruk van het nieuwe stelsel zoveel mogelijk te beperken. Er volgen overigens nog wijzigingen op het wetsvoorstel. Op aandringen van de PvdA wordt het opleverdossier uitgebreid tot consumentendossier. Dit betekent dat installateurs meer informatie moeten gaan aanleveren, bijvoorbeeld over dimensionering en onderhoud en beheer van de technische installaties.Informatie: www.uneto-vni.nl

Investeren in technisch VMBOHet kabinet moet dringend meer investeren in het technisch VMBO; meer geld en een landelijke regisseur die tot taak hee� om het technisch VMBO weer succesvol te maken. Dat staat in de petitie die voorzitter Michaël van Straalen van MKB-Nederland mede namens VNO-NCW, de technische branches waaron-der UNETO-VNI en de technische platforms van het VMBO, hee� aangeboden aan de vaste Kamercommissie voor Onderwijs. Mede door de ontoereikende bekosti-ging verdwijnen steeds meer technische afdelingen op VMBO-scholen. ’Het is inmiddels 5 over 12’, aldus Van Straalen. In verschillende branches zijn al of dreigen tekorten aan technische vakmensen op MBO-niveau, zoals installateurs, elektromonteurs en verschillende functies in de bouw. En de verwachting is dat de werkgelegenheid in techniek en ICT de komende jaren alleen maar zal toenemen. ‘Het VMBO is de belangrijkste aanvoerroute voor vakopleidingen in het MBO, dus het is van het grootste belang dat we daar nu eens in gaan investeren. Anders stokt op steeds meer plaatsen de aanvoer, met alle gevolgen van dien.’ De ondertekenaars van de petitie willen dat er een fonds van 2 miljoen euro wordt ingericht, waarop scholen een beroep kunnen doen voor de inrichting van goede technische profielen. Daarnaast moet de ‘gewone’ bekostiging van het technisch VMBO opnieuw worden vastgesteld op basis van goede kostenoverzichten van de diverse profielen. Informatie: www.vni-uneto.nl

Het belang van ventilerenUit Europabreed onderzoek blijkt dat 27 procent van alle Nederlanders de eigen gezondheid ondergemiddeld beoordeelt: 49 procent van hen hee� last van vermin-derde energie en lusteloosheid en 66 procent hee� vaak last van een zere keel of loopneus. In 22 procent van de gevallen is de oorzaak vocht en in 24 procent is onvol-doende frisse lucht de oorzaak van de problemen. Feenstra wijst daarom op het belang van het reinigen van mechanische ventilatie. ‘U ademt per dag zo’n 10.000 liter lucht in, waarvan 80 procent binnen. Dat kan dus maar beter gezonde lucht zijn. Toch staan veel mensen niet of nauwelijks stil bij de kwaliteit van de lucht in huis. Terwijl die vaak slechter is dan de buitenlucht. Door uw huis goed te ventileren, zorgt u voor voldoende verse lucht. Dat is niet alleen gezonder maar zorgt ook nog eens voor meer comfort’, aldus Henjo Groenewegen, algemeen directeur van Feenstra. Op de website kunnen belangstellenden een ‘Ventilatiecheck’ doen. Onder andere corporaties zouden bewoners veel meer moeten wijzen op het gebruik van het aanwezige ventilatiesys-teem. Bij woningen waarin nog geen ventilatiesysteem zit, moeten bewoners zich goed bewust zijn van het feit dat ze regelmatig deuren en ramen open zetten om te ventileren. ’Het kan veel lichamelijk ongemak besparen waarvan bewoners vermoedelijk niet weten dat het door slechte ventilatie komt.’Informatie: www.feenstra.com

Warm tapwater via pv-panelenKomfort introduceert een nieuwe oplossing op de Nederlandse markt om pv-panelen in te zetten voor warm tapwaterbereiding. Komfort ELWA zorgt er voor dat de energie afkomstig van pv-panelen op het dak direct wordt gebruikt om water mee te verwarmen. Bestaande pv-installaties kunnen gemakkelijk met het pakket worden uitgerust om het eigen energieverbruik uit de pv-panelen aanzienlijk te verhogen. Het systeem kan worden aangesloten op maximaal 8 pv-panelen en verhoogt het eigen energie-verbruik uit pv-panelen aanzienlijk. Het pakket bestaat uit twee producten: de ELWA en een bu�ervat. Het systeem zorgt voor een gunstig energielabel voor renovatieprojecten. Het bu�ervat is beschikbaar in drie verschillende groottes: 150, 300 en 500 liter. Afhankelijk van de grootte van het bu�ervat, moet het water in het bu�ervat eventueel nog verder verwarmd worden door middel van een warmtepomp of cv-ketel. De meest ideale situatie is wanneer het pakket gecombineerd wordt met een grondgebonden warmtepomp. Op die manier worden de hoogste rendementen met het pakket gehaald en is de oplossing zo duurzaam mogelijk.Informatie: www.nathan.nl

Subsidie voor duurzame warmteISDE is een subsidieregeling van het ministerie van Economische Zaken. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland is verantwoordelijk voor de uitvoering. Met de Investeringssubsidie duurzame energie (ISDE) kunt u een tegemoetkoming krijgen voor de aanschaf van zonneboilers, warmtepompen, biomassaketels en pelletkachels. De regeling is voor zowel particulieren als zakelijke gebruikers. In 2017 is er in totaal van 70 miljoen euro beschikbaar. Er zijn dit jaar een aantal wijzigingen. Zo is de aanvraagtermijn gewijzigd voor

particulieren van 3 maanden na aanschaf in 6 maanden na installatie van het apparaat. Voor zakelijke aanvra-gers blij� de indieningstermijn hetzelfde. Zakelijke aanvragers vragen bovendien eerst de subsidie aan waarna ze pas de aankoopverplichting mogen aangaan. Voorts zijn de categorieën hybride warmtepomp en warmtepompboiler vervallen. Apparaten uit deze twee categorieën komen nog wel in aanmerking voor subsidie en worden op basis van hun bron lucht, water, en grond ingedeeld. De grenzen van het vermogen voor de lucht-water warmtepomp en subsidiebedragen zijn daarbij gewij-zigd. De subsidie voor zonneboilers is verhoogd. In het algemeen geldt dat de hoogte van het subsidiebedrag per apparaat afhangt van het soort zonneboiler, warmtepomp, biomassaketel of pelletkachel en de energieprestatie. De exacte bedragen staan in de apparatenlijsten.Informatie: www.rvo.nl

Verkoeling bij kaarsenfabriek Mark Climate Technology voorziet Kaarsenfabriek Parcan BV van verkoeling in de hete zomermaanden. Als één van de grotere Europese kaarsenproducenten hee� Parcan BV een groot en modern machinepark. Deze

geven samen met de para§ne veel warmte af, waardoor er in de zomermaanden hoge temperaturen ontstaan. Mark is samen met Kapitein BV te Cruquius de uitdaging aangegaan

om de warme lucht af te voeren in ruil voor koele lucht.De levering bestond uit een Mark AHU20-20 luchtbe-handelingskast met DX-koeling. Om het koele�ect hiervan te vergroten, is het verdringingsventilatie-prin-cipe toegepast. Door de gekoelde lucht met een lage snelheid op vloerniveau te brengen, wordt het koelver-mogen volledig opgenomen door de productiemachines en de para§ne. De warme en vervuilde lucht stijgen hierbij en worden hoog in de ruimte weer afgevoerd. Bij deze manier van lucht toevoeren wordt er zeer e�ectief met het beschikbare koelvermogen omgegaan, hierdoor is dit vele malen e�ectiever dan een ander systeem.Informatie: www.mark.nl

Als warme broodjes…Meer dan 61.000 zonnepanelen hebben vijf groepsaan-kopen via SamenZonneEnergie in Zuid-Holland geïnstal-leerd. En dat aantal zal nog fors oplopen, nu de zesde aankoop voor inwoners van Zuid-Hollandse gemeenten samen met iChoosr, een onafhankelijke organisator van groepsaankopen, is gestart. In de provincie Zuid-Holland hebben inmiddels 5.500 huishoudens meege-daan. ‘Dat is al een goede start, maar er is nog veel potentie voor duurzame daken in de provincie’, zegt Paula van Zandbergen, projectmanager van SamenZonneEnergie. ‘Er zijn nog veel daken geschikt voor zonnepanelen. We hopen mensen te interesseren voor een eigen zonnepanelensysteem door ze goed te informeren en het hele proces zo makkelijk mogelijk te maken.’ Gemeenten zetten via SamenZonneEnergie een belangrijke stap naar een duurzamere omgeving.Informatie: www.SamenZonneEnergie.nl

Beeld: HIG Building Solutions

Bron: RVO

nr. 2 | maart 2017 19

Energiezuinig gebouwbeheer gemeentehuis RidderkerkVoor de gebouwbeheerder van het gemeentehuis van Ridderkerk waren de energiestromen van de aanwezige warmte- en koudevoorziening op basis van de aanwezige WKO-installatie een soort black box. De energiestromen in het oude gebouw en de later aangebouwde vleugel waren niet inzichtelijk. Tot OSH B.V. er een technische installatie monteerde, compleet met geavanceerd gebouwbeheersysteem. ‘De medewerkers konden doorwerken, want in twee weken is de omschakeling van oud naar nieuw gemaakt. Dankzij de geprefa-briceerde ONE plug and play energie-installatie die in één dag op z’n plek stond. Een installatie die tevens een zeer duurzame oplossing vertegenwoordigt.’

