der italienische humanismus und sein einfluss auf deutschland und frankreich 3. religion und...

22
Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Upload: verena-muehl

Post on 06-Apr-2015

106 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Page 1: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Der italienische Humanismus

und sein Einfluss aufDeutschland und

Frankreich3. Religion und Moralphilosophie

Page 2: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Humanismus und Amtskirche Georg Voigt: erneuertes Heidentum Ludwig von Pastor: heidnischer Humanismus

und christlicher Humanismus Enea Silvio Piccolomini oder Pietro Bembo religiöse Dichtung und Predigtorden Hermann Maschek 1935 a) Lehrstücke für kirchliche Feiern

Amor di virtù von Beatrice del Sera b) Albrecht von Eyb in Margarita poetica

Abendmahlspredigt c) Complutensische Bibel

Page 3: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Predigt und Humanismus Kurt Ruh: Franziskanisches Schrifttum im

deutschen Mittelalter, 1965-85 a) Übergangsbereich Mittelalter-Humanismus

noch unbearbeitet b) Einfluss von Italien – Übersetzung

lateinischer Vorlagen c) Predigtorden – Moralphilosophie der

Humanisten Arnold Hauser: Sozialgeschichte der Kunst

und Literatur, 1953: Die bekanntesten Vertreter der Herleitung der Renaissance vom Mittelalter stellen die franziskanische Bewegung als den entscheidenden Einfluß dar [...]

institutionell kontrollierte studia divinitatis → individuell vorangetriebene studia humanitatis

Page 4: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Recht auf individuelle Bibellektüre Mandrou: Ainsi la méthode humaniste remet-elle

en question les traditions les plus fondamentales de l’Église catholique, par sa démarche même: la relation est immédiate de la critique philologique à la discussion portant sur les éléments constitutifs de la Tradition des Pères, reposant sur les textes sacrés dans la forme et l’interprétation qui ont été adoptées au long du Moyen Age.

Lorenzo Valla: De falso credita et ementita Constantini donatione

Adnotationes in Novum Testamentum Wolfgang Reingrabner: Der österreichische

Protestantismus im Zeitalter der Renaissance: Bei der Rezeption reformatorischer Theologie spielte der Humanismus eine nicht unbedeutende Rolle.

Page 5: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Humanismus und Reformation Crotus Rubeanus Johannes Reuchlin im Konflikt mit den

Dominikanern anonyme Epistolæ obscurorum virorum =

Vorstufe der Reformationspropaganda Reingrabner: Die Literatur stand von Anfang

an im Dienste der Reformation. Es entsprach deren Verbindung mit dem Humanismus, daß Flugschriften, Dialoge, Gedichte und Lieder, Dramen und Erzählungen ’engagiert’ waren, lutherische (und antikatholische) Lehren und Ansichten zu verbreiten.

Hans-Gert Roloff – Tragœdia nova Pammachius von Thomas Naogeorg (1538) gegen das Papsttum

Page 6: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Frankreich und Italien Thédore de Bèze im Auftrag Calvins die Psalmen-

Übersetzung Clément Marots vollendet 1550 Tragödie Abraham sacrifiant italienische Häretiker 1540-60 → Schweiz

oder Ungarn Philip McNair: italienischer Evangelismus Beneficio di Cristo von Benedetto da

Mantova:?1540 in Neapel

erstmals 1550 Celio Secondo Curione in Basel

Page 7: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Moralphilosophie Joan Gadol: Auf dem Höhepunkt der

humanistischen Bewegung ist es Sokrates, nicht Jesus, der als wahres Vorbild für humanitas auftaucht.

Sottili – Petrarcas Ethik De remediis utriusque fortunæ und De vita

solitaria Rudolf Schottlaender – Heilmittel gegen

Glück und Unglück, 1988: Ein moralphilosophisches Buch mit Argumenten, die der Autor frei aus antiken, christlichen und eigenen Überlegungen und Erfahrungen schöpfte, war damals etwas Neues.

antike Quellen = Vermittlung → Weisheit vom Menschen

Page 8: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Petrarca: De remediis Zweistadienvorschrift Platons: [...] daß der

Philosoph, der zuerst und für lange die ’Höhle’ verlassen hat, um das Licht der Ideen zu schauen, danach aus ethisch-praktischer Verantwortung zu seinen einstigen Höhlengenossen zurückzukehren habe, um sie seiner gewonnenen Erleuchtung gemäß zu führen.

Johann von Neumarkt Anfang 1362 Schottlaender: [...] mehr als 50

Übersetzungen in 9 verschiedene Sprachen, darunter 13 – die relativ größte Zahl! – ins Deutsche, erschienen im Laufe der folgenden drei Jahrhunderte, während das lateinische Original zwischen 1474 und 1756 in 18 Ausgaben gedruckt wurde.

Page 9: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Petrarca: De remediis

Page 10: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Geburtsadel – Seelenadel Aristoteles, Cicero und Seneca Überwindung der feritas virtus ohne Ansehen des Standes Giovanni Boccaccio: Filostrato, 1335: Che più, donna Cassandra, chiederete

in donna omai? il sangue tuo reale?Non son re tutti quelli a cui vedetecorona o scettro o vesta imperiale;assai fiate udito già l’avete:re è colui il qual per virtù vale,non per potenza; e se costei potesse,non cre’ tu ch’ella come tu reggesse?

Page 11: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Geburtsadel – Seelenadel Garin: 1473 äußerte ein Verwaltungsbeamter

der Universität Florenz den Wunsch, man möge doch völlig davon absehen, Ordensbrüder für den Philosophieunterricht einzustellen, da die Schüler ihrer überdrüssig und nicht länger bereit seien, die ’fratesca ingenia, ac fratescas et crassissimas doctrinas’ über sich ergehen zu lassen.

Buonaccorso da Montemagno: De nobilitate – Seelenadel

Samuel Karoch: De beano et studente, 1466 – Unterlegenheit des Geburtsadels

1472 Martin Mayr – Gründung der Universität Ingolstadt

Vorrang von Wissen und Tüchtigkeit Albrecht von Eyb: Spiegel der Sitten, 1474 –

Seelenadel

Page 12: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Michel de Montaigne: Essais Plutarque dit en quelque lieu qu’il ne trouve point si

grande distance de beste à beste, comme il trouve d’homme à homme. Il parle de la suffisance de l’ame et qualitez internes. [...] Pourquoy, estimant un homme, l’estimez vous tout enveloppé et empaqueté? Il ne nous faict montre que des parties qui ne sont aucunement siennes, et nous cache celles par lesquelles seules on peut vrayement juger de son estimation. [...] Il le faut juger par luy mesme, non par ses atours. Et, comme dit très-plaisamment un ancien: „Sçavez vous pourquoy vous l’estimez grand? Vous y comptez la hauteur de ses patins.“ La base n’est pas de la statue. Mesurez le sans ses eschaces; qu’il mette à part ses richesses et honneurs, qu’il se présente en chemise. A il le corps propre à ses functions, sain et allegre? Quelle ame a il? est elle belle, capable et heureusement pourveue de toutes ses pieces? Est elle riche du sien, ou de l’autruy? la fortune n’y a elle que voir?

Page 13: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Boccaccio: Decameron X.10 Petrarca – De insigni obedientia et fide

uxoris = Griseldis nobilitas animi – tugendhafte und

willensstarke Frau: Che si potrà dir qui, se non che anche nelle

povere case piovono dal cielo de’ divini spiriti, come, nelle reali, di quegli che sarien più degni di guardar porci che d’avere sopra uomini signoria? Chi avrebbe altri che Griselda potuto col viso non solamente asciutto ma lieto, sofferir le rigide e mai più non udite pruove da Gualtier fatte? Al quale non sarebbe forse stato male investito d’essersi abbattuto ad una che, quando fuor di casa l’avesse in camicia cacciata s’avesse sí ad un altro fatto scuotere il pilliccione, che riuscito ne fosse una bella roba.

Page 14: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Boccaccio: De mulieribus clarisScripsere iam dudum non nulli veterum sub compendio de viris illustribus libros; et nostro evo, latiori tamen volumine et accuratiori stilo, vir insignis et poeta egregius Franciscus Petrarca, preceptor noster, scribit; et digne. Nam qui, ut ceteros anteirent claris facinoribus, studium omne, substantias, sanguinem et animam, exigente oportunitate, posuere, profecto ut eorum nomen in posteros perpetua deducatur memoria meruere. Sane miratus sum plurimum adeo modicum apud huiusce viros potuisse mulieres, ut nullam memorie gratiam in speciali aliqua descriptione consecute sint, cum liquido ex amplioribus historiis constet quasdam tam strenue quam fortiter egisse non nulla. Et si extollendi sunt homines dum, concesso sibi robore, magna perfecerint, quanto amplius mulieres, quibus fere omnibus a natura rerum mollities insita et corpus debile ac tardum ingenium datum est, si in virilem evaserint animum et ingenio celebri atque virtute conspicua audeant atque perficiant etiam difficillima viris, extollende sunt?

Page 15: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Das Bild der Frau Eva – Maria – Virago Christine de Pizan:

Cité des dames, 1405 eine angemessene Erziehung

für Frauen aller Stände eine völlige Gleichheit

der Geschlechter Bartolommeo Goggio:

De laudibus mulierum, 1487 Pietro Bembo: Gli Asolani, 1506 Baldassare Castiglione: Libro del

Cortegiano, 1528

Page 16: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Partnerin der Humanisten? Olimpia Morata, Caritas Pirckheimer und

Louise Labé Giovanni Villani: Cronica 1338 in Florenz 8000-10000 Knaben und

Mädchen in den Elementarschulen Coluccio Salutati gegen Emanzipation der

Frau Paolo da Certaldo: Il libro di buoni costumi,

~1370 Francesco Barbaro: De re uxoria, 1416 Fra Cherubino: Regola della vita

matrimoniale, 1490 Barbaro: Tres igitur res sunt quæ, a coniuge

bene tractatæ, laudatissimam ac admirabilem rem uxoriam faciunt: caritas in maritum, vitæ modestia, domesticæ rei cura gravis et diligens.

Page 17: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Zensur der Erzählliteratur Kleinschmidt: Der obrigkeitliche Kampf

gegen die erzählerischen Texte in der Volkssprache durchzieht das literarische Leben der Frühen Neuzeit. Die Anstöße dazu kommen aus einem religiös fundierten Erziehungs- und Schutzauftrag, der auf die Bevormundung des Lesers hinauslief.

übersetzte Italiener wie Boccaccio → Frauen

Agrippa von Nettesheim: De nobilitate et præcellentia fœminei sexus declamatio

Alberti: partnerschaftliche Tätigkeit der Hausfrau

eher die Ausnahme

Page 18: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Montaigne A l’adventure est ce la cause que et nous et

la Theologie ne requerons pas beaucoup de science aux fames, et que François, Duc de Bretaigne, filz de Jean cinquiesme, comme on luy parla de son mariage avec Isabeau, fille d’Escosse, et qu’on luy adjousta qu’elle avoit esté nourrie simplement et sans aucune instruction de lettres, respondit qu’il en aymoit mieux, et qu’une fame estoit assez sçavante quand elle sçavoit mettre difference entre la chemise et le pourpoint de son mary.

Pseudo-Albertus Magnus: Secreta mulierum et virorum

die Bedrohung der irdischen Existenz bezüglich Zeit und Annehmlichkeit

Page 19: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Ehebüchlein Erziehung der Frau Konrad Bitschin: Libri de vita coniugali novem,

1435 Johannes Tröster: De remedio amoris, 1454 Albrecht von Eyb: An viro sapienti uxor sit

ducenda, 1460 1472 in deutscher Fassung 17 Jahre in Italien viele Autoren und auch Hochzeitsreden grundsätzlich Ja

Page 20: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

Eyb: Das lob der frawenO je wirde vnd übertreffen der frawen zuloben darzu ich in sundheit geneigt bin, will mir sein ein schwere pürd, doch so vil ich weis vnd vermag will ich das volfüren vnd des ersten für mich nemen, das lobe das do kumpt auß weißheit auß künsten vnd geschriften der frawen. Wann wir lesen, das nichtz grösers, nichtz wirdigeres vnd nichtz nücgers dem menschlichen geschlecht dann kunst der geschrifft geben ist, durch die kunst werd wir undtweist gen vnns vnd andern recht zuthun ein gemeinen nutz zufürdern vnd ein andechtigs seligs leben zufüren vnd mag keiner recht weys gesein der sollicher kunst geschriffte vnkundig vnd lere ist. Wann derselbig izret wird betrogen vnnd fellet gar leicht in cleinen dingen das nichts mer widerwertig eim weysen man gesein mag. So ist das öffentlich das alle erkanntnuß götlicher vnd menschlicher dingen vnd alle weyßheit in der kunst der geschrifft ist begriffen. Söllicher geschrifft nutz vnd gebrauch wer hat vnns geöffnet wer ist ir ein erfinder vnd lerer gewest das sein gewesen die frawen.

Page 21: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

François Rabelais Pantagruel rien ne

replicquant, continua Panurge, et dist avecques un profond souspir:- Seigneur vous avez ma deliberation entendue, qui est me marier, si de malencontre n’estoient tous les trous fermez, clous et bouclez; je vous supply, par l’amour que si long temps m’avez porté, dictez m’en vostre advis.

Page 22: Der italienische Humanismus und sein Einfluss auf Deutschland und Frankreich 3. Religion und Moralphilosophie

RabelaisCes parolles achevées, Pantagruel dist à Trouillogan le philosophe:- Nostre féal, de main en main vous est la lampe baillée. C’est à vous maintenant de respondre. Panurge se doibt il marier, ou non?- Tous les deux, respondit Trouillogan.- Que me dictes vous? demanda Panurge.- Ce que avez ouy, respondit Trouillogan.- Que ay je ouy? demanda Panurge.- Ce que j’ay dict, respondit Trouillogan.- Ha! ha! En sommes nous là? dist Panurge. Passe sans fluz! Et doncques me doibs je marier ou non?- Ne l’un ne l’autre, respondit Trouillogan.- Le Diable m’emport (dist Panurge) si je ne deviens resveur; et me puisse emporter, si je vous entends! Attendez, je mettray mes lunettes à ceste oreille guausche, pour vous ouyr plus clair!