2

Για το CD μας: Πατώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις θα μεταφερθείτε στην ανάλογη ενότητα.

ΓΕΝΙΚΑΙστορία της γραφήςΟ άνθρωπος από τους προϊστορικούς ακόμη χρόνους για να επικοινωνήσει με τους άλλους ανθρώπους χρησιμοποίησε τον προφορικό λόγο. Αυτό όμως απαιτούσε την παρουσία εκείνου που θα ανακοίνωνε κάτι . Τι γινόταν όμως όταν έπρεπε να ανακοινώσει κάτι σε κάποιον που δεν ήταν παρόν; Η γραφή λοιπόν έρχεται να καλύψει αυτό το κενό. Ο άνθρωπος «αναγκάστηκε» να επινοήσει τρόπους, για να μεταδώσει τη σκέψη του σε ανθρώπους, που δεν βρίσκονταν κοντά του, τόσο τοπικά όσο και χρονικά. Η πρώτη παράσταση μιας σκέψης με σημεία ίσως να ήταν η τοποθέτηση κλαδιών ή φύλλων ή μιας πέτρας που ανακοίνωνε σ’αυτούς που περνούσαν από εκεί ότι είναι πέρασμα ζώων ή μια επικίνδυνη περιοχή. Το επόμενο στάδιο ήταν οι παραστάσεις μέσα σε σπήλαια που ανακαλύπτονται μέχρι σήμερα και παρίσταναν άγρια ζώα

και σκηνές κυνηγίου. Σκοπός τους ήταν η μετάδοση στα μέλη της ομάδας των ικανοτήτων των πιο έμπειρων κυνηγών, τα πιο τρωτά σημεία κάποιου ζώου κ.λ.π. Ο αρχαιότερος τρόπος γραφής λοιπόν ήταν ο ζωγραφικός. Τα πρώτα σύμβολα ήταν χαραγμένα πάνω σε πέτρα και παρίσταναν ολόκληρο νόημα,

μια πλήρη ιδέα γι’ αυτό και ονομάζονται ιδεογράμματα. Για χιλιάδες χρόνια ο άνθρωπος εξυπηρετήθηκε με την ιδεογραφική γραφή. Στην αρχή υπήρχε η πλήρη απεικόνιση του ζώου, ενώ μετά από το πέρασμα πολλών χρόνων η εικόνα του ζώου αντικαταστάθηκε με κάποια χαρακτηριστικά του μόνο π.χ το ελάφι το συμβόλιζαν φτιάχνοντας μόνο τα κέρατά του ή το βόδι φτιάχνοντας μόνο το κεφάλι του.

Στη Μεσοποταμία υπάρχουν ενδείξεις γραφής και πριν (5000) χρόνια ενώ άλλες μορφές γραφής αναπτύχθηκαν στην Αίγυπτο και στην Κίνα. Τα πρώτα γραπτά μνημεία στην Ελλάδα βρέθηκαν στην Πύλο, στις Μυκήνες και στη Κνωσό και είναι γραμμένα σε Γραμμική Α και Γραμμική Β γραφή. Η Γραμμική Α δεν έχει διαβαστεί ακόμη, σε αντίθεση με τη Γραμμική Β, που είναι συλλαβική γραφή και περιλαμβάνει 88 σημεία και περίπου 160 ιδεογράμματα. Το κλασικό ελληνικό αλφάβητο είχε για πρότυπό του το φοινικικό* αλφάβητο και γνώρισε μεγάλη διάδοση στις αποικίες του Μεγάλου Αλέξανδρου και αργότερα στα βυζαντινά χρόνια.

* Υπάρχουν κάποιοι που δε δέχονται αυτή την άποψη.

3

Ιστορία του βιβλίου

Οι αρχαίοι λαοί έγραφαν σε διάφορα υλικά . Αρχικά χάραζαν την πέτρα και τον πηλό . Τα πρώτα βιβλία ήταν πήλινα . Οι πρώτες γραφές άρχιζαν από δεξιά προς τα αριστερά ! Οι Αιγύπτιοι έκοβαν καλάμια από τον Νείλο που ονομάζονταν πάπυροι και φτιάχνανε κάτι σαν χαρτί, που το λέγανε κι αυτό πάπυρο ! Οι Έλληνες έγραφαν και σε μικρά κομμάτια πηλού που τα ονόμαζαν όστρακα .Σ’ αυτά έγραφαν τα ονόματα ανθρώπων που τους θεωρούσαν επικίνδυνους για τη δημοκρατία κι έπρεπε να τους διώξουν . Τα παιδιά στο σχολείο είχαν ξύλινες πινακίδες αλειμμένες με κερί .Πάνω σ’ αυτές χάραζαν το μάθημά τους με τη μυτερή άκρη ενός ξύλου, που λεγόταν στύλος . Αργότερα στην Πέργαμο έφτιαξαν από λεπτό δέρμα κατσικιού ή αρνιού την Περγαμηνή. Έγραφαν κι από τις δύο πλευρές, όποτε ήθελαν έξυναν τα γραμμένα και ξανάγραφαν . Στη μακρινή Κίνα ο Τσάι Λουν σοφίστηκε τον τρόπο να φτιάχνουν χαρτί από φύλλα & κουρέλια .Όταν ήθελα τα τύπωναν κιόλας ! Εφτά οχτώ αιώνες πριν εφεύρουν οι Ευρωπαίοι την Τυπογραφία, οι Κινέζοι την είχαν ήδη επινοήσει ! Οι Ευρωπαίοι δεν είχαν ιδέα για τις εφευρέσεις των Κινέζων και αντιγράφανε με το χέρι . Ώρες, μήνες, χρόνια για ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ! Η δουλειά αυτή γινόταν στα μοναστήρια

ή στα αυτοκρατορικά εργαστήρια κι επειδή ήταν πολύ βαρετή ζωγράφιζαν στην αρχή ή στο τέλος της σελίδας και του κεφαλαίου . Απ’ έξω ντύνανε τα βιβλία με υπέροχα εξώφυλλα από δέρμα, βελούδο, χρυσό, ασήμι με λεπτά σκαλίσματα στα οποία έβαζαν διαμάντια, μαργαριτάρια ή

φίλντιστι! Έτσι τα βιβλία ήταν λίγα και πανάκριβα .Λίγοι τα είχαν κι ακόμα λιγότεροι ήξεραν να διαβάζουν. Όμως υπήρχε η ανάγκη για πιο πολλά και πιο φτηνά βιβλία .Το 13οαιώνα ο Γερμανός Γκούντενμπεργκ έφτιαξε μικρά γράμματα από μολύβι, έφτιαξε λέξεις, φράσεις, σελίδες .Από πάνω έβαλε χαρτί, το πίεσε με μια πρέσα και τα γράμματα τυπώθηκαν στο χαρτί.. Ήταν η εφεύρεση. Το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε ήταν η Βίβλος. Σήμερα συναντά κανείς βιβλία για όλα τα γούστα .

4

ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ - ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Η γραφή πρωτοεμφανίστηκε πριν 5.000 χρόνια στην Μεσοποταμία, μια περιοχή που το μεγαλύτερο μέρος της

περιλαμβάνεται στο σημερινό Ιράκ. Πολλά κείμενα στην Μεσοποταμία σώθηκαν επειδή είχαν γραφτεί πάνω σε υγρό πηλό, ξεραμένο στον ήλιο ή τη φωτιά. Οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει πήλινες σφαίρες που αποτελούσαν ένα είδος εμπορικής καταγραφής. Ορισμένα σύμβολα είχαν

τρύπες για να μπορούν να περαστούν πολλά μαζί. Αργότερα, το σχήμα των κερμάτων αντιπροσώπευε μια ορισμένη μονάδες(π.χ ένα πρόβατο,

ενώ το μέγεθος τους αντιπροσώπευε την ποσότητα(π.χ μικρό για το 1, μεγαλύτερο για περισσότερο από 1). Οι πήλινες σφαίρες δημιουργούσαν πρόβλημα μεταφοράς και ήταν άβολες στη χρήση. Γύρω στο 3.200 π.χ. αντικαταστήθηκαν από τετράγωνες ή παραλληλόγραμμες πινακίδες πάνω στις οποίες χαράσσονταν

σύμβολα και εικονογραφήματα που αντιστοιχούσαν σε αριθμούς και αντικείμενα (εικονογραφική γραφή).Γύρω στο 3.100 π.X. άρχισε σταδιακά να αλλάζει η μορφή που δε θύμιζε πλέον εικόνες και να διαμορφώνεται σιγά- σιγά η σφηνοειδής γραφή. Παρόλο που οι Αιγύπτιοι θα πρέπει να γνώριζαν τη γραφή από τους εμπόρους της Μεσοποταμίας με τους οποίους είχαν εμπορικές σχέσεις, ο τρόπος που έγραφαν ήταν διαφορετικός. Στην Αρχαία Αίγυπτο υπήρχαν τρία συστήματα γραφής: τα ιερογλυφικά, τα ιερατικά και η δημοτική. Τα ιερογλυφικά ανακαλύφθηκαν γύρω στο 3000 π.Χ. και υπήρξαν το αρχαιότερο είδος γραφής. Η λέξη ιερογλυφικά είναι λέξη ελληνική και σημαίνει «ιεροί χαρακτήρες», γιατί αρχικά τα ιερογλυφικά τα χρησιμοποιούσαν οι ιερείς στις θρησκευτικές τελετές.

5

Στα ιερογλυφικά είναι γραμμένες και οι μεγάλες επιγραφές που είναι χαραγμένες στη βάση των αγαλμάτων και των μνημείων ή ζωγραφισμένες πάνω στα τοιχώματα των τάφων και των ναών.

Ιερογλυφικά σκαλισμένα στην είσοδο αιγυπτιακού ναού.

Τμήμα αιγυπτιακού βιβλίου από πάπυρο, γραμμένο στα ιερογλυφικά.

6

Στην αρχή κάθε σύμβολο αντιπροσώπευε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή

μια ιδέα: όταν ο γραφέας σχεδίαζε ένα μάτι, μπορούσε να δηλώνει το συγκεκριμένο όργανο του σώματος ή τη σχετική πράξη «βλέπω- κοιτάζω». Στη συνέχεια, τα σύμβολα χρησιμοποιήθηκαν για να δηλώσουν έναν ήχο, δηλαδή κάπως σαν το δικό μας αλφάβητο αλλά με έναν πιο «…καλλιτεχνικό» τρόπο.

Οι αριθμοί απεικονίζονταν κι αυτοί με σύμβολα – εικόνες. Πένες από την Αίγυπτο.

Ο πάπυρος

Στις όχθες του ποταμού Νείλου φύτρωνε ένα φυτό που το ονόμαζαν πάπυρο. Με αυτό το φυτό οι Αιγύπτιοι έφτιαχναν το ομώνυμο χαρτί (πάπυρος). Η διαδικασία ήταν η εξής:

7

Εικόνα 1 Εικόνα 2 Εικόνα 3

Εικόνα 4 Εικόνα 5

Οι τεχνίτες έκοβαν και ξεφλούδιζαν τα καλάμια (εικ.1), έκοβαν τους μίσχους σε λεπτές φέτες και τις έβαζαν στη σειρά τη μια δίπλα στην άλλη (εικ.2). Τα σφυρηλατούσαν μέχρι που οι κολλώδεις ουσίες του φυτού κολλούσαν τις λουρίδες μεταξύ τους(εικ.3) Κατόπιν χρησιμοποιούσαν μια λεία πέτρα ή ένα ειδικό εργαλείο για να λειάνουν την επιφάνεια του πάπυρου(εικ.4). Τελικά όλα τα κομμάτια του πάπυρου συγκολλούνταν και γίνονταν ένα μακρύ ρολό που τυλιγόταν σαν κύλινδρος(εικ.5).

Ο πάπυρος ήταν πολύ ακριβός, γιατί είχε μεγάλη διαδικασία για να γίνει. Γι ’αυτό τα σύντομα σημειώματα τα σκάλιζαν σε κομμάτια κεραμικών.

8

Το μόνο πρόβλημα σχετικά με την γραφή των Αιγυπτίων ήταν ότι μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα ,δε μπορούσε κανείς να την καταλάβει.

Το (1799), μια μεγάλη, μαύρη πλάκα από βασάλτη ανακαλύφθηκε στη Ροζέτα κοντά στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Επάνω της υπήρχαν χαραγμένα τρία είδη γραφής: ιερογλυφική, δημοτική και ελληνική. Η πλάκα αυτή ονομάστηκε «Στήλη της Ροζέτας » και αποδείχτηκε πως ήταν ένα από τα πιο σημαντικά ευρήματα

για τους αιγυπτιολόγους, αφού κρατούσε το κλειδί της αποκρυπτογράφησης των ιερογλυφικών. Συγκρίνοντας τα με τα ελληνικά, ένας Γάλλος, ο Τζ. Φ. Σαμπολιάν κατάφερε τελικά να λύσεις το μυστήριο των ιερογλυφικών, το 1822. Η μετάφραση των γραπτών αρχείων μας πρόσφερε έναν τεράστιο πλούτο πληροφοριών σχετικά με την αρχαία Αίγυπτο.

Ομάδα: «Ιούλιος Βερν»

9

Η ΓΡΑΦΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ

Η εικονογραφική και οι γραμμικές γραφές.       Οι προϊστορικοί πληθυσμοί χρησιμοποίησαν τρεις γραφές ωσότου επινοήσουν αλφάβητο (περί το 850 π.Χ.).

1900 - 1600 π.Χ.: εικονογραφική (ιερογλυφική) γραφή 1850 - 1450 π.Χ.: Γραμμική γραφή Α 1450 - 1200 π.Χ.: Γραμμική γραφή Β

Δέκα περίπου αιώνες αργότερα από τους Σουμέριους, στην Κρήτη εμφανίστηκε ένα σύστημα γραφής, ήδη από το τέλος της τρίτης χιλιετίας και από τις αρχές της επόμενης χιλιετίας, άρχισαν να χρησιμοποιούν εγχάρακτες πινακίδες με την εμφάνιση των πρώτων ανακτόρων στην Κρήτη.       Τρία συστήματα γραφής δημιουργήθηκαν στην Κρήτη: Η εικονογραφική (η ιερογλυφική), η Γραμμική Α και η Γραμμική Β. Από όσο γνωρίζουμε ως σήμερα, η γραφή αυτή χρησιμοποιήθηκε σε κείμενα που αφορούν αποκλειστικά γεωργικές, εμπορικές και άλλες δραστηριότητες, που σκοπό είχαν την παρακολούθηση από τους

ανακτορικούς υπευθύνους της διακίνησης των προϊόντων. Να επισημάνουμε εδώ ότι η διαφορά των πινακίδων που χρησιμοποιούσαν στην Κρήτη, όπως και στην ηπειρωτική Ελλάδα και στα νησιά του Αιγαίου, από εκείνες των λαών της Μεσοποταμίας, είναι ότι οι τελευταίοι έψηναν τα πήλινα έγγραφά τους, καθιστώντας τα έτσι πιο ανθεκτικά. Και σε συνδυασμό με τον πρόχειρο τρόπο καταγραφής που

παρουσιάζουν τα γραπτά αυτά, υποδηλώνεται ότι υπήρχαν ενδεχομένως και άλλες μορφές "βιβλίων" με μονιμότερο χαρακτήρα, τα οποία δε διασώθηκαν.      Η επινόηση της γραφής στην ηπειρωτική Ελλάδα διαδόθηκε από τους Μυκηναίους, κατά το πρώτο μισό της δεύτερης χιλιετίας, τότε που ο

10

μινωικός πολιτισμός φτάνει στην ακμή του, και στην ηπειρωτική Ελλάδα διαγράφονται οι αρχές ενός πολιτισμού που θα φτάσει στο αποκορύφωμα της εξέλιξής του κατά τη διάρκεια των επόμενων αιώνων. Το κέντρο του πολιτισμού αυτού μάλιστα, αποτέλεσαν οι Μυκήνες, που διαμόρφωσαν έναν πολιτισμικό στην περιοχή, από τον οποίο θα δημιουργηθεί η κλασική Ελλάδα. Ο νέος πληθυσμός που έφθασε από τον βορρά ή την ανατολή, μιλούσε κάποια γλώσσα της ινδοευρωπαϊκής οικογένειας, η οποία με το πέρασμα των χρόνων και αφού πήρε στοιχεία των γλωσσών των κατοίκων της πρωτοελλαδικής εποχής θα εξελιχθεί σε ό,τι ονομάζουμε ελληνικά και συναντούμε μαρτυρημένο για πρώτη φορά στις μυκηναϊκές πινακίδες.

α. Η κρητική εικονογραφική (ή ιερογλυφική) γραφή.       Η γραφή αυτή δεν μας έχει αποκαλύψει τον κώδικά της, γνωρίζουμε ωστόσο ότι δεν πρόκειται για γραφή που χρησιμοποιεί εικόνες ως σημεία αλλά για φωνητική γραφή, η οποία εξαντλείται σε περίπου διακόσιους σφραγιδόλιθους ή σφραγιστικά αποτυπώματα και συνυπήρχε με τη γραμμική γραφή Α τόσο χρονικά όσο και τοπικά, όπως προκύπτει από τις ανασκαφές στο αρχείο των ανακτόρων των Μαλίων.

Τα σύμβολα της εικονογραφικής γραφής παριστάνουν μέλη του ανθρώπινου σώματος, ζώα, φυτά, όπλα, σκεύη και γεωμετρικά σχήματα.

Η γραφή γινόταν από αριστερά προς τα δεξιά και από πάνω προς κάτω, όπως σήμερα.Οι κρητικές επιγραφές δε διαβάστηκαν ακόμη. Από μερικές όμως φαίνεται ότι χρησιμοποιούσαν το δεκαδικό σύστημα αρίθμησης. Είχαν κάθετες γραμμές για μονάδες, κουκκίδες ή οριζόντιες για δεκάδες, μικρούς κύκλους για εκατοντάδες και κύκλους με τέσσερις ακτίνες για τις χιλιάδες.

11

Ο δίσκος της ΦαιστούΒρέθηκε στην Φαιστό της Κρήτης (περίπου 60

χιλιόμετρα νότια του Ηρακλείου) στις αρχές του 20ού αιώνα. Είναι φτιαγμένος από κεραμικό υλικό, έχει 16 εκ. διάμετρο και είναι διπλής όψης. Το κείμενο πάνω του είναι τυπωμένο από κινητά στοιχεία (γνώση αρχών τυπογραφίας) σε σπειροειδή μορφή από το κέντρο προς

την περιφέρεια. Οι δύο όψεις έχουν ελαφρά διαφορετικό βάθος κειμένου σαν να χρησιμοποιήθηκε διαφορετική πίεση σε μία πλευρά ή να ήταν πιο στεγνός και σκληρός ο πηλός. Θεωρούν ότι φτιάχτηκε από δύο δίσκους πηλού που ενώθηκαν πριν στεγνώσουν σχηματίζοντας τελικά ένα ενιαίο δίσκο διπλής όψης. 45 διαφορετικά σύμβολα χρησιμοποιήθηκαν σε ένα σύνολο 242 συμβόλων που χωρίζονται από κάθετες γραμμές. Η γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε είναι η γραμμική A (η πρώτη γνωστή Ελληνική γραπτή γλώσσα). Πιστεύεται ότι είναι από το 1600 π.Χ.Κάποιοι μελετητές του δίσκου παρατηρώντας τα σύμβολα κατέληξαν σε συμπεράσματα ότι περιγράφονται οι άθλοι του Ηρακλή αλλά παράλληλα συμβολίζεται και εξέλιξη της φύσεως του ανθρώπου. Μελετώντας τον δίσκο και συγκρίνοντας με μυθολογικά και άλλα γνωστά στοιχεία της ίδιας εποχής προκύπτουν και αναφορές στο άστρο του Κυνός γνωστό και ως Σείριο.

β. γραμμική γραφή Α   Ο   Arthur Evans αποκάλεσε γραμμική αυτή τη γραφή, επειδή απέδιδε γραμμικά μάλλον τα όντα ή τα αντικείμενα που δήλωνε, δηλαδή, περισσότερο σχηματικά παρά εικονογραφικά.        Η γραμμική Α χρησιμοποιήθηκε κυρίως στην Κρήτη, αν και ορισμένα πρόσφατα ευρήματα δείχνουν ότι μπορεί να αποτέλεσε και μέσον γραφής σε τόπους μακριά από το μεγάλο νησί. Από το σύνολο των επιγραφών σε γραμμική Α (λίγο περισσότερες από 1500), το μεγαλύτερο ποσοστό τους αποτελούν διοικητικά έγγραφα γραμμένα σε άψητο πηλό, τα οποία χωρίζονται ανάλογα με τα σχήματά τους σε τέσσερις κατηγορίες : πινακίδες,

12

σφραγίσματα, σφραγίσματα ασφαλείας και δισκία. Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, η γραμμική γραφή Α δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί.

γ. Η γραμμική γραφή Β.        Ο Evans και πάλι έδωσε την ονομασία γραμμική σε αυτή τη γραφή, επειδή αναγνώρισε ότι πρόκειται για συγγενική με τη γραμμική Α, πιο πρόσφατη ωστόσο και εξελιγμένη.        Αυτό που προκάλεσε τη δημιουργία της γραμμικής Β ήταν η επαφή των Μυκηναίων με τους κατοίκους του νησιού του Μίνωα. Χρονολογικά πρέπει να τοποθετηθεί μετά τις αρχές του 16ου π.Χ. αιώνα. Για τον τόπο προέλευσής της δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι: είτε γεννήθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα και αργότερα μεταφέρθηκε στην Κρήτη, είτε προήλθε από τη Γραμμική Α στην Κρήτη και στη συνέχεια πέρασε στην ηπειρωτική Ελλάδα.       Πινακίδες χαραγμένες με τη Γραμμική Β βρέθηκαν στην Κρήτη (Κνωσός), κυρίως στα Χανιά, αλλά και στην Πύλο, τις Μυκήνες, τη Θήβα, την Τίρυνθα, και αλλού. Σήμερα αποτελούν ένα σύνολο περίπου 10.000 κομματιών. Ο τρόπος κατασκευής των πινακίδων ξεκινούσε με το πλάσιμο του πηλού ανάμεσα στις παλάμες, που κατέληγε σε πήλινο κύλινδρο, τον οποίο τοποθετούσαν πάνω σε λεία επιφάνεια και τον πατούσαν μέχρι να γίνει μια μακρόστενη πινακίδα.Μετά τους περσικούς πολέμους η μεγάλη ανάπτυξη της Αθήνας είχε ως αποτέλεσμα η αττική διάλεκτος να γίνει το υπόδειγμα της γλώσσας όλων των Ελλήνων. Για πολλούς αιώνες οι Έλληνες έγραφαν μόνο με κεφαλαία γράμματα και δε χώριζαν τις λέξεις μεταξύ τους. Βέβαια και τότε υπήρχαν κάποιες γλωσσικές διαφορές όπως και σήμερα.Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τις διαφορές που υπήρχαν στο ελληνικό αλφάβητο στις διάφορες ελληνικές πόλεις.

Ομάδα: «Γουτεμβέργιος»

13

Η γραφή και το βιβλίο στο Βυζάντιο

πό την εποχή του Βυζαντίου η ελληνική γλώσσα αρχίζει να παίρνει τη σημερινή της μορφή και να χρησιμοποιείται για πρώτη φορά η μικρογράμματη γραφή.

Τα βιβλία των Βυζαντινών ήταν χειρόγραφα, γραμμένα πάνω σε περγαμηνή, δηλαδή σε λεπτό επεξεργασμένο δέρμα κατσικιού. Η περγαμηνή είχε πολλά προτερήματα σε σχέση με τον πάπυρο, πάνω στον οποίο έγραφαν παλιότερα. Πρώτα απ’όλα μπορούσες να γράψεις και από τις δυο πλευρές, ήταν εύκολο να ξύσεις, αν είχες κάνει κάποιο λάθος και να το ξαναγράψεις ακόμη μπορούσες εύκολα να διπλώσεις βιβλίο. Έτσι ενώ τα βιβλία από πάπυρο ήταν τυλιγμένα ρολό επειδή ο πάπυρος έσπαγε, τα βιβλία από περγαμηνή αποτελούνταν από ορθογώνια φύλλα ραμμένα μεταξύ τους.

Ιδιαίτερη φροντίδα έδινα οι Βυζαντινοί στην περίτεχνη διακόσμηση του πρώτου γράμματος του κεφαλαίου ή της παραγράφου. Αυτό το «πρωτόγραμμα» ήταν πάντα μεγαλύτερο από τα υπόλοιπα γράμματα κι από μόνο του αποτελούσε μια εικόνα.

Βυζαντινά χειρόγραφα

14

Ομάδα: «γραφούλα»

Η ΚΙΝΕΖΙΚΗ ΓΡΑΦΗ

Υπολογίζεται ότι έχει ιστορία τέσσερις χιλιετηρίδες περίπου. Αντίθετα με τη σφηνοειδή και την ιερογλυφική, που αντικαταστάθηκαν σταδιακά, η κινέζικη γραφή δεν παρουσίασε δραστικές αλλαγές. Η αρχαία μορφή της είναι παρόμοια με τη σημερινή.

Οι κινέζοι έγραφαν με πινέλο και μελάνι σε λωρίδες από μπαμπού, μεταξωτό ύφασμα και κόκαλο. Τα αρχαιότερα συστήματα γραφής που

διασώθηκαν είχαν σχέση με την μαντική. Εξυπηρετεί ένα σύνολο από λαούς, όμως με μικρές αλλαγές, που

αποτελούν το 1/5 της υδρογείου: Κίνα, Ιαπωνία, Κορέα κ.α. Οι λέξεις γράφονται σε κολόνες από πάνω προς τα κάτω και

αρχίζοντας από δεξιά προς τ’ αριστερά. Στην καθημερινή χρήση και στα ευρωπαϊκά λεξικά γράφεται και από αριστερά προς δεξιά, σε οριζόντιες γραμμές. Όλα τα γράμματα της κινέζικης γραφής είναι ίδιου μεγέθους και τετραγωνισμένα (σαν να γράφονται μέσα σε ένα αόρατο τετράγωνο).

Τα κινέζικα λεξογράμματα - ιδεογράμματα διακρίνονται σε διάφορες ομάδες, όπως αυτά που σημαίνουν αντικείμενα («σιανγκ χινγκ») και αυτά που παριστούν αφηρημένες έννοιες («τσε τσε»). 

Η κινέζικη γραφή είναι τελικά μια δύσκολη γραφή, γιατί έχει κάπου 50.000 ιδεογράμματα (που λέγονται «τόγιο καντζί»), κάτι που δείχνει και το μέτρο της δυσκολίας της. Από τα ιδεογράμματα αυτά τα 881 είναι κοινά για όλες τις διαλέκτους της Κίνας.

Για να διαβάσει κάποιος μια εφημερίδα, πρέπει να ξέρει τουλάχιστον 3.000 και, για να διαβάσει λογοτεχνία, 6.000 περίπου!

Για τον λόγο αυτό, η κινέζικη γραφή απαιτεί αυξημένες πνευματικές ικανότητες. Πιο σωστά, για να μάθουμε να γράφουμε και να διαβάζουμε, θα πρέπει να διαθέτουμε και πάρα πολύ μυαλό και πάρα πολύ χρόνο, για να απομνημονεύσουμε ένα τα ιδεογράμματα.  

Από τους αρχαίους χρόνους στην Κίνα εμφανίστηκε η τέχνη της καλλιγραφίας, η οποία συνεχίζεται ακόμη και σήμερα, όπως βλέπουμε και στην διπλανή εικόνα.

Ομάδα: «πάπυρος» 

15

ΒιβλιοθήκεςΟι πρώτες βιβλιοθήκες πρέπει να υπήρχαν στη Μεσοποταμία ήδη

από το 3000 π.Χ. Ανασκαφές που έγιναν στη Νινευή το 1850 έφεραν στο φως χιλιάδες πήλινες πινακίδες με σφηνοειδή γραφή, μεθοδικά ταξινομημένες και καταλογογραφημένες, που αποτελούσαν το αρχείο του βασιλιά Ασουρμπανιπάλ (668-626 π.Χ.). Ο βασιλιάς της Αλεξάνδρειας Πτολεμαίος ο Φιλάδελφος (283-247 π.Χ.) ίδρυσε την πλουσιότερη και λαμπρότερη βιβλιοθήκη του αρχαίου κόσμου, γνωστή ως «Μεγάλη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας», με 400.000, και κατ' άλλους 700.000 τόμους, και καταλόγους, οι οποίοι θεωρούνται ως οι πρώτες προσπάθειες για τη δημιουργία συστηματικής βιβλιογραφίας. Η βιβλιοθήκη αυτή καταστράφηκε από πυρκαγιά κατά την άλωση της Αλεξάνδρειας από τον Ιούλιο Καίσαρα το 47 π.Χ.

Η πρώτη ελληνική βιβλιοθήκη ιδρύθηκε από τον Πεισίστρατο τον 6ο π.Χ. αιώνα, ήταν δημόσια και περιλάμβανε μεταξύ άλλων τα ομηρικά έπη Ιλιάδα και Οδύσσεια, των οποίων η καταγραφή είχε τελειώσει το 560 π.Χ. Τη βιβλιοθήκη αυτή άρπαξε ο Ξέρξης και τη μετέφερε στην Περσία, όπου και παρέμεινε μέχρι την επιστροφή της στους Αθηναίους από το Σέλευκο το Νικάτορα. Κατά το Στράβωνα, ο Αριστοτέλης είναι ο πρώτος ιδιώτης που συστηματικά συγκέντρωσε βιβλία με σκοπό το σχηματισμό βιβλιοθήκης. Άλλη μεγάλη ελληνική βιβλιοθήκη της αρχαιότητας ήταν εκείνη της Περγάμου, που ιδρύθηκε τον 2ο π.Χ. αιώνα από τον Άτταλο Α' ή το γιο του Ευμένη B'. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, η βιβλιοθήκη περιείχε ήδη 200.000 τόμους όταν ο Αντώνιος τη μετέφερε στην Αλεξάνδρεια και την πρόσφερε στην Κλεοπάτρα.

Η πρώτη βιβλιοθήκη του νέου ελληνικού κράτους ιδρύθηκε από τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια το 1828 στην Αίγινα (πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδας), όπου στεγάστηκε στο Ορφανοτροφείο του νησιού και η λειτουργία της ανατέθηκε στον Ανδρέα Μουστοξύδη, πρόεδρο της επιτροπής του Ορφανοτροφείου. Το 1832, με διάταγμα η βιβλιοθήκη ονομάστηκε Δημόσια και ορίστηκε διευθυντής της ο Γεώργιος Γεννάδιος. Το 1834 μεταφέρθηκε στην καινούργια πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, την Αθήνα, έχοντας περίπου 8 χιλιάδες τόμους.

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας έχει σήμερα περισσότερους από 2,5 εκατομμύρια τόμους βιβλίων ελληνικών και ξένων, ανάμεσα στους οποίους υπάρχουν πολλές σπάνιες εκδόσεις. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο εισέρχονται σ' αυτή 25 χιλιάδες τόμοι εντύπων, συνολικού όγκου 150 κυβικών μέτρων.

16

Οι μεγαλύτερες βιβλιοθήκες στον κόσμο

Εθνική Βιβλιοθήκη Παρισιού 1364 Εθνική Βιβλιοθήκη Βιέννης 1526 Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη Μονάχου 1558 Βασιλική Βιβλιοθήκη Στοκχόλμης 16ος αιώνας Βασιλική Βιβλιοθήκη Κοπεγχάγης 17ος αιώνας Βιβλιοθήκη Αγίας Γενοβέφας Παρισιού 1624 Βασιλική Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Ουψάλας 1620 Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Χάρβαρντ 1638 Κρατική Βιβλιοθήκη Βερολίνου 1659 Εθνική Βιβλιοθήκη Εδιμβούργου 1682 Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Γέιλ 1701 Βιβλιοθήκη Βρετανικού Μουσείου 1753 Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κολούμπια 1754 Βιβλιοθήκη Σορβόνης 1762 Βιβλιοθήκη Κογκρέσου Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής 1808 Κρατική Βιβλιοθήκη Λένινγκραντ 1814 Βιβλιοθήκη Λένιν Μόσχας 1828 Βασιλική Βιβλιοθήκη Βρυξελλών 1838 Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Ιλλινόις 1867 Εθνική και Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη Στρασβούργου 1871 Δημόσια Βιβλιοθήκη Κλίβελαντ 1869 Δημόσια Βιβλιοθήκη Σικάγου 1873 Δημόσια Βιβλιοθήκη Νέας Υόρκης 1895 Δημόσια Βιβλιοθήκη Λειψίας 1912

Οι μεγαλύτερες βιβλιοθήκες στην ΕλλάδαΕθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας 1828 Δημοτική Βιβλιοθήκη της Αθήνας 1836 Δημοτική Βιβλιοθήκη του Πειραιά 1836 Βιβλιοθήκη της Βουλής 1845 Βιβλιοθήκη της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής 1846 Βιβλιοθήκη του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός 1865 Βιβλιοθήκη της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας 1882 Βιβλιοθήκη της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών 1914 Βιβλιοθήκη της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας 1919 Γεννάδειος Βιβλιοθήκη 1921 Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Αθηνών 1926 Βιβλιοθήκη του Εθνικού Θεάτρου 1939

Βιβλιοθήκη του Βρετανικού Συμβουλίου 1945 Αμερικανική Βιβλιοθήκη της Aμερικανικής Ένωσης 1947

Βιβλιοθήκη της Εθνικής Πινακοθήκης 1954

17

ΣΥΛΛΟΓΗ ΑΠΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΕ ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΓΡΑΦΗΣ

Η στοά με τα «κινέζικα άλογα».Ανακαλύφθηκε στην Μογγολία το 1880

Πλακίδια από κόκαλο, ύψους 3εκ. με χαραγμένα πάνω τους σύμβολα αρίθμησης και ιερογλυφικά από τον τάφο του βασιλιά «σκορπιού» στην Αίγυπτο. Χρονολογούνται από το 3200-3400 π.Χ.. Θεωρείται απόδειξη ότι οι Σουμέριοι πήραν στοιχεία από τους Αιγυπτίους και όχι το αντίθετο όπως πιστεύεται.

Όστρακο με χαραγμένα σύμβολα γραφής. Χρονολογείται από το 5000-4500 π.Χ.Βρέθηκε στην σπηλιά του Κύκλωπα στην Γιούρα της Αλοννήσου.

18

Θεωρείται ως η αρχαιότερη μεσοποταμιακή γραφή. Βρέθηκε στην Συρία και χρονολογείται από το 3400-3300 π.Χ.Πιστεύεται ότι απεικονίζει μια κατσίκα και ένα πρόβατο που συνοδεύονται από τον αριθμό (10).

Σύμβολα που μοιάζουν καταπληκτικά με τα ελληνικά γράμματα Χ και Ν. βρέθηκε σε τάφο, στη Μήλο και χρονολογείται από το 3000 π.Χ.

Ξύλινη ενεπίγραφη πινακίδα που χρονολογείται ότι είναι 7250 ετών.

Πινακίδα της Γραμμικής Α με το ιδεόγραμμα του κρασιού, χρονολογείται από το 1800-1500 π.Χ . Βρέθηκε στα Χανιά.

Βότσαλο με το αρχαιότερο δείγμα Γραμμικής Β. Βρέθηκε στην Ολυμπία και χρονολογείται από το 1700 π.Χ.

19

Η Βελγίδα φιλόλογος Ζακλίν Πιρέν θεωρεί ότι οι περισσότερες επιγραφές από τα βασίλεια της νότιας Αραβίας στηρίζονται πάνω στο ελληνικό αλφάβητο.

Ψευδόστομος αμφορέας με την αρχαιότερη μέχρι τώρα απόδειξη γραφής στο χώρο της ηπειρωτικής Ελλάδας.

Οινοχόη από τον κεραμικό των Αθηνών. Έχει αναγνωριστεί ότι φέρνει την αρχαιότερη ελληνική αλφαβητική επιγραφή (740 π.Χ.).

Ξύλινος γραπτός πίνακας με παράσταση θυσίας, που βρέθηκε σε σπηλιά στο χωριό Πιτσά της Κορινθίας. 6ου αι. π.Χ.

20

Ε Ρ Ω T Η Μ Α T Ο Λ Ο Γ Ι Ο

Το ερωτηματολόγιό μας είχε ως αποδέκτες (40)κατοίκους της περιοχής μας. Ο αριθμός αυτός είναι μικρός, και τα αποτελέσματα του ίσως να μην ανταποκρίνονται πλήρως στην πραγματικότητα, αλλά ήταν μια καλή ευκαιρία ώστε οι μαθητές να γνωρίσουν τον τρόπο εργασίας με ερωτηματολόγιο.

Η εργασία μας ξεκίνησε με την διατύπωση και καταγραφή των ερωτήσεων από τους μαθητές. Έγινε συζήτηση πάνω σ’ αυτές και επιλέχθηκαν (14) ερωτήσεις. Αφού γράφτηκαν στον υπολογιστή, έγινε αναπαραγωγή τους στο φωτοτυπικό του σχολείου μας και μοιράστηκαν στους μαθητές. Καθορίστηκε ο χρόνος των επισκέψεων από τους μαθητές, αφού πρώτα ενημερώθηκαν οι γονείς τους. Η όλη δραστηριότητα κράτησε περίπου μια εβδομάδα στη συνέχεια οι μαθητές έφεραν τα ερωτηματολόγια στην τάξη.

Όταν ολοκληρώθηκε η πιο πάνω δραστηριότητα, έγινε η καταγραφή των απαντήσεων και η εξαγωγή κάποιων συμπερασμάτων από αυτές.

Συμπεράσματα:Το μεγαλύτερο ποσοστό από τους ερωτηθέντες, είχε πάνω από ένα μήνα

να διαβάσει κάποιο βιβλίο. Τα τρία είδη βιβλίων με σειρά προτίμησης

είναι τα ιστορικά, τα μυθιστορήματα και τα λογοτεχνικά. Αρκετά μεγάλο

ποσοστό από τους γονείς αγοράζουν εξωσχολικά βιβλία για τα παιδιά

τους, ενώ ένα ακόμη μεγάλο ποσοστό έχει βιβλιοθήκη στο σπίτι του.

21

Αρκετοί είναι αυτοί που θυμούνται ένα βιβλίο που είχαν διαβάσει μικροί

και τους είχε κάνει εντύπωση. Το βιβλίο θεωρείται ένα καλό δώρο, το

ποσοστό σ’ αυτή την ερώτηση ήταν από τα πιο μεγάλα (90%). Από

αυτούς που διαβάζουν ένα βιβλίο οι μισοί θα ήθελαν να μοιάσουν στον

ήρωά του, ενώ πολλοί είναι αυτοί που χρησιμοποιούν ένα βιβλίο για τη

δουλειά τους. Το καλοκαίρι το βιβλίο είναι ένας καλός σύντροφος,

παρόλο που πολλοί θεωρούν ότι η τιμή του είναι πολύ υψηλή. Τέλος,

αυτό πού τραβά την προσοχή στην αγορά ενός βιβλίου είναι ο τίτλος του

και στην συνέχεια το εξώφυλλό του.

Πίνακας με τις απαντήσεις του ερωτηματολογίου σε ποσοστό στα %

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ1η   α) 37,5% β) 15% γ)47,5%  2η   Ιστορικά μυθιστορήματα λογοτεχνικά  3η   α) 77,5% β) 22,5%    4η   παιδική λογοτεχνία    5η   α) 82,5% β) 17,5%    6η   α) 52,5% β) 47,5%    7η   α) 70% β) 30%    8η   α) 90% β) 10%    9η   α) 50% β) 50%    10η   α) 72,5% β) 27,5%    11η   α) 0% β) 67% γ) 27% δ) 5%12η   α) 65% β) 35%    13η   α) 80% β) 20%    14η   α) 47,5% β) 2,5% γ) 40% δ) 10%

22

Δραστηριότητα{1}Φτιάχνω τα δικά μου ιδεογράμματα

Παρατήρησε τις παρακάτω εικόνες και φτιάξε τα δικά σου ιδεογράμματα με την εξέλιξή τους.

A B Γ

Δραστηριότητα {2}

Τα παρακάτω ιερογλυφικά είναι το

23

όνομα μιας γνωστής βασίλισσας της Αιγύπτου, της Κλεοπάτρας. Φτιάξε κι εσύ τις παρακάτω λέξεις:

Κ Λ Ε Ο Π Α T Ρ Α

ΠΑΤΡΑ

ΑΡΤΑ

ΚΑΡΟ

ΠΑΚΕΤΟ

ΠΟΡΤΑ

ΠΛΑΚΑ

ΠΡΟΚΑ

ΡΟΚΑ

ΚΡΕΑΤΑ

ΚΑΡΟΤΟ

ΚΟΛΠΟ

ΚΡΑΤΑΤΕ

24

25

Τις παρακάτω λέξεις τις συναντήσαμε στην πορεία της εργασίας μας, μπορείς να τις βρεις στον παρακάτω πίνακα; Βρίσκονται οριζόντια, κάθετα και διαγώνια.Για το CD μας:(Χρησιμοποίησε τη γραμμή από τα αυτόματα σχέδια στο μενού).(γραφή, βιβλία, ιδεογράμματα, Μεσοποταμία, πηλός, πάπυρος, όστρακα, στύλος, περγαμηνή, σφηνοειδή, ιερογλυφικά, Ροζέτα, γραμμική, Φαιστός, κεφαλαία, πρωτόγραμμα, Κνωσός, πλακίδια, χειρόγραφα, Κίνα, Αίγυπτος, βιβλιοθήκη)καλή επιτυχία !

ΒΡΙΣΚΩ ΤΙΣ ΛΕΞΕΙΣ

Ο Γ Ι Κ Λ Α Ρ Σ Ε Α Τ Ο Ο Π Γ Υ Φ Δ Ρ Υ

Γ Ι Μ Ε Σ Ο Π Ο Τ Α Μ Ι Α Χ Ε Ρ Κ Ι Ν Α

Ι Κ Ι Ν Ο Η Κ Λ Ο Υ Θ Ι Ο Γ Η Τ Α Κ Α Ν

Δ Λ Σ Π Η Λ Ο Σ Ε Π Α Π Υ Ρ Ο Σ Ι Ο Λ Ι

Ε Π Α Θ Λ Α Ι Χ Ε Ι Ρ Ο Γ Ρ Α Φ Α Η Σ Γ

Ο Υ Λ Υ Ο Α Ξ Ε Ν Δ Α Χ Ι Π Ο Γ Η Ο Υ Ρ

Γ Σ Α Τ Ρ Ε Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Α Ρ Ι Λ Σ Ε Α

Ρ Ο Ζ Ε Τ Α Γ Ι Α Υ Ρ Α Α Ρ Τ Υ Ο Σ Α Μ

Α Σ Τ Σ Φ Ε Ι Ν Δ Ε Ν Τ Ζ Ε Τ Ε Σ Υ Ζ Μ

Μ Π Σ Π Ι Φ Ε Ρ Ο Ι Μ Ι Τ Σ Ε Α Τ Ρ Ο Ι

Μ Ρ Φ Δ Ε Π Ι Α Γ Η Α Ρ Υ Ο Η Σ Ρ Ο Ι Κ

Α Ω Η Σ Ρ Ε Φ Ο Ρ Ε Γ Η Τ Κ Κ Υ Α Σ Κ Η

Τ Τ Ν Ψ Ο Ρ Ν Τ Α Ρ Ε Η Η Ν Ρ Η Κ Τ Σ Σ

Α Ο Ο Ε Γ Γ Ρ Α Φ Η Ζ Θ Α Ω Τ Υ Α Α Ο Π

Σ Γ Ε Κ Λ Α Α Γ Α Π Ο Υ Ρ Σ Ε Α Τ Τ Ρ Ι

Ε Ρ Ι Τ Υ Μ Σ Δ Ε Ι Γ Ο Π Ο Υ Ρ Σ Α Υ Ε

Η Α Δ Α Φ Η Θ Ε Λ Α Φ Ο Μ Σ Ο Ι Β Α Ο Ρ

Τ Μ Η Σ Ι Ν Ο Β Η Τ Α Π Ο Λ Α Σ Μ Θ Τ Β

Ρ Μ Υ Ξ Κ Η Ι Φ Α Σ Τ Β Ι Φ Α Υ Ν Ε Κ Ο

Ε Α Β Ε Α Β Ι Β Λ Ι Α Β Α Ι Γ Υ Π Τ Ο Σ

ΛΥΣΗ

26

Α Ι ΡΠ Η Λ Ξ Ο Υ

Ο Γ Ι Κ Λ Α Ρ Σ Ε Α Τ Ο Ο Π Γ Υ Φ Δ Ρ Υ

Γ Ι Μ Ε Σ Ο Π Ο Τ Α Μ Ι Α Χ Ε Ρ Κ Ι Ν Α

Ι Κ Ι Ν Ο Η Κ Λ Ο Υ Θ Ι Ο Γ Η Τ Α Κ Α Ν

Δ Λ Σ Π Η Λ Ο Σ Ε Π Α Π Υ Ρ Ο Σ Ι Ο Λ Ι

Ε Π Α Θ Λ Α Ι Χ Ε Ι Ρ Ο Γ Ρ Α Φ Α Η Σ Γ

Ο Υ Λ Υ Ο Α Ξ Ε Ν Δ Α Χ Ι Π Ο Γ Η Ο Υ Ρ

Γ Σ Α Τ Ρ Ε Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Α Ρ Ι Λ Σ Ε Α

Ρ Ο Ζ Ε Τ Α Γ Ι Α Υ Ρ Α Α Ρ Τ Υ Ο Σ Α Μ

27

Α Σ Τ Σ Φ Ε Ι Ν Δ Ε Ν Τ Ζ Ε Τ Ε Σ Υ Ζ Μ

Μ Π Σ Π Ι Φ Ε Ρ Ο Ι Μ Ι Τ Σ Ε Α Τ Ρ Ο Ι

Μ Ρ Φ Δ Ε Π Ι Α Γ Η Α Ρ Υ Ο Η Σ Ρ Ο Ι Κ

Α Ω Η Σ Ρ Ε Φ Ο Ρ Ε Γ Η Τ Κ Κ Υ Α Σ Κ Η

Τ Τ Ν Ψ Ο Ρ Ν Τ Α Ρ Ε Η Η Ν Ρ Η Κ Τ Σ Σ

Α Ο Ο Ε Γ Γ Ρ Α Φ Η Ζ Θ Α Ω Τ Υ Α Α Ο Π

28

Σ Γ Ε Κ Λ Α Α Γ Α Π Ο Υ Ρ Σ Ε Α Τ Τ Ρ Ι

Ε Ρ Ι Τ Υ Μ Σ Δ Ε Ι Γ Ο Π Ο Υ Ρ Σ Α Υ Ε

Η Α Δ Α Φ Η Θ Ε Λ Α Φ Ο Μ Σ Ο Ι Β Α Ο Ρ

Τ Μ Η Σ Ι Ν Ο Β Η Τ Α Π Ο Λ Α Σ Μ Θ Τ Β

Ρ Μ Υ Ξ Κ Η Ι Φ Α Σ Τ Β Ι Φ Α Υ Ν Ε Κ Ο

Ε Α Β Ε Α Β Ι Β Λ Ι Α Β Α Ι Γ Υ Π Τ Ο Σ

Γιάννης Βασίλης Φάνης ΓιώργοςΓραφούλα

Κωνσταντίνος Δημήτρης Θοδωρής Φωτεινή Ιούλιος Βερν

Άρης Ελευθερία Νώντας Αγγελική ΒασιλικήΠάπυρος

29

Κωνσταντίνος Δήμος Κατερίνα Αντώνης Γουτεμβέργιος

*Σημείωση για το CD μας: Πατώντας το όνομα μιας ομάδας θα μεταφερθείτε στην αντίστοιχη εργασία της.

Υπεύθυνος δάσκαλος: Γεωργακόπουλος Ανδρέας

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ – ΠΗΓΈΣ

Μίκυ ο εξερευνητής : Deagostini gunior. Προϊστορία και Αίγυπτος : Maria Rius – Κέδρος. Βυζαντινή τέχνη: Μαρίζα Ντεκάστρο – Κέδρος. Ταξίδι στην Ελληνιστική εποχή : Ειρήνη Νάκου – Κέδρος. Σχολικό βιβλίο :Ιστορία Δ΄τάξης Δημοτικού ( Στα αρχαία χρόνια). Σχολικό βιβλίο : Ιστορία Ε΄τάξης Δημοτικού (Στα βυζαντινά χρόνια). Ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια Encarta 2002 Microsoft . Περιοδικό National Geographic (τεύχος Φεβρουαρίου 2004). Γνωριμία με την επιστήμη(τόμος Αρχαιολογία). Θέλω να ξέρω γιατί…..(…χτίστηκαν οι πυραμίδες )

Ιστοσελίδες που επισκεφτήκαμε:

Για τοCD μας: Πάτησε για να μεταφερθείς στην ανάλογη ιστοσελίδα.

30

http://www.abnet.agrino.org/htmls/H/H002.html http://www.ancientgr.com/Unknown_Hellenic_History/katal6.htm http://www.krassanakis.gr/chinese.htm

Ευχαριστούμε τους κατοίκους της πόλης μας, για τη βοήθεια που μας

προσέφεραν.

31

32

33

34