Difputatio Pfychologica,Do

A Ν 1 Μ AVEGETANTE.

G)U*MJ

AUSPICIO DIVINO1a Regia Ubfalicnlium Academiå, cum confenfuäni-

pliffimac facultatis PhilofophicaeFR £ S1D B

Fr&cUrijfimo före*

Μ. Μ AR TINO OL AINYCOPENSI, Optic.&Me-chan. Profeflore Ordinario, nccnon p. t. Refto-

reMagnifico; PrsceptoreSc lauterefumme colende.

Liberalu extrcitijgrstiåpMcé dtfcutsendamfrefmitLUCAS O. Nykopia-Suderm*

in AuÅiUrio Mejeri si dient iß, ÅprHk Anm 1641,

U B S ALI Μ,ImpreiTa ab Eschillo Matths*

χ.

Prooemiurri.^Xcellens quidpiam? Sc ut Philöfophus"" aiti fåo» «?#tov κ& έφΒτ*» eil ipfa rerum for¬

ma, quse fi oculis pateret, majorem fui» iü-pra quam eüiq; credibile eft, in nobis ad-mirationem excitarct Verum, qua? no-

iltarin bac imbecillitate cogoitionis tenuitas fit, cum pri-mis hincliquet maximé ; quodformarum, quas rebus mi-rabili modo funt infperfö, vixunam ex infinitis exaäé no-vimus. Virentes apparentherbae, amoeniflimi flores fra-g^antiam rcdolent»fuavifiimi fruäus emergunt; anima-lia propagaritur vöria, & opera peragunt mirabilia, earumautem opcrationum Authorem, quis fit, Anima neau ca-Ibr ? Spiritus aöhUftior ? An facultas qua-piam aiia i lid-guåhatfitantc merooramus. Mafculépro fe quisqi tenta-runt Philofophi prifci, vires luas non mious periclitatifunt rccentiofés, ut caufas hlc & indagarcnt & perfcruta-rentur aitius: fed rcfervavit femper natura a liquid, & re-fervatura eft fortaifis dehiöc, quod revifentibusfe oftendat.Hoc, ut dc Mmst viventium quippé nobiliori parte, intel-leäumvolo; itå Eftcntiam, örtum & caufas illius inda^a-re, cum Pbilofopho difficilimum efte dico.

Sedquöhiam difficilia qu£q; pükhra iunt, jucundi-tas, uti reor & deleäatio» difficultatem infringentfacilé.

It cum noftrå hac tempeftate complures fint , qui ,

quod ex clarorum. Phiioiqphorum reconditis hauieruntfoLtibus, vclut nr' citri opcris nobiliaToreumata inaper-

tv

• ' ! ">-ϊ· -·. ■ · V

tyna proferre, & bonam laudabilemq; operam multis navs-re folent: horurn ego moribus duåus, agitare hoc enm a·nimo cospi» ut, faftain naturs contemplatorum adytisin-dagine quali quali, ψυχολορί<& aliquam partem diligenticonfideratioqe dignam exhiberem, placidaeq; ventiiationifub ro itterern, quod ubi eommodum roe faÖurum fpcro*Deum, ut vires fufficiat, fuppiexoro, precor,yenerorifc

PROPOSITIO L

DF Anima coniideratio, ob fummam cui obnoxia tådifficultatem non jucundafolura»fed & appriroé uti·lisefti Nam ii veritatcm de anima cognoverimus, roa-gnum valde nobis introdu&orium erit ad oronem verita·»·tern; quippéquae,cumadomnesPbilofophiaj partes iafi-gnes det occafiones, tum ad doörinam de corpore vivo»plurimum conducao.

II.fmprsfentiarum igitur, graduro animae primum» qus

vegetativus dicitur, pro argumenta brevitcr Sc curfim haevice delineare placep.

III.Naturam animse vegetativ» inveftigaturi, principio»

Dcfinitionem «jus Realem reäå aggredirour; dicimusq;eam cife, Corporis Organict Phyftci ttrnΛβχααι», qua hot vivii,id eil, nutyitut% augetur ξβ (imiUftbt tn fpecif gignit,

IV·Et cum Anima vegetans plutfroarum a&ionuro cauia

iit, aptitudines feu facultates certae ipfi ad opcrandum iuntconceiTa:, quibus, mediantc cslorenativo, ut communi in-ftruroento, varios producit eiFedus: iuntq,ut vulgorecen-fentur, tres; NutrutyAuttrix* Generatrix*

■ · . a % y»

ψ.β

Facuit& Nutria ad individui confervaticncm data, c il,fud nutrimentum pttt élimentum in tjut qutd alitur fubßantiomtonvevtit. Cujus potent ise neceflltas hinc facilå coliigi po*te&s Quodealor nativus indies humidum radicaie exte«auat & depafcit, quocirca neceflc eft, ut fumpto aiimen-to, eoq;in Sobftantiam aliti coaverfo > quod deperditumeft continuo icparetuc*.

VLSant aufem ut docet de Mm, e. 4. tria ad un*

tritionem neeeffaria; T# ις&φομ§νατ quodnutritur, ipfura fci-lieet corpus nutriendum, habens aniraam. φ τξίφεται quo

ef^^limentum ipfum, quodjana rité& prsepara-tum & digertum in fubflantiam viventis convertitur , &corpori nutriendo partim eft eontracium partim fimile*t* Ίξίψοψ quod nutrit, eft iρ fa amma prima, ejusq; facultasakrix ieu nutrix, cujus aäusfive operatio c£l ipfa nutritio«

VII.Etlicct NutrUio formaliter fumpta iitunio alimcnti

prtcparati cum parte aiendå, quse fpccialiori nomine Adge·w/Äiwvenirefoiet i Vulgo tarnen pro omni funäionc ?c-^gotatricis animac accipitur, etiam utpraevias alimcnti con-co^iones & pracparationes quae in yariis Organis & o#ki-ais adparantur, eontineat: &reperiunturorgana illa taminvpiantü quam Åaimnlibui, (ed in tätt non evidentia funt a-été>mhis vtro apparentdiftin€ttus. Quocirca,ut facultatisiiujus planior evadat cognitio* nutritionis modum & or«dines» prout in animalibus per concoctioncs vanas pera»gitur, oftendemus.

VIII.Prima concoåio fit in vcntriculo, qui, immiiTo é vi-

esnbprecordiis calorc, qII% iaftar feryct, quoadusq; es«ceptua*

ceptom fuo finü alimentum excoxerit, maflamq*, fee crc*morcm candidum, quem Mediä Chylum vocanl% efleceriocHinc ipfeChylu8(aqim prima baec concoäio χνλωιτυ aρ*pelktur) per inferius ventrieuii orificium τνλ&ξβς diÖum,deorium truditur ad inteflina, & dem flexuofå inteftino-rum circuition« dedu«itur,ven« Mefaraicas puriorem Chy-Ii partem per exigua qua-dam foramina combibunt, βε *&jecur, fada erafliorum partium ad inferiora inteflina ie*cretione, transmittunt. It quia humor iil« tennis & ©o-piofusj quo Chylus c ventrieuio per inteilina» vchiculoquaii ad jecur eil dedu&us » alendo corpori inutilis eft,per venasemulgentes in renes trahitur» undc mox in v©-,ficam profunditur.

IX.Repurgato in hone modum aümento» & in hepar ρet

veηam quam Periam vocant intromiflo. in tenues ramosperuniverfum jecürdifFunditur,ubi denuo concoquiturbvertiturqi in cruentum quendam humorem quem Chymumvoeant, in quo iangvis, pituita, flava bilis & Melancholie»primi quatuor humorcs apparent. Et quemadmodum inpriori, ita &in hae concoäione fecunda, quse dieseru<ns di«citur>qucd ex bis humoribus fupervacaneum eil, natura fe «gregat,flavamq» biiem infolliculu fcllis conjieit,atram ve-ro biiem ad iplenem» pituitam tandem cum fangviaeper ve&as in totum corpus diifundit,

X.

SangTinem iß minutifllmas partes fle diilributum,ter-tia eaq; perfe$iiflma concoflio fyfäfa» difla excipirjquainqualibetdeinccpspaYteperficitur, ubi pro cujusq;noembri difpofitionc innati temperament! modum acci-pk» & in iubßantiam rei vifen tis eonvertitur. Superftiti-

A ι bus

Ims prout in fuperioribus concodlionibus, ftå &c hic excre-»lentis, ut funt: Ptlh ungv&i Sudores & vapores.

XI.Nutriticni, ut primaria facujtati, aiiae iubiefviunt mi-

niilra^quarum opera in agendoutitur, utpote Attr»ftrix%qua: calore & ficcitate adjuta alimentum per fibras reöasattrahit. Ketcntrix deindc fibris obliquis, frigore & ficci¬tate mediantibusidipfum retinet 5 quod Concoürix feu Di-'geßnx> in receptaculis aliquaadiu detentum, caloris & hu-moris beneficio aiterat, & viventi idoneum efficit. Tumdemum Bx^ultrix frigore & humorc fuccurrentibus, pertransverias fibras iupervacu a Scnutritioniincpta disjicio.

XII.Altera vegetatricis anim« facultas, individuo data, ut

majorem quantitatem adipifeatur, AuBrix ieu Acerejccm di·eitur : quse hic non Generaliter pro quovis ad quantita-tem motu aeeipitur, fed eo duntaxat, qui fit ab Anima ve¬getativa, ubi per introreeeptionem aiimenti, corpus nu-tritum in omnes dimenfioncs extenditur, ut juitam ma*gnitudinem ad edendas proprias & convenientes a&io-ncs, confequatuji..

XIΠ.£c quamvis in multis, Nutfix & AuBrix facultatescon-

veniant > idem quippé habentes objeBum, eandem caufamefßcienter», quå Principalenjy qua lnßrumcnt»lem; eas tarnennon plane idena eiTe cum Scaligero ftatuimus, fed formali¬ter differre; illa enim »limentum prout eil hoc »liquid ieufubßantiay Subje&um agnofeit ·, haec prout quantum. Au-Brix fa£tå c er tas meniuras expletione defiftit abopere, iedNutrtx totoeo tempore quo corpus vivit»nunquam definit,

xiv.Ad hujui faeukatis melioreoa cognitionem pretiutn

oper

isperx eil·, nobilem iilana eontroveriiam velut digko itioä*ürare , quam Arift. ι* de Gert, Ccrrttpi, capy j. fubinnuitCum icüieetnon totum folummodo corpus evadat majus,led quadibet etiarn ejus corporis pars, an tgitur Accretio perpjujfttm fiai» itå ut und pars aliam pellat, iuriumq; illa aliam»eodem modo ut in capillis & unguibus fieri videmus ? An,verb per Fxtenfianem fecundum omnespejtttonum differentias ean-demßerit verofit magis confentaneum_» l

X V.tjuarftio hart» etfi fuis in utramlibet partem difßcüi«

tåtibus non careat» poileriorcm tamen fententiam> qu®probabilior videtur» amplcxi, brevitcr iic illuflramusr*.Sauguis ubi per venas capillares in fingulas partes eil deve-•Öus» å partibus vicinis per exilcs meatus quos poros voca-mus excipitur, ibiqj in fubilantiam carnis, ianguincus illchumor vcl quarvis alimentitia iubfiantia convertitur, inq;ejus naturam transmutatur» inträ cujus exiles poros con-tinetur, Quibus omni ex parte rcp!ctis& cxtcniis, totumexteadi atq; augeri «ecelTc eil i non alio fermé modo,quam ubi ipotigi&m poftquam in omnes ejus partes aquajfefe infinuavcrit in amplaromolem extendi videmus. Adhane exteofionem corporis) etiam animam icipiam pro¬movera, non verö augeri cum Scaligero dicimus, & corpusnuweroidempoftquamau&um eil> manere, quod ante fuitquam augebstur^.

XVI.T ranfire nunc piacet ad tcrtiam anims vegetativa? fa-

eultatem, qua? adfpeciei coniervationem eft ncceflaria, di-citurqi Gwera trix ii ve Generativa, qua? aliud eil nihil quamvisanimae vegetativa?) ex ieminc prolifico novam .fubftan-tiam eiRngens, fimilem ei quod nutritur » ad perpetuanifpecierum confervationenu.

XVII-

XVII.Taeultatis bufes aåus feu operatio ed Generativ, quae

ab ambiguitatibes quibus fubjicitur > ante ed liberanda ,quam in difquifitionem vocetur. Et quia Generationis e-£regia ed latitudo > qeuerari aliquid diet fölet» cum η»tiλ formaaccidentalüfaltem infertur»utpoté cum er Erucis bombyliu»ex bombylio Necydalumerhoe yerd bombycem fieri feugenerari, Arid. f. de hidor. Anim. e. 19· Sc Plin. nat. hidor.üb. ii. c. la. dicunt. nullå tarnen in bis mutatione eflentia-2i interyeniento.

XVIII.Jlia deindé cd Generatio quanio ex Slementü eonflatur Wi¬

ttum ; Tum viventium atia, quse vulgo aqutvoca dici folet»eompleäens produ&ioncm animalium imperfc&orum å«aufis jequivocis ex putri materia; fed ponderatis altiusiis quae quotidié in natura fiunt»non immerito dubitari pq-tcd,an uViagenerAtio vere aquivoca detur» quae fine ullo femi-neautieminiaiialogofiat. Aliademum viveneium univo·ca» quarper fernen fit a cauia uniyoca, & poßrema fignifica»tio hujus cd loci.

XIX.Ed igitur bacgeneratio attiopotenlU geueratricis, qua tor-

fm ammatum ex gemtali femine aliud ftbi ßmile proereat. Cujusdefinitionis exponendss veniunt caufa» qua Ffficiens» Mate-teria» Forma &. Find.

XX.i. Caufa Generationu Sjfciens ed yel Untverjalü Tel Parti·

eularü; lila eft Dem optima* Maximu*» omnipotenti fuo nutuqui gubernat omnia j nec nön corpora toeleßia, quae ut ad o-mnem a&ionem eoneurrunt» itå etiam propagationi vi-▼cnt«um iuum influxum nullo modo fubtrahunt. Hac»quae determinate concurrit ad huncefteäum in fua fpecie

pro-

producendum» eil ipfum vivensfeu ammatumperfettum få mamuttlum, quod mediantc femine animato fibi fimile produ-cit, & quidem quoad totum,non fal tern fecundum aliquamfui parterru.

XXI.Sunt autcm illa generantia vcl Planta vcl an imalta. Plan-

/<*,in quibusdam ramiså ffirpc åvulfisinq; terram conditisfibi fimile generant, inaiiis per radices fit generatio, in a-Iiis per lernen» inaiiis per alios mödas; itå tarnen, ut to-tumformationis opus, iive per furculorum infpicatoruminfitionem, fiveper veram fationem fiat, Anima ut prmtpa-Ii ÖCproxima. & immediate caufa adfcribatur necefle eil.

XXII.In Animalibwtautem» fecusquam in plantis, uterq; ad

generationen) iexusrequiritur, & quidem itå ut parentumuterq; ad eandem adlivé concurrat; nanngtnerationls facul¬tas non fecus ac Nutrix & Auttrix toti eil concelVa fpeciei,cum itaq; potentias eafdem habeant mas & foemina, & fpc-eie non difterant» neutiquam potentia generatrix in foe¬mina paffiva erit,fed in utroq; parente avliva utraq; po¬tentia. Nec tarnen propterea duo introducimus agentia& nullum patiens; fed agens unum caula focia» patiens au¬tcm, fernen cum maris tum foemina^

XXIII.2. Materia Generationit eil Semen, finc quo nulla fieri

poteft generatio; 6ß%* ut in animalibus perfe&is pateo*corpus ßtiri/uofum, ealidum* humiÅum, ex fanguine vi teftium ex-eotium ad anima propagationem få viventü generationem elabo-ratunu.

XXIV.Spinofa & iubtilis» utilis tarnen & neccilaria feituie

nobis hic offert controveriia, de qusilione: Anfernen alluB //

0 Antrixium; feu, Aiianttfid fetütsdum BjJenYiam ξ$ Stdbflanttamfit in jemine? Qu« ut antehac å muitis fuperioris feculi Phi·iofophiseftagitata» itade eadem hodienum noftri, litesfererefton definunt. Quocircadifficultati huic, cujus ad¬huc iub judiceliseft» calculum iioilrum addere, & Ingeni¬um agiéandis cxqüireiödisqj rationibusalere» non abs re fo- ft9 patamus. Animam femini adu ineile dieimus * quipp«cum ex Efficiéntium numero fit» ui Arift* /. de Gen, animal.c^ig. nit; Oniine enim agens non quatenus potentia, icd qua¬tenus adu talecftoperatur» Operationera autem in lern*«tie» five partium efformationem quis non deprehendau ?quapropter adüalem anima; prseieotiam ibidem negareneutiquam poiiumas» cum ad iatentis Efientise notieiam ex©pera tiöoibus pioveniamur«

XXV.Quod autem Ayißottles fernen potentm ahimxikm Faepios

dicat»id cum Scaligeredidum volurnus» non quod ipfa ef>fentiaänim£nonfit infermne» &: fernen adusprirm refpe-du. non animatum elfe dicatur: ied iolum iöqui Philo fa-phum de potentia fecunda, qux perfrcittir -adu feeondo*refpedu nimirum operatiocum , quas non dum edere po-teil ob def edum organorum. Nam in femine reipfa noaeil apparatus iile organorum & partium adhuc diftindus*quapropter ob hunc defedum, iémen planta imperfe&a «tel animal iroperfettum fépius nominari ioleo«

XXVI.Sed cUm grano felis quac dida funt acciplantur* non é-

inisi (öt dehomineiermolit nobis) quodvis nos lernen a-nimaturh dieimus, utpoté quod in proilatis, paraftatis, ydyafisfeminariisparentum adhuc haeret, vel extra conjun-dionem eft, tunc enim non generat hotfco, töne non feiemultiplicat, proindé nrq; frudus.gcnerationis expedari

po-

poteft; fed animå faltemillud fernen gaudere afiferimus,quod, fa&ågenetatione in utero bené diipofico haeret» roi«icetur, fovetur. Nam cjtra caufarym ibeiarum conjun-djonem eifedus fcqui nuüomodo poteft.

XX Vif.Forma cd ipfa produtllo corporis wimatu qnae quando

perficiatur ut feiamus, notandum eit» Gencrattonem ejje velInchodtam,v£l Ccn'vmmjtam; lila eil, cum forma, mediantealiquali iuse fpcciei materia generator; H.ts vero cum to-tym compoiiturn cum omnjbus fuis partibus & membrisprodudum e(l. Ad animalia perfteia hxc refero. Sicv. g.cum parentes lem ina emiferunt, uteroq; rede difpofitocpmmiferunt, prior fa$a dicitur generatio j cum vero gc-nersta fuerint ofla-, venar, arteria:, cerebrum» cor, hepar &reliqux partes omnes & fingulae, pofterior abfoluta eil iHxc(ine priori nunquam , cum natura faltum non faciatteile poteil j iäa ycrö finc hec> fa?piifime.

XXVIII.4. Fiηis 5 .eil fpecierumfucceßtva propagatie & cepfervat'to»

naen cum individuacaduca fint, fluxa atq,· mobilia, per eaviycntia perpctua.ri non pqflfunt, seterna proindc quodammodo eyadunt, continuatå generationis perpetuå icrio.

XXIXProcrealrici knie five generatrici facultati ceu dominaein-

> fervit miniilra qusedam facultas Formattis difta; qu» fe¬rnen difponit, & roembra omnia efformat, quantitatem» fi-gpram & coetera neeeifaria illis largiendo: cui, cum aliisAlteratricem facilé adjungere poifemue, fi necefle eilet; fcdquod per pauciora fieri poteft» fruilra fit per plura_,.

Hifce pro ratio fte inßituti breviter del'tneatü , tåpro modale

% Man-pnem impomreplacet.

B

MantiilL.I. An forma, utpote Anima plantarum vcl ani-

maliumbrutorum,educaturé potcntia Mate¬rial Neg.

IL An fernen fit excrementam > Neg.III. An fernen fit corpus Organicum? Dift.IV. Ancaliduminnatumfit Subftantia? Äff.V. An calidum innatum fitalius Natur# quam

Elementaris? Äff. Dift.

Ϊ6Ϊ6Ϊ6Ϊ6Ad

Do&iffimum, & Pr#ftantiffimum,

Da,. LUCAM OLAI '©«#>/convi&orem fuum amiciilimum,exercitij gra-

tia publice diiputantem.Literatiffime Vir — -

QUod ficunftismortalibus, quorum ecseloani-mi, in haec Corpora quafi illapfi videntur, eamens eilet, utomniumcuperent,quae vel in aftris,vel mari, velaerc confpiciuntur; vel in lapidibus,

aut

aut plantis, terra^q; cavernislatent, vires indufti#peiquirere; fcilicet

ßpttA mare compefatnl caujt, quid temperet annum,

StellaJloKtefud jujfie ne *vagentur^ ξ£ errent»6) utipremat obfcurum luna, quid proferat orbem»

Jguidvelt gfpoftt rerum concordia dtfcors:HocDeorerumconditori praeftarent, ne tanta ejusopera, ad eontemplationem fadia, iine tefte relin-querentur. Etenirn quod curiofum nobis naturaingenium dederit, fenfumq; aethereum, 8c divinaeauras particulam; indicioeft,nonaipicitantum,fedfpedkri eam voluifle. Univerium quippe hunc or¬bem agkari ccrnimus, δ?quam noftramnonfacimuslitern, iiveccelum, itu terram, continuo volvi: ho-mines quoq; Sc caetera animantia moveri, arborescrefcere, plantas enaici: iingulis fuam vim inditameile. In quibus> cum ratione faperc, 8c caufas fö-lerterindagare, Sc hominis eiTe exiftimandum , cufomnis vis inanimoiitaeft* 8c bene prudentis % quinec fallere vult> 8c falli non poteil. Quaproptercum ipfe animadvertam, te, integerrime commen-falis,omni cogitationeferri,ad occultam hane, innaturalibus viminveiligandamj ut par eft, itagra-tulor, laudando huic conatuituo, qui, ut cedat ia

B 3 Dei

üteicultum, proprmmq;honorem» alijs ufui, alijs fo*latio; iic tibi exanimo precorac voveo, cujus iut>genti gloria/ bonoqj noroini, perpetuo addiiiiffi-mus maneo.

♦?-5ΟΘ9ΟΘ9θΘ9ΟΘ9ΟΘ9ΟΘ9©9^θΘθθ0,^«ζ fl»

©0θΘ0©©0@Θ©θθδ»6^0ΘΘ0©^ ©ΟΘΘΟΘ^Φ

/^ί Rata Deo virtus, referens fuper aethera nomen,VJ Nefcia cultorem deftituifle fiuum.Plaudo! tibi L u c a cultori> Iaetus eandem

Prasraia utadverto digna tuliffe fuo·Ut folidis fingas ftudijs tibi peéius & orä,

His fayeat c^eptis, qui regit aftra, Deus.

Axelius Chriftierni

Lu-

LUCAS OLAI GADDSUDERMANNUS,

Per Anagram.NON ADLIGAS CURSUSAD

LAUDEM.

MA&e, telucisiimilemciTe Luc aLucidé monftranttuafcripta, nam Ν Ö ΝADLIGAS C URS IIS properans AD aquo

tramite LAUDEM.Qua tibi quare tribucre largeCoelites, nolicohibere dona,Clara fed tanquam facito micare

Lampada in orbo·ftaceptm fut pinr insum colendo, hoc quAtcuvt^

gr*li animijAVtipMov relinquitJohannes J. £f|j Suderne,