William van Driel, sales engi-neer bij OSH B.V. uit Zalt-bommel, denkt dat deze

oplossing van verduurzaming, effici-ente installatietechniek en nuttig inzicht in gebouwbeheer voor veel gebouwen een doeltreffende en snelle oplossing kan zijn. ‘Wat wij nodig hebben, is een dubbele deur van 2,30 m hoog naar de technische ruimte die 2,60 m hoog moet zijn voor de leidin-gen boven de unit. In een enkel geval wordt er bij een renovatie zelfs een stukje kozijn/gevel weggebroken om een unit - die uit modules wordt opgebouwd - te kunnen plaatsen, omdat men de snelheid en het niet verstoren van de werkzaamheden van de organisatie voorop stelt. Soms is ook het ontzorgen een reden voor de keuze, want in plaats dat men weken-lang allerlei monteurs moet inzetten voor de installatietechnische voorzie-ning ter plaatse, wordt deze nu kant en klaar in de fabriek vervaardigd en op locatie ingebracht. Alleen nog lei-dingen aansluiten en de installatie kan draaien.’

Economisch afgeschrevenDe installatie in het gemeentehuis van Ridderkerk was economisch afge-schreven. De WKO-installatie met warmtepompen was zo’n 16 jaar gele-den aangebracht. Van Driel: ‘De instal-latie moest dus vervangen worden. Technisch adviseur Dirk van Hoogs-traeten van Adviesbureau B.I.T. bv kwam in eerste instantie bij OSH B.V. voor vernieuwing van de platenwarm-tewisselaars en de warmtepompen, maar kaartte ook die black box situatie aan. Hij gaf aan dat de gemeente graag meer grip krijgt op het functioneren van de installatie. Wij hebben toen geattendeerd op een zelf ontwikkeld

energiedashboard en GBS-systeem dat compatibel is met besturingssystemen van diverse fabrikanten. Met het sys-teem is per eenheid inzichtelijk welke hoeveelheid energie wordt gebruikt. De warmte- en koudevoorziening zijn ook per groep beter te regelen. Alle informatie is eenvoudig uit te lezen en ook storingsmeldingen kunnen op afstand worden bekeken en snel wor-den verholpen. De installatie is sowie-so veel moderner en zuiniger dan die van 16 jaar geleden, maar juist dat inzicht en die sturingsmogelijkheden zorgen voor een extra verduurza-mingsslag in Ridderkerk.’

Bij het bezoek van de adviseur kwam tevens de geprefabriceerde ONE ter sprake. ‘Die paste perfect in het gemeentehuis. Weliswaar moest de installatie op de vierde verdieping komen, de technische ruimte was goed toegankelijk en groot genoeg. We hadden een week nodig om de oude installatie te ontmantelen en de leidingen iets te verleggen voor de nieuwe unit. In die tijd zorgden de cv-ketels in de oudbouw voor warmte. Er is gekozen voor ombouw in begin oktober 2016 om de warmtevraag niet extreem te laten zijn. Die cv-ketels blijven overigens zitten als back-up.

In één dag is de nieuwe installatie in de technische ruimte opgebouwd en hydraulisch aangesloten. We hadden nog een paar dagen nodig om alles in te regelen, maar binnen twee weken was de hele vernieuwings- en ver-duurzamingsoperatie achter de rug en werkte de warmte- en koudevoor-ziening met een capaciteit van 330 kW. Ruim genoeg capaciteit voor alle gebouwdelen.’

Complete basisDe ONE bestaat uit vijf basismodules voor regeltechniek, aansluiting WKO-systeem, warmtewisselaar met secun-daire aansluitingen, warmtepompen en schakelvaten/buffer voor verwar-ming en koeling. Van Driel: ‘Dat is wat ons betreft een goede basis. Het is een complete warmte- en koude-voorziening, waar vanuit je verder kunt werken. Afhankelijk van wensen van opdrachtgever en omstandighe-den van het te renoveren pand kun je daar extra modules aanhangen. Aan-vullend op het compleet aansluiten en plaatsen van de ONE hebben we bijvoorbeeld voor dit project ook de bestaande bronnen van ieder 40 m³/h laten reviseren en de bronpompen die het grondwater van circa 170 meter diepte oppompen naar de vierde ver-dieping vervangen door energie-effi-ciëntere exemplaren.’Het gemeentehuis heeft inmiddels de eerste winter achter de rug en de con-clusie van de gebouwbeheerder is dat het systeem prima functioneert en inderdaad veel energiezuiniger is. En last but not least: Er is inzicht in alle energiestromen, waardoor er bijvoor-beeld in de toekomst gerichte maatre-gelen kunnen worden genomen om gebouwdelen extra te isoleren of te vernieuwen. Want meten is weten…

Het gemeentehuis van Ridderkerk

hee� in twee weken een

nieuwe warmte/koudevoorziening

gekregen.

Installaties

De installatie is in één dag aangevoerd

en ingehesen.

De oude en nieuwe opstelling zorgen voor een wereld van verschil, zeker qua energiezuinigheid.

De unit is opgebouwd uit modules.

20 nr. 2 | maart 2017

Restauratietechniek

Historische serres en veranda’s

In serres heerst overdag vaak een aangenaam klimaat. Als de zon maar even schijnt, wordt de ruim-

te door het vele glas snel opgewarmd, met name in het voor- en najaar. Het vele daglicht zorgt bovendien voor een prima overgang tussen buiten en binnen.Een veranda is een aanbouw met open gevels in plaats van glas. Deze ruimte is vooral bij mooi weer en ’s avonds vaak nog aangenaam, maar het is wel een buitenruimte.De benaming serre komt van het Frans serrer, dat sluiten of afsluiten betekent. Een serre is dus letterlijk een afgesloten veranda. In heel Nederland komen historische serres en veranda’s voor, zowel in steden als in dorpen; ze zijn niet streekgebon-den en ze komen bij alle soorten gebouwen voor.

OntwikkelingHet Crystal Palace, in 1851 gebouwd

voor de eerste wereldtentoonstelling in Londen, gaf een enorme stimulans om méér serres te bouwen. Dit gold niet alleen voor de architectuur van winkelpassages en openbare gebou-wen, maar ook veel huizenbezitters gaven hun architect opdracht een kleine glazen serre te ontwerpen. De technische ontwikkelingen zorgden ervoor dat er steeds grotere glasplaten mogelijk werden.Daarnaast hebben de gunstige econo-mische ontwikkelingen, het toegeno-men reis- en consumptiegedrag (eige-naren van hotels en pensions speel-den hierop in met ruime serres en veranda’s) én de bouw van tweede woningen de toename van serres en veranda’s vergroot.Bij het cultuurhistorisch belang gaat het vooral om de fraaie uitvoeringen die het gevolg zijn van de hang naar meer comfort en luxe, maar waaraan ook vaak de status van de eigenaar is af te lezen. Serres en veranda’s kun-

nen in neorenaissancestijl, neoclassi-cistische stijl, chaletstijl, in de stijl van de Delftse School of nog andere stij-len zijn gebouwd. Honderden histori-sche serres en veranda’s zijn wettelijk beschermd als onderdeel van een rijksmonument.

