dehb ne zaman ve neden tedavi edilmeli?
TRANSCRIPT
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
1
DEHB. Tedavi kararı Gelişimsel perspektif
Dr Yankı Yazgan
Marmara Üniversitesi Tıp Fak (emekli). ve Yale Child Study Center (kısmi)
11 Ocak 2017, Haseki Nöroloji
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
2
DEHB, sosyal ve akademik öğrenmeyi zorlaştırır
• planlama ve düzenleme becerileri yeterince gelişmemiştir.
• dikkatsizlik ve konsantrasyon güçlüğü konuyu anlamayı ve kalıcılaştırmayı zorlaştırır.
• Dürtüsellik ve kendini dizginleyememe öğrenme için gerekli sabrı azaltır, ani ve hesapsız adımlara sebep olur.
• Bu sendromal özellikler öğrenmenin olduğu her durumda ortaya çıkabilirler (Pennington, 1992, 2005).
Nasıl DEHB Olunur?
• Dopamin/Noradrenalin sisteminde bir işlev aksaması?
Sebep mi, sonuç mu? Tedavi, bilinen sebebi düzeltmek
midir? 3 www.yankiyazgan.com
@yankiyazgancom
Kim, ne zaman tedavi olmalı?
• Çocukken böyle bir problemi yoktu, görmediler mi?
• Düzeleceğine, giderek bozuluyor? • Ilacı varmış, niye tedavi başlamadınız? • Ilaç istemiyoruz, terapi ile iyileşsin. • Testlerde bir şey çıkmadı, davranışları
neden problemli? • Testleri çok problemliymiş, bizim bir şikayetimiz yok. Ne olacak?
• Okulda problem varmış, evde yok, okul halletsin
• Evde problem çok var, öğretmenleri çok memnun.
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
4
• İşlevsellik: Sosyal (topluma uyum/arkadaşlık/aile içi ilişkiler). Dışta kalma. dışlanma.
• Öğretmen-anne/baba bildirim farkları. • Çocuğun farkındalığı. • DEHB değil duygusal. • Duygusal mı değil mi “ikilemi”.
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
5
Kortikal kalınlaşma
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
6
Puberte Okul öncesi İlkokul Ergenlik Yetişkinlik
DE
HB
Bel
irtile
ri Dikkat problemleri
Hareketlilik
Dürtüsellik
DEHB belirtilerinin seyri
Arnold LE, 2004 Lewis M, 2007
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
7
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
8
Maksimum kortikal kalınlık ve
kalınlaştıktan sonraki incelme hızı
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
9
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
10
Gelişimsel bozuklukların etkileri
• Gelişen sistemlerin etkilenerek “yanlış” gelişmesi
• “Yanlış” gelişen sistemlerin çevre ile ve birbirleri ile etkileşimlerinin bozulması
• Sistemlerin “iyice” bozulması ve çevreye hiç uymaması
• Yaş ilerledikçe giderek genişleyen bir etki
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
11
Kaçınılmaz örtüşme ve çakışmalar
• Yolun başı (her şey etkileniyor) • Yol uzun (değişik seçenekler, farklı +/-
etkiler)
Semptom grupları arası geçişler
– Yatay (eşzamanlı olarak DEHB/ADHD ve LD/
ÖÖG sx) – Dikey (bebeklikte “PDD” veya ‘dil
bozukluğu’, ilkokulda “ADHD/LD”, “selektif mutizm” ya da “okul fobisi”, ergenlikte “OCD” veya “bipolar”)
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
12
13 www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
DSM-5 Nörogelişimsel Bozukluklar
• Köken biyolojik, mekanizma bilişsel, işaret ve bulgular davranışsal
• Değerlendirme hepsini içermeli, tedavi en öncelikli olana odaklanmalı.
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
14
Sağ prefrontal korteks
Sol prefrontal korteks
Sağ temporal korteks
Tipik gelişim sergileyenlerde DEHB olmasa da, DEHB belirtileri var ise, belirtilerin şiddetine göre kortikal incelme hızı da azalıyor.
DEHB’nin boyutsal bir durum olduğunun nörobiyolojik kanıtı…
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
15
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
16
DEHB, sosyal ve akademik öğrenmeyi zorlaştırır
• planlama ve düzenleme becerileri yeterince gelişmemiştir.
• dikkatsizlik ve konsantrasyon güçlüğü konuyu anlamayı ve kalıcılaştırmayı zorlaştırır.
• Dürtüsellik ve kendini dizginleyememe öğrenme için gerekli sabrı azaltır, ani ve hesapsız adımlara sebep olur.
• Bu sendromal özellikler öğrenmenin olduğu her durumda ortaya çıkabilirler (Pennington, 1992, 2005).
Her şey gelecek için
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
17
Kim, ne zaman tedavi olmalı?
• Çocukken böyle bir problemi yoktu, görmediler mi?
• Düzeleceğine, giderek bozuluyor? • Ilacı varmış, niye tedavi başlamadınız? • Ilaç istemiyoruz, terapi ile iyileşsin. • Testlerde bir şey çıkmadı, davranışları
neden problemli? • Testleri çok problemliymiş, bizim bir şikayetimiz yok. Ne olacak?
• Okulda problem varmış, evde yok, okul halletsin
• Evde problem çok var, öğretmenleri çok memnun.
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
18
• İşlevsellik: Sosyal (topluma uyum/arkadaşlık/aile içi ilişkiler). Dışta kalma. dışlanma.
• Öğretmen-anne/baba bildirim farkları. • Çocuğun farkındalığı. • DEHB değil duygusal. • Duygusal mı değil mi “ikilemi”.
www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom
19