diritti l’esperienza giuridica romana 2018. · • lex aebutia e lex iulia: obbligatorietà...
TRANSCRIPT
L’esperienzagiuridicaromana
Iushonorariumecentralizzazionedellestruttureimperiali
(c)Raff
aele
Volante
2018
. Dirit
ti rise
rvati
IuscivileeLeges
• Ilprocessoperactionesèunprocedimentochetrovapochimomentidiinnovazione.
• L’unicomomentodiinnovazionegiuridicadeldirittoarcaicoèlalex,votatadalSenato
• Essanonsisostituiscealloiuscivile,maintroducenuoveformediazione.
• Esempio:lalexCalpurnia,dipocoposteriorealleXIITavole,introducelacondictioperIdebitiindenaro.
(c)Raff
aele
Volante
2018
. Dirit
ti rise
rvati
Condictio
• Ilcreditoreconvieneiniureildebitoreaffermandoiltitolodelsuocredito
• Seildebitorericonosceilcredito,èconfessioiniure
• Seildebitorenega,dopo30giornidevepresentarsiapudiudicem
• Seildebitoreèriconosciutotale,loiudexlocondannadirettamenteapagarelasommaentrountermine,senzacheilcreditoredebbausaredellamanusiniectio.
(c)Raff
aele
Volante
2018
. Dirit
ti rise
rvati
Secondafase:loiushonorarium
• Inetàrepubblicana,lafaseiniuredelprocessosisvolgesemprepiùspessodinanzialpraetor;
• Ilpraetorèunadellecarichedelcursushonorum,lacarrieracheunpatriziodevepercorrereperdiventareconsul;
• ARomasiedonoogniannoduepraetor:– Ilpraetorurbanus,perlecontroversietracittadini;– Ilpraetorperegrinus,perlecontroversietracittadiniestranieri,efrasolistranieri.
(c)Raff
aele
Volante
2018
. Dirit
ti rise
rvati
Ilprocessoformulare• Tralqquattrolegisactionesdelloiuscivilevieral’actioperiudicispostulationem.
• Eral’unicogiudiziochenonsibasavasulasostituzionediunrapportoprocessualealrapportosostanziale.
• Lepartieranoinfattid’accordofindasubitonelsottoporrelalorocontroversiaalloiudex.
• Esempio:regolazionediconfinitrafondi.• Lepartinonneganol’altruiproprietà,mavoglionochesiastabilitodaunterzoillimitereciproco.
(c)Raff
aele
Volante
2018
. Dirit
ti rise
rvati
Leformulaeactionum
• Nellamaggiorecomplessitàdiunasocietàpiùavanzata,lepartidiunacontroversiautilizzanosemprepiùlaiudicispostulatioperstilareunprogrammaprocessualefattodidomandeeeccezioni,chevienerecepitodalpraetor,sequestiloritieneconformealloiuscivile.
• Ilprogrammaèresosottoformadiunenunciatoipotetico,laformula,chedescriveinformasinteticalamateriadelcontendere.
(c)Raff
aele
Volante
2018
. Dirit
ti rise
rvati
Esempiodiformula
• SiparetN.NegidiumA.AgeriosestertiumXmiliadareoportere,quadereagitur,C.AquiliusiudexN.NegidiumA.AgeriosestertiumXmiliacondemnato;sinonparetabsolvito.
• SerisultacheN.N.devedareadA.A.diecimilasesterzi,ilgiudiceC.A.condanniN.N.apagarediecimilasesterziafavorediA.A.;senonrisulta,loassolva.
(c)Raff
aele
Volante
2018
. Dirit
ti rise
rvati
Partidellaformula
• Intentio:enuncialapretesadell’attoreinterminiipotetici;
• Demonstratio:indicailtitolodellapretesadell’attore;
• Condemnatio:richiestadell’attorealgiudicedicondannareilconvenutoaunasommadidenaro:– Certa(lapretesaègiàalpagamentodiunasomma)– Incerta(lapretesadell’attoredeveesserequantificatadalgiudice,chefissaquindiunrisarcimento)
(c)Raff
aele
Volante
2018
. Dirit
ti rise
rvati
Reivindicatio• SiparetfundumquodeagiturexiureQuiritiumA.AgeriiessenequeisfundusarbitrioC.AquiliiiudicisA.Ageriorestituetur,quantieareserit,tantampecuniamC.AquliusiudexN.NegidiumA.Ageriocondemnato;sinonparetabsolvito.
• SerisultacheilfondodicuisitrattaèdiA.A.inbasealdirittodeiQuiritieilfondononsaràrestituitoadA.A.inconformitàallavalutazionedelgiudiceC.A.,ilgiudiceC.A.condanniN.N.apagareaA.A.unasommaparialvalorecheavràlacosa;senonrisulta,loassolva.
(c)Raff
aele
Volante
2018
. Dirit
ti rise
rvati
Strutturaunilaterale
• L’actiosacramentiinremeraun’azionebilaterale:entrambelepartiavevanolastessaposizionenelrapportoprocessuale.
• Lareivindicatiocomeformulaèun’azioneunilaterale:l’attoresidichiaraproprietariodiunacosachenonpossiedematerialmente.
• Ainsisterematerialmentesullacosaèilconvenuto,cheperquestoassumetaleveste.
(c)Raff
aele
Volante
2018
. Dirit
ti rise
rvati
Titolodipossesso
• L’accertamentoergaomnesdeldirittodiproprietàavvienepertantoinconfrontodelpossessore.
• Diconseguenza,èconfigurabileunatuteladelpossessoautonomarispettoaldirittodiproprietà:ilconvenutopuòdifendersisostenendodiessereusufruttuariodelbene,averecioèuntitolochelolegittimaalpossessodelbene,separatodallaproprietàdellacosa.
(c)Raff
aele
Volante
2018
. Dirit
ti rise
rvati
ActioPubliciana
• Ildominiumexiurequiritiumsitrasmetteperiuscivileinduemodi:– Mancipatio– Iniurecessio
• Ilpraetoreconcedealcompratoreunatutelaparallela:quelladipoterrivendicaredaunterzolaproprietàdellacosavendutasullafictiodeldecorsodeltermineperl’usucapione.
(c)Raff
aele
Volante
2018
. Dirit
ti rise
rvati
Scienzagiuridica
• Ilprocessoformulareèilpresuppostoperlanascitaelosviluppodiunafiorentescienzadeldiritto;
• Lafunzionedellascienzaèquelladiipotizzare,surichiestadelleparti,semprenuoveformulaedasottoporrealpraetor,quindisemprenuovieulteriorimodidiagireingiudizio;
• Actio=ius.
(c)Raff
aele
Volante
2018
. Dirit
ti rise
rvati
Cognitioextraordinem
• Neltempo,leformulediventanotralaticiae(Edittoperpetuo);
• LexAebutiaelexIulia:obbligatorietàdell’agereperformulas;
• Sipuòperòchiedereunacognitioextraordinemdellecontroversiechenonpossonorientrareinunaformula.
• Lacognitioextraordinemprescindedalladuplicitàdifasi(iniureeapudiudicem).
(c)Raff
aele
Volante
2018
. Dirit
ti rise
rvati
Appellatio
• Ilprocessoromano,classicocomearcaico,erainunsologradodigiudizio.
• Laconcentrazionedipoteriinmanoall’Imperatoreportacostuiaessereaditoperlarimozionedellesentenzecontrarieadiritto:appellatio.
• Oltrecheconleges,ildirittovienequindicorrettoeintegratoancheconedittierescrittiocondecreti:enunciaticoncuil’Imperatorerisolvecontroversie.
(c)Raff
aele
Volante
2018
. Dirit
ti rise
rvati