BouwwijzeSerres en veranda’s zijn meestal aan-gebouwd aan de zonnige (zuid)kant van een pand, waardoor de warmte van het zonlicht het best benut kan worden. Aan de oost- en westkant profiteert de eigenaar sterker van de ochtend-, respectievelijk de avond-zon. Er komen echter ook serres en veranda’s aan de koele schaduwrijke zijde voor, veelal om het contact met de straat te verhogen.Serres en veranda’s zijn aanbouwen, en geen uitbouwen. Een aanbouw is tegen een groter bouwlichaam geplaatst. Een uitbouw is een vergro-ting van een ruimte, waarvoor vaak meer constructieve voorzieningen moeten worden getroffen dan bij aan-bouwen. Serres komen alleen voor op de begane grond, soms met het sobe-re uiterlijk van een kas, maar vaak

ook fraai afgewerkt, bijvoorbeeld met geprofileerde dakranden en gekleurd glas. De plattegrond is meestal recht-hoekig. Ook veranda’s liggen op de begane grond. Ze bestaan uit staan-ders of kolommen die een dak onder-steunen, met tussen de kolommen lage hekwerken. De voorgevel is

Een eenvoudige serre aan een

woonhuis in Dwingeloo, in

Drenthe.

Een serre bij het strand bij Domburg, in Zeeland.

De serre van het Gemeentezieken-huis in Den Haag, in 1914.

Omdat het dak van deze tuinmanswo-ning bij het Gelderse Wezep over de open galerij doorloopt, is hier geen sprake van een veranda.

Serres en veranda’s zijn niet alleen nu gewilde verblijfsruimtes, maar waren dat vroeger ook. Voorzien van vaak fraaie details zijn historische serres en veranda’s echter ook kwetsbaar en onderhoudsgevoelig. Wat is er mogelijk om deze ruimtes te blijven waarderen, behouden en herstellen?

Tekst: Carla Debets BouwtekstBeeld: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Vergunning en subsidieVoor het geheel of deels wijzigen of slopen van een rijksmonument, en voor het herstellen of gebruiken ervan op een manier waardoor het wordt ontsierd of waardoor de monumentale waarde in gevaar wordt gebracht, is een omgevingsvergunning vereist. Verkeerd herstel kan schade toebren-gen. De gemeente gee� aan of er in een concreet geval een omgevingsver-gunning nodig is, en beslist of zij deze verleent.Het onderhoud van historische serres en veranda’s aan rijksmonumenten is subsidiabel in het kader van de instandhoudingsregeling.

nr. 2 | maart 2017 21

open; de zijgevels kunnen open of dicht zijn.De gevels van de oudste serres zijn – net als oudere veranda’s – zowel in horizontale als verticale richting ver-deeld in traveeën. Van onder naar boven geldt vaak een indeling van borstweringen, grote ramen en daar-boven kleine ramen. Gebruik van staal en de komst van grotere ruiten zorgden ervoor dat de gevels in nieu-were serres vrijer ingedeeld konden worden. De toegang van een serre gaat zowel vanuit het huis of het pand als vanuit de tuin via dubbele deuren. Ook een veranda bereikt men vanuit het huis via een enkele of dub-bele deur, waarbij het niveauverschil tussen beide ruimtes vrijwel altijd gering is.

CombinatiesSerres en veranda’s komen in verschil-lende combinaties voor, met balkons, erkers, galerijen en hier en daar met souterrains, portieken en zelfs uit-kijktorentjes. Veel voorkomend zijn serres of veranda’s met een balkon op de eerste verdieping. Soms zijn daar-

bij meerdere balkons boven elkaar gebouwd. Deze balkons zijn gebouwd in hout, steen of staal, en kunnen de verschijning hebben van een veranda, vooral bij gebouwen uit de late negentiende eeuw. Deze ruimtes kun-nen echter het beste worden aange-duid als overdekte balkons.In plaats van een balkon kan ook een erker boven een serre of veranda zijn gebouwd. Een (grote) erker lijkt op een serre, maar heeft geen buiten-deur. In het interbellum kregen woonkamers op de begane grond vaak een erker, zowel als uitbouw, maar ook als aanbouw.

Traditioneel in houtDe eerste serres en veranda’s zijn gro-tendeels in hout gebouwd. Tegen het einde van de negentiende eeuw wordt er steeds meer staal toegepast en soms gietijzer voor de constructie. Serres van woningen hebben traditio-neel een bakstenen fundering en soms ook borstwering. Na 1900 wordt er ook beton toegepast, dat echter meestal niet in het zicht blijft. Natuursteen voor de afwerking wordt – vanwege de hoge kosten – niet vaak toegepast.Bij serres en veranda’s kunnen ver-schillende bouwdelen op een andere wijze zijn toegepast dan voor de rest van een woning of gebouw. Daarbij gaat het dan om het dak, het hout-werk, glaswerk, de ventilatie en zon-wering, de achterwand, de vloer- en plafond(afwerking). Bij herstel en/of restauratie verdienen vooral deze bouwdelen veel aandacht. In een vol-gend nummer van RenovatieTotaal wordt ingegaan op een zorgvuldige aanpak.

Meer informatie: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Brochure Historische serres en veranda’s.

In 1875 is in Hilversum villa Buen Retiro gebouwd, inclusief twee serres.

Een luxe veranda met balkon aan Kasteel Vaeshar-telt, bij Maas-tricht.

RestauratietechniekDe Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort stelde vele technische brochures samen over diverse aspecten van restauratie. RenovatieTotaal besteedt aandacht aan diverse restauratietechnieken, waarvoor medewerking van de Rijksdienst werd verkregen.

Meer informatie: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Postbus 1600, 3800 BP Amersfoort, tel. 033 – 4217421, Info@cultureelerfgoed.nl en www.cultureelerfgoed.nl

Weekamp TriComfort®

De nieuwe standaard voor vlakke houten deuren

www.weekamprdc.nl tel.0523-625 475

• Dekplaat Medite® Tricoya® • Deurdiktes 40, 54 en 68 mm

• Hoge vormstabiliteit • Glad oppervlak • Laag gewicht • Hoge isolatiewaarde • Standaard FSC• Extreem Duurzaam• Schimmelbestendig

DE SPECIALISTin toegankelijkheid

GALERIJVERHOGING

BALKONVERHOGING

ANTISLIP OPLOSSINGEN

BALUSTRADEVERHOGINGEN

RUBBEREN DREMPELHULPEN

GALERIJBEKLEDING

Virulyweg 1 - Almelo - 31 (0)546 - 850466 - www.pamalmelo.nl

Wij maken kunststofkozijnen uitsluitend voor de zakelijke markt!

■ kwaliteit: 28 jaar ervaring met VEKA kunststofkozijnen

■ snelheid: levertijd standaard kleuren 10 werkdagen, sneller in overleg.

■ Bezorgen: eigen transport■ Scherpe prijs■ CE Keurmerk■ Naast de versteklas tevens Hout-

Verbinding-Look ■ Offerte: binnen 24 uur

LUTENkunststofkozijnenMolenlei 8 1921 CZ AkerslootTel. 072 534 1005 - Fax. 072 532 3648Email: mail@luten-kozijnen.nlwww.luten-kozijnen.nl

KUNSTSTOF KOZIJNENFABRIEK

De beste basis onder iedere afwerking!

Met een combinatie van

specialistische kennis van

de materie, vakbekwame

medewerkers en state-of-

the-art machines, kunnen

wij iedere opdracht aan.

STOFVRIJ WERKStralenDiamantschurenSchaven

STOFARM WERKSchurenTrommelfrezenExcentrisch frezenSponsstralen

DROOGSTRALENOpenstralenDroogijsstralen

NATSTRALENReinigenStoomreinigen

OPEN STRALENGritstralen

OVERIGE TECHNIEKENSlopenStrippenEgaliserenElectrische vloerverwarmingInfrezen vloerverwarming

Nieuwenhuis.nl B.V.Hambakenwetering 22 | 5231 DC ‘s-Hertogenbosch | T (073) 548 24 82 www.nieuwenhuis.nl

De beste basis onder iedere afwerking!

Met een combinatie van

specialistische kennis van

de materie, vakbekwame

medewerkers en state-of-

the-art machines, kunnen

wij iedere opdracht aan.

STOFVRIJ WERKStralenDiamantschurenSchaven

STOFARM WERKSchurenTrommelfrezenExcentrisch frezenSponsstralen

DROOGSTRALENOpenstralenDroogijsstralen

NATSTRALENReinigenStoomreinigen

OPEN STRALENGritstralen

OVERIGE TECHNIEKENSlopenStrippenEgaliserenElectrische vloerverwarmingInfrezen vloerverwarming

Nieuwenhuis.nl B.V.Hambakenwetering 22 | 5231 DC ‘s-Hertogenbosch | T (073) 548 24 82 www.nieuwenhuis.nl

De beste basis onder iedere afwerking!

Met een combinatie van

specialistische kennis van

de materie, vakbekwame

medewerkers en state-of-

the-art machines, kunnen

wij iedere opdracht aan.

