T.C. KAHRAMANMARA ST MAM NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS ORMAN MHENDSL ANABLM DALI

GLDEN TURUL

YKSEK LSANS TEZ

KAHRAMANMARA Eyll-2008

DEVLET ORMAN LETME MDRLKLERNDE

KTSADLK ANALZLER VE LETMECLK AISINDAN IKARSAMALAR [KLS DEVLET ORMAN LETME

MDRL RNE (2000-2005)]

T.C. KAHRAMANMARA ST MAM NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS ORMAN MHENDSL ANABLM DALI

DEVLET ORMAN LETME MDRLKLERNDE KTSADLK ANALZLER VE LETMECLK AISINDAN IKARSAMALAR [KLS

DEVLET ORMAN LETME MDRL RNE (2000-2005)]

GLDEN TURUL

YKSEK LSANS TEZ

Kod No:

Bu tez 11/09/2008 tarihinde aadaki jri yeleri tarafndan oy birlii ile kabul edilmitir.

Prof. Dr. zden GRC Do. Dr. smail BAKAN Yrd. Do. Dr. Mehmet PAK DANIMAN YE YE Yukardaki imzalarn ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.

Prof. Dr. Sleyman TOLUN Enstit Mdr

Bu alma K.S. Bilimsel Aratrma Projeleri Ynetim Birimi tarafndan desteklenmitir. Proje No: 2007/3-11 NOT: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn kaynak gsterilmeden kullanm 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.

NDEKLER GLDEN TURUL

I

NDEKLER NDEKLER ......................................................................................................................... I ZET ......................................................................................................................................III ABSTRACT............................................................................................................................ IV NSZ ................................................................................................................................... VI ZELGELER DZN......................................................................................................VIII EKLLER DZN............................................................................................................... IX SMGELER VE KISALTMALAR DZN ........................................................................ XI 1.GR ......................................................................................................................................1 1.1. ktisadi Analiz ve eitleri ................................................................................................2 1.1.1. Mikro ve Makro Analiz ..................................................................................................2 1.1.2. Ksmi ve Genel Denge Analizi........................................................................................2 1.1.3. Statik ve Dinamik Analiz ...............................................................................................2 1.2. Baar Boyutlar ve Baar lmnn nemi ..............................................................3 1.2.1. Etkenlik............................................................................................................................5 1.2.2. Etkililik ............................................................................................................................5 1.2.3. ktisadilik.........................................................................................................................6 1.2.4. Verimlilik .........................................................................................................................7 1.2.5. Krllk .............................................................................................................................9 1.2.6. Yenilik ............................................................................................................................10 1.2.7. alma Yaamnn Kalitesi .........................................................................................10 1.2.8. Kalite ..............................................................................................................................11 1.2.9. Uygun Baar ltnn Tespiti.................................................................................11 1.2.10. Kriterlerin Seiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ....................................11 1.3. Ormancln Boyutlar ...................................................................................................13 1.3.1. Trkiye de Ormanclk, Orman letmecilii ve lke Ekonomisindeki Yeri ........13 1.3.1.1. Ormancln Tanm .................................................................................................13 1.3.1.2. Trkiye de Orman letmecilii ve Orman letmeciliinin lke Ekonomisindeki Yeri ..............................................................................................................14 1.3.2. Ormanclk letmesinin zellikleri ve Ormancln Grevleri ..............................15 1.3.2.1. Ormanclk letmesinin zellikleri .........................................................................15 1.3.2.1.1. Kurulu Yeri zellikleri: .......................................................................................15 1.3.2.1.2. Fonksiyonel zellikleri: .........................................................................................16 1.3.2.1.3. Faaliyetine Ait zellikleri ......................................................................................16 1.3.2.1.4. Ekonomik Unsurlar Ynnden zellikleri ..........................................................18 1.3.2.2. Ormancln Grevleri .............................................................................................18 1.3.2.3. Trkiye Ormanclnn Sorunlar ve zm nerileri ........................................19 1.3.2.4. Ormanclk letmelerinde ktisadilik......................................................................22 1.3.2.5. Orman letmelerinde Verimlilik .............................................................................23 2. NCEK ALIMALAR..................................................................................................25 3. MATERYAL ve METOT ..................................................................................................27 3.1. Materyal............................................................................................................................27 3.1.1. Aratrma Kapsamnn Saptanmas ve Nedenleri .....................................................27 3.1.2. Aratrma Blgesinin Genel zellikleri ......................................................................28 3.1.3. Verilerin Toplanmas....................................................................................................37 3.2. Metot .................................................................................................................................38 3.2.1. ktisadilik Analizleri in Kriterlerin Belirlenmesi ...................................................38

NDEKLER GLDEN TURUL

II

3.2.1.1. ktisadilik Kriterleri ..................................................................................................38 3.2.1.2. Sermaye Verimlilii Kriterleri .................................................................................41 3.2.1.3. Arazi Verimlilii Kriterleri .......................................................................................41 3.2.1.4. gc Verimlilii Kriterleri .....................................................................................42 3.2.2. ktisadilik Analizlerinin Uygulanmas ve Deerlendirmesi ......................................44 4. BULGULAR VE TARTIMA...........................................................................................46 4.1. ktisadilik Bulgular Ve Tartma ..................................................................................46 4.1.1. ktisadilik Kriterlerinin rdelenmesi ..........................................................................46 4.1.2 eflik Dzeyinde ktisadilik Kriterlerinin Karlatrlmas .....................................52 4.2. Verimlilik Bulgular Ve Tartma ..................................................................................53 4.2.1. Sermaye Verimlilii Kriterlerinin rdelenmesi..........................................................53 4.2.2. Arazi Verimlilii Kriterlerinin rdelenmesi ...............................................................58 4.2.3. gc Verimliliinin rdelenmesi ...............................................................................63 4.2.4. ktisadilik ve Verimlilik Bulgularnn Birlikte rdelenmesi .....................................69 5. SONU VE NERLER....................................................................................................74 KAYNAKLAR ........................................................................................................................78 ZGEM ............................................................................................................................81 EK BLGLER-A....................................................................................................................82 EK BLGLER-B....................................................................................................................86

ZET_____________________________ GLDEN TURUL

III

ZET

T.C. KAHRAMANMARA ST MAM NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS ORMAN MHENDSL ANABLM DALI

YKSEK LSANS TEZ

ZET

DEVLET ORMAN LETME MDRLKLERNDE KTSADLK ANALZLER VE LETMECLK AISINDAN IKARSAMALAR [KLS

DEVLET ORMAN LETME MDRL RNE (2000-2005)]

GLDEN TURUL

DANIMAN: Prof. Dr. zden GRC

Yl: 2008 Sayfa: 109

Juri: Prof. Dr. zden GRC

Juri: Do. Dr. smail BAKAN Juri: Yrd. Do. Dr. Mehmet PAK

Devlet Orman letme Mdrlklerinde ktisadilik Analizleri Ve letmecilik

Asndan karsamalar [Kilis Devlet Orman letme Mdrl rnei (2000-2005)] isimli yksek lisans tez almasnda, Kilis Devlet Orman letme Mdrl nde iktisadilik analizleri yaplmtr. Kilis Devlet Orman letme Mdrl nn 2000-2005 yllar arasndaki 6 yllk dnemi kapsayan bu aratrmann verileri, ilgili dneme ait bilanolar, brifingler ve dier kaytlardan alnm olup, iktisadilik analizleri Kilis Devlet Orman letme Mdrl nn kt kaynaklar (retim faktrlerini) ne derece iktisadi ve verimli kullandn ortaya koymak amacyla yaplmtr. Bu amala, Kilis Devlet Orman letme Mdrl ne zg iktisadilik ve verimlilik kriterleri gelitirilmitir. Bu kriterler ayr ayr karlatrlarak, Kilis Devlet Orman letme Mdrl retim faktrleri ynnden ayrntl bir ekilde incelenmitir.

Bu inceleme sonularna gre, Kilis Devlet Orman letme Mdrl nde

retilen odun kkenli orman rnlerinin yllar itibariyle iktisadilii ve verimlilii

ZET_____________________________ GLDEN TURUL

IV

ortaya konulmutur. Ayrca Kilis Devlet Orman letme Mdrl nde arazinin, sermayenin ve igcnn ne derece verimli kullanld tespit edilmitir.

Sonu olarak; iktisadiliin ve verimliliin (dar anlamda baarnn) nasl

arttrlaca konusunda neriler getirilmitir. Anahtar Kelimeler: ktisadi (Ekonomik) Analiz, ktisadilik, Verimlilik, Baar,

Devlet Orman letmesi (DO), Kilis Devlet Orman letme Mdrl

ABSTRACT_______________________ GLDEN TURUL

V

T.C. KAHRAMANMARA ST MAM UNIVERSITY

INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF FOREST ENGINEERING

MSc THESIS

ABSTRACT

AN ANALYSIS OF ECONOMIC EFFICIENCY AND OPERATION FROM THE ANGLE OF INFERENCES IN THE STATE FOREST ENTERPRISES (AN

EXAMPLE OF KILIS STATE FORESTRY ENTERPRISE BETWEEN THE YEARS OF 2000-2005)

GLDEN TURUL

Supervisor: Prof. Dr. zden GRC

Year: 2008 Pages: 109

Jury: Prof. Dr. zden GRC

Jury: Assoc. Prof. Dr. smail BAKAN

Jury: Assist. Prof. Dr. Mehmet PAK

The analyses of economic efficiency were carried out in Directorate of Kilis State Forestry Enterprise in this master thesis titled as The Analysis of Economic Efficiency and Operation from the Angle of Inferences in the State Forest Enterprises (An Example of Directorate of Kilis State Forestry Enterprise Between the Years of 2000-2005). The data of this research including the period of six years between the years of 2000 and 2005 were obtained from balances belonging to the related years, briefing and other records and the purpose of the analysis of economic efficiency was to put forth to what extent the Directorate of Kilis State Forestry Enterprise used limited resources (production factors) as constraints in an economic and effective way. For this purpose, the criteria of economic efficiency and productivity peculiar to the Directorate of Kilis State Forestry Enterprise were developed. The Forest of Kilis State Forestry Enterprise from the point of production factors was studied in a detailed way by comparing those criteria one by one.

According to the results of this analysis, the economic efficiency and

productivity of wood based forest products throughout the years produced in the Kilis State Forestry Enterprise were emerged. Besides, howfar the usage of

ABSTRACT_______________________ GLDEN TURUL

VI

productivity of land, capital and labor have been obtained by Kilis State Forestry Enterprise.

As a conclusion, there were some suggestions about how economic efficiency and productivity (success in a narrow sense) would be increased.

Key words: Economic Analysis, Economic Efficiency, Productivity, Success,

State Forest Enterprise (SFE), Directorate of Kilis State Forestry Enterprise.

NSZ___________________________ GLDEN TURUL

VII

NSZ

Devlet Orman letme Mdrlklerinde ktisadilik Analizleri Ve letmecilik Asndan karsamalar [Kilis Devlet Orman letme Mdrl rnei (2000-2005)] isimli bu alma, Kahramanmara St mam niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Orman Mhendislii Anabilim Dal nda yksek lisans tezi olarak hazrlanmtr.

Bu almada danman olarak bilgi ve birikimlerinden faydalandm,

almalarmn yrtlmesinde bana yol gsteren, ilgi ve desteini benden esirgemeyen deerli hocam Prof. Dr. zden GRC ye teekkrlerimi sunmay bir bor bilirim.

almalarm srasnda engin tecrbelerinden yararlandm hocam Prof. Dr. Ukun

GERAY a, Orman Genel Mdrl letme Pazarlama Daire Bakan Erdem KAPLAN a ve hocam Yrd. Do. Dr. Mehmet PAK a teekkrlerimi sunarm.

Tezin vaka almas olarak yrtld Kilis Devlet Orman letme Mdrl

nde; letme Mdr Halil GKPINAR a, letme Mdr Yardmcs Yaar TKENMEZ e, letmeler Sayman Enver GLELN e ve ayrca almalarm srasnda gr ve yardmlarn benden esirgemeyen Kilis Merkez letme efi Cesim KARADA a teekkrlerimi sunmay bir bor bilirim.

almam ve tm hayatm boyunca benden hibir ekilde maddi ve manevi desteini

esirgemeyen aileme ok teekkr ederim. Bu yksek lisans aratrmasnn, orman ekonomisine ve benzer almalara k

tutmasn temenni ederim.

Eyll 2008 KAHRAMANMARA Glden TURUL

ZELGELER DZN______________ GLDEN TURUL

VIII

ZELGELER DZN izelge 3.1. Toplam Ormanlk ve Ormansz Alan (Kilis) ...................................................28 izelge 3.2. Koru ve Baltalk Ormanlarnn Alan, Servet ve Yllk Artm (Kilis) ...........29 izelge 3.3. Genletirme Alanlar (Kilis) ............................................................................31 izelge 3.4. Yllk Ortalama Eta (Kilis) ................................................................................32 izelge 3.5. Toplu koruma ekipleri (Kilis DO) ...................................................................33 izelge 3.6. Ara makine park durumu (Kilis DO) ..........................................................34 izelge 3.7. Yangn ilk mdahale ekip binalar (Kilis DO) ...............................................35 izelge 3.8. Bina, lojman, dier sosyal ve yardmc tesisler durumu (Kilis DO).............35 izelge 3.9. Tohum bahesi ve orijini (Kilis DO) ...............................................................36 izelge 3.10. Gzetleme kulesi durumu (Kilis DO)............................................................36 izelge 3.11. Kullanlan Veriler ve Veri Kaynaklar...........................................................38 izelge 4.1. ktisadilik Kriterleri Puanlamalar .................................................................48 izelge 4.2. eflik Dzeyinde ktisadilik Analizleri (Kilis DO)............53 izelge 4.3. Sermaye Verimlilii Puanlamalar ...................................................................54 izelge 4.4. Arazi Verimlilii Puanlamalar.........................................................................59 izelge 4.5. gc Verimlilii Puanlamalar .......................................................................65 izelge 4.6. ktisadilik kriterlerinin yllar itibariyle odun kkenli orman rnlerine gre toplam puanlamalar......................................................................................................70 izelge 4.7. Verimlilik kriterlerinin yllar itibariyle odun kkenli orman rnlerine gre toplam puanlamalar......................................................................................................71 izelge 4.8. ktisadilik ve Verimlilik kriterlerinin yllar itibariyle odun kkenli orman rnlerine gre toplam puanlamalar...................................................................................72 izelge A.1. Kilis Devlet Orman letme Mdrlnden alnan veriler .........................83 izelge A.2. Kr-zarar ve teknik retim personel giderleri ...............................................84 izelge A.3. letmenin alan ve personel says ...................................................................84 izelge A.4. Kilis Merkez efliinin retim miktar ...........................................................84 izelge A.5. slahiye efliinin retim miktar ....................................................................85 izelge A.6. Kilis Merkez efliinin retim giderleri..........................................................85 izelge A.7. slahiye efliinin retim giderleri ..................................................................85 izelge B.1. Kriterlerin sonular..........................................................................................87

EKLLER DZN___________________ GLDEN TURUL

IX

EKLLER DZN ekil 3.1. OGM nin Hiyerarik Yaps.................................................................................27 ekil 3.2. Kilis Merkez letme efliinin Genletirme Alanndan Bir rnek................29 ekil 3.3. Kilis li Ormanlk Alan Durumu (OGM, 2007)...................................................30 ekil 3.4. Doal Mera Alan (Kilis)........................................................................................31 ekil 3.5. Genletirme Alanndan Bir Grnt..................................................................32 ekil 3.6. Martavan Yangn lk Mdahale Ekip Merkezi (Kilis DO)...............................33 ekil 3.7. Martavan Yangn lk Mdahale Ekip Merkezi Ara Durumu(Kilis DO) ......34 ekil 3.8. Kilis Devlet Orman letme Mdrl Ara Durumu .....................................35 ekil 3.9. Kzlam Kozalaklarndan Tohum retimi (Kilis DO).....................................36 ekil 3.10. retim lerinde Orman rnleri Nakli (Kilis DO)........................................39 ekil 3.11. retim ve Tama lerinin Yaplmas (Kilis) ....................................................43 ekil 3.12. Genletirme Sahas (Kilis DO) ........................................................................44 ekil 4.1. ktisadilik Kriterlerine Gre Odun Kkenli Orman rnlerinin Yllar tibariyle Oransal Dalm ....................................................................................................46 ekil 4.2. ktisadilik Kriterine Gre Yllar tibariyle Tomruun Yzde Oranlar ..........49 ekil 4.3. ktisadilik Kriterine Gre Yllar tibariyle Maden Direi Yzde Oranlar .....50 ekil 4.4. ktisadilik Kriterine Gre Yllar tibariyle Sanayi Odunu Yzde Oranlar ....50 ekil 4.5. ktisadilik Kriterine Gre Yllar tibariyle Katlk Odun Yzde Oranlar ....51 ekil 4.6. ktisadilik Kriterine Gre Yllar tibariyle Lif Yonga Yzde Oranlar............51 ekil 4.7. ktisadilik Kriterine Gre Yllar tibariyle Yakacak Odun Yzde Oranlar ...52 ekil 4.8. Kilis Merkez eflii ve slahiye eflii Nin ktisadililk Kriterlerine Gre Odun Kkenli Orman rnlerinin Oransal Dalm (2000-2005)....................................52 ekil 4.9. Sermaye Verimlilii Kriterlerine Gre Odun Kkenli Orman rnlerinin Yllar tibariyle Oransal Dalm .........................................................................................54 ekil 4.10. Sermaye Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Tomruun Yzde Oranlar ...................................................................................................................................55 ekil 4.11. Sermaye Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Maden Direi Yzde Oranlar .......................................................................................................................56 ekil 4.12. Sermaye Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Sanayi Odunu Yzde Oranlar .......................................................................................................................56 ekil 4.13. Sermaye Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Katlk Odun Yzde Oranlar .......................................................................................................................57 ekil 4.14. Sermaye Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Lif Yonga Yzde Oranlar ...................................................................................................................................57 ekil 4.15. Sermaye Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Yakacak Odun Yzde Oranlar .......................................................................................................................58 ekil 4.16. Arazi Verimlilii Kriterlerine Gre Odun Kkenli Orman rnlerinin Yllar tibariyle Oransal Dalm .........................................................................................58 ekil 4.17. Arazi Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Tomruun Yzde Oranlar ...................................................................................................................................60 ekil 4.18. Arazi Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Maden Direi Yzde Oranlar ...................................................................................................................................61 ekil 4.19. Arazi Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Sanayi Odunu Yzde Oranlar ...................................................................................................................................61 ekil 4.20. Arazi Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Katlk Odun Yzde Oranlar ...................................................................................................................................62

EKLLER DZN___________________ GLDEN TURUL

X

ekil 4.21. Arazi Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Lif Yonga Yzde Oranlar ...................................................................................................................................62 ekil 4.22. Arazi Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Yakacak Odun Yzde Oranlar ...................................................................................................................................63 ekil 4.23. gc Verimlilii Kriterlerine Gre Odun Kkenli Orman rnlerinin Yllar tibariyle Oransal Dalm.63 ekil 4.24. gc Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Tomruun Yzde Oranlar ...................................................................................................................................66 ekil 4.25. gc Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Maden Direi Yzde Oranlar ...................................................................................................................................66 ekil 4.26. gc Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Sanayi Odunu Yzde Oranlar ...................................................................................................................................67 ekil 4.27. gc Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Katlk Odun Yzde Oranlar ...................................................................................................................................68 ekil 4.28. gc Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Lif Yonga Yzde Oranlar ...................................................................................................................................68 ekil 4.29. gc Verimlilii Kriterlerine Gre Yllar tibariyle Yakacak Odun Yzde Oranlar .......................................................................................................................69 ekil 4.30. ktisadilik Kriterlerinin Yllar tibariyle Odun Kkenli Orman rnlerine Gre Oransal Dalm....70 ekil 4.31. Verimlilik Kriterlerinin Yllar tibariyle Odun Kkenli Orman rnlerine Gre Oransal Dalm ...........................................................................................................71 ekil 4.32. ktisadilik ve Verimlilik Kriterlerinin Yllar tibariyle Odun Kkenli Orman rnlerine Gre Oransal Dalm ..........................................................................72

SMGELER VE KISALTMALAR DZN GLDEN TURUL

XI

SMGELER VE KISALTMALAR DZN

AV1 : Arazi Verimlilii 1 AV2 : Arazi Verimlilii 2 AV3 : Arazi Verimlilii 3 AV4 : Arazi Verimlilii 4 DO : Devlet Orman letmesi GSMH: Gayri Safi Milli Hasla KT1 : ktisadilik 1 KT2 : ktisadilik 2 KT3 : ktisadilik 3 KT4 : ktisadilik 4 KT5 : ktisadilik 5 KT6 : ktisadilik 6 KT7 : ktisadilik 7 KTki : ktisadilik Kilis Merkez eflii KTis : ktisadilik slahiye eflii V1 : gc Verimlilii 1 V2 : gc Verimlilii 2 V3 : gc Verimlilii 3 V4 : gc Verimlilii 4 V5 : gc Verimlilii 5 V6 : gc Verimlilii 6 OGM : Orman Genel Mdrl SV1 : Sermaye Verimlilii 1 SV2 : Sermaye Verimlilii 2 SV3 : Sermaye Verimlilii 3 YTL : Yeni Trk Liras

GR GLDEN TURUL

1

1.GR

Bir lkenin ekonomisi, lkenin zelliklerine gre eitli alanlarda etkinlik gsteren sektrlerden olumaktadr. Ormanclk sektr de lke ekonomisini oluturan 97 sektrden birisidir. Trkiye ormanlarnn hemen hemen tamam (%99) devlet mlkiyetinde olup, anayasada devlet ormanlarnn mlkiyetinin devrolunamayaca belirtilmektedir. Trkiye ormanlar yaklak 21.2 milyon hektar olup, Orman Genel Mdrl ne (OGM) bal Devlet Orman letmeleri (DO) tarafndan korunmakta, gelitirilmekte ve iletilmektedir.

lkemizde ormanclk sektrnde yrtlen ekonomik aktivitelerin byk bir

blm devlet orman iletmelerinde gereklemektedir. Bu balamda, devlet orman iletmelerinin ekonomi biliminin ngrd gibi kt kaynaklar etkin bir ekilde kullanmas iin iktisadilik, verimlilik ve krllk ilkelerine gre srekliliini koruyabilmesi gerekmektedir. Bu kavramlar, ksmen baar lt olup, iletmenin giderlerinin azaltlmas ve gelirlerinin arttrlmasn (dolays ile baarsnn arttrlmasn) hedeflemektedir. Bunun iin; Orman Genel Mdrl bnyesinde ormanclmzn sadece bitki, toprak, su kapsamnda ele alnmamas, ayn zamanda sosyal, ekonomik ve ynetsel kapsamda da baar deikenlerinin tanmlanm olmas gerekmektedir. Bu noktadan hareketle; ormanlarn korunmas, geniletilmesi, ormanlarn sosyal, ekonomik ve ynetsel adan ele alnarak ok ynl iletilmesi, orman rnleri ve hizmetlerine olan talebin karlanmasnn srekliliinin salanmas ve ormanlarn iinde ve bitiiinde yaayan kyllerin ormanlara ynelik olumsuz basklarnn minimuma indirgenmesi iin gerekli tedbirlerin alnmas, ormancln amalarndandr.

Fakat, imdiye kadar, baarnn tanmlanmay, iletmeler aras rekabet ortamnn

oluturulmay, uzmanlamann salanamamas, personelin belirli yerlerde ylmas, motivasyon eksiklii, elde edilen ktlarn gereki olarak fiyatlandrlamamas veya deerinin altnda fiyatlandrlmas dolays ile pahal alan bir organizasyon olmas gibi olumsuzluklar nedeniyle lkemiz ormanclnda gerekletirilmek istenen amalara ulamakta darboazlarla karlalmaktadr. (Geray, 1989)

Bu olumsuzluklar, ormanclk sektrnn lke ekonomisine katksnn %0,8

dzeyinde gereklemesi sonucunu dourmutur (OGM, 2007). Ormanclk sektrnn lke ekonomisindeki katksnn arttrlmas, makro dzeyde toplumsal refah; mikro dzeyde iletmelerin ileyii ve doru ynetim kararlarnn alnmas, dolaysyla orman iletmelerinin etkin bir ekilde iletilmesi ile mmkn olacaktr. Bunu gerekletirebilmek iin ise; mevcut devlet orman iletmelerinde sosyal, ekonomik ve ynetsel adan modern ormancla uygun bir yaplanmaya gidilmesi ynnde daha fazla mesafe alnmas gerekmektedir. Bu yaplanma devlet orman iletmelerinin kt kaynaklarn ne derece iktisadi ve verimli kullandnn bir baka ifade ile baar durumlarnn ortaya konularak, sonularnn irdelenmesi ile mmkn olacaktr. Baar durumlarnn belirlenmesi iin ise, devlet orman iletmelerinin farkl ynlerini ortaya koyabilecek eitlilikte iktisadilik analizlerinin yaplmas gerekmektedir. Bylece, iletmelerin gemiten bugne ekonomik baarlar tayin edilerek, iletmelerin gelecek dnemdeki faaliyetlerinin daha iktisadi ve verimli olmasn salayacak doru kararlar almalar mmkn olacaktr.

GR GLDEN TURUL

2

Bu almada, Kilis Devlet Orman letme Mdrlnde (Kilis DO) iktisadilik analizleri yaplarak, Kilis DOnin iktisadiliinin ve verimliliinin arttrlmas konusunda neriler getirilmitir.

1.1. ktisadi Analiz ve eitleri

ktisadi analiz, iktisadi olaylar meydana getiren unsurlar ve bunlara tesir eden faktrleri tespit etmek ve bu unsurlar arasndaki karlkl mnasebetleri ortaya koymak iin bavurulan bir aratrma metodudur (Vural, 1983).

ktisadi analiz statik bir kalp deildir. ncelenen her olaya ve yaplan incelemenin

gayesine gre farkl bir analizden bahsetmek mmkndr. Bu haliyle her iktisadi olay iin ayr bir iktisadi analiz bahis konusu olabilmektedir. Ancak yaplan analizlerin mterek zelliklerini tespit ederek onlar baz ana gruplara ayrmak mmkndr (Vural, 1983).

Bu gruplatrma; modelde ele alnan iktisadi nite ynnden, modele dahil edilen

unsurlarn says ynnden, modelde zamana yer verilip verilmemesi ynnden olmak zere balca kritere gre yaplabilmektedir (Vural, 1983).

1.1.1. Mikro ve Makro Analiz (ktisadi nite Ynnden)

Mikro iktisat ilke olarak toplulatrlmam veya daha snrl lde toplulatrlm

byklklerle alr (Trkay, 2004). Sadece tek bir tketici veya tek bir retici ele alnyor ve onun davranlar inceleniyorsa, yaplan analiz mikro analizdir (Vural, 1983). rnein; tketici davranlar ve temsili tketicinin denge hali, firma anlaylar ve davranlar, bir maln arz ve talebi ve maln piyasasnda fiyat oluumu vb. mikro ekonomik analizin temel konulardr (ahin, 1999).

1.1.2. Ksmi ve Genel Denge Analizi (Analize Dair Unsurlar Ynnden)

Ksmi denge analizinde iktisadi olaylar muhtelif gruplara, kompartmanlara ayrlr ve

her grupta meydana gelen olayn dier gruplara tesir etmeyecei ve bu olay dndaki dier btn olaylarn, analiz yapld mddete sabit kald, deimedii (Ceteris Paribus) ilkesi farz edilir. Bylelikle, iktisadi niteler ve kararlar arasndaki ball dikkate almadan; tahlil edilen iktisadi olayn esas unsurlar arasndaki fonksiyonel ballk tespit edilmeye allr. Bu ekilde tek bir olayn veya unsurun dier olay veya unsurlardan tecrit edilerek incelenmesine ve denge artlarnn aratrlmasna ksmi denge analizi ad verilir (Vural, 1983). rnein; orman rnlerinin (tomruk, maden direi, katlk odun, sanayi odunu, lif yonga vs.) fiyatlarnn piyasada nasl belirlendii ve deitii incelenirken sadece orman rnleri piyasas zerinde durulur ve dolaysyla da orman rnleri piyasas dndaki piyasalarn orman rnleri piyasas zerindeki etkileri ihmal edilir, yani fiyatlarnn deimedii (sabit olduu) varsaylr (nsal, 2001).

1.1.3. Statik ve Dinamik Analiz (Modelde Zamana Verilen Yer Ynnden)

ktisadi analiz, modele dahil unsurlar belli bir zaman dilimindeki halleri ile

inceliyorsa, yaplan analiz statik analizdir (Vural, 1983). Bir devlet orman iletme

GR GLDEN TURUL

3

mdrlnde odun kkenli orman rnlerinin belli bir zamanda sat miktarn tespit etmek statik analiz yapmaktr.

Dinamik analiz modele dahil unsurlarn zaman iindeki deimelerini de dikkate alr.

Yani, deikenlerin zaman iinde nasl seyrettiini aratrr (Vural, 1983). Yukarda verilen rnek dinamik analiz erevesi iinde ele alnrsa; bir devlet orman iletme mdrlnde odun kkenli orman rnlerinin sat miktarnn art-azal orannn yllar itibariyle belirlenmesi ile dinamik analiz rnei haline dnebilir.

Statik analiz ve dinamik analiz arasnda mutavasst (ortalama) bir analiz ekli olarak

mukayeseli (karlatrmal) statik analizden bahsedilir. Mukayeseli (karlatrmal) statikte modele dahil unsurlarn iki ayr zamandaki deerleri mukayese edilir (Vural, 1983). Bylece gemiteki durum ile bugnk durum karlatrlr ve elde edilecek bilgiler gelecekle ilgili kararlara k tutar. Karlatrma yaplrken dikkat edilmesi gereken husus ise karlatrlmas yaplacak olan analizlerin ayn zaman dilimini kapsamasdr (Altunel, 2003). Ayn rnekler kullanlacak olursa, bir devlet orman ilet mdrlnde odun kkenli orman rnlerinin iki ayr zamandaki sat miktarlarnn karlatrlmas mukayeseli statik analize rnek olarak verilebilir.

Bu aratrma mikro iktisadn konusu olup, bu almada ksmi analizler yaplmtr

(iktisadilik ve verimlilik). Yaplan bu analizler karlatrlarak yorumlamalar getirilmitir. Yaplan iktisadilik ve verimlilik analizleri ksmen baar belirleme yntemleri olarak

kabul edilebilir. Bu nedenle baar boyutlarn tanmlamak ve bu analizlerin neden yaplmas gerektiini aklamak gerekmektedir.

1.2. Baar Boyutlar ve Baar lmnn nemi

Baar (performans) ok boyutlu bir kavram olup iletmeyi oluturan sistemin tm bileenlerinin etkileimi ve ortak abalar sonucu planlanm etkinliklerin, grevlerin ve amalarn nitel ve nicel olarak yerine getirilme derecesi olarak tanmlanabilir (Akal, 1992).

Baary (performans) gelitirmenin neden nemli olduu u ekilde aklanmtr

(Akal, 1992):

1. Gnmzde i ve d pazarlarda byk rekabet sz konusudur. letmelerin yaam bu pazarda yerini, en azndan mevcut dzeyinde korumasna baldr. Bu mcadeleyi, artk pazara sadece dk maliyetli ve yeterli rn sunanlar deil, pazarn deien gereksinimlerine ve isteklerine uygun yeni ve farkl rnleri en iyi kalitede, en iyi mteri hizmeti ile en ksa srede sunma becerisini ve esnekliini gsterebilen iletmeler kazanabilmektedir. letmeler ancak bu yolla baarl olabilirlerse byyebilmektedirler. Aksi halde, pazar kaybetme, klme ve sonuta da yok olma tehlikesiyle karlamaktadrlar.

2. Dnya zerinde retim endstrisi yeni bir blmleme ile kar karyadr. nc

dnya lkelerinin pazara girmeleri dk maliyetli yeni rakipler yaratmtr. Mevcut endstriler ya bunlarla rekabet edecek dzeyi korumal ya da yeni rn pazarlar yaratmaldr. Bunu salamak iin de; zellikle kt ve pahal retim

GR GLDEN TURUL

4

kaynaklarn (i gc enerji ve zellikle makine ve donanm girdilerini) ok verimli kullanmak zorundadrlar. Ayrca iletmeler hzla deien pazar koullarnda rnlerin yaam srelerinin giderek ksalmas ve pazara srekli yeni rn srme gerei nedeni ile esnek ve hzl bir retim srecine olanak verecek retim teknolojilerine ve yntemlerine gemek durumundadrlar.

3. letmeler mevcut durumlarn korumann yan sra gelecekteki gereksinimlerini

karlayacak ek kayna ancak gelierek ve byyerek salayabileceklerdir.

4. Gelecein dnyasnda yaam standartlar ok daha gelimi bir sosyal alt yap (eitim, salk, ulam vb.) gerektirecektir. Kamu sorumluluu tayan rgtler olarak iletmeler bu sorumlulua, verimliliklerini arttrarak salayacaklar daha fazla gelirle daha ok katkda bulunmaldr.

5. Gnmzn en nemli toplumsal sorunu olan enflasyonun istenmeyen etkilerini

azaltmak ve istihdam sorununu zmlemek ancak mal ve hizmet sunumunu gerekletiren kesimlerin etken ve verimli almalar ile mmkn olabilecektir.

Btn bu nedenleri gz nne alacak bir iletmenin baary (performans) gelitirme

gereini yadsmas ve bu ynde aba harcamamas olanak ddr. Bu gerei kabullenen iletmelerin bavuracaklar temel aralardan biri ise baar (performans) lm ve denetimidir. Performans lmlerine ve denetimlerine bu anlay iinde yaklaldnda, uygulamalar dizgesel, kapsaml ve srekli bir nitelik kazanmaktadr. Bu durum, baar (performans) lm ve denetimlerinin iletme ynetiminde belli bal bir ilev alan oluturmasna yol amaktadr (Akal, 1993).

Baar boyutlar lkeye, sektre, blgeye, amaca ve zamana bal olarak deiim

gstermekle beraber, genel kabul grm olanlar; Etkililik-Etkenlik-Verilimlilik-Kalite-Krllk-ktisadilik-Yenilik-alma Yaamnn Kalitesi eklinde sralanmaktadr. Bu boyutlarn anlamlar ve birbirleri ile ilikileri aada aklanmtr (Dademir, 1995) (ekil 1.1.).

ekil 1.1. Baar boyutlar ve ilikileri (Dademir, 1995).

GR GLDEN TURUL

5

ekil l.1' e gre sistemin ak soldan saa dorudur. nce yaplmas gerekli iler belirlenerek etkenlie nem verilecektir. Daha sonra yaplacak iler iin hangi kaynaklarn ne miktarda tketileceine ve kalitenin nasl salanacana dikkat edilir. Her aamada tutumlu (iktisadi) olunmas ngrlen bu dengenin tamamlayc eleri; yenilik ve alma yaamnn kalitesidir. Bu dengenin salkl ilemesi sonucunda sistem ktlarndan krlln, iktisadiliin ve verimliliin, netice olarak iletme baarsnn artt grlecektir. O halde, karmak ve srekli bir sistem olan bu denge salanmadka, iletme uzun dnemde baarl olamaz. letme esnek olmadka ve baar lm, denetim ve ynetim sistemlerini iyi kurmadka, bu denge sistemini oluturmak zordur (Dademir, 1995).

Verimlilik, etkenlik, etkililik, iktisadilik ve krllk kavramlar birbirine eit deildir.

Ancak ou zaman birbirlerinin yerine kullanlmaktadr. Bunun nedeni gndelik hayattaki kullanm yerlerinin kartrlmasndan kaynaklanmaktadr. Baar ile ilgili olan yukardaki kavramlar aada aklanmtr (entrk, 2005). 1.2.1. Etkenlik (Efficiency)

Genel anlamda etkenlik, bir faaliyet, hareket ya da davrann mmkn olduu kadar yneltilmi bulunduu amaca ulama derecesidir. Dier bir anlatmla, etkenlik amaca ulamada yeterli olup olmadn gsteren bir kriterdir (Yazc, 2002). Bir baka tanma gre, yararl ktlarn retilmesi iin kullanlan iilik, hammadde ve malzeme, dardan salanan fayda ve hizmetler gibi kaynaklarn ne denli etken kullanldn ifade eder (Ba ve Artar, 1991). Bir baka deyimle iletme iin kullanlan hammadde, malzeme, iilik ve dier giderlerin iletme iin saptanan amalar dorultusunda ne lde yeterli kullanldn gsteren bir deerlendirme kriteridir. letme retimini en dk maliyetle gerekletirse bile retilen mal ve hizmetlerin satlamamas halinde asl amacna ulaamam demektir. Bu nedenle, yaplan iin rasyonel olmas kadar, amaca ulatrc nitelikte de olmas gerekir. Bu bakmdan etkenlik, nceden saptanan programn gerekletirme derecesini gsterir (Yazc, 2002).

Standart GirdiEtkenlik

Kullanlan Girdi=

eklinde ifade edilen orann birden byk olmas hedeflenenden daha az kaynak kullanld anlamndadr (Dademir, 1995). Etkenlik derecesinin birden dk olmas halinde, maliyet giderlerinin daha yksek olduu anlamna gelir. Etkenlik lm, iletmenin faaliyetlerinin ne durumda olduunu belirlemeye imkan tanr (Yazc, 2002). rnein; retim esnasnda bir iinin 2 saatte bitirmesi gereken ii 3 saatte tamamladn varsayarsak, salanan etkenlik derecesi 2/3 yani %66 dr. Etkenlik orannn %100 (1) deeri altnda kald iin retim iinin yeterli derecede etken olmad sonucuna varlr. Dolaysyla faaliyetin beklenildii gibi gereklemedii anlamna gelir. 1.2.2. Etkililik (Effectiveness)

letmenin amalarna ulama derecesini belirleyen toplam baar gstergesidir. letme ii ve iletme d faktrlere dayanan etkililik daha ok iletmenin ktlar ile ilgili olup,

GR GLDEN TURUL

6

Gerekleen ktEtkililik

Planlanan kt=

eklinde formle edilmektedir (Dademir, 1995). Yaplan planlamada olaanst durumlarn gz nnde bulundurulmamas nedeniyle gerekleen kt planlanan ktdan farkl olabilmektedir. Etkilik orannn birden byk olmas gerekleen ktnn planlanan ktdan fazla olduu anlamna gelir. Ancak gerekleen ktnn planlanan ktdan fazla olmas, olaanst talep ve piyasa koullar, kar devrii, frtna zarar gibi olaanst etann alnmasn zorunlu klan olumsuz koullardan kaynaklanm olabilir. 1.2.3. ktisadilik (Ekonomiklik)

ktisadilik iletme rasyonellii, yani ilemlerin iktisaden maksada uygunluu hakknda bir hkm ifadesidir (Mirabolu, 1983).

ktisadilik (ekonomiklik), iletmelerin rettikleri mallarn veya hizmetlerin toplam deerlerinin (sat haslatnn), bu retim iin kullanlan maliyetlerin toplamna blnmesi ile elde edilen orandr. ktisadilik, sat haslat ile bu sat haslatnn olumasn salayan mal ve hizmetlerin maliyeti arasndaki ilikidir ve para birimi ile ifade edilen deerleri kapsamaktadr.

ktisadilik, teebbsn elindeki kaynaklarla toplumun baka bir deyile cari ve olas mterilerin istemlerini, hedef kty en az kaynakla veya mevcut kaynaklarla en ok kty retecek biimde alarak karlamasn ifade eder (Ba ve Artar 1991).

Uygulamada sat haslat olarak net sat haslat nn kullanm genel kabul grmse de kr ya da zarar n kullanlmas da olasdr. Maliyetler hesaplamasnda ise, toplam maliyet veya satlan mallarn maliyeti esas alnabilir. Toplam maliyetler esas alndnda, dnem ba ve dnem sonu stoklar mevcut deilse sorun yoktur. Eer dnem ba ve dnem sonu stoklar mevcut ise dnem giderlerinden bir ksmnn stoklara pay edilmesi gerekmektedir (entrk, 2005).

Sat Haslatktisadilik =

Maliyet Masraflar

eklinde ifade edilmektedir ve ktisadilik, 1den byk olduu oranda nem tamaktadr.

ktisadilik (ekonomiklik) orannn (E), 1 deerini almas, sat haslat ile maliyetlerin birbirlerine eit olduu anlamna gelmektedir(kra gei noktas). ktisadilik orannn 1den daha byk deerler almas iletmenin krl altn (veya sat haslatnn maliyetlerin altnda kaldn) ifade eder. ktisadilik orannn ykselmesi, iletmenin baar derecesinin bir gstergesi olarak kabul edilir. Teorik olarak iktisadilik oran; 0 E

GR GLDEN TURUL

7

arasndaki tm deerleri alabilir. Bu deerin sfr olmas iletmenin rettii rnleri satamad; sonsuz olmas ise elde edilen sat haslatnn hibir maliyete katlanlmadan elde edildii veya maliyetin sfr olduu anlamna gelir. ktisadilik orannn; 0 E 1 Olarak tarif edildii alan iletmenin gayri iktisadilik alann (veya zarar blgesini); 1 < E olarak tarif edildii alan iktisadilik alann(veya kr blgesini) ifade eder. Orann; E = 1 deerini ald nokta (kra gei noktas) ise, gayri iktisadilik alanndan iktisadilik alanna geilen snr gstermektedir (Mftolu, 1989).

Ksaca; iktisadilik, maliyet minimizasyonuna hizmet eden bir baar boyutudur ve

sonu 1den bykse iletmenin ekonomik alt, 1e eitse baa ba noktasnda olduunu, 1den kkse iletmenin ekonomik almadn gsterir.

ktisadiliin arttrlabilmesi iin ya bir faaliyet dnemi iinde elde edilen mal ve

hizmet tutar karlnda daha az maliyet masraf yaplm olmas ya da ayn maliyet masrafna karlk daha yksek rn sat haslat elde edilmi olmas gerekmektedir (Yazc, 2002).

Baar anlaynn, deiim sreci iinde deimeyen ve nemini yitirmeyen en eski

ve tek boyutu iktisadilik (ekonomiklik) tir. letmeler ekonomik birimlerdir ve sosyal amal kurulular dnda en belirgin hedefi krn arttrmaktr (entrk, 2005).

1.2.4. Verimlilik (Productivity)

Verimlilik belli bir dnemde retim srecinden elde edilen ktnn (retimin), bu ktnn elde edilebilmesi iin harcanan girdi veya girdiler toplamna orandr. Buna gre de verimlilik art, belli bir dnem iinde eldeki retim aralarn daha etkili kullanarak girdi bana retimin arttrlmas anlamna gelmektedir. Bir baka deyimle verimlilik toprak, i gc, sermaye ve giriimden oluan retim faktrlerinin en az kaynak ile en yksek retimi salayacak biimde kullanlmasdr.

kt (Output)Verimlilik

Girdi (nput)=

Verimlilik eldeki kaynaklarla en ok retimi gerekletirme urasdr. Refah

dzeyini ykseltmek isteyen her toplumun temel hedefi, mevcut kaynaklarn en yararl yerlerde ve en yararl biimde kullanarak retimini maksimum dzeye karmak olacandan bu lkeler iin verimlilik nemli bir kavramdr. zellikle lkemiz gibi kt kaynaklarla kalknma abasnda olan lkeler iin verimliliin anlam ok daha byktr. (Doan ve ark., 1989).

GR GLDEN TURUL

8

Verimlilik analizinde u hususlara dikkat edilmelidir (Prokopenko, 2003):

1. Verimlilik sadece emek etkenlii ya da emek verimlilii demek deildir. 2. Verimlilii verimle kartrmamak gerekir. Verim belli bir retim sresi sonunda

elde edilen (kt) rndr. Yani verim tek boyutlu (kt) bir kavramken verimlilik ift boyutlu (kt ve girdi) bir kavramdr.

3. Verimlilikle karllk birbirine kartrlmamaldr. Gerek yaamda verimlilikte

dme olmasna ramen, fiyatlarn ykselmesi nedeniyle kr elde edilebilir. Dier yandan verimli retilen her mala her zaman eit derecede talep olmayaca iin verimliliin yksek olmas krlln da yksek olmas gerektii anlamna gelmez.

4. Maliyetleri azaltmak her zaman verimlilii arttrmaz. Hatta uzun dnemde daha

kt sonulara da neden olabilir. 5. Verimliliin sadece retimde uygulanabilecei dncesi doru bir yaklam

deildir. Verimlilik; hizmetler, bilgi, rgt veya sistem ierisinde de uygulanabilir. 6. Baary sadece kt ile deerlendirmemek gerekir. nk kt verimlilik art

olmadan yalnz girdi fiyatlarndaki orantsz artlar nedeniyle de ykselebilir. Ayrca ktdaki artlarn nceki yllarla karlatrlmasnda fiyat artlar ve enflasyonun dikkate alnmas gerekir. Aksi halde sadece srece ynelik bir dnme biimi sz konusu olur.

Verimlilik artnn salanmas iin (alar, 2004):

1. Girdi azaltlrken, ktnn arttrlmas, 2. Girdi sabit kalrken, ktnn arttrlmas,

3. Girdi arttrlrken, ktnn daha fazla arttrlmas,

4. Girdi azaltlrken, ktnn sabit kalmas,

5. Girdi sabit kalrken, ktnn daha az azaltlmas gerekir.

Verimlilik lm, gelitirilmesi gereken frsatlarn nerede aranmas gerektiini ve gelitirme abalarnn ne lde baarl olduunu ortaya koyarken eitli ekonomik sektrler arasndaki gelir ve yatrm dalmlarna etki eden faktrlerin belirlenmesine ve karar almada kullanlacak nceliklerin saptanmasna da yardmc olur (Prokopenko, 2003). Ancak verimlilik lm sadece ktnn girdiye blnmesinden ibaret olmayp daha fazla boyutu da vardr (entrk, 2005). Verimlilik lm yapldktan sonra kan sonular zerinde deerlendirmeler yaplr (verimlilik deerlendirmesi), ardndan verimlilik artnn nasl salanacana ynelik planlar dzenlenir (verimlilik planlamas). Bu planlarn uygulamaya geirilerek verimlilik artn salamaya ynelik almalarn yaplmas (verimlilik gelitirilmesi) ile verimlilik lm sonlanm gibi grlebilir. Ancak

GR GLDEN TURUL

9

bu bir son deil yeni bir balangtr. Tekrar verimlilik lm ile her ey yeniden balar. Bylece verimlilik emberi (dngs) oluur (Yavuz, 2003).

lm iletmenin bulunduu noktay gsterir. Daha sonra verimliliin ne dereceye

kadar arttrlmas istendii belirlenir (ama ortaya konulur) ve bu amacn ne dereceye kadar gerekletirilebilecei saptanr. Ksacas hedefleri belirlemek ve bunlara ynelik planlar oluturarak, uygulamaya gemek gerekmektedir. Buna gre lm yaparken kt ve girdi olarak nelerin alnabilecei bilinmelidir. rnein, hem ulusal hem iletme dzeyinde fiziksel kt; ton, metre, metre kp vb. olarak ifade edilebilir. Ulusal dzeyde Gayri Safi Milli Hasla (GSMH), katma deer, net ulusal refah gibi makro bazda ltler kullanlabilir. letme dzeyine inildiinde ise, satlar, toplam kazanlar, katma deer ve retim deeri vb. deerler parasal kt olarak kullanlabilir. Verimlilik orannn paydasnda girdi deerleri olarak emek, sermaye, veri-bilgi, ham madde-malzeme gibi retim faktrleri yer alabilir (entrk, 2005).

Verimlilik ksmi ve toplam verimlilik eklinde iki gruba ayrlabilir. Ksmi verimlilik

toplam retimin bu retimin gerekletirilmesinde pay alm temel veya ara girdilerden birisine blnmesiyle elde edilen verimliliktir.

1. a

V Arazi VerimliliiA

=

2. k

V Sermaye (Kapital) VerimliliiK

=

3. i

V gc Verimlilii

=

4. k

V Hammadde VerimliliiH

=

Toplam verimlilik, toplam retimin retime itirak eden girdilerin toplamna oranlanmas suretiyle elde edilen verimliliktir. Forml halinde:

t

V eklinde ifade edilir

A K H=

+ + +(Mirabolu, 1983).

1.2.5. Krllk=Rantabilite (Profitability)

Krllk, iletme faaliyeti sonucunda elde edilen net krn, bu kr elde etmek iin kullanlan sermayeye orandr. Dier bir ifade ile, yatrlm bir sermaye bir iletmenin veya herhangi bir yatrm konusunun o dnem iinde gelir salayabilme olanadr. Belirli bir sermaye ya da yatrm ile ne kadar ok kazan elde edilirse krllk (rantabilite) o kadar yksek olur. Bylece krllk sermayenin yzde kayla altn da ifade etmi olur.

Krllk para ekonomisine ait bir kavram olmasna karn, iktisadilik ve verimlilik

kavramlar hem mal ve hizmetler hem de para ile ilikili kavramlardr. Oysa krllk sadece para ile ilgili bir kavramdr.

GR GLDEN TURUL

10

Krllk, bir iletmenin faaliyet dnemi net kr ile bu kr salayan sermaye arasndaki iliki yzdesidir. Ayn konuda faaliyet gsteren muhtelif iletmelerin krllklarn veya ayn iletmenin muhtelif yllardaki krllklarn karlatrmak suretiyle hesaplanr ve kullanlr.

Krllk, Pazar koullar ile yakndan ilgili olup iletmenin gelir ve giderlerini

etkileyen eitli faktrlerin iletme tarafndan nasl kullanlm olduunu gsteren bir kriterdir. Ancak burada unu da belirtmek gerekir ki; her krl olan iletme her zaman verimli iletme olmayabilir. Ayn ekilde verimlilii yksek bir iletme her zaman mutlak suretle krl alan bir iletme olmayabilir. rnein; verimli alan bir iletme retmi olduu mallar satamazsa veya maliyetin altnda sat yapmak zorunda kalrsa krllktan sz edilemez.

Krllk kavramnn basit olarak formle edilmesi yledir:

Kr

Krllk(Rantabilite)= x100Sermaye

(Yazc, 2002).

Krllk brt sat kr, iletme faaliyet kr, dnem kr, net dnem kr, mali krllk, sat krll, katma deer krll, z sermaye krll gibi eitli biimlerde ifade edilebilir (Ba ve Artar, 1991). Krllk en ok llebilen ve kullanlan baar boyutudur. 1.2.6. Yenilik (Innovation)

Gereksinimleri daha iyi karlamak ve yeni gereksinimlere yant verebilmek iin insan ve maddesel kaynaklarla yeni ve daha ok deer yaratma olaydr. Yenilik, bulutan farkl olup, ekonomik (ve zellikle toplumsal) adan uygulanabilir bir yaratclktr. Dier bir deyimle yenilik, i ve d evreden kaynaklanan her trl gereksinmeye teknoloji, rn, hizmetler, yntemler ve politikalar asndan baarl olarak yant verebilmek iin yaplan deiimleri ieren yaratc bir sretir. Gnmzn rekabet ortamnda yenilii hedef almayan bir iletme deien i ve d evreye uyamaz, yeni gereksinimlere cevap veremez ve rekabet edemeyeceinden yok olma tehlikesi ile karlar (Dademir, 1995). 1.2.7. alma Yaamnn Kalitesi (Quality of work life)

alma yaamnn kalitesi ile alanlarn alma yaamnn deiik ynlerine ilikin dnce, davran ve beklentileri anlatlmak istenmektedir. letme ynetimi, alanlarn dnce, davran ve beklentilerini iletmenin hedef ve amalar erevesinde birletirmek ve amalara ulaacak ekilde ynlendirmek zorundadr. nk yaplan aratrmalar gstermitir ki; alma koullar ne kadar iyiletirilirse ve alanlarn isteklerine ve beklentilerine ne kadar yksek dzeyde yant verilebilirse iletme baars da o kadar artacaktr. Bu nedenle alma yaam kalitesinin baary arttrmada g merkezi olduu sylenebilir (Dademir, 1995).

GR GLDEN TURUL

11

1.2.8. Kalite (Quality)

letmenin rettii mal ve hizmetlerin tketicinin isteklerini ve gereksinimlerini karlama derecesini, teknik esaslara uygunluunu ve hatasz olma derecesini belirleyen ve bylece iletmelerin kamusal sorumluluklarn gerekletirmelerine olanak hazrlayan bir baar boyutudur. Kalite ok boyutlu bir kavram olup, ilevsellik, gvenirlilik, dayankllk, hizmet grrlk, estetik ve itibar gibi boyutlardan olumaktadr. Kalitesizliin sonular ise zarar olarak grlecektir (Kobu, 1991; Tan ve Pekirciolu, 1989; Dademir, 1995). Kalitenin belirli kriterler erevesinde llmesi kukusuz iletmenin baarsnn da artmasn salayacaktr. 1.2.9. Uygun Baar ltnn Tespiti

nem ve arlklar lkeye, sektre, iinde bulunan politik, makroekonomik ve sosyal yap koullarna, zamana, iletme tipine, yapsna, ynetim biimine ve iletmenin ama ve ilevlerine gre deiebilen bu boyutlarn dengeli bir sistem anlay iinde ele alnmas bu baar lm ve denetimlerinin yaplmas gerekir. Tm bu baar boyutlarnn duruma ve amaca gre deien stnlkleri ve eksiklikleri vardr. Hatta, bu boyutlarn snrlar kesin olarak belirlenemeyecei gibi, birbirleri ile akan veya ters den taraflar da olabilir. nemli olan iletme ynetiminin bu boyutlar arasnda dengeli bir sistem oluturmasdr (Dademir, 1995).

Baar boyutlarndan iktisadilik ve verimlilik analizleri ksmi bir baar lmdr. ktisadilik analizleri orman iletmelerinin fiziksel, ekonomik, teknik ve ynetsel adan ne derece iktisadi altn belirler. Verimlilik analizleri ise retim faktrlerinin ne kadar verimli kullanldn ve dolaysyla orman iletmelerinin verimliliini ortaya koyar.

Bu almada yaplan iktisadilik analizleri; aratrmaya konu olan devlet orman

iletme mdrlnn (Kilis DO) iktisadiyatn belirlerken; zellikle odun kkenli orman rnleri retiminde hangi rnn daha iktisadi olduunu saptamtr. Daha sonra iktisadi olan rnn retiminin arttrlmas olanaklar belirlenmeye allarak, iletmenin iktisadiliinin arttrlmas amalanmtr. Yaplan verimlilik analizleri ise ksmi verimlilik analizlerini dikkate alarak retim faktrlerinin verimliliini ortaya koymutur. Dolaysyla iletmenin verimliliini arttrmay amalamtr.

1.2.10. Kriterlerin Seiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Verimlilik ve iktisadilik analizine balarken en ok zaman, aba ve dikkat gerektiren blm, lleceklerin ne ile, nasl llecei, hangi kriterlerin kullanlacann saptanmas aamasdr.

Baar boyutlarnn anlam ve zellikleri iyice kavranp bu seim yapldktan sonra,

verimlilik ve iktisadilik boyutlarnda yaplacak lmler iin kullanlacak kriterler seilir. lmlerle sorun zme, karar alma ve verimlilik artrma amac ile kriterlerle iletme stratejisi ve amalar arasnda ak bir iliki kurulmas gerekir. Bu artlara uyulmamas halinde llenlerle iletme hedef ve amalar arasnda dengesizlik meydana gelir, istenilen sonulara ulalamaz (Akal,1992).

GR GLDEN TURUL

12

Kriterlerin seiminde dikkat edilmesi gereken hususlar aada verilmitir (Akal, 1992):

1. Kriterler, basit, kolay anlalr ve gnlk ilerle ilgili olmaldr. Karmak kriterlerden kanlmaldr. Ancak bunlar salamak iin istenen amatan da uzaklalmamaldr.

2. llmesi istenen amaca ya da kullancnn gereksinimine uygun kriterler

seilmelidir. Her ama iin tek bir kriter seimi zerinde zorlanmak yerine, ayn amaca ynelik bir dizi kriter gelitirilebilir. Aksine bir durum, kriterlerde aranacak doruluk dzeyini azaltabilir. nk tek kriterlere baml olma korkusu nedeniyle aranan kesinlik, oklu kriterlerde, birbirlerini dolayl kontrol nedeniyle daha azalmaktadr.

3. Kriterler durumu tm gereklii ile lebilmelidir. llen olayn istatistiksel

karakterini aklkla ve dorulukla (ortalama deer alnabilir) belirtmelidir.

4. Duruma ilikin tm davranlarn belirlenebilmesi iin o durumla ilgili bir dizi kriter (kriter ailesi) seilmesi yelenmelidir. Ancak sz konusu durumun her bir zellii iin mmknse tek bir kriter hedeflenmelidir. Yine de sayca azla dikkat edilmelidir.

5. lm sisteminde ayn anlama gelecek tek kriter kullanlmas uygundur. nceden

planlanm ya da bilinli olmadka birbiriyle akan ya da hesaba alnmayarak eksik braklan kriterler kullanlmamaldr.

6. Kriterlerin hesaplanmasnda lm sonular srekli doru sonular vermelidir.

7. Kriterler iin kullanlan veriler ok daha fazla bilgiyi kaliteli olarak salamak iin

saysal olmaldr. Saysal kriterler daha kolay anlalr. Bu nitel bilgilerin nemli olmad anlamna gelmez. Saysal kriterler bir de nitel kriterlerle desteklenirse, daha fazla anlam kazanr ve kuvvetlenir.

8. Kriterler deien iletme gereksinimlerine gre uyarlanabilir olmaldr. Deiik

amalara gre ayarlanabilmelidir. Ayn iletmede birbirine ters den amalar sz konusu olabilir. Bunlara yant veren kriterler gerekir. zellikle stratejiler deitiinde kriterler de gzden geirilmeli, gerekiyorsa deitirilmelidir. En kritik grnen stratejik alanlara ynelmeli dierleri ihmal edilmelidir. Ancak kriter deiiklikleri, i gereksinimlerine bal olarak yaplmal, ynetim biimindeki deimeler bunu etkilememelidir.

9. Kriterler, zerinde ok az kontrol olana olan deikenler, etmenler ve ilikilerle

ilgili olarak seilmelidir. Kriterler llen etkinlii yrten kii veya grubun sorumluluk alanndaki ilikilere dayandrlmaldr. Ynetimin kontrol dndaki etmenlerle ilgili lmler o kadar yararl deildir.

10. Baar geliimlerinin, fiziksel adan olduu kadar parasal adan da aklanmalar

gerekir. O nedenle kriterler maliyet elerinin ve parasal aklarn incelenmesine

GR GLDEN TURUL

13

olanak vermelidir. Ayrca parasal ve parasal olmayan kriterler arasnda bir denge kurulmaldr.

11. lmlerde asl ama, amalara ulama derecesini belirlemek olduuna gre

sistemde i etmenlerin olduu kadar, d etmenlerin analizine yarayacak kriterlere de yer verilmelidir.

12. alanlar iin seilecek kriterlerde bireysel kriterler yerine grup-takm kriterleri

yelenmelidir. Otomasyonun gelimesi ve hizmet kesiminde grup almalarna bamllk bireysel aba kavramnn nemini azaltmtr. Kriterlerin gruplara ynelmesi veri kolayl salar, hesap ilerini azaltr, grup yeteneini artrr, deerlendirmelerde znellii azaltr.

1.3. Ormancln Boyutlar 1.3.1. Trkiye de Ormanclk, Orman letmecilii ve lke Ekonomisindeki Yeri 1.3.1.1. Ormancln Tanm

Ormanclk ormanlarn korunmas, bakm, orman rnlerinin retilerek deerlendirilmesi ve bunun yerine yenilerinin yetitirilmesi, ayn zamanda insanlara eitli rn ve hizmetler salamaya ynelik biyolojik, ekonomik, sosyal ve teknik almalarn tmn kapsayan ynetsel bir etkinliktir (Yazc, 1983; zdnmez, 1996). Genel olarak ormanclk, orman denilen doal ve canl bir sistemi kurma, ona iletme amacna uygun bir yap kazandrma ve bu yapy devam ettirme ynnde gsterilen tutarl uyumlu etkinliklerin btndr (Gnel, 1989).

Bu etkinliklerin dar ya da geni kapsaml olmalarna gre iki trl ormanclk sz konusudur. Ormanlarn yetitirilmesi, korunmas, arttrlmas, bakm ve onarm, rnlerin elde edilmesi ve ihtiyalar karlamak iin tketiciye arz ile dier hizmet ve fonksiyonlarndan toplumun yararlanmas biiminde sadece ormann snrlar iinde yaplan biyolojik, teknik, ekonomik ve sosyal karakterdeki ormanclk faaliyetlerinin tmne Dar Anlamda Ormanclk ad verilmektedir. Geni Anlamda Ormanclk ise; dar kapsaml ormanclk faaliyetlerinden baka rnn tanmas ve eitli endstri kollarnda ilenip pazarlanmas gibi gerek orman iersindeki almalar ve gerekse onun dnda orman endstri ve ticaretini de iine almaktadr.

Ksaca dar anlamda ormanclk sadece orman iinde gerekletirilen faaliyetleri kapsarken, geni anlamda ormanclk hem orman iindeki ve hem de orman dndaki rnlerin pazarlanmas ve ilenmesine ilikin faaliyetleri kapsamaktadr.

ster dar ister geni anlamda yaplsn, ormanclk faaliyetlerinin temelinde daha nce ormancln tanmnda yer verilen biyolojik, ekonomik, sosyal ve teknik zellikler yer almaktadr. Biyolojik zellikler ormann canl bir organizma olmasyla ve dier canllarla olan ilikisinden kaynaklanmaktadr. Ormancln ekonomik ve sosyal ynleri ise, maddesel olmayan bir ok ihtiyac karlamas, teknik yn ise, tm ormanclk faaliyetlerinin yerine getirilebilmesi iin gerekli olan bir zellik olmasyla ilikilidir (ztrk, 1997).

GR GLDEN TURUL

14

1.3.1.2. Trkiye de Orman letmecilii ve Orman letmeciliinin lke Ekonomisindeki Yeri

letme insan gereksinimini karlayan mal ve hizmetler retmek amacyla faaliyette bulunan teknik ve ekonomik bir birimdir (Yazc, 1985). letmenin, retim aralarnn salanmas, mal ve hizmet retimi ve retilen mal ve hizmetlerin piyasaya sunulmas gibi temel ilevi vardr. Bu ilevler ayn zamanda iletmecilik olarak da ifade edilmektedir. Baka bir deile iletmede oluan teknik ve ekonomik almalar iletmecilii simgelemektedir.

Ormanclk iletmesi, snrl orman kaynaklarndan toplumun orman rnlerine ve hizmetlerine ynelik ihtiyalarn srekli ve optimal olarak karlamak amacyla ormanclk faaliyetlerinde bulunan teknik, ekonomik, sosyal ve ynetsel bir birim olarak tanmlanmaktadr (Dademir, 2001).

Orman iletmesi kavram ise, sadece orman snrlar iindeki teknik faaliyetleri ierdiinden daha dar kapsamldr. Her ne kadar Trkiyede orman iletmesi deyimi kullanlmakta ise de, bu birimlerin grevleri, ilevleri ve faaliyetleri dikkate alndnda aslnda bunlarn ormanclk iletmesi zelliinde olduklar kabul edilmektedir (entrk, 2005)

Ormanclk sektr doal yaamn ve biyolojik eitliliin korunmasnda nemli bir

ileve sahiptir. Keza lkemizde nemli olan erozyonun nlenmesi, su rejiminin dzenlenmesi, toplum sal, iklim dzenleme, evresel, rekreasyon, turizm vb. kolektif faydalar nedeniyle nemli ve vazgeilmez bir sektrdr. Kadastro ve mlkiyet problemleri halledilmemi, krsal yoksulluu had safhada olan yaklak 7-8 milyon orman kylsn iinde barndran ve dolaysyla sosyo-ekonomik basklardan fazla etkilenmekte olan bir sektrdr (DPT, 2006).

Ormanclk sektr rettii pek ok mal ve hizmet ile kendisi dndaki pek ok sektre girdi vermektedir. Yani pek ok sektre alt yap oluturmakta, hazr arz yaratarak etkin faaliyet gstermelerini salamakta, dolaysyla makro amalara ulamada ve sosyo-ekonomik yapy gelitirmede (istihdam, katma deer yaratma v.b.) nemli bir sektr grnmndedir. Bu zellii nedeni ile ileri balantlar yksek bir sektrdr (Grc, 2002; entrk, 2005).

Bir sektrn ileri doru bants; o sektrn rettii rnlere ara mal olarak var

olan talebi ifade eder. Geriye doru balants ise; sektrn dier sektrlerden ald girdi dzeyidir. Bu adan baklacak olursa; Trkiye ekonomisini oluturan sektrlerin ileri balant ortalamas 0,387 iken, ormanclk sektrnde bu rakam 0,786 gibi yksek bir deerdir. Yani ormanclkta birim ktnn teki sektrleri uyarma ve gelitirme etkisi pek ok sektrden byktr. Ormanclk sektrnn geri balants (0,127) ise, lke ortalamasndan (0,387) daha kktr (entrk, 2005).

Ormanclk sektrnn lke ekonomisine olan katklarn para ile llebilen ve para

ile llemeyen katklar olarak ikiye ayrmak gerekir. Odun kkenli orman rnleri retimi, orman tali rnleri retimi, ilendirmeye katks, blgeler aras gelimilik farkn azaltc etkisi, demeler dengesini olumlu ynde etkilemesi mineral nitelikli katklar,

GR GLDEN TURUL

15

tarm, hayvanclk ve turizme olan katklar para ile llebilen katklardr. klim, toprak, su gibi doal kaynaklarn korunmas ve dengede tutulmas, rzgar ve kumul hareketlerine kar nleyici perde grevi grmesi, su akn dzenlemesi, yer alt ve yer st su kaynaklarnn srekliliini salayarak oraklamay nlemesi, erozyonu nlemesi, ve sel basknlarn nlemesi, halkn rekreasyon ihtiyalarn karlamas, insan saln olumlu ynde etkilemesi ve i verimliliini arttrmas ise para ile llemeyen katklardr (OGM, 2007).

lkemizde ormanclk sektr, milli gelire etkisi dk olan bir sektr olarak

deerlendirilmektedir. Ormanclk sektrnn GSMH ya katks %0,8 olarak bulunmutur. Ancak, dier sektrlere bedelsiz veya dk bedelle verilen girdilerden doan sbvansiyonlar dikkate alndnda bu pay, %2 dzeyine ulamaktadr. Buna bir de bilanolara yansmayan ot, yaprak, su, bal, reine v.b. odun d rnler eklendiinde gerek katk pay bulunmu olacaktr (ANONM, 2008).

Ulusal kalknma planlarna gre, tarm sektr iinde bir alt sektr olarak yer alan

ormanclk lke ekonomisini oluturan 97 sektrden birisidir. Ormanclk iletmeleri tarm ve madencilik gibi topraa bal ekonomik iletmelerden biri olmasna ramen pek ok zellikleri ile hem bu iletmelerden hem de dier iletmelerden ayrlr. 1.3.2. Ormanclk letmesinin zellikleri ve Ormancln Grevleri 1.3.2.1. Ormanclk letmesinin zellikleri

Ormanclk iletmesinin zellikleri; kurulu yeri zellikleri, fonksiyonel zellikleri, faaliyetlerine ait zellikleri ve ekonomik unsurlar ynnden zellikleri olmak zere aada detayl olarak aklanmtr (Mirabolu,1983):

letmeler hangi konularda faaliyette bulunurlarsa bulunsunlar; kurulular, ileyileri bakmndan ortak genel esaslara dayanrlar. Bununla beraber ura alanlar ve konular, deiik iletmeler iinde bulunduklar, sahip olduklar artlar icab belli zelliklere sahiptirler. letmenin mlkiyet ekli, yerine getirmekle ykml olduu fonksiyonlarn eitlilii ve bu eitlerin mahiyetleri, iletme amalar, retim srecinin uzunluu, iletmenin ortalama bykl, doaya ak olup olmay, kar karya bulunduu risk derecesi, kapital ve haslatnn ayr veya bir arada olumas, ekonomik unsurlarn llmesindeki duyarllk derecesi gibi hususlar, iletmelerin zelliklerini ortaya koyan artlarn balcalardr. rnein; zel mlkiyet altndaki bir iletme azami kr etmeyi n planda tutarken, devlet iletmesi esas itibariyle kamu hizmetleri grmeyi amalar. 1.3.2.1.1. Kurulu Yeri zellikleri:

Ormanclk iletmeleri geni alanlar zerine kurulmulardr, yani tam anlamyla geni saha iletmeleridirler. Baka iletmeler iin yeterli saylan alanlar, ormanclk iletmeleri iin sz konusu olabilecek asgari byklklerin altnda kalrlar. Ormanclk iletmelerine bu bakmdan en yakn olan tarm iletmelerinin alanlar da ormanclk iletmeleri alanlarna nazaran kktr. Bundan dolay ormanclk iletmelerinde kapital unsurlarndan arazinin deeri ok byk mutlak miktarlara ular.

GR GLDEN TURUL

16

Baka kullanm eitlerine uygun dmeyen veya rasyonel olmayan, verimi dk araziler ormanclk iletmelerinin faaliyet alanlarn oluturur ve bu alanlar kaideten ok engebelidir. Dier iletmelerin igal ettikleri alanlar genellikle homojen yapdadr veya bu durumun bir etkisi yoktur, buna karlk orman iletmelerinin alanlar iinde ok sayda farkl karakterde arazi ksmlar bulunan daha geni yerlerdir.

Doaya ak olan ormanclk iletmeleri bir tr arazi iletmesidirler. Doal artlar ve

olaylarn orman iletmeleri zerine direkt etkileri bulunmaktadr. Doal afet ve anormal artlarn etkisinden uzak kalamayacak olan orman iletmeleri, doal artlarn izdii erevede ekillenirler. Orman iletmelerinde; yaplan ormanclk faaliyetleri yllarca srebildiinden oluabilecek zararlar daha fazla etkili olacaktr. Orman iletmeleri, bnyesinde bulunan sahalarn geni olmas ve dolaysyla saha emniyetinin yeterince salanamamas nedeniyle yangn, otlatma, usulsz kesimler gibi insan eliyle meydana gelen risklere de aktrlar. Bu zarar ve riskleri nlemek hatta azaltmak iin var olan ve alnabilecek nlemler ok snrldr. Baz teknik yollarla iletmenin dayanklln arttrabilecek baz nlemler gelitirilebilse de bu nlemlerin etkenlii snrldr. nsandan kaynaklanan risklere kar da teknik, ekonomik, kanuni ve idari baz tedbirler alnabilirse de bu tr risklerin tamamen ortadan kaldrlmas mmkn olmamaktadr. 1.3.2.1.2. Fonksiyonel zellikleri:

Ormanclk iletmeleri de dier iletmeler gibi insanlarn ihtiya duyduklar iktisadi mallar ve hizmetleri retmekle ykmldrler. Ancak dier iletme trleri ou kez ve esas itibariyle sadece iktisadi mallar veya sadece hizmetler retme durumundadrlar. Ormanclk iletmeleri ise, her iki retimi birden salamak grevindedirler ve bunu amalarlar. nsanlarn odun hammaddesi bata olmak zere orman rnlerine olan ihtiyalarna cevap vermek zere maddesel olarak yani iktisadi mallar olarak retimde bulunurlar. Maddesel olmayan, baka retim adlar ile tannan eitli hizmetler de retirler. Kamuya ynelik bu hizmetler topluma dorudan hizmet verebilecei gibi toplum ihtiyalarn karlamaya alan dier sektrler zerinden de topluma hizmet verebilirler. Bu tarz hizmetlerdeki retimlerin nemi maddesel retimlerden daha fazla olabilir. Her iki grup retim, birlikte ve ayn zamanda yaplmaktadr.

Ormanclk iletmesinin bir zellii de insanlarn sadece bugnk ihtiyalarn

karlamay deil, onlarn yarnlarna ve gelecek kuaklara ait ihtiyalarnn karlanmasn bugnden gzetmesi ve tm kurulu ve faaliyetlerini ona gre planlamas ve yrtmesidir. Bu balamda, ormanclk iletmelerinin krllk prensibini n planda tutmas dnlemez. Dolaysyla bu tarz hizmetler zel teebbs mantyla uyumaz. zel teebbs en yksek kr en az zaman diliminde elde etmeyi hedefler. zel teebbsn toplum ihtiyalarn karlamak iin duruma gre zarar etmeyi gze almasn beklemek yanl olacaktr. Bu bakmdan, ormanclk iletmesine en uygun iletmecilik ekli, devlet iletmeciliidir. Orman iletmeciliinde, zel mlkiyet ve zel iletmeciliin mevcut olduu lkelerde bile iletme faaliyetleri kamu yararn gzetmelidir. 1.3.2.1.3. Faaliyetine Ait zellikleri

Ormanclk iletmesinde uzun olan retim sresi bir iletme snf veya orman iin idare sresi olarak ifade edilir. dare sresi aa tr, yetime ortam artlar, iletme amac

GR GLDEN TURUL

17

gibi faktrlere gre belirlenir. Genellikle 50-100 yl gibi uzun bir sredir. Bu sre iletme amalar erevesinde, uygulanan ormanclk teknikleri sayesinde ancak snrl llerde ksaltlabilir. Kapitali ve emei arttrarak, yani iletmeyi daha entansif klarak verimin arttrlmas da ancak belli llerde mmkn olabilir. Dier alanlardaki iletmelerde retim sresi bu kadar uzun olmaz. te yandan, iletme mr ve retim sresinin kartrlmamas gerekir. Ormanclk iletmelerinde idare sreleri sadece kerestelik odun yetitirme amacna gre tayin edilirken gnmzde daha kk apta odun talep eden maden direi, kat odunu, yonga levha hammaddesi elde etme amac ile de idare sreleri tayini sz konusu olmaktadr. Son zamanlarda odundan enerji elde etme amac aktel olmutur. Btn bu amalar idare srelerinin ksa olmasn dourmaktadr. Fakat btn bunlara ramen ormanclk iletmesinde gerekli srecin tamamlanabilmesi iin idare sresinin dier sektr iletmelerinde grlmeyen llerde uzun olmas kanlmazdr. O bakmdan da ormanclk iletmesinin karakteristiini tekil eden bir husustur.

Ormanclk iletmesinde idare sresinin uzun oluu, kanlmaz ekilde kamu

hizmetleri grme ykmllnde oluu, n planda kr ekonomisine konu olmay zel teebbs felsefesine ters dmektedir. te yandan ormann kurulmas iin byk yatrm gerekmesi, sonra da idaresi, bakm iin yllar yl masraflar yaplmas ve dolaysyla rnn hasat edilmesi iin uzun sreler beklemeye ancak devlet tahamml gsterebilir.

Ormanclk iletmesinde retim sresinin uzun oluunun bir sonucu da uygulanan

ilemlerin yanl olmas halinde hatal sonularn kendisini ok ge gstermesidir. Bundan dolay yaplan bir yanl muamelenin zamannda fark edilip dzeltilmesi yoluna gidilmesi ans yoktur. Bu durum ormanclk iletmesinde ok daha bilgili ve tecrbeli olmay, giriilecek her muamele, uygulanacak her tedbirin mutlaka isabetli olmasn gerektirir. Yaplacak takdirlerin, bekleyilerin ve hesaplarn doru olarak yaplmasn art klar. Bundan dolay da ormanclk iletmesinde planl alma esastr.

Ormanclk iletmesinde retim sresinin uzun oluunun ortaya koyduu bir husus da

iletmeye yatrlm kapitalin istenildii zaman bir baka iletmeye kaydrlmasnn mmkn olmaydr. letme, yatrm yapp, ormann kuruduktan sonra bunu mobilize edip bir baka iletmeye tahsis ansna sahip deildir. En az bir retim sreci tamamlanana kadar beklemek zorundadr.

Ormanclk iletmesinin retim sresinin uzunluuna bal bir zellii de, retimi

zellikle mal eitleri itibariyle talebe gre ayarlamak imkannn ok zayf oluudur. Ormanclk iletmesinin dier bir zellii de, sermayesinin hemen tamamnn z

sermaye oluudur. letme kapitalinin tmnn olduu gibi bir ksmnn da mobilize edilmesi

ormanclk iletmesinde uygun grlmez. Tm servetin %75-80 ini tekil eden aa servetinin, (optimal servet veya iktisadi servet de denilen) belli miktarda olmas esastr. Her aa tr, yetime ortam ve mecere ya iin belli olan bu aa servetinin kltlmesi, azaltlmas dnlmemelidir. Zira hakim gre gre, aa serveti sabit kapital (sermaye) kabul edilmektedir.

GR GLDEN TURUL

18

Ormanclk iletmesinin faaliyetler ile ilgili bir zellii de ok eitli rn retmesidir. Bu derece eitlilik dier sektr iletmelerinde grlmez.

Ormanclk iletmesinin faaliyetleri temelde ekolojik artlara baldr. nce belli bir

arazi zerinde kurulmutur. Keza topran verim kabiliyeti doa artna baldr. Bunun iyiletirilmesi teknik ve ekonomik tedbirlerle mmkn ise de bu imkan snrldr.

1.3.2.1.4. Ekonomik Unsurlar Ynnden zellikleri

Ormanclk iletmesi kapital (sermaye) youn bir iletmedir. letme kapitali arazi, aa serveti ve dier servet unsurlarndan oluur. Aa serveti canl bir varlktr. rettii rn de canl olarak retilir ve kapital ile zdetir. rn yllk halka halinde kapitalle birlemekte, ona eklenmektedir.

Aa servetinin, maddesel ve maddesel olmayan rnlerinin llmesinde ve kapital

ile rnn ayrlmasnda karlalan glk ve duyarszlk, dier sektrlerdeki iletmelerde grlmeyen ldedir.

Ormanclk iletmelerinin verimi ve rantabilitesi kaideten dier iletmelere nazaran

dktr. Bunlar arttrma imkanlar da snrldr. rnn olumas ve olgunlamas dar bir zaman ayrm iinde deildir. rn de aa

serveti gibi canldr. O bakmdan hasat ii, iktisadi ortam artlar, iletme artlar gereince rahatlkla birka yl bekletilebilir. rnein; rnn ucuz fiyata satlmasna meydan vermemek iin birka yl odun hasad yaplmayabilir veya hasat miktar kslabilir.

Geni bir araziye yaygn olmas ve kurulu ve faaliyetlerinin ok ynl ve

problematik oluu, bir taraftan tabiat artlarna bal bulunuu, dier yandan stn teknikler ve ekonomik esaslar uygulama durumunda oluu, byk insan kitleleriyle kar karya bulunuu, kendi menfaatleri kadar toplumun refahna ynelik ykmllkleri yerine getirme durumunda oluu, iletme ynetiminde zel bir mkemmellik istemektedir. Yneticilerin ve teknik elemanlarnn biyolojik, teknik, ekonomik alanlarda stn bilgi ve iyi tecrbe sahibi olmalarn bilhassa zaruri klmaktadr (Mirabolu,1983). 1.3.2.2. Ormancln Grevleri

Ormancln grevleri aadaki gibi maddelenmektedir (Dademir, 1995; entrk, 2005):

1. Ormanlarn gzetim ve denetimini yapmak, usulsz ve kanunsuz mdahalelere, doal afetlere, yangnlara ve dier zararllara kar alan ve servet olarak ormanlar korumak (GZETM-DENETM-KORUMA).

2. Amenajman planlarna ve devamllk ilkesine uygun olarak, ormanlar teknik ve

ekonomik gereklere gre iletmek ve ynetmek, asli ve tali orman rnlerinin retim, tama, depolama ve pazarlama i ve ilemlerini yaptrmak (LETME-RETM-PAZARLAMA).

GR GLDEN TURUL

19

3. Ormanlar nitelik ve nicelik bakmndan iyiletirmek, imar-slah etmek, silvikltrel bakmn ve genletirilmesini salamak (BAKIM-GENLETRME).

4. Ormanclk faaliyetleri ile ilgili olarak gerekli ara-gere, makine, bina, tohum,

fidan, ta, koruma ilalar, boya, igc, tama ve tamir hizmetleri v.b. girdileri temin ve tedarik etmek, bunlarn bakm ve onarmlarn yapmak (TEMN-TEDARK).

5. retim, aalandrma ve yangn emniyet yollarn tesis etmek, bunlarn bakm ve

onarmlarn yaparak devaml alr halde tutmak (YOL YAPIMI ve BAKIMI). 6. Aalandrma planlarna gre orman ii aklklarda, verimsiz ve bozuk vasfl

orman alanlarnda ya da orman d alanlarda aalandrma tamamlama ve genlik bakm yapmak (AALANDIRMA).

7. Toprak kaybnn nlenmesi ve doal dengenin salanmas amacyla erozyon

kontrol ve mera slah almalarn yapmak (EROZYON-MERA).

8. Devlet ormanlar iinde veya bitiiinde yaayan kyllerin kalkndrlmas ve orman halk ilikilerinin iyiletirilmesi bakmndan gerekli nlemlerin alnmas ve hizmetlerin gtrlmesi (ORMAN-HALK LKLER).

9. Toplumun ormandan bekledii kolektif hizmetleri (elenme, dinlenme, rekreasyon,

avlanma, milli park, toplum sal, estetik v.b.) ormanlardan ok ynl yararlanma ilkesi erevesinde sunmak iin gerekli nlem ve tedbirleri almak (KOLLEKTF HZMETLER).

10. Orman ve aa sevgisini yaygnlatrmak, aalandrmay gelitirmek ve

geniletmek amacyla rnek nitelikte aalandrmalar yapmak ve yapacaklara her trl teknik yardm ile kredi imkanlar salamak ve dier ormanclk faaliyetlerinde topluma danmanlk hizmeti sunmak (LDERLK-DANIMANLIK).

11. Orman kadastrosu ve mlkiyeti ile ilgili i ve ilemleri yapmak (KADASTRO).

12. Ormanclk hizmetlerinin gerektirdii her trl aratrma, envanter, basn, yayn,

tantm, hizmet ii eitim ve ara eleman yetitirme ilerini yapmak ve bu amala gerekli tesisleri kurmak (ETM-ARATIRMA).

13. Milli park, tabiat park, tabiat koruma alanlar, biyolojik eitlilik alanlar, av ve

yaban hayat alanlar, rekreasyon alanlar, su retim alanlar ve orman ii su rnleri retim alanlarnn ayrlmas, korunmas, iletilmesi ve gelitirilmesine ilikin i ve ilemleri yapmak.

14. Kanunlarn verdii dier hizmet ve grevleri yapmak.

1.3.2.3. Trkiye Ormanclnn Sorunlar ve zm nerileri

lkemizde orman kaynaklarndan azami dzeyde faydalanmay kstlayan

darboazlar, dsal darboazlar ve isel darboazlar eklinde ikiye ayrmak mmkndr.

GR GLDEN TURUL

20

Bununla birlikte, birtakm darboazlar ise hem isel hem dsal niteliklere sahiptir. Her iki grupta da saysz darboaz yer almaktadr (Grc, 2002).

sel nitelikli darboazlar, orman kaynaklar varlnn ekonomik, sosyal, biyolojik

ve teknik ynden verimli iletilemeyiini kapsamakta ve kaynan kendi ii dinamizminden kaynaklanan darboazlardr (Grc, 2002).

Dsal nitelikli darboazlarn banda, orman kaynaklar konusunda toplumun sahip

olduu deer yarglar sistemi bulunmaktadr. Bu deer yarglar sisteminin kkleri ise, toplumun yaad tarihsel srece dayanmaktadr. Halk ve hatta aydn kitle orman kaynaklar hakknda sistem bilincine sahip olmad, yani neden-sonu ilikilerine ilgi gstermedii iin, orman kaynandan elde edilen faydalara hep ksa dnem ve dorudan kar elde etme erevesinde yaklamaktadr (Grc, 2002).

Bu isel ve dsal darboazlar aadaki gibi incelenerek eitli zm nerileri

getirilmeye allmtr. lkemizde ormanclk asl olarak, biyolojik nitelikli (veya dar kapsaml) bir etkinlik

olarak anlalmakta, sosyo-ekonomik boyutu, toplum talepleri, teki sektrlerle, makro ekonomik yapyla ve blgeyle olan ilikileri yeterli lde dikkate alnmamaktadr. Baz etkinliklere (yaban hayat, mera ve havza ynetimi, halkla ilikiler v.b.) hem yeterli lde ilgi gsterilmemekte, kaynak ve personel ayrlmamakta hem de bu etkinliklerin biyofizik erevesinin dna klmamaktadr. Trkiyede lke gerekleri ve ormancln zellikleri dikkate alnarak ada ormanclk anlay hakim klnmaldr. Yani ormanclk; orman kaynaklarnn ynetiminin meslei olarak alglanmal, biyolojik ve teknik zelliinin yannda ekonomik, sosyal, kltrel ve ynetsel boyutu n plana karlmaldr.

Bu zelliin bir yansmas olarak ormanclmzda ama tespiti, alternatif retme ve

karar verme sreci teknik adan, tutarllk ve ok boyutluluk ynnden yanl almaktadr. Yani amalarn makro ekonomik dzeyde orman iletmeleri dzeyine tutarl bir ekilde yanstlmad, dolaysyla iletme baznda amalarn ve nceliklerin belirlenmedii, orman kaynaklarnn ilevsel olarak planlanamad, ok sayda alternatif gelitirilip bunlar arasndan en faydalsn ok ltl karar verme teknikleri ile seilmedii, ok boyutlu ve tutarl bir ekilde lke ve sektr kstlarnn dikkate alnmad, bunlarn kararlara yanstlmad dolaysyla kaynaklarn lke hedefleri dorultusunda etkin kullanlmad veya metot eksiklii olduu, yatrmlarn ounun bir projeye balanmad (veya yanl analiz teknii ile baland), ileri planlama ve sosyo-ekonomik analiz tekniklerinin kullanlmad bir sektrdr. Ksaca ormanclk sektr bir btn olarak ok boyutluluktan ve tutarllktan yoksundur. ok boyutlu sistem anlay iinde, ok ynl yararlanma ve srdrlebilirlik ilkeleri temeline dayanarak ulusal kalknma amalar, sektrel hedefler ve blgesel zellikler nda her bir orman iletmesinin amalar ve bunlarn zellikleri belirlenmelidir. Kaynaktan etkin ve srekli olarak ok ynl yararlanma amacyla, bilimsel esaslara ve toplum taleplerine dayanarak, orman kaynaklarnn ilevsel planlamas bir an nce yaplmaldr. Ormanclkla ilgili olarak planlama, retim, pazarlama, ynetim, yerletirme, koruma, erozyon kontrol ve mera slah almas vb. hemen her alanda yaplacak almalarda ada ormanclk anlayna bal kalnarak, lke-sektr ve blgesel kstlar dikkate alnarak toplum talepleri

GR GLDEN TURUL

21

dorultusunda alternatifler gelitirmesi ve bunlar arasndan en faydalsn semek konusunda optimizasyon esasl ok ltl karar verme tekniklerine bavurulmaldr.

Yukardaki zellikler ister istemez organizasyon sorunlarn da beraberinde

getirmektedir. Burada rgt emasndan motivasyona ve koordinasyondan denetime kadar bir dizi aksaklk yaanmaktadr. Yani ormanclk faaliyetlerinin bir btnlk anlay iinde tek bir otorite tarafndan planlanmasn ve yrtlmesine olanak vermeyen, iletmelere zgrlk ve esneklik tanmayan, baarnn objektif olarak llp deerlendirilmedii dl ve tevik sisteminin bulunmad, rekabetin geerli olmad, motivasyon, koordinasyon (egdm) ve denetimin eksik olduu, daha ok politize olmu merkezi kararlarla ynetilen, yerinden ynetime ve katlmcla nem verilmeyen, sosyo-ekonomik ve ynetsel bilgi boyutunu, uzmanln, bilginin, becerinin, aratrma- gelitirme ve i blmnn nemsenmedii, personelin belirli yerlerde yld, emirlerin ve grevlerin sk sk deitii, adil ve etkin bir personel politikasnn uygulanmad, sk sk anlamsz ve baarsz reorganizasyonlarn yapld, dinamizmden uzak, pahal ve yava alan, teknik ve ekonomik almaktan daha ok rutin ilerle uraan bir rgt yaps ve ynetim anlay sz konusudur. Ormanclk faaliyetlerinin ok ynl yararlanma ve srdrlebilirlii ilkelerine uygun olarak ok boyutlu ve tutarl bir sistem anlay iinde yrtlebilmesi; koruma, yetitirme, iyiletirme, iletme vb. adlarla yrtlen tm faaliyetlerinin tarada tek bir otorite (orman iletmeleri) tarafndan yrtlmesine, demokratik, katlmc ve yerinden ynetim kaynaklarnn etken kullanlmasna, merkezi ve politik kararlarn dlanmasna, orman iletmelerinin nihai karar birimleri olarak yaplandrlmasna, zgrle ve esneklie olanak tanyan, dinamik yapda, zerk ve ada bir rgt yapsnn gelitirilmesine baldr. Etkin, adil, objektif ltlere bal ve verimli bir personel politikas izlenmelidir. Atama, terfi, ykseltme ve yer deitirmede esas l olarak baar derecesi alnmaldr. zellikle ynetici atamalarnda iletme, ekonomik orman kaynaklar ynetimi, toplumsal ilikiler, ileri planlama, ok rgtl karar verme vb. konularda bilgi birikimi aranmaldr. Bu amala personel politikasnda (personelin zlk haklarnn da iyiletirilmesini kapsayacak ekilde) gerekli deiiklikler ve dzenlemeler yaplmaldr. Ormanclk rgtlerinde rekabet yaratlmas, baarl sonular elde edilmesi ve meslein prestiji iin iletmelerin baarlarnn objektif ve ok boyutlu olarak llmesine, baar dzeylerine gre alanlarn primli alma sistemi ile tevik edilmesine ve dllendirilmesine (motivasyonuna) olanak salayan dzenek gelitirilmelidir.

lkemizde ormanlarn kadastrosu henz tamamlanmam (1/3 ) ve dolaysyla

mlkiyet sorunu zmlenmemitir. Ayrca orman kaynaklarna ilikin envanter eksiktir. Ormanclk sektrnde bilginin, becerinin, uzmanln, aratrmann ve eitimin ne

kmas iin bir zihniyet deiikliine gidilmeli, gerekli nlemler ve dzenlemeler yaplmaldr. Ayrca, orman fakltelerindeki eitimin kapsam ve ierii ada bir yapya kavuturularak, bata orman kaynaklarnn ynetimi olmak zere uzmanlamaya ynelik bir eitim dzeni getirilmelidir (Geray, 1989-1991-1993; alar ve ncer, 1990; Grc, 2002; entrk, 2005).

Ormanclk ve ormanclkla ilgili sektrlerdeki politika yanllklar, ounlukla

tarm ve hayvanclk zerinde younlamaktadr. Eimli arazilere yakn olan kylerde, tarm tevik amal traktr yardmlar yaplmaktadr. Ancak bu yardm; kyllerin araziyi

GR GLDEN TURUL

22

eim ynnde srmesi ve ormanda amaclk yaparak daha byk zararlar meydana getirmesine neden olmaktadr. Bu nedenle; bu tr tevikler verilmeden nce gerekli tespitlerin yaplmas ve eimli arazilerde verilmemesine zen gsterilmesi gerekir. Dier yandan; kyllere hayvanclk kredisi verilmekte; fakat hayvan beslemesi iin yardm yaplmamaktadr. Bir sre sonra hayvana yem alamayan kyl ise; beslenme iin ormana ynelmek zorunda kalmaktadr ve bunun sonucunda da ormanda tahribatlara neden olmaktadr. Bunu nlemek iinse; kylnn otlatma yapabilecei yeterlikte mera salanmaldr. Ancak, bu yeterlik; mera olarak arazinin byk bir ksmn igal etmek yerine, meralarn dnml olarak kullanlmas eklinde olmaldr.

Orman ii ve kenar kylerdeki krsal yoksulluun nne geilebilmesi iin,

ncelikle gerekli alt yap eksiklikleri giderilmelidir: yol, su, elektrik, eitim, salk vb. Orman rnleri, arzn yaklak olarak iki kat kadar talep edilmektedir; yani arz talebi

karlamamaktadr. retimin artrlmas iin ise; orman iinde ulalamayan yerlere ulamn salanmas ve hzl gelien yerli ve yabanc trlerin gelitirilmesi gerekir.

Yksek nfus art ile birlikte ihtiyalarn da artmas sonucu; krsal nfus, daha iyi

koullarda yaamak amacyla kentlere g etmektedir. Bunun sonucunda ise, kentlerde gecekondulama ve isizlik artmaktadr. Bunu nlemek iin; krsal kalknma planlar yaplarak; krsal kesimde yaayan halkn yaam dzeyini artrc birtakm almalar yaplmaldr.

Orman kaynaklar yeterli etkinlikte ve sosyal kapsamda iletilememektedir. Bunun

en ncelikli nedenleri arasnda, odun d orman rnlerine gereken nem gsterilmemesi ve ormanlarn; halkn istekleri gz nnde bulundurulmadan, teknik olarak iletilmesi gelmektedir.

lke ekonomisinin yeterince bymemesi ve finansal kaynak yetersizlii sonucu;

ormanclk sektrne yeterli bte ayrlamamaktadr. Bunun sonucunda ise; her yl aalandrlmas hedeflenen orman alannn ancak bir ksm aalandrlabilmektedir.

Orman kaynaklarnn devamlln koruyarak; ormandan daha fazla mal ve hizmet

elde etmeye ynelik; toplumun gelien ve deien isteklerini karlamak iin yeni zm ve yaklamlar gelitirilmelidir. Bunun iin ise; ormancln ayr ayr dallarnda uzman kiilere ihtiya vardr. 1.3.2.4. Ormanclk letmelerinde ktisadilik

Orman iletmelerinde iktisadilik baary etkileyen nemli bir boyuttur. Ormanclk iletmelerinde iktisadilik boyutu aadaki gibi incelenmitir (Mirabolu, 1983, Dademir, 2001).

Ormanclk iletmesi faaliyetlerinin tmyle amaca uygunluunu belirlemek iin

ou kez net haslat, verimlilik veya krllk tek bana yeterli deildir. Bu i iin uygun l iktisadiliktir. letme amalarnn deiik olmas iktisadilik ltnn kullanln kstlamamaktadr. En yksek kr amac ile iletilen iletmelerde olduu gibi, ou kez maddesel olmayan amalarla da retimde bulunan ormanclk iletmelerinde de, iktisadilik

GR GLDEN TURUL

23

her zaman gzetilmesi gereken bir ilke olmaktadr. Ormanclk iletmesinde iktisadilik hakknda verilecek hkm aadaki iki koula baldr:

1. letme faaliyetleri teker teker ve topluca iletmenin amacna uygun olmaldr. Burada iktisadilikten iletmenin faaliyetlerinin, iletmenin amalarna uygunluu anlalmaldr. Btn ilemler ve uygulanan metotlar amalarn gerekleip gereklemeyeceine veya gerekleme derecelerine gre hkmlendirilir. rnein; bir saram aalandrma sahasnda i