D E V R E : 1 İ Ç T İ M A S E N E S İ : 4

Meclisi Ayan

Zabıt Ceridesi

Birinci İn ikad

3 Teşrinievvel 1327 (1911) Pazartesi

Sayfa I. — EVRAKI VARİDE 2

İrade-i Seniyye 2 I. — Meclis-i Âyân Riyasetine Gazi

Ahmet Muhtar Paşa Hazretleri ve Reisvekil-liğine de Şerif Ali Haydar Beyefendinin ta­yin buyurulduğuna dair İrade-i Seniyye hak­kında Sadaret tezkiresi. 2

II. — BEYANAT VE NUTUKLAR 2 Nutuk 2

1. — Reisliğe tayin olunan Gazi Ahmet Muhtar Paşa Hazretlerinin Meclis-i nutk-u if-ti'tahisi. 2:3

III. — AZA-YI KİRAM MUAMELÂTI 3

Tayinat 3 1. — Âyân âzâlığına Ferik İzzet Paşa­

nın tayin olunduğuna dair Sadaret tezkiresi. 3 2. — Âyân âzâlığına Hüsnü Paşanın tayin

olunduğuna dair Sadaret tezkiresi 3

Sayfa 3. — Âyân âzâlığına Halit Ziya Beyefendi­

nin tayin olunduğuna dair Sadaret tezkiresi. 3:5 İzinler 5

1. — Âyân âzası Mehmet Galip Beyin; sıhhî mazaretine binaen on beş günlük izin talebi. 5

İntihabat Riyaset Divanı İntihabı 5

1. — Divan-ı Riyaset kâtipleri intihabı , 5 2. — İdare memurları intihabı. 5:6

Encümenler İntihabatı 6

1. — Ârıza-i Cevabiyye Encümenine âzâ intihabı. 6

2. — Lâyiha Encümenine âzâ intihabı. 6:7 3. — İstida Encümenine âzâ intihabı. 7 IV. — MÜZAKERE EDİLEN MEVAD 8 1. — Evkat ve sâât-ı içtimain tesbiti hak­

kındaki müzakerat. 8

TBMM KÜTÜPHANESİ

Meclisi Ayan İ : 1 3 Teşrinievvel 1327 (1911) C : 1

REİS

BİRİNCİ CELSE Kuşat Saati : —

Gazi Ahmet Muhtar Paşa

REİS — Ekseriyet var, Meclis açıldı.

EVRAK-I VARİDE

İrade-i Seniyye /. — Meclis-i Âyân Riyasetine Gazi Ahmet Muh­

tar Paşa Hazretleri ve Reisvektiliğine de Şerif Ali Haydar Beyefendinin tayin buyurulduğuna dair İrade-i Seniyye hakkında Sadaret tezkiresi.

REİS — Tezkireyi okutuyorum. Gazi Ahmet Muhtar Paşa Hazretleri Devletlû Efendim Hazretleri Meclis-i Âyân Riyasetine zâtı sâmilerinin ve Ri­

yaset Vekâletine Ayandan semahatlu Ali Haydar

Beyefendi Hazretlerinin tayinlerine bilistizan İrade-i Seniyye-i Hazret-i Padişahi şerefi müteallik buyurul-muş olduğu beyaniyle tezkere-i senâverî terkim kılın­dı efendim. 20 Şevval Sene 1329 ve 30 Eylül Sene 1327

Sadrıazam Sait

REŞİT AKİF PAŞA — Allah müteyemmen bu­yursun.

II. — BEYANAT VE NUTUKLAR

Nutuk 1. — Reisliğe tayin olunan Gazi Ahmet Muhtar

Paşa Hazretlerinin Meclis-i nutk-u iftitahisi.

REİS — Reis-i sabıkamız Sait Paşa Hazretleri Mesned-i Sadarete irtikâları münasebetiyle Riyasete âcizleri tayin buyuruldum. Müşârun ileyh Hazretleri­nin mütehallî bulundukları mezâya ve kemâlât cüm­lenin malûmudur. Me'mûriyet-i hazıralarında Devlet ve Milletimizin nef-ü hayrına olarak tevfikat-ı ilâhiy-yeye mazhariyyetlerini ezdil ve can temenni ederim. Muhterem rüfekamın da bu temennide bulunduk­larına itimadım berkemaldir. Çünki, Kuvve-i İcraiy-yenin muvaffakiyeti bütün milletin saadetini mûcib-dir. Bu âcizlerini de bızâasızlığımla beraber bu işe münasip görmüşler ve bu da Şevket - meâb veliy-i ni­met bi-minnetimiz Efendimiz Hazretlerinin hakk-ı âcizanemde esar-i lûtfu Şahaneleri olduğuna şüphe etmediğimden, bu vesile ile de arz-ı şükrâm vecibeden addederim. Cümlenizin fazail-i müktesebe ve uluvvu cenabınız malûmdur. Binâen-aleyh, mütevaliyen maz-har-ı muavenetiniz olacağıma da eminim.

Devre-i tatiliyyemiz nihayet buldu; fakat başladı­ğı vakit nasıl meşum başladıysa ortası ve nihayeti de şeametle geldi geçti Biz. Heyet-i Mebusân ile dai­ma hüsn-ü itilâfta bulunmağı arzu ederken, maatte­

essüf o malûm olan nihayetsiz gece ihtilâfa tesadüf ederek öylece iftirak etmiştik. Tabiî bu pek nahoş ve sevilmez bir hâl idi. Lâkin iktizayı hâl bizi ora­ya sevketmişti. İnşallah umarım ki bundan sonra öyle bir hâl vukua gelmez. Bu şemâetin daha birçok mesâibi ile de musab olduk. Râif Paşa, Şevket Pa­şa, Mehmet Paşa ve Sami Paşa gibi muhterem rüfe-«kamızdan dûr olduk. Bunlar ki, bu âna kadar me-hâmı umûr-u Hükümette hüsn-ü hizmetleriyle nîk-nâm kazanmışlardır. Alel husus Sami Paşanın ken­disinden daha birçok hizmetler muntazır bulunduğu genç bir sinde vefatı cidden pek elim bir ziyadır. Hemen Cenâb-ı Hak cümlesini garik-i rahmet ve gufran buyursun.

Diğer daha feci bir şeye gelince; Medenî devlet­ler meyanında yer tutmuş olan İtalya Devletinin medeniyyet asırlarında emsaline rastgelinmez bir surette, Mukaddes Vatanımızın bir kısmına nâgeha-nî bir surette taarruz ve tasallut etmesi, tabiî Ku-lub-u Osmaniyânda büyük bir elem husule getirmiş­tir. İtalya Hükümeti birtakım âzâr-ı vahiye serdiyle husûmete ibtidar eylemiştir. Özürlerinden birisi: Me­selâ, Almanya ile Fransa arasında Fas'a dair olan itilâf, ihtilafa mübeddil olmakta imiş. Bu itilâf Bah-risefidin muvazenesini ihlâl edermiş, bundan bize ne? Eğer mert bir devlet ise onu ihlâl edenlere söylesin.

TBMM KÜTÜPHANESİ

Meclisi Ayan t : 1 3 Teşrinievvel 1327 (1911) C : 1

İkinci özür de: Güya Trablus dahilindeki ahali ni-met-i medeniyetten mahrum imiş de oraya medeniy-yet götürecekmlş. Hâlbuki medenî insanlara ve me­denî devletlere yakışmayacak bir surette vahşiyane de hareket eden bir devletten artık bilmem ki ne türlü medeniyyet beklenir. Her ne hâl ise bir şeydir ki, vukua gelmiş. En ziyade bizi müteessir eden şey, binyediyüz kilometre tülünde olan sevahilin muha­fazası yed-i emanetlerine tevdi edilmiş olan üç-dört bin mevcudlu askerin böyle nâgehânî bir hücuma maruz kalmalarıdır. Bunlar tabiî vazife-i askeriyye-leri dairesinde ve Milletin haysiyyeti iktizasınca ha­reket edeceklerdir ve o kıt'ayı elleriyle teslim etme­

yip, mümkün olduğu kadar düşmanı ızrar ve icabeden yerleri müdafaa ederek çekilecekler ve harp esiri sı-fatiyle İtalya'ya giderek ahalisinin neşat-ı Kulübüne bâis olmamağa çalışacaklardır. Rabbim muinleri ol­sun. Asıl müşkil cihet, bu fedakâr arkadaşlarımız Vatan için orada uğraşıp dururken bizim onlara karşı velev cüz'î bir iane için vesaite malik olma-yışmıızdır. Tabiî bu mesele siyâseten hallolunacak bir meseledir. Kuvve-i İcraiyyemizin bu babta Mil­letin nefi ve hayrına tevafuk edecek surette tevfi-kat-ı ilâhiyyeye mazhariyyetini temenni ederiz. Ve min - Allah'it tevrik.

III. — ÂZA-YI KİRAM MUAMELÂTI

Tayinat 1. — Âyân âzâlığına Ferik İzzet Paşanın tayin

olunduğuna dair Sadaret tezkiresi.

REİS —• Sadaret tezkiresini okutuyorum:

Hey'et-i Âyân Riyaset-i Celiilesl Cânsb-i Âlisine Ma'ruz-u çâkerleridir.

Yemen'de hidemât-ı mühimine ve müş'kûresi gö­rülen Erkân-ı Harbiyyc-i Uımûmiyye Reisi Fenik Saadetti İzzet 'Paşa Hazretlerinin Riyas,et-i mezkû­ra kemâkân uhdesinde kalmak üzere, bu kerre in-hilâl eden Meclis-i Âyân âzâlığına tayini hususuna îrade-i Seniyye-i Cenâb-ı Hilâfet penahi şerefsudûr buyurulafak icabı icra kılınmakla ol bâbta emir ve 'irade hazret-i menlehül emrindir.

14 Recep Sene 1329 ve 28 Haziran Sene 1327. Sadrazam

İbrahim Hakkı

REİS —• Bu zât henüz Yemen'den avdet etme­diği cihetle vusulünü bekler ve tahlifini de avdetine talik ederiz.

2. '— Âyân âzâlığına Hüsnü Posanın tayin olun­duğuna dair Sadaret tezkiresi.

REİS — Sadaret tezkiresini okutuyorum: Hey'at-ı Âyân Riyaset-i Celilesi Câoifc-i Âlîsine

Ma'ruz-u çâkerleridir.

Münhal olan Hey'et-i Âyân âzâlığına sabık Trabiusgarp VâM ve Kumandanı Ferik Hüsnü Pa­şa Hazretlerinin ta'yini hususuna bil istihzan, İrade-i Seniyye-i Cenâb-ı Hilâfet penah-î şeref-i müteallik bu-

yurularak bu bâbtaki kararnamenin müsaddak sureti leffen savb-ı âlî-i fahimânelerine isra ve devair-i müte-allikaya tebligat icra kılınmış olmakla, ol babda emir ve irade hazret-i menlehül emrindir.

21 Ramazan Sene 1329 ve i Eylül Sene 1327 Sadrıazam

İbrabim Hakkı Kararniame Sureti

Münhal olan Hey'et-i Âyân âzâlığına Trabius­garp Sabık Vali ve Kumandanı Ferik Hüsnü Paşa ta'yın olunmuştur.

Bu İrade-i Seniyyenin icrasına Sadaret memur­dur.

19 Ramazan Sene 1329 ve 30 Ağustos Sene 1327 Sadrıazam

İbrahim Hakkı Mehmet Reşat REİS — Hüsnü Paşa Hazretleri tahlife buyuru­

nuz. (Müşarinileyh kürsüye 'gelerek Heyet-i Kaime mu­

vacehesinde tahlif olunmuştur.)

3. — Âyân âzâlığına Halit Ziya Beyefendinin tayin olunduğuna dair Sadaret tezkiresi.

REİS — Sadaret tezkiresini okutuyorum. Heyet-i Âyân Riyaset-i Celilesine

Devletli Efendim, Hazretleri; Meclis-i Âyânda münhal olan azalığa mâbeyn-i

Hümâyûn Başkâtibi atıfetti Halit Ziya Beyefendi Hazretlerinin tayini ledelarz, müşarinileyhin Ma-beyn-i Hümâyûn Başkitabeti kemâkân uhdesinde kalmak üzere fi, 1 Teşrinievvel Sene 1327 tarihinde mûcib'nce İradei Seniyey-i Cenabı Padişaıhi şeref-

TBMM KÜTÜPHANESİ

Meclisi Ayan İ : 1 3 Teşrinievvel 1327 (19.11) C : 1

sudur buyurularaJk Maliye Nezareti Ceiiles'ine tebli­gat icra kılınmıştır efendim.

21 Şevval Sene 1329 1 Teşrinievvel Sene 1327

Sadrıazam Sait

REİS — Hâliıt Ziya Beyefendi Hazretleri tahlife buyurunuz.

t(Müşarünileyh kürsüye gelerek Hey'et-i Kaime muvacehesinde tahlif olunmuştur)

FERİT PAŞA (Damadı Şehriyari) — Burada bir mesele var ki, gayet mühimdir. Kerrial-i teessüfle mecburen bahsedeceğim. Flalit Ziya Beyefendinin Âyân nasbından memnunuz, Lâkin Esasinin ruhu nıezayası iktizasınca, bir zât Mabeyn Başkâtipliğini ve Âyân azaiığını cemedemez. Kanun-u Esasi ahkâ­mı münifesinin tamamı muhafazası için evvel be ev­vel bunun halli icap eder.

İkincisi; bu hal maddeten muhaldir. Meclis-i Âyân senenin sekiz ayı açık bulunur. Eğer Beyefen­di, 'burada Âyânlık vazifesini ifa ederse, hizmet-i Ikitabetindd bulunamaz. Eğer hizmet-i Şahanede devam ederse Âyânlık vazifesini ifa edemez. Bun­dan maada, eğer Ma'beyn Başkâtibi Âyân olabilir­se neden Başmabeyinci olmasın? Yahut Âmetçi Bey niçin olmasın? Başfeitabet vazifesi Zât-ı Şahane­nin hizmetidir. Burası Kuvve-i Teşriiyedir. Milletin mukadderatını elinde tutan bir ıkuvve-i kanuniye ve hâkimede bir memur bulunamaz. Bir memur, sıfa­tını tebdil ile âmir olan bir heyette dahil bulunamaz. Bu iki sıfat tamamıyla yekdiğerine muhaliftir. Bu mese'e'yi layıkiyle düşünmeli, Padişahımız Hazretle­rinin ulüvvu tab'ı, mekârim-i ahlâkı cümlemizin malumudur;. Cenab-ı Hak kendilerine uzun ömür versin; fakat insanlar, pâdişâhlar fânidir. Bence mültezem olan müebbet olmasını temenni ettiğim, Memleketimi­zin temin-i menafii ve Meşrutiyetin muhafaza-i ahkâ­mıdır. Faraza 40, 50, 60 sene sonra etrafının taht-ı nüfuzunda bulunacak bir padişah, câlis-i tahtoiur ve o padişahın erkânı birer Meclis-i Âyâna dahil bulu­nursa, suiistimalât-ı siyasiyeye nasıl vâsi' ve nasıl büyük bir kapı açılmış olacağını tasavvur buyuru­nuz. Meşrutiyet kalesine büyük bir delik açılıyor. Bunu amik surette1 düşünmek lâzımdır.

REİS — Evet, maksadımız kavaninin ruh ve esasını muhafaza etmektir, bunda şüphe yoktum

SALİH HULUSİ PAŞA — Paşa Hazretleri, bu mealde bir takrir verirler Kanun-u Esasi Encümeni­ne havale olunur. Bu işe bir nihayet verilir.

FERİT PAŞA (Damadı Şehriyari) — Takrire ha­cet görmüyorum. Fikrimi izah ettim, hatta zannede­rim, geçen sene idi ki, Azaryan Efendi Hazretleri Hariciye Müsteşarlığından bu sebebe mebnî istifa etti. Gerçi Kanun-u Esasinin metninde, bu mesele hakkında sarahat mevcut değil, lakin şimdiye kadar bizim Kanun-u Esasiden anladığımız; Âyân, Nezâ­ret ve Başkumandanlık ve büyük seferet hizmetleri kabul edebilir. Çünkü, büyük sefirler doğrudan doğ­ruya bulundukları yerlerde padişahların vekilleri­dir. Bunun haricinde şimdiye kadar Âyâna başka bir memuriyet teklif edilmedi. Ve edilmesi de münasip olamayacağı fikrindeyim.

REİS — Buyurduğunuz şeye dair kanunda doğ­rudan doğruya sarahat yoksa da dolayısıyla bu ha-Siîdır. Kanunun o fıkrasını bir tefsir etsek.

RIZA PAŞA (Topçu Feriki) - Kanun-u Esasi zannedersem mani değildir. Zira, vali oluyor, ku­mandan oluyor v,e Âyânlığını muhafaza ediyor. Bi­naenaleyh mesele muhtac-ı tefsirdir. Kanun-u Esa­si Encümenine havale 'buyurulursa hallolunur.

AZARYAN EFENDİ — Paşa Hazretlerinin bu­yurdukları vâki'dir. Bendenizin başıma 'geldi. Ben­deniz işte bu mütalaa ve (karar üzerine Hariciye Müs­teşarlığından istifa ettim. Vakıa kanunda sarahat yok ve bu hususa dair tashih olunan bent henüz tas­dik olunmadı. Bu mesele buyurdukları gibi Encüme­ne havale olunursa hallolunur.

REİS — Daha mütalaa beyan buyuracak var mı?

FERİT PAŞA (Sadrı Esfeak) — Gelen tezkere Encümene havale olunsun, Encümende Ferit Paşa Hazretlerinin mütalaası dinlenir. Sonra burada tek­rar tetkik olunur.

BESARYA EFENDİ — Encümene havale olu­nacak şey ancak Ferit Paşa Hazretlerinin takrirle­ridir. Sadaretten gelen tezkereyi Encümene havale etmek doğru değildir. Takrirsiz de olmaz; çünkü şifahi şeyler Encümene havale olunamaz.

FERİT PAŞA (Damadı Şehriyari) — O halde bir takrir veririm,

REİS — Takriri lütuf buyurunuz. BESARYA EFENDİ — Halit Ziya Beyefendi

Hazretlerinin Âyân Azalığına tayini keyfiyetinden hepimiz memnun olduk. Buna şüphe yok; yalnız, 'bunda nazar-ı dikkate alınacak iki meselle var. Bun­lardan birisi, Damlat Ferit Paşa Hazretleri tarafın­dan dermeyan edilmiştir. Bir de gelen tezkerede bir­takım kuyût v& şurût vardır. Yani bize verilen şey,

— 4 —

TBMM KÜTÜPHANESİ

Meclisi Ayan t : 1 3 Teşrinievvel 1327 (1911) C : 1

Halit Ziya Beyefendi Hazretleri, vakıa Âyân Azalı-ğına tayin olundu ama Ma'beyndeki vazifesi uhdesin­de baki kalmak şartıyla deniyor; bu olabilir mi?

REŞİT ÂKİF PAŞA — Zaten esas budur.

BESARYA EFENDİ — Zannederim bu, Kanun-u Esasiye muhaliftir. Kanun-u Esasi Encümeninin tetkik edeceği şeyler bunlardır. Paşa Hazretleri bu­yurdular ki, Ayandan bir zât Başkumandan veyahut sefir filan Olabilir.

Hayır, Kanun-u Esasimizde buna dair sarahat yoktur. Vakıa bu tarzda bir teklif vâki olmuş ve Heyet-i Umumiyece de tensip olunmuştur. Fakat bu teklifimiz Mebusana havale edildi, halen oradan çıkmadı. Binaenaleyh, bu madde de henüz kesb-i kanuniyet etmedi.

GABRİYEL NORADONK1YAN EFENDt — Üç tezkereden yalnız birisine bir kararname sureti ilâve edilmiş. Lâkin diğer iki tezkerenin kararna­meleri yok. Acaba diğerlerinde tasrih edilmeme­sinde bir sebep var mı? Birisinde kararname leffen gönderilmiş ve Sadrıazamm da imzası var ki, onda muamele tamamıyla ifa olunmuş. Diğerlerinde olunmamış. Sebebi malum mudur?

REİS — Evet, bu da şâyan-ı dikkat bir keyfi­yettir.

LEGOFET BEY — Şimdi Sadrıazam bulunan Sait Paşa Hazretleri, Mabeyn Başkâtibiyken He­yet-i Âyân azalığına da nasp olundu idi. Bu da tıpkı onun gibidir. Ve o zaman herkes bu nasb ve tayini kabul ve tasdik etmişti ve hiç kimse de müdahale etmemişti.

FERİT PAŞA (Damadı Şehriyari) — Bâtıl rna-kis ünaleyh olamaz. 30 sene evvelki meseleden bah­setmiyoruz, bugünkü meseleden bahsediyoruz.

BESARYA EFENDt — Bunlar Encümen-i Mah­sus tarafından tetkik olunacak şeylerdir.

REİS — Ferit Paşa Hazretleri bir takrir lütfet-seler münasiptir değil mi? («Evet» sesleri)

İzinler 1. — Âyân âzası Mehmet Galip Beyin: sıhhî ma-

zaretine binaen onbeş günlük izin talebi.

REİS — İzin talebini havi telgrafı okutuyorum. Der Âliyede Meclis-i Âli Âyân Riyaset-i Celilesine

Mazereti sıhhiyeye mebnî 15 gün müsaadeye arzı ihtiyaç eylerim.

Ferman 30 Eylül Sene 1327

Ayandan Mehmet Galip

(«Muvafık» sesleri) REİS — Kabul olundu.

İntihabat Riyaset Divanı İntihabı

1. — Divan-ı Riyaset kâtipleri intihabı. REİS — Ruznâmede, kâtip ve idare memurlarının,

Nutku Hümayuna verilecek ariza-i cevabiyyeyi hazır­layacak encümen ile Dâhili Nizâmnâme mucibince di­ğer encümenlerin intihabı var.

Evvelemirde kâtiplerin intihabının yapılması lâ­zım. İki isim yazarak reylerinizi istimal buyurun.

(Reyler istimal edildi). REİS — Re'yini istimal etmiyen var mı? (Yok ses­

leri). Rey istimali hitam buldu. Şimdi ârânın tasnifi yapılacaktır. (Tasnifi ârâ yapıldı). REİS — Tasnifi ârâ neticesini arz ediyorum : Ekseriyyet kazananlar : Faik Beyefendi (32), Aristidi Paşa (17) dir. Bu ci­

hetle, kendilerini maattebrik, mevki-i Kitabete davet ediyorum.

2. — İdare memurları intihabı. REİS — İdare me'murları intihabına geçiyoruz. AZARYAN EFENDİ — İdare memurlarını evvel

iki kişi tayin ettik, sonra dörde iblağ ettik. Bunun ade­dini evvelâ tayin etsek bendeniz bu defa tahkik ettim, Fransa'da 300 küsur azaya karşı üç kestor vardır. Eğer biz de o nispete göre hareket edecek olursak, ya­ni adedimiz 50, 55 olduğuna göre bize iki tane kifayet eder. Binaenaleyh iki tane intihap edelim.

REİS — Şurası da var ki, birisi rahatsız filan olur­sa bir diğeri yerine kaim olmak için üç tane yapsak nasıl olur?

NURİ BEY — Her sene kararımızı değiştirecek miyiz? Adedi dörde iblağa geçen sene karar verdik. Geçen sene tezyit bu sene tenkis nasıl olur? Maksat işin derecesine göredir. Çünkü hasta olur, işi bulunur; herhalde dört olması hayırlıdır.

REİS — Dört olmasını kabul edenler ellerini kal­dırsın. (Eller kalkar). Ekseriyet; dört isim yazılacak.^

(Reyler istimal olundu).

TBMM KÜTÜPHANESİ

Meclisi Ayan t : 1 3 1 inievvel 1327 (1911) C : 1

TBMM KÜTÜPHANESİ

Reis, Re'yini istimal etmiyen var mı (Yok sesleri). Rey istimali hitam buldu.

Şimdi ârânın tasnifi yapılacak. (Tasnifi ârâ yapıldı). REİS — Tasnifi ârâ neticesini arz ediyorum: Ek-

seriyyet kazananlar: Aram Efendi, Mehmet Ali Paşa, Besarya Efendi,

Halim Beyefendi hazerâtı. (Tebrik ederiz sesleri). GABRÎYEL NORADONKİYAN EFENDİ —

Müsaade buyurursanız, bir şey arz edeceğim. Bu in­tihapta herkesin ne kadar rey kazandıkları zikr olun­madı. Herkesin ne kadar rey kazandıkları okunup an­laşılmalıdır. Meclisçe lâzımdır.

REİS — Peki, okuyalım. Mehmet Ali Paşa (32), Ârâm Efendi (32), Besar­

ya Efendi (32), Halim Bey (27), Nuri Bey (8), Bohor Efendi (6), Mavro Kordato Bey (3), Legofet Bey (2), Azaryan Efendi (2), Aristidi Paşa (3), Stoyantilkof Efendi (2), Ekrem Bey, Sait Halim Paşa, Süleyman Paşa, Ali Galip Bey, Mavrovini Bey, Nasuhi Bey, Hüsnü Paşa l'er rey almışlardır. İşte, reyler bundan ibarettir. Ekseriyet ise, ilk dört isimde olduğu cihetle onlar tayin edilmişlerdir,

Encümenler Intihabatı /. — Ârıza-i Cevabiyye Encümenine âzâ intihabı. REİS — Şimdi efendim, bundan sonra nutk-u if-

titahiye cevab encümeni meselesi gelir. Bu Encümen için kaç âzâ tayin edelim? Geçen sene ne kadardı? Ha­tırlarda mıdır?

AZARYAN EFENDİ — On beş kadar vardı zan­nederim.

ALİ RIZA PAŞA (Birinci Ferik) — Beş âzâ kâ­fidir.

BESARYA EFENDİ — Yedi olsa daha iyi. REŞİT ÂKÎF PAŞA — Geçen senekine bakalım,

daha muvafık olur. REİS — Beş, yahut yedi âzâ olması daha muva­

fık olur. Maahâzâ yine re'y-i âlilerinize menuttur. Ye­diye karar verelim mi?

REŞİT ÂKİF PAŞA — Bir kerre bakalım, geçen sene kaç zât imiş?

REİS — Başkâtip Bey yedi olduğunu söylüyor. Bu sene de ona tevfik-i hareket edelim. Değil mi? Bu halde yedi isim yazarak kutuya atılmasını rica ederim.

(Reyler istimal edildi). REİS — Re'yini istimal etmiyen var mı? (Yok ses­

leri). Rey istimal hitam buldu. Şimdi ârânın tasnifi yapılacak. (Tasnifi ârâ icra edildi).

REİS — Tasnif neticesini arz ediyorum : Ekrem Bey (31), Hüseyin Hilmi Paşa (30), Reşit

Akif Paşa (24), Salih Paşa (22), Noradonkiyan Efen­di (18), Ali Rıza Paşa (Birinci Ferik) (15), Zihni Pa­şa (14), Bu yedi zât, bu yolda ekseriyete malik oldu­lar. Fakat daha iki zât on dört rey aldılar. Onlar da İsmail Hakkı Efendi, Ferit Paşa (Dâmad-ı Şehriyari) Hazretleri ki, üçü müşterektirler.

NURİ BEY •*- Kur'a çekilmek lâzım gelecek. REİS — Bu üçü müsavi rey kazanmışlar, Zihni

Paşa Hazretlerinin ismi evvel geldiği için yazılmış ise de, İsmail Hakkı Efendiyle Damat Ferit Paşa Hazret­leri de var. Ne buyurursunuz?

REŞİT ÂKİF PAŞA — Nuri Beyefendinin' bu­yurdukları gibi, kur'a çekilsin.

REİS — Kur'aya müracaat daha evlâdır. Binae­naleyh üç zâtın ismini yazıp kendileri çeksin, muva­fık mı?

AZARYAN EFENDİ — Bendenize kalırsa, bu üç zâttan birini tekrar intiha b etmek lâzımdır. Nizam-name-i Dahilide sarahat vardır.

REİS — O halde yeniden re'y-i hafiye müracaat lâzım gelecek.

REŞİT ÂKİF PAŞA — Nizamnamede kur'aya müracaat edileceği musarrahtır. Binaenaleyh, Nizam-name-i Dahiliye bakılsın.

REİS — Nizamname-i Dahilîyi okutuyorum. (Ni-zamname-i Dahilînin madde-i mahsusası okundu).

NURİ BEY — Bu madde, ekseriyyet hakkında­dır. Nihayetlerinde kur'aya müracaat var. («Kur'a» sesleri).

REİS — Pekâlâ. Şimdi üç kâğıdın bir tanesine En­cümen yazılacak, diğer ikisi boş kalacak. Badehu, bu üç zâta çektirilecek.

(Zihni Paşa Hazretleri, «Encümen» yazılı kâğıdı çıkardı).

ÖMER RÜŞTÜ PAŞA — Zihni Paşa Hazretleri­ne çıktı,

REİS — Encümen mi efendim?

ÖMER RÜŞTÜ PAŞA — Evet. REİS — O halde maksat hâsıl oldu. Şimdi Ari-

zâ-i Cevabiyye Encümeni âzası malûm oldu. Bu gün­den itibaren işe başlamalarını bu zevattan rica ede­lim.

2. -— Lâyiha Encümenine âzâ intihabı. REİS — Şimdi ruznamede Lâyiha ve İstida En­

cümenleri azasının intihabı var ki, bu intihabın bu­gün icrası lâzımdır. O halde yeniden re'y-i hafiye mü­racaat edeceğiz.

Meclisi Ayan t : 1 3 Teş ievvel 1327 (1911) C : 1

7 _ TBMM KÜTÜPHANESİ

Binaenaleyh en ziyade rey kazanan Besarya Efen­di, Bohor Efendi, Nuri Bey, Ekrem Bey, Reşit Akif Paşa intihap edilmişlerdir.

3. — İstida Encümenine âzâ intihabı. REİS — İstid'a Encümeni intihabına geçiyoruz.

Lütfen 5 isim yazarak reylerinizi istimal buyurun. (Reyler istimal edildi). REİS — Re'yini kullanmayan var mı? (Yok ses­

leri). Rey istimali hitam buldu. Şimdi reylerin tasnifi yapılacaktır. (Tasnifi ârâ yapıldı). REİS — Tasnifi ârâ neticesini arz ediyorum. İstida Encümeni için icra edilen intihabatta Mav­

rovini Bey, 22, Şerif Cafer Paşa 19, Rıza Efendi 19, Faik Bey 13, Dilber Efendi 12 ekseriyyet kazandılar.

Diğer rey alan zevat da şunlardır: Ziyaetdin Efendi 12, Legofet Bey 10, Azaryan

Efendi, Nasuhi Bey, Tilkof Efendi, Hüsnü Paşa 8'er, Arif Hikmet Paşa, Tevfik Paşa, Nuri Bey 5'er, İsmail Hakkı Efendi, Ali Galip Bey 4'er, Abraham Paşa, Aram Efendi, Ekrem Bey, Bohor Efendi, Sait Halim Paşa, Bostani Efendi, Ömer Rüştü Paşa, Ferit Paşa (Damad-ı Şehriyari), Fuat Paşa (Müşir) 2'şer rey.

Şimdi daha bir, iki encümene âzâ intihab etmek lâzım; fakat isterseniz bir parça teneffüs edelim. Yal­nız şurası var ki, vakit geçti, encümenleri yarına bı­rakalım. («Devam edelim» sesleri). Nizam-ı Dahilî, Mülkiye Encümenleriyle elimizdeki üç kâğıt için de daha üç encümen intihabı var. Bunları yarına bıraka­lım.

REŞİT AKİF PAŞA — Nizam-ı Dahilî Encüme­ni âzalarının da intihabı var.

REİS — Evet, bir de elde üç kâğıt var. Bunlar için de üç Encümen tefriki lâzım. Fakat el akdem, tel akdem kaidesince evvelâ Lâyiha ve İstida Encü­menleri azasını intihab edelim; lâkin iki encümen azasını ayrı ayrı yazmaktansa, bir kâğıda her ikisinin yazılması nasıl olur? («Karışır» sesleri).

O halde evvelâ Lâyiha Encümeni âzalarının inti­habını yapalım.

ALİ RIZA PAŞA (Birinci Ferik) — Kaçar kişi olacak?

REİS — Beşer kişi. Reylerinizi istimal buyurun. (Reyler istimal edildi). REİS — Re'yini vermeyen var mı? (Yok sesleri).

Rey istimali hitam buldu. Şimdi reylerin tasnifi yapılacaktır. (Reylerin tasnifi yapıldı). REİS — Tasnif neticesini arz ediyorum: Lâyiha Encümeni için Besarya Efendi 22, Bohor

Efendi 21, Nuri Bey 21, Ekrem Bey 15, Reşit Akif Paşa 14, İsmail Hakkı Efendi 9, Aristidi Paşa, Dilber Efendi, Azaryan Efendi, Gabriyel Noradonkiyan Efendi, Tevfik Paşa 6'şar, Rıza Paşa, Sait Halim Pa­şa, Ferit Paşa (Sadr-ı Esbak), Ma.vro Kordato Efen­di, Mavrovini Bey 5'şer, Halim Bey, Ali Galip Bey, 4'er, Hüseyin Hilmi Paşa, Rıza Paşa (Topçu Feriki), Bestani Efendi, Salih Paşa, Ömer Rüştü Paşa, Faik Paşa, Legofet Bey 3'er rey kazandılar.

Meclisi Ayan t : 1 3 Teşrinievvel 1327 (1911) C : 1

IV. — MÜZAKERE EDİLEN MEVAD

1. — Evkaî ve sâât-ı içtimain tesbiti hakkındaki müzakerat.

REİS — Şimdi Evkat-ı içtimai tayin edelim. Bi-dayeten elde iş olmadığından pek sıkı değiliz, Bunun için ben geçen gün saat birde gelelim, demiştim. Eğer isterseniz, yine böyle devam edelim, birde gelelim. («Muvafık» sesleri). Demek bu bapta ittihad-ı ârâ var.

ARİSTİDİ PAŞA — İş tekessür edinceye kadar birde geliriz.

REİS — Sonra diğer bir mesele var. Her meclis, kararı bir kere verir, sonra o kararında sabit kalır. Biz geçen sene kürsü-i Riyaset işgal edildikten sonra, kıyam ve kuud gibi teklifi zait gördük. Ve adem-i ic­rasını ittifak-ı ârâ ile kabul etmiştik zannederim. Bi­naenaleyh kararımızın sabit olması icap eder. Çünki onu ihlâl edecek başka sebep yoktur. Öyle değil mi? («Öyle» sesleri).

Şimdi içtima saati taayyün etti, bu kararı de tekit ettik. Hangi günler içtima edeceğiz? Bu da üçüncü bir mesele. Tabiî, her gün içtima-ı umumî olmayacak.

Binaenaleyh; içtima günlerini tayin etmeli, şu ka­dar ki, Kuvve-i İcraiyye, tutacağı ve takip edeceği mesleği okuyacak. Bittabiî ne vakit okuyacaklarını bi­lemiyoruz. Şayet okuyacakları zaman biz bulunmaya­cak olursak, pek iyi bir şey olmaz. Belki yarın ve bel­ki o bir gün okunur. Binaenaleyh her iki günde içti­ma etmeliyiz. Ne buyuruyorsunuz?

BASARYA EFENDİ — Madem ki yarın okun­mak ihtimali var, içtima edebiliriz.

AZARYAN EFENDİ — Saat birde. REİS — Ona karar verilmişti.

Bir de eskiden falan saatta içtima etmek üzere karar verdiğimiz halde bazan bir çeyrek tehirinde beis görmemek gibi hâlât vuku buluyordu. Bunların ol­mamasına dikkat etmeliyiz. Çünki bir şeye.karar ve­rince dakikası dakikasına icra ve ifa etmeliyiz. Değil mi efendim? («Hay hay» sesleri).

O halde bu günlük Meclise hitam verildi.

Hitamı İçtima Saat : —

TBMM KÜTÜPHANESİ