STOFVRIJ WERKStralenDiamantschurenSchaven

STOFARM WERKSchurenTrommelfrezenExcentrisch frezenSponsstralen

DROOGSTRALENOpenstralenDroogijsstralen

NATSTRALENReinigenStoomreinigen

OPEN STRALENGritstralen

OVERIGE TECHNIEKENSlopenStrippenEgaliserenElectrische vloerverwarmingInfrezen vloerverwarming

Nieuwenhuis.nl B.V.Hambakenwetering 22 | 5231 DC ‘s-Hertogenbosch | T (073) 548 24 82 www.nieuwenhuis.nl

Met een combinatie van specialistische kennis van de materie, vakbekwame medewer-kers en state-ofthe-art machines, kunnen wij iedere opdracht aan.

De beste basis onder iedere afwerking!

Met een combinatie van

specialistische kennis van

de materie, vakbekwame

medewerkers en state-of-

the-art machines, kunnen

wij iedere opdracht aan.

STOFVRIJ WERKStralenDiamantschurenSchaven

STOFARM WERKSchurenTrommelfrezenExcentrisch frezenSponsstralen

DROOGSTRALENOpenstralenDroogijsstralen

NATSTRALENReinigenStoomreinigen

OPEN STRALENGritstralen

OVERIGE TECHNIEKENSlopenStrippenEgaliserenElectrische vloerverwarmingInfrezen vloerverwarming

Nieuwenhuis.nl B.V.Hambakenwetering 22 | 5231 DC ‘s-Hertogenbosch | T (073) 548 24 82 www.nieuwenhuis.nl

(infotorial)

Het doel van het project was om voor de huidige bewo-ners meer wooncomfort, een lagere energierekening en een nieuw huis te realiseren waar mensen trots op kun-nen zijn. De bestaande woningen hebben een complete metamorfose ondergaan. Ze zijn voorzien van een com-pleet nieuwe buitenschil bestaande uit hoogwaardige isolatie, nieuwe gevelbekleding en Kingspan KingZip fels-dakpanelen met een Rc-waarde van 6,0. De KingZip fels-dakpanelen zijn daarnaast voorzien van zonnepanelen.

Dankzij de opstaande felsnaad, de gecoate staalplaat en de blinde bevestiging werd met het dakvlak een strak uiterlijk gerealiseerd. Hiermee zijn de woningen niet alleen energetisch gerenoveerd, maar ook esthetisch opgewaardeerd. Het fraaie goot- en dakranddetail werd geïntegreerd met het felsdak, dat door de goot als het ware wordt ‘omringd’. Doordat Kingspan in de voorfase

betrokken is geweest bij het project was er nauwe samenwerking met alle bouwpartijen en konden geza-menlijke beslissingen worden genomen die het proces bespoedigden en kostentechnisch beheersbaar hielden. Hierdoor werd niet alleen het taakstellende budget gere-aliseerd, maar ook de strakke planning waarbij geduren-de het gehele proces de communicatie tussen bewoners en bouwpartijen centraal stond.

De woningen in de Bloemerwijk zijn zeer compactgesitueerd waardoor planning en just-in-time levereneen belangrijk thema vormden gedurende de renovatie.De bewoners bleven tijdens de renovatie in dewoningen wat mede mogelijk werd gemaakt door de prefab bouwmethode vanwege de snelle bouwtijd. Over-last werd daardoor tot een minimum beperkt en binnen 15 weken werden de 79 woningen gerealiseerd.

Jaren ’50 woningen in Bloemenwijk Veghel gerenoveerdAan de westkant van de gemeente Veghel is de Bloemenwijk gelegen. Een wijk die wordt gekenmerkt door een diverse samen-stelling met veel sociale huur en mensen met verschillende achtergronden. De 79 woningen dateren van eind jaren ’50 en vertoonden vele bouwkundige problemen waaronder tocht- en vochtproblemen. Kingspan Geïsoleerde Panelen leverde als onderdeel van het grootschalige renovatie-project van woningcorporatie Area haar KingZip felsdakpanelen.

informatie:www.kingspanpanels.nl

nr. 2 | maart 2017 23

Hout

Houtaantastende insecten in restauratie en renovatie (5)

Actieve aantasting door spinthoutkever (foto: SHR).

Die overgebleven vraag luidt: als bij de methode met de Woodworm Detector activiteit blijkt, wat is er dan aan te doen? Hier willen we nog graag ant-woord op geven. In de praktijk horen we nog vaak dat een pand is ‘uitge-gast’. Bij doorvragen blijkt er toch iets anders te zijn gedaan dan het woord doet vermoeden. Daarom een kort overzicht van beschikbare methoden.

ChemieBij de aanpak van actieve aantasting door insecten in hout wordt tegen-woordig meestal nog gebruik gemaakt van chemie in de zin van vloeibare bestrijdingsmiddelen. Een kleine hoe-veelheid van het insecticide bestand-deel (de werkzame stof) is ‘onderge-bracht’ in een vloeistof, die in de benodigde hoeveelheid op het hout wordt gesproeid. Als het middel op het hout wordt aangebracht, trekt de vloeistof erin en als het water of het oplosmiddel daarna verdampt, blijft de werkzame stof achter. Die zorgt er voor dat de beestjes die ermee in aan-raking komen, een vroegtijdige dood sterven. Het hout moet wel ‘open staan’, om de vloeistof op te nemen. Dat betekent dat het hout eerst goed verf–, vuil- en stofvrij moet zijn. Op

Bij herstelwerkzaamheden in houten constructies is één van de moge-lijke problemen de aanwezigheid van houtaantastende insecten. De belangrijkste daarvan werden in deel 1 van deze serie (zie kader) op een rijtje gezet, alsmede een nieuwe methode om hun activiteit te bepalen (deel 2). Daarnaast is kennis over hun gedrag nodig om de resultaten van die methode goed te interpreteren (deel 3) en de toepassing van de methode bij de opsporing van actieve insectenaantasting in de praktijk kwam aan de orde (deel 4). In dit vijfde deel het antwoord op die ene overgebleven vraag.Tekst: Ir. Jos Creemers, projectleider houtaantasting bij SHR

Houtaantastende insecten in restau-ratie en renovatie deel 1 stond in RenovatieTotaal 2/ 2016. Deel 2 en deel 3 stonden respectievelijk in RenovatieTotaal 3 en 4/ 2016. Deel 4 werd gepubliceerd in RenovatieTotaal 6/ 2016.

Warme-luchtbe-handeling in een openluchtmuseum (foto: Thermolig-num).

opbrengt, kan een gas overal komen, dus ook op plekken die niet bereik-baar zijn voor sproeiers. Zo is het in geval van bijvoorbeeld afgetimmerde kappen of verdekte constructies een efficiënte en effectieve methode. Het spreekt voor zich dat aan de toepas-sing van zo’n giftig gas hoge veilig-heidseisen worden gesteld en daarom is dit voorbehouden aan een beperkt aantal gespecialiseerde bedrijven.

AlternatievenSinds de jaren ’80 is de weerstand tegen chemische middelen gegroeid en dat heeft tot de (verdere) ontwik-keling van andere methodes geleid. Een bekende in dit rijtje is de hete-lucht-bestrijding. Als de insecten een bepaalde tijd aan een temperatuur boven de 50 °C worden blootgesteld, overleven ze dat niet. In het internati-onale handelsverkeer van verpak-kingshout is de norm bijvoorbeeld minimaal 56 °C gedurende tenminste 30 minuten. De nieuwere systemen op dit gebied zijn vocht-geregeld en gebruiken relatief lage luchttempera-turen om bijkomende schade te voor-komen, maar de inwerktijd moet dan weer langer zijn. Plaatselijk opwekken van warmte met microgolven (mag-netron) is in feite ook een hittebehan-deling, maar is als methode in gebou-wen weinig gebruikt.(Heel) lage temperaturen werken trou-wens ook: 2 weken in de diepvries bij – 18 °C kan genoeg zijn. Zo heeft een partij kerkbanken wel eens een tijdje in een vriesveem doorgebracht. Toe-passen op hele gebouwen is echter niet reëel, net als methodes die de samen-stelling van de lucht beïnvloeden. Er

zijn systemen om het gehalte aan CO2 sterk te verhogen of de zuurstof (bijna helemaal) te verwijderen, maar daar-voor zijn wel een afgesloten ruimte of een gasdichte omhulling nodig. De kosten van dergelijke behandelingen leiden ertoe dat deze meestal worden toegepast bij kostbare of waardevolle voorwerpen of objecten.

