disertacion pËr mbrojtjen e gradËs shkencore … · 2.9 e drejta e konsumatorit p ёr mbrojtje...

i

DISERTACION PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

“DOKTOR”

“MBROJTJA E KONSUMATORIT NЁ LEGJISLACIONIN E BASHKIMIT EUROPIAN, NDIKIMI NЁ SISTEMIN TONЁ TЁ SЁ DREJTЁS”

Kandidati: Udhёheqёs Shkencor: Belinda HALILAJ Prof.Dr. Iva ZAJMI

TIRANË, 2018

ii

© E drejta e autorit: Belinda HALILAJ, 2018. Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje, huapërdorje, shfrytëzim, transmetim, regjistrim, ruajtje, depozitim, përdorje dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cёnues me çfarëdolloj mjeti apo forme pa lejen përkatëse me shkrim të autorit.

iii

Dedikuar prindёrve tё mi dhe Besit!

Mirёnjohje dhe dashuri pafund pёr çdo moment qё mё keni qёndruar pranё!

iv

Mirënjohje

Pёr tё pёrfunduar kёtё studim, dёshira dhe vullneti im nuk do tё ishin asnjёherё tё

mjaftueshme pa praninё e kёshillave tё vyera akademike dhe pёrkrahjen qё mё ёshtё

dhёnё. Ndaj dhe nё kёtё pjesё tё studimit tim dua tё shpreh mirёnjohje pёr tё gjithё ata qё

mё ndihmuan dhe mё qёndruan pranё pёr tё realizuar dhe kurorёzuar me sukses kёtё

etapё tё studimeve tё mia akademike.

Nё radhё tё parё dua tё shpreh mirёnjohjen time tё sinqertё pёr udhёheqёsen shkencore

Prof. Dr. Iva ZAJMI, e cila me sugjerimet qё mё ka dhёnё nё çdo fazё tё pёrgatitjes sё

kёtij studimi dhe me pёrkushtimin e saj tё palodhur, mё ndihmoi pёr pёrfundimin e tij. E

sigurisht ky punim nuk do tё mund tё finalizohej pa kёshillat e Prof. Dr. Iva ZAJMI. Njё

falёnderim tё veçantё pёr besimin dhe inkurajimin e dhёnё.

Falenderim dhe mirёnjohje e sinqertё shkon pёr tё gjithё profesorёt e shkollёs doktorale,

pёr pёrkushtimin e tyre pёr tё pёrcjellё sa mё shumё njohuri dhe informacion, tё cilat mё

ndihmuan tё pёrfundoj me rezultate tё larta kёto studime.

Njё falenderim i veçantё shkon pёr miken time Oltёn, pёr pёrkushtimin dhe sugjerimet e

dhёna nё kuadёr tё kёtij punimi.

Tё shpreh mirёnjohje dhe falёnderim pёr dy njerёzit e mi tё shtrenjtё, prindёrit e mi,

ёshtё shumё pak. Pa ndihmёn, pёrkrahjen, pёrkujdesjen dhe dashurinё e tyre ky punim

nuk do tё ishte i mundur.

E sё fundmi dua tё falёnderoj bashkёudhёtarin e jetёs sime Besin, faleminderit nga zemra

pёr mbёshtetjen emocionale, besimin dhe ndihmёn qё mё ke dhёnё gjatё kёtyre viteve.

v

TABELA E PËRMBAJTJES

Dedikim ..............................................................................................................................iii Mirёnjohje...........................................................................................................................iv

Tabela e përmbajtjes ...........................................................................................................v Lista e shkurtimeve ..........................................................................................................viii Lista e figurave....................................................................................................................ix Hyrje ...................................................................................................................................x Qёllimi dhe objektivat e studimit........................................................................................xi Hipoteza dhe pyetjet shkencore..........................................................................................xi Metodologjia .....................................................................................................................xii Struktura e punimit ..........................................................................................................xiv Kapitulli I

Lindja dhe zhvillimi i politikave nё mbrojtje tё konsumatorit nё Bashkimin Europian.

1. Hyrje..............................................................................................................................1 1.1.Mbrojtja e konsumatorit nё Traktatin e Romёs.............................................................1 1.2. Politikat e miratuara nё Komounitetin Ekonomik Europian mbi konsumatorin……..3 1.3.Kuptimi i termit konsumator.........................................................................................8 1.4.Kuadri ligjor nё mbrojtje tё konsumatorit...................................................................13 1.5.Evoluimi i politikave nё mbrojtje tё konsumatorit......................................................18 1.6.Roli i institucioneve europiane....................................................................................23

Kapitulli II

Tё drejtat themelore tё konsumatorit.

2.1 Tё drejtat e konsumatorit nё Bashkimin Europian......................................................28 2.2.E drejta pёr informim..................................................................................................30 2.3. E drejta pёr edukim....................................................................................................38 2.4. E drejta pёr t’u mbrojtur nga reklamat mashtruese....................................................44 2.5. E drejta e konsumatorit pёr mbrojtjen e shёndetit.....................................................47 2.5.1. Masat e marra pёr mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit....................................50 2.5.1.1. Mbrojtja e shёndetit tё konsumatorit nga produktet e duhanit........................50 2.5.1.2. Konsumatori dhe produktet gjenetikisht tё modifikuara..................................54 2.5.1.3. Mbrojtja e shёndetit tё konsumatorit nga produktet e kakaos dhe çokollatës tё

destinuara për konsum njerëzor ......................................................................57 2.5.1.4. Mbrojtja e shёndetit tё konsumatorit nga pёrdorimi i shtesave ushqimore…...61 2.6 E drejta pёr dёmshpёrblim...........................................................................................64 2.7 E drejta pёr t’u organizuar...........................................................................................67 2.8 E drejta e pёrdorimit tё shёrbimeve publike................................................................72

vi

2.9 E drejta e konsumatorit pёr mbrojtje ligjore................................................................75

Kapitulli III

E drejta e konsumatorit pёr produkte tё sigurta dhe cilёsore nё bazё tё legjislacionit Europian.

3.1 E drejta e konsumatorit pёr produkte tё sigurta...........................................................78 3.2 Masat e marra pёr mbrojten e konsumatorёve nёn moshёn 14 vjeç ...........................79

3.2.1 Qёllimi i miratimit tё legjislacionit dytёsor pёr sigurinё e lodrave......................81 3.2.2 Krijimi i mekanizmave mbrojtёse nga Shtetet Anёtare........................................84

3.3 Siguria e pёrgjithshme e produkteve...........................................................................87

3.3.1 Zbatimi i masave nё mbrojtje tё konsumatorit pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve ........................................................................................................90

3.3.2 Mbrojtja e sigurisё sё konsumatorit mbi shёrbimet e ofruara...........................93 3.3.3 Roli i sistemit “RAPEX” ..................................................................................95 3.3.4 Siguria e konsumatorit nga produktet defektoze dhe imitimet e rrezikshme....98

3.4 Mbrojtja e sigurisё sё konsumatorit mbi produktet ushqimore.................................101

3.4.1. Zhvillimi i politikave mbi sigurinё e produkteve ushqimore..............................101 3.4.2. Zbatimi i mekanizmave mbrojtёse mbi sigurinё e produkteve ushqimore.........104 3.4.3. Forcimi i mbrojtjes sё sigurisё sё konsumatorit pёr produktet ushqimore.........108

3.5 Siguria e konsumatorit pёr produktet nё blerjet e bёra online...................................111 3.6 E drejta e konsumatorit pёr produkte cilёsore...........................................................112

3.6.1 E drejta e konsumatorit pёr produkte ushqimore cilёsore................................115

Kapitulli IV

Mbrojtja e konsumatorit nga diskrminimi. 4.1. Zbatimi i parimit tё mosdiskriminimit nё mbrojtje tё konsumatorit....................... 121 4.2.Mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi pёr shkak tё shtetёsisё............................125

4.2.1. Mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi pёr shkak tё shtetёsisё nё çёshtjen

kundёr Republikёs Italiane.................................................................................127

4.2.2. Mosdiskriminimi i konsumatorit mbi shёrbimet e ofruara................................129

4.3. Mosdiskriminimi i konsumatorit pёr shkak tё prejardhjes racore ose etnike.........131 4.3.1. Mbrojtja nga diskriminimi pёr shkak tё prejardhjes etnike nё çёshtjen CHEZ

Razpredelenie Bulgaria...................................................................................................134

vii

4.3.1.1. Niveli i harmonizimit tё legjislacionit kombёtar nё rastin e çёshtjes Chez Bulgaria............................................................................................................................141

4.4. Mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi pёr shkak tё motiveve gjinore..............143

Kapitulli V

Pёrafrimi i legjislacionit shqiptar pёr mbrojtjen e konsumatorit me acquis communautaire.

5.1 Vёshtrim historik pёr mbrojtjen e konsumatorit nё Shqipёri..................................147 5.2 Evoluimi i legjislacionit shqiptar pёr mbrojtjen e konsumatorit.............................151 5.3 Politikat pёr mbrojtjen e konsumatorit shqiptar.......................................................160 5.4 Mbrojtja e konsumatorit nё kuadёr tё pёrafrimit tё legjislacionit shqiptar..............164

5.4.1 Siguria e konsumatorit shqiptar...............................................................165 5.4.1.1 Siguria e produkteve ushqimore..............................................................166 5.4.1.2 Siguria e produkteve joushqimore...........................................................170

5.4.2 Mbrojtja e interesave tё konsumatorit.............................................................174 5.4.3 E drejta e konsumatorit pёr t’u informuar.......................................................176 5.4.4 E drejta e konsumatorit pёr edukim................................................................180

5.5. Institucionet kompetente pёr mbrojtjen e tё drejtave tё konsumatorit.....................182

Kapitulli VI

Konkluzione dhe Rekomandime...................................................................................187

6.1. Konkluzione..............................................................................................................187 6.2. Rekomandime...........................................................................................................203

Bibliografia.....................................................................................................................206

Abstrakt............................................................................................................................227 Abstract............................................................................................................................227

viii

Lista e shkurtimeve

AEU Autoriteti Europian i Ushqimit

AESU Autoriteti Europian pёr Sigurinё e Ushqimit

AKU Autoriteti Kombёtar i Ushqimit

AUE Akti Unik Europian

BE Bashkim Europian

ECCG Grupi i Konsultimit Europian tё Konsumatorit (European Consumer Consultative Group)

ECC-NET

Rrjeti i Qendrёs Europiane tё Konsumatorit (European Consumer Centres Network)

Euro-Coop

Komuniteti Europian i Kooperativave tё Konsumit (European Community of Consumer Cooperatives)

GJED Gjykata Europiane e Drejtёsisё

ISHMT Inspektorati Shtetёror pёr Mbikёqyrjen e Tregut

KDTHBE Karta e tё Drejtave Themelore tё Bashkimit Europian

KE Komunitet Europian

KEE Komuniteti Ekonomik Europian

KMK Komisioni pёr Mbrojtjen e Konsumatorit

RAPEX Sistemi i alarmit tё shpejtё pёr produktet e rrezikshme joushqimore

RASFF Sistemi i alarmit tё shpejtё pёr ushqimet e njerёzve dhe ushqimet e kafshёve

SHA Shtet Anёtar

SMEs Ndёrmarjet e Vogla dhe tё Mesme (Small and medium-sized enterprises)

TACD Dialogut Transantlantik tё Konsumatorit (Transatlantic Consumer Dialogue)

TBE Traktati i Bashkimit Europian

TKEE Traktati i Komunitetit Ekonomik Europian

TUE Tregu Unik Europian

ix

Lista e figurave

Figura 1: Zinxhiri i pёrcjelljes sё informacionit tё konsumatori mbi orgjinёn e

mishit………………………………………………………………………………….fq.32

Figura 2: Faktorёt ndёrveprues pёr edukimin e konsumatorit…………………….......fq.41

x

Hyrje

Mbrojtjes sё konsumatorit vazhdimisht i ёshtё kushtuar vёmendje e veçantё pёr shkak tё natyrёs dinamike dhe rёndёsisё qё kjo fushё paraqet. Gjatё punimit kemi konstatuar se problematikat e shfaqura nё kёtё fushё ndёr vite kanё qenё prezente. Si rrjedhojё masat e marra nё mbrojtje tё konsumatorit u shtuan, duke ndikuar nё evoluimin e legjislacionit mbi konsumatorin. Punimi ynё trajton mbrojtjen e konsumatorit nё bazё tё dy legjislacioneve, respektivisht nё atё europian dhe atё shqiptar. Kur flasim pёr mbrojtje tё konsumatorit automatikisht do tё kuptojmё mbrojtje tё tё drejtave themelore qё ai gёzon nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga ligji. Kёto tё drejta duhet tё mbrohen pa asnjё lloj dallimi midis konsumatorёve dhe mbrojtja qё do tё kryhet duhet tё jetё konform ligjit,e plotё dhe e pavarur. Mbrojtja e konsumatorit ka si qёllim informimin sa më të mirë të konsumatorit për atё qё blen nё treg, por edhe ekukimin e tij pёr tё bёrё njё zgjedhje tё drejtё. Njё konsumator i informuar pёr atё çka po blen ёshtё njё faktor nxitёs i zhvillimit tё ekonomisё sё njё shteti, por dhe faktor ndikues nё zhvillimin e shoqёrisё nё pёrgjithёsi.Konsumatori duhet tё ndёrgjegjёsohet pёr atё çfarё blen, por mbi tё gjitha mbi mёnyrёn e zgjedhjes pёr tё blerё njё produkt.Tendenca e periudhёs bashkёkohore pёr t’u njohur me produktet e reja, qё hidhen nё treg, nёpёrmjet reklamave ka bёrё qё konsumatorёt tё bien viktimё e tyre.

Eleminimi i barrierave dhe pabarazisё sё konsumatorёve nё furnizimin e tyre me mallra dhe shёrbime nuk ёshtё i mjaftueshёm pёr tё pretenduar se ёshtё arritur mbrojtja e konsumatorit. Mbrojtja e konsumatorit nuk do tё jetё e plotё nёse nuk mbrohen interesat ekonomike tё tij. Ndaj mbrojtja e interesave ekonomike dhe tё drejtat sociale tё konsumatorit zhvillohen paralelisht me njёra-tjetrёn. Pёr tё mbrojtur tё drejtat e tyre konsumatorёt kanё tё drejtё tё organizohen, por nё ato raste kur kёto tё drejta shkelen ata gёzojnё tё drejtёn pёr t’u mbrojtur nё rrugё ligjore. Me mbrojtjen e konsumatorit synohet tё krijohet njё mjedis ku produktet qё janё vendosur nё treg tё jenё tё sigurta dhe cilёsore pёr shёndetin dhe jetёn e konsumatorёve. Siguria e produkteve dhe cilёsia e tyre ёshtё njё shqetёsim si pёr konsumatorin europian edhe pёr atё shqiptar. Pavarёsisht kёtij fakti me masat e marra nё Bashkimin Europian kjo problematikё ka ardhur drejt shuarjes, por që vazhdon të jetë njё problematikё prezente nё vendin tonё. Padyshim pёr nga vetё rёndёsia qё ka, ky punim nuk do tё ishte i plotё nёse nuk do tё trajtonim mbrojtjen e konsumatorit nga diskriminimi. Trajtimi i diferencuar i konsumatorёve nё furnizimin me produkte dhe shёrbime ndikon negativisht nё mbrojtjen e kёsaj kategorie konsumatorёsh qё diskriminohen. Tё mbrohesh si konsumator nuk ёshtё privilegj, por njё e drejtё ligjore qё e gёzon çdo person me cilёsinё e konsumatorit.

xi

Qёllimi dhe objektivat e punimit

Punimi ka nё qendёr tё tij mbrojtjen e konsumatorit. Nё tё trajtojmё evoluimin e mbrojtjes sё tij qё prej gjenezёs sё vet e deri nё ditёt e sotme. Mbrojtja e konsumatorit ёshtё njё fushё me rёndёsi tё vёçantё sepse nё varёsi tё mbrojtjes qё do t’i bёhet konsumatorit kjo gjё do tё reflektohet edhe nё zhvillimin shoqёror dhe ekonomik qё do tё marrë një vend.

Qёllimi i punimit ёshtё tё shpjegojё mbrojtjen qё gёzon konsumatori. Kёtё mbrojtje e trajtojmё nё kuadёr tё dy legjislacioneve. Fillimisht shpjegojmё mbrojtjen e konsumatorit sipas legjislacionit tё Bashkimit Europian dhe mё pas mbrojtjen qё gёzon konsumatori shqiptar, si rrjedhojё e pёrafrimit tё legjislacionit me acquis communautaire. Konsumatorёt kanё tё drejtё tё bёjnё zgjedhje tё lirё tё produkteve qё janё vendosur nё treg dhe shёrbimeve qё u ofrohen. Pavarёsisht faktit se konsumatorёt janё tё lirё tё bёjnё zgjedhjen e vet, shumё herё ata gjenden pёrballё rasteve abuzive dhe janё tё pambrojtur. Pёr t’i dhёnё fund rasteve abuzive ndaj konsumatorit ёshtё e rёndёsishme tё mbrohen dhe respektohen tё drejtat e qё ai gёzon nё bazё tё ligjit. Mёnyra e mbrojtjes sё tё drejtave dhe masa e zhvillimit qё ato pёsojnё do tё pasqyrohet nё nivelin e mbrojtjes qё konsumatori gёzon.

Politikat dhe legjislacioni nё Bashkimin Europian mbi konsumatorin kanё pёsuar zhvillime tё shumta gjatё viteve. Kёto zhvillime kanё ndikuar nё rritjen e nivelit tё mbrojtjes sё konsumatorit. Nuk ёshtё e mjaftueshme vetёm mbrojtja e konsumatorit, por ajo qё ёshtё edhe mё e rёndёsishme ёshtё si kёto politika dhe ligje tё miratuara kanё ndikuar nё rritjen e nivelit tё mbrojtjes. Duke iu referuar legjislacionit shqiptar, vetёm me pёrafrimin e tij me acquis communautaire, filloi tё realizohej njё mbrojtje e vёrtetё e konsumatorit duke u pasqyruar kjo dhe nё nivelin e mbrojtjes sё tij.

Objektivat kryesore tё kёtij punimi janё si mё poshtё: 1. Tё shpjegojë termin konsumator. 2. Tё shpjegojё evoluimin e politikave dhe tё legjislacionit mbi konsumatorin nё

Bashkimin Europian. 3. Të analizojë legjislacionin e BE-së mbi tё drejtat e konsumatorit. 4. Të analizojë praktikёn gjyqёsore tё GJED-sё mbi problematikat e hasuara nё

mbrojtje tё konsumatorit. 5. Të analizojë legjislacionin shqiptar mbi konsumatorin. 6. Të analizojë politikat mbi konsumatorin. 7. Të analizojë dhe identifikojë mbrojtjen e konsumatorit si rrjedhojë e përafrimit

të legjislacionit.

Hipotezat dhe pyetjet shkencore

Njё punim shkencor ёshtё i ndёrtuar nё bazё tё dy elementeve kryesore; pyetjeve shkencore dhe hipotezave tё ngritura. Kёto dy elemente i gjejmё tё lidhura nё mёnyrё zinxhir mё njёra-tjetrёn nё kёtё punim shkencor. Pёr tё treguar rёndёsinё e mbrojtjes sё konsumatorit, mёnyrёn sesi mbrohet ai nё bazё tё legjislacionit tё BE-sё dhe ndikimin qё pati pёrafrimi i legjislacionit nё mbrojtje tё konsumatorit shqiptar, kemi shtruar disa pyetje shkencore si mё poshtё:

xii

1. Si kanё lindur dhe si janё zhvilluar politikat dhe legjislacioni nё mbrojtje tё konsumatorit nё Bashkimin Europian?

2. Çfarё do tё kuptojmё me konsumator nё Bashkimin Europian? 3. Cilat janё tё drejtat qё konsumatori gёzon nё Bashkimin Europian dhe si kanё

evoluar ato? 4. Me respektimin e kёtyre tё drejtave a mund tё themi se konsumatori sot gёzon

mbrojtje nё njё nivel mё tё lartё? 5. A gёzon mbrojtje konsumatori pёr tё mos u diskriminuar nё bazё tё legjislacionit

tё Bashkimit Europian? 6. Si ёshtё zbatuar parimi i mosdikriminimit nё Bashkimin Europian mbi mbrojtjen

e konsumatorit? 7. Sa i efektshёm ka rezultuar zbatimi i parimit tё mosdiskriminimit nё mbrojtje tё

konsumatorit? 8. Cilat janё fillesat e mbrojtjes sё konsumatorit nё Shqipёri? 9. Si evoluoi legjislacioni shqiptar pёr mbrojtjen e konsumatorit si pasojё e

pёrafrimit me acquis communautaire? 10. Ku konsiston thelbi i politikave tё miratuara nё mbrojte tё konsumatorit? 11. Si u zhvilluan tё drejtat e konsumatorit me pёrafrimin e legjislacionit? 12. Cilat janё institucionet kompetente qё veprojnё nё mbrojtje tё konsumatorit?

Nё bazё tё kёtyre pyetjeve shkencore qё kemi shtruar nё punim, hipotezat qё

kёrkojnё vёrtetim janё:

1. Zhvillimi i legjislacionit dhe miratimi i politikave tё reja nё Bashkimin Europian kanё ndikuar ndjeshёm nё mbrojtjen e konsumatorit, duke bёrё qё niveli i mbrojtjes sё tij tё jetё gjithmonё e mё i lartё. (Hipoteza I)

2. Me pёrafrimin e legjislacionit shqiptar me atё tё Bashkimit Europian, niveli i mbrojtjes sё konsumatorit u rrit ndjeshёm. (Hipoteza II)

Duke u dhёnё pёrgjigje tё detajuar tё gjitha pyetjeve shkencore qё kemi ngritur nё

punim arrijmё tё vёrtetojmё edhe hipotezat qё kemi ngritur. Me vёrtetimin e tyre kёto hipoteza kthehen nё teza nё fund tё kёtij punimi. Duke vёrtetuar hipotezёn e parё arrijmё nё pёrfundimin se mbrojtja e konsumatorit nё Bashkimin Europian ёshtё rritur ndjeshёm. Ajo ёshtё gjithmonё nё nivel tё lartё, për shkak të zhvillimit të vazhdueshёm të legjislacionit dhe nga miratimi i politikave tё reja herё pas here nё kёtё fushё. Duke vёrtetuar hipotezёn e dytё, nё pёrfundimet qё do tё arrijmё nё punim do tё japim edhe rekomandimet pёrkatёse.

Metodologjia

Pёrcaktimi i drejtё i metodёs qё do tё pёrdoret pёr tё zhvilluar njё punim shkencor ka njё rёndёsi tё veçantё. Zgjedhja e metodave është aq sa një vendim praktik dhe në një farë mase ёshtё dhe pragmatik1. Pёr nga vetё natyra qё tema ka, nё zhvillimin e kёtij punimi shkencor, lloji i metodёs tё pёrdorur ёshtё metoda cilёsore. Metoda cilёsore e

1 Bob Matthews, Liz Ross, “Metodat e hulumtimit – Udhëzues praktik për shkencat sociale dhe humane”,

Pearson Education Limited, 2010, fq.148.

xiii

pёrdorur nё punim ёshtё njё ndёrthurje nё vetvete e metodёs historike, analitike, shpjeguese dhe krahasuese.

Metoda historike ёshtё pёrdorur nё punim pёr tё shpjeguar dhe pёr tё evidentuar momentet e para tё mbrojtjes sё konsumatorit. Me anё tё kёsaj metode duam tё paraqesim njё tablo tё qartё tё evoluimit tё legjislacionit nё Bashkimin Europian nё mbrojtje tё konsumatorit, qё prej vitit 1957 me miratimin e Traktatit tё Romёs deri mё sot me zbatimin e dispozitave ligjore tё TFBE. Mbrojtja e konsumatorit nuk do tё ishte asnjёherё e plotё pa miratimin e politikave pёr konsumatorin. Pёr kёtё qёllim kemi shpjeguar etapat kohore kur ato janё miratuar. Gjithashtu, kёtё metodё e gjejmё tё pёrdorur edhe nё kapitullin e fundit tё punimit, ku paraqesim njё situatё tё detajuar mbi fillesat dhe evoluimin e legjislacionit mbi mbrojtjen e konsumatorit nё Shqipёri deri nё harmonizimin e legjislacionit me acquis communautaire.

Metoda analitike ёshtё pёrdorur nё punim duke bёrё njё analizё ligjore tё detajuar tё dispozitave ligjore mbi konsumatorin, tё legjislacionit primar dhe sekondar nё Bashkimin Europian. Nё tё gjithё punimin vend tё rёndёsishёm zё Edhe praktika gjyqёsore, ku rast pas rasti kemi bёrё njё analizё tё vendimeve tё GJED-sё dhe tё disa vendimeve tё gjykatave kombёtare tё Shteteve Anёtare tё BE-sё. Kjo metodё ёshtё pёrdorur edhe nё analizёn ligjore tё realizuar mbi legjislacionit shqiptar pёr konsumatorin, me qёllim pёr tё evidentuar mbrojtjen qё ata gёzojnё sot.

Metoda shpjeguse ёshtё pёrdorur nё disa kapituj tё punimit. Atё e gjejmё qё nё kapitullin e parё ku shpjegojmё kuptimin e termit konsumator. Nё kapitullin e dytё kjo metodё ёshtё pёrdorur nё punim me qёllim tё na shpjegojё se cilat janё tё drejtat qё konsumatori gёzon nё Bashkimin Europian, si dhe rёndёsinё qё ka secila prej tyre . Njё konsumator i cili njeh tё drejtat qё gёzon nё bazё tё ligjit do tё krijojё njё mjedis pёr njё konsumator sa mё tё mbrojtur dhe tё sigurt pёr tё vepruar nё treg. Nё kapitullin e parё dhe tё pestё kjo metodё ёshtё pёrdorur pёr tё treguar rolin qё kanё institucionet europiane dhe ato shqiptare nё kuadёr tё mbrojtjes sё konsumatorit. Nё kapitullin e tretё e kemi pёrdorur kёtё metodё pёr tё shpjeguar rolin dhe ndikimin qё kanё mekanizmat mbrojtёs nё mbrojtjen e konsumatorit mbi sigurinё dhe cilёsinё e produkteve tё vendosuara nё treg. Nё kapitullin e katёrt kjo metodё ёshtё pёrdorur pёr tё bёrё njё paraqitje tё hollёsishme tё shkaqeve kur konsumatori mund tё diskriminohet gjatё furnizimit me mallra dhe shёrbime. Duke pёrdorur kёtё metodё shpjegojmё rёndёsinё e zbatimit tё parimit tё mosdiskriminimit nё mbrojtje tё konsumatorit. Kёtё metodё e gjejmё tё pёrdorur edhe nё kapitullin e pestё, ku shpjegojmё gjendjen e mbrojtjes sё konsumatorit si pasojё e harmonizimit tё legjislacionit shqiptar me atё europian. Gjatё punimit kёtё metodё e kemi pёrdorur pёr tё shpjeguar ato raste kur Shtetet Anёtare kanё zbatuar dispozitat kombёtare pёr tё mundёsuar njё nivel mё tё lartё mbrojtjeje pёr konsumatorin, nga mbrojtja e parshikuar nё legjislacionin e BE-sё.

Metodёn krahasuese e kemi pёrdorur gjatё studimit qё kemi bёrё pёr legjislacionet kombёtare tё Shteteve Anёtare mbi pёrkufizimin qё i ёshtё bёrё termit konsumator prej tyre. Duke pёrdorur kёtё metodё pёrcaktojmё dallimet qё ekzistojnё nga njёri legjislacion kombёtar nё tjetrin pёr kategorinё e personave qё do tё quhen konsumator.

xiv

Struktura e punimit Punimi ёshtё i organizuar nё gjashtё kapituj.

Nё kapitullin e parё, trajtohen periudhat kohore nё tё cilёn lindёn dhe u zhvilluan

politikat nё mbrojtje tё konsumatorit nё Bashkimin Europian. Gjatё kёtij kapitulli jam ndalur fillimisht nё momentet e para tё mbrojtjes sё konsumatorit nё BE, duke vazhduar mё tej me trajtimin e politikave tё miratuara mbi konsumatorin tё cilat i dhanё njё dinamikё tё gjerё mbrojtjes sё tij. Momenti i cili zё njё vend tё veçantё nё punim ёshtё shpjegimi i termit konsumator sepse nga politikat e miratuara deri nё kёtё periudhё kohore, nuk kishte njё shpjegim tё tij. Shpjegimi i kёtij termi u bё i mundur vetёm me parashikimin e mbrojtjes sё konsumatorit si njё politikё zyrtare nё Bashkimin Europian nga Traktatit i Maastrichtit. Mё tej, trajtoj parashikimet e bёra qё nga Traktatit i Maastrichtit deri te Traktati i Lisbonёs mbi konsumatorin. Moment tjetёr ku ndalem nё kёtё kapitull janë zhvillimet qё pёsuan politikat mbi konsumatorin pas vitit 2000, ku nga zhvillimi i teknologjisё kjo gjё ishte e domosdoshme pёr tё mundёsuar njё mbrojtje nё nivel sa mё tё lartё. E nё fund tё kёtij kapitulli trajtoj roli qё kanё pasur dhe kanё institucionet europiane nё zhvillimin e politikave dhe legjislacionit nё mbrojte tё konsumatorit.

Kapitulli i dytё shpjegon dhe analizon tё drejtat qё konsumatori gёzon nё Bashkimin Europian. Qё nё fillim tё kapitullit pёrcaktohet tёrёsia e tё drejtave themelore qё konsumatori gёzon nё BE. Mё tej, jam pёrqёndruar nё shpjegimin e secilёs sё drejtё, duke nxjerrё nё pah thelbin, rёndёsinё dhe mёnyrёn e zbatimit tё tyre. Ky shpjegim bёhet pёr arsye se, kur flasim pёr mbrojtje tё konsumatorit do tё kuptojmё mbrojtje tё secilёs sё drejtё, nё mёnyrё tё plotё dhe tё pavarur nga njёra-tjetra. Nё kёtё kapitull gjatё shpjegimit tё sё drejtave ёshtё bёrё njё analizё e direktivave dhe regulloreve pёr secilёn prej tyre, pёr tё kuptuar ndikimin e masave tё miratuara nё mbrojtje tё konsumatorit. Me trajtimin e tyre arrij tё shpjegoj edhe shkallёn e zhvillimit tё sё drejtave, duke pёrcaktuar dhe nivelin e mbrojtjes sё konsumatorёve nё Bashkimin Europian. Gjatё trajtimit tё sё drejtave tё konsumatorit, nё disa prej tyre jam bazuar edhe nё praktikёn gjyqёsore. Praktika gjyqёsore e Gjykatёs Europiane tё Drejtёsisё nё kёtё kapitull ёshtё analizuar me qёllim pёr tё kuptuar rёndёsinё e secilёs sё drejtё dhe pasojat qё do tё bien mbi konsumatorin nga mosrespektimi i tyre. Analizimi i praktikёs gjyqёsore tё GJED-sё ёshtё bёrё edhe pёr tё shpjeguar rolin qё ajo ka luajtur nё miratimin e masave tё reja nё mbrojtje tё konsumatorit nё BE, duke ndikuar nё zhvillimin e mёtejshёm tё legjislacioni nё kёtё fushё.

Kapitulli i tretё trajton, shpjegon dhe analizon tё drejtёn e konsumatorёve pёr produkte tё sigurta dhe cilёsore. Fillimisht qysh nё hyrje tё kapitullit, pёrpara se tё shpjegohet se ku konsiston kjo e drejtё, bёhet njё shpjegim i termit produkt me qёllim pёr tё bёrё mё tej njё shpjegim tё kёsaj sё drejte. Shpjegimi i kёsaj sё drejte bёhet duke bёrё njё analizё tё legjislacionit sekondar nё Bashkimin Europian pёr kёtё fushё. Nё pjesёn e parё tё kёtij kapitulli trajtohet siguria e produkteve. Garantimi i sigurisё sё produkteve ёshtё njё prej pikave kryesore tё politikave qё zbatohen sot nё BE pёr konsumatorin. Në këtë kapitull e drejta e konsumatorit pёr produkte tё sigurta shpjegohet me qёllim pёr tё

xv

kuptuar mbrojtjen qё gёzon konsumatori. Siguria e produkteve trajtohet nё dy moment kryesore, sё pari pёr produktet joushqimore dhe sё dyti pёr produktet ushqimore.

Nё fillim shpjegimi i sё drejtёs pёr produkte tё sigurta bёhet nё lidhje me produktet joushqimore. Ky shpjegim mundёsohet nga analiza qё u bёhet direktivave. Nga kjo analizё kёtё tё drejtё e trajtojmё nё tre drejtime tё cilat lidhen drejtpёrdrejtё me sigurinё e konsumatorit. Nё momentin e parё trajtohet siguria e produkteve joshqimore pёr konsumatorёt vulnerabёl, qё nё rastin tonё janё fёmijёt. Mbrojtja e sigurisё tё konsumatorёve vulnerabёl trajtohet pёr produkte tё llojit lodra. Duke analizuar direktivat mbi lodrat shpjegojmё mbrojtjen qё parashikohet pёr sigurinё e konsumatorёve, masat mbrojtёse qё do tё zbatohen pёr garantimin e sigurisё, si dhe mekanizmat mbrojtёs qё do tё krijohen nga Shtetet Anёtare. Mё tej, punimi vazhdon me trajtimin e sigurisё sё pёrgjithshme tё produkteve, ku pjesё e saj do tё jenё tё gjithё konsumatorёt pavarёsisht grupmoshёs qё i pёrkasin. Gjithashtu vёmendje tё veçantё nё kёtё pjesё i kushtojmё dhe sigurisё sё konsumatorit mbi shёrbimet qё i ofrohen dhe sigurisё sё tij nё ato raste kur produktet janё defektoze ose imitime tё rrezikshme. Siguria e konsumatorit trajtohet edhe nё kёndvёshtrimin e sigurisё mbi produktet ushqimore. Rreziku ndaj shёndetit dhe jetёs sё konsumatorit pёr shkak tё sёmundjeve që mund të merreshin nga ushqimet ishte faktor ndikues nё vёmendjen e veçantё qё zuri siguria e produkteve ushqimore.Pjesё e shpjegimit janё edhe mekanizmat mbrojtёs, duke evidentuar rolin dhe rёndёsinё qё ato kanё nё mbrojtjen dhe garantimin e konsumatorit pёr sigurinё e produkteve ushqimore. Nё fund tё kёsaj pjese siguria e konsumatorit trajtohet edhe nё rastin e produkteve tё blera online. Nё pjesёn e dytё tё kёtij kapitulli trajtohet e drejta e konsumatorit pёr produkte cilёsore. Kjo e drejtё trajtohet mbi cilёsinё e produkteve ushqimore. Trajtimi pёr kёtё kategori produktesh ёshtё bёrё pёr shkak tё problematikave tё konstatuara nё tregun e brendshёm. Mbrojtja e kёsaj tё drejte ishte dhe objektivi kryesor i tё ashtuquajturёs Politika e fermёs, e cila e vinte theksin mbi cilёsinё e produkteve dhe jo mbi sasinё e tyre. Duke qenё qё shpjegimi i kёsaj tё drejte ёshtё fokusuar vetёm te produktet ushqimore, nё shpjegim jemi pёrqёndruar nё mbrojtjen e konsumatorit vetёm te ushqimet mё jetike, si uji mineral, qumёshti, mishi dhe nёnproduktet e tij, nё bazё tё parashikimeve qё bёhen nga legjislacioni sekondar i BE-sё.

Kapitulli i katёrt i kushtohet mbrojtjes sё konsumatorit nga diskriminimi. Ky kapitull nis duke shpjeguar zbatimin e parimit tё mosdiskiminimit nё mbrojtje tё konsumatorit. Gjatё kёsaj pjese bёhet njё analizё mbi rёndёsinё e respektimit tё kёtij parimi, ku dhe konstatohet se zbatimi i kёtij parimi ёshtё nё varёsi tё zbatimit tё parimit pёr trajtim tё barabartё, ku sipas saj konsumatorёt gёzojnё tё drejtёn pёr t’u trajtuar njёlloj nё furnizimin me mallra dhe shёrbime qё ofrohen nё tregun e brendshёm. Pavarёsisht parashikimeve tё bёra nga legjislacioni primar i Bashkimit Europian, pёr t’u trajtuar njёlloj nё furnizimin me produkte dhe shёrbime, konsumatorёt diskriminohen. Parimi i mosdiskriminimit tё konsumatorёve parashikohet si nga legjislacioni i Bashkimit Europian ashtu edhe nga legjislacionet kombёtare. Zbatimi i masave kombёtare do tё ketё pёrparёsi vetёm nё ato raste kur justifikohet objektivisht mbrojtja e konsumatorit nё nivele mё tё larta nga acquis communautaire pёr konsumatorin. Mё tej, jam fokusuar nё shpjegimin e shkaqeve pёr tё cilat konsumatori diskriminohet. Gjatё shpjegimit tё kёtyre shkaqeve ёshtё bёrё dhe njё analizё e legjislacionit sekondar nё Bashkimin Europian mbi prarashikimet qё ato bёjnё nё mbrojte tё konsumatorit nga diskriminimi pёr shkak tё

xvi

shtetёsisё, prejardhjes etnike, raciale dhe gjinisё. Me shpjegimin e shkaqeve tё diskriminimit tё konsumatorit ёshtё bёrё dhe njё analizё e praktikёs gjyqёsore. Praktika gjyqёsore e Gjykatёs Europiane tё Drejtёsisё ёshtё analizuar pёr tё evidentuar problematikat tё cilat kanё shkaktuar diskriminim tё konsumatorёve nё Shtetet Anёtare tё marra nё studim. Nё pjesёn e fundit tё kapitullit shpjegohet mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi pёr shkak tё gjinisё duke trajtuar rastet qё kanё ndodhur nё disa Shtetet Anёtare. Nga shpjegimi dhe analiza e kёtyre rasteve evidentojmё faktorёt qё shkaktojnё diskriminimin e konsumatorёve pёr shkak tё gjinisё.

Kapitulli i pestё i kushtohet mbrojtjes sё konsumatorit shqiptar. Kur flasim pёr mbrojtjen qё gёzon konsumatori nё Shqipёri, studimi ka pёr qёllim tё shpjegojё mbrojtjen qё ai filloi tё gёzoj nga pёrafrimi i legjislacionit shqiptar me acquis

communautaire pёr konsumatorin. Pёr tё kuptuar nivelin e mbrojtjes qё gёzon sot konsumatori ёshtё e rёndёsishme tё shpjegohet mёnyra si ka evoluar mbrojtja e tij. Ndaj nё pjesёn e parё tё kёtij kapitulli shpjegohen momentet e para tё mbrojtes sё konsumatorit nё vendin tonё. Punimi mё tej vazhdon me analizёn e legjislacionit pёr konsumatorin, nga e cila nxirret shpjegimi i termit konsumator, tё drejtat qё ai gёzon dhe roli i mekanizmave mbrojtёse ndaj tij. Pjesa e dytё e kapitullit ka tё bёjё me shpjegimin e legjislacionit tё pёrafruar. Ky shpjegim fillon qё nga parashikimet e bёra nga Marrёveshja e Stabilizim- Asociimit pёr pёrafrimin e legjislacionit e deri nё miratimin e ligjit tё ri pёr konsumatorin nё vitin 2008, si dhe ndryshimet qё ky ligj pёsoi nё vitin 2013. Gjatё kёsaj pjese ndalemi dhe nё shpjegimin e polikave qё u miratuan nё mbrojtje tё konsumatorit, duke analizuar qёllimin dhe objektivat qё kёrkohen tё arrihen prej tyre. Mbrojtja e tё drejtave tё konsumatorit ёshtё dhe pika kryesore e kёtij kapitulli, e trajtuar nё risitё qё solli pёrafrimi i legjislacionit mbi kёto tё drejta. Duke analizuar tё drejtat tё cilat u prekёn nga ndryshimet shpjegohen dhe problematikat e konstatuara gjatё mbikqyrjes sё tregut nga autoritetet kompetente. Nё fund ky kapitull mbyllet duke trajtuar institucionet kompetente tё parashikuara nga ligji nё fuqi, ku shpjegohet roli qё kanё dhe funksionet qё ushtrojnё nё mbrojtje tё konsumatorit.

Kapitulli i gjashtё dhe i fundit pёrfshin konkluzionet dhe rekomandimet e kёtij punimi. Me anё tё kёtyre rreshtave jam pёrpjekuar tё shpjegoj mbrojtjen qё gёzon konsumatori nё Bashkimin Europian, por dhe mbrojtjen qё gёzon konsumatori shqiptar. Nga problematikat qё janё konstatuar gjatё punimit, nё lidhje me mbrojtjen qё gёzon konsumatori nё vendin tonё, kam dhёnё dhe rekomandimet pёrkatёse.

1

KAPITULLI I

LINDJA DHE ZHVILLIMI I POLITIKAVE NЁ MBROJTJE TЁ KONSUMATORIT NЁ BASHKIMIN EUROPIAN.

1.Hyrje

Nё ditёt e sotme, mbrojtja e konsumatorit ёshtё njё çёshtje e rёndёsishme nё tё gjitha Shtete Anёtare tё Bashkimit Europian. Me zhvillimin e teknologjisё, poliktikat pёr mbrojtjen e tij janё shtuar nё mёnyrё tё vazhdueshme gjatё viteve tё fundit. Pёr tё shpjeguar evoluimin e mbrojtjes sё konsumatorit, fillimisht duhet tё shpjegojmё gjenezёn e tij nё BE. Kur flasim pёr konsumatorin natyrshёm shtrohet pyetja “Se mbrojtja e tij ёshtё njё fenomen i kohёve moderne, apo ka njё gjenezё mё tё hershme”? Mbrojtja e konsumatorit nuk ёshtё njё fenomen i cili lindi pёr herё tё parё dhe pati njё zhvillim nё Bashkimin Europian, lindja e tij daton nё periudhёn e Romёs sё lashtё. Nё kёtё periudhё pati njё zhvillim tё bujqёsisё, blegtorisё dhe zejtarisё. Zhvillimi i tyre solli zhvillimin e tregtisё, ku “filloi tё veçohej shtresa e tregtarёve tё cilёt merreshin me tregtinё e

mallrave qё nuk i kishin prodhuar vetё”1. Sipas autorit Trebilcock, ligji romak parashikonte mbrojten e konsumatorit nё ato raste kur malli qё ai blinte dilte me defekt2.

Me kalimin e viteve, mbrojtja e konsumatorit filloi tё merrte zhvillim nё shumё shtete, disa prej tyre vite mё vonё do tё ishin Shtete Anёtare tё Bashkimit Europian. Ndёr to ishte dhe Danimarka, e cila në vitin 1920 hodhi hapat e para pёr mbrojtjen e konsumatorit. Kёto hapa u hodhёn duke marrё shkas nga shoqata e shtёpiakeve dhe nga kërkesat e bëra nga shoqatat nё vend3. Në vitin 1935-sё, Këshilli Ekonomik i qeverisё daneze themeloi institucionin e parë qeveritar të ngarkuar nё mbrojtje tё konsumatorit4. Nёpёrmjet kёtyre hapave Danimarka u rendit njё ndёr shtetet e cila po kёmbёngulte gjithmonё e mё shumё nё rёndёsinё qё kishte mbrojtja e konsumatorit, shёmbullin e saj do ta ndiqnin edhe shtete tё tjera.

1.1. Mbrojtja e konsumatorit nё Traktatin e Romёs.

Nё 25 mars 1957 u nёnshkrua Traktati i Romёs, i cili hyri nё fuqi nё vitin 19585. Ky traktat themeloi Komunitetin Ekonomik Europian (KEE)6. Nё tekstin e kёtij traktati mbrojtja e konsumatorit garantohej nga njё numёr i paktё nenesh qё parashikoheshin nё tё. Neni 39 pika 1/e ёshtё neni i parё i kёtij teksti nё kuadёr tё mbrojtjes sё konsumatorit7. Nё kёtё nen janё pёrcaktuar qartё se cilat do tё jenё pesё objektivat mbi politikёn e pёrbashkёt bujqёsore. Nё pikёn e pestё tё kёtij neni sigurohet mbrojtja e konsumatorit

1 Shih Mandro A., E Drejta Romake, Tiranë 2004, fq.20. 2Shih J. Trebilcock M.,“Rethinking consumer protection policy”:International Perspectives on Consumers’

Access to Justice, Cambridge University Press 2003, fq.68. 3 Shih Borch S.,“International Consumer Protection”, Volume 2, Springer Science+Business Media Dordrecht 1995,fq.33. ISBN 978-0-7923-3404-0 4Po aty.

5 Shih Milo P., Bashkimi Evropian, albPaper, Tiranё 2002, fq.41. 6 Po aty, fq.41. 7 Nё Nenin 39 pika 1/e parashikohet qё: “produktet duhet tё mbёrrijnё te konsumatori me njё çmim tё

arsyshёm”.

2

duke pёrcaktuar “që furnizimet të arrijnë te konsumatorët me çmime të arsyeshme”8. Pёr t’u arritur kёto objektiva qё parashikohen nё nenin 39 ёshtё i nevojshёm krijimi i njё organizate tё pёrbashkёt nё tregun bujqёsor9. Sipas parashikimeve tё bёra nё nenin 40 pika 3 kjo organizatё duhet tё eleminionte çdo lloj diskriminimi qё mund tё lindte ndёrmjet prodhuesit dhe konsumatorit brenda Komunitetit Ekonomi Europian10.

Megjithatё, nё nenin 85 pika 1 tё Traktatit pёrcaktohen rastet dhe arsyet se kur dhe pse do tё ngalohen nё tregun e pёrbashkёt tё gjitha ato marrёveshje, vendime dhe praktika tё lidhura ndёrmjet sipёrmarrёsve11. Nё pikёn 3 tё ketij neni ndalohet zbatimi i pikёs 1 tё nenit 85 nё interes tё sipёrmarrёsve, me qёllim qё tё mbrohet konsumatori, gjithmonё nёse kjo masё e marrё do tё sjellё pёrfitim pёr kёtё tё fundit12.

Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nё nenin 86 konsumatori gёzon mbrojtje nga çdo praktikё abuzive e kryer nga njё ose disa firma tё cilat ushtrojnё veprimtarinё e tyre nё tregun e pёrbashkёt. Abuzimi i kryer ndaj konsumatorit ka efekt kufizues dhe shoqёrohet me pasoja negative ndaj tij13. Ky abuzimi mund tё kryhet nёpёrmjet njёrёs prej kёtyre formave si mё poshtё:

• ”duke kufizuar prodhimin; • nёpёrmjet kufizimit tё tregjeve; • ose me kufizimin e zhvillimit teknik në dëm të konsumatorit”14.

Neni 92 15 ёshtё disopzita e pestё dhe e fundit nё kёtё traktat qё garanton mbrojtjen e konsumatorit. Nё pikёn 2/a tё kёtij neni ndihma qё do t’iu ofrohet konsumatorёve ka karakter shoqёror16. Natyra shoqёrore e kёsaj ndihme qё do t’i ofrohet konsumatorit sipas kёtij neni pёrjashton mundёsinё e mbrojtjes sё konsumatorit nё mёnyrё kolektive. Ai ka tё drejtё ta gёzojё kёtё mbrojtje vetёm nё mёnyrё individuale. Mbrojtja e ofruar ёshtё e njёjtё pёr tё gjithё konsumatorёt, orgjina e produktit nuk e justifikon de jure trajtimin e diferencuar qё mund t’u bёhet konsumatorёve nё mbrojtjen qё u ofrohet.

Asnjё nga nenet e kёtij traktati nuk pёrfaqёson njё pёrpjekje pёr tё forcuar strukturёn mbi tё drejtat ose interesat e konsumatorit17. Ato sigurojnё njё mbrojtje tё kufizuar vetёm nё fushёn e bujqёsisё dhe nё atё tё konkurrencёs. Sipas autorit Weatherill, politikat mbi mbrojtjen e konsumatorit europian, qё ishin parashikuar nё kёto pak nene tё traktatit do tё merrnin jetё jo vetёm duke gjetur zbatim nё integrimin e tregut,

por edhe nёpёrmjet dy mёnyrave tё tjera si mё poshtё18:

8 Shih nenin39 pika 1/e tё Traktatit tё Romёs, fq. 16. 9 Nё neni 40 pika 2 tё Traktatit tё Romёs parashikohet se: “Pёr arritjen e objektivave tё parashikuara nё

nenin 39 tё Traktatit parashikohet krijimi i njё organizate tё pёrbashkёt pёr tregjet bujqёsore. Nё varёsi tё

produkteve, organizata tё tilla duhet tё marrin njё nga format e pёrcaktuara mё poshtё:

a. tё pёrcaktoj rregullat e pёrbashkёta mbi konkurrencёn,

b. tё koordinoj nё mёnyrё tё detyrushme organizata e ndryshme kombёtare qё janё nё treg,

c. krijimin e njё organizate europiane tё tregut”. 10 Shih nenin 40 pika3 tё Traktatit tё Romёs, fq. 17. 11 Shih nenin 85 pika 1 tё Traktatit tё Romёs, fq. 31. 12 Shih nenin 85 pika 3 tё Traktatit tё Romёs, fq. 31. 13 Shih neni 86 pika b tё Traktatit tё Romёs, fq. 32. 14 Po aty. 15 Nё nenin 92 tё Traktatit tё Romёs parashikohet: “se ndihma qё do t’u jepet konsumatorёve ka karakter

shoqёror dhe kjo ndihmё do t’u ofrohet pa i diskriminuar ata pёr shkak tё orgjinёs sё produkteve”. 16 Shih nenin 92 pika 2/a tё Traktatit tё Romёs, fq. 34. 17 Weatherill S., EU Consumer Law and Policy, Elgar European law, 2005, fq.4. 18 Po aty, fq.4.

3

1. “nёpёrmjet zbatimit tё soft law, nё fushёn e mbrojtjes sё konsumatorit;

2. nёpёrmjet harmonizimit tё legjislacioneve kombёtare tё Shteteve Anёtare tё

Komunitetit”19

.

Rreth viteve ‘60 Komuniteti filloi pёrpjekjet pёr tё zhvilluar politikat mbi konsumatorin. Politikat mbi konsumatorin morёn zhvillim rreth viteve ‘70 dhe vazhduan tё zhvillohen me ritme mjaft tё shpejta pёr t’i dhёnё jetё mbrojtjes sё konsumatorit.

1.2. Politikat e miratuara nё Komunitetin Ekonomik Europian mbi konsumatorin.

Nё fillim tё viteve ‘70 numri i Shteteve Anёtare me tё cilat u zgjerua Komuniteti Ekonomi Europian20 u rrit. Shtimi i tyre nё KEE solli si domosdoshmёri miratimin e politikave tё reja pёr mbrojtjen e konsumatorit nё treg. Ajo qё konstatojmё ёshtё se kёto politika tё reja qё u zbatuan nё Komunitet sollёn pasoja me efekt tё dyfishtё si dhe patёn ndikim nё zhvillimin e mёtejshёm tё tyre nё mёnyrё paralele si mё poshtё: Sё pari: nё shtimin e sferave ku do tё ofrohej mbrojtja e konsumatorit nё Komunitetin Ekonomik Europian dhe Sё dyti: do tё rritej niveli i mbrojtjes sё konsumatorit, duke u pasqyruar si pёr shembull nё mbrojtjen e shёndetit tё tij sepse mallrat tё cilat do tё nxirreshin nё treg duhet tё ishin tё sigurta dhe cilёsore, mbrojtjen e interesave ekonomike etj…

Nё Samitin e Parisit tё mbajtur nё Tetor tё vitit 1972, ku u diskutua pёr tё forcuar dhe koordinuar masat për mbrojtjen e konsumatorit, u arrit nё pёrfundimin se kishte ardhur momenti pёr hartimin e politikave tё reja mbi konsumtorin nё KEE. Komuniteti nё vite ka hedhur hapa tё cilёt kanё qenё shumё tё rёndёsishёm mbi mbrojtjen e konsumatorit pёr sa i pёrketё tё drejtave qё ai gёzon dhe ritjen e rolit tё tij brenda Komunitetit.

Hapi i parё qё u hodh nga KEE ishte miratimi i “Kartёs Europiane pёr mbrojtjen e konsumatorit” me anё tё Rezolutёs Nr.543 tё vitit 1973, nga Asambleja Konsultative e Këshillit të Europës21. Sipas autorit Febbrajo, Karta pёrmbante njё listё tё drejtash qё Shtetet Anёtare duhet t’u njihnin konsumatorёve22. Parashikimi i kёtyre tё drejtave mbi konsumatorin nga Karta Europiane, ishte themeli pёr hartimin dhe miratimin e ligjislacionit europian mbi konsumatorin dhe politikave qё do tё zbatoheshin mbi kёtё çёshtje nё vitet nё vazhdim. Sipas parashikimeve tё bёra nga Karta, pesё janё tё drejtat themelore tё konsumatorit si mё poshtё23:

a) e drejta pёr mbrojtje dhe asistencё ligjore24; b) e drejta pёr dёmshpёrblim;

19 Po aty. 20 Nё vitin 1973 numri i Shteteve Anёtare tё Komunitetit Ekonomik Europian u rrit nga 6-tё nё 9-tё shtete. Tё cilat ishin Britania e Madhe, Danimarka dhe Irlanda. 21 Shih Di Donna L., “Obblighi informativi precontrattuali”, Volume 1: La tutela del consumatore, Giuffrè

Editore, 2008,fq.24. 22 Febbrajo T., Profili di diritto dei consumatori, eum, 2010, fq.7. 23 Rezoluta Nr.543, “Karta Europiane pёr mbrojtjen e konsumatorit”,1973. 24 Kjo e drejtё ishte e drejta e parё themelore qё parashikohej nga Karta pёr mbrojtjen e konsumatorit. Duke u bazuar nё tekstin e kёsaj Karte do tё themi se ndryshe nga tё drejtat e tjera ёshtё njё e drejtё qё tekstin e saj parashikon mbrojtje edhe pёr dy tё drejta tё tjera qё janё trajtuar si nёnpjesё e kёsaj tё drejte. Pjesё e tё drejtёs pёr mbrojtje dhe asistencё ligjore janё edhe : 1. “Mbrojtja nga dёmtimet fizike pёr shkak tё produkteve qё nuk janё tё sigurta.

2. Mbrojtja e interesave ekonomike tё konsumatorit”.

4

c) e drejta pёr informim; d) e drejta pёr edukim; e) e drejta pёr pёrfaqёsim dhe kёshillim25.

Momenti i dytё i rёndёsishёm nё kёtё periudhё kohore ishte miratimi i programit tё parё tё KEE “Mbrojtja e konsumatorit dhe politikat e informimit”, me anё tё Rezolutёs sё Kёshillit tё Ministrave nё 14 prill 197526. Pёrcaktimi i kuptimit tё termit “konsumator”27 pёrbёnte ende njё problematikё tё veçantё, siç dhe parashikohej nё raportin e parё tё vitit 1977. Sipas kёtij raporti termi konsumator duhet tё jetё mё i gjerё dhe jo vetёm si konsumator i cili paraqet njё lidhje tё ngushtё me “tregun si vend”28. Nё pikёn 3 tё Rezolutёs mbi “Mbrojtjen e konsumatorit dhe politikat e informimit” parashikohet njё listё me tё drejtat themelore pёr mbrojtjen e interesave tё konsumatorit nё Komunitet si mё poshtё:

1. “e drejta për mbrojtjen e shëndetit dhe të sigurisë,

2. e drejta për mbrojtjen e interesit ekonomik,

3. e drejta e kompensimit,

4. e drejta e informimit dhe edukimit,

5. e drejta e përfaqësimit (e drejta për t'u dëgjuar)”29.

Nё Shtojcёn 1 Rezoluta parashikonte veprimet e marra nga Komuniteti pёr mbrojtjen e konsumatorit30. Zhvillimi i KEE-sё dhe krijimi i bashkimit doganor kanё qenё nё interes tё konsumatorit nё kёto fusha si mё poshtё31:

1. shtimi i mundёsive tё konsumatorit pёr tё zgjedhur ndёrmjet produkteve; 2. konkurrenca dhe çmimet; 3. harmonizimi i rregullave; 4. informimi dhe përfaqësim e tij.

25 Pёr zbatimin e kёsaj tё drejte qё parashikohej nё pikёn E tё “Kartёs Europiane pёr mbrojtjen e konsumatorit”, Komiteti i Ministrave tё Shteteve Anёtare nё pikёn 5 tё Recommendation No. R (79) 2 “of the Committee of Ministers to the Member States concerning consumer consultation and participation in official and quasi-official bodies and consumer representation on standards bodies” e datёs 6.02.1979, parashikonte se zbatimi i kёsaj tё drejte do tё arrihej nga kombinimi i kёtyre tre mёnyrave: 1. “Konsultimi i organizatave me pёrfaqёsuesit e interesave individuale ose kolektive tё konsumatorit;

2. Pёrfaqёsimin e interesave tё konsumatorit nga pёrfaqёsues tё cilёt do tё ishin anёtar me tё drejta tё

plota ose quasi anёtar nё zyrat kёshillimore;

3. Pjesёmarrja e pёrfaqёsuesve tё cilёt do tё ishin anёtar me tё drejta tё plota ose quasi anёtar nё zyrat

kёshillimore pёr mbrojtjen e interesave tё konsumatorit”.

Mё tej, nё pikёn 7 tё kёtij Rekomandimi parashikohet se:”çdo Shtet Anёtar ka tё drejtё tё zbatoj ato metoda

qё ai i vlerёson tё duhura pёr arritjen e qёllimit tё parashikouar nga ky Rekomandim”. 26Council Resolution of 14 April 1975 on a preliminary programme of the European Economic Community for a consumer protection and information policy ,Official Journal, No C 92 e 25 prill 1975, fq.1. 27 Sipas pikёs 3-e tё Rezolutёs tё Kёshillit mbi njё program paraprak tё KEE “Mbi politikat pёr mbrojtjen dhe informimin e konsumatorit”, thuhet se: “konsumatori nuk shihet thjesht si një blerës dhe përdorues i

mallrave dhe shërbimeve për arsye personale, familjare apo qëllime grupi, por edhe si një person i

interesuar nё aspekte tё ndryshme të shoqërisё qё mund të ndikojë në mёnyrё tё drejtpërdrejtё ose

tërthorazi si një konsumator”. 28Shih Pikёn 16-tё tё Raportit tё parё “Mbrojtja e konsumatorit dhe politikat e informimit”, ECSC/EEC/EAEC, Brussels and Luxembourg, 1977 , fq.11. 29 Council Resolution of 14 April 1975 on a preliminary programme of the European Economic Community for a consumer protection and information policy, OJ No C 92/1, 5. 4. 75. 30 Po aty, fq.2. 31 Shtojca 1 e Rezolutёs tё Kёshillit mbi njё program paraprak tё KEE “Mbi politikat pёr mbrojtjen dhe informimin e konsumatorit”, Official Journal, No C 92/ e 25 prill 1975, fq.12.

5

Tё gjitha hapat e hedhura deri nё kёtё periudhё kohore qё po trajtojmё, tregojnё pёr njё progres tё Komunitetit pёr mbrojtjen e konsumatorit. Fusha e mbrojtjes sё interesave tё konsumatorit nuk do tё ishte me e limituar siç paraqitej nё Traktatin e Romёs vetёm nё fushёn e bujqёsisё dhe nё atё tё konkurrencёs. Ajo qё filloi tё ndihej e nevojshme ishte hartimi i politikave nё fushat ekonomike, sociale, tё mjedisit, transportit, politikat energjitike, përafrimi i ligjeve dhe heqja e barrierave tregtare32. Rezoluta nё Shtojcёn 2 tё saj pёrmban disa direktiva tё Kёshillit, tё cilat janё miratuar nё mbrojtje tё interesave tё konsumatorit. Sipas Raportit tё parё, dallimet historike, gjeografike, kulturore, ekonomike

midis Shteteve Anёtare ndikuan nё zhvillimin me ritme tё ndryshme nga njё shtet nё

tjetrin pёr mbrojtjen e konsumatorit dhe informimin e tij33.

Rezoluta e Kёshillit e vitit 1975 mbi programin paraprak pёr “Mbrojtjen e konsumatorit dhe politikat e informimit” u pasua nga Rezoluta e datёs 19 Maj 1981 mbi një program të dytë të KEE për mbrojtjen e konsumatorit dhe politikat e informimit34. Zbatimi i kёtij programi tё dytё ishte parashikuar me njё afat katёrvjeçar. Pёr tё realizuar mё tej mbrojtjen e konsumatorit, programi vendoste edhe njё herё nё plan tё parё gёzimin e pesё tё drejtave bazё tё parashikuara nga Rezoluta e parё. Mbrojtja e konsumatorit filloj tё rritej gjithnjё e mё shumё nga njё Rezolutё te tjetra. Tashmё njё rëndësi filloj t’i kushtohej mbrojtjes në lidhje me cilësinë e mallrave dhe shërbimeve, kushteve qё do tё ndikonin në furnizimin e tyre me mallra dhe shёrbime si dhe informacionit qё do tё jepej mbi to. Nё qendёr tё vёmendjes duhet tё ishin:

1. “çmimi i mallrave dhe shёrbimeve, sidomos në politikën e përbashkët bujqësore, por edhe në politikën e konkurrencës;

2. cilёsia e shёrbimeve qё do tё ofroheshin si nё sferёn publike ashtu edhe atё private”35.

Ky program nё qendёr tё tij kishte si qёllim rritjen e konsultimeve ndёrmjet konsumatorit, prodhuesit dhe shpërndarësit36. Shtimi i politikave pёr mbrojtjen e konsumatorit dhe masat e marra ishin tregues pёr rritjen e rolit dhe rёndёsinё qё kishte marrё konsumatori nё Komunitet. Nё pikёn 9 tё Shtojcёs sё programit parashikohej qё “masat prioritare”37 qё do tё propozoheshin pёr zbatimin e kёtij programi do tё pёrmirёsonin tё drejtat e konsumatorit duke i forcuar edhe mё tepёr ato. Masat prioritare qё do tё miratoheshin duhet tё ishin masa tё pёrshtatshme me qёllimin qё kёrkohej tё arrihej. Miratimit i masave prioritare pёr çdo tё drejtё ishte i nevojshёm pёr tё garantuar dhe pёr t’i dhёnё njё zhvillim tё mёtejshёm secilёs “sё drejtё”38.

32 Pika 18 e Raportit tё parё “Mbrojtja e konsumatorit dhe politikat e informimit”, ECSC/EEC/EAEC, Brussels and Luxembourg, 1977 , fq.12. 33 Commission of the European Communities, “Consumer protection and information policy:First report”, ECSC/EEC/EAEC, Brussels and Luxembourg, 1977. 34 Council Resolution “on a second programme of the European Economic Community for a consumer protection and information policy “, Official Journal, C 133, Volumi 24, 3 Qershor 1981, fq. 1. 35 Pika 3 e Shtojcёs sё Council Resolution “on a second programme of the European Economic Community for a consumer protection and information policy “ , fq.2. 36 Shih Council Resolution “on a second programme of the European Economic Community for a consumer protection and information policy “, Official Journal, C 133, Volumi 24, 3 Qershor 1981. 37 Shih Pikёn 13, Pikёn 41, Pikёn 45, Pikёn 49 tё Shtojcёs tё “on a second programme of the European Economic Community for a consumer protection and information policy “. 38 Edhe ky program parashikonte tё njёjtat tё drejta pёr konsumatorin si programi i parё i vitit 1975. Nё pikёn e dytё tё “Progrmait mbi mbrojtjen dhe informimin e konsumatorit “parashikohet se tё drejtat e konsumatorit janё:

6

Nё 23 Qershor 1986 Kёshilli miratoi njё Rezolutё tё tretё mbi programin në lidhje “me orientimin e ardhshëm të politikës së Komunitetit Ekonomik Europiane për mbrojtjen dhe promovimin e interesave të konsumatorëve”39. Nё preambulёn e kёsaj Rezolute parashikohej se përmirësimi i cilësisë së jetës do tё ishte një nga detyrat kryesore tё Komunitetit dhe si e tillë nënkuptonte, inter alia, mbrojtjen e shëndetit, sigurisë dhe interesave ekonomike tё konsumatorëve40. Mё tej nё Preambulё parashikohej qё Kёshilli e mirёpriti komunikimin e Komisionit tё titulluar “Një shtysë të re mbi politikat pёr mbrojtjen e konsumatorit”, duke përcaktuar objektivat dhe prioritetet41. Nё pikёn 29 tё kёsaj komunikate parashikohej qё tregu i pёrbashkёt tё ishte plotёsisht efektiv duhej:

• “tё lehtёsonte konsumatorin pёr tё blerё mallra nё njё shtet tjetёr tё komunitetit;

• pёrdorimin e mallrave nё shtёpi;

• tё drejtёn pёr rregullimin e produkteve tё blera nё tregun vendas;

• pёr tё parё nёse ankesat trajtohenshin nё mёnyrё efektive”42.

Rritja e mirёqenies nё Komunitet sipas Komisionit shtronte si domosdoshmёri krijimin e politikave tё reja mbi konsumatorin. Kёto politika do tё ndikonin nё sigurinё e konsumatorit dhe nё krijimin e asaj qё ata e quanin”Europa Popullore”43. Pas miratimit tё tre programeve, konstatojmё se Kёshilli miratoi edhe njё sёrё Rezolutash tё tjera mbi politikat konsumatore qё do tё zbatoheshin nё Komunitet. Njё moment tё rёndёsishёm mbi mbrojtjen e konsumatorit shёnon miratimi i Rezolutёs sё Kёshillit nё 15 Dhjetor 1986 “ Mbi integrimin e politikës së konsumatorit në politikat e tjera të përbashkëta”44. Çështjet e mbuluara nga kjo rezolutë ishin tё lidhura me çёshtjet e parashikuara nga Rezoluta e 23 Qershorit 1986.

Nё punimet e zhvilluara gjatё konferencёs sё Luksemburgut, pjesё e diskutimeve ishin edhe shqyrtimi i pikave kyçe pёr modifikimin e Traktatit tё Romёs45. Modifikimet mbi Traktatin e Romёs u pasqyruan nё dokumentin e miratuar nga Kёshilli Europian i quajtur Akti Unik Europian46. Sipas autorit Febbrajo, miratimi i AUE solli njё ndryshim tё vёrtetё politik pёr sa i pёrket mbrojtjes sё konsumatorit47.

1.“e drejta për mbrojtjen e shëndetit dhe të sigurisë,

2.e drejta për mbrojtjen e interesit ekonomik,

3.e drejta e kompensimit,

4.e drejta e informimit dhe edukimit,

5.e drejta e përfaqësimit (e drejta për t'u dëgjuar)”. 39 Council Resolution “concerning the future orientation of the policy of the European Economic Community for the protection and promotion of consumer interests”, 23 June 1986, Official Journal, Volume 29, No C 167, 5.7.86, fq.1. 40 Po aty, fq.1. 41 Po aty. 42 COM (85) 314 final, “A new impetus for consumer protection policy”, Bruksel, 27 Qershor 1985, fq. 16. 43 Po aty, fq. 23. 44 Official Journal. C 3, Volume 30, 7 Janar 1987, fq.1. 45 Shih Milo P., Bashkimi Evropian, albPaper, Tiranё, 2002, fq.144. 46 Akti Unik Europian u nёnshkrua nё dy faza: 1. Mё 17 shkurt 1986 nga nёntё vende tё Komunitetit; 2. Mё 28 shkurt 1986 nga Danimarka, Italia dhe Greqia. Pёr hyrjen nё fuqi tё Aktit u caktua data 1 Janar 1987. 47 Shih Febbrajo T., Profili di diritto dei consumatori, eum, 2010, fq.8 Shiko nё adresёn: http://www.academia.edu/1213611/Profili_di_diritto_dei_consumatori

7

Nё 9 Nёntor 1989 Kёshilli miratoi njё tjetёr Rezolutё tё titulluar “Në prioritetet e ardhshme për rinisjen e mbrojtjes së politikave tё konsumatorit”48. Sipas parashikimeve qё bёnte kjo Rezolutё, krijimi i tregut tё brendshёm do tё sillte njё rritje tё konkurrencёs dhe liberalizimin e tregtisё, por ajo qё duhet tё ishte nё qendёr tё vёmendjes ishte mbrojtja e konsumatorit nё mёnyrё tё vazhdueshme49. Njё pikё tjetёr mbi tё cilin vihej theksi ishte rritja e nivelit tё pёrfaqёsimit tё konsumatorit nё Komunitet, e cila si pasojё do tё sillte drejtpёrdrejtё sigurimin e një ekuilibri mes interesave tё prodhuesve dhe konsumatorëve50. Mbrojtja e interesave tё konsumatorit ishte njё çёshtje e cila duhej tё merrte akoma edhe mё shumё pёrparёsi.

Komisioni Europian nё planin trevjecar tё veprimit pёr politikat e konsumatorit 1990-1992, nё pikёn titulluar “Parimi i subsidaritetit”, parashikonte qё politikat mbi konsumatorin nё Shtete Anёtare janё pёrmirёsuar ndёr vite, e nёse do ndalemi nё nivel Komunitar mbrojtja e konsumatorit ёshtё trajtuar nё mёnyrё tё kufizuar51. Plani detyron qё politikat pёr mbrojtjen e konsumatorit duhet tё menaxhohen nё mёnyrё sa mё efektive nga Shtetet Anëtare. Ky menazhim do tё bёhej mbi bazën e vazhdushmërisë së menazhimit dhe kontrollit të sigurisë, informimit dhe dëmshpërblimit52. Sipas kёtij Plani trevjeçar, politikat mbi konsumatorin do tё marrin njё rёndёsi akoma edhe mё tё madhe pas pёrfundimit tё tregut tё pёrbashkёt53, e mё tej parashikohet siguria

54 e konsumatorit. Zbatimi i kёtij plani do tё pёrqёndrohej nё kёto fusha:

1. realizimi i sё drejtёs sё përfaqësimit tё konsumatorit, 2. zhvillimi i mёtejshёm i sё drejtёs pёr informim, 3. rritja e besimit tё konsumatorit mbi sigurinё e produkteve.

Pёrcaktimi i fushave nё tё cilat plani do tё vepronte parqiste njё rёndёsi tё madhe sepse do tё ndikonte drejtpёrdrejtё nё rritjen e nivelit tё mbrojtjes sё konsumatorit dhe do tё ishte faktor pёr zhvillimin e politikave tё mёtejshme qё do tё miratoheshin pёr konsumatorin.

Hapi tjetёr i rёndёsishёm pёr Komunitetin pas miratimit tё AUE-sё ishte krijimi i tregut tё brendshёm. Me krijimin e tregut tё brendshёm konsumatori nuk gёzonte mbrojtje tё plotё, ndaj masat nё mbrojtje tё tij duhej tё shtoheshin. Nё Librin e Bardhё tё Komisionit parashikohej eleminimi i barrierave teknike, fizike dhe fiskale55. Sipas autorit Cecchini, nё teorinё e hedhur ai thekson se ndikimi qё do tё ketё eleminimi i barrierave varet nga lloji i sektorit, ky ndikim mund tё jetё mё i ashpёr ose mё i butё nga njё sektor

48 Council Resolution of 9 November 1989 on future priorities for relaunching consumer protection policy, OJ No C 294/1, 22. 11. 89. 49 Po aty, Preambula e Rezolutёs, fq.1. 50 Po aty, Preambula e Rezolutёs, fq.1-2. 51 COM(90) 98 final, Three year Action Plan of Consumer Policy in the EEC: 1990-1992, 3 May 1990, fq.3. 52 Po aty, fq.3. 53 Po aty, fq.2. 54 Nё tё parashikohej se: “konsumatorët duhet të sigurohen se interesat e tyre janë të përfaqësuara siç

duhet, që konsideratat e sigurisë fizike dhe ekonomike janë marrë parasysh sa duhet dhe se qasja në

informacion dhe drejtësi është e garantuar”,

COM(90) 98 final, Three year Action Plan of Consumer Policy in the EEC: 1990-1992, 3 May 1990, fq.2 55 Po aty.

8

nё tjetrin56. Mё tej ai theksonte se krijimi i tregut tё brendshёm do tё ngelej ende njё problematikё57.

1.3.Kuptimi i termit konsumator.

Nё mbrojtje tё konsumatorit qё prej vitit 1957 e deri nё miratimin e Traktatit tё Maastrichtit, nё mёnyrё tё njёpasnjёshёm u miratuan disa Rezoluta nga Kёshilli mbi politikat qё do tё zbatoheshin pёr mbrojtjen e konsumatorit. Pavarёsisht kёsaj asnjёra prej tyre nuk jepte shpjegimin e termit konsumator. Termi konsumator qё pёrdoret nё ditёt e sotme lindi vetёm pas viteve ‘92, sepse ishte Traktati i Maastirchtit qё solli risi mbi konsumatorin duke parashikuar pёr herё tё parё mbrojtjen e konsumatorit dhe duke e parashikuar atё si njё nga politikat e rёndёsishme tё Bashkimit Evropian. Qё prej parashikimeve tё bёra nga Traktati i Maastirchtit, politikat nё mbrojtje tё tij pёsuan zhvillime tё mёtejshme duke na sjellё deri nё ditёt e sotme ku kemi tё bёjmё me njё konsumator i cili mbrohet nё nivel mё tё lartё.

Nga studimi i bёrё nё punimin tonё, arrijmё nё pёrfundimin se nё legjislacionin e BE-sё nuk ka njё pёrkufizim fiks qё tё themi se çfarё do tё kuptojmё me termin konsumator. Kjo gjё ka sjellё si pasojё qё dhe shumё autorё tё mbajnё qёndrime tё ndryshme pёr sa i pёrket kёsaj çёshtjeje. Shpjegimi i termit konsumator ёshtё dhёnё nё varёsi tё fushёs ku njё ligj nё Bashkimin Evropian ёshtё miratuar. Dallime nё pёrkufizimin e kёtij termi ekzistojnё edhe ndёrmjet vetё Shteteve Anёtare. Sipas autores Valant, mungesa e njё pёrkufizimi fiks ka sjellё “pёrplasje” ndёrmjet Shteteve Anёtare, kjo pёrplasje ndёrmjet Shteteve Anёtare ёshtё shkaktuar nga mёnyra e zbatimit tё

direktivave tё BE-sё nё legjislacionet kombёtare58.

Termi konsumator i ka fillesat e veta mё tё hershme, ato datojnё para krijimit tё Bashkimit Evropian. Ky term buron nga “ekonomia59 dhe sociologjia”60. Pavarёsisht kёsaj, ky term ka patur njё zhvillim nё mёnyrё tё pavarur nё shkencat juridike, duke pёrcaktuar nё mёnyrё tё qartё tё drejtat, detyrimet, mjetet mbrojtёse etj….Pёrkufizimi i kёtij termi ёshtё dhёnё nga disa direktiva tё ndryshme nё Bashkimin Evropian, direktiva kёto tё cilat janё bёrё pjesё e ligjit material tё çdo Shteti Anёtar, nё fushёn e tё drejtёs kontarktore. Termi konsumator ёshtё bёrё pjesё edhe e ligjit proçedural nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga rregullorja e Brukselit I61 si dhe nga rregullorja e Romёs I62.

Pёr tё dhёnё njё pёrkufizim fiks mbi konsumatorin do tё trajtojmё disa burime ligjore. Sipas parashikimeve tё bёra nё nenin 2 tё Direktivёs 85/577 EEC konsumatori

56 Shih Cecchini P., The European Challenge: 1992, the Benefits of a Single Market , Wildwood House, 1988, fq.3. 57 Po aty, fq.3. 58 Valant J., Consumer Protection in the EU, European Union, 2015 , fq.4. 59 Nga pikepamja ekonomike me konsumator do te kuptojmё një person i cili blen mallra dhe shërbime për nevojat e tij/të saj personale. 60 Shiko nё adresёn: http://www.europarl.europa.eu/RegData/bibliotheque/briefing/2013/130477/LDM_BRI(2013)130477_REV1_EN.pdf 61 Council Regulation (EC) No 44/2001 of 22 December 2000 on jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments in civil and commercial matters, Official Journal, L 12, 16.01.2001 . 62 Regulation (EC) no 593/2008 of the European Parliament and of the Council of 17 June 2008 on the law applicable to contractual obligations (Rome I), Official Journal, L 177, 4.7.2008 .

9

ёshtё njё person fizik 63. Nё bazё tё kёtij parashikimi do tё themi se asnjё person juridik i cili ngre pretendimin pёr t’u mbrojtur me cilёsinё e konsumatorit nuk gёzon mbrojtje nga kjo direktivё. Pavarёsisht kёtij fakti, elementi pёr tё qenё person fizik nuk ёshtё njё element i mjaftueshёm pёr tё gёzuar statusin e konsumatorit sepse neni 2 bёn njё parashikim tё qartё tё kushteve qё duhet tё plotёsojё personi fizik qё tё cilёsohet si i tillё. Ai parashikon ”… se në transaksionet e mbuluara nga kjo direktivë, duhet tё veproj për

qëllime që mund të konsiderohen si jashtë tregtisë ose profesionit”64. Nga interpretimi i kёtij neni duhet tё theksojmё se kur flasim pёr konsumatorin si person fizik duhet tё kuptojmё çdo individ nё jetёn e pёrditshme dhe jo personin fizik si subjekt tregtar. Duhet tё pёrmendim se nёse nuk do tё plotёsohet njё nga kёto elemente tё cilat parashikohen nё kёtё nen atёherё nuk mund tё ngrihet pretendimi nga personi fizik pёr t’u mbrojtur me statusin e konsumatorit sepse kёto kushte janё tё detyrueshme pёr t’u plotёsuar dhe mungesa e njёrit prej tyre nuk e lejon gёzimin e sё drejtёs pёr t’u mbrojtur si i tillё. Shpjegimi i kёtij termi nga kjo direktivё nuk ёshtё i mjaftueshёm pёr tё arritur nё njё pёrkufizim tё termit konsumator. Arsyet pse nuk ёshtё i mjaftueshёm lidhen me mbrojtjen qё i bёhet konsumatorit sepse ajo e lidh shpjegimin e kёtij termi vetёm me kontratat e lidhura midis tij dhe tregtarit larg vendit ku ai ushtron veprimtarinё e tij ekonomiko- tregtare. Ajo lё jashtё sferёs sё ofrimit tё mbrojtjes tё drejtёn e konsumatorit pёr tё gёzuar mbrojtje mbi mallrat dhe shёrbimet qё ofrohen nё treg. Duke qenё se deri nё kёtё periudhё kohore ne nuk mund tё arrijmё nё njё pёrfundim se çfarё do tё kuptojmё me konsumator, do tё marrim nё analizё ligje tё tjera tё miratuara nё Bashkimin Europian pas vitit ‘92. Arsyet pse na shtyjnё qё tё marrim nё analizё periudhёn pas vitit 1992 pёr tё dhёnё njё pёrkufizim se çfarё do tё kuptojmё me konsumator lidhen me parashikimin e mbrojtjes sё konsumatorit si njё politikё zyrtare nё Bashkimin Europian vetёm me miratimin e Traktatit tё Maastrichtit.

Megjithatё, konstatojmё se tё njёjtin qёndrim duke e cilёsuar konsumatorin si person fizik do ta gjejmё edhe nё njё sёrё direktivash tё miratuara nё vitet e mёvonshme65. Edhe pse kёto direktiva janё disa nё numёr tё cilat japin tё njёjtin shpjegim, ka direktiva tё tjera tё cilat nё tekstin e tyre kanё disa elemente dalluese nё formulimin e tyre sepse e lidhin shpjegimin e termit konsumator me fushёn ku ato do tё

63 Council Directive of 20 December 1985 to protect the consumer in respect of contracts negotiated away from business premises (85/577/EEC), Official Journal, L 372, 31. 12.85, fq.31. 64 Shih neni 2 tё Direktivёs 85/577 EEC. 65 1.Shih nenin neni 2/b tё Council Directive 93/13/EEC “on unfair terms in consumer contract”, 5 April 1993, Official Journal, No L 95, 21.4.93, fq. 31. 2.Shih nenin 2 pika 2 te Directive 97/7/EC of the European Parliament and of the Council “on the protection of consumers in respect of distance contracts”, 20 May 1997 , Official Journal, No L 144, 4. 6. 1997, fq. 21. 3.Shih nenin 1 pika 2/a te Directive 1999/44/EC of the European Parliament and of the Council “on certain aspects of the sale of consumer goods and associated guarantees”, 25 May 1999, Official Journal, L 171 , 07/07/1999. 4.Shih nenin 2 pika e te Directive 2000/31/EC of the European Parliament and of the Council “on certain legal aspects of information society services, in particular electronic commerce, in the Internal Market (Directive on electronic commerce)”, 8 June 2000, Official Journal, L 178 , 17/07/2000. 5.Shih nenin 2 pika te Directive 2002/95/EC of the European Parliament and of the Council “on the restriction of the use of certain hazardous substances in electrical and electronic equipment”, 27 January 2003 , Official Journal, L 271, 9.10.2002, fq. 19.

10

ofrojnё mbrojtje tё konsumatorit, por duhet tё themi qё pёrsёri elementёt bazё janё ato tё direktivave tё tjera tё cilat japin shpjegimin e termit konsumator.

Pavarёsisht kёtyre, nё kuadёr tё shpjegimt tё kёtij termi ёshtё e rёndёsishme tё ndalemi nё shpjegimin e dhёnё nga Direktiva 94/47/EC66. Arsyeja pse do tё ndalemi nё mёnyrёn sesi e pёrkufizon kjo direktivё kuptimin e termit konsumator ёshtё se ndryshe nga tё gjitha direktivat e tjera qё kemi marrё nё studim, kjo direktivё dallon nё termat e pёrdorura. Duke u bazuar nё nenin 267 tё Direktivёs 94/47/EC konstatojmё se nё vend tё termit ”konsumator” pёrdoret termi ”blerёs”. Dallimet nё emertime nuk ndihukan nё mbrojtjen qё i ofrohej konsumatorit.

Njё tjetёr direktivё qё shpjegon kuptimin e termit konsumator ёshtё Direktiva 98/6/EC. Sipas parashikimeve tё bёra nё kёtё direktivё si konsumator trajtohet çdo person fizik68. Nё nenin 2 pika e tё Direktivёs 98/6/EC parashikohet se personi fizik i cili blen njё produkt duhet qё kёtё produkt ta pёrdorё pёr qёllime vetjake dhe jo pёr ushtrimin e njё veprimtarie tregtare ose pёr tё ushtruar njё profesion tё caktuar i cilai do tё jetё fitimprurёse pёr tё. Kёto kushte janё tё lidhura ngushtёsisht me njёra- tjetrёn, mungesa e njёrёs prej tyre sjell si pasojё qё ky person fizik tё mos gёzoj mbrojtjen si konsumator. Pёr t’i dhёnё zgjidhje situatёs duhet t’i drejtohemi ligjeve tё cilat do tё veprojnё nё sfera tё tjera tё sё drejtёs.

Pёr tё nxjerrё njё pёrkufizim se çfarё do tё kuptojmё me konsumator do tё ndalemim dhe nё Direktivёn 2005/29/EC69. Sipas parashikimeve tё bёra nё nenin 2 pika a tё saj edhe kjo direktivё ashtu si shumica e direktivave qё trajtuam e pёrcakton konsumatorin si njё person fizik.

Megjithatё, pёr t’u konsideruar si konsumator duhet qё ky person fizik pёr tё gjitha veprimet qё kryhen duhet tё jetё jashtё dhe tё mos ketё lidhje me fushёn e tregtisё, biznesit, veprime qё lidhen me ushtrimin e njё profesioni dhe sё fundmi me ushtrimin e njё zanati tё caktuar70. Nё mbrojtje tё konsumatorit u miratuan edhe shumё direktiva tё tjera, tё cilat sollёn si pasojё shtimin e masave tё mbrojtjes sё konsumatorit, duke arritur nё nivele gjithmonё e mё tё larta. Nё vitin 2011 nё Bashkimin Europian u miratua direktiva mbi tё drejtat e konsumatorit71. Nё nenin 2 pika 1 tё Direktivёs 2011/83/EU konsumator cilёsohej çdo person fizik, veprimet e tё cilit duhet tё mos kishin lidhje me 66

Directive 94/47/EC of the European Parliament and the Council of 26 October 1994, on the protection of purchasers in respect of certain aspects of contracts relating to the purchase of the right to use immovable properties on a timeshare basis, Official Journal No L 280, 2.9. 10. 94, fq.83. 67 Nё nenin 2 tё Direktivёs 94/47/EC thuhet se: “me blerёs do tё kuptojm çdo person fizik i kryen tё gjitha

ato veprime qe mbulohen nga kjo Direktivё, pёr qёllime tё cilat klasifikohen si veprime jashtёfushёs sё

profesionit kur e drejta qё ai pretendon ёshtё objekt i kontratёs sё lidhur”. 68

Nё nenin 2 pika e tё Direktiva 98/6/EC shpjegohet kuptimi i termit konsumator, sipas parashikimeve tё bёra nё tё me konsumator do tё kuptojmё: “çdo person fizik që blen një produkt pёr qёllime tё cilat nuk

pёrfshihen nё profesionin e tij ose nё veprimtarinё tregtare”. 69

Directive 2005/29/EC of the European Parliament and of the Council of 11 May 2005 concerning unfair business-to-consumer commercial practices in the internal market and amending Council Directive 84/450/EEC, Directives 97/7/EC, 98/27/EC and 2002/65/EC of the European Parliament and of the Council and Regulation (EC) No 2006/2004 of the European Parliament and of the Council (‘Unfair Commercial Practices Directive’) (Text with EEA relevance), Official Journal L 149, 11.6.2005. 70 Shih nenin 2 pika a tё Direktivёs 2005/29/EC. 71 Directive 2011/83/EU of the European Parliament and of the Council of 25 October 2011 on consumer rights, amending Council Directive 93/13/EEC and Directive 1999/44/EC of the European Parliament and of the Council and repealing Council Directive 85/577/EEC and Directive 97/7/EC of the European Parliament and of the Council (Text with EEA relevance), Official Journal L 304, 22.11.2011, fq. 64.

11

veprimtarinё tregtare, me zanatin ose profesionin qё ai ushtronte apo me ndonjё biznes qё ёshtё nё drejtimin ose pronёsinё e tij.

Morёm nё studim disa direktiva pёr tё arritur nё njё konkluzion pёrfundimtar pёr tё thёnё se çfarё do tё kuptojmё me konsumator, por kёtё studim nuk mund ta quajmё tё plotё pa trajtuar edhe shpjegimin e dhёnё tё termit konsumator nga dy rregulloret, nga ajo e Roma 1 dhe Brukselit 1. Duke bёrё njё interpretim tё neneve 15 tё Rregullores sё Kёshillit tё Bruksel 1 dhe tё nenit 6 tё Rregullores sё Romёs 1, me konsumator do tё kuptojmё çdo person fizik. Qёllimi i miratimit tё kёtyrё dy Rregullore ishte pёrcaktimi i rregullave pёr mbrojtjen e konsumatorit72.

Nё pёrfundim, pasi analizuam tё gjitha direktivat dhe rregulloret qё shpjeguam pak mё lartё do tё dalim nё pёrfundimin se me konsumator do tё kuptojmё: Sё pari: çdo person fizik; Sё dyti: atё person fizik i cili kryen veprime pёr qёllime vetjake. Kёto veprime qё ky person fizik kryen nuk duhet tё kenё lidhje me njё veprimtari tregtare qё ai mund tё ushtrojё, nuk duhet tё lidhen me asnjё biznes tё tij qё ai mund tё ketё si dhe nuk kanё lidhje me profesionin qё ai ushtron.

Nё legjislacionin e Bashkimit Europian tё drejtёn pёr t’u mbrojtur e gёzon çdo konsumator. Ajo qё ne kemi konstatuar duke iu referuar legjislacioneve kombёtare tё Shteteve Anёtare ёshtё se jo tё gjitha SHA-tё trajtojnё si konsumator njё person fizik, por ka shtete tё cilat personin juridik e cilёsojnё si konsumator. Nga konstatimet e arritura do tё themi se nё Bashkimin Europian, Shtete Anёtare klasifikohen nё dy grupe nga mёnyra e pёrcaktimit se kush do tё quhet konsumator. Ndaj shtrojmё pyetjen se “konsumator do cilёsohet vetёm personi fizik apo edhe personi juridik”? Pjesa mё e madhe e Shteteve Anёtare konsumatorin e pёrkufizojnё si njё person fizik, e ndёr kёto shtete do tё pёrmendim Italinё73, Finlandёn74, Letoni75etj…

Megjithatё, nё legjislacionin italian nё nenin 3 pika 1/a tё Kodit tё Konsumit jepet pёrkufizimi i termit konsumator. Ajo qё konstatojmё gjatё analizёs sё kёtij neni ёshtё se legjislatori pёrdor termat konsumator ose pёrdorues

76, ndaj do tё themi se kur nё ligj jepet shpjegimi i termit konsumator njёkohёsisht jepet edhe pёrkufizimi i termit pёrdorues. Nё kёtё pikё legjislatori ka bёrё njё unifikim tё kёtyre dy termave nё njё tё vetёm. Nga vetё shpjegimi qё jepet nё nen do themi se konsumatori dhe pёrdoruesi janё e njёjta gjё edhe pse kemi pёrdorimin e dy termave tё ndryshёm nё kёtё pikё tё nenit. Sipas nenit 3 pika 1/a konsumator ose pёrdorues ёshtё çdo person fizik. Ky element nuk ёshtё i mjaftushёm pёr t’u cilёsuar si i tillё, prandaj duhet qё personi fizik tё mos kryejё veprime tё cilat mund tё kenё lidhje me ushtrimin e njё profesioni ose njё zanati ose me

72 Shih pikёn 25 tё Preambulёs tё Regulation (EC) No 593/2008 of the European Parliament and of the Council of 17 June 2008 on the law applicable to contractual obligations (Rome I), fq.8. 73 Codice del consume, ne Neni 3. (1), pika 1/a thuhet se: “konsumator ose përdorues eshte personi fizik që

vepron për qëllime që s'kanë lidhje me aktivitet biznesi, tregtar, zanati ose profesioni”. 74 Consumer Protection Act, Numer 38/1978; ndryshuam me 29/2005, ne kapitulin 1 seksioni 4 thuhet se: “konsumator një person fizik i cili merrё mallra konsumi dhe shërbime për një përdorim tjetër përveç

biznesit ose të tregtisë”. 75 Consumer Rights Protection Law, ne kapitullin 1, seksioni1/3 thuhet se: “konsumator ёshtё një person

fizik i cili shpreh dëshirën për të blerë, apo qe mund të blejë, ose përdori mallra apo një shërbim për një

qëllim, e cila nuk ka të bëjë me veprimtarinë e tij ekonomike ose profesionale”. 76 Shih neni 3 pika 1/a tё Codice del consume”, Decreto Legislativo 6 settembre 2005 , n. 206.

12

ushtrimin e njё aktiviteti tregtar ose zhvillimin e njё biznesi77. Nёse njё nga kёto elemente nuk do tё plotёsohej atёherё nuk mund tё flasim pёr njё mbrojtje si konsumator ose pёrdorues nё bazё tё legjislacionit italian.

Nё grupin e dytё, ku pёrfshihet pjesa tjetёr e Shteteve Anёtare, tё cilat janё mё tё pakta nё numёr, trajtohet si konsumator jo vetёm personi fizik, por edhe personi juridik njё ndёr kёto shtete do tё pёrmendim Greqin. Sipas ligjislacionit grek konsumator ёshtё çdo person fizik dhe juridik i cili pёrdor pёr arsye vetjake produkte tё cilat ofrohen nё treg78. Krahas tyre legjislacioni grek njeh si konsumator edhe sindikatat tё cilat nuk kanё personalitet juridik79.

Nё vazhdimёsi tё shpjegimit e rёndёsishme ёshtё tё ndalemi nё mёnyrё tё veçantё nё legjislacionin spanjoll. Sipas kёtij legjislacioni si konsumator do tё trajtohet edhe “…njё shoqatё me natyrё jofitimprurёse e themeluar nё bazё tё ligjit mbi shoqёritё…”80. Spanja, pёrveç personit fizik,trajton si konsumator edhe personin juridik. Qёndrim tё njёjtё, duke e cilёsuar edhe personin juridik si konsumator, mbajnё edhe shtete tё tjera si Austrina, Belgjika etj…

Ndёrkohё duke analizuar legjislacionet e disa Shteteve Anёtare si mё sipёr, situata nuk ёshtё e njёjtё nё rastin e Polonisё. Polonia, nё nenin 221 tё Kodit Civil, parashikon qё konsumator do tё quhet çdo person fizik. Ndryshe nga shtetet e tjera anёtare tё cilat parashikojnё se konsumatori mund tё kryejё veprime tё cilat duhet tё jenё tё pavarura nga veprimtaria tregtare ose profesioni qё ai ushtron, nё legjislacionin polak nuk kemi tё njёjtin qёndrim. Sipas Kodit Civil polak, veprimet qё kryen personi fizik mjafton tё mos

kenё lidhje direkte me biznesin qё ai kryen ose me profesionin qё ushtron81, pra ai nё

mёnyrё tё heshtur lejon pasojat qё do vijnё nё mёnyrё indirekte nёse konsumatori do tё kryejё veprime qё kanё lidhje me kёto fusha.

Nё disa prej Shteteve Anёtare nuk ka njё pёrkufizim fiks mbi konsumatorin, kjo pёr arsye sepse nё bazё tё zbatimit tё direktivave nё njё fushё tё caktuar jepet edhe pёrkufizimi pёr termin konsumator, i cili lidhet me fushёn nё tё cilёn shtrin efektet zbatimi i saj. Nuk mund tё lёmё pa pёrmendur Francёn e cila edhe pse po e trajtojmё nё fund, nuk ёshtё mё pak e rёndёsishmja. Legjislacioni francez, ndryshe nga tё gjitha Shtete Anёtare nuk jep njё perkufizim fiks pёr konsumatorin, por shpjegimi i tij jepet nё varёsi tё situatёs qё do tё rregullohet.

Sipas disa autorёve82, rol tё rёndёsishёm nё shpjegimin e termit konsumator ka patur edhe praktika gjyqёsore83. Nё disa raste kanё lindur problematika se “A mund tё quhet konsumator njё shoqёri tregtare?”. Pёr t’i dhёnё pёrgjigje kёsaj pyetjeje do t’i 77

Decreto Legislativo. 6 settembre 2005, n. 206 , Codice del consumo, a norma dell'articolo 7 della legge 29 luglio 2003, n. 229, fq.5. 78 Shih nenin 1 pika 4/a tё LAW 2251/1994 (Government Gazette 191 A’/ November 16, 1994) Protection of consumers, as applicable, further to the following amendments, fq.3. Shiko nё adresёn: https://www.eccgreece.gr/wp-content/uploads/2015/07/N2251-1994-enc2007-en1.pdf 79 Shih Po aty, Neni 1 pika 4a. 80 Neni 23, “General law for protection of consummator and users and other supplementary laws”, Book 1, 2007, faqe. 15. 81 Shih nenin 221 tё the Act of 23 April 1964 the Civil Code (Dz. U. (Journal of Laws) of 2014, item 121, as amended), Versioni orgj. The Civil Code z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. tłum. gb Nr 16, poz. 93) Shiko nё adresёn: https://supertrans2014.files.wordpress.com/2014/06/the-civil-code.pdf 82

Schulte-Nölke H., Twigg-Flesner Ch., Ebers M. , EC Consumer Law Compendium: The Consumer

Acquis and its transposition in the Member State, european law publishers, Munich, 2008, fq.457. 83

Po aty, fq.457.

13

referohemi praktikёs gjyqёsore. Sipas Gjykatёs Europiane tё Drejtёsisё, nё çёshtjet Cape

Snc dhe Idealservice Srl84

dhe midis Idealservice MN RE Sas dhe OMAI Sr85

, nuk mund tё trajtohet si konsumator njё shoqёri tregtare. Sipas Gjykatёs, nё vendimin e dhёnё pёr kёto dy raste, ajo ёshtё shprehur se vetёm personat fizikё do tё cilёsohen si konsumator. Gjykata pёr tё dhёnё shpjegimin e termit konsumator i ёshtё referuar nenit 2 pika b tё Direktivёs 93/13/EEC, e cila parashikonte se “konsumator do tё cilёsohet vetёm çdo

person fizik”86

. Ndaj kёtij vendimi tё dhёnё nga Gjykata ka patur kritika nga autorё tё ndryshёm, njё nga kёta autorё ka qёnё autori Belohlávek. Sipas kёtij autori nё kёto dy raste Gjykata Europiane e Drejtёsisё duke mbrojtur me fanatizёm zbatimin korrekt tё direktivave, pёr tё mbrojtur konsumatorin, ka ndikuar negativisht nё tregun e brendshёm87.

Pasi shpjeguam se çfarё do tё kuptojmё me termin “konsumator”, nё pёrfundim tё kёsaj çёshtjeje tё trajtuari ёshtё e rёndёsishme tё themi pse ishte i rёndёsishёm shpjegimi i kёtij termi. Sipas mendimit tonё shpjegimi i termit konsumator ёshtё i rёndёsishёm pёr disa arsye si mё poshtё:

1. Vetёm duke shpjeguar se kush do tё cilёsohet si konsumator ne do tё jemi nё gjendje tё kuptojmё se cilat janё kushtet qё duhet tё plotёsohen (nё bazё tё legjislacionit tё Bashkimit Europian) pёr t’u trajtuar si konsumator;

2. Duke arritur tё shpjegojmё se kush do tё cilёsohet si konsumator ne do tё jemi nё gjёndje tё pёrcaktojmё tё drejtat qё ai gёzon nё Bashkimin Europian;

3. Duke pёrcaktuar se cilat janё tё drejtat qё konsumatori gёzon, ne do tё jemi nё gjendje tё pёrcaktojmё mekanizmat mbrojtёse qё parashikohen nga legjislacioni pёr mbrojtjen e konsumatorit nё Bashkimin Europian.

1.4. Kuadri ligjor nё mbrojtje tё konsumatorit.

Mё lart trajtuam Rezolutat e miratuara nga Kёshilli mbi mbrojtjen e konsumatorit. Normalisht mbrojtja e tё drejtave tё tij nga ky numёr i madh i soft law-ve qё trajtuam mё lartё nuk garantonte njё mbrojtje tё plotё dhe pёrfundimtare pёr konsumatorin. Zhvillimet e mёtejshme u bёnё faktor pёr njё thellim tё procesit tё integrimit europian, proces qё u finalizua me nёnshkrimin e Traktatit te Maastrichtit . Ky Traktat shёnoi njё nga hapat mё tё rёndёsishёm. Ai hodhi bazat pёr krijimin e Bashkimit Europian qё sot po flasim si dhe zgjerimin e ndikimit tё tij edhe nё fusha tё tjera nё tё cilat KEE-ja nuk kishte ushtruar veprimtarinё e saj mё parё. Nё kёtё kohё njё ndёr detyrat mё tё rёndёsishme me tё cilat ngarkohej komuniteti ishte krijimi i tregut tё brendshёm, por paralelisht me tё detyrё tjetёr shtrohej edhe krijimi i njё bashkimi ekonomik dhe monetar. Hedhja e kёtyre hapave shёnonte krijimin e njё themeli tё fortё pёr tё ardhmen europiane dhe pёr kёtё nuk mund tё neglizhohej nё mbrojtjen e konsumatorit. A mund tё flitej pёr njё treg tё brendshёm pa mbrojtjen e tij? Natyrisht qё jo nёse shikojmё konsumatori ёshtё çelёsi i zhvillimit tё tregut, Traktati i Maastrichtit ndryshe nga ai i Romёs parashikonte se mbrojtja e konsumatorit ishte e rёndёsishme.

84 Case C-541/99, Cape Snc and Idealservice Srl, [ECR], 22 November 2001. 85 Case C-542/99- Idealservice MN RE Sas and OMAI Sr, [ECR], 22 November 2001. 86 Shih Vendimin e dhёnё nga Gjykata Europiane e Drejtёsisё tё Cases C-541/99 and C-542/99, 22 November 2001, I – 9065. 87 Shih J. Belohlávek A., B2C Arbitration: Consumer Protection in Arbitration, JurisNet, LLC, 2012, fq. 194.

14

Mbrojtja e konsumatorit zuri njё vend tё rёndёsishёm nё Traktatin e Maastrichtit. Me kёtё traktat mbrojtja e konsumatorit u bё njё politikё zyrtare dhe e rёndёsishme e Bashkimit Europian. Do tё ishte vetё Bashkimi Europian qё do të kontribuonte në mbrojtjen e konsumatorit. Kjo mbrojtje qё do tё ofrohej duhet tё ishte nё një nivel të lartë dhe mёnyra qё do tё realizohej ishte marrja e disa masave, masa tё cilat duhet tё ishin:

a. “tё miratuara nё bazë të nenit 100a në kontekstin e përfundimit të tregut të

brendshëm;

b. dhe tё mbështesnin veprimet specifike dhe plotësonin politikën e ndjekur nga

shtetet anëtare në mënyrë që të mbrojnë shëndetin, sigurinë dhe interesat

ekonomike të konsumatorit si dhe dhënien e njё informacioni të mjaftueshëm”88.

Kёto masa tё miratuar nuk kishin efekt kufizues ndaj Shteteve Anёtare pёr miratimin e masave tё tjera pёr njё mbrojtjeje sa mё efikase pёr konsumatorin. Pёr tё marrё masa tё tilla shtetet duhet tё njoftojnё Komisionin. Shtete kanё detyrimin qё kёto masa tё marra mos tё kenё natyrё tjetёr nga masat e parashikuara nga Traktati89. Traktati Maastrichtit solli risi sepse me anё tё nenit 129a u arrit njё mbrojte e garantuar pёr konsumatorin ku pёr herё tё parё u parashikua si njё nen i veçantё mbrojtja e konsumatorit. Vite mё vonё ky nen, nёpёrmjet rinumёrimit, do tё ishte pёrsёri pjesё edhe nё Traktatin e Amsterdamit90. Ajo qё bie nё sy ishin zhvillimet e mёtejshme nё Bashkimin Europian, me zgjerimin e saj tё tretё si dhe me pёrgatitjen pёr hedhjen nё qarkullim tё njё monedhe tё pёrbashkёt, atё qё sot njihet si EURO. Tё gjitha kёto lindёn si domosdoshmёri rishikimin edhe njёherё tё disa dispozitave tё Traktatit tё Maastrichtit, ndryshime qё do tё pasqyroheshin edhe nё shtimin e masave nё mbrojtje tё konsumatorit. Moment tjetёr qё solli risi nё BE ёshtё nёnshkrimi i Traktatit tё Amsterdamit. Traktati i ri nuk i pёrligj tё gjitha shpresat pёr ndryshimet qё mendoheshin se do tё zgjidheshin pёrfundimisht me miratimin e tij, ngelej ende shumё punё pёrpara pёr t’u bёrё.

Megjithatё, ky Traktat pёrforcon masat pёr mbrojtjen e konsumatorit. Neni 15391 i kushtohet mbrojtjes sё konsumatorit (ish neni 129a i Traktatit tё Maastrichtit). Nga

88 Shih nenin 129a pika 1 (a) , Treaty on European Union, Official Journal, No C 191, Volume 35, 29 Korrik 1992, fq.25 89 Nё nenin 129a pika 3 tё Traktatit tё Maastrichtit parashikohet se: “Veprimet e kryer nё pёrputhje me

paragrafin 2 nuk do tё ndalonё asnjё prej Shteteve Anёtare qё tё vazhdojnё tё zbatojnё ose tё miratojnё

masa mё tё rёnda. Masa tё tilla duhet tё jenё nё pёrputhje me kёtё Traktat.

Komisioni duhet tё njoftohet pёr to”. 90 Mbrojtja e konsumatorit nё Traktatin e Amsterdamit do tё parashikohej nё nenin 153 dhe do tё vendosej nё Titullin XIV. 91 Nё neni 153 parashikohet se: 1. “Me qëllim të promovimit të interesave të konsumatorëve dhe për të siguruar një nivel të lartë mbrojtje

tё konsumatorit, Komuniteti do të kontribuojë në mbrojtjen e shëndetit, sigurisë dhe interesave

ekonomike të konsumatorëve, si dhe për promovimin e të drejtave tё tyre për informimin, edukimin dhe

krijimin e organizatave për të mbrojtur interesat e tyre.

2. Kërkesat për mbrojtjen e konsumatorit të merren parasysh në përcaktimin dhe zbatimin e politikave dhe

aktiviteteve të tjera të Komunitetit.

3. Komuniteti do të kontribuojë në arritjen e objektivave të përmendura në paragrafi 1 nëpërmjet:

(a) masat e miratuara në pajtim me nenin 95 në kontekstin e përfundimit të tregut të brendshëm;

(b) masa që mbështesin, plotësoin dhe monitoroin politikën e ndjekur nga Shtetet Anëtare.

4. Këshilli, duke vepruar në përputhje me proçedurat e parashikuara në nenin 251 pas konsultimi i

Komitetit Ekonomik dhe Social, duhet tё miratojnë masat e referuara nё paragrafin 3(b).

15

formulimi i kёtij neni konstatojmё se Traktati i kushton njё rёndёsi tё veçantё mbrojtjes sё konsumatorit, e nё mёnyrё tё veçantё thekson krijimin e organizatave tё posaçme pёr kёtё qёllim. Bashkimi Europian nё çdo aktivitet, i cili mund tё lidhet drejtpёrdrejtё ose nё mёnyrё tё tёrthortё me konsumatorin duhet tё marrё masa me qёllim qё tё mos cёnohen tё drejtat dhe tё jetё njё konsumator i sigurt nё treg. E njёjta strategji do tё ndiqej edhe nё hartimin e politikave tё konsumatorёve. Kёto politika do tё kishin efekt horizontal nё mbrojte tё konsumatorit. Pёr mbrojtjen e konsumatorit, Traktati parashikonte marrjen e disa masave, tё cilat duhet tё ishin nё pёrputhje me pёrfundimin e tregut tё brendshёm si dhe me masat që do merrnin vetё Shtetet Anëtare92.

Objektivat93 e parashikuara nga Traktati i Maastrichtit do tё merrnin njё zhvillim tё mёtejshёm nga Traktati i Amsterdamit. Traktati, mbrojtjen e tij e shtrinte mbi interesat ekonomike tё konsumatorit, shёndetin dhe sigurinё e tij si dhe tё drejtat qё konsumatori gёzon nё Bashimin Europian. Me realizimin e kёtyre objektivave nga Tarktati i Amsterdamit, mbrojtja e konsumatorit do tё ishte nё nivel mё tё lart duke e marrё nё krahasim me mbrojtjen qё ofronte Traktati i Maastrichtit. Tashmё konsumatori ndihej mё i mbrojtur nё krahasim me vitet e mёparshme. Ky besim do t’i jepte akoma edhe mё shumё shpresё atij se tё drejtat e tija do tё mbroheshin edhe mё shumё nё vitet e ardhshme.

Duke marrё nё studim Traktatin e Nicёs, arrijmё nё pёrfundimin qё ky Traktat nuk solli ndonjё risi nё mbrojtjen e konsumatorit, ai bentё tё njёjtёn mёnyrё mbrojtje si Traktati i Amsterdamit. Do tё jetё Karta e tё Drejtave Themelore e BE-sё e vitit 200094, ajo qё rikonfirmon edhe njёherё mbrojtjen e konsumatorit dhe se politikat e Bashkimit Europian janё ato qё do tё sigurojnё njё nivel tё lartё mbrojtjeje pёr konsumatorёt95.

Disa vite mё vonё nё Bashkimin Europian, pёrkatёsishtё nё vitin 2007 do tё nёnshkruhej Traktati i Lisbonёs. Ky Traktat parashikonte mbrojtjen e konsumatorit duke bёrё njё rinumёrim tё nenit 153. Neni 153, paragrafi 2 do tё bёhej neni 6a dhe paragrafët 3, 4 dhe 5 do të bëhen përkatësisht paragrafët 2, 3 dhe 496. Nё Traktatin e Funksionimit tё Bashkimit Europian parashikohet se mbrojtja e konsumatorit ёshtё kompetencё e

pёrbashkёt97, e si e tillё mё tej nё Traktat parashikohet qё mbrojtja e konsumatorit do tё

jetё njё nga fushat e cila do tё jetё “kompetencё qё ndahet midis BE-sё dhe Shteteve

5. Masat e marra në përputhje me paragrafin 4 nuk e pengon asnjë shtet anëtar qe të zbatojë apo vendosi

masa më të rrepta mbrojtëse. Këto masat duhet të jetë në përputhje me këtë Traktat. Ato do t’i njoftohen

Komisionit “.

Shih nё adresёn: http://europa.eu/eu-law/decision-making/treaties/pdf/treaty_of_amsterdam/treaty_of_amsterdam_it.pdf 92 Po aty, nenin 153 pika 3. 93 Objektivat qё parashikoheshin nga Trakati i Amsterdamit ishin si mё poshtё: 1. rritjen e rolit tё konsumatorit nё BE, duke realizuar kёtё objektiv do tё ishtё vёtё konsumatori i cili do tё

kthehej nё faktor tё rёndёsishёm nё hartimin e politikave tё reja pёr mbrojtjen e tij; 2. mbrojtjen e tё drejtёs pёr informim, edukim dhe organizim; 3. mbrojtjen e shёndetit dhe sigurisё sё konsumatorit; 4. mbrojtjen e interesave ekonomike te konsumatorit. 94 Official Journal, No C 364, 18.12.2000, “Charter of Fundamental Rights of The European Union”. 95 Shih nenin 38 tё Charter of Fundamental Rights of The European Union. 96 Traktati i Lisbonёs, Official Journal, No C 30, 17.12.2007, fq.84. 97 Shih nenin 4 pika1 tё Traktatit tё Funksionimit tё Bashkimit Europian, Versioni i konsoliduar i

Traktateve tё Bashkimit Europian dhe Karta e tё Drejtave Themelore tё Bashkimit Europian, 2008, fq.52.

16

Anёtare”98. A mundet qё Bashkimi Europian tё ushtrojё kompetencat e veta nё mёnyrё tё plotё nё ato fusha qё nuk janё kompetencё ekskluzive e tij? Pёr t’i kthyer pёrgjigje kёsaj pyetjeje do t’i referohemi Traktatit tё Bashkimit Europian. Bashkimi Europian ka tё drejtё tё ushtrojё kompetencat e veta nё ato fusha qё nuk janё nёn kompetencёn ekskluzive tё tij. Nё kёtё pёrfundim arrijmё duke u bazuar nё nenin 599 tё TBE-sё ( ish-neni 5 TKE). Bashkimi, nё bazё tё parimit tё subsidaritetit do tё ushtrojё kompetencat e tij vetёm pёr tё arritur objektivat e veprimit qё ёshtё propozuar kur kёto objektiva nuk mund tё arrihen nё mёnyrё tё mjaftueshme nga Shtetet Anёtare100. Kёto kompetenca Bashkimi do t’i ushtrojё kur objektivat nuk mund të arrihen nё mёnyrё tё mjaftueshme nga Shtetet Anëtare si nё në nivel qёndror, nivel vendor ose në nivel rajonal. Nёpёrmjet zbatimit tё parimit tё subsidaritetit BE-ja ka tё drejtёn tё ndёrhyjё101, Shtetet Anetare nuk mund ta ndalojnё njё ndёrhyrje tё tillё. Kjo ndёrhyrje e Bashkimit Europian do tё realizohet nё ato raste kur do tё jetё e vetmja mundёsi qё kёto objektiva tё mund të arrihen më mirë në nivelin e Bashkimit duke pasur parasysh shkallën apo efektet e veprimit të propozuar102. Sipas autores Barton, parimi i subsidaritetit i krijon hapsirё BE-sё pёr tё qenё nё avantazh ndaj Shtetve Anёtare pёr tё vepruar103. Nё rastin tonё do ta trajtojmё tё lidhur ngushtё kёtё avantazh tё BE-sё pёr tё cilin flet autoria pёr mbrojtjen e konsumatorit. Duke u bazuar nё kёtё teori arrijmё nё pёrfundimin se BE-ja duke qenё mё nё avantazh se SHA-tё do arrijё tё mbrojё konsumatorin nё nivel mё tё lartё se mbrojtja qё parashikohet nga legjislacionet kombёtare. Mbi çёshtjen qё Bashkimi Europian ka pasur tё drejtё tё veprojё ose jo nё bazё tё parimit tё subsidaritetit ka patur qёndrime tё

98 Shih nenin 4 pika 2 (f) i Traktatit tё Funksionimit tё Bashkimit Europian, Versioni i konsoliduar i

Traktateve tё Bashkimit Europian dhe Karta e tё Drejtave Themelore tё Bashkimit Europian, 2008, fq.52. 99 Traktati i Bashkimit Europian, neni 5 (ish-neni 5 TKE-sё) parashikon si mё poshtё: “1. Kufijtë e kompetencave të Bashkimit rregullohen përmes parimit të delegimit. Ushtrimi i kompetencave

të Bashkimit rregullohet nga parimet e subsidiaritetit dhe proporcionalitetit.

2. Sipas parimit të delegimit, Bashkimi vepron vetëm brenda kufijve të kompetencave, që ia kanë deleguar

atij Shtetet Anëtare përmes Traktateve, për arritjen e objektivave të parashikuar në to. Kompetencat që

Traktatet nuk ia japin Bashkimit, u mbeten Shteteve Anëtare.

3. Sipas parimit të subsidiaritetit, për fushat që nuk bien në kompetencën ekskluzive të tij, Bashkimi vepron

vetëm nëse dhe për aq sa objektivat e veprimit të propozuar nuk mund të arrihen mjaftueshëm nga Shtetet

Anëtare në nivel qendror ose në nivel rajonal dhe vendor, por mund të arrihen më mirë në nivel Bashkimi

duke pasur parasysh shkallën apo efektet e veprimit të propozuar.

Institucionet e Bashkimit e zbatojnë parimin e subsidiaritetit, siç parashikohet në Protokollin për zbatimin

e parimeve të subsidiaritetit dhe proporcionalitetit. Parlamentet Kombëtare garantojnë respektimin e

parimit të subsidiaritetit, në përputhje me procedurën e parashikuar në atë Protokoll.

4. Sipas parimit të proporcionalitetit, përmbajtja dhe forma e veprimit të Bashkimit nuk tejkalojnë kufijtë e

asaj që është e nevojshme për arritjen e objektivave të Traktateve. Institucionet e Bashkimit e zbatojnë

parimin e proporcionalitetit, siç parashikohet në Protokollin për zbatimin e parimeve të subsidiaritetit dhe

proporcionalitetit”. 100 Shih nenin 5 pika 3 tё Traktatit tё Bashkimit Europian, Versioni i konsoliduar i Traktateve tё Bashkimit

Europian dhe Karta e tё Drejtave Themelore tё Bashkimit Europian, 2008. 101 Chalmers D, Davies G., Monti G., European Union Law: Text and Materials, Cambrige, 2014, fq.393. 102 Shih nenin 5 pika 3 tё Traktatit tё Bashkimit Europian, , Versioni i konsoliduar i Traktateve tё Bashkimit

Europian dhe Karta e tё Drejtave Themelore tё Bashkimit Europian, 2008. 103 Shih Barton O., An analysis of the principle of subsidiarity in European Union Law, North East Law Review, 2, 2014,fq.85 Ky artikull gjendet nё adresёn: https://research.ncl.ac.uk/media/sites/researchwebsites/northeastlawreview/5%20An%20analysis%20of%20the%20principle%20of%20subsidiarity%20in%20European%20Union%20Law.pdf

17

shumta. Sipas autorit Lööw, kёsaj polemike iu dha fund nga Traktati i Lisbonёs ku BE-ja ka tё drejtё tё veprojё nё bazё tё parimit tё subsidaritetit pёr tё realizuar mbrojtje sa mё tё mirё pёr fushat ku Traktati do tё zbatohej104.

Nёse do tё bёjmё njё paralelizёm midis fushёs pёr mbrojtjen e konsumatorit qё ёshtё kompetencё e pёrbashkёt midis Bashkimit dhe SHA-ve, me njё fushё tjetёr qё ka ndikim mbi konsumatorin, por qё nuk ёshtё kompetencё e tij, atёherё Bashkimi pёr tё arritur objektivat pёr tё mbrojtur konsumatorin do tё veproj nё bazё tё parimit tё proporcionalitetit pa tejkaluar kufijtё qё parashikohen nga Traktatet. Nё hartimin dhe zbatimin e politikave qё do tё miratohen nё BE, nё qendёr tё tyre do tё jetё mbrojtja e konsumatorit105. Nё asnjё prej rasteve konsumatori nuk mund tё dёmtohet si drejtpёrdrejtё apo qoftё dhe nё mёnyrё indirekte. Traktati bёn njё rinumёrim tё ish-nenit 153(2) TKE nёn titullin II, neni 12. Bashkimi Europian nё politikat qё do tё hartoj dhe zbatojё duhet t’i kushtojё vёmёndje kёrkesave pёr mbrojtjen e konsumatorit106, mbrojtje e cila duhet tё zёrё njё vend tё rёndёsishёm nё politikat e BE-sё.

Sipas parashikimeve tё bёra nga TFBE, konsumatori gёzon mbrojtje nga diskriminimi me tё cilin ai mund tё pёrballet nё marrёdhenien prodhues-konsumator nё organizimin e tregjeve tё pёrbashkёta bujqёsore brenda Bashkimit107, por gjithashtu ai gёzon edhe mbrojtje nga diskriminimi pёr shakak tё shtetёsisё, prejardhjes apo gjinisё. Zbatimi i parimit tё mosdiskriminimit luan njё rol tё rёndёsishёm nё rritjen e nivelit tё mbrojtjes sё konsumatorit nё BE. Nё Titulli XV-tё tё TFBE-sё nё neni 169 (ish–neni 153 TKE-sё) parashikohet mbrojtja e konsumatorit. Mbrojtja e interesave tё konsumatorit dhe siguria e tij mbi produktet dhe shёrbimet ishin dy çёshtje qё duhet tё mbroheshin nё vazhdimёsi, por Traktati parashikonte disa objektiva108 pёr arritjen e kёtyre synimeve. Pёr të realizuar kёto objektiva Bashkimi duhet tё merrte masa, tё cilat do tё ishin si mё poshtё:

(a) “masa të miratuara në zbatim të nenit 114 në kuadër të realizimit të tregut të brendshëm; (b) masa të cilat mbështesin, plotësojnë dhe vëzhgojnë politikën që ndjekin Shtetet Anëtare”109.

Kёto masa do tё miratoheshin nga Parlamenti Europian dhe Këshilli sёbashku duke zbatuar proçedurёn e zakonshme legjislative, Parlamenti Europian dhe Kёshilli do tё zbatojnё proçedurёn e parashikuar nga Traktati vetёm pasi tё jenё konsultuar mё parё me

104 Lööw L., The Principle of Subsidiarity, Master's Thesis, 2013, fq. 1-60 Shiko nё adresёn: http://www.diva-portal.se/smash/get/diva2:611135/FULLTEXT01.pdf 105 Neni 12 i Traktatit te Bashkimit Europian, Versioni i konsoliduar i Traktateve tё Bashkimit Europian

dhe Karta e tё Drejtave Themelore tё Bashkimit Europian, 2008. 106 Po aty. 107 Shih neni 40/2 tё Traktatit tё Bashkimit Europian, Versioni i konsoliduar i Traktateve tё Bashkimit

Europian dhe Karta e tё Drejtave Themelore tё Bashkimit Europian, 2008. 108 Sipas parashikimeve tё bёra nga Traktati kёto objektiva ishin si mё poshtё: 1. se do tё jetё vetё Bashkimi i cili do tё mbrojё shёndetin e konsumatorit me masat e marra nё çdo Shtet

Anёtar tё tij; 2. angazhimi i Bashkimit pёr tё mbrojtur interesat ekonomike tё tij si dhe siguria e tij nё treg; 3. nё kuadёr tё mbrojtjes sё konsumatorit njё vend tё rёndёsishёm zё e drejta për informim, e drejta për

edukim dhe e drejta për organizim, në mënyrë që interesat e tyre tё mbrohen nё nivel sa mё tё lartё. 109 Neni 169 pika 2 (ish –neni 153 TKE) i Traktati i Funksionimit tё Bashkimit Europian, Versioni i

konsoliduar i Traktateve tё Bashkimit Europian dhe Karta e tё Drejtave Themelore tё Bashkimit Europian, Ministria e Integrimit Europian, fq.120.

18

Komitetin Ekonomik dhe Social110, nёse kjo procedurё nuk do tё zbatohet atёherё kёto masa nuk mund tё miratohen. 1.5. Evoluimi i politikave nё mbrojtje tё konsumatorit.

Me kalimin e viteve zhvillimi i marrёdhёnieve ekonomike dhe shoqёrore solli si domosdoshmёri shtimin e masave nё kuadёr tё njё konsumatori sa mё tё mbrojtur nё BE. Me pёrmirёsimin e kushteve ekonomike konsumatori kishte mё tepёr mundёsi pёr tё blerё mallra dhe produkte qё ofroheshin nё treg. Rritja e tё ardhurave ekonomike ndikoi nё mёnyrё tё drejtpёrdrejtё nё kёrkimin e mallrave edhe mё cilёsorё nё treg me qёllim konsumimin e tyre.

Zhvillimet teknologjike sollёn si domosdoshmёri marrjen e masave dhe hartimin e politikave pёr njё mbrojtje nё njё nivel sa mё tё lartё. Dukuria e globalizimit tё tregut nuk pёrfshiu vetёm tregun botёror, por pjesё e saj ishte edhe TUE-ja. Me zhvillimin e kёtij fenomeni lindi nevoja qё produktet tё cilat do t’i ofroheshin konsumatorit tё ishin tё sigurta dhe tё mos e dёmtonin shёndetin e tij. Tё gjithё kёto elemente sё bashku sollёn qё nё Bashkim tё ndihej nevoja dhe ishte domosdoshmёria e hartimit tё politikave tё reja. Nisur nga tё gjitha kёto arsye Komisioni miratoi Planin e Veprimit për Politikën e

Konsumatorit 1999-2001111

. Kjo politikё do tё kishte si afat zbatimi njё periudhё 3 vjeçare, periudhё kjo qё do tё ndikonte nё zbatimin e politikave pёr mbrojtjen e interesave tё çdo qytetari tё Bashkimit Europian112. Qёllimi i kёsaj politike ishte mbrojtja e interesave tё konsumatorit dhe pёrforcimi i tyre. Kjo mbrojtje sipas kёsaj politike do tё realizohej “duke parsur njё bashkёveprim tё politikёs sё konsumatorit me politikat e tjera”113 qё do tё zbatoheshin nё BE. Si pasojё e kёtij bashkёveprimi tё drejtat e konsumatorit nё BE do tё rriteshin dhe vetёm kёshtu do tё arrihej njё mbrojtje mё e mirё pёr tё.

Zhvillimet teknologjike bёnё qё produktet tё cilat shiteshin vetёm nё disa tregje duke ua mohuar tё drejtёn konsumatorёve tё tjerё tё njё Shteti Anёtar, të mos kishin më kufizime gjeografike. Tashmё çdo konsumator gёzon tё drejtёn pёr tё blerё kёto produkte nёpёrmjet blerjeve elektronike. Kёto zhvillime do tё ndikojnё nё marrjen e masave tё reja pёr mbrojtjen e konsumatorit sepse teknologjia vërtet do tё sjellë efekte pozitive duke hequr kufijtë për blerjen e produkteve, por ajo mbart me vete edhe problematika të tilla si pirateria. Ndaj lind nevoja pёr marrjen e masave për sigurinë e konsumatorin nё blerjet elektronike. Ndryshimet teknologjike sollën njё zhvillim tё tregtisё elektronike, duke krijuar atё qё u quajt shoqёri informacioni

114. Tregtia elektronike do tё sillte ndikim direkt nё tё ardhmen nё marrёdhёnien midis

konsumatorit dhe biznesit sepse nga njёra anё konsumatori do tё fillojё tё shfaqё njё interes mё tё madh pёr produktet nё blerjet on-line duke bёrё qё tё ketё njё rёnie tё biznesit vendas. Ndёrsa nga ana tjetёr do tё kemi njё konsumator mё pak tё sigurt se ai nё tregun vendas sepse mundёsia e mashtrimin nё produktet qё do tё ofrohen nё internet do tё jetё mё e madhe nё sektor tё caktuar si nё rastet e blerjes sё veshjeve online ku

110 Shih nenin 169 pika 3 tё Traktatit tё Bashkimit Europian, Versioni i konsoliduar i Traktateve tё

Bashkimit Europian dhe Karta e tё Drejtave Themelore tё Bashkimit Europian, 2008. 111 COM(1998) 696 final, “Consumer Policy Action Plan 1999-2001”, 01.12.1998. 112 Po aty. fq.1. 113 Po aty, fq.4. 114 Po aty, fq.3.

19

shpeshherё konsumatori bie pre e piraterisё. Konsumatori nuk mund tё jetё i vetёm qё tё kёrkojё mbrojtjen e interesave tё tij, ndaj pёr kёtё qёllim janё krijuar shoqatat e konsumatorit tё cilat zёnё njё vend tё rёndёsishёm nё kёtё plan. Mё tej pika tё tjera qё trajtohen janё informimi, edukimi, siguria e konsumatorit etj…

Plani i veprimit pёr konsumatorin 1999-2001 parashikonte ofrimin e lirё tё shёrbimeve si transporti, energjia, uji, shёrbimet postare dhe transmetimet pёr konsumatorin, gjё qё ishte risi pёrsa i pёrket mbrojtjes sё interesave ekonomike tё konsumatorit nё tregun e brendshёm115. Konsumatori do tё ketё mё shumё mundёsi pёr tё zgjedhur shёrbimin qё ai dёshiron tё marrё nёpёrmjet mundёsive qё i ofrohen nga zhvillimi i teknologjisё dhe kryesisht interneti. Fuqizimi i mёtejshёm i shoqatave tё konsumatorit do tё ndikonte drejtprdrejtё nё mbrojtjen e interesave tё konsumatorёve, ndaj pёr kёtё arsye shoqatat filluan tё mbёshteteshin edhe mё shumё financiarisht116.

Mё pas Komisioni miratoi raportin mbi Planin e Veprimit për Politikën e

Konsumatorit 1999-2001 dhe Kornizёn e përgjithshme për aktivitetet e Komunitetit në

favor të konsumatorëve 1999-2003117

. Sipas kёtij raporti politikat nё mbrojtje tё konsumatorit duhet tё zhvilloheshin mё tej dhe nuk mund tё shikoheshin vetёm si njё çёshtje luksi118. Ky plan do tё zbatohej pёr njё periudhё shumё tё shkurtёr dhe i kushtonte rёndёsi tё veçantё mbrojtjes sё shёndetit dhe sigurisё sё konsumatorit. Njё pikё tjetёr qё synonte ky raport ishte fuqizimi i rolit tё shoqatave konsumatore me arsyetimin se kёto shoqata do tё ndikonin nё njё mbrojtje mё tё lartё tё interesave tё konsumatorit nё krahasim me rastet kur ata do t’i mbronin interesat e tyre nё mёnyrё individuale. Komisioni ka qenё vazhdimisht njё pikё kyçe nё fuqizimin e veprimtarisё tё kёtyre shoqatave duke i mbёshtetur ato si mё poshtё:

1. “duke u ofruar mbështetje financiare; 2. Duke u ofruar mbështetje logjistike për takime ndërkombëtare”119.

Njё moment i rёndёsishёm ishte mbёshtetja nga ana e Komisionit tё Dialogut Trans-Atlantik tё Konsumatorit120 (TACD), i cili kishte si qёllim zhvillimin e bashkёpunimit midis BE-sё dhe SHBA-sё nё hartimin e politikave dhe marrjen e masave tё pёrbashkёta nё kuadёr tё mbrojtjes sё interesave tё konsumatorit. TACD-ja paraqet si nevojё tё menjёhershme marrjen e masave pёr tё kontrolluar shfaqjen e baktereve si “Salmonella, Campylobacter dhe E.coli”

121, pёr ta mbrojtur konsumatorin nga kёto

baktere tё cilat do tё sillinin dёmtime serioze pёr shёndetin e tij. Sipas raportit njё fushё tjetёr qё duhet t’i kushtohet rёndёsi ёshtё zhvillimi i tregtisё

elektronike, e cila po merr njё zhvillim gjithnjё e mё tё madh. Mbrojtja e konsumatorit si

115 Po aty, fq.2. 116 Po aty, fq.8. 117 COM(2001) 486 final, Report from the Commission: On the "Action Plan for Consumer Policy 1999-2001" and on the "General Framework for Community activities in favour of consumers 1999-2003, 23.8.2001 118 Po aty, fq.3 119 Po aty, fq.4. 120 Veprimtaria e Dialogut Trans Atlantik tё Konsumatorit ёshtё e fokusuar nё fushat pёr sigurinё ushqimore si dhe ofrimin e informacionit pёr tё ndihmuar konsumatorin mbi produktet ushqimore, me qёllim pёr tё mbrojtur interesat e tij si dhe pёr tё patur njё konsumator sa mё tё sigurt nё treg. 121 Resolution on Antimicrobials in Animal and Food Production, Transatlantic Consumer Dialogue, DOC No. FOOD 32-11, June 2011, fq.2 Shiko nё adresёn: http://test.tacd.org/wp-content/uploads/2013/09/TACD-FOOD-32-11-Antimicrobials-in-Animal-and-Food-Production.pdf

20

dhe marrja e masave tё cilat do tё kishin ndikim nё mbrojtjen e tij ishin synimet e mёtejshme qё kёrkoheshin tё arriheshin. Vite mё vonё Komisioni miratoi Strategjinё mbi

politikat konsumatore 2002-2006122

. Nё Strategjinё mbi politikat konsumatore parashikoheshin kёto objektiva:

1. “mbrojtja e tё drejtave tё konsumatorit nё nivel mё tё lartё nё krahasim me

politikat qё janё ndjekur vite mё parё;

2. pёr tё mbrojtur konsumatorin duhet qё mjetet qё do tё pёrdoreshin tё zbatoheshin

nё mёnyrёn e duhur pёr tё dhёnё rezultat sa mё tё mirё;

3. edhe nё kёtё strategji nuk mund tё lihen jashtё vёmendjes organizatat

konsumatore, tashmё synohej qё ato tё merrnin njё rёndёsi edhe mё tё madhe

duke u bёrё pjesё e politikave qё do tё hartoheshin nё kuadёr tё mbrojtjes sё

konsumatorit”123.

Qё nga krijimi i tij e deri nё hartimin e kёsaj strategjie tregu i brendshёm kishte pёsuar njё zhvillim. Me qarkullimin e lirё tё mallrave dhe shёrbimeve lindi si domosdoshmёri hartimi i politikave tё pёrbashkёta pёr tё patur njё konsumator sa mё tё sigurt nё treg. Siguria e konsumatorit mbi shёrbimin e transportit qё ofrohej ishte e kufizuar, ndaj lindi si domosdoshmёri miratimi i direktivёs mbi shёrbimet, i cili ishte i nevojshёm pёr tё ofruar mё shumё siguri pёr konsumatorin brenda BE-sё.

Kёto politika nuk do tё ndalonin sё parashikuari masat pёr mbrojtjen e konsumatorit deri nё kёtё periudhё kohore qё ne po trajtojmё, por zhvillimet ekonomike dhe ato teknologjike ishin faktor tё tjerё qё sillnin si domosdoshmёri hartimin e politikave tё reja. Masat e marra nё mbrojtje tё konsumatorit si dhe informimi i vazhdueshёm i tij ishin dy elemente tё cilat i jepnin edhe mё shumё shtysё konsumatorit tё kёrkonte mbrojtjen e mёtejshme tё tij qё masat e marra tё zhvilloheshin dhe tё mos qёndronin deri nё kёtё pikё qё kishin arritur. Nё tё shtrohej si detyrim se nё politikat e miratuara nga BE-ja duhet tё ishin nё qendёr tё tyre mbrojtja e shёndetit tё konsumatorit dhe interesat ekonomike tё tij duke marrё masa qё ofrojnё njё mbrojtje tё njё niveli mё tё lartё me atё qё i ofrohej vite mё parё, kjo vjen si rrjedhojё e kushteve ekonomike tё konsumatorit dhe me zhvillimin e teknologjisё dhe tё shkencёs124. Nё zgjedhjen e produkteve tё hedhura nё treg konsumatori duhet tё gёzojё informacion tё saktё dhe tё besueshёm dhe nё asnjё rast nuk duhet tё cёnohet e drejta e tij pёr informim. Tё gjitha kёto masa mbrojtёse do tё ofroheshin nё mёnyrё tё njёjtё pёr tё gjithё qytetarёt e Bashkimit Europian dhe nё asnjё rast nuk mund tё lejohej diskriminimi i tyre pёr arsye gjeografike. Politikat konsumatore brenda BE-sё duhet tё jenё tё tilla qё tё lejojnё fuqizimin e konsumatorit. Duke realizuar njё gjё tё tillё do tё jenё vetё kёta konsumatorё qё do tё ndikojnё dhe do tё sjellin zhvillimin e kёtyre politikave125.

Me futjen nё pёrdorim tё monedhёs sё pёrbashkёt konsumatorёt ishin tё barabartё nё çmimin qё do tё paguanin nё ato raste kur do tё blinin tё njёjtin produkt. Tashmё nuk shikohej mё si problem se çmimi i produktit do tё ndryshonte nёse konsumatori do ta blinte nё njё tjetёr Shtet Anёtar tё ndryshёm nga ai i orgjinёs. Kjo strategji synon tё

122 COM(2002) 208 final, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the Economic and Social Committee and the Committee of the Regions Consumer policy strategy 2002-2006, Official Journal C 137, 08.06.2002, fq.2. 123 Po aty, fq.2-14. 124 Po aty, fq.3. 125 Po aty, pika 2.1 Qëllimi i politikës së konsumatorit në BE, fq.3.

21

garantojё njё mbrojtje sa mё tё madhe pёr konsumatorin duke kaluar nga zbatimi i rregullave qё çdo shtet ka nё mbrojtje tё konsumatorit nё miratimin e rregullave tё

pёrbashkёta126

. Kёto rregulla do tё krijonin mundёsi pёr njё mbrojtje nё mёnyrё tё barabartё nё Bashkimin Europian. Njё prej detyrave me tё cilat u ngarkua BE-ja ishte shtimi dhe fuqizimi mё tej i veprimtarisё sё Rrjetit tё Qendrave të Konsumit Evropian. Kjo nisёm do tё shtrihej brenda SHA-ve edhe nё shtetet kandidate pёr nё BE, nisёm kjo e marrё pёr t’i ardhur nё ndihmё Komisionit me qёllim pёrcaktimin sa mё mirё tё nevojave tё konsumatorit127.

Pёr njё mbrojtje sa mё efektive tё konsumatorit, fuqizimin dhe garantimin e mirёqenies sё tij, u miratua Strategjia e Politikave tё Konsumatorit nё BE gjatё viteve

2007-2013128. Tregu Unik konsiderohej si njё nga sukseset e BE-sё129. Nё fuqizimin e

mёtejshёm tё tij njё nga çёshtjet qё i kushtohej njё rёndёsi e veçantё ishte konsumatori. Ku synohej qё konsumatori nё tё ardhmen tё ishte mё i sigurtё dhe tё kishte mundёsi pёr tё blerё produkte dhe shёrbime me njё çmim mё tё ulёt130. Me fuqizimin e mёtejshёm tё tregut konsumtori do tё gёzonte njё mbrojtje nё njё nivel edhe mё tё lartё nga ajo qё gёzonte mё parё. Pёrtej kёsaj shtrohej si domosdoshmёri marrja e masave tё veçanta pёr fuqizimin e konsumatorit dhe mbrojtjen e tij, nevojё kjo e domosdoshme si pasojё e pёrhapjes dhe zhvillimit mё tej tё tregtisё elektronike. Tendenca e lartё pёr kёtё lloj tregtie vitet e fundit e bёri konsumatorin qё tё jetё me pak i sigurt dhe mё tё dobёt nё treg pёrballё mashtrimeve tё ndryshme me tё cilat ai mund tё pёrballej, duke ulur direkt besimin e tij pёr produktet qё blenё.

Tregtia elektronike shikohet si njё mundёsi pёr rritjen e mirёqenies sё konsumatorit sepse do ketё mё shumё mundёsi zgjedhjeje duke i’u ofruar njё numёr me tё madh produktesh, por kjo gjё do tё ndikojё nё mёnyrё direkte nё uljen e çmimeve si dhe zhvillimin e konkurrencёs. Pёrveç anёve pozitive, kjo lloj tregtie do tё sjellё edhe sfida sepse tё drejtat tradicionale që gёzon konsumatori do të jenë më pak, si dhe më pak të përshtatur për epokёn digjitale131. Marrja e informacionit ndikon në aftësinë e njerëzve për tё bërë zgjedhje dhe si pasojë ky fluks informacioni mund të zgjidhi probleme tё shumta në tregje, me tё cilat ata mund tё pёrballen132.

Nё Samitin Evropian pёr Konsumatorin tё mbajtur nё vitin nё 2009, sipas Colette Bowe kёrkesat e konsumatorin zhvillohen me shpejtёsi, ndaj edhe politikat pёr mbrojtjen

126 Njё nga objektivat qё kjo Strategji kishte ishte miratimi i rregullave tё pёrbashkёta. Miratimi i tyre parashikohej si njё element kryesor nё zhvillimin e tregut sepse konsumatori do ta kishte mё tё lehtё pёr tё bashkёpunuar me biznesin dhe masat mbrojtёse duhet tё shtoheshin. 127 Po aty, Pika 3.2.3.2 Rrjeti i Qendrave të Konsumit Evropian, fq.11. 128 COM(2007) 99 final, Brussels, 13.3.2007. 129 A Single Market for Citizens, COM(2007) 60 final, Brussels, 21.2.2007, fq. 3. Nё kёtё strategji parashikohej se Tregu Unik do tё sillte pёrfitime pёr konsumatorёt duke u krijuar atyre mundёsi zgjedhjeje, çmime mё tё ulta, siguri pёr produktet ushqimore dhe produktet joushqimore. Kёto pёrfitime do ishin mё tё dukshme nё fushat e telekomunikacionit, transportin ajror dhe pagesat ndёrkufitare. Synim kryesor ishte rritja e besimit tё konsumatorёve mbi cilёsinё e produkteve qё ofroheshin nё treg. 130 Po aty. 131 EU Consumer Policy strategy 2007-2013, “Empowering consumers, enhancing their welfare, effectively protecting them”, COM(2007) 99 final, 13.3.2007, fq.4. 132Shih Weber F., The Law and Economics of Enforcing European Consumer Law: A Comparative

Analysis of Package Travel and Misleading Advertising, Ashgate Publishing, 2014, fq.1.

22

e tij duhet tё shtohen133. Gjatë dekadës së fundit me rritjen e pёrdorimit tё internetit u rrit edhe rëndësia e tregtisë në internet134, gjё qё solli edhe shtimin e masave dhe nevojёn pёr njё konsumator sa mё tё mbrojtur nё BE. Kёto masa tё marra nuk kanё rezultuar tё pёrshtatshme pёr mbrojtjen e konsumatorit pёr shkak tё mashtrimeve tё shumta qё mund tё jenё bёrё ndaj konsumatorit.

Nismat pёr mbrojtjen e konsumatorit nuk do tё ndaleshin kёtu, por shtrohej si domosdoshmёri njё mbrojtje nё nivel mё tё lartё, ndaj disa vite mё vonё u miratua Regullorja e Parlamentit dhe e Kёshillit “Mbi një program shumëvjeçar të Konsumit për

vitet 2014-2020”135

. Qёllimi i miratimit tё kёtij programi ishte tё kontibuonte nё realizimin e mbrojtjes sa mё mirё tё tё drejtave tё konsumatorit. Nё qendёr tё vёmendjes ёshtё mbrojtja nё njё nivel sa mё tё lartё pёr tё gjithё konsumatorёt, por njё rёndёsi e veçantё duhet t’i kushtohet konsumatorёve tё rrezikuar

136. Ky program parashikon si detyrim qё konsumatorёve tё rrezikuar t’u garantohet mundёsia e informimit pёr mallrat dhe shёrbimet qё iu ofrohen nё treg137. Konsumatorёt kanё tё drejtё tё jenё tё lirё nё mundёsinё pёr tё zgjedhur mallrat dhe shёrbimet nё treg. Ndaj tij nuk mund tё ushtrohen kufizime pёr shkak tё shtetёsisё. Pёrveç kёsaj kategorie konsumatorёsh, tё gjithё konsumatorёt pa pёrjashtim gёzojnё tё drejtёn tё kёrkojnё produkte tё sigurta. Nё kёtё rast nё program parashikohet si objektiv mbikёqyria e tregut nё tё gjithё BE-nё brёnda periudhёs kohore nё tё cilёn do tё zbatohet ky program pёr tё garatuar konsumatorin se produktet qё do t’i ofrohen do tё jenё tё sigurta dhe nuk do tё sjellin dёmtime nё shёndetin e tij.

Nё Program parashikohen objektivat e veçantё, me arritjen e tё cilave kёrkohet qё tё arrihet mbrojtja e konsumatorit nё nivel sa mё tё lartё nё krahasim me politikat qё janё zbatuar vite mё parё. Synimet qё parashikon tё arrijё ky program janё si mё poshtё138:

133 Shih Bowe C., Digital Europe: what does it mean for consumers?, Europian Consumer Summit, 2 April 2009. Shiko nё adresёn: http://media.ofcom.org.uk/speeches/2009/digital-europe-what-does-it-mean-for-consumers/ 134 Shih Weber F., The Law and Economics of Enforcing European Consumer Law: A Comparative

Analysis of Package Travel and Misleading Advertising, Ashgate Publishing, 2014, fq.6. 135 Regulation (EU) No 254/2014 of the European Parliament and of the Council of 26 February 2014 on a multiannual consumer programme for the years 2014-20 and repealing Decision No 1926/2006/EC, Official Journal, L 84/42, 20.3.2014. 136 Me konsumatorё tё rrezikuar ose siç quhet ndryshe vulnerabёl do tё kuptojmё atё katergori tё konsumatorёve tё cilёt do tё trajtohen si tё tillё pёr shkak tё rrethanave personale ku mund tё pёrmendim moshёn, motivet shёndetёsore, tё ardhurat personale qё ai zotёron si dhe vendndodhjen e tij gjeografike si pёr shembull: Një personi tё verbër i’u kërkua të shkonte në Degёn e Bankёs me mjet identifikimi tё pajisur

me fotografi për të tërhequr para nga llogaria e tij, karta e tij ishte bllokuar pas njё mashtrimi tё bёrё në

llogarinë e tij. Ai nuk posedonte një patentë apo pasaportë, ndaj ai nuk mund tё tёrhiqte paratë e tij nga

llogaria bankare e pёr kёtё arsye duhet tё qёndronte në pritje pёr tё marrё njё kartё tё re. Nё kёtё rast ky konsumator i rrezikuar gёzon tё drejtat njёlloj si konsumatorёt e tjerё qё nuk gёzojnё statusin e “konsumatorit tё rrezikuar”. Shiko nё adresat: http://consumers.ofcom.org.uk/disability/consumer-vulnerability/ http://www.fca.org.uk/static/documents/occasional-papers/occasional-paper-8.pdf 137 Shih pikёn 4 tё Preambulёs sё Regulation (EU) No 254/2014 of the European Parliament and of the Council of 26 February 2014 on a multiannual consumer programme for the years 2014-20 and repealing Decision No 1926/2006/EC, Official Journal, L 84/42, 20.3.2014. 138 Shih nenin 3 pika 1 tё Regullores se Parlamentit dhe tё Kёshillit “Mbi një program shumëvjeçar të

Konsumit për vitet 2014-2020”, Gazeta Zyrtare e Bashkimit Europian, L 84, 20.3.2014, fq.45.

23

1. Siguria e produkteve ёshtё objektivi i parё qё parashikohet nga ky program. Pёr shkak tё rreziqeve tё ndryshme qё janё shfaqur te konsumatori nga produktet ushqimore dhe ato joushqimore, kёrkohet tё arrihet njё siguri maksimale pёr produktet qё ofrohen nё tregun e brendshёm. Vetёm nёpёrmjet ofrimit tё produkteve tё sigurta konsumatori do tё ketё besim pёr produktet qё blen nё treg. Sa mё tё sigurta tё jenё produktet, aq mё shumё besim do tё ketё konsumatori ndaj produktit sepse shёndeti i tij do tё jetё i sigurt.

2. Objektivi i dytё i cili parashikohet pёr t’u realizuar nga programi ёshtё informimi dhe edukimi i konsumatorit nё Bashkimin Europian. Ky program mbёshtet organizatat mbi mbrojtjen e konsumatorit dhe synon rritjen e veprimtarisё sё tyre mbi informimin dhe edukimin e konsumatorit139.

3. E sё fundi, objektivi i tretё qё parashikohet ёshtё mbrojtja nё pёrgjithёsi e tё drejtave tё konsumatorit dhe nё mёnyrё tё veçantё e sё drejtёs pёr dёmshpёrblim nё tё gjitha ato raste kur produktet qё ai blen nё treg dalin me defekt.

Mbrojtja e interesave dhe tё drejtave tё konsumatorit tashmё merr njё rёndёsi mё tё madhe. Digjitalizimi po merr njё pёrhapje gjithmonё e mё tё madhe, evoluim ky i cili ndikon direkt nё rritjen e mirёqenies sё konsumatorit sepse ai tashmё ka mundёsi tё zgjedhi mё shumё produkte qё ofrohen nё treg. Njё çёshtje tjetёr qё ky program ka si objektiv ёshtё rritja e besimit te konsumatorёt. Pёr tё realizuar kёtё objektiv parashikohet njё mbёshteje financiare e shoqatave konsumatore brenda BE-sё si dhe Qendrave të Konsumit Evropiane140. Ajo qё konstatojmё ёshtё se me kalimin e viteve tё drejtat e konsumatorit kanё ardhur duke u mbrojtur gjithmonё e mё shumё. Zhvillimet teknologjike dhe shkencore bёnё qё tё drejtat e tij tё shtohen nё numёr, gjё e cila ka sjellё si domosdoshmёri hartimin edhe tё njё sёrё masash mbrojtёse pёr tё.

1.6. Roli i institucioneve europiane.

Hapat e hedhura nё mbrojtje tё konsumatorit qysh prej krijimit tё Komunitetit dhe deri mё sot janё tё shumta. Sot nё Bashkimin Europian fushat mbi tё cilat konsumatori gёzon mbrojtje janё zgjeruar. Nё mbrojtje tё konsumatorit rol tё rёndёsishёm kanё dhёnё institucionet e Bashkimit Europian. Nё nenin 13 pika 1 tё Traktatit tё Bashkimit Europian pёrcaktohet se cilat janё institucionet e BE-sё141. Ne nuk do tё ndalemi nё klasifikimin e institucioneve , por vetёm te ato institucione qё kanё rol nё mbrojtjen e konsumatorit nё BE-. Ajo qё duhet tё themi fillimisht pёrpara se tё analizojmё rolin qё ato kanё duhet tё themi se jo tё gjitha kёto institucione kanё patur ndikim. Vetёm disa prej tyre kanё luajtur dhe luajnё akoma njё rol tё rёndёsishёm brenda Bashkimit Europian, tё cilat janё:

1. Komisioni Europian ( i quajtur ndryshe Komisioni); 2. Parlamenti Europian; 3. Gjykata Europiane e Drejtёsisё.

Secili prej kёtyre institucioneve qё pёrmendёm pak mё lart dallohet pёr kontributin e veçantё qё ka dhёnё mbi zhvillimin e politikave tё konsumatorit dhe nё veçanti mbi

139 Po aty, neni 3/1/b. 140Shih pikёn 12 tё Regulation (EU) No 254/2014 of the European Parliament and of the Council “On a multiannual consumer programme for the years 2014-20 and repealing Decision No 1926/2006/EC”, Official Journal , L 84, 20.3.2014, fq.43. 141 Shih nenin 13 pika 1 tё Traktatit tё Bashkimit Europian, Versioni i konsoliduar i Traktateve tё

Bashkimit Europian dhe Karta e tё Drejtave Themelore tё Bashkimit Europian, 2008.

24

mbrojtjen e tij nё tregun e brendshёm. Çfarё ndikimi kanё kёto institucione nё mbrojtje tё konsumatorit? Pёr t’i dhёnё shpjegim kёsaj pyetje po marrim nё analizё secilin institucion si mё poshtё:

a. Komisioni Europian.

Mbrojtja e konsumatorit ёshtё njё çёshtje qё parashikohet si nga Traktati i Bashkimit Europian ashtu edhe nga Traktati i Funksionimit tё Bashkimit Europian. Dispozitat qё parashikojnё mbrojtjen e konsumatorit janё tё pakta nё numёr nё tё dyja Traktatet. Nё kёto dispozita parashikohet njё mbrojtje e konsumatorit nё njё nivel sa mё tё lartё. Numri i dispozitave sipas mendimit tonё nuk pёrbёn njё problematikё pёr realizimin e mbrojtjes sё konsumatorit, pёr ne rёndёsi ka mёnyra e zbatimit tё tyre nё çdo rast pёr tё realizuar dhe pёr tё pasur njё konsumator tё mbrojtur brenda Bashkimit Europian. Pёrgjegjёsia pёr zbatimin e kёtyre traktateve sipas parashikimeve tё bёra nga Traktati i Bashkimit Europian ёshtё e Komisionit Europian142. Gjithashtu Komisioni ka pёr detyrё tё sigurojё zbatimin e masave tё marra pёr zbatimin e traktateve143. Nё rastin tonё pёr çёshtjen qё kemi nё studim kёto institucione janё Parlamenti Europian dhe Kёshilli. Rolin e tyre ne do ta pёrqёndrojmё mbi zbatimin e dispozitave qё kanё tё bёjnё me mbrojtjen e konsumatorit.

Nё Traktatin e Funksionimit tё Bashkimit Europian parashikohet qё Komisioni ka tё drejtёn tё bёjё propozime mbi mbrojtjen e konsumatorit144. Komisioni kёto propozime mund t’i bёjё vetёm kur vlerёson se duhet tё hidhen hapa tё mёtejshme mbi mbrojtjen e konsumatorit duke u bazuar nё zhvillimet shkencore me qёllim pёr tё arritur njё mbrojtje nё nivel mё tё lartё nga ai qё ёshtё ekzistues brenda Bashkimit145. Sipas mendimit tonё Bashkimi do tё ushtrojё ndikimin e tij nё ato fusha kur ai mё parё nuk realizonte njё mbrojtjen tё konsumatorit, duke zgjeruar kёshtu fushat mbi tё cilat do tё ushtrojё kёtё mbrojtje. Zhvillimet nё teknologjinё online dhe teknologjin digjitale sollёn si domosdoshmёri miratimin e masave pёr mbrojtjen e konsumatorit. Pёr mendimin tonё kёto janё edhe arsyet qё Komisioni qё pas viteve 2000 e nё vazhdim ka bёrё propozime tё shumta pёr mbrojtjen e konsumatorit nё kёto dy pika. Kёto propozime tё bёra nga komisioni i dhanё jetё miratimit tё masave nё ato fusha ku pёr herё tё parё do tё realizohej mbrojtja e konsumatorit si nё rastin e blerjeve online.

Nёpёrmjet propozimeve tё bёra pёr mbrojtjen e konsumatorit, Komisioni ka luajtur njё rol tё rёndёsishёm nё fuqizimin dhe mbrojtjen e mёtejshme tё tё drejtave tё konsumatorit brenda Bashkimit Europian. Propozimet e Komisonit pёr marrjen e masave tё tjera shtesё nё BE mbi tё drejtat e konsumatorit ishin tё nevojshme pёr shkak tё problematikave tё shumta me tё cilat ata po pёrballeshin nё treg. Njё çёshtje e cila u kthye nё problematikё nё Bashkimin Europian ishte siguria e konsumatorit pёr produktet qё ai blinte. Kjo çёshtje u kthye nё problematikё sepse produktet e shumta me orgjinё nga Kina tё cilat po hynin nё tregun e brendshёm nuk ishin tё sigurta pёr konsumatorin dhe pёrbёnin rrezik pёr shёndetin e tij, ndaj dhe Komisioni propozoj miratimin e njё direktive tё pёrgjithshme mbi sigurinё e produkteve 146. 142 Shih nenin 17 pika 1 tё TBE-sё. 143 Po aty. 144 Shih nenin 114 pika 3 tё TFBE-sё ( ish-neni 95 TKE). 145 Po aty, nenin 114 pika 3 tё TFBE-sё ( ish-neni 95 TKE). 146 European Commission, “Report on consumer policy: January 2012 – December 2013”, fq.13.

25

b. Parlamenti Europian.

Nё Traktatin e Bashkimit Europian, nё nenin 14 pika1 parashikohet qё Parlamenti Europian dhe Kёshilli ushtrojnё sё bashku funksione legjislative147. Parlamenti sё bashku me Kёshillin ushtron procedurёn e bashkёvendimarjes148. Kёtё procedurё e ushtrojnё edhe nё çёshtjet qё kanё tё bёjnё me mbrojtjen e konsumatorit. Me ushtrimin e procedurёs sё bashkёvendimarrjes Parlamenti Europian ka njё rol tё rёndёsishёm dhe tё njёjtin ndikimi duke e krahasuar me Kёshillin pёr çёshtjet qё kanё tё bёjnё me mbrojtjen e konsumatorit.

Parlamenti Europian nёpёrmjet ushtrimit tё procedurёs sё bashkёvendimarjes ka luajtur rol tё rёndёsishёm nё zhvillimin e mёtejshёm tё legjislacionit mbi konsumatorin si dhe nё shtimin e masave pёr mbrojtjen e konsumatorit. Nёpёrmjet ushtrimit tё kёsaj procedure, legjislacioni mbi konsumatori pati njё zhvillim tё madh ku tashmё mund tё themi se kemi njё konsumator tё mbrojtur nё nivel mё tё lartё nё krahasim me mbrojtjen qё i bёhej vite mё parё. Me zhvillimin e legjislacionit europian pёr mbrojtjen e konsumatorit efektet u ndjenё pak mё shumё nё sferat si mё poshtё:

1. Nё zhvillimin e mёtejshёm tё tё drejtave tё konsumatorit brenda Bashkimit Europian pёr tё arritur njё nivel mbrojtjeje mё tё lartё nё krahasim me nivelin e mbrojtjes qё i bёhej konsumatorit. Pёr realizimin e kёtij qёllimi Parlamenti Europian sё bashku me Kёshillin miratuan direktivёn mbi tё drejtat e konsumatorit149,

2. Nё mbrojtjen e konsumatorit mbi problematikat dhe mosmarrёveshjet qё mund tё lindin nё rastin e tregtisё sё kryer nёpёrmjet internetit.

3. Vёmendje e vaçantё iu kushtua mbrojtjes sё shtresave tё konsumatorёve tё cilёt ishin nё nevojё. Pёr shkak tё karakteristikave tё veçanta qё lidheshin direkt me kategorinё e konsumatorёve nё nevojё nuk mund tё realizohej e njёjta mbrojtje si pёr konsumatorёt e tjerё. Kёsaj kategorie konsumatorёsh duhet t’i krijoheshin lehtёsira nё sektorё tё caktuar pёr tё pёrfituar nga shёrbimet qё u ofroheshin.

Nё mbrojtje tё konsumatorit qё prej vitit 2010 Parlamenti ka miratuar disa “Rezoluta150” tё cilat kanё kontribuar nё realizimin e njё mbrojtjeje sa mё tё mirё pёr

147 Shih nenin 14 pika 1 tё TBE-sё ku thuhet se: “Parlamenti Europian ushtron bashkarisht me Kёshillin

funksione legjislative dhe buxhetore. Parlamenti ushtron funksione tё kontrollit publik dhe tё konsultimit,

sikurse parashikohet nё Traktate. Ai zgjedh Presidentin e Komisionit”. 148 Po aty. 149 Shih Directive 2011/83/EU of the European Parliament and of the Council “on consumer rights, amending Council Directive 93/13/EEC and Directive 1999/44/EC of the European Parliament and of the Council and repealing Council Directive 85/577/EEC and Directive 97/7/EC of the European Parliament and of the Council” , of 25 October 2011, Official Journal, L 304, 22.11.2011, fq.64. 150 a. Nёpёrmjet Rezolutёs sё Parlamentit Europian tё datёs 15.12. 2010’ mbi ndikimin e reklamave nё sjelljen e konsumatorit” kёrkohej tё arrihej njё mbrojtje e konsumatorit nga reklamat mashtruese tё cilat shfaqen nё adresa tё ndryshme gjatё lundrimit nё internet. Marrja e masave pёr mbrojtjen e konsumatorit gjatё lundrimit nё internet ёshtё e rёndёsishme pёr tё siguruar pёrdoruesit nga sulmet serioze tё cilat cёnojnё privatёsinё e tyre, pasi problematikat qё u shfaqёn mbi kёtё çёshtje filluan tё shtohen si raste. b. Nёpёrmjet Rezolutёs sё Parlamenti Europian tё datёs 15.11.2011 “mbi njё strategji strategji tё re pёr politikat e konsumatorit” synohet tё mbrohen grupet vunerable tё konsumatorёve. Nё tё parashikohet si nevojё urgjente marrja e masave tё tjera shtesё mbi standardet qё zbatohen pёr sigurinё e lodrave duke shtruar si emergjente nevojёn e miratimit tё njё direktive tё re pёr lodrat.

26

konsumatorin. Nё tё gjitha kёto Rezoluta theksi vendosej nё mbrojtjen e mёtejshme tё konsumatorit. Kjo mbrojtje do tё ofrohej nё fusha tё ndryshme duke prekur tё gjitha sferat e jetёs me qёllim qё tё krijohej njё balancё e pёrshtatshme pёr ecurinё e mbrojtjes sё konsumatorit nё BE. Nuk mund tё flasim pёr njё mbrojtje tё pёrkryer pёr konsumatorin nёse kjo mbrojtje do tё shtrihet vetёm nё fusha tё caktuara. Njё gjithёpёrfshirje e fushave ku konsumatori gёzon mbrojtje ёshtё çelёsi i suksesit pёr mbrojtjen sa mё tё mirё qё kёrkohet tё arrihet brenda Bashkimit Europian.

Nё mbrojtje tё konsumatorit Parlamenti Europian sё bashku me Kёshillin mund tё miratojnё masa mbi politikёn qё ndiqet nga Shtetet Anёtare. Kёto masa mund tё mbёshtetin, plotёsojnё dhe vёzhgojnё politikёn qё ndjekin Shtetet Anёtare151. Parlamenti Europian i miraton kёto masa sipas procedurёs sё zakonshme legjislative dhe pёr miratimin e tyre ato duhet tё jetё konsultuar mё parё me Komitetin Ekonomik dhe Social152.

c. Gjykata Europiane e Drejtёsisё.

Institucioni tjetёr qё spikat nё Bashkimin Europian pёr mbrojtjen e konsumatorit ёshtё Gjykata Europiane e Drejtёsisё. Gjykata e Drejtёsisё nё fushёn e mbrojtjes se konsumatorit ka juridiksion tё kufizuar. Pavarёsisht kёsaj gjёje kjo nuk e ka ka kufizuar Gjykatёn tё luajё rolin e vet mbi çёshtjet qё kёrkojnё mbrojtje pёr konsumatorin. Ështё nё juridiksion tё Gjykatёs tё shprehet nёpёrmjet procedurёs paragjykimore pёr interpretimin e Traktateve153. Nёpёrmjet ushtrimit tё juridiksionit tё vet Gjykata ka luajtur njё rol tё rёndёsishёm nё mbrojtjen dhe zhvillimin e mёtejshёm tё parimeve tё sё drejtёs Komunitare154. Sipas autorit Thienel, shpeshherё si pasojё e ushtrimit tё juridiksionit mbi interpretimin e Traktateve, Gjykata ёshtё motori i integrimit”155.

c. Nёpёrmjet Rezolutёs tё Parlamentit Europian tё datёs 22.05.2012 “mbi një strategji për forcimin e të drejtave të konsumatorëve në nevojë” i kushtohej rёndёsi e veçantё mbrojtjes sё konsumatorёve qё pёrbёnin shtresat nё nevojё tё shoqёrisё. Nё tё shtrohet si nevojё marrja e masave nga Shtetet Anёtare pёr mbrojtjen e konsumatorёve nё nevojё. d. Nёpёrmjet Rezolutёs sё Parlamentit Europian tё datёs 11.06.2013 ‘për një axhendë të re për politikën e konsumatorit Europian” vihej theksi pёr mbrojtjen e njё pjese tё konsumatorёve dhe veçanёrisht pёr shtresat mё tё pafuqishme si fёmijёt, tё moshuarit dhe konsumatorёt nё nevoj. Pёr kёto kategori konsumatorёsh duhet tё merren masa pёr mbrojtjen e tyre nё fushёn e transportit, teknologjisё, energjitikёs si dhe shёrbimeve financiare. e. Nёpёrmjet Rezolutёs sё Parlamentit Europian tё 15.04.2014 “ mbi mbrojtjen e konsumatorit, mbrojtja e konsumatorit nё pёrdorimin e shёrbimeve” synohet tё arrihet njё mbrojtje sa mё e madhe pёr konsuamtorёt nё fushёn e energjitikёs dhe shёrbimeve elektronike tё komunikimit. f. Nёpёrmjet Rezolutёs sё Parlamentit Europian tё datёs 27.11.2014 “nё mbёshtetje tё konsumatorit nё tregun digjital” konsumatorёt duhet tё gёzojnё mbrojtje si nё tregun real pa u diskriminuar, tё trajtohen nё mёnyrё tё barabartё, si dhe tё mos kenё kufizime ose ndёrhyrje nё shёrbimin qё u ofrohet. g. Nёpёrmjet Rezolutёs sё Parlamentit Europian tё datёs 11.03.2015 ‘mbi abuzimet seksuale tё fёmijёve nё internet” theksohet nevoja pёr mbrojtjen e fёmijёs si konsumator dhe mbrojtjen e fёmijёs nё bazё tё sё drejtave themelore tё njeriut. 151 Shih nenin 169 pika 2/b dhe Nenin 169 pika 3 tё TFBE-sё. 152 Shih nenin 169 pika 3 tё TFBE-sё. 153 Shih nenin 267 pika 1/a tё TFBE-sё. 154 Thienel R., “Organisation and function of the European Court of Justice”, Ritsumeikan Law Review,

Nr.27,2010, fq. 88. Artikull i botuar nё adresёn: http://www.ritsumei.ac.jp/acd/cg/law/lex/rlr27/RudolfTHIENEL.pdf 155 Po aty, fq. 88.

27

Duke u bazuar nё parashikimiet qё bёhen nё TFBE do tё themi se GJED-ja ka nё kompetencё tё vendosё mbi ligjshmёrinё e akteve legjislative tё miratuara nga institucionet e Bashkimit Europian156. Gjykata ka nё kompetencё tё saj tё interpretojё ligjin e Bashkimit Europian, interpretim i cili bёhet pёr tё konstatuar zbatimin nё mёnyrё uniforme tё kёtij legjislacioni brenda BE-sё. Nё rastin tonё do tё bazohemi nё mёnyrёn sesi do tё zbatohet ky ligj nё mbrojtje tё konsumatorit. Vetёm fal ushtrimit tё kompetencёs sё Gjykatёs, acquis mbi konsumatorin ёshtё zbatuar me pёrpikmёri duke ndaluar tё gjitha rastet ku ka patur probleme me zbatimin korrekt të ligjit. Me anё tё vendimeve tё dhёna Gjykata ka theksuar edhe njёherё detyrimin pёr Shtetet Anёtare pёr zbatimin e parimeve tё pёrgjitshme tё cilat janё pjesё e ligjit tё Bashkimit Europian dhe gjejnё vend pёr zbatim nё rastin e çёshtjeve qё kanё lidhje me konsumatorin brenda BE-sё.

Gjykata vendos theksin te zbatimi i parimeve tё barazisё dhe mosdiskriminimit pёr tё realizuar mbrojtjen e konsumatorit. Kёto parime kanё efekt tё drejtpёrdrejtё nё mbrojtjen e konsumatorit, si dhe ka ndikuar nё rrenien e rasteve ku shkelen kёto parimeve nga Shtetet Anёtare. Ato janё pjesё edhe e legjislacioneve kombёtare, tё Shteteve Anёtare. Sipas mendimit tё autorit Joaquín Sarrión Esteve, Gjykata e ka trajtuar legjislacionin e Bashkimit Europian si njё sistem autonom tё ngritur mbi njё grup parimesh157.

156 Shin nenin 263 pika 1 tё TFBE-sё (ish-neni 230 i TKE-sё). 157

Shih Sarrión Esteve J., Effective judicial protection in consumer protection in the ECJ's case law, 2014, fq.3. Artikull i botuar nё adresёn: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2526709

28

KAPITULLI II

TЁ DREJTAT THEMELORE TЁ KONSUMATORIT

2.1. Tё drejtat e konsumatorit nё Bashkimin Europian.

Nё mesin e viteve ‘80 politikat mbi mbrojtjen e konsumatorit pёsuan njё zhillim tё mёtejshёm kur Komisioni vendosi si synim krijimin e tregut tё brendshёm. Me krijimin e tregut tё brendshёm, nga ky ndryshim qё ndodhi nё Komunitet, njё prej çёshtjeve qё do tё kthehej nё çёshtje kryesore për këtë treg ishte mbrojtja e konsumatorit. Krijimi tregut tё brendshёm do tё ndikonte nё zhvillimin e mёtejshёm tё konkurrencёs nё treg, e cila do tё ndihej te konsumatori nё cilёsinё dhe çmimin e produkteve dhe shёrbimeve qё do t’i ofroheshin, duke i dhёnё mundёsinё atij tё blejё njё sasi mё tё madhe produktesh me njё çmim mё tё ulёt qё do tё ofrohet nё treg158.

Çdo prodhues159 nё treg ndodhet pёrballё dy momenteve tё rёndёsishme: Sё pari: sasisё qё do prodhojё, sasi produkti kjo qё tё jetё e sigurtё pёr shёndetin e konsumatorit duke plotёsuar tё gjitha kёrkesat dhe standardet e parashikuara nga ligji pёr prodhimin e produkteve dhe Sё dyti: çmimit qё do tё vendosё pёr tё ofruar produktin nё treg me qёllim mbrojen e interesave ekonomike tё konsumatorit. Nё kёtё rast prodhuesi nuk mund tё vendosё çmimin qё ai mendon tё arsyshёm pёr produktin qё ofron nё treg, por si njёsi pёrcaktuese do tё jetё mundёsia e konsumatorit pёr ta blerё atё produkt. Si rrjedhojё mjedisi i tregut do ta vendosё prodhuesin pёrballё asaj qё quhet “kufizimi i tregut”160 tё udhёhequr nga “parimi i optimizmit”161. Konsumatorёt janё tё prirur tё kёrkojnё pёr tё blerё nё treg ato produkte tё cilat janё me njё çmim mё tё ulёt. Pёrballё kёsaj kёrkese qё ata shfaqin qёndron dёshira pёr tё blerё njё sasi mё tё madhe produktesh dhe mё cilёsor. Kёto dy elemente ndikojnё direkt mbi mbrojtjen e konsumatorin sepse çdo produkt qё ofrohet pёr konsumatorin nё treg duhet tё plotёsojё tё gjitha kushtet dhe standardet e harmonizuara pёr tё patur njё konsumator tё mbrojtur nё Bashkimin Europian.

Pavarёsisht se kush do tё jetё lloji i produktit qё konsumatori do tё blejё si dhe çmimi qё do tё paguajё pёr to, ai nuk mund tё trajtohet vetёm si njё blerёs i produkteve ose shёrbimeve qё ofrohen nё treg. Interesat e konsumatorit duhet tё gёzojnё mbrojtje dhe tё mos cёnohen, nga ajo qё kemi konstatuar duke iu referuar legjislacionit tё Bashkimit Europian, pёr tё mbrojtur interesat e konsumatorit janё parashikuar edhe tё drejtat themelore qё gёzon nё BE. Kur flasim pёr tё drejtat e konsumatorit duhet tё themi 158 Firma mund tё prodhojё njё sasi malli dhe ta ofrojё atё pёr ta shitur nё treg me njё çmim tё caktuar, vetё firma mund tё vendosё njё çmim qё ajo e mendon tё arsyeshёm pёr mallin qё prodhon. Firma edhe pse mund tё vendosё nё bazё tё lirisё sё vetё çmim qё dёshiron pёr njё produkt qё prodhon, do jetё tregu qё nuk mund ta lejojё kёtё çmim tё caktuar nga firma sepse produkti qё do hidhet ose qё ёshtё hedhur nё treg do tё shitet me atё çmim pёr aq sa ёshtё nё gjendje konsumatori pёr ta blerё atё. 159 Me prodhues do tё kuptojmё prodhuesin e mallrave të konsumit, importuesin e mallrave të konsumit në territorin e Komunitetit ose çdo person që pretendon të jetë një prodhues nga duke vendosur emrin e tij, markën tregtare ose shenjë tjetër dalluese në mallrat e konsumit. Shih neni 1 pika d tё Direktivёs 1999/44/EC “ On certain aspects of the sale of consumer goods and associated guarantees”, 25 Maj 1999. 160 R Varian H., Mikroekonomia, trajtim modern, Shtёpia Botuse Onufri, 2000, fq.306. 161 Po aty, fq.21.

29

se kёto tё drejta u parashikuan pёr herё tё parё nё Rezolutёn e Këshillit tё vitit 1975. Nё pikёn 3 tё kёtij programi parashikoheshin pesё tё drejtat bazё qё konsumatori gёzonte nё kёtё periudhё kohore nё Komunitet. Duke bёrё njё krahasim midis periudhave tё ndryshme kohore, sot mund tё flasim pёr njё konsumator qё gёzon njё numёr mё tё madh tё drejtash nё BE. Njё nga faktorёt qё ka ndikuar nё shtimin e tё drejtave tё konsumatorit ka qenё dhe zhvillimi teknologjik, gjё qё u pasqyrua nё hartimin e politikave dhe shtimin e masave nё kuadёr tё mbrojtjes sё konsumatorit. Sipas autorit Weatherill, tё drejtat e konsumatorit u pёrforcuan pas vitit 1992, si pasojё e ndryshimeve ligjore qё i jepnin garanci konsumatorit nё rastet kur blinte mallra nё njё Shtete tjetёr Anёtar tё Bashkimit.162

Mbrojtjen mbi kёto tё drejta konsumatori e gёzon nё çdo Shtete Anёtar, vend ky i ndryshёm nga vendi i tij i orgjinёs. Duke u bazuar nё praktikёn gjyqёsore kemi konstatuar se çdo konsumator i njё prej Shteteve Anёtar ka tё drejtёn tё blejё produkte dhe shёrbime nё njё shtete tjetёr brenda Bashkimit duke pёrfituar tё drejtat qё gёzon çdo konsumator i kёtij shteti. Sipas Gjykatёs Europiane tё Drejtёsisё, nё çёshtjen GB-INNO-

BM kundёr Confédération du commerce luxembourgeois163

, konsumatori gёzon mbrojtje pёr çdo produkt ose shёrbim tё blerё nё Bashkimin Europian. Sipas parashikimeve tё bёra nё pikёn 8164 tё Vendimit, Gjykata ёshtё shprehur pёr të njëjtin nivel mbrojtjeje tё konsumatorёve nё Bashkimin Europian, nё ato raste kur vendi ku konsumatori banon ёshtё i ndryshёm nga vendi ku ai blen produkte ose shёrbime pёr tё cilat ka kёrkesa nё treg. Nё kёto raste konsumatori nuk mund tё diskriminohet. Ai do tё gёzojё trajtim tё barabartё me banorёt vendas. Çdo praktikё e cila do ta rёndojё pozitёn e tij nё krahasim me banorёt vendas tё shtetit nё tё cilin do tё blejё, do tё jetё e padrejtё dhe do tё jetё e kundraligjshme.

Nё Bashkimin Europian konsumatorёt gёzojnё disa tё drejta. Tё drejtat themelore qё ata gёzojnë janё si mё poshtё:

1. E drejta pёr informim; 2. e drejta pёr edukim; 3. e drejta pёr t’u mbrojtur nga reklamat mashtruese; 4. e drejta pёr produkte cilёsore dhe tё sigurta; 5. e drejta pёr tё mbrojtur shёndetin; 6. e drejta pёr dёmshpёrblim; 7. e drejta e organizimit; 8. e drejta pёr tё pёrdorur shёrbimet publike; 9. e drejta pёr njё mbrojtje ligjore;

Megjithatё, pёrveç kёtyre tё drejtave qё pёrmendëm më lart, nuk duhet tё lёmё pa pёrmendur edhe tё drejtёn e tёrheqjes

165, e drejtё kjo qё lejon konsumatorin tё tёrhiqet nё çdo moment qё ai e konsideron tё arsyshme pёr tё mbrojtur interesat e veta nga kontata

162 Weatherill S., EU Consumer Law and Policy, ELGAR EUROPEAN LAW, 2005 ,fq. 38. 163 Case C-362/88, GB-INNO-BM via Confédération du commerce luxembourgeois [1990], I-683 164 Nё pikёn 8 tё Vendimit tё çёshtjes C-362/88 parashikohet se: “lёvizja e lirё e mallrave ёshtё shqetёsim

jo vetёm pёr tregtarёt, por edhe pёr individёt e ajo kёrkon qё konsumatori rezident nё njё Shtet Anёtar tё

udhёtojё lirisht nё njё shtet tjetёr pёr tё blerё nё tё njёjtat kushte me popullsinё vendase.”.

165 Direttiva 2011/83/UE del Parlamento Europeo e del Consiglio del 25 ottobre 2011 sui diritti dei consumatori, recante modifica della direttiva 93/13/CEE del Consiglio e della direttiva 1999/44/CE del Parlamento europeo e del Consiglio e che abroga la direttiva 85/577/CEE del Consiglio e la direttiva 97/7/CE del Parlamento europeo e del Consiglio (Testo rilevante ai fini del SEE), OJ L 304/64, 22.11.2011.

30

qё ka lidhur me tregtarin. Sidoqoftё, pavarёsisht se pёrcaktojmё se kush janё tё drejtat qё konsumatori gёzon brenda BE-sё, pёr nga vetё natyra e tyre qё kёto tё drejta mund t’i klasifikojmё nё dy grupe si mё poshtё: Sё pari: tё drejta qё pёr nga vetё natyra e tyre janё tё lidhura ngushtё mё vetё personin, pra nё kёtё rast jemi duke folur pёr tё drejtat sociale si pёr shembull e drejta pёr tё mbrojtur shёndetin, e drejta pёr informim, e drejta pёr edukim etj…; Sё dyti: tё drejta me natyrё ekonomike, nё kёtё rast kemi tё drejtёn pёr dёmshpёrblim.

2.2.E drejta pёr informim.

Çdo konsumator nё tregun e brendshёm paraqet interes dhe shfaq kёrkesa pёr tё blerё produkte, por kёtё interes ai e shfaq edhe pёr shёrbimet qё konsumatorёve u ofrohen. Pёr çdo produkt tё nxjerrё nё treg ose shёrbim qё i ofrohet, konsumatori pёrpara se tё vendosё pёr ta blerё, gёzon tё drejtёn pёr t’u informuar mbi karakteristikat dhe cilёsitё qё ato kanё. Ndaj informimi i konsumatorit ёshtё njё e drejtё e cila nuk mund t’i mohohet pёr asnjё motiv, ajo ёshtё njё ndёr tё drejtat themelore pёr tё pasur njё konsumator sa mё tё mbrojtur nё Bashkimi Europian. Mbi shitёsin bie detyrimi qё informacioni qё i jepet konsumatorit duhet tё jetё i saktё dhe i besueshёm. Nё asnjё rast ai nuk duhet tё bjeri pre e praktikave tё padrejta tregtare si pasojё e mungesёs sё informacionit ose kur informacioni qё i jepet ёshtё i rremё. Kur flasim pёr informim tё konsumatorit do tё kuptojmё pajisjen e tij me informacion mbi disa elemente tё caktuara tё produktit si mё poshtё:

1. elementet pёrbёrёs tё produktit;166 2. cilёsinё; 3. sasinё; 4. afatin e pёrdorimit; 5. firmёn prodhuese; 6. dobinё qё paraqet; 7. orgjinёn e produktit ose vendin e origjinës nëse ndodhet jashtë BE-së;167 8. mёnyrёn e mirёmbajtjes; 9. praninё e mundshme tё materialeve apo substancave që mund të jenë të dëmshme

për njerëzit, pronën apo mjedisin;168 10. çmimin final.169

166 Konsumatori duhet tё informohet nё mёnyrё tё skatё mbi elementet pёrbёrёse tё njё produkti, vetёm nё kёtё mёnyrё ai ёshtё nё gjendje tё kuptojё se kush janё kёto elemente qё pёrbёjnё kёtё produkt pёr tё cilin ai do vendosё mё pas ta blejё ose jo, kёto elemente duhet tё shkruhen nё mёnyrё tё qartё nё etiketё dhe mos tё lihen tё nёnkuptuara. Nё çёshtjen Case C-47/09 Commission v Italiay produktet e çokollatёs tё cilat nuk pёrmbajnё yndyrna vegjetale, por vetёm gjalpё kakaoje duhet qё nё mёnyrё tё detyrueshme nё etiketim pёrbri emrit tё shitjes sё produktit tё çokollatёs tё shtohet edhe mbiemri “i pastёr” ose fraza 'çokollatë e pastër "në etiketimin e produkteve të caktuara. Nё kёtё rast gjykata ka deklaruar se shteti italian ka dёshtuar nё pёrmbushjen e detyrimeve nё pёrqasjen e legjislacionit në lidhje me etiketimin, paraqitjen dhe reklamimin e produkteve ushqimore. 167 Shih neni 6 pika c tё Codice del consume. Shiko nё adresёn: http://www.codicedelconsumo.it/parte-ii-artt-4-32/ 168 Po aty, neni 6 pika d. 169 Neni 20/c i “General law for protection of consummator and users and other supplementary laws”, Book 1, 2007, faqe. 13.

31

Kёtё informacion konsumatori e merr nga tё dhёnat e paraqitura nё etiketimet e produkteve. Duke analizuar legjislacionin e Bashkimit Europian arrijmё nё pёrfundimin se tё dhёnat mbi njё produkt duhet tё jepen tё sakta dhe tё jenё tё besueshme jo vetёm nё rastin e etiketimit170 tё produktit, por edhe nё rastin e parapaketimit171 dhe paketimit172 tё tij me qёllim pёr tё garantuar njё mbrojtje sa mё tё mirё pёr konsumatorin. Duke marrё njё informacion tё plotё mbi tё dhёnat e produktit konsumatori do jetё nё gjendje tё bёjё njё zgjedhje mё tё mirё, tё cilёn ai e vlerёson se ёshtё e duhura pёr tё. Duke u mbёshtetur edhe nё praktikёn gjyqёsore konstatojmё se informacioni i cili i ofrohet konsumatorit duhet tё jetё i njё natyre qё tё krijojё besim te konsumatori pёr produktin qё ai blen. Sipas Gjykatёs nё çёshtjen Glocken GmbH and Gertraud Kritzinger kundёr USL Centro-

Sud173

, kur konsumatori merr njё informacion tё saktё dhe tё besueshёm pёr tё, nё kёtё rast ai do jetё nё gjendje tё bёjё njё zgjedhje tё duhur pёr tё mbrojtur shёndetin e tij. Ka raste kur informacioni qё konsumatori merr nga etiketimi i produktit mund tё rezultojё i pamjaftueshёm për mirinformimin e konsumatorit mbi atё ç’ka ai deshiron tё blejё. Sipas Gjykatёs qё tё kemi njё konsumator i cili ka marrё informacion tё plotё pёr atё çfarё ai do tё vendosё tё blejё, ai duhet tё informohet paraprakisht edhe nga personi qё i’a ofron produktin pёr t’ia shitur174. Pavarёsisht kёtij fakti, duhet tё themi se kur informacioni i shkruar nё etiketimin e produktit nuk ёshtё i saktё, kjo do tё ndikojё direkt nё uljen e besimit tё konsumatorit ndaj produktit qё kёrkon tё blejё. Duke rёnё besimi qё konsumatori ka ndaj produktit, kjo gjё do tё ndikojё negativisht te ai nё zgjedhjet qё do tё bёjё nё tё ardhmen, por nga ana tjetёr do tё ushtrojё trysni duke kёrkuar nivel mё tё lartё informacioni pёr produktet e tjera qё janё nxjerrё nё treg.

Njё prej rasteve ku edhe u diskutua shumё pёr saktёsinё e informacionit qё u ofrohet konsumatorёve ishte dhe rasti i etiketimit tё mishit nё tregun e brendshёm, ku u konstatuan problematika tё mёdha nё vitin 2013. Kjo problematikё qё u konstatua solli si pasojё qё nё qendёr tё politikave qё do tё miratoheshin nё vazhdimёsi tё ishte çёshtja mbi tё dhёnat qё shkruhen nё etiketime. Kёto tё dhёna duhet tё jenё tё qarta dhe tё besueshme me qёllim pёr tё parandaluar mashtrimin e konsumatorёve175. Marrja e informacionit nga konsumatori ёshtё elementi bazё pёr tё patur njё konsumator tё sigurt dhe tё shёndetshёm. Ky informacion i cili do tё shkruhet nё etiketim, pёr t’u marrё nga konsumatorёt, duhet tё jetё nxjerrё nё bazё tё njё informacioni tё dhёnё nё mёnyrё

170 Nё nenin 1 pika 3/b tё Direktivёs 79/112/EEC jepet kuptimi i termit etiketim. Sipas parashikimeve tё bёra me etiketim do tё kuptojmё: “çdo fjalë, hollësi, marke tregtare, emri e markës, paraqitjen e

fotografive ose simboleve në lidhje me një ushqim dhe vendin mbi paketimin, dokumentin, njoftimin,

etiketën qe shoqëron apo i referohet produkteve ushqimore të tillë”. 171 Po aty. Me para paketim do te kuptojmё:” njё produkt tё vetёm me njё prezantim pёr t’u konsumuar, i përbërë

nga ushqime tё paketuara përpara se tё ofrohen për shitje, ky paketim mund tё bёhet tërësisht ose

pjesërisht pёr ushqimet, por në ndonjë rast përmbajtja e tyre nuk mund të ndryshohet pa hapur ose duke

ndryshuar paketim”. 172 Nё nenin 3/1 tё Direktivёs 94/62/EC jepet kutimi i termit paketim. Me paketim do tё kuptojmё: “tё

gjitha produktet e bёra nga çdo material tё çdo lloj natyre qё do tё pёrdoret për kontrollin, mbrojtjen,

trajtimin, shpërndarjen dhe prezantimin e mallrave, nga materialet e papërpunuara të mallrave të

përpunuara, nga prodhuesi tek përdoruesi ose te konsumatori”. 173 Case 407/85, Glocken GmbH and Gertraud Kritzinger kundёr USL Centro-Sud,[ECR], 14.07.1988, fq.4275. 174 Shih paragrafin 18 dhe paragrafin 19 tё cёshtjes 407/85, 14.07.1988, ECR, fq.4280. 175 Valant J., Consumer protection in the: EU Policy overview, European Union, 2015, fq.10.

32

zinxhir duke kaluar nga disa subjekte informuese. Nё kuadrin e problematikave tё hasura mbi etiketimin e mishit, kemi arritur nё pёrfundimin se pёr tё pёrcjellё njё informacion tё saktё te konsumatori duhet qё informacioni i shkruajtur nё etiketim tё jetё marrё nga tё gjitha subjektet tё cilat fillojnё nga prodhuesi deri te shitёsi. Sipas njё studimi tё bёrё nga Komisioni Europian, arrijmё nё pёrfundimin se subjektet tё cilat formojnё hallkat bazё tё zinxhirit pёr tё pёrcjellё informacionin qё do tё shkruhet nё etiketim mbi orgjinёn e mishit te konsumatori janё si mё poshtё:

Figura 1. Zinxhiri i pёrcjelljes sё informacionit te konsumatori mbi orgjinёn e mishit176.

Siç e vёme re edhe nga kjo skemё ky zinxhir informacioni pёrbёhet nga katёr subjekte, tё cilёt janё tё pranishёm pёr informacionin qё do tё pёrcillet pёr orgjinёn e mishit, pa pasuar asnjё lloj diferencimi qё mund tё ketё tё bёjё me llojin e mishit. Prodhuesi, i cili nё skemё paraqitet i pari sipas mendimit tonё ёshtё dhe subjekti bazё i dhёnies sё informacionit pёr konsumatorin. Ne e vlerёsojmё si subjekt bazё sepse ёshtё pikёrisht prodhuesi i cili ёshtё kujdesur pёr shёndetin dhe mirёqenien e bagёtisё, ndaj dhe informacioni i dhёnё prej tij pёrbёn edhe burimin bazё pёr konsumimin ose jo tё mishit nga konsumatori. Mishi, tё cilin konsumatori do ta konsumojё, duhet tё jetё cilёsor dhe i sigurt pёr shёndetin dhe jetёn e tij. Pas informaciontit qё do tё jepet nga prodhuesi se bagёtia ёshtё e shёndetshme dhe nuk pёrbёn rrezik pёr shёndetin e konsumatorit atёherё kjo bagёti do tё mund tё blihen lirisht nga kasapi i cili ёshtё dhe subjekti i dytё. Mbi kasapin bie pёrgjegjёsia pёr therjen e mishit duke plotёsuar tё gjitha kushtet higjeno-sanitare me qёllim qё mishi qё do t’u ofrohet konsumatorёve tё jetё i sigurtё pёr shёndetin dhe tё mos jetё burim sёmundjesh. Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga legjislacionet kombёtare tё çdo Shteti Anёtar ёshtё detyrё e autoriteteve kompetente pёr tё kontrolluar zbatimin e kushteve higjeno-sanitare nga kasapёt.

Pas kёsaj hallke do tё kalojmё nё hallkёn e tretё tё zinxhirit tё informacionit qё ёshtё prerja dhe paketimi i mishit. Prerja dhe paketimi i mishit ёshtё nje proces i cili kёrkon qё tё zbatohen me pёrpikmёri kushtet higjenike. Me respektimin e kushteve higjenike nё procesin e prerjes dhe mё tej gjatё paketimit tё mishit do tё pёrftohet njё produkt i sigurtё. Gjatё procesit tё paketimit tё mishit duhet qё nё etiketimin qё i vendoset produktit tё dhёnat pёr mishin tё jenё tё plota dhe tё sakta, nё tё duhet tё shёnohet edhe temperatura e ruajtjes sё mishit si dhe afati i pёrdorimit tё tij. Ky informacion i cili do tё pёrcillet te konsumatori, pёr t’u vlerёsuar se ёshtё i plotё duhet tё ofrohet edhe nga shitёsi i mishit. Shitёsi i mishit pёrbёn dhe hallkёn e fundit tё zinxhirit tё informacionit. Kur flasim pёr shitёs nё kёtё rast kemi tё bёjmё me shitёsit me pakicё. Nё varёsi tё orgjinёs sё mishit, shitёsit me pakicё vendosin dhe çmimin referues pёr çdo lloj mishi, pasi çmimi i produktit ёshtё njё variacion i cilёsisё dhe orgjinёs sё mishit. Pёr sa i pёrket informimit tё konsumatorit si njё e drejtё themelore pёr tё, nё kёtё pikё duhet

176 European Commission, Study on mandatory origin labelling for pig, poultry and sheep & goat meat, Final Report, 3 June 2013, fq.23.

Prodhuesi Kasapi Prerja dhe paketim Shitёsi

33

tё themi se etiketimi i produkteve ёshtё njё ndёr elementet bazё pёr tё realizuar kёtё tё drejtё.

Etiketimi i produktit ёshtё njё mёnyrat kryesore pёr informimin e konsumatorit, por edhe kontakti i parё qё konsumatori do tё vendosё pёr ta blerё ose jo produktin. Ne po flasim pёr rolin dhe rёndёsinё qё ka etiketimi i produktit nё respektimin e sё drejtёs pёr informacion tё konsumatorit. Nё respektimin e kёsaj tё drejte shtrojmё pyetjen “Etiketimi i produkteve lindi me parashikimet e bёra nga Traktati i Maastrichtit apo daton mё herёt?”. Pёr t’i dhёnё pёrgjigje kёsaj pyetjeje, jemi bazuar nё legjislacionin dytёsor ku dhe kemi konstatuar se etiketimi i produkteve ёshtё zbatuar pёrpara se te bёheshin parashikimet pёr mbrojtjen e konsumatorit nga Traktati i Maastrichtit. Fillimisht Shtete Anёtare zbatonin ligjet kombёtare mbi etiketimin e produkteve, por dhe rregulloret dhe dispozitat administrative tё miratuara prej tyre. Ekzistenca e kёtyre dallimeve do tё sillte nё mёnyrё tё drejtpёrdrejtё efekte negative mbi qarrkullimin e lirё tё mallrave. Pёr tё shmangur tё gjitha kёto efekte negative “ishte e nevojshme tё merreshin masa pёr

pёrafrimin e legjislacioneve me qёllim funksionimin e qetë dhe normal të tregu tё

përbashkët”177. Pёr kёto arsye Kёshilli miratoi Direktivёn 79/112/EEC178. Miratimi i kёsaj direktive shёnoi pёr herё tё parё nё Komunitetin Ekonomik Europian njё moment tё rёndёsishёm, tashmё pas disa vitesh nga krijimi i KEE do tё zbatoheshin rregulla tё pёrbashkёta pёr etiketimin e produkteve. Nё zbatimin e kёtyre rregullave nuk parashikohej ndonjё diferencim, nёse ato do tё zbatoheshin nё plan horizontal apo nё plan vertikal. Kёto rregulla do tё zbatoheshin pёr tё gjitha produktet qё do tё nxirreshin nё treg pas miratimit tё kёsaj Direktive. Metodat qё do tё pёrdoreshin pёr etiketimin e produktit duhet qё t’i ofronin blerёsit informacion tё besueshёm mbi produktin qё do tё blinte. Çdo e dhёnё e shkruar nё etiketim duhet tё jetё e saktё dhe e kuptueshme. Kёto tё dhёna duhet tё jepeshin tё detajuara pёr çdo lloj produkti ushqimor179. Pasqyrimi i saktё i tyre ishte i detyrueshёm pёr t’u zbatuar si nё momentin e paketimit dhe nё momentin e parapaketimit tё produktit.

Pёr informimin e konsumatorit rёndёsi tё veçantё ka dhe gjuha qё do tё pёrdoret nё etiketimin e produktit. Gjuha e pёrdorur nё etiketimin e produktit duhet tё jetё e tillё qё tё

177 Shih Preambulёn e Council Directive of 18 December 1978 on the approximation of the laws of the Member States relating to the labelling, presentation and advertising of foodstuffs for sale to the ultimate consumer (79/112/EEC), Official Journal of the European Communities, L 33/ 1, 8 . 2. 79. 178 Po aty. 179 Nё nenin 3 tё Direktivёs 79/112/EEC pёrcaktohen tё dhёnat qё duhet tё pёrmbajё çdo produkt ushqimor si mё poshtё: 1.”Emrin e produktit me tё cilin do tё shitet;

2.elementet pёrbёrёse;

3.kur produktet do tё jenё tё amballazhuara duhet tё jepet e saktё sasia neto e tij;

4.data e skadencёs;

5.kushtet nё tё cilat produkti duhet tё ruhet si psh: temperatura etj…;

6. emri ose emrin e biznesit dhe adresёn e prodhuesit ose paketuesit, ose të shitësit tё themeluar brenda

Komunitetit. Njё parashikim i veçantё ёshtё bёrё mbi prodhimin e gjalpit brenda territorit tё Shteteve

Anёtare, ku thuhet se ky produkt duhet tё tregoj nё tё dhёnat e shkruajtura prodhuesin, paketuesin ose

shitësin.

7. të dhënat e vendit të origjinës ose të prejardhjes;

8. udhëzimet për përdorim”.

Pёrveç kёtyre tё dhёnave qё njё artikull ushqimor duhet tё pёrmbajё, me anё tё Direktivёs 86/ 197/EEC ёshtё shtuar edhe njё e dhёnё tjetёr e cila ёshtё e detyrueshme vetёm pёr pijet alkolike qё përmbajnë më shumë se 1,2% sipas volumit të alkoolit.

34

kuptohet lehtёsishtё nga konsumatorёt qё e blejnё. Pёr kёtё arsye pyetjen “Cila do tё jetё gjuha qё do tё pёrdoret nё etiketimin e produkteve?”. Pёr t’i dhёnё pёrgjigje kёsaj pyetjeje, jemi bazuar nё komunikatёn e Komisionit qё bёn parashikime mbi gjuhёn qё do tё pёrdoret. Sipas parashikimeve tё bёra, “rregullat nё lidhje me gjuhёn qё do tё pёrdoret

janё kompetencё e vetё Shteteve Anёtare”180

. Shtetet Anёtare, duke i pёrcaktuar vetё rregullat qё do tё zbatohen mbi gjuhёn e pёrdorur nё etiketim e produktit, arrijnё tё pёrcjellin njё informacion tё plotё te konsumatori.

Megjithatё, edhe pse caktimi i rregullave mbi gjuhёn qё do tё pёrdoret ёshtё nё kompetencё tё Shteteve Anёtare, ky fakt nuk e ndalon Komunitetin qё tё veprojё pёr mbrojtjen e konsumatorit nё kёtё çёshtje. Nё pikёn 3 tё kёsaj komunikate parashikohej qё “do tё jenё tё dyja sё bashku, si ligjet nё nivel kombёtar nga njёra anё dhe ligji

komunitar nga ana tjetёr, qё do tё parashikojnё dispozitat ligjore mbi gjuhёn qё do tё

pёrdoret pёr produktet apo shёrbimet qё atij do t’i ofrohen nё treg”181.

Shtete Anёtare nё legjislacionet e tyre kombёtare kanё parashikuar dispozita tё veçanta mbi gjuhёn qё do tё pёrdoret pёr etiketimin e produkteve. Vetё kёto shtete nuk mund tё ndjekin tё njёjtat rregulla qё do tё zbatohen mbi gjuhёn e pёrdorur nё etiketim. Mospёrdorimi i njё gjuhe tё vetme tё detyrueshme pёr Shtetet Anёtare ёshtё rrjedhojё e faktorёve si mё poshtё :

1. në radhë të parë për shkak të statusit të përgjithshëm të gjuhёs në secilin Shtet Anëtar182;

2. për shkak të rëndësisë që ka gjuha në marrëdhëniet me konsumatorët183; 3. zbatimi i njё gjuhe tё detyrueshme do tё sillte si pasojё shkelje tё nenit 30 tё

Traktatit tё KEE-sё. Sidoqoftё, nё lidhje me gjuhёn qё do tё pёrdorej nё etiketim, problematikat mbi

informimin e konsumatorit mund tё lindnin nё çdo moment. Ashtu siç e shpjeguam, situata ёshtё e qartё mbi rregullat qё do tё ndiqen pёr gjuhёn qё do tё pёrdoret nё etiketim. Njё çёshtje e cila kёrkon shpjegim ёshtё dhe rasti i pёrdorimit tё njё gjuhe tjetёr nё etiketim pёr tё informuar konsumatorin, pёr tё shpjeguar kёtё çёshtje jemi bazuar pёrsёri nё Direktivёn 79/112/EEC. Kjo direktivё nё parashikimet qё bёn lejon pёrdorimin e njё gjuhe tjetёr nё etiketim me qёllim informimin e konsumatorit. Pёrdorimi i njё ose disa gjuhёve tё ndryshme nga ai i Shtetit Anёtar ku produkti ёshtё prodhuar ose ёshtё nxjerrё nё treg pёr t’u shitur duhet tё jetё e kuptushme nga ana e blerёsit. Lejimi i pёrdorimit tё njё ose disa gjuhёve tё tjera, siç edhe parashikohet nё nenin 14

184 tё Direktivёs 79/112/EEC, ka si qёllim pёrthithjen e informacionit me lehtёsi nga konsumatori. Mosplotёsimi i tё gjitha parashikimeve tё bёra nga direktiva pёr pёrdorimin 180 Shih pikёn 3 tё Communication from the Commission to the Council and the Parliament,“Concerning language use in the information of consumers in the Community”, COM(93)456 final, Brussels, 10 November 1993, fq.1. 181 Po aty, pika 3. 182 Po aty, pika 16. 183 Pika 16 e Communication from the Commission to the Council and the Parliament,“Concerning language use in the information of consumers in the Community”, COM(93)456 final, Brussels, 10 November 1993. 184 Nё kёtё nen parashikohet se: “…Shtetet Anёtare duhet tё marrin masa dhe tё ushtrojnё kontrolle pёr tё

verifikuara nё qoftё se produktet qё janё nxjerrё nё treg dhe u shiten konsumatorёve, nё etiketimet e tyre i

kanё tё dhёnat tё shkruara nё njё gjuhё qё kuptohet me lehtёsi nga blerёsit. Kjo dispozitё ligjore nuk

ndalon pёrdorimin e gjuhёve tё tjera qё do tё pёrdoren nё shkrimin e etiketimit, me qёllim pёr tё ofruar njё

informim sa mё tё mirё”.

35

e njё gjuhe tё kuptueshme, saktёsimin e termave dhe shprehjeve qё pёrdoren nё etiketimin e artikujve ushqimorё, e ngarkon me pёrgjegjёsi prodhuesin. Mbi prodhuesin bie pёrgjegjёsia pёr tё pёrmbushur tё gjitha detyrimet qё ligji parashikon mbi informimin e konsumatorёve nё treg sepse nga njё mosinformim i konsumatorit pasojat pёr shёndetin e tij mund tё jenё tё mёdha.

Megjithatё, nё nenin 11 pika 2 tё Direktivёs 79/112/EEC parashikohet qё të dhënat qё shkruhen nё etiketim duhet të jenë tё lehta për t'u kuptuar dhe mos tё kenё elemente vёshtirёsie pёr t’u kuptuar. Ky element nuk ёshtё i mjaftushёm, tё dhёnat duhet të jenё tё shkruajtura në një vend qё të jenë lehtësisht të dukshme dhe të lexohen qartë185. Mbi gjuhёn qё do tё pёrdoret nё produktet ushqimore Komisioni nё Komunikatёn “ Mbi interpretimin e gjuhёs qё do tё pёrdoret nё tregtimin e produkteve ushqimore nё rastin e çёshtjes Peeters”186, shprehet pёr gjuhёn qё do tё pёrdoret nё shkrimin e etiketimit tё produkteve ushqimore. Sipas Komisionit, nё kёtё komunikatё parashikohet qё çdo informacion qё do tё shkruhet nё etiketim duhet qё të jetё i dhënë edhe në një gjuhë që kuptohet lehtë nga konsumatori, në kёtё rast duhet tё jetё gjuha zyrtare ose gjuhёt zyrtare të vendit të tregtimit tё produktit187. Nё çdo rast kur Shtete Anёtare do tё vendosin tё pёrdorin njё gjuhё tё caktuar nё etiketimin e produktit ushqimor duhet qё tё mos shkelin nenin 30188 tё Traktatit tё KEE-sё. Shtetet Anёtare duhet tё tregojnё kujdes nё pёrcaktimin e gjuhёs qё do tё shkruhet nё etiketim, pasi nga vendosja e kufizimeve mbi gjuhёt qё do tё lejohet tё pёrdoret nё etiketim me qёllim informimin e konsumatorit do tё krijohet vёshtirёsi nё qarrkullimin e lirё tё produkteve ushqimore nё tregun e brendshёm.

Shtetet Anёtare si Belgjika189, Franca, Greqia, Italia190, Portugalia etj…parashikojnё dispozita tё posaçme mbi gjuhёn qё do tё pёrdoret nё etiketimin e produkteve. Sipas parashikimeve tё bёra nga kёto legjislacione kombёtare, pёrdorimi i gjuhёs vendase nё etiketimin e produkteve ёshtё i detyrueshёm me qёllim informimin e konsumatorit si dhe mbrojtjen e tij nё treg. Njё vend tё veçantё zё trajtimi i Spanjёs nё pёrcaktimin e gjuhёs qё do tё pёrdoret nё etiketimin e produkteve. Sipas autorit Gutierrez, mbrojtja e

185 Shih nenin 11 pika 2 tё Direktivёs 79/112/EEC “Mbi përafrimin e ligjeve të Shteteve Anëtare në lidhje me etiketimin, prezantimin dhe reklamimin e produkteve ushqimore për shitje përfundimtare te konsumatori”. 186 COM(93) 532 final: “Interpretative Commission communication concerning the use of languages In the marketing of foodstuffs in the light of the judgment in the Peeters case”, Brussels, 10 November 1993, ISBN 92-77-60269-4. 187 Po aty, Pika 23. Nё Pikёn 23 thuhet se: “Në përputhje me nenin 14 të Direktivës 79/112 / EEC dhe në mënyrë për të

informuar dhe për të mbrojtur konsumatorin, informacioni duhet dhënë në një gjuhë që kuptohet lehtë, që

do tё thotё gjuhёt zyrtare (et) të vendit të marketingut”. 188 Nё nenin 30 tё Traktatit tё Komunitetit Ekonomik Europian parashikohet se: “Kufizimet sasiore për

importimin dhe të gjitha masat me efekt të njëjtë, pa cёnuar dispozitat e mëposhtme, të ndalohen ndërmjet

Shteteve Anëtare”. 189Duhet tё themi se nё legjislacionin belg, neni 10 i Dekretit Mbretëror i datёs 2 tetor 1980 u ndryshua me nenin 11 tё Dekretin Mbretëror të datёs 13 nëntor 1986. Ky nen parashikonte si mё poshtё: “Etiketimi i kërkuar sipas nenit 2 i cili është pashikuar nё rregulla të

veçanta duhet të paktën të shkruhet në gjuhën ose gjuhët e rajonit gjuhësor ku ushqimet janë ofruar për

shitje”. 190 Nё legjislacionin italian, nё nenin 9 tё Kodit tё Konsumatorit parashikohet se gjuha italiane duhet tё pёrdoret nё mёnyrё tё detyrueshme nё etiketimin e produketeve me qёllim informimin e konsumatorit.

36

konsumatorit në Spanjë është një ekuilibër midis sё drejtёs private, sё drejtёs administrative si dhe vetërregullimi tё saj 191.

Spanja ёshtё njё rast studimor i ndryshёm nё krahasim me shtete e tjera pёr kёto arsye: Sё pari: Dispozitat ligjore tё sё drejtёs administrative do tё zbatohen pёr pёrdorimin e gjuhёs kombёtare nё etiketimin e produkteve, qofshin kёto produkte ushqimore ose joushqimore; Sё dyti: nga ky rregull i pёrgjithshёm ka pёrjashtim sepse “komunitete të caktuara

autonome kanë miratuar dispozita tё posaçme mbi kërkesat në lidhje me gjuhën qё do tё

pёrdoret nё Rajoni Bask, Galicia dhe Katalania”192, ku krahas gjuhёs kombёtare nё etiketim do tё pёrdoret edhe gjuha qё flitet nё kёto rajone.

Nga studimi i kryer, konstatojmё se në Danimarkë janё vendimet e Avokatit të Popullit ato qё parashikojnё pёrdorimin e gjuhёs kombëtare nё etiketim, me qёllim kjo pёr njё mirinformim tё konsumatorit. Nё pёrfundim ajo qё konstatojmё ёshtё se secili shtet pёrveç gjuhёve tё tjera qё lejohen tё pёrdoren nё shkrimin e etiketimeve, pёrdorimi i gjuhёs kombёtare ёshtё e detyrueshёm, nё kuadёr tё respektimit tё sё drejtёs pёr informim.

Pavarёsisht parashikimeve tё bёra nga legjislacionet kombёtare mbi gjuhёn qё do tё pёrdoret nё etiketimin e produkteve, nё kёtё pikё rol tё rёndёsishёm pёr tё pёrcaktuar se cila do tё jetё gjuha qё do tё pёrdoret pёr informimin e konsumatorit ka zёnё edhe praktika gjyqёsore. Ne do tё marrim nё studim çёshtjen ASBL Piageme dhe tё tjerё

kundёr Peeters193 , ku pёr herё tё parё Gjykata u shpreh pёr gjuhёn qё duhet tё pёrdoret

nё etiketimin e produkteve. Sipas Gjykatёs Europiane tё Drejtёsisё, gjuha qё do tё pёrdoret nё etiketim duhet duhet të lehtësojë informimin e blerësit në lidhje me produktin, por me kusht qё gjuha qё do tё pёrdoret nuk duhet tё sjellё kufizime sasiore mbi produktin qё do t’i ofrohet konsumatorit nё treg194. Nё asnjё rast nuk mund tё

191 Shih Gutierrez J., “The Comparative Law Yearbook of International Business :Consumer Protection in

Spain”, Volume 33, 2011, pg.235. 192 COM (93) 456 final, “Concerning language use in the information of consumers in the Community”, Brussels, 10 November 1993, fq.7. 193 Raporti për seancën dëgjimore tё ceshtjes C-369/89, ASBL Piageme dhe tё tjerё kundёr Peeters , I - 2973. Nё kёtё çёshtje paditёsi ASBL Piageme dhe kompani tё tjera importojnё dhe shpёrndajnё ujёra minerale franceze nё Belgjikё. Paditёsit pretendojnё qё i padituri Peeters i ka tregtuar kёto ujёra nё rajonin Flemisht ( gjuha e dytё zyrtare nё Belgjikё) nё kundёrshtim me legjislacionin Belg, shishet që ajo ofron për shitje janë etiketuar ose në Frëngjisht ose në Gjermanisht ndërsa në atë rajon, etiketimi duhet të jetë në gjuhёn hollandeze, në përputhje me Dekretin Mbretëror. I pandehuri pretendonte se neni 11 i Dekretit Mbretёror i datёs 13 Nëntor 1986 është në kundërshtim me ligjin e Komunitetit, në veçanti me nenin 30 tё Traktatit të KEE –sё dhe të nenit 14 tё Direktivës 79/112 / EEC , i cili siguron se tё dhënat në fjalë duhet të jenë në një gjuhё e cila kuptohet lehtësisht nga konsumatorët, pavarёsisht faktit nëse kanë marrë masa tё tjera për të siguruar që konsumatori tё ketё informacionin e nevojshëm. Sipas Peeters, nuk është e nevojshme qё gjuha qё do tё pёrdoret në etiketim të jetë gjuha e vendit ku mallrat janё shitur. Ai ngre si pretendim se neni 14 i direktivёs nuk ka si kriter tё pёrcaktojё gjuhёn, por pёrdorimin e njё gjuhe qё të mundёsojё informimin e konsumatorit. 194 Gjykata nё çёshtjen C-369/89, tё datёs 18. 6. 1991 ёshtё shprehur se: “neni 30 i Traktatit të KEE-sё dhe

nenit 14 të Direktivës së Këshillit 79/112 / EEC tё datёs 18 Dhjetor 1978 mbi përafrimin e ligjeve të

Shteteve Anëtare në lidhje me etiketimin, paraqitjen dhe reklamimin e produkteve ushqimore për shitje tek

konsumatori i fundit përjashton një ligj kombëtar që kërkon përdorimin ekskluziv të një gjuhe të veçantë

37

pёrdorej njё gjuhё e cila do tё shkaktonte vёshtirёsi nё informimin e konsumatorit. Krijimi i vёshtirёsive nё marrjen e informacionit shkel tё drejtёn e konsumatorit pёr t’u informuar. Kёto rregulla pёr informimi do tё ndiqen pa asnjё lloj dallimi ndёrmjet konsumatorёve.

Etiketimi i produkteve nuk ёshtё element i mjaftueshёm pёr tё informuar konsumatorin. Qё konsumatori tё jetё i mirё informuar dhe informacioni qё ka marrё tё jetё i plotё duhet tё informohet edhe pёr mёnyrёn sesi do tё pёrdoren kёto produkte ose shёrbime pёr tё cilat ai paraqet interes nё treg pёr t’i blerё. Rёndёsia e informimit tё konsumatorit mbi mёnyrёn e pёrdorimit tё produktit ishte njё pikё pёr tё cilёn Komisioni u shpreh nё Komunikatёn "Në lidhje me përdorimin e gjuhës për informimin e konsumatorëve në Komunitet". Sipas Komisionit, “pёrcaktimin i mёnyrёs sё pёrdorimit

tё produkteve dhe shёrbimeve ёshtё njё element i domosdoshёm sepse etiketimi i

produkteve nuk do tё ishte i mjaftushёm pёr tё patur njё konsumator tё informuar dhe tё

mbrojtur nё treg”195.

Njё çёshtje tё cilёs kёrkohej t’i jepej zgjidhje ishte dhe gjuha qё do tё pёrdorej pёr informimin e konsumatorёve nё rastin e mallrave tё konsumit teknik

196. Tashmё nё treg kёrkesat e konsumatorёve pёr tё blerё mallrat e konsumit teknik u rrit me rritme tё shpejta si pasojё e zhvillimit tё teknologjisё. Pёr t’i dhёnё zgjidhje kёsaj problematike mbi gjuhёn qё do tё pёrdorej pёr mallrat e konsumit teknik, nё vitin 1998 Kёshilli miratoi Rezolutёn 98/C 411/01

197, nё tё cilёn u parashikua dhe gjuha qё do tё pёrdorej pёr informimin e konsumatorёve pёr kёto mallra. Nё pikёn 5 tё Shtojcёs sё Rezolutёs 98/C 411/01 parashikohej se gjuha qё do tё pёrdorej nё manualet e pёrdorimit tё kёtyre mjeteve pёr informimin e konsumatorit do tё jetё “gjuha e tyre zyrtare e Bashkimit Europian ose nё njё nga gjuhёt qё konsumatorёt e kanё mё tё lehtё pёr ta kuptuar”198. Parashikimi i bёrё nga Kёshilli nё pikёn 5

199 tё Shtojcёs, mbi gjuhёn qё do tё pёrdoret pёr informimin e konsumatorit nё manualet e pёrdorimit tё mallrave tё konsumit teknik nuk

për etiketimin e produkteve ushqimore, pa lejuar për mundësinë e përdorimit një gjuhe tjetër qё kuptohet

lehtë nga blerësit ose për të siguruar që blerësit tё jenë informuar nёpёrmjet masave të tjera tё marra pёr

kёtё qёllim”. 195 Shih pikёn 4 tё Communication from the Commission to the Council and the Parliament,“Concerning language use in the information of consumers in the Community”, COM(93)456 final, Brussels, 10 November 1993, fq.2. 196 Me mallrat e konsumit teknik do tё kuptojmё:

1. pajisjet elektorinike si psh: llambat LED, Televizorёt LCD etj…, 2. kamerat dhe aparatёt digjital, 3. tabletat, 4. kompjutera, laptopё, 5. telefonat celularё, Smart Fonёt.

197 Council Resolution of 17 December 1998 on operating instructions for technical consumer goods (98/C 411/01), Official Journal, C 411/3, 31.12.98. 198 Po aty, fq. 4. 199 Nё pikёn 5 tё Shtojcёs 1 tё Council Resolution “on operating instructions for technical consumer goods”, parashikohet gjuha e manualeve, ne te parashikohet se: “Konsumatorët kanë qasje të lehtë në

manualet e përdorimit të paktën në gjuhën e tyre zyrtare të Bashkimit Europian, në një mënyrë të tillë që të

jenë të lexueshme dhe e lehtë për konsumatorin për t’u kuptuar.

…Pёrkthimi i manualit tё pёrdorimit nё gjuhёn e vendit ku ky produkt do tё nxirret nё treg duhet tё bёhet

vetёm nё bazё tё gjuhёs tё vendit ku ky produkt ёshtё prodhuar. Pёrkthimi do tё bёhet duke patrur

parasysh karakteristikat dalluse tё zonёs ku kjo gjuhё ёshtё pёrdorur, pёrkthimi duhet tё bёhet nga ekspertё

me qёllim qё ky informacion qё do t’i ofrohet konsumatorit tё jetё i kuptushёm dhe i qartё”.

38

ёshtё i natyrёs shteruese, por ka natyrё kёshilluese sepse do tё jenё vetё Shtete Anёtare qё do tё vendosin se cila do tё jetё gjuha qё do tё pёrdoret me qёllim pёr tё bёrё njё informim sa mё tё mirё tё konsumatorit.

Sidoqoftё, tё drejtёn pёr informim konsumatori e gёzon edhe nё rastin kur ai blen njё shёrbim qё i ofrohet nё treg pёr tё cilin ka interes. Duke u bazuar nё praktikёn gjyqёsore, kemi arritur nё pёrfundimin se konsumatori duhet tё informohet pёr njё shёrbim qё i ofrohet. Ky informacion si nё rastin kur u jepej konsumatorёve pёr produktet qё kёrkonin tё blinin ashtu edhe nё rastin e shёrbimeve duhet tё jetё i saktё dhe tё krijojё besim te konsumatori se ёshtё duke blerё njё shёrbim tё sigurt pёr tё. Sipas Gjykatёs Europiane tё Drejtёsisё nё çёshtjen Komisioni kundёr Greqisё

200, informacioni nuk duhet t’i mohohet nё asnjё rast konsumatorit pёr njё shёrbim qё i ofrohet. Nё rastin e ofrimit tё njё shёrbimi duhet qё informacioni t’u jepet konsumatorёve nga persona tё cilёt kanё njohuri tё posaçme mbi shёrbimin qё ofrojnё. Nё çёshtjen kundёr Greqisё, Gjykata vlerёsonte rёndёsinё qё ka fakti se nga kush duhet tё informohet konsumatori pёr shёrbimin qё i ofrohet. Sipas Gjykatёs, shёrbimi i ofruar nga persona tё paspecializuar bёn qё informacioni qё u jepet konsumatorёve tё mos jetё i saktё dhe njёkohёsisht nuk mund tё jetё i besueshёm, shёrbimi i ofruar nga persona qё nuk kanё njohuri tё posaçme cёnon tё drejtёn e konsumatorit pёr informim201. Duke i’u referuar kёsaj çёshtjeje arrijmё nё pёrfundimin se shёrbimi i ofruar nga persona tё cilёt nuk janё kompetentё pёr dhёnien e informacionit, nё varёsi tё çdo rasti, ndikon negativisht nё tё drejtёn e konsumatorit pёr informim. 2.3. E drejta pёr edukim.

Tё gjithё konsumatorёt pa asnjё lloj dallimi gjinor, moshe, prejardhjeje, gёzojnё tё drejtёn pёr edukim. Duke u bazuar nё legjislacionin europian arrijmё nё pёrfundimin se e drejta pёr edukim deri nё miratimin e Traktatit tё Amsterdamit, mbrohej nё bazё tё masave tё miratuara nё nivel kombёtar nga Shtetet Anёtare. Nё mbrojtje tё kёsