137

7

Spis treci

Wstp ........................................................................................................................ 9

CZ I. ROZCZAROWANIE .................................................................................. 13

Prawda i kamstwa............................................................................................... 25

CZ II. MAGIA .................................................................................................... 31

Sztuczka z monet .................................................................... ..................... 33 Karciany trik....................................................................................................... 39 Grunt to percepcja ............................................................................................. 43 Sugestia w subie magii...................................................................................... 52

Wahadeko ........................................................................................................ 58 Odczytywanie mowy ciaa ................................................................................61

CZ III. PAMI.................................................................................................. 67

Punkt wyjcia ........................................................................................................ 72 System powiza.................................................................................................. 76

Wykorzystywanie systemu powiza .............................................................. 85 System miejsc ........................................................................................................ 87

Paace pamici...................................................................................................92 System skojarzeniowy.......................................................................................... 99

Zapamitywanie dugich liczb......................................................................... 106 Zapamitywanie kart ..................................................................................... 107

Zapamitywanie nazw wasnych ..................................................................... 112 Znaczenie powtrnych przegldw................................................................. 116

CZ IV. HIPNOZA I SUGESTIA ......................................................................... 119

Troch historii .................................................................................................... 125 Czym jest hipnoza .............................................................................................. 132 Pozornie nadzwyczajne zjawiska hipnotyczne............................................... 142

Bezbolesne operacje ......................................................................................... 143 Halucynacje................................................................................................... 145

Jak hipnotyzowa .................................................................................. ......... 153 Zagroenia...................................................................................................... 153 Jzyk................................................................................................................ 159 Struktura........................................................................................................ 163 Prba sugestii posthipnotycznej .................................................................... 171

SPIS TRECI

Programowanie neurolingwistyczne ............................................................... 174 Co w tych oczach jest (czasami).................................................................... 179

Metody osobistych przemian............................................................................ 188 Ukierunkowana wi ..................................................................................... 188 Zabawa obrazami ............................................................................................ 192 Leczenie fobii.................................................................................................. 196 Pewno siebie i projekcja wasnego obrazu ................................................... 204 Dezorientacja i samoobrona ........................................................................... 216

CZ V. NIEWIADOMA KOMUNIKACJA................................................ 221

Jak si nauczy czyta ludzi .............................................................................. 226 Wykrywanie kamstw oraz ich oznak.............................................................. 229

Ustalanie punktu odniesienia ........................................................................ 232 Kluczowe obszary niewiadomej komunikacji ................................................. 233 Sprawd swoj przenikliwo ......................................................................... 245 Oznaki prawdomwnoci ............................................................................... 246

CZ VI. ANTYNAUKA, PSEUDONAUKA I MANOWCE MYLI. . . 251

Puapki mylenia ............................................................................................... 253 Nauka i relatywizm............................................................................................ 262

Troska o nauk............................................................................................... 268 Wiara w zjawiska nadprzyrodzone i pseudonauk ....................................... 272

Efekt potwierdzania: szukanie tego, co i tak wiemy ........................................ 274 Nadzwyczajne zbiegi okolicznoci i parapsychologiczne telefony................... 278 Anegdoty i fakty ............................................................................................. 283 Mylenie zabobonne ...................................................................................... 290

Medycyna alternatywna ..................................................................................... 293 Efekt placebo .................................................................................................. 308 Urok wyobrani.............................................................................................. 312

Media, psychotronicy i szarlatani..................................................................... 315 Zimny odczyt ................................................................................................. 321 Przykady oszustw opierajcych si na zimnym odczycie.............................. 343 Uczciwi" psychotronicy ............................................................................... 346

Kocowe przemylenia...................................................................................... 355 Korespondencja ................................................................................................. 360 Podzikowania.................................................................................................... 367 Lektura uzupeniajca i cytowane teksty......................................................... 369

Wstp

Ostatniej wiosny przyszo mi na myl, e mgbym odwiedzi Rybki Jej Krlewskiej Moci* w ich podwodnym mieszkaniu, ktre mieci si nieopodal lekko rozczarowujcego Oka Londynu**, par krokw od siedziby naszego producenta filmowego. Wanie w owym czasie zainstalowaem sobie w domu akwarium i przygldaem si wypeniajcym je morskim potworom. Obdarzone licznymi mackami wijce si istoty, ktre czuj si w swoim ywiole, atakujc odzie podwodne albo samego Jamesa Masona***, byy tym, o co mi chodzio, a myl o odwiedzeniu miejsca, gdzie gigantyczna omiornica patrzyaby na mnie przez tafl hartowanego szka, przyprawiaa mnie o nieopisan ekscytacj. Jak si okazao, Strefa Dwunasta Akwarium bya denerwujco uboga w okazy bezkrgowcw, a najbardziej rzucaa si w

oczy ogromna amerykaska dama, ktra staa przyklejona do szyby po przeciwlegej stronie zbiornika z rekinami.

Wdrujc pord niewiele rnicych si od siebie istot, z wielk

starannoci studiowaem mae tabliczki umieszczone przy kadym

* Akwarium Londyskie mieci si w podziemiach County Hall. Jego ekspozycja jest podzielona na czternacie stref, gdzie w ponad 50 akwariach yje okoo 400 rnych gatunkw (przyp. tum.). ** London Eye, zwane rwnie Millenium Wheel, to koo obserwacyjne wysokoci 135 m stojce na poudniowym brzegu Tamizy, jedna z budowli wzniesionych z okazji nowego tysiclecia (przyp. tum.).

James Mason angielski aktor (1909-1984), odtwrca roli Kapitana Nemo w filmie 20000 mil podmorskiej eglugi z 1954 r. (przyp. tum.).

W S T P

akwarium, ktre informoway mnie oraz innych zwiedzajcych o nazwach, upodobaniach kulinarnych i gustach muzycznych wszystkiego tego, co pywao w rodku. Mniej wicej w poowie tego podziemnego labiryntu moj uwag przykua nagle pewna osobliwo. Zdaem sobie spraw, e pod opisami rozmaitych pywajcych stworw znajduje si co, co wygldao mi na t sam informacj przeoon na alfabet Braille'a. Przez chwil wydawao mi si to cakowicie naturalne, ale potem zaczem si zastanawia, ilu niewidomych rednio w cigu roku odwiedza Akwarium Londyskie. Nie chciabym, aby zabrzmiao to bezdusznie, ale odnosz wraenie, e ich liczba jest znikoma.

Od tamtej pory zaczo mnie nurtowa kilka kwestii, o ktrych wyjanienie chtnie poprosibym kogo niewidomego. Po pierwsze: skd wiadomo, gdzie umieszczone s znaki w alfabecie Braille'a? W takich miejscach jak windy powinno to by stosunkowo proste, ale jak to jest w zupenie obcym otoczeniu? Weimy choby tak toalet w pocigu. Jak tam mona znale braille'owska instrukcj obsugi skomplikowanego dozownika myda albo nietypowej spuczki klozetowej? Pocigaoby to za sob konieczno podjcia nieprzyjemnych czy wrcz niehigienicznych poszukiwa, podczas gdy pocig koysze si na zwrotnicach, wjedajc na dworzec Didcot Parkway. Rzecz jasna, po drugie intryguje mnie to, po co lepym zwiedzajcym braille'owskie napisy w Akwarium Londyskim. Poza kilkoma przelotnymi municiami przepywajcej paszczki w basenie dotykowym" Akwarium Londyskie zdaje si by miejscem niezbyt stosownym dla osb o powanie ograniczonej zdolnoci widzenia. Przyszo mi na myl, e jedynym wraeniem, jakie mogliby dziki znakom Braille'a wynie z tej wizyty niewidomi gocie, mgby w najlepszym wypadku by wykaz gatunkw. Wykaz gatunkw.

Kiedy opuszczaem akwarium, wprawiony w osupienie faktem, e wyjcie prowadzi przez bar McDonald's, i wci rozczarowany ubstwem ekspozycji kaamarnic, zaczepi mnie jaki mody facet, ktry chcia zada mi kilka pyta dotyczcych tego, czym si zaj-

l O

muj. Gawdzilimy przez chwil, a wtedy on spyta, czy istnieje ksika, z ktrej mgby dowiedzie si czego wicej o rozmaitych

umiejtnociach, ktre stosuj, aby rozbawi i pobudzi seksualnie moich widzw. Wielu z was o to pyta, czasem bardzo uprzejmie, co

W S T P

8

dobrze wiadczy o waszym wychowaniu, zbyt czsto jednak w do niedelikatny sposb, widrujc mnie przenikliwym wzrokiem, ktry sprawia, e mam ochot skrzywdzi wasze dzieci. Czy jaka ksika

mogaby nieco rozjani t fascynujc i lukratywn dziedzin, na ktrej opiera si istota mojej czsto nagradzanej i satysfakcjonujcej pracy?

Odpowied na to pytanie trzymacie w doniach, ewentualnie niektrzy w stopach. Staraem si zaprezentowa wszystkie obszary zainteresowa

odnoszce si do moich wystpw, zgromadzi je razem niczym krnbrne dzieci, po czym poda w higienicznej i skromnej formie ksikowej, ktra nie przeszkadzaaby czytelnikowi w jedzie na

rolkach ani w grze w tenisa. Na przestrzeni lat poznaem wiele osb, z ktrymi nieuchronnie obcuj, kiedy opuszczam swe mieszkanie i wychodz na ulic, aby kupi chleb

czy mleko jak zwykli miertelnicy. Suchajc uwanie tego, co mwicie, mog stwierdzi, e niektrzy z was to byskotliwi i dowcipni ludzie,

jakich mio mi oglda w swoim ssiedztwie, podczas gdy inni sprawiaj wraenie, jakby potrzebowali fachowej opieki. Wielu z was

podchodzi do tego, co robi, z doz inteligentnego sceptycyzmu i humorem, inni za wol czyta Daily Mail", hoduj co najmniej trzy

koty, a to, co robi Trisha*, traktuj jak powane dziennikarstwo. Oczywicie do tej drugiej grupy zwykle zaliczaj si ci nieustannie

oburzeni ludzie, ktrzy wypisuj skargi do gazet i gospodarzy programw telewizyjnych a to szalestwo zawsze wprawiao mnie w

nieme osupienie. I to nie tylko szalestwo samo w sobie, ale rwnie fakt, e tacy ludzie s czsto zachcani do udziau bd gosowania

Trisha Goddard czarnoskra angielska prezenterka telewizyjna prowadzca poranny talk-show na kanale Channel 5 (przyp. tum.).

W S T P

w telewizyjnych dyskusjach i traktowani jak autentyczny przejaw demokracji. Ich dowodzce nieznajomoci tematu zdecydowane opinie szczeglnie te o podou religijnym, ktre z pewnych wzgldw s traktowane wyjtkowo stanowi oczywicie zwyky zlepek uprzedze i nie s bardziej stosowne od moich, waszych bd czyichkolwiek pogldw na kwestie, o ktrych nie mamy pojcia oraz tak samo bezwartociowe jak moje zdanie na temat hokeja, Noela Edmondsa czy tajnikw seksu analnego.

Tote biorc pod uwag przekrj ludzi, ktrzy mog oglda moje wystpy, staraem si dostosowa t ksik do inteligentnego czytelnika o amatorskim zainteresowaniu sprawami umysu. Niektre z tych spraw s moj pasj, do innych podchodz z dystansem i po prostu prezentuj swe myli w takiej postaci, w jakiej pojawiaj si w mojej niepospolitej brodatej gowie. W ksice tej poruszam rnorodne tematy, a niektre z nich s utrzymane w tonie bardziej akademickim ni inne. Porzuciem koncepcj napisania przewodnika rzucajcego anemiczne wiato na ekscytujce sztuczki umysu, ktry wprawdzie lekko by si czytao i szybko pisao, ale taka lektura byaby mylca. Zamiast tego wprowadziem pewien poziom sceptycyzmu, tam gdzie uznaem to za istotne. A postpiem tak kierowany pragnieniem, aby uczyni zawarto tej ksiki tak wartociow i skromn, jak to tylko moliwe (oczywicie nieskromno" oznacza patrzenie na innych z gry).

Mam nadziej, e znajdziecie inspiracj, aby zagbi si bardziej przynajmniej w jedn z dziedzin, w ktre ta ksika was wprowadzi, a jeli nie, to niech posuy jako adna i niedroga zabawka do kpieli dla jakiego niegrzecznego dziecka. Bd zachwycony, jeli moja ksika dostarczy wam informacji, ktre zastosujecie w praktyce bd potraktujecie jako punkt wyjcia dla dalszych odkry. Taki jest mj cel. Bynajmniej nie zamierzam dawa wam do rki wykazu gatunkw.

Rozczarowanie

Biblia to nie dzieo historyczne. Pogodzenie si z tym faktem nie byo dla mnie atwe, poniewa

wierz w Boga, Jezusa i Szatana (a kysz!). A jeden z aspektw wiary w te rzeczy oraz cotygodniowych spotka z ludmi o podobnych przekonaniach jest taki, e czowiek nigdy nie omiela si studiowa faktw i podawa w wtpliwo wasnej wiary. Tymczasem ja zawsze sobie wyobraaem, e wystawianie mojej wiary na prb czyni j mocniejsz.

Dla wielu z was trudne bdzie pogodzenie mojego wizerunku, jaki najprawdopodobniej znacie z ekranw o wysokiej rozdzielczoci zdobicych wasze salony albo przyczepy kempingowe na przykad atrakcyjnie tajemniczy" (Wariacki Przegld Literacki") albo na pewno nie dla filistrw" (Manchesterski Wyjec Wieczorny") z obrazem odstrczajcego nastolatka, jakim byem. Wygadujcego okropiestwa zarozumialca, ktry nie wyobraa sobie bardziej szczytnego celu ni propagowanie witoszkowatego stylu ycia wrd niesychanie liberalnych przyjaci. Jestem pewien, e nie wyrzdzam niedwiedziej przysugi nikomu z tych wierzcych, ktrzy nie s witoszkami. Jeli macie ochot zdrowo si porzyga, wyobracie sobie ca nasz gromad, ktr jaki samozwaczy pastor zachca do zamanifestowania zielonowitkowego daru przemawiania jzykami", z zastrzeeniem e gdybymy zaniechali paplania, uznajc je za gupie, z pewnoci byaby to

R O Z C Z A R O W A N I E

sprawka Diaba. Nieco agodniejsze torsje mgby wywoa obraz mego nastoletniego wcielenia, ktre oznajmia niebdcemu chrzecijaninem koledze, e bdzie si za niego modli, nie baczc, jak bardzo protekcjonalnie brzmi taka propozycja. Zachystywaem si wasnym zgorszeniem i rosem w dum, bez ogrdek wygaszajc zasadnicze pogldy. By to przykry efekt indoktrynacji, jakiej poddawano mnie w dziecistwie, zaprawionej przez kolejne lata obiegowej wiary.

Pod koniec lat osiemdziesitych rozwijajcy si fenomen ruchu New Age sta si zmor mojego dosy zacietrzewionego pastora i wielu jemu podobnych. Bylimy przestrzegani, e Szatan we wasnej osobie nakania do zainteresowania prochami i parapsychologi oraz e to za spraw czarnej magii mno si w Croydon alternatywne ksigarnie. Byem o tym wicie przekonany i wierzyem, e takie rzeczy jak karty tarota stanowi bardzo powane zagroenie. Ci, ktrzy uwaaj to za zabawne, powinni wiedzie, e wiele nowoczesnych kociow z cakowitym przekonaniem uwaa demony za prawdziwe, chocia niewidzialne istoty, ktre zamieszkuj takie grzeszne miejsca jak studenckie sypialnie i sklepy muzyczne. Praca tego czowieka, ktrego jak pamitacie nazwaem pastorem, polegaa po czci na przekonywaniu zwyczajnych, niewinnych ludzi, e co takiego istnieje, aby wystraszeni trzymali si jeszcze bardziej kurczowo religii. Religii, w ktrej cichy gos cudownoci zosta zaguszony przez ch pogoni za sensacj.

Jednake na pocztku lat dziewidziesitych doszo do drobnego incydentu, ktry mia si okaza moim wasnym objawie-niem na drodze do Damaszku. Mieszkaem wtedy w Wills Hall, nalecym do Uniwersytetu Bristolskiego domu akademickim zoonym gwnie z czworoktw (ktrych, jak to zwykle z czworoktami bywa, nie wolno nam byo przecina w poprzek trawa porastajca kwadratowy obszar jest zawsze wita). Otaczay go stare zabudowania bdce pozostaoci Kolegium Oksfordzkiego. Jak gosi fama, te oraz inne budynki wznis w latach dwudziestych niejaki pan Wills, potentat tytoniowy, chcc w ten sposb stworzy namiastk Oksfordu swemu synowi, ktry nie dosta si na t uczelni i musia studiowa w Bristolu. (Moe ktry z tych studentw uskarajcych si na przesadn rodzicielsk trosk zauway, jakie to szczcie, e ojciec nie zbudowa uniwersytetu specjalnie dla niego). Gdy pewnego popoudnia opuciem

Carseview, jak ze studenck fantazj nazywaem swj pokj, aby uda si na niadanie, zobaczyem afisz zdobicy gwne wejcie do mego budynku (jeli Departament Kultury myli ju o tablicy pamitkowej, to by to blok A). Wielkie czarne oko na tym tle zapraszao na seans hipnozy oraz wykad, ktry mia si odby tego wieczoru w klubie studenckim. Nigdy w czym takim nie braem udziau i wydao mi si to ciekawsze ni conocny rytua picia herbaty owocowej i dyskusje o wyszoci sowa kafkowski nad mniej popularnym kafczaski, po ktrych wracaem do pokoju, by oddawa si rozkoszom jazdy na rcznym.

Po oficjalnym pokazie, przeprowadzonym przez hipnotyzera na-zwiskiem Martin Taylor, odbya si w domu studenckim dodatkowa sesja, podczas ktrej hipnotyzowa bardziej podatnych z nas w zamian za poczstunek w postaci kornwalijskich pierogw i nocleg. Nie mia w sobie nic z Rasputina. By to peen werwy blondyn, ktry bez ogrdek opowiada, jak to wszystko dziaa. Kiedy tamtej nocy wracaem do akademika z moim przyjacielem, Nickiem Gilliamem--Smithem, owiadczyem, e mam zamiar zosta hipnotyzerem.

Ja te odpar. Ale ja naprawd chc upieraem si.

Wyszukaem wszystkie moliwe ksiki powicone temu tematowi i zaczem si uczy. Wrd studentw nie brakowao mi na co dzie krlikw dowiadczalnych, na ktrych mogem przeprowadza prby. Byli oni jednak mao wraliwi. Za to pewien facet o powierzchownoci zawodnika rugby, ktry dotychczas wpdza mnie w straszne kompleksy, okaza si idealnym obiektem do testowania moich nowych umiejtnoci. Poczucie kontroli nad tego typu ludmi byo niesamowicie pocigajce. Zaczem urzdza mae pokazy na uczelni albo tak hipnotyzowa kolegw w barze, e upijali si zwyk wod.

Od kilku lat nie chodziem ju regularnie do kocioa, ale wci byem wierzcy. Wprawiao mnie w zdumienie, kiedy syszaem od moich

chrzecijaskich kolegw, e hipnotyzujc ludzi, przywouj szataskie moce. Podczas jednego z pokazw siedzcy w ostatnim rzdzie

czonkowie Zwizku Chrzecijan gono przemawiali w niezrozumiaych jzykach, aby, jak przypuszczam, odegna zo, ktre

dokonywao si na scenie. Innym razem, pewnej niedzieli w okolicach Boego Narodzenia, kiedy wszedem do duego studenckiego kocioa,

z tylnej awki dobiegy mnie sowa: Czego on tutaj szuka?". Mie.

Byem zdezorientowany. Skoro Bg nas stworzy, to prawdopodobnie ludzki umys jest szczytowym osigniciem tego dziea (ustpujcym

tylko takim tworom jak portal Amazon.com i Philip Seymour Hoffman). I oczywicie wiedziaem, e mam wiksze ni tamci ludzie

pojcie o tym, jak dziaa hipnoza. Mimo to nie mona osdza caej religii po przykrym zachowaniu kilku osobnikw, tote machnem

rk na ich reakcje. Sam nie byem do koca pewny, co pocz z moj umiejtnoci hipnotyzowania. Najem si do zabawiania towarzystwa na wieczorze kawalerskim, wiedziaem jednak, e wchodzenie na scen po wystpie lesbijskich striptizerek, aby zamienia dorosych mczyzn

w baletnice, to nie przyszo dla mnie. Tote pewnego popoudnia, wczc si bez celu po ksigarniach, natknem si na Kompletny kurs

magii Marka Wilsona*. Bya to ekscytujca ksika o imponujcym wygldzie, a czarny cylinder i biae rkawiczki przedstawione na

lnicej okadce sprawiay wraenie, jakby obiecyway nauczy mnie wszystkiego, co powinienem wiedzie, aby zosta fachowym iluzjo-nist. Bynajmniej nie liczyem, e bdzie mi dane osign biego,

wycznie na podstawie wpatrywania si w opraw tomu, ktry mieci w sobie zbir zadrukowanych kartek. Podjem zadanie studiowania

zawartych w nim sekretw i zaczem poznawa tajemne sztuczki,

jakich uczyo to dzieo.

|||Narastajca z wolna obsesja na punkcie magii, od zainteresowania, poprzez hobby, a po przyczyn rozwodu, niesie ze sob nieuniknion fascynacj oszukaczym charakterem wiata zjawisk paranormalnych.

Tradycja magikw demaskatorw jest niemal tak samo stara jak obnaane przez nich sekrety i przypuszczalnie zawsze i nieuchronnie

bdzie towarzyszy bardziej sensacyjnej i popularnej dziaalnoci parapsychologw i spirytualistw. Dema-skatorzy s rozgoryczeni i

znudzeni faktem, e ludzie rozpaczliwie szukaj atwych odpowiedzi i rzadko chc sysze, e owe odpowiedzi to kamstwa, a oni sami s

wykorzystywani i manipulowani. I to wanie, w poczeniu z moim zamiowaniem do sugestii i technik hipnozy, sprawio, e zaczy mnie

nurtowa pewne pytania. Jak to moliwe, e moglimy uwierzy w takie rzeczy jak zdolnoci paranormalne? Jak moglimy da si

przekona do rzekomej skutecznoci rozmaitych praktyk New Age,

* Mark Wilson, Complete Course in Magic (przyp. tum.).

ktre swego czasu stay si niezwykle modne wrd przedstawicieli biaej klasy redniej? Z pewnoci byy one na tyle przejrzyste, e

obawy przed dziaaniem demonw" sprowadzono do rangi absurdalnego lku. W moim odczuciu wiat zjawisk paranormalnych

jest fascynujc, a zarazem przygnbiajc, goszc osobliw pochwa ycia mieszanin zudze, namiastek i sugestii, szarlatanerii i oszustw. Na pewno jednak nie ma potrzeby wspomina tu o demonach.

Istnienie owego wiata omamw odkryem dziki swemu zami-owaniu do iluzji i to zachwyt oraz ciekawo sprawiaj, e chc zobaczy, jak to dziaa. Niektrzy ludzie mog rozczuli si na sam wzmiank o magicznych zdolnociach i sferach duchowych, przyjmujc takie koncepcje i nie wymagajc dowodw innych ni ich wasne przewiadczenia. Inni (tacy jak ja, w dziecistwie zawsze rozbierajcy zabawki) pragn wiedzie, z czego takie koncepcje s zoone.

Wrd znanych mi osb, ktre wierz w zjawiska paranormalne, uderzyo mnie to, e maj one wyranie wybirczy system wierze. Kto wierzy tak mocno w X, e ignoruje wszystkie dowody, ktre tego

nie potwierdzaj, a zauwaa i nagania kad przesank, jaka do X pasuje. Na przykad moja serdeczna przyjacika, pracujca jako

uzdrowicielka-parapsycholog, opowiadaa mi, jak na przyjciu wyleczya pewnego faceta, ktry podczas wybuchu bojlera dozna bardzo powanych oparze ramienia. Jej relacja robia imponujce

wraenie pooya na nim donie i po chwili bl oraz pcherze ustpiy jak rk odj. Poniewa mielimy wsplnych znajomych,

zapytaem kogo, kto rwnie by na tym przyjciu, czyjej opowie jest prawdziwa. Moje pytanie rozbawio go. Owszem, trzymaa na nim

donie, ale dopiero po tym, jak jego rka zostaa na ponad godzin oboona niegiem i lodem. Moja zaprzyjaniona psycho-terapeutka nie

miaa zamiaru wprowadzi mnie w bd. Ona po prostu odcedzia zimne okady jako nieistotne. Epizod ten by dla niej, w rzeczy samej,

potwierdzeniem jej zdolnoci i umacnia jej wiar. Im czciej stykaem si z takimi przypadkami, tym wikszego

nabieraem przewiadczenia, e ja sam, jako chrzecijanin, wpadam dokadnie w tak sam puapk. Czybym pozwala sobie na tego samego rodzaju wybircz wiar? Pamitajc modlitwy, ktre zostay wysuchane, i zapominajc o tych, ktre Bg raczy pomin? Albo tumaczc sobie, e tamte rwnie zostay wysuchane, tylko w mniej

wyrazisty sposb? Czym rnia si moja wiara od rwnie silnych przekona wspomnianej uzdrowicielki, pominwszy fakt, e jej pogldy nie naleay do dominujcego nurtu, przez co atwiej byo mi si z nich natrzsa? Czy obydwoje nie mielimy na sumieniu tego samego pokrzepiajcego nonsensu? Bez wtpienia zachowywaem si jak hipokryta.

Jest to pytanie, ktre wci zadaj inteligentnym chrzecijanom, gdy bardzo chtnie usyszabym dobrze sformuowan odpowied. Mona by szczerym wyznawc czegokolwiek moliwoci ludzkiej psychiki, chrzecijastwa albo jak (nie bez ironii) zasugerowa Bertrand Russell, tego, e wok Ziemi orbituje imbryk do parzenia herbaty. Mgbym uwierzy w kad z tych rzeczy z penym przeko-

naniem, ale owo przekonanie nie sprawi, e bdzie ona prawdziwa. Tak naprawd byoby zniewag dla prawdy absolutnej, ktr tak

umiowaem, gdybym oznajmi, e co jest prawdziwe, poniewa w to wierz. Gdybymy wierzyli w proces kosmologiczny, w ktrym mamy

szczcie funkcjonowa i wyraa pogldy naraajce nas na publiczne omieszenie, z pewnoci chcielibymy czerpa ow wiar z czego wicej

ni nasze niewiarygodne przekonania. Potrzebowalibymy jakich dowodw wykraczajcych poza to, co uznalimy za suszne. Teraz

wszyscy moemy przyzna, e czasem pojmujemy co niewaciwie i jestemy pewni rzeczy, co do ktrych, jak si pniej okazuje, bylimy w bdzie. Nasz wewntrzny poziom osobistego przewiadczenia w jakiej

kwestii nie ma adnych odniesie do tego, na ile owa kwestia jest prawdziwa w wiecie zewntrznym. W pewnych sprawach takie

rozrnienie jest niezwykle wane. Jeli na przykad uznajemy warto jakiego obrazu czy dziea muzycznego, nawet kiedy si zakochujemy,

wszystko to stanowi wyraz naszego subiektywnego podejcia. Aby jednak orzec, e cay wszechwiat dziaa w taki a nie inny sposb, nie mwic ju

o wypowiadaniu wojny tym, ktrzy myl inaczej, wic powinni zgodzi si z nami albo umrze, potrzebny jest wyszy poziom argumentacji ni:

To prawda, poniewa naprawd czuj, e tak jest".

Aby wic unikn samooskarenia o hipokryzj, pomylaem, e powinienem przyjrze si dowodom z zewntrz. Raczej nietrudno o to w przypadku chrzecijastwa, chocia wierni zwykle nie s do tego zachcani przez wspwyznawcw oraz pastorw.

Osoby wierzce nie tylko s nakaniane, aby nie podwaay swojej wiary, ale rwnie, jak tramie zauway Richard Dawkins, kade racjonalne dociekanie ma obowizek pokornie usun si w cie", kiedy do gosu dochodzi religia. Niebezpiecznie jest zadawa pytania z pozycji kogo zaangaowanego, a niegrzecznie z dystansu. Wolno nam pyta ludzi o ich pogldy polityczne bd etyczne, ktrych mog broni, albo przynajmniej zachowa wasne pogldy w jakiej innej znaczcej materii, uciekajc si do dowodw.

Ale jako kiedy dochodzi do rozlegego zagadnienia Boga i jego zachowania w stosunku do nas, kada racjonalna dyskusja powinna usta w momencie, gdy syszymy sowa: Ja wierz". Jak wida na wspczesnych przykadach aktw przemocy na tle religijnym, do jakich dochodzi na Wschodzie i Zachodzie, religia moe by miercionon obsesj zakorzenion w etyce, przy cakowitej niewiedzy o dawnych wiekach, kiedy powstaway jej natchnione pisma. Osoby religijne o umiarkowanych pogldach mog oczywicie wyraa niesmak wobec przemocy i udawa, e w ich witych pismach nie ma jawnego nawoywania do groteskowych i brutalnych zachowa, wybierajc tylko mie" kawaki. Wci jednak ponosz win za to, e kwestia wiary pozostaje zamknita dla racjonalnej dyskusji, a nic z tym nie robic, staj si czci machiny, ktra prowadzi do wszystkich okropiestw wywoywanych przez fundamentalizm.

Dla mnie i moich niegdysiejszych towarzyszy chrzecijan wszystko opierao si na kwestii, czy Chrystus faktycznie oy po tym, jak by martwy. Gdyby rzeczywicie zmartwychwsta, jak gosi Biblia, wszystko to byoby prawd, niezalenie od tego, co kto sdzi o chrzecijanach i ich postpowaniu. Gdyby nie zmartwychwsta, wszystko to okazaoby si nonsensem, a cae chrzecijastwo uud.

Wszystko skupia si wok tego jednego pytania, a obowizkiem przedstawienia dowodw naleaoby oczywicie obarczy chrzecijan, ktrzy tak twierdz. Nie chodzi o to, aby caa reszta prezentowaa dowody przeciwko. Na korzy chrzecijan przemawia fakt, e zdaj si oni stawia czoo temu problemowi. Wrd obrocw wiary funkcjonuje popularny argument, ktrym szermuj, odrzucajc wszystkie moliwoci

R O Z C Z A R O W A N I E

inne ni zmartwychwstanie Jezusa. Gdyby Jezus (ktrego mona bez obaw uzna za posta historyczn, chocia o wiele bardziej przecitn, ni przedstawia go Biblia) nie ukaza si ponownie po mierci, to wystarczyoby, aby Rzymianie zaprezentowali ciao, aby pooy kres nowej religii. Nie przetrwaaby duej ni tydzie. A gdyby ciao zostao wykradzione przez apostow albo gdyby apostoowie wiedzieli, e Jezus

R O Z C Z A R O W A N I E

naprawd nie powrci do ycia, nie mieliby powodu naraa si na przeladowania i oddawa ycia w imi goszenia nowej wiary.

Istnieje wiele argumentw tego rodzaju. Wszystkie one jed- nak opieraj si na zaoeniu, e opisane w Nowym Testamencie historie potraktujemy jako relacje z prawdziwych wydarze. Aby jednak przyj, e Biblia jest dzieem historycznym, naleaoby zignorowa cae mnstwo bezstronnych bada, ktre dowodz, e w rzeczywistoci tak nie jest innymi sowy, postanowi, e

czyje osobiste przewiadczenie znaczy wicej ni oczywisty dowd. Nie moemy przywizywa znaczenia do osobistych przewiadcze, oceniajc, w jakim stopniu dana historia opiera si na faktach. Przy rozpatrywaniu takich rzeczy powinny nas obchodzi tylko dowody, A dowody wskazuj bardzo wyranie, e opowieci zawarte w No-

wym Testamencie zostay spisane kilka setek lat po mierci Jezusa, Historie te przez znaczn cz pierwszego tysiclecia byy reda- gowane i poprawiane dla celw politycznych i spoecznych. Jezus by jednym z wielu mistrzw dziaajcych w okresie gwatownych przemian i niepokojw, i o ile mona oddzieli jego wasne sowa od tych, ktre pniej mu przypisano, naucza czego, co sta- nowio poczenie bardzo podanej wwczas wizji (Krlestwo

Boe) z indywidualnym stoicyzmem. Po tym, jak zmar, oraz po tym, jak Krlestwo Boe nie nadeszo, jego uczniowie tworzyli spoecznoci, ktre byy przeladowane lub omieszane. Potrzebowali wtedy historii i legend, ktre zapewniyby im inspiracj i wiarygodno. Stworzyli je wic, a zgodnie z tradycj sowa i czyny, ktre odpowiaday wczesnym potrzebom, zostay wplecione w wypowiedzi i yciorysy historycznych

postaci, a potem rozgaszane jako fakty. Wspomnienia o tych dostarczajcych inspiracji postaciach byy niebywale przeksztacane, nacigane i naginane, aby ich ywoty" pasoway do tego, co miay reprezentowa. Chocia autorstwo Ewangelii przypisuje si jednostkom, w znacznej mierze s one dzieem caych rodowisk. Opowiedziane w nich imponujce i sugestywne historie ulegay licznym zmianom i przerbkom na przestrzeni wielu pokole.

ywi amatorskie zainteresowanie powiconymi tej kwestii badaniami, ktremu towarzyszy osobiste pragnienie ugruntowania mej niewiary, tak

samo jak spodziewaem si ugruntowa sw wiar, kiedy jeszcze j miaem. Kiedy zdaem sobie spraw, e relacje o yciu Jezusa mona

woy midzy banie, musiaem pogodzi si z tym, e opierajc si na takich rdach, nie sposb dowie prawdziwoci zmartwychwstania. To

za niechybnie doprowadzio do konkluzji, e nic nie oddziela mojej prawdziwej wiary" od prawdziwej wiary" kogo innego. Nic nie

rozgranicza mego wasnego nonsensu od cudzego nonsensu. Po prostu wierzyem, bo robiem tak od zawsze i stao si to dla mnie bardzo wan

psychologiczn podpor, o ile mog uy takiego okrelenia. Odwanemu albo inteligentnemu chrzecijaninowi, ktry jest

zainteresowany podwaaniem lepej wiary, mona by z powodzeniem poleci ksik Richarda Dawkinsa Bg urojony*. Wspomniaem o Dawkinsie mojemu chrzecijaskiemu przyjacielowi, ktry stwierdzi: Och, on zawsze tak przynudza o religii". Ani przez chwil nie pomyla, jakie mog by argumenty Dawkinsa albo czy mona by je podway, co moim zdaniem jest kompromitacj. Dla mnie, po tylu latach wakowania dziecinnych dowodw" na istnienie Boga, jest to dzieo niezwykle cenne, gdy ukazuje je we waciwej perspektywie. Niestety odnosz wraenie, e wielu chrzecijan bdzie raczej odwodzi innych od czytania Dawkinsa, ni zdobdzie si na odwag, aby samemu sign po t lektur, co przypuszczalnie mogoby nawet wzmocni ich wiar.

Jeli jeszcze w przypywie oburzenia nie cisnlicie tej ksiki w ogie, zastanawiacie si teraz zapewne, czemu takie rzeczy maj znaczenie. Kady z nas wynajduje sobie jaki nonsens, w ktry wierzy, ale to cz naszej natury. Poza tym kupilicie t ksik w innym celu.

* Richard Dawkins, Bg urojony, tium. Piotr J. Szwajcer, Wydawnictwo CiS, Warszawa 2007 (przyp. tum.).

R O Z C Z A R O W A N I E

24

Takie gadanie o religii nie sprawi, e pocigajce seksualnie osoby zaczn ulega waszej rozszalaej i wezbranej woli, ani te nie pomoe zweryfikowa waszej wiedzy na temat fizyki. W rze

P R A W D A I K A M S T W A

czy samej, jestemy fascynujco rnorodni. Gdybymy wszyscy myleli tak samo, nie musiaoby istnie a tyle kanaw telewizyjnych. Zwamy jednak: czy nie jest lepiej podejmowa decyzje, majc dobre rozeznanie, ni robi to w stanie dezorientacji? Czy wiadomie przyjlibycie kamstwa serwowane wam jako prawda? Czy wezbrany" oznacza to samo co w stanie erekcji"?

Prawda i kamstwa

Poniewa mam wielk nadziej, e przyczyni si do waszego rozwoju, odsaniajc przed wami niektre umiejtnoci i zagadnienia, ktre osobicie uwaam za fascynujce, najpierw musimy rozway pewn kopotliw kwesti. Na ile bd wobec was uczciwy, odsaniajc przed wami tajniki moich technik? Pewne krgi prasy brukowej oraz mej wasnej rodziny s przekonane, e pord bogactwa niewtpliwej szczeroci, obiektywizmu, nieprzekupnoci, rzetelnoci i prawoci, ktre jak dotd charakteryzuj moj prac, moe si sporadycznie trafi jaki fasz, ktry ma za zadanie zbi z tropu uwanego badacza. No c, jak powiedziaa kiedy moja prababcia, rzetelno i prawo, moja dupa, moja sprawa.

Moje wystpy, ktre co tydzie wlizguj si do waszych salonw albo przesczaj si z eteru na twarde dyski waszych komputerw, na pocztku kadego, jak to w brany nazywamy, odcinka s wprost okrelane przez nikogo innego, jak przeze mnie, mianem poczenia magii, sugestii, psychologii, wyprowadzania w pole i umiejtnoci scenicznych". Sztuczki, popisy, triki i gagi, ktre w nich prezentuj,

25

czasem opieraj si na zasadach magii, czasem na psychologii. Na przykad program Seance, jeli bylicie na tyle uprzejmi, aby go obejrze czy nawet wzi udzia w jego interaktywnej" czci, wierzc, e rozgrywa si na ywo, zdaje si zawiera pewne formy natchnionych dziaa, lecz oczywicie

R O Z C Z A R O W A N I E

26

stanowi seri trikw przemieszanych z technikami sugestii, ktre maj doprowadzi do podanego rezultatu.

Jeeli zdarzyo si wam prawidowo przeliterowa imi zmarego za pomoc domowej tabliczki Ouija, to by to rezultat triku (pomylelicie o waciwym imieniu), po ktrym nastpia sugestia (niewiadomie przemieszczalicie szklank po planszy, wskazujc odpowiednie litery). Jest to taki sam proces, jakiemu podlegaj uczestnicy pokazw. Z drugiej strony The Heist, najnowszy z programw emitowanych w telewizji, kiedy pisaem t ksik, by wyjtkowy, gdy nie zawiera adnych sztuczek i nie polega na ogupianiu widza. Podczas trwajcych dwa tygodnie zdj pojawio si kilka trikw zastosowanych po to, aby przekona uczestnikw, e wanie zdobywaj nowe, zdumiewajce umiejtnoci. Nie zostay one jednak wczone do programu, gdy zdaway si podwaa jawno caego procesu. Gdyby finaowe napady z broni w rku* si nie uday chocia nie miaem cienia wtpliwoci co do ich powodzenia ukrywaem w zanadrzu bardzo niejasny plan B i plan C, aby zyska pewno, e cae przedsiwzicie jako si uda. Nie musiaem jednak ich wykorzystywa. (Powiedzmy, e po ktach kryy si tancerki, ktre czekay na mj znak).

Istniej pewne zasady, ktrych musimy si trzyma, aby zachowa spjno w tworzeniu programu telewizyjnego. Odnosz wraenie, e zasady te s oczywiste. Powstay w drodze ewolucji, kiedy prbowaem rnych podej, aby osign taki efekt, na jakim mi zaleao. Inne wziy si z tego, e stawaem si coraz bardziej znany, co niesie ze sob now hierarchi wartoci. Na przykad w mojej pracy nigdy nie

korzystaem z pomocy asystentw.

* W grudniu 2005 r. brytyjski Channel 4 wyemitowa program The Heist (ang. napad), w ktrym Derren Brown pod pozorem seminarium motywacyjnego i krcenia filmu dokumentalnego przekona za pomoc technik sugestii kilkoro statecznych i odpowiedzialnych biznesmenw do zbrojnego napadu na konwojenta odbierajcego pienidze z banku i zrabowania 100000 funtw. Chocia caa sytuacja bya zaaranowana (o czym uczestnicy nie wiedzieli) i odbywaa si na terenie zabezpieczonym przez policj, program Browna wzbudzi wiele kontrowersji. Iluzjonist oraz stacj telewizyjn krytykowano za marnowanie cennego czasu funkcjonariuszy policji" oraz gloryfikowanie przestpczoci" (przyp. tum.).

R O Z C Z A R O W A N I E

26

Korzystanie z pomocy asystenta jest rwnoznaczne z koniecznoci zaangaowania aktora wcielajcego si w rol osoby, ktra bierze udzia w pokazie i ktrej umys jest rzekomo przenikany. Osoba taka odgrywa wspprac i udaje zdumienie. Telewizyjnym i scenicznym magikom taki wybieg nie jest obcy, ale dla mnie takie rozwizanie jest odraajce z artystycznego punktu widzenia i po prostu niepotrzebne. Zreszt trudno mi sobie wyobrazi, ile naleaoby po wystpie zapaci takim ludziom za milczenie. Po drugie, nie chciabym, aby jakikolwiek uczestnik widzia mj wystp podczas realizacji zdj, a potem obejrza zupenie inn, przemontowan wersj tego, co pozna od kuchni. Byoby to miechu warte posunicie, zwaywszy na fakt, e zawsze pojawi si jacy dziennikarze gotowi wysucha spostrzee takiego pokrzywdzonego osobnika. Cieszy mnie to, co robi, i ceni ludzi, ktrzy czerpi rado z udziau w moich wystpach, zatem ich oglne przeycia s dla mnie najwaniejsze.

Tego rodzaju pokazy, do jakich z caym swym zarozumialstwem was przymuszam, maj korzenie w sztuce zwanej mentalizmem, ktra z kolei opiera si na magii i czarach. Wielu mentalistw (jak ja, chocia nigdy nie podobao mi si to okrelenie) zaczynao jako magicy, zanim dokonao si ich niemal komiczne przeistoczenie. O ile wikszo magikw jest atwo rozpoznawalna i daje si przyporzdkowa do ograniczonej liczby kategorii, to men-talici s mniej liczni, rzadziej o nich sycha i mog radykalnie si rni midzy sob. Tego, co umiej, trudniej si nauczy, a nadrzdne znaczenie ma osobowo. Wielu z nich przekracza co, co dla mnie stanowi etyczn granic, i zostaje tarocistami albo psychoterapeutami. Niektrzy potrafi zagada na mier. Niektrzy dziaaj w kocioach, zarwno w tych spirytualistycznych, jak i nalecych do gwnych nurtw chrzecijaskich. Niektrzy nadal wystpuj na scenie, lecz regularnie deklaruj prawdziwe zdolnoci parapsychologiczne, a inni ich demaskuj i kompromituj. Jeszcze inni organizuj weekendowe seminaria o tematyce motywacyjno-biznesowej i sprzedaj swoje uzdolnienia jako stuprocentowo adekwatne kompetencje psychologiczne. Rzeczywiste umiejtnoci, jakie znajduj tu zastosowanie, mog si sprowadza do czystej iluzji albo opiera si na

P R A W D A I K A M S T W A

R O Z C Z A R O W A N I E

26

umiejtnoci mwienia ludziom tego, co chc usysze. Mentalici bywaj raczej nieszkodliwi, zabawni, uyteczni albo niewybaczalnie wyrachowani. Kierowa mog nimi ch zysku, wasne ego albo pyncy ze szczerego serca altruizm.

Przygotowujc swoje pokazy, staraem si dziaa z jak najwiksz szczeroci, jednoczenie zachowujc niezbdny klimat dramatyzmu i tajemniczoci. O ile na samym pocztku kariery byem troch mielszy w swoich wymaganiach, o tyle kiedy zaczem odnosi sukcesy, wyzbyem si pragnienia, aby udawa kogo, kim nie jestem. Teraz wic wyranie okrelam swe telewizyjne oraz sceniczne wystpy jako mieszanin psychologii i kuglarstwa, koncentrujc si na tym, aby dostarczay moliwie najwicej rozrywki i starajc si unikn oskare o brak autentyzmu. Oczywicie rezultat koniecznie powinien by niejasny, ale mam nadziej, e w tym tkwi co najmniej poowa zabawy.

Kwestia uczciwoci jest nieodcznie zwizana z problemem formy moich magicznych przedstawie. Jeli wykonawca nie jest kompletnym oszustem, ktry zapewnia o swej absolutnej uczciwoci, to kada widownia zaakceptuje fakt, e na jej oczach rozgrywa si jaki hokus-pokus. Naley si stara, aby osoba wyprowadzona w pole odebraa to jako doznanie przyjemne i urzekajce, w przeciwnym razie magik ponosi sceniczn klsk. Wchodzi w osobliw relacj z publicznoci, w zasadzie przekazujc nastpujcy komunikat: Bd udawa, e jest to cakowicie prawdziwe, ale wiecie, e ja wiem, e wy wiecie, e ja wiem, e tak naprawd to wszystko jest gr". Do pewnego stopnia widzowie mog bra udzia w tej grze, jeli tylko otrzymaj w zamian dobr rozrywk. Dla magika udzia w niej oznacza pogodzenie si z sytuacj, w ktrej musi si popisywa. W ogromn wikszo pokazw iluzji wplecione jest przesanie: Potrafi zrobi co, czego wy nie umiecie". O ile mona je odnie do wielu wystpw

innego rodzaju, na przykad muzycznych czy tanecznych, w przypadku magii jest ono nie na miejscu, a skdind wiemy, e magia pociga za sob oszustwo. (Jak rwnie rzadko skrywa sw przebiego pod niezaprzeczalnym piknem dramaturgii. Zbyt czsto jest brzydka i pozbawiona teatralnego posmaku). Prawdopodobnie z tych wanie

P R A W D A I K A M S T W A

29

przyczyn nie jestemy a tak bardzo skonni odczuwa respekt wobec umiejtnoci, jakie prezentuj iluzjonici.

W moim odczuciu magia bardziej ni inne formy rozrywki scenicznej wymaga od wykonawcy szczerej autonegacji i zazwyczaj jest to zjawisko nieosigalne w tej dziedzinie. O ilu magikach mona szczerze powiedzie, e s szczeglnie sympatyczni? Albo ktry nie sta si irytujcy, chocia obiecujco si zapowiada? Czy naprawd nie podejrzewacie, e ktry z nich zacz zaywa twarde prochy? (Moecie oczywicie wzi pod uwag rwnie autora tej ksiki). Iluzjonista wiadom faktu, e cae jego rzemioso opiera si na oszustwie, moe rekompensowa sobie t kopotliw prawd, tworzc dosy prn i zarozumia osobowo sceniczn i pozasceniczn. Robic to, naduywa gotowoci swoich widzw do udziau w grze, ktra polega na ich ogupianiu. Jeli bdzie przy tym nieznony, szybko wystawi si na pomiewisko. Publiczno bdzie si staraa moliwie jak najskuteczniej zdeprecjonowa t sztucznie wykreowan znakomito. Przypomnijcie sobie swoje reakcje na numer Blaine'a ze szklan skrzyni*, ktry z pewnoci by o wiele zabawniejszy i ciekawszy ni numer bez skrzyni, lecz chyba troch chybiony w swym napuszonym charakterze. Porwnaj go z czyst doskonaoci programu Derren Brown gra na ywo w rosyjsk ruletk**, ktry przymi wiszce wizienie Amerykanina i podbi serca brytyjskiej widowni.

Co si tyczy kwestii zarozumialstwa, myl, e szczero to

podstawa. W skutecznym poczeniu techniki i oddziaywania na

widownie, ktre decyduje o powodzeniu triku, jest co zachwy-cajcego, jest gboka satysfakcja i rado, przypuszczalnie niczym niernica si od tego, co przeywa kompozytor czy malarz, kiedy

koczy dzieo. A przecie ten zachwyt jest czym, z czym magikowi

W 2003 r. amerykaski iluzjonista David Blane spdzi 44 dni bez jedzenia w przezroczystej skrzyni zawieszonej na wysokoci 9 m nieopodal mostu Tower Bridge nad Tamiz w Londynie (przyp. tum.). Program wyemitowany 5 padziernika 2003 r. przez Channel 4 (przyp. tum.). **

R O Z C Z A R O W A N I E

nie wolno si zdradzi przed publicznoci, ktr geniusz do znuenia okrela jako zwykych miertelnikw", spogldajc z oszaamiajco

uduchowionych wyyn. Przede wszystkim jest tak dlatego, e kto mgby przejrze sekret, ktry z kolei mgby zniweczy osignity

skutecznie efekt zadziwienia. Std te magik, ktry pomimo swej postury jest w gbi duszy dzieckiem, ukrywa ten raczej wzruszajcy

aspekt, stwarzajc pozory pod-niosoci i samoubstwienia. W rezultacie powstaje kamstwo, a jest ono tak marne, e wszyscy oprcz

najbardziej atwowiernych widzw w kocu je przejrz. Zawsze podobaa mi si idea wyraania tego podniecenia i za- chwytu w trakcie stosowania mrocznych, diabelskich i tajemnych regu, czy byoby to uczciwe, czy nie. Jest to podstawowa sia napdzajca mj warsztat. Dlatego ksika ta stanowi szczer prb wprowadzenia w moj ukochan dziedzin. Z uwagi na objto i funkcjonalno oraz ch zachowania pewnych rzeczy w tajemnicy nie mog wyjani w niej wszystkiego. Tote w zamian za to e nie jestem do koca otwarty, obiecuj by cakowicie uczciwy Wszyst- kie anegdoty s prawdziwe, a techniki autentycznie stoso Wybornej lektury. wane.

33

Sztuczka z monet

Przygotuj sobie monet. Po j na stole, okoo dziesiciu centymetrw od krawdzi, przy ktrej siedzisz. Teraz praw rk, jeli jeste praworczny, we monet, ale nie prbuj jej podnosi wprost z powierzchni stou. Przesu j tylko ku sobie opuszkami palcw i pozwl, aby spocza na twoim kciuku, gdy znajdzie si ju na obrzeu stou. Kiedy bdziesz j trzyma, zacinij pi, zamykajc w niej monet, i unie rk.

Udao si? Powtrz tak operacj kilka razy i postaraj si utrwali sobie wyczucie wszystkich ruchw. Bd rozluniony i zachowuj si naturalnie. Dobra. Przy kolejnej prbie, kiedy moneta dotrze na brzeg stou, udaj, e j chwytasz, wykonujc dokadnie t sam seri ruchw, lecz pozwl, aby upada ci na kolana. W rzeczywistoci twj kciuk nie zetknie si z monet, a posuwisty ruch palcw po prostu zrzuci j z blatu. Potem, tak jak wczeniej, zacinij pi, jak gdyby trzyma co w rodku, i podnie rk.

Dmuchnij w zamknit do i rozprostuj palce. Wyobra sobie, e naprzeciwko ciebie siedzi ogupiony widz. Jest zachwycony monet wyparowaa bez ladu. Uwierzy, e posiadasz nadzwyczajne zdolnoci. Moesz odpocz. Teraz postaraj si powtrzy sztuczk kilka razy, a moment, w ktrym upuszczasz monet, bdzie wyglda rwnie swobodnie i naturalnie jak ten, w ktrym naprawd j chwytasz. Podczas kolejnych prb na przemian chwytaj monet i tylko udawaj, e to robisz, a te dwie sekwencje stan si

M A G I A

identyczne. Jeli moesz wiczy, siedzc przed lustrem, bdziesz mia dodatkow satysfakcj. Zwaszcza jeli jeste tak figlarnie pikny" jak ja.

W tej podstawowej kuglarskiej sztuczce z monet niewiele jest magii. Teraz nadajmy tej nieskrpowanie powtarzanej sekwencji wicej efektownoci. Robic to, moemy odkry wiele rzeczy, ktre sprawiaj, e magia jest m a g i c z n a . Po pierwsze, po co ka monet na stole, eby po chwili zabra j z powrotem? Przecie chyba tylko powanie opniony umysowo osobnik mgby zaprezentowa taki absurd. Takie dziwaczne zachowanie raczej odziera z magii decydujcy moment. Gdyby wycign monet z kieszeni, pooy na stole przed sob, po czym natychmiast zabra, aby zademonstrowa, e znika, cay szereg czynnoci staby si w jaki i sposb nadzwyczajny i wymuszony, a jego nienaturalno suge- | rowaaby widzowi, e zosta zastosowany jaki trik. Porwnajmy to z sytuacj, w ktrej moneta ju ley na blacie. Jeli po prostu zabierasz monet, ktra si tam znajduje, od razu wyglda to znacznie lepiej. Mgby wic na przykad chwil wczeniej grzeba za czym w kieszeni, wycigajc z niej monet albo dwie dla uatwienia poszukiwa. Pooyby je od niechcenia na stole, zapomniane i niewane, umieszczajc jedn z nich w pozycji odpowiedniej do przeprowadzenia pokazu. Teraz mu s i s z j podnie, aby cokolwiek z ni zrobi, wic okolicznoci pokazu wydaj si 0wiele bardziej naturalne.

No dobra. Teraz pora na rozwizanie kolejnego problemu. Na stole ley moneta. Sigasz po ni w sposb widoczny, zamykasz w zacinitej pici, a potem otwierasz do, aby zademonstrowa, e monety tam nie ma. Poniewa acuch czynnoci jest krtki 1 atwy do odtworzenia, istnieje ogromne prawdopodobiestwo, e jaki bystry obserwator (a wielu magikw nie docenia, jak bardzo przenikliwi potrafi by ludzie) moe przejrze twoj sztuczk. Jeli moneta znika z twojej doni, to by moe nigdy jej tam nie byo, zatem nie moge jej zabra. Musiaa podzia si gdzie indziej. Aha! W jaki sposb zelizna si ze stou. A jeeli widz nachyli si nad stoem, aby

35

S Z T U C Z K A Z M O N E T

sprawdzi, czy nie ukrywasz monety na kolanach, jeste ugotowany i chyba tylko si moesz powstrzyma go przed zdarciem mrocznej zasony spowijajcej twoj sztuk. Musisz wic zakci acuch wydarze, aby wcibski obserwator nie mia atwego zadania, od-twarzajc ich kolejno. Tym razem zamiast zaciska do, w ktrej mieci si wyimaginowana moneta, po rzekomym zabraniu jej ze stou zamarkuj ruch; jakby przekada j do drugiej rki (czyli do lewej, chocia moesz wszystko robi na odwrt, jeli jeste leworczny), ktr potem zaciniesz w pi. Wykonaj ten ruch kilkakrotnie, rzeczywicie przekadajc monet, aby wyczu, jak odbywa si to normalnie. Pniej powtrz dokadnie to samo bez monety. Jestem pewien, e kiedy przewiczysz to kilka razy, uwaga bez monety" stanie si niepotrzebna, a nawet dranica.

Udajc, e przekadasz monet, ktrej nie masz, do drugiej rki, znacznie utrudniasz obserwatorowi odtworzenie przebiegu wydarze. Dmuchnij w lew do i poka, e moneta wyparowaa. Jeli widz pomyli, e moneta tak naprawd nigdy nie znalaza si w twojej lewej rce (moe dokona takiego spostrzeenia, kiedy tylko zostanie ocucony solami trzewicymi), jedyne wytumaczenie bdzie takie, e musiae zatrzyma j w prawej. Po chwili przekona si jednak, e twoja prawa do rwnie jest pusta. Bdzie zbyt zaabsorbowany rozwizywaniem tej zagadki, aby zastanawia si, czy w ogle zabrae monet ze stou.

Dobrze. Ale wci jeszcze nie znakomicie. A jak wspaniale byoby, gdyby widz nabra przewiadczenia, e widzia monet w twojej prawej rce, zanim przeoye j do lewej? Wtedy naprawd nie znalazby adnego wytumaczenia. Tym razem wic, zanim przeoysz monet" do prawej rki, upozoruj taki ruch, jakby przez moment j pokazywa, trzymajc midzy opuszkami kciuka i dwch pierwszych palcw. Gdyby kto dobrze przypatrzy si twojej doni, mgby dostrzec, e nic w niej nie masz. Kiedy jednak wykonasz szybki i niedbay gest zatoczysz rk w powietrzu uk, mwic: Patrzcie", po czym pynnie j opucisz w stron lewej doni to jeli bdziesz rozluniony i zrobisz to w odpo

M A G I A

36

wiednim tempie, obserwator bdzie gotw przysic, e pokazae mu monet.

Jest to co nadzwyczajnego. I wyobra sobie zadowolenie pynce ze wiadomoci, e ci si udao.

Kiedy ju pozornie przeoysz monet do lewej doni, to wanie na niej postaraj si skupi ca uwag. Cofnij praw rk, ale nie pokazuj, e nic w niej nie masz. Oprzyj j swobodnie na stole, zaciskajc pi, jakby wci chcia w niej ukry wyimaginowan monet. Tworzc faszywy trop, zabawiasz si z widzem, ktry jest przekonany, e moneta znajduje si w twojej prawej rce. Zastygnij w bezruchu na par sekund, aby spotgowa napicie momentu kulminacyjnego, po czym niewinnie otwrz obie donie ze sowami: Czy to nie dziwne?". Dae widzowi chwil na utwierdzenie si w przekonaniu, e wci musisz trzyma monet w prawej rce, a potem pozbawie go tej jedynej moliwoci.

Ale to jeszcze nie koniec. Dowiadczanie magii w znacznej mierze ma miejsce p o z a k oc z e n i u triku, kiedy obserwator prbuje odtworzy to, co si stao. Dzieje si tak dlatego, e ma utrudnione zadanie. Moesz jednak zrobi o wiele wicej moesz zasia w jego pamici ziarno faszywych skojarze, a tym samym wyzby si wszelkich obaw, e twoja sztuczka zostaa przeprowadzona niewaciwie. Wczeniej radziem, aby wyj z kieszeni kilka monet i pooy je na stole. Powiedzmy, e moneta A znajduje si nieco bliej rodka blatu, zbyt daleko, by wykorzysta j do pokazu, za moneta B ley w miejscu odpowiednim do wykonania triku.

Spjrz na obie monety i na moment zawie nad nimi rk, jak gdyby si zastanawia, ktr wybra. Takie zachowanie utrwali w umyle widza obraz dwch monet lecych na stole. Zdecyduj si na monet A i podnie j. Nie przesuwaj jej w stron krawdzi, tylko po prostu podnie. Caa uwaga skupi si na tobie i na monecie. Prze j do lewej rki, tak aby byo to widoczne, i zacinij pi. Po chwili rozprostuj palce, popatrz na monet i znw ukryj j w zamknitej doni. Sprawiaj wraenie zakopotanego. Widzowie nie bd mieli pojcia, co prbujesz osign. W kocu daj za wy-

S Z T U C Z K A Z M O N E T

gran i rzu monet z powrotem na st. Pozwl sobie na krytyczn uwag pod swoim adresem: No c, to nie wyszo. Przepraszam". Uwaga widzw zostanie rozproszona, a ty rwnie powiniene si rozluni. Osu si lekko na krzele, co sprawi, e inni zrobi to samo, a wtedy signij po monet B.

Teraz pokazujesz sztuczk, kiedy obserwatorzy powicaj ci najmniej uwagi. Mog wci na ciebie patrze, ale ich czujno w tym decydujcym momencie jest upiona. Jeli uda ci si ich w ten sposb rozluni, bd zbici z tropu i wtedy wiele ujdzie ci na sucho. Gdy tylko moneta B znajdzie si pozornie w twojej lewej rce, usid znw prosto i zacznij budowa napicie. Sztuczka jest teraz o wiele bardziej przekonywajca. Co wicej, zakoczona niepowodzeniem prba z monet A daa widzom kilka migawkowych wrae, ktre pniej utrudni im odtworzenie przebiegu wypadkw. Widzieli, jak podnosisz monet wprost ze stou. Widzieli wyranie, jak trzymasz j w lewej doni. To, co widzieli za pierwszym razem, pomiesza im si pniej z tym, co zobaczyli za drugim. Nikt nie powinien zapamita, e drug monet wzie ze stou w odrobin inny sposb.

Ale to wci jeszcze nie wszystko. W jaki sposb sprawiasz, e moneta pozornie znika? Przy wszystkich zabezpieczeniach i wybiegach, jakie zastosowae w swej niewinnej sztuczce, dmuchanie w zacinit pi i natychmiastowe pokazywanie, e jest pusta, zakrawa raczej na tani i amatorski chwyt. A to wanie tutaj moe naprawd wprowadzi element magii. Magia nie bierze si z tego, co robisz, ale z tego, co postrzega obserwator. Nie tkwi ona w fakcie, e moneta znika (to jest r e z u l t a t magii), ale w tym, j a k znika (to jest ta magiczna cz pokazu). Jak tego dokona? Kiedy moneta pozornie znajdzie si w twej lewej doni, pobaw si ni troch. Wykonaj kilka okrnych ruchw. Nie s to rzeczy, ktre robiby kto przy zdrowych zmysach, gdyby naprawd nie trzyma monety. Dziki temu jeszcze bardziej potgujesz iluzj. Zachowuj si tak, jakby chcc doprowadzi do zniknicia monety, musia umieci j w jakim konkretnym punkcie swej doni. Nie

37

M A G I A

38

musz chyba wspomina, e niczego nie mwisz, tylko pozorujes wszystko odpowiednimi gestami. Skoncentruj si dematerializacja monety to nie taka prosta sprawa. Moe nawet troch bolesna (taki drobny akcent dramatyzmu to bardzo skuteczne rozwizanie, ktre zasugerowa niezmiennie olniewajcy Teller*). A moe (inny znakomity wspczesny iluzjonista, Tommy Wonder**, podkrela znaczenie tego rodzaju cichego scenariusza") twoja rka nie jest dostatecznie rozgrzana i dlatego jest ci trudniej. Moe moneta nie moe cakowicie si ulotni, bo wanie co jade. Teraz przypuszczalnie nie ma potrzeby dmucha w rk tak tylko na pokaz. Jeszcze nie teraz... chwila... wytrzymaj... zaczyna si... czuj to...

A czy znikajca moneta pka? Robi si bardzo gorca? Czy po prostu znika, czy jako rozpywa si w doni? Czy nie byoby to interesujce, gdyby zdematerializowa monet, a potem zapyta widzw, czy wci j widz, jakby jej zniknicie miao by tylko zudzeniem? Na ile rnych sposobw moesz to rozegra, aby zobaczy, ktry wywouje najlepsz reakcj?

Jeli czujesz napicie przy kilku pierwszych wykonaniachjr" sztuczki, ustpi ono pod wpywem dwch czynnikw. Po pierwsze, twoje minie naucz si pynnie i bez wysiku wykonywa ca sekwencj ruchw. Po drugie, efekt, jaki wywoasz, tak nie-wspmierny do zwykego zsunicia monety ze stou, zachwyci ci do tego stopnia, e od razu bdziesz chcia pokazywa t sztuczk kademu. A mwic obserwatorom, jak tego dokonae (Banalnie, po prostu zsunem monet ze stou"), moesz odrze ich z zachwytu, ktry ustpi miejsca rozczarowaniu. Sprbuj raz to zrobi, a przekonasz si, e widz przestanie odbiera twj pokaz jak wielk magi. Co najwyej potraktuje go jak przecitn sztuczk.

* Raymond Joseph Teller urodzony w 1948 r. amerykaski iluzjonista, komik i pisarz (przyp. tum.).

** Tommy Wonder (waciwie Jacobus Maria Bemelman, 1953-2006), holenderski iluzji! nista znany z wystpw w telewizji Fox (przyp. tum.).

K A R C I A N Y T R I K

Karciany trik

Zamiast beznadziejnie si kisi, dusi, wdzi, gldzi i zachlewa w swawolny sobotni wieczr, we ze sob tali kart i zaprezentuj zaprawionym kompanom co niezwykego. Cakiem moliwe, e sztuczka ta w ogle nie jest magiczna". Istotnie, podpada ona pod dosy niemi kategori iluzji znan jako trik frajerski", w ktrej caa przyjemno polega na robieniu z widza idioty. Tak czy inaczej, dziki niej moesz zyska kilka darmowych kolejek.

Wybierz jakiego tumana czy bazna, ktrego chcesz uczyni swoj ofiar, i ka mu przetasowa karty. Warto si upewni, e twj wybr nie pad na wytrawnego gracza albo domorosego krupiera. Jeli zacznie robi co innego ni zwyke przerzucanie kart z rki do rki (unikaj takiego, ktry rozdziela tali na p i mieszaj, przekadajc krawdziami), przeka tali komu innemu do dalszego tasowania". Jeli Pani Fortuna oraz jej niezwyka siostra Panienka Opatrzno nie bd akurat przeywa zmiennoci babskich humorw, dziki takiemu posuniciu powiniene trafi na odpowiednio przecitnego karciarza.

Odbierz tali niczego niepodejrzewajcemu gupkowi i obr j kolorami do gry. Oznacza to, w przypadku gdy zarzucisz tajemnicz stylistyk magii, e upewniasz si, czy na wierzchu widzisz kolor, a nie koszulk karty. W tej samej nanosekun-dzie, w ktrej dostrzeesz lec na wierzchu kart, roz lekko tali w rkach, jakby chcia zaprezentowa j zgromadzonym pgwkom i bawanom. Oczywicie kada jest inna i wszystkie s teraz dobrze zmieszane" mwisz, aby usprawiedliwi t sekwencj, ktra pozwolia ci rzuci okiem na pierwsz kart.

Obr tali koszulkami do gry i po j, zoon rwno i starannie, na stole. Sprawie wraenie, e nie widziae adnej z kart, i chocia nie jest to w tym momencie tak strasznie istotne, pniej pomoe ci osign efekt zaskoczenia. Zapamitaj znajdujc si teraz pod spodem kart, na ktr zerkne. Jest to twoja karta-klucz, a odnajdujc j pniej, pokaesz, e jeste tak zdolny jak sam Jezus, co pozwoli ci zabysn w towarzystwie tukw i palantw.

Teraz powiedz temu atwowiernemu tpakowi albo gupiemu Jasiowi, ktry siedzi na wprost ciebie, eby rozdzieli tali na p, podczas gdy ty odwrcisz wzrok. Zaprezentuj mu sposb przekadania

M A G I A

38

kart, biorc grn cz kupki i umieszczajc j na prawo od pozostaych. Chcesz, aby twoja ofiara pooya oddzielon poow talii po twojej prawej stronie, ale na wypadek gdyby umiecia j po lewej, zapamitaj pozycj talii na stole, zanim si odwrcisz, aby potem wiedzia, ktra powka jest ktra.

Odwr wzrok i pozwl, aby ten ograniczony pajac zrobi to, co mu nakazae. Powiedz mu, aby podnis kart, ktra znajduje si na szczycie dolnej powki, i dobrze si jej przyjrza. Kiedy to zrobi, obr si z powrotem i we doln poow talii t, z ktrej wanie zabra jedn kart. Powinna to by ta leca po lewej. Oczywicie jeli nie odwrcisz si zupenie plecami do stou, moesz ktem oka obserwowa, czy grna cz zostaa pooona tam gdzie trzeba. W przeciwnym razie musisz si upewni, e sigasz po doln powk. Karta znajdujca si na samym dole jest oczywicie t, ktr zapamitae, ale musiaby by gupkiem, aby sprawdza to po raz drugi.

Trzymajc swoj powk nad tamt, ktr oddzieli twj imbecyl (a ktra pierwotnie znajdowaa si z wierzchu), powiedz mu, aby odoy kart. Nie mwic tego wprost, powiniene da mu do zrozumienia, e ma pooy kart z powrotem midzy dwiema czciami talii. Bdzie si to wydawa bardzo naturalne, e wzi j ze rodka i odkada na miejsce. W rzeczywistoci jego karta znajduje si teraz obok karty-klucza. To wanie ten sekret niebawem pozwoli ci zatriumfowa nad band zakutych bw i zjedna ci gbok przychylno wszystkich istot na tej planecie.

Teraz, chocia decydujce znaczenie ma, aby te dwie karty zostay razem, wykaesz si niebywa odwag, proszc chopka roztropka o przetasowanie talii. Ale czemu? Czy to nie zniweczy naszej przebiegej machinacji? Jak co takiego moe si uda?

K A R C I A N Y T R I K

Czy ja aby nie oszalaem? By moe w tym momencie ogarnity furi wyrywasz kartki tej ksiki, nie mogc powstrzyma zoci, i zmarnowae tyle stara, aby si czego nauczy. Ju dzwonisz do Channel 4 i do Daily Mail", aby wszystkich zapewni, e to czytado, ktre znalaze na regale WHSmith, nigdy nie byo nawet promowane w Radio One. Powiem tylko jedno bd cierpliwy. Zaprzesta wszelkich dziaa, ktre nie s rwnoznaczne z cierpliwoci, i pozwl mi co wyjani. Jeli udao ci si opanowa na moment, przypomnij sobie, e wybrae osobnika, ktry nie potrafi tasowa kart. Jeli jeszcze raz po

prostu przeoy tali, moesz by pewien, e dwie najwaniejsze karty twoja podpatrzona karta--klucz i ta wybrana przez niego pozostan w parze. Moesz lekko go popdza, a potem powstrzyma od zbyt dokadnego tasowania, wycigajc po chwili rk i mwic od niechcenia: wietnie, teraz ju nie wiemy, gdzie jest ta karta". Bardzo czsto pomaga rwnie, jeli powiesz przemieszaj je troch" zamiast potasuj".

Kiedy skoczy, we z powrotem tali i powiedz, e teraz przeoysz karty, odkrywajc je po kolei. Popro go, aby stara si nie reagowa, kiedy zobaczy t, ktr wybra. Trzymaj karty koszulkami do gry i zaczynajc od tej na wierzchu, obracaj je wszystkie jedn po drugiej. Odsonite karty odkadaj na st. Niech stworz bezadny stos. Oczywicie nie musz ci przypomina, e cay czas wypatrujesz swojej karty-klucza. Kiedy j odkryjesz, nastpna bdzie ta karta, o ktrej myli twj nierozgarnity kole. Jednake bez zmruenia oka przerzucaj karty dalej, starajc si tylko, aby kolor tej wybranej pozostawa dla ciebie widoczny. Twoja bezmylna ofiara zacznie napawa si triumfem, wierzc, e popenie bd.

Zatrzymaj si w momencie, ktry uznasz za stosowny, i podniosym tonem oznajmij: Zao si o kufel piwa/kieliszek wina/ szklank ciepej wody z plasterkiem cytryny/milion funtw, e teraz odkryj wanie t kart". Postaraj si sprawi wraenie, jakby z pewnoci siebie siga po kolejn kart z talii. Kiedy bezrozumny cymba przystanie na zakad, signij do rozrzuconych na stole kart i wycignij ze sterty t waciw. Potem moesz wspi si na st i zarycze, domagajc si aplauzu, zanim triumfalnie oddasz mocz na zgromadzone towarzystwo.

Moe ci si przyda kilka zwizanych z t sztuczk refleksji okruchw ze stou scenicznego zawodowca. Po pierwsze, kiedy wemiesz tali po przetasowaniu, zanim zaczniesz j przekada, rzu okiem na kart znajdujc si na samym dole. atwo to zrobi, stukajc brzegiem talii o blat, aby rwno uoy wszystkie karty. Jest moliwe, cho bardzo mao prawdopodobne, e bdzie to twoja karta-klucz. Jeli faktycznie j tam zauwaysz, oznacza to, e wybrana przez twojego fajtap karta ley na samym wierzchu talii i to j wyoysz jako pierwsz. Moesz temu zapobiec, proszc kogo, aby jeszcze raz przeoy tali. Moesz take dokona jeszcze bardziej imponujcej sztuczki. Kiedy zobaczysz, e karta-klucz jest na spodzie, moesz pooy tali na stole koszulkami do gry i zacz wygadywa nonsensy

M A G I A

38

o tym, e wybierajc kart, nawizujemy z ni podwiadom relacj, ktra moe si ujawni nawet podczas tak przypadkowej czynnoci jak tasowanie. Jeli twj wywd okae si mao przekonujcy, dodaj, e szczeglnie podatne osoby poddane serii eksperymentw zawsze podczas tasowania umieszczay na samym wierzchu kart, o ktrej mylay. Pozwl, aby suchacze oswoili si z pozornym nieprawdopodobiestwem twego stwierdzenia, signij doi talii, a kiedy nachyl si nad stoem, odso przed nimi pierwsza kart.

Po drugie, ukadajc karty na stole w przypadkowych poyj cjach zamiast w rwnej kupce, zyskujesz moliwo wykonania sztuczki w sposb jeszcze bardziej efektowny. Wyobramy sobid e docierasz do karty-klucza i widzisz, e kolejna to czwrka kiei Jeeli nie masz tak wielkiego pecha, by natrafi na ni dopierl pod koniec talii, moesz zacz z odrzuconych kart ukada ksztai czwrki i serca. Jeli uwaasz, e nie pozostao ci wystarczajc! duo kart, aby zrobi to w autentyczny sposb, nic nie szkodzi Niedbae wykadanie kart bdzie sprawia wraenie tajemniczej czci twojego triku. Jeli jednak zdoasz stworzy z pozostaycj kart wielki symbol nominau tej jednej, osigniesz co, co zwykle nazywa si powalajcym finaem. Po wycigniciu waciwej karty moesz wskaza lecy na stole ukad, co sprawi wraenie, e znae rozwizanie od samego pocztku*.

Grunt to percepcja

Fascynujce, zaamujce i wspaniae jest w magii to, e woone w ni lata praktyki same w sobie nic nie znacz. Od wielu lat wymylam karciane sztuczki, z ktrych wiele opiera si na dosy skomplikowanych zasadach. Obecnie wyszedem z wprawy, jak rwnie osabo moje zainteresowanie, ale przez dugi czas byo to dla mnie czym w rodzaju pasji. Spoeczno iluzjonistw pka w szwach od amatorw, ktrzy powicaj dugie godziny na doskonalenie skomplikowanych sztuczek i ozdobnikw, co samo w sobie nie jest czym niegodziwym, aczkolwiek taka obsesja niewiele ma wsplnego z umiejtnoci wywoania magicznych dozna o rozrywkowym charakterze. Gdyby kto chcia zosta komikiem, aby mc okrela si tym mianem, powinien zacz

* Zaproponowaem, e naucz tej sztuczki jednego z pensjonariuszy zakadu penitencjarnego dla modocianych, gdzie krcilimy pierwsz cz pierwszego odcinka programu Mind Control. Dobrze zna co takiego" powiedziaem, zadowolony, e przydzielono nam najgrzeczniejszych i najmniej gronych chopcw, dziki czemu mogem odpowiednio si dostroi i poczu swobodnie. Wiesz, zawsze warto zna kilka karcianych trikw, choby po to, eby zaimponowa kolegom w pubie" dodaem, uderzajc w modzieowy ton. Tak odpar. Tylko e ja nie chodz do pubu, bo em jest w winiu". Dowiedziaem si rwnie, e z teje przyczyny opiekunowie musz wydziela pyn do mycia naczy.

wystpowa na scenie. Wielu ludzi lubi opowiada kaway po obiedzie, ale nikt prcz tych najbardziej wyniosych i zadufanych w sobie nie na-zwie siebie komikiem. W przypadku magii t sam rol odgrywa umiejtno stwarzania pozorw. Dziecko, ktre w nieskoczono szuka twojej karty w specjalnej talii ze sklepu zabawkowego, nie moe nazywa siebie magikiem. Poziom biegoci technicznej moekart wielki symbol nominau tej jednej, osigniesz co, co zwykle nazywa si powalajcym finaem. Po wycigniciu waciwej karty moesz wskaza lecy na stole ukad, co sprawi wraenie, e znae rozwizanie od samego pocztku1.

Grunt to percepcja

Fascynujce, zaamujce i wspaniae jest w magii to, e woone w ni lata praktyki same w sobie nic nie znacz. Od wielu lat wymylam karciane sztuczki, z ktrych wiele opiera si na dosy skomplikowanych zasadach. Obecnie wyszedem z wprawy, jak rwnie osabo moje zainteresowanie, ale przez dugi czas byo to dla mnie czym w rodzaju pasji. Spoeczno iluzjonistw pka w szwach od amatorw, ktrzy powicaj dugie godziny na doskonalenie skomplikowanych sztuczek i ozdobnikw, co samo w sobie nie jest czym niegodziwym, aczkolwiek taka obsesja niewiele ma wsplnego z umiejtnoci wywoania magicznych dozna o rozrywkowym charakterze. Gdyby kto chcia zosta komikiem, aby mc okrela si tym mianem, powinien zacz wystpowa na scenie. Wielu ludzi lubi opowiada kaway po obiedzie, ale nikt prcz tych najbardziej wyniosych i zadufanych w sobie nie nazwie siebie komikiem. W przypadku magii t sam rol odgrywa umiejtno stwarzania pozorw. Dziecko, ktre w nieskoczono szuka twojej karty w specjalnej talii ze sklepu zabawkowego, nie moe nazywa siebie magikiem. Poziom

1Zaproponowaem, e naucz tej sztuczki jednego z pensjonariuszy zakadu penitencjarnego dla modocianych, gdzie krcilimy pierwsz cz pierwszego odcinka programu Mind Control. Dobrze zna co takiego" powiedziaem, zadowolony, e przydzielono nam najgrzeczniejszych i najmniej gronych chopcw, dziki czemu mogem odpowiednio si dostroi i poczu swobodnie. Wiesz, zawsze warto zna kilka karcianych trikw, choby po to, eby zaimponowa kolegom w pubie" dodaem, uderzajc w modzieowy ton. Tak odpar. Tylko e ja nie chodz do pubu, bo em jest w winiu". Dowiedziaem si rwnie, e z teje przyczyny opiekunowie musz wydziela pyn do mycia naczy.

M A G I A

38

biegoci technicznej moe wiadczy o rnicy midzy zawodowcem a amatorem, ale to nie jest materia, ktra tworzy iluzj.

Jest tak dlatego, e magia nie polega na udawaniu, kantowaniu i upuszczaniu monety na kolana. Magia polega na tworzeniu relacji, dziki ktrej moesz sprawi, zgrabnie i bez wysiku, e kto odbierze twoje dziaania jako magiczne. Taki odbir ma wiele wsplnego z dziecinnym zadziwieniem, ale zawiera rwnie dorosy element zagadki intelektualnej. Wystpuje jedynie w gowie widza i nie jest tym samym co twoje umiejtnoci, chocia to wanie one mog go wywoa. Mieci si w doznaniu, jakie przeywa odbiorca, i na prno go szuka w metodach stosowanych przez iluzjonist. Dlatego sama prezentacja ma drugorzdne znaczenie. Synny i znakomity iluzjonista Eugene Burger (gigant pord artystw specjalizujcych si w iluzji kameralnej) powiedzia, e mgby reszt ycia powici na nauk trzech czy czterech trikw.

Na przykad interesujc regu iluzji jest to, e znaczna cz magii ma miejsce po zakoczeniu sztuczki. Wracajc do naszego triku z monet: w umyle obserwatora zostay zakodowane obrazy, ktrych zadaniem byo

utrudnienie pniejszej rekonstrukcji tego, co zaszo. Czy nie widziaem w jego rce monety, zanim znika? Jestem pewien, e wzi j prosto ze stou.

Widziaem to. Ale jest w tym jeszcze co, co wie si z psychologi. Kiedy potencjalny widz zachwyca si trikiem, zostaje w uroczy sposb

nabrany. Myli, e dowiadcza czego niemoliwego. Jego emocjonalna reakcja to zdumienie, silniejsze i bardziej przytaczajce ni zepchnita

na dalszy plan wiadomo, e musia zosta oszukany. Zaskoczenie jest tak wielkie, e nie pozwala wiadomoci doj do gosu. Widz bdzie

darzy osob, ktra go nabraa, podziwem za to, e zrobia to tak byskotliwie. Stan zdumienia, podobnie jak oszoomienie, niesie z sob

wiksz podatno na wpywy, wic zmieszany obserwator natychmiast przyjmie wszystkie sugestie podsunite mu przez magika, a kada z nich

ma za zadanie sprawi, aby wyczyn wydawa si jeszcze bardziej nierealny. Ogupiony widz zrobi wszystko, by spotgowa wspaniao

swego wraenia. Warto o tym pamita. Rzadko si zdarza, eby kto by podejrzliwy

albo eby czu zo i wyrzuty sumienia, e da si nabra, chocia zawsze znajdzie si jaki irytujcy magik, ktry wywoa tak reakcj, czy te widzowie z problemami na punkcie kontroli, nieodmiennie reagujcy w ten sposb. Midzy wykonawc a widowni istnieje niepisana umowa, ktra dopuszcza oszustwo.

Tak czy inaczej, widz zosta nabrany, co oznacza, e po wystpie jest w swego rodzaju rozterce. Jeli trik by imponujcy, bdzie chcia porozmawia o nim z przyjacimi, jak kady, kto chce si podzieli czym zadziwiajcym. Jak wiadomo, chcc zarazi inn osob naszym podnieceniem wywoanym pokazem magii, zazwyczaj nie relacjonujemy dokadnie tego, co si wydarzyo. Skupiamy si na wszystkich tych czynnikach, ktre przyczyniy si do naszego zadziwienia, pomijajc te, ktre mogyby pomniejszy cudowno naszych przey, i w ogle tworzymy yw i barwn opowie, aczkolwiek nie woln od przesady. Jest to nieodcznie zwizane z tym, jak ludzie opowiadaj o pozornie parapsychologicznych doznaniach, ale temu przyjrzymy si pniej.

Cho pragnie wyrazi swj entuzjazm i natchn nim innych, widz ma rwnie wiadomo, e jego suchacz moe si troch podmiewa z jego naiwnoci. Kady, kto usiowa kiedy przekona kogo do udziau w piramidzie finansowej, zna to uczucie. Tote aby nie wyj na atwowiernego gupka, czowiek opisujcy magiczn sztuczk czsto wyolbrzymia czynniki, ktre zadecydoway o jej niesamowitoci. Na przykad bdzie si upiera, e iluzjonista w ogle nie dotkn talii kart i e na pewno mia monet w rku na moment przed tym, jak znika. Co ciekawe, nie mamy tu do czynienia wycznie z koloryzowaniem opowieci w celu zrobienia wikszego wraenia na suchaczach; on najzwyczajniej wierzyw to, co mwi. Dowodzi tego fakt, e jeli bezporednio po obejrzeniu sztuczki zostanie poproszony przez magika o dokadne zrelacjonowanie tego, co si stao, bdzie si zarzeka, upiera i przesadza, podobnie jak w rozmowie z kolegami. Chocia oczywicie upyw czasu sprzyja narastaniu hiperbolizacji i wybirczej amnezji.

Jeli zrozumiesz te niezawodne zasady, atwo ci bdzie zasia ziarno niesamowitoci w swoim wystpie albo w momencie nastpujcym po punkcie kulminacyjnym, kiedy to publiczno jest najbardziej podatna na sugesti. Zyskasz dziki temu pewno, e dziaanie magicznego triku bdzie trwao jeszcze po prezentacji, utrwalajc wspomnienie czego, co jest autentycznie niemoliwe. Uwiadomienie sobie tego i wykorzystanie tej zasady pozwala dostarczy widzom ogromnej radoci. Na przykad w pewnej sztuczce karcianej, ktr kiedy prezentowaem, wane byo, eby przed wystpem talia zostaa uoona w specjalnym porzdku. P-niej jednak widz musia j przetasowa. W pewnym momencie wrczaem mu tali ze sowami: Przetasuj znowu karty, ale tym razem zrb to pod stoem". Widz by tak przejty troch niezrczn czynnoci tasowania kart na lepo, e nie pyta o drobne swko znowu", ktre

M A G I A

38

wtrciem. Kiedy widz zaczyna tasowa, warto doda: To ju nie jest takie proste, prawda?". Mimowolnie przyjmie sugesti, e tasowa ju karty, i bez trudu sprawisz, e nie zapamita dokadnie tego, co si wydarzyo. Jeli potem skojarzy pocztek triku z tasowaniem kart, bdzie gotw sobie to wmwi i zakodowa faszywe wspomnienie, dziki ktremu sztuczka stanie si niemoliwa do rozpracowania.

Istnieje znacznie wicej zasad psychologicznych, ktre naley sobie instynktownie przyswoi, aby wykonywa tego rodzaju kameralne numery tak piknie i zgrabnie jak to tylko moliwe. W mniejszym stopniu interesuj mnie sceniczne pokazy iluzji, gdy wymagaj organizowania rozbudowanych przedstawie, podczas gdy element interpersonalny bywa zazwyczaj sztucznie narzucony i pod tym wzgldem s one mniej godne uwagi od sytuacji bezporednich. Jedna z zasad naprawd si sprawdzia, gdy przed wielu laty wystpowaem przy stoliku w jednej z bristolskich restauracji. Pokazywaem wtedy dugi i zawiy numer, w ktrym trzy wybrane karty znikay z talii i odnajdyway si w tak dziwnych miejscach jak moje buty czy szkatuka na karty, przechodzc po drodze seri tajemniczych znikni, przeobrae i objawie. Pomylaem, e fina sztuczki byby jeszcze znakomitszy, gdyby wszystkie trzy karty znalazy si pod drinkami wybranych uczestnikw pokazu. Spdziem wiele godzin, siedzc w domu przed lustrem i wiczc sprytne ruchy, aby ukry karty w doni i w odpowiednim momencie wsun je pod szklanki. Z jedn poszoby to bez trudu, ale trzy wydaway si nie lada wyzwaniem.

Zapewne pamitacie o istnieniu prawa fizyki, ktre gosi, e kade dziaanie wywouje rwn co do siy i przeciwstawn reakcj. Gdybym na przykad par razy wyrn w twarz Roberta Kilroya-Silka* albo trzepn go w tyek zwinitym numerem Daily Mail", zareagowaby baganiem o lito, a moe paczem. Jego reakcja byaby wprost proporcjonalna do tego, jak bardzo bym go skrzywdzi. To samo odnosi si do psychologicznej retoryki magii. Jeli obserwujesz rednio przyzwoitego magika, ktry pokazuje ci sztuczk, przypuszczalnie bardzo uwanie mu si przygldasz, aby go zdemaskowa. Siedzisz kady jego ruch niczym drapieny sok, aby niczego nie przeoczy, ale postpujc w ten sposb, mimowolnie dajesz si uwie rkom, ktre tak bacznie obserwujesz. Dzieje si tak dlatego, e po kadej chwili koncentracji nastpuje rwnorzdna i przeciwstawna chwila rozlunienia. Przypomnij sobie pierwszy trik, kiedy najpierw przeprowadzie nieudan prb z monet A. Im uporczywiej widzowie wpatruj si w twoje ruchy, tym bardziej si rozluniaj i przestaj

uwaa, kiedy pomyl, e sztuczka ju skoczona. Jeli nie udao ci si sprawi, eby pierwsza moneta znika, obserwatorzy przestaj by czujni, a wtedy ty wyprowadzasz ich w pole.

Iluzjonici znaj t zasad, a w cigu lat, kiedy pracowaem w tym zawodzie, prezentacja takiego triku jak ten staa si raczej czym w rodzaju gry. Po pierwsze, nako widzw do skupienia, nastpnie wywoaj wraenie, e sztuczka si koczy albo nastpuje jej kulminacyjny moment, albo co si nie udao. Potem wykonaj zrczny

ruch, wykorzystujc chwil, kiedy obserwatorzy s rozlunieni. Widz nie bdzie podejrzewa, e jest manipulowany, a nawet jeli zda sobie z tego spraw, niewiele moe na to poradzi. Jeden z bdw, jakie popeniaj pocztkujcy magicy, polega na tym, e podczas wykonywania triku napraj si i pochylaj do przodu. Bardziej dowiadczony wykonawca zna warto tej chwili rozlunienia, ktra pozwala mu uczyni swoje ruchy niewidzialnymi. Dlatego im czujniejszy obserwator, tym atwiej go nabra. Z tego te powodu naukowcy w laboratoriach wiele razy byli nabierani przez szarlatanw udajcych psychoterapeutw. Im uwaniej patrzysz, tym wicej moesz przegapi.

Ta wanie zasada dostarczya mi niespodziewanej odpowiedzi tamtej nocy w restauracji. Dotarem do momentu, w ktrym zwykle nastpowa koniec sztuczki polegajcej na odnalezieniu w szkatuce trzech kart, ktre pozornie zniky w moich rkach. Zamachaem nimi i rzuciem je na st. Zarwno moje sowa, jak i mowa ciaa oznajmiay, e to ju koniec triku. Widzowie zareagowali bardzo sympatycznie, odchylajc si do tyu i bijc brawo. Ich koncentracja osigna szczytowy punkt par chwil wczeniej (Karty znw zniky? Przecie patrzyem... Gdzie one mog by? Musz go przyapa") i z przyjemnoci dali si podej. Ich entuzjastyczna reakcja sprawia, e przestali zwaa na moje ruchy. Skupienie wymaga wysiku, a tu cay wysiek zosta ju spoytkowany, zanim widzowie si zrelaksowali. W tym momencie signem po trzy odnalezione karty i dzikujc z umiechem za uwag, nachyliem si nad stoem i wsunem je pod szklanki goci. Nie by to ruch ukradkowy, ale wrcz niedbay, rozluniony i niespieszny. Kiedy to zrobiem, na miejscu tamtych kart rozoyem kolejne trzy wyjte z talii. Poniewa byy odwrcone koszulkami do gry, zebrani mogli uzna, e s to wci

* Robert Kilroy-Silk angielski polityk, niezaleny czonek Parlamentu Europejskiego. Wczeniej by popularnym prezenterem telewizyjnym, wykadowc uniwersyteckim i reprezentowa w parlamencie brytyjskim Parti Pracy (przyp. tum.).

M A G I A

38

wybrane przez nich wczeniej karty. adna z siedzcych przy stole osb nie zauwaya moich ruchw ani zamiany.

Wrciem do rozlunionej pozy i rozparty na krzele powiedziaem co w rodzaju: No to jeszcze raz... Patrzcie". Wyprostowaem si, wziem jedn z trzech odwrconych kart i umieciem j na talii. Potem signem po kolejn, ale zamieniem j na drug z pozostaych, ktr rwnie pooyem na talii. Znw przykuwaem uwag widzw do kart, a ta nic nieznaczca zamiana, jakiej dokonaem, utwierdzia ich w przekonaniu, e maj przed sob wci te same karty. Po co miabym przejmowa si kolejnoci, w jakiej je zbieram, gdyby to nie byy te same trzy? Odoyem ostatni kart, po czym wziem tali, trzymajc j w lekko nienaturalnej pozycji. To wzbudzio ich podejrzenia i sprawio, e zaczli mi si baczniej przyglda. Mgbym wtedy nawet niezgrabnie j przetasowa, co skupioby ich uwag na moich rkach. Potem obrciem karty kolorami do gry i rozoyem na stole, starajc si nie robi tego w pobliu ich drinkw. W tym momencie pokazaem widzom, e wybrane przez nich karty znw si ulotniy. Zaczli ich szuka wrd rozoonych kart, a wtedy ich uwaga ponownie zogniskowaa si na zawonym obszarze stou, z dala od szklanek. Znw oparem si wygodnie, aby stworzy moliwie najwikszy dystans midzy sob a nimi, a potem poprosiem, aby na mnie spojrzeli. Wtedy powiedziaem spokojnie i wyranie: Wasze karty znajduj si teraz pod waszymi szklankami". Przyjemnie byo oglda ich miny, kiedy przyswajali sobie t informacj, zanim jeszcze spojrzeli w d.

Dugoletnie wiczenie zrcznych, sekretnych ruchw, dziki ktrym mogem ukradkowo niepostrzeenie wsun karty pod szklanki, okazao si bez znaczenia. Podoyem je zupenie jawnie, tu przed ich nosami. Nie czyniem adnych stara, aby ukrywa swe ruchy. Dla takich wanie chwil warto y.

W wikszoci, o ile nie w caoci, magia opiera si na tworzeniu faszywego obrazu przebiegu wydarze, ktre oczywicie prowadz do konkretnego punktu kulminacyjnego. Bardzo niewiele rzeczy pozostaje w ukryciu. Wikszo tajemniczych" ruchw odbywa si jawnie, ale widzowie nie zwracaj na nie uwagi. Wyglda to tak, jakby iluzjonista stwarza bardzo silne poczucie porzdku, w ktrym po punkcie A nastpuje B, po nim C, a nastpnie D, przy czym A stanowi pocztek sztuczki, a D jej nieprawdopodobny punkt

kulminacyjny. Kady z tych punktw jest wyranie zaakcentowany i w trakcie pokazu nic nie powinno si pogmatwa. Jest jedn z regu wielkiej magii (jak twierdzi Dai Vernon, ojciec wspczesnej iluzji

M A G I A

42

kameralnej), e trik powinien mie bardzo prosty ukad. Kiedy wymylam wasne sztuczki, midzy innymi bior pod uwag to, aby moi byskotliwi i pocigajcy widzowie mogli w kilku prostych sowach opowiedzie dokadnie, co widzieli swoim nieobecnym przyjacioom (ktrzy by moe z powodu choroby nie mogli obej- rze mojego wystpu). Chocia kusi, aby wple w numer par dodatkowych zbiegw okolicznoci i objawie, traci on na tym, jeli cao nie jest prosta i bezporednia. Zatem A, B, C i D powinny by uoone w nieskomplikowanym i naturalnym cigu. W magicznym triku punkt A (wykonawca prosi o przetasowanie talii) prowadzi bezporednio do B (widz wybiera jedn z kart i wkada j z po- wrotem do talii), po ktrym nastpuje C (iluzjonista sprawia, e talia znika) oraz punkt D (wybrana karta odnajduje si w kieszeni widza). Istny cud! Pominem tu nieistotne na pozr momenty, ktre zostay wplecione midzy A, B, C i D nakonienie widza do przyjcia okrelonej pozycji na pocztku wystpu (kiedy przy- puszczalnie karta trafia do jego kieszeni), byskawiczn zamian talii, ktrej iluzjonista dokonuje po jej przetasowaniu (dziki czemu bdzie mg nakoni widza, aby wybra drugi egzemplarz wsunitej do kieszeni karty), zawinicie talii w chusteczk (co pozwala magi- kowi ukry j w kieszeni czy w jakim innym miejscu). Te szczegy nie maj zwizku z gwnym wtkiem sztuczki i po jej zakoczeniu atwo wylec widzom z pamici. Wszystkie te czynniki sprawiaj, e najtrudniej jest nabra naj- 2 mniej zainteresowanego obserwatora. Kiedy prezentowaem tego rodzaju triki ludziom na przyjciach, niebezpieczestwo stanowili dla mnie stojcy na uboczu z zaoonymi rkami gocie, kt- rzy prowadzili zdawkowe konwersacje, zerkajc na mnie ktem oka. Jeli nie powicali mi uwagi, nie mogem wcign ich do gry. Obserwowali mnie mniej uwanie, ale byli w stanie dostrzec wicej.

Uprawianie sztuki iluzji to prosta droga do obsesji. Przewanie ludzie zaczynaj wczenie (ja zajem si tym w stosunkowo pnym wieku), najczciej jako zahukane dzieciaki. Wiele takich osb stara si zdoby umiejtnoci pozwalajce na imponowanie innym, poniewa maj zanion samoocen. Rozwijajc swe zainteresowania, maj do dyspozycji specjalne sklepy i kluby, wykady, ksiki i rekwizyty, a

G R U N T T O P E R C E P C J A

nawet moliwo spotkania jakiej niezwykej, groteskowo hipnotycznej osobowoci. Taki adept sztuki magicznej zachwyca si poznawaniem nowych sztuczek i w kocu wydaje na swe nowe hobby tak duo, e zaczyna odczuwa pokus, aby co na tym zarobi. Niestety przewanie ma kontakt z magi na enujcym poziomie i musi mapowa styl i maniery swoich mentorw. Wielu moim znajomym zdarzyo si rozmawia z niebywale uprzejmym modym czowiekiem, ktry okaza si iluzjonist. Zaciekawieni jego umiejtnociami zgodzili si, aby co im zaprezentowa, i nie posiadali si ze zdumienia, kiedy czowiek ten jakby za naciniciem guzika przeobraa si w zupenie niewiarygodn karykatur, zmieniajc sposb mwienia, czynic nieprzystojne uwagi pod adresem ich ubioru i pokazujc kiepskie gagi, ktre zupenie ich zniechciy. Jest to przykre, lecz wykonanie sztuczki magicznej w sposb naturalny i z odrobin powabu to umiejtno, ktrej najtrudniej si nauczy.

Taka obsesja moe powiza czowieka z podziemiem niechlujnych, podstarzaych facetw, naciganymi numerami i pilnie strzeonymi tajnikami sztuki. Myl, e nic w tym zego. Niepohamowana prno, kiepskie wyposaenie i potworna niegodziwo zachcaj, aby przystpi do takiego barwnego, urozmaiconego, czasem przygnbiajcego bractwa. Zaintrygowanemu czytelnikowi radz, aby uda si do miejscowego sklepu dla magikw, zamwi kilkanacie talii kart oraz zalecany poradnik dla pocztkujcych i zacz wiczy.

Sugestia w subie magii !

Podczas wystpu na ywo zdarzaj si chwile dostarczajce wykonawcy niebywaej radoci. Przeyem jedn z takich chwil, kiedy pod koniec pierwszego aktu swego wystpu oznajmiem publicznoci, e w drugim zostanie wykorzystana tabliczka Ouija. Mogoby si wydawa, e daj szans opuszczenia widowni osobom, ktre mogyby mie co przeciwko temu, lecz tak naprawd chodzio mi oczywicie o to, aby zwikszy dramatyzm wieczoru.

Wiele osb na wzmiank o siach nadprzyrodzonych reaguje szyderstwem, a mimo to wzbrania si przed uyciem tabliczki Ouija*. Dzieje si tak przypuszczalnie dlatego, e syszelimy historie o zych dowiadczeniach z tak tabliczk, a nie wiemy, jak je wyjani. Wydaje

G R U N T T O P E R C E P C J A

si, e trudniej zlekceway te historie ni kogo, kto twierdzi, e posiada zdolnoci parapsychologiczne. Wyobraenie o przywoywaniu szkodliwych si wci jako kry wok tej tabliczki niczym duchy, ktrymi rzekomo mamy si zabawia.

Dyskusje na temat wiary w siy nadprzyrodzone pozostawimy sobie na pniej, ale pki co chciabym was zapewni, e korzystaem z tej tabliczki podczas bez maa stu wystpw i ani razu nie wydarzyo si nic nieoczekiwanego. Owszem, szklanka si poruszya i zostay przeliterowane sowa. Tak, ochotnicy z widowni, ktrzy trzymali palce na szklance (ja jej nie dotykaem), zarzekali si, e nie wprawiali jej w ruch. I w poruszaniu si szklanki bynajmniej nie byo ani odrobiny podstpu. Owszem, kiedy kadego wieczoru par tysicy ludzi skupiao swoj energi na siach duchowych, ktre przenikay na scen i przesuway szklank, kto mgby si spodziewa, e nastpi co niezwykego, gdyby tylko

byo to moliwe. Ale nie, nic takiego nie nastpio, cho co wieczr wszystko wskazywao, e tak si stanie.

Istnieje proste, acz intrygujce wyjanienie zasad dziaania tabliczki Ouija. Ci z was, ktrzy wol wierzy, e szklank poruszaj duchy, niech sobie wierz, ale wyjanienie prawdziwego mechanizmu kryjcego si za tym nie sprowadza si do opartej na uprzedzeniach i domysach negacji dowodw" na istnienie wiata nadprzyrodzonego. Sprawdza si ten mechanizm niezawodnie we wszelkiego rodzaju sytuacjach i atwo mona w nim dostrzec si sprawcz stojc za magicznymi waciwociami Ouija. Odpowied tkwi w fascynujcym zjawisku zwanym ruchem ideomotorycznym. Kiedy zgbimy jego tajniki, moemy si nim posuy w celu dokonania wielu innych, rzekomo

* Tabliczk Ouija wymyli! w 1892 r. Amerykanin Elijah J. Bond. Miaa suy do odczyty-wania wiadomoci od zmarych. Nazwa urzdzenia powstaa z poczenia sowa tak" w dwch jzykach: francuskim (oui) i niemieckim (ja). Wspczesna, domowa forma tabliczki to plansza z odrcznie namalowanym krgiem liter oraz odwrcona szklanka. Uczestnicy seansu dotykaj szklanki palcami i czekaj, a duch ni pokieruje i w ten sposb wskae litery skadajce si na odpowied (przyp. tum.).

S U G E S T I A W S U B I E M A G I I

45

spirytualistycznych wyczynw i osignicia wielu pozornie niewytumaczalnych fenomenw, nie uciekajc si do oszustwa.

Zasada ta dziaa nastpujco: jeli skoncentrujesz si na idei wykonania ruchu, jest wielce prawdopodobne, e w kocu zaczniesz wykonywa drobne ruchy, nie zdajc sobie z tego sprawy. Jeli w nie-zakcony sposb skupisz si na myli, e twoja rka staje si lekka, odkryjesz w kocu, e bezwiednie j unosisz. O ile moesz by wiadom, e wystpuje taki ruch, o tyle nie zdajesz sobie sprawy, e sam go wykonujesz. Podobnie jak wielokrotne impulsy nerwowe mog wywoa drgania, nad ktrymi nie panujesz, rwnie ruchy ideomotoryczne sprawiaj wraenie, jakby odbyway si poza twoj kontrol. Z pewnoci niektrzy ludzie s na nie podatni bardziej ni inni w istocie zdaje si to i rka w rk z podatnoci na hipnoz, jednak stanowi owe ruchy bardzo powszechne zjawisko, ktrego wszyscy w taki czy inny sposb dowiadczamy. Moesz na przykad przyapa si na mimowolnym kopaniu wyimaginowanej piki podczas ogldania meczu futbolowego albo na wykonywaniu krtkich i gwatownych ruchw, kiedy wczuwasz si w akcj filmu.

Zasada ta zostaa po raz pierwszy wykorzystana w celu wyjanienia pewnego fenomenu spirytystycznego, po tym jak pod koniec

XIX wieku fascynacja okultyzmem niczym poar ogarna Ame- ryk i Wielk Brytani. Ruch spirytystyczny ze swymi mrocznymi seansami, latajcymi tamburynami i ektoplazm zacz si od dziaalnoci pochodzcych z pnocnej czci stanu Nowy Jork sistr Fox, ktre w 1848 roku doprowadziy sw matk do obdu, wywoujc w domu haasy przypisywane duchom. Zdobyy lokaln saw, a moda na nawizywanie kontaktu z duchami zmarych szybko si rozprzestrzenia. Kiedy przyznay si do mistyfikacji, byo ju za pno, gdy ruch spirytystyczny sta si zbyt potny sl?e i niezaleny, aby ich wyznanie mogo co zmieni. Z biegiem lat W przybra posta czego, co obecnie okrelamy jako nowoczesny spi- rytualizm, znalaz take wyraz w specyficznej dziaalnoci mediw & i