OntwikkelingOp dit moment vindt er vooral in his-torische gebouwen een omslag plaats (deel 4). Met maatregelen volgens de principes van ‘Integrated Pest Management’ (denk aan goed vóóron-derzoek, preventieve maatregelen en monitoring) worden problemen zoveel mogelijk voorkómen en komt bestrijding pas op de laatste plaats. Tijdens de 25-jarige jubileumbijeen-komst - afgelopen september – heeft SHR een beeld proberen te schetsen van wat ons op dit gebied in 2041 (over nóg eens 25 jaar) te wachten staat. Door allerlei ingebouwde of later geplaatste sensoren krijgen houtaantastende insecten nauwelijks nog de kans om zich te ontwikkelen in onze gebouwen. En als er dan ergens iets is, dan kan daar heel gericht, zonder chemicaliën, een ein-de aan worden gemaakt. Maar dat duurt nog even.

Vloeistof sproeien tegen houtworm.Ultra-laag-zuurstof-behandeling in een kerk (foto: Ruvoma).

dat laatste, het stofvrij maken, wordt nog wel eens beknibbeld, maar het is bijna het belangrijkste onderdeel van zo’n behandeling. Je wilt het middel immers in het hout hebben, niet in de stoflaag die er op ligt. En uiteraard moet de gebruiksaanwijzing worden gevolgd voor wat betreft de minimaal aan te brengen hoeveelheid vloeistof. Wie dergelijke werkzaamheden uit-voert in opdracht van een ander, is sinds een jaar of 10 wettelijk verplicht om daarvoor een erkend vakbe-kwaamheidsdiploma te hebben.

UitgegastDe genoemde vloeistoffen waren jarenlang alleen beschikbaar op basis van oplosmiddelen. In een ruimte waar deze waren toegepast, rook het sterk naar terpentine en je mocht er een tijdje niet in. Vanwege die reuk wordt vaak de term ‘uitgegast’ gebruikt. Onterecht, want ‘gassen’ is echt iets anders (afgezien van ‘gas geven’ in je auto). Bij gassingen wordt een giftig gas gebruikt, dat in de ruimte wordt vrijgelaten en overal in doordringt. Waar vloeistoffen alleen maar werken op de plek waar je ze

(infotorial)

Het doel van het project was om voor de huidige bewo-ners meer wooncomfort, een lagere energierekening en een nieuw huis te realiseren waar mensen trots op kun-nen zijn. De bestaande woningen hebben een complete metamorfose ondergaan. Ze zijn voorzien van een com-pleet nieuwe buitenschil bestaande uit hoogwaardige isolatie, nieuwe gevelbekleding en Kingspan KingZip fels-dakpanelen met een Rc-waarde van 6,0. De KingZip fels-dakpanelen zijn daarnaast voorzien van zonnepanelen.

Dankzij de opstaande felsnaad, de gecoate staalplaat en de blinde bevestiging werd met het dakvlak een strak uiterlijk gerealiseerd. Hiermee zijn de woningen niet alleen energetisch gerenoveerd, maar ook esthetisch opgewaardeerd. Het fraaie goot- en dakranddetail werd geïntegreerd met het felsdak, dat door de goot als het ware wordt ‘omringd’. Doordat Kingspan in de voorfase

betrokken is geweest bij het project was er nauwe samenwerking met alle bouwpartijen en konden geza-menlijke beslissingen worden genomen die het proces bespoedigden en kostentechnisch beheersbaar hielden. Hierdoor werd niet alleen het taakstellende budget gere-aliseerd, maar ook de strakke planning waarbij geduren-de het gehele proces de communicatie tussen bewoners en bouwpartijen centraal stond.

De woningen in de Bloemerwijk zijn zeer compactgesitueerd waardoor planning en just-in-time levereneen belangrijk thema vormden gedurende de renovatie.De bewoners bleven tijdens de renovatie in dewoningen wat mede mogelijk werd gemaakt door de prefab bouwmethode vanwege de snelle bouwtijd. Over-last werd daardoor tot een minimum beperkt en binnen 15 weken werden de 79 woningen gerealiseerd.

Jaren ’50 woningen in Bloemenwijk Veghel gerenoveerdAan de westkant van de gemeente Veghel is de Bloemenwijk gelegen. Een wijk die wordt gekenmerkt door een diverse samen-stelling met veel sociale huur en mensen met verschillende achtergronden. De 79 woningen dateren van eind jaren ’50 en vertoonden vele bouwkundige problemen waaronder tocht- en vochtproblemen. Kingspan Geïsoleerde Panelen leverde als onderdeel van het grootschalige renovatie-project van woningcorporatie Area haar KingZip felsdakpanelen.

informatie:www.kingspanpanels.nl

24 nr. 2 | maart 2017

ProductoverzichtProductoverzicht

Twee cilinderlijnen in nieuwe familie

ASSA ABLOY brengt de eerste twee cilinderlijnen op de markt, die deel uitmaken van de nieuwe cilinderfami-lie: de C300 en C500. Opvallend zijn de nieuwe sleutelkop en ASSA ABLOY branding. Beide cilinders hebben een langlopend patent en bieden een hoog beveiligingsniveau.

De markt vraagt om cilinders en oplossingen die voldoen aan de hedendaagse en toekomstige veiligheidseisen. Denk hierbij aan de combinatie van langlopende patenten, inbraakwerendheid en de vraag naar oplossin-gen voor complexe sluitsystemen. In de C300 en C500 cilinderlijnen komen deze eisen samen. De SKG***® C300 cilinder is bij uitstek geschikt voor organisaties met een overzichtelijk aantal gebruikers en

deuren. Denk hierbij aan woningen, appartementen-complexen, winkelpanden of middelgrote bedrijfsgebou-wen. De C300 hee� een gepatenteerde bescherming tegen het ongeoorloofd kopiëren van sleutels. Een sleutelspecialist kan speciale uitvulcilinders op voorraad nemen om een C300 cilinder en/of sleutel ter plekke bij te maken.Het C500 platform biedt een gepatenteerd sluitsys-teem, dat wordt gekenmerkt door een zeer hoge veiligheid én de vele mogelijkheden. Het cilinderplat-form is breed inzetbaar en geschikt voor bijvoorbeeld commerciële gebouwen, overheidsinstellingen en gemeenten. Door het grote aantal permutaties (15,5 miljard sleutelcombinaties), is er niet één sleutel gelijk en hee� elke gebruiker gegarandeerd een unieke sleutel. Als er behoe�e is aan toegang tot faciliteiten met verschillende veiligheidsniveaus, is dit mogelijk; de C500 is leverbaar zonder SKG en in SKG***® uitvoering.

ASSA ABLOY Nederland B.V. www.assaabloy.nl

Zo individueel kan deelrenovatie zijn De toepassing van wandbekledingssystemen zien we steeds meer. Om de badkamer profi’s tegemoet te komen hee� HSK het RenoDeco programma verder uitgebreid met meer moderne oppervlaktes en kleuren. Een grotere keuze aan decors die passen bij de actuele trends in badkamer-design.

Architecten, eigenaars, huurders en verhuurders weten daarom de toepassing van wandbekledingssystemen te waarderen: de frisse look en de gemakkelijk te reinigen, voegvrije oplossing zijn overtuigende argumenten. Ook voor de uitvoerende vakmensen biedt het systeem voordelen. Met het wandbekledingssysteem RenoDeco van HSK kunnen bijvoorbeeld lelijke of ontbrekende stukken eenvoudig worden bekleed. De montage is zeer eenvoudig. Ze kunnen vlak op vrijwel elke vlakke

ondergrond worden aangebracht. Met behulp van de optioneel verkrijgbare montagekits of de gebruiksklare 2-componenten-vlaklijm, kunnen de decorpanelen na het afdichten van de muur, zonder problemen direct op de draagkrachtige ondergrond worden aangebracht. Aan het bestaande pallet van steen-, hout- en metaal-structuren zijn nu verdere moderne afwerkingen in natuursteen- en zandsteendecors, lichtgrijs en linnen-structuur toegevoegd. Ook nieuw zijn de design buitenhoeken die voor een mooie afwerking in het hoekbereik van de designpanelen zorgen. Het in verstek zagen van de profielen is niet meer nodig. Ook complexe bekledingen van o.m. voorwandinstallaties kunnen met de nieuwe 3-D hoeken stijlvol worden afgewerkt. Het water- en krasvrije materiaal met oppervlaktecoa-ting is optimaal geschikt voor toepassing in de natte ruimte. Gecombineerd met de inbouw van een barrière-vrije douchebak en een hierop afgestemde doucheca-bine ontstaat een comfortabele wellnessoase.

RenoDeco www.renodeco.nl

Buitengevelsysteem: eigentijds en goed geïsoleerdEen aantal sterke namen in de bouw presenteren een uniek concept voor gevelisolatie: Isofinish. Dit staat garant voor een e�ciënte isolatieschil aan de buiten-gevel, in combinatie met een eigentijdse gevelbekle-ding. Het resultaat: tot 25 % energiebesparing en vele voordelen voor alle partijen in de bouw.

Isofinish is een gezamenlijk project van Recticel insulation, Borgh, Deceuninck, en Eternit. Zij benutten de bijzondere kwaliteiten van ultradunne, hoogwaardige Taufoam isolatieplaten, een doordacht bevestigingssys-teem en verschillende materialen voor de buitenbekle-ding. Door te kiezen voor isolatie aan de buitengevel ontstaan voordelen. Zo gaat er met dit isolatieconcept geen binnenruimte verloren en kunnen de werkzaamheden worden uitgevoerd zonder verstoring van het woonge-not. Een aantrekkelijk uitgangspunt voor bijvoorbeeld renovatieprojecten van woningcorporaties, waarbij

huurders zo geen hinder ondervinden. Het systeem is duurzaam en voorzien van alle belangrijke bouwcertifi-caten. Architecten krijgen dankzij Isofinish nieuwe mogelijkhe-den om de buitengevel een eigen ‘look’ te geven. Met keus uit uiteenlopende materialen als sidings, leien hout en zink. Hierbij zijn vele kleuren en vormen te selecteren. Materialen kunnen ook worden gecombi-neerd.Het product is snel en eenvoudig aan te brengen, dankzij bijvoorbeeld het tand-en-groef kliksysteem voor de isolatieplaten en regelbare gevelschroeven. Hiermee kan de gevel snel en accuraat worden uitgelijnd en stabiel worden bevestigd. Ook de materialen voor de gevelafwerking kennen tijdbesparende montagevoorde-len. Voor Isofinish is geen aanpassing aan de fundering noodzakelijk. Het waterbestendige materiaal kan direct op het maaiveld worden geplaatst. Zo zorgt Isofinish voor een forse energiebesparing en levert het alle partijen in de bouw én bewoners aantrekkelijke voordelen op. Isofinish is in Nederland als zowel in België inmiddels een begrip.

Isofinish www.isofinish.nl

Nieuwe LED spouwmuur endoscoopNovascope presenteert een nieuwe endoscoop voor inspectie van de spouwmuur. Door het gebruik van LED technologie ontstaat een hogere lichtopbrengst met als resultaat een inspectie afstand van meer dan 1,5 meter.

LED technologie betekent niet alleen beter zicht, maar ook makkelijker werken door meer bewegingsvrijheid. De endoscoop maakt gebruik van een geïntegreerde

accu waardoor een verbindingskabel naar een externe accu niet meer nodig is. De schacht van de endoscoop is bovendien draaibaar tot 350° zodat de spouwmuur tot 360° haarscherp geinspecteerd kan worden.Bijkomend voordeel van het gebruik van LED technolo-gie: de levensduur. Halogeen lampjes gaan bij intensief gebruik vaak 1 à 2 keer per jaar kapot. Vervanging van het halogeen lampje gaat toch al snel richting de € 30,-. De levensduur van de LED verlichting is CA 30000 uur, waardoor geen reservelampjes meer nodig zijn. Voor de accu geldt: 2,5 uur werktijd. Waar halogeen een stuk warmer is dan LED en bij aanraking nog wel eens kon leiden tot smeltend isolatiemateriaal, is dit met LED verleden tijd. De endoscoop weegt slechts 250 gram en is uiteraard waterdicht. Door een langere werklengte is het nieuwe model ook geschikt voor steense muren. De nieuwe endoscoop is geproduceerd door de toonaangevende fabrikant Henke-Sass, Wolf en hee� een garantie van 2 jaar.

Novascope www.endoscopen.nl

nr. 2 | maart 2017 25

Onderhoud

WonenBreburg: ‘RGS de juiste onderhoudsaanpak voor onze huurwoningen’

In 2011 kwam Viegers werken bij WonenBreburg. De woningcorporatie beheert en exploiteert zo’n dertigdui-zend huurwoningen in en rondom de steden Breda en Tilburg. Haar erva-ring bij een andere corporatie had haar geleerd dat je er verstandig aan doet om de kennis van onderhouds-bedrijven aan te spreken. ‘En onder-

Sinds begin 2016 wordt al het schilderwerk voor het planmatig onder-houd van alle huurwoningen van corporatie WonenBreburg uitgevoerd volgens de werkwijze van resultaatgericht samenwerken (RGS). ‘Nadat wij aangeven wat we voor ogen hebben qua strategisch voorraadbeheer, adviseren zeven schilders- en onderhoudsbedrijven ons over de beste onderhoudsaanpak’, zegt Nina Viegers, manager Bestaand Vastgoed van WonenBreburg. ‘Zo weten we zeker dat het juiste onderhoud wordt uitgevoerd per �pe woning.’

houdsbedrijven zijn daartoe meer bereid als je met hen een strategische relatie aangaat’, aldus Viegers. ‘Met groot onderhoud deden we in de vorm van ketensamenwerking de eer-ste goede ervaringen op. Daarna ver-plaatste de focus zich naar het plan-matig onderhoud, waarbij het schil-derwerk goed is voor een derde van de onderhoudsbegroting van Wonen-Breburg. Ik was ervan overtuigd dat we met resultaatgericht samenwer-ken de juiste slag zouden slaan. Samen met collega’s Cees Eshuis, Eddie van Hest en Melwin Goede-mans hebben we zo’n plan verder uit-gewerkt.’

Selectie partnersVoorafgaand aan deze ontwikkeling besloot de corporatie om de vastgoed-aanpak te centraliseren en het toe-zicht om te buigen naar monitoring per wijk. ‘In 2014 was het moment

aangebroken om intern voor te stellen de inkoop anders aan te pakken’, ver-volgt ze. ‘Zo kregen we groen licht voor resultaatgerichte samenwerking voor schilderwerk. Nadat we onze eigen aanpak hadden geformuleerd, zochten we naar geschikte partners binnen de vijftien schilders- en onder-houdsbedrijven die al voor ons werk-ten. Eerst vroegen we schriftelijk een offerte op. Daarmee wilden we vooral te weten komen hoe resultaatgericht samenwerken per bedrijf is opgepakt en hoe de uitvoerende vaklui daarin zijn meegenomen. Om te weten te komen of de bedrijven goed pasten bij ons DNA, gingen we zowel op hun kantoor als bij hun projecten langs.’

Beste aanpakZo rolden er zeven schilders- en onderhoudsbedrijven uit. Met deze partijen sloot WonenBreburg in janu-ari 2016 een raamovereenkomst voor

resultaatgericht samenwerken voor de komende vijftien jaar. Eén van de belangrijkste eisen is dat het VGO-keur, het keurmerk voor resultaatge-richt samenwerken, binnen twee jaar wordt gehaald. Het resultaatgericht samenwerken wordt gefaseerd inge-voerd. Jaarlijks stelt de corporatie de onderhoudsbegroting vast. ‘Het geplande schilderwerk verdelen we onder de zeven partners’, legt Viegers uit. ‘Wij geven aan wat we voor ogen hebben qua strategisch voorraadbe-heer, de schildersbedrijven adviseren ons vervolgens over de beste onder-houdsaanpak met scenario’s voor een periode van vijftien jaar. Zo weten we zeker dat het juiste onderhoud wordt uitgevoerd per type woning, over een langere periode. Jaarlijks bespreken we of zowel de nog te bepalen samen-werkingsdoelen als de prestatie-eisen per project worden gehaald. Zo niet, dan eindigt de samenwerking.’

Verzekerd van resultaat met een VGO-bedrijf Met resultaatgericht samenwerken (RGS) kan wel tot 20 procent worden bespaard op directe kosten en tot wel 50 procent op indirecte kosten. Deze werkwijze leidt ook nog eens tot een betere kwaliteit, een snellere doorlooptijd en een hogere bewonerstevredenheid. Voor vastgoedonderhoudsbedrij-ven die de kunst van het resultaat-gericht samenwerken verstaan, bestaat een erkend keurmerk. Dat is het VGO-keur. Op www.vgokeur.nl zijn alle details te vinden én vastgoedonderhoudsbedrijven met het VGO-keur in de buurt.

▼ Nina Viegers: ‘Nadat wij aangeven wat we voor ogen hebben qua strategisch voorraadbeheer, adviseren zeven schildersbedrijven ons over de beste onderhoudsaanpak’.

Sinds 2016 wordt het schilderwerk aan de circa dertigduizend huurwoningen

van WonenBreburg uitgevoerd via resultaatgericht samenwerken met

zeven onderhoudsbedrijven.

26 nr. 2 | maart 2017

ProductoverzichtProductoverzicht

“Verbeterde veiligheid en tijdsbesparing electriciens”

PEHA, het productmerk van Honeywell, introduceert nieuwe en verbeterde sokkels voor stopcontacten. “Sokkels die elektriciens zowel verbeterde veiligheid als tijdsbesparing bieden. Elektriciens profiteren van diverse montagevoordelen, zoals onder de sokkels verstopte klauwbevestigingen met automatische vergrendeling en een galvanische scheiding tussen de draagring en sokkel,” aldus de producent.

Sokkels voor stopcontacten moeten tijdens nieuwbouw- en renovatiewerk eenvoudig en veilig te monteren zijn. Bij de nieuwe sokkels van PEHA by Honeywell verhin-dert de galvanische scheiding tussen de draagring en klauwbevestigingen dat de draagring onder stroom komt te staan als de fase tijdens de montage bescha-digd raakt. De nieuwe sokkels voor wandcontactdozen zijn snel te monteren. Zodra de schroeven worden losgedraaid, springen de klauwbevestigingen automa-tisch in de uitgangspositie terug. Zo kunnen ze tijdens de montage of demontage niet blijven hangen of vast komen te zitten.De grote hoekradius en de speciale vorm van de sokkel zorgen voor een eenvoudige draadinvoering. Kabels

hoeven tijdens het aansluiten minder te worden gebogen en worden daarmee tegen draadbreuk beschermd.In een inbouwcontactdoos telt elke millimeter. Een bijkomend voordeel van de PEHA-sokkel voor stopcon-tacten is dan ook zijn lage inbouwdiepte. Vanwege de verlaging van twee millimeter in het midden is de sokkel met grote eenvoud in de inbouwcontactdoos aan te brengen. Dankzij de ergonomische snelkoppeling met verbeterde drukpunten en speciale ingangspunten voor schroevendraaiers met een platte kop of kruiskop-schroevendraaiers is de sokkel ook snel en eenvoudig te demonteren.

PEHA www.peha.de

Afdekmaterialen goed ontvangen op BouwbeursTijdens de BouwBeurs kon het publiek voor het eerst kennismaken met alle PrimaCover afdekvliezen en beschermfolies. Het betre­ een complete productlijn afdekmaterialen, niet alleen producten die vergelijk-baar zijn met het Permafix-assortiment, maar ook enkele specialistische uitschieters voor het bescher-men van vloeren, trappen en andere ondergronden.

Volgens een woordvoerder waren de BouwBeurs-bezoe-kers positief over de PrimaCover-productlijn. “Voor ons zijn deze afdekmaterialen een logisch gevolg van de vragen uit de markt. We kunnen ja zeggen tegen specifieke wensen op het gebied van schoon en veilig werken.”“Een voorbeeld is PrimaCover Antistatic, dat geschikt is voor omgevingen waar statische elektriciteit ongewenst is. Ook het recent geïntroduceerde PrimaCover Car-

petsaver FR past in dat plaatje. Dat is een vlamvertra-gend afdekvlies voor het beschermen van tapijt tegen verf, vocht en mechanische beschadigingen.”Eerder maakte de renovatiemarkt kennis met twee �pen ritsdoorgangen: PrimaCover Zipper is een set van 2 stevige zelfklevende ritsen, PrimaCover Zipper Door A is een complete stofdeur met voorgemonteerde rits. PrimaCover Defend werd ontwikkeld voor buitenlandse markten. Deze sterke extra dikke platen op palletfor-maat, worden tegen elkaar gelegd en eventueel onderling verbonden met tape. Bij uitstek geschikt voor werkplaatsen, bouwprojecten en andere zware toepas-singen. “Omdat we research, development én productie in eigen hand hebben, kunnen we een herkenbaar assortiment ontwikkelen voor nagenoeg alle branches. Wat er nu nog niet is, kunnen we technisch gezien maken. Bestaande producten gingen zelfs terug naar de tekentafel. Dankzij de herkenbare verpakkingen en documentatiemiddelen ondersteunen we de groothan-dels bij advisering en verkoop. Op deze manier zetten we onze klanten centraler dan ooit.”

Primaverde www.primaverde.nl.

KOMO-certificaat voor vulmiddelen houtBegin dit jaar ontving Renovaid BV, uit handen van dhr. Oscar van Doorn, directeur van SKH, het KOMO-certifi-caat. Dit op basis van BRL 0807: “vulmiddelen voor hout”. Paul van Loon, Algemeen Directeur van Renovaid BV: “Het behalen van dit certificaat is een mooie bekroning op ons werk.”

“Het is het overtuigende bewijs dat Renovaid bv. zich in haar 10-jarig bestaan hee� ontwikkeld tot een toonaan-gevend bedrijf op het gebied van reparatieproducten voor geveltimmerwerk,” vertelt Van Loon “Niet alleen laten de testen zien dat we uitstekende producten hebben, ook de terugkoppeling die we van onze klanten ontvangen, gee� dit aan.”Henk ter Heegde, Technisch Directeur van Renovaid: “Door innovatieve ontwikkelingen, kennis van de markt en de no-nonsense mentaliteit bevestigt Renovaid BV haar positie als meest vooruitstrevende bedrijf in deze markt. Met de nieuwste ontwikkeling, reparatieproduc-ten op basis van een poly-urethaan, zet Renovaid BV een nieuwe stap op de markt van reparatieproducten voor geveltimmerwerk.” De certificatie gee� de afnemer en eindgebruiker de garantie dat het product en het productieproces periodiek worden gecontroleerd door middel van audits

in de fabriek. Daarnaast worden steekproefsgewijs testen uitgevoerd. De certificatie houdt in dat er naast de kwaliteitseisen ook eisen betre�ende duurzaamheid, overschilderbaarheid, hechting, krimp- en zwelgedrag, uittreksterkte schroeven, sterktebepaling hoekverbin-ding en praktische bruikbaarheid worden gesteld. De nieuw gecertificeerde producten zullen voorzien worden van het KOMO beeldmerk- en certificaatnum-mer. Het betre� hier de producten: Renoflex Oranje, Renoflex Groen, Renofix Oranje, Renofix Groen, Renofast, Renotimber en Renoquick. De certificatie voor de nieuwste producten: RENOCURE pu en RENOCURE FINISH pu wordt binnenkort afgerond.

Renovaid BV www.renovaid.nl

Elektronische sanitairoplossingen op ISH 2017 Een van de hoofdthema’s tijdens de ISH 2017, de internationale vakbeurs voor onder meer sanitair die plaatsvindt van 14 t/m 18 maart in Frankfurt, is ‘de duurzame sanitaire ruimte’. Schell, de Duitse armatu-renspecialist voor sanitaire voorzieningen, sluit in zijn stand naadloos aan op dit thema door in te zetten op gezondheid, waterbesparing en kwaliteit.

De speerpunten van Schell op de vakbeurs zijn het elektronische watermanagementsysteem eSchell en de productlijnen Vitus, Xeris en Montus, die ook beschik-

baar zijn met elektronische bediening. Één van de primeurs zijn de elektronische varianten van de serie wastafelkranen ‘Xeris’. Vanaf nu zijn er ook elektronische versies met een gebruiksvriendelijke thermostaat beschikbaar, die de gewenste temperatuur van het water regelt. De temperatuurbegrenzer, die beschermt tegen te heet water, wordt geactiveerd bij het uitvallen van koud water. Daarnaast laat de produ-cent Vitus zien, een serie handarmaturen die uitgebreid is met kranen met infraroodbesturing. De elektronische armaturen uit de Xeris- en Vituslijn kunnen zonder problemen aan het watermanagementsysteem eSchell gekoppeld worden.Ook presenteert Schell op ISH 2017 eSchell: het intelligente watermanagementsysteem SWS, dat met ingang van ISH leverbaar is. Deze nieuwe oplossing wordt in de volle breedte getoond en Schell laat zien, welke armaturen in het systeem gebruikt kunnen worden.“De elektronica doet versneld haar intrede in ons assortiment en daarvoor hebben we goede redenen,” verduidelijkt Jens Gebers, marketingdirecteur van Schell. “Voor de combinatie met ons nieuwe waterma-nagementsysteem eSchell moeten onze sanitairarmatu-ren besturingsinformatie ontvangen, maar ook data kunnen opslaan en uitwisselen. Dat kan met infrarood- en CVD-armaturen van Schell, die allemaal dankzij een

nr. 2 | maart 2017 27

ProductoverzichtProductoverzicht

speciale elektronische module over een radio- of kabelverbinding voor de communicatie met eSchell beschikken.”

Schell www.schell.eu

Nieuwe norm voor vlakke buitendeurenEen fraaie, vlakke voordeur zoals opdrachtgever en architect die wensen, maar dan in een hoogwaardige, zeer duurzame variant. Weekamp deuren hee� dé nieuwe norm gezet voor vlakke buitendeuren met de vlakke Weekamp TriComfort voordeur met Medite Tricoya toplaag. Hierbij ondergaan de vezels die in het MDF worden gebruikt hetzelfde verduurzamingsproces als Accoya. Het opzwellen met de beruchte ‘bloem-koolstructuur’ bij buitendeuren met een MDF toplaag is verleden tijd.

Weekamp deuren gee� aan dat deze innovatieve buitendeuren hun weg vinden in de nieuwbouw en renovatiemarkt. “Een deur met MDF toplaag is prijs-technisch interessant ten opzichte van alternatieven. Maar je wilt tegelijkertijd wel waar voor je geld, zodat je niet bij beschadigin-gen van de toplaag relatief snel met herstel- of vervangings-kosten zit. MDF kan zich immers bij een beschadiging van de verflaag of bij zwakke plekken als brievenbus- en glasopeningen volzuigen met water. Weg is dan het gladde oppervlak, terwijl dit esthetisch (mede)bepalend was voor de keuze voor vlakke deuren.” Bij huurcomplexen gebeurt nogal eens wat met een voordeur. Juist voor corporaties is deze ‘renovatiebe-stendige’ voordeur extra interessant. “De deuren zijn in elk geval veel duurzamer qua gebruik en levensduur. Bovendien hee� de deur ook nog eens een hoge isolatiewaarde. Wij zijn als innovatieve deurenfabrikant jarenlang betrokken geweest bij de ontwikkeling van deze toplaag - die nagenoeg geen last hee� van uitzetten en krimpen - voor onze Weekamp TriComfort® voordeur. Wij zijn bovendien de eerste fabrikant die dit �pe deur met KOMO certificaat en GND garantie leveren.”

Weekamp Deuren: www.weekampdeuren.nl

Opnieuw ontworpen warmtebeeld camera’sDe opnieuw ontworpen Flir Exx-serie met Wi-Fi en vereenvoudigde gebruikersinterface is voorzien van intelligente verwisselbare lenzen, laserautofocusmodi en een functie voor oppervlaktemetingen. De gepaten-teerde MSX-beeldtechnologie is verbeterd en de toestellen zijn uitgerust met een groter, levendiger touchscreen van 4 inch.

Dit helpt professionals bij het identificeren van hot spots of gebreken in gebouwen voordat mogelijke problemen tot dure reparaties leiden. De lenzen worden automatisch door de camera herkend en gekalibreerd, waardoor handmatige kalibratie overbodig is geworden. De Exx-serie beschikt nu over een functie voor afstands-metingen met een laser. Hiermee is een nauwkeurige autofocus mogelijk, wat een betere temperatuurmeting mogelijk maakt. Op de FLIR E85- en E95-modellen worden de gegevens voor oppervlaktemetingen op het

touchscreen in m2 of �2 weergegeven. Deze modellen geven hoge thermische detectorresoluties van maximaal 464x348 pixels en kunnen temperaturen meten tot 1500 graden Celsius.De FLIR E75, E85 en E95 zijn, in combinatie met FLIR Tools, de eerste Exx-camera’s met UltraMax, waarmee de e¤ectieve resolutie vier keer zo hoog wordt (tot 645.888 pixels) en de thermische gevoeligheid tot 50% wordt verbeterd. De MSX-technologie is aanzienlijk verbeterd en de beeldcamera van 5 megapixel gee� verbeterde helderheid en leesbaarheid. De warmtebeel-den zijn levendiger en gedetailleerder door het 30% groter en 33% helderder scherm dan op eerdere Exx-modellen.De Exx-serie is robuust, waterbestendig en hee� een krasbestendig touchscreen. Met Wi-Fi-, Bluetooth- en Meterlink-connectiviteit is archiveren en het generen van rapporten nu eenvoudiger dan ooit. De nieuwe serie is verkrijgbaar bij Sensor BV. Platinum Partner van Flir en inmiddels 25 jaar actief op het gebied van thermo-grafie en warmtemeting.

Sensor BV www.sensorbv.nl

Renovatiekoker met optimale bevestigingsflexibiliteitIn goed geïsoleerde gebouwen en woningen is de vloerventilatie vaak niet optimaal. Vooral in oudere gebouwen kunnen extra ventilatieroosters zorgen voor een optimale beluchting van kruipruimtes en spouw-muren. Zo wordt onder meer erosie van leidingen voorkomen. Door het aanbrengen van ventilatiekokers kan de ventilatie geoptimaliseerd worden.

Ubbink biedt hiervoor een kunststof renovatiekoker met een volledig nieuw ontwerp. U brengt deze eenvoudig aan in bestaande muren om de ventilatie in kruipruim-ten en kelders van gebouwen en woningen te verbete-

ren. De nieuwe renovatie-koker biedt optimale bevesti-gingsflexibi-liteit, doordat er geen vaste koppeling meer is tussen het muurrooster en de koker

die door de muur gaat. De koker is voorzien van een klemfunctie zodat hij niet te ver in het geboorde gat kan zakken. Het losse muurrooster is flexibel te plaatsen. U hee� de keuze uit zes gaten om twee bevestigingsschroeven in te draaien. Dit zorgt ervoor dat u de pluggen optimaal kunt positioneren in de muur. Na bevestiging klikt u het rooster dicht en zijn de schroefgaten niet meer te zien. Een combinatie van makkelijke bevestiging en onzichtbare montage.Naast flexibele bevestiging door twee delen, klemfunc-tie en het ontbreken van een vaste verbinding tussen pijp en rooster, is ook de ventilatiecapaciteit toegeno-men. Dit door een grotere netto doorlaat, zonder dat de buisdiameter (50 mm) groter is geworden. Het ventila-tieoppervlak is 16,9 cm2. De koker is waterwerend en toepasbaar in combinatie met na-isolatie.

Ubbink www.ubbink.nl/vloerventilatie

Transformatie Philips Natlab

Het nieuwe SintLucas college voor creatief-technische en ondernemingsgerichte (v)mbo-opleidingen hee� zijn plek gekregen in een fantastisch getransformeerd Philips Natlab. 10.000 m3 nieuwbouw en 6.000 m3 renovatie midden op Strijp-S, dé plek in Eindhoven waar zich de laatste jaren vele creatieve instellingen en bedrijven hebben gevestigd.

Kruisbestuiving, zowel binnen de school als ook met de buitenwereld vormde dan ook een belangrijk uitgangs-punt bij het ontwerp van het pand. AGC Glass leverde het glas voor het nieuwe aangebouwde gedeelte en al het glas voor de renovatie.De gangstructuur in het oude Philips Natlab hee� een monumentale status. Vele kleine ruimtes, waar vroeger

het onderzoek plaatsvond, zijn met elkaar verbonden door een gang. Om de structuur in stand te houden, zijn glazen puien in de gang aangebracht, hierdoor staan alle lokalen in verbinding met elkaar, een wens vanuit SintLucas.Kenmerkend aan het nieuwe schoolgebouw is de transparantie en het veelvuldig gebruik van glas, waarmee letterlijk verbinding is gelegd met de creatieve omgeving rondom de school. Het glas biedt daarbij een fraai contrast met het metselwerk van het oude Natlab, dat op zichzelf kon blijven staan. De oorspronkelijke buitengevel van het oude pand werd in de nieuwe constructie een binnengevel, hier is Pyrobel brandwe-rend glas, Thermobel Energy N en Thermobel Top glas toegepast. De originele teakhouten kozijnen zijn behouden en aangepast om te voldoen aan de brandwe-rendheidseisen (EW30 en 60 minuten). Meer over dit project inclusief een toelichting vindt u op de website van AGC Glass.

AGC Glass www.agcnederland.nl.

ontwerp productie montage

Opplussen en Renovatie: Galerij,- Balkon- en Balustradeverhoging

Woningaanpassingen: Drempelopritten, Oprijplaten, Scootmobielbergingen

www.q-netics.nl Kamerlingh Onnesweg 51 078-6172308 3316 GK Dordrecht

Lichtgewicht (20kg/m²)

Brandklasse Bfl s1

Diverse materialen

Snel geïnstalleerd

Onderhoudsarm

Minimaal contactgeluid

Levensduur ruim 20 jaar

Elke gewenste kleur