DENZLDEK ANTK KENTLERGRUP GEZGNLERNagihan nceAhmet IkTamer Daydr

Fotoraf: Bekir nce

Denizlideki Antik KentlerApollonia Salbace (Medet Hy)ColossaeHierapolis (Pamukkale)AttudaEumeniaHerakleia SalbaceDionysopolisLaodikeaSebastopolisTripolisApollon Lermonons TapnaAnavaTrapezopolis

APOLLONA SALBACE (MEDET HY)

Apollonia antik kenti ve Medet Hy, Denizli ili, Tavas ilesinin 7 km batsnda dz bir ova zerinde kurulan Medet ky yerleim alan iinde yer almaktadr.

Sra Numaras: 1/12Varlk Ad: ANTK APOLLONA KENTVarlk Tr: ST ALANLARI VE YAPILARVarlk Alt Tr: ARKEOLOJK STBulunduu Yer: ST NDEl: DENZLle: TAVAS

Tavas ovasnn en verimli arazileri zerinde kurulan Apollonia, batda Tabae yolu ile Caria blgesine, gneyde Sebastopolis yolu ile Likya blgesine, douda Tavas yolu ile Likya blgesiyle Frigya blgesine ulam bulunan antik kentlerden birisidir. Apollonia kentinin kuruluu ile kesin belgeler bulunamamtr. Ancak hyk buluntular incelendiinde ilk yerleimin Tun alarna kadar uzand ve kesintisiz olarak devam ettii grlmektedir. Kentin Apollonia adn, Hellenistik dnemde ald ve en grkemli dnemini de Roma anda yaad anlalmaktadr. Hadrianus dnemine ait Apollon tapnann temelleri ve yaztlar gnmze kadar ulamtr. Kentin M. I. YY. ve MS. I. YY.' lar arasnda kendi adna sikke bastrd ve sikkeler zerinde tanrsal motiflerin olduu grlmektedir.

COLOSSAEDenizli ilinin 25 km. dousunda, Honaz ilesinin 2 km kuzeyinde yer almaktadr. Denizli-Ankara karayolunun 16. km.sinde bulunan Organize Sanayi Blgesi'nden, Honaz'a giden karayolu Colossae kentinin iinden gemektedir. Antik kent, Honaz (Cadmos) dann kuzeyinde, Aksu aynn kenarna kurulmutur. Antik adan beri kullanlan gney ark yolu zerindedir. Byk Frigya iinde bulunan en nemli merkezlerdendir. Ksenephon'a gre Frigya'nn 6 byk kentinden biridir.

Pers egemenliinde de en parlak alarn yaamtr. M. III. yzyldan itibaren Hierapolis ve Laodikeia'nn kurulmas ile nemini yitirmitir. MS. I. YY.' da Neron dneminde meydana gelen depremle harap olmutur. MS. 692-787 yllarnda imdiki Honaz ile merkezinin bulunduu yerde Chonae adyla kurulan kent deprem nedeniyle tamamen terk edilmitir. Chonae kentinde, St. Micheal kilisesinin bulunduunu eski kaynaklardan renmekteyiz. Osmanl dnemine ait bir kale kalnts mevcuttur. Colossae antik kentinin kalntlarna, Akropol olan, hyk tepesi ile evresindeki arazilerde rastlanmaktadr. Hyn kuzeyindeki blgede kayaya oyulmu oda ve ev tipi mezarlar bulunmaktadr.

HERAPOLS (PAMUKKALE)

Denizli ilinin 18 km. kuzeyinde yer alan Hierapolis antik kentinin Arkeoloji literatrnde Holy City yani Kutsal Kent olarak adlandrlmas, kentte bilinen bir ok tapnak ve dier dinsel yapnn varlndan kaynaklanmaktadr.

Fotoraf: Bekir nce

Sra Numaras: 3/12Varlk Ad: ANTK HERAPOLS KENT (PAMUKKALE) (1. DERECE ARKEOLOJK VE DOAL ST)Varlk Tr: ST ALANLARI VE YAPILARVarlk Alt Tr: ARKEOLOJK STBulunduu Yer: ST NDEl: DENZLle: MERKEZ

Kentin hangi eski corafi blgede yer ald belli deildir. Hierapolis corafi konumu ile kendisini evreleyen eitli tarihi blgeler arasnda yer almaktadr. Antik corafyac Strabon ile Ptolemaios verdikleri bilgilerde, Karia blgesine snr olan Laodikeia ve Tripolis kentlerine yaknl ile Hierapolis'in bir Frigya kenti olduunu ileri srerler. Antik kaynaklarda, kentin Hellenistik dnem ncesi ad ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadr. Kentin kuruluu hakknda bilgilerin kstl olmasna karn; Bergama Krallar'ndan II. Eumenes tarafndan M.. II. YY.' balarnda kurulduu ve Bergama'nn efsanevi kurucusu Telephos'un kars Amazonlar kraliesi Hiera'dan dolay, Hierapolis adn ald bilinmektedir.

ATTUDA

Attuda (Hisarky) Denizli ili, Sarayky ilesi snrlar ierisinde ve ilenin yaklak 17 km. gneybatsnda yer almaktadr. Antik dnemde, Caria ve Frigya arasnda bir snr kentidir. rksu vadisinde bulunan Tripolis ve Laodikeia'y Aphrodisias'a balayan en ksa yol Attuda'dan gemektedir.

Sra Numaras: 4/12Varlk Ad: ATTUDA ANTK KENT (1DERECE ARKEOLOJK ST ALANI)Varlk Tr: ST ALANLARI VE YAPILARVarlk Alt Tr: ARKEOLOJK STBulunduu Yer: ST NDEl: DENZLle: SARAYKY

Kentin ilk kuruluu hakknda kesin bir bilgi bulunmamasna ramen Lykos vadisinde kurulan kentlerle ada olduu ve Hellenistik dnemde kurulmu olduu tahmin edilmektedir. Lykos vadisindeki kentler ile Aphrodisias arasndaki ticari, ekonomik ve sanatsal iletiimleri kurmada nemli bir rol oynamtr. Antik kaynaklarda Attuda'dan Men klt olduu, bu tanrya ait bir tapnak yaplarak tapnld, tapnak iinde at zerinde tanr Men 'e ait heykel bulunduu yazlmaktadr. Ayrca, Zeus, Apollon, Dionysos ve Asklepios heykelleri ile Artemis Anaitis kltnn de Attuda'da bulunduunu antik kaynaklar yazar. Antik kentte imparatorluk ncesi ve sonrasnda sikke baslmtr. Gnmzde antik kentin bulunduu alanda Hisarky yer aldndan yzeyde herhangi bir kalnt grmek mmkn deildir. Hellenistik, Roma ve Bizans dnemlerine ait baz eserler kurulan mze deposunda tehir edilmektedir.

EUMENA Antik kent, ivril-Dinar karayolu zerindeki Ikl kasabasnn bulunduu alandadr. Kent Bergama Kral II. Eumenes adna kurulmutur. Ikl kasabasnn gneydousunda bulunan su kayna yaknlarnda antik dneme ait izler grlmektedir. Bugn 'Sarbaba Tepesi' olarak adlandrlan dalk blgenin zerindeki dzlk, zellikle Bizans dneminde kale olarak kullanlmtr. Bu tepenin yamalar ise Eumenia'nn nekrapoldr.

HERAKLEA SALBACE Herakleia antik kenti Denizli ili, Tavas ilesi, Vakf Ky snrlar iinde yer almaktadr. Bugn antik kentin bir ksmnn zerinde ky yerleimi bulunur. Kent, Tabae (Davaz) Ovas?nn kuzey-dou sonunda Salbacos (Babada) da silsilesinin eteklerinde Vakf Kynn bulunduu alandadr. Antik kentin ynetim alan, Aphrodisias?a komu olarak kk Timelos nehri tarafndan snrlandrlmtr. Bu nedenle hem Aphrodisias?n, hem de Herakleia?nn nehir tanrs Timelos?tur. Bu tanr her iki antik kentin Roma mparatorluu sikkeleri zerinde gsterilmitir. Kent ad Sikkeler zerinde HERAKLEOTON olarak gemektedir. Adndan da anlalaca zere kent yar tanr kahraman Herakles adna kurulmutur.

Antik kentin, bugne kadar hi aratrlmad iin, ne zaman kurulduu tam olarak bilinmemektedir. Ancak kentte ele geen sikkelerin en erken tarihlisi M.. 1. yy? dan daha geriye gitmemektedir. Bu da kentin Hellenistik dnemde kurulmu olduunu gstermektedir. Antik dnemde Karia Blgesi snrlarnda yer alan Herakleia Salbace, Roma Dnemi ncesi ynetim birlii olarak Alabanda Conventus? una dahil edilmitir. Roma dnemin de ise Aphrodisias ynetim birliine dahil olmutur. Bizans dneminde M.S. 5.yy? da tm blge kentlerinde olduu gibi antik kentin etraf sur duvaryla evrilmitir. Bizans dneminden sonra 12.yy? dan itibaren blge Trklerin eline gemitir.

Roma dnemine ait sikkeler zerinde Glykon mparator Neron (M.S.54-68) zamannda Herakleia rahibi, Stephanephoros, Gymnasiarch, Boule, Priteneion ve Statilios Attalos olarak zikredilmitir. Hatta bu sfatlar M.S.2.yy? da Antoninler Dnemi sikkeleri zerinde dahi grlmektedir. Herakleia sikkeleri zerinde; sakall Herakles, Serapis, arka yzlerde; ayakta Herakles, tanra ya da Amazon ift yzl balta tar ekilde, iki erkek geyik arasnda ya da bir tapnak iinde Efes Artemisi, nnde ylan ile tahtnda oturan Asklepios, Hygeia, sis, Hermes, Athena, Dionysos, Aphrodite betimlenmitir. Antik dnem de Denizli evresinde yer alan; Hierapolis, Laodikeia, Attouda, Karura, Herakleia Sallbace ve Eumeneia kentlerinde tp bir bilim dal olarak kabul edilmitir.

Gnmzde antik kent zerinde Vakf Kynn olmas sebebiyle fazlaca bir kalnt gze arpmaz. Buna ramen kentin sur duvarlarn, stadyumunu ve tanmlanamayan baz yaplarn grmek mmkndr. Yer yer ky iinde yaplan tarmsal almalar srasnda baz temel kalntlar, heykel, kabartma, yazt zahire kpleri gibi eserlere rastlanmaktadr. Ky iinde saa sola dalm halde bir ok mimari bloklara, balk ve stun paralarna da rastlanmaktadr. Herakleia antik kentin de ele geen salk tanras hygeia heykeli, Zeus Ktesios Patrios ( obanlarn koruyucu babas kabartmas, heykel torsolar gibi mermer eserler Hierapolis Arkeoloji Mzesin de sergilenmektedir. Ayrca antik kentin nemli bir ahsiyetine ait ren Srtnda yer alan antsal Hieron mezarda Denizli Mze Mdrl kazlar yapm olup, bu anta ait kabartmalar bugn yerinde koruma altna alnmtr. Bu anta ait baz mimari paralar daha nce evredeki mezarlklara tanarak burada mezar ta olarak kullanlmtr.

DIONYSOPOLIS Denizli'nin al ilesinin yaklak 8 km kuzeybatsnda bulunan Ortaky kasabas yaknndaki Dionysopolis kenti, Suriye Krall Seleukoslar dneminde kurulmu olup, daha sonra Bergama Krall egemenliine girmitir.

Sra Numaras: 7/12Varlk Ad: HERON DONYSOPOLS ANTK KENT I.DERECE ARKEOLOJK ST ALANIVarlk Tr: ST ALANLARI VE YAPILARVarlk Alt Tr: ARKEOLOJK STBulunduu Yer: ST NDEl: DENZLle: AL

LaodikeiaLAODKEADenizli ilinin 6 km. kuzeyinde yer alan antik Laodikeia kenti, corafi bakmdan ok uygun bir noktada ve Lykos rmann gneyinde kurulmutur. Kentin ad antik kaynaklarda daha ok 'Lykos'un kysndaki Laodikeia' eklinde gemektedir. Dier antik kaynaklara gre ise, kent M. 261-263 yllar arasnda II. Antiokhos tarafndan kurulmu ve kente Antiokhos'un kars Laodike'nin ad verilmitir.

Sra Numaras: 9/12Varlk Ad: LAODCEA KENT (1.DERECE ARK.ST)Varlk Tr: ST ALANLARI VE YAPILARVarlk Alt Tr: ARKEOLOJK STBulunduu Yer: ST NDEl: DENZLle: MERKEZ

Laodikeia, M. I. yzylda Anadolu'nun en nemli ve nl kentlerinden biridir. Kentteki byk sanat eserleri bu dneme aittir. Romallar da Laodikeia'ya zel bir nem vermiler ve Kbyra (Glhisar-Horzum) Conventus'unun merkezi yapmlardr. mparator Caracalla zamannda Laodikeia'da bir seri kaliteli sikke baslmtr. Laodikeia halknn da katklaryla kentte ok sayda antsal yap yaplmtr. Kk Asia'nn 7 nl kilisesinden birinin bu kentte bulunmas, Hristiyanln burada ne kadar nemli olduunu gstermektedir. MS. 60 ylnda meydana gelen ok byk bir deprem kenti yerle bir etmitir.

TRAPEZOPOLIS Denizli ili, Babada ilesi, Bekirler ky, Boludz mevkiinde bulunmaktadr. Antik kentin kuzeyden gneye doru uzanan dzlk zerine, arazinin corafi yapsna gre kurulduu anlalmaktadr. Yzeyde baz yap kalntlar izlenebilmektedir. Yzeydeki kalntlar Roma ve Bizans dnemi zellikleri gstermektedir.

Sra Numaras: 11/12Varlk Ad: TRAPEZOPOLS ANTK KENT NEKROPOL ALANI (1.DERECE ARKEOLOJK ST ALANI)Varlk Tr: ST ALANLARI VE YAPILARVarlk Alt Tr: ARKEOLOJK STBulunduu Yer: ST NDEl: DENZLle: BABADA

TRPOLSDenizli il merkezinin 40 km. kuzeyindedir. Buldan ilesi Yenicekent kasabasnn dousunda, Byk Menderes akarsuyu ile kasaba arasndaki yamalar zerinde kurulmutur. Tripolis, Lidya blgesi kentleri iinde, Karya ve Frigya blgelerine ulam salayan snr, ticaret ve tarm merkezlerinden birisidir. Kurulu biimi ve kent anlay ile yrenin en zengin kentlerindendir. Bergama Krall tarafndan kurulduu tahmin edilmektedir. Antsal yaplarn en iyi rnekleri MS. I.,II.,ve III. yzyllarda yaplmlardr. Plinius'a gre kentin bir dier ad Apolonia'dr. Sikkelerinde Tanra Leto'nun, Letoia phthia oyunlarnn ve Menderes akarsuyunun isimleri vardr. Tarih iinde bir ok deprem ve savalara sahne olmutur. MS. 325 ylnda Nikea meclisinde hazr bulunan Lidya piskoposlar listesinde Tripolis'in adnn gemesi piskoposluk dzeyinde bir kent olduunu gstermektedir.

Sra Numaras: 12/12Varlk Ad: TRPOLS KENT (1. VE 3. DER. ARK. ST)Varlk Tr: ST ALANLARI VE YAPILARVarlk Alt Tr: ARKEOLOJK STBulunduu Yer: ST NDEl: DENZLle: BULDAN

Bahadrlar kyne 4 km uzaklktadr. Menderes vadisine uzanan tepenin ortasnda bulunan tapnak dikdrtgen planldr. Yapnn temelleri Hellenistik, st blmleri ise Roma dnemine aittir. Tapnan gneyindeki bir sra stun kaidesinden peripteros planl olduu anlalmaktadr. Tapnan batsnda bulunan portikonun bir blm ayaktadr. Bahadrlar Ky Camii'nde bulunan yazttan portikonun Domitian dneminde Apollon Lermonos Tapna kleleri tarafndan yapld ve Apollon'a ithaf edildii anlalmaktadr. Hieron'da bulunan heykel kaidelerindeki yaztlardan burann ok nemli bir dinsel merkez olduu anlalmaktadr. Bu dinsel merkezde, Apollon Lermonos ?ifte balta? motifi semboldr.APOLLON LERMONOS TAPINAI

ANAVA7 kilise adl eserden, Anava adl tarihi ehrin ardak ilesi Acgl' yaknlarndaki Gemi Kasabasnn yerleim alannda olduu anlalmaktadr. Bugn ehirden hi eser bulunmamaktadr.

KAYNAKLAR http://www.pau.edu.tr/Pau30/denizli/kentler.aspx

http://www.pamukkale.gen.tr

http://www.denizlirehber.org/-rs-67.html

http://www.kulturturizm.gov.tr/

n a g i h a n i n c en a g i h a n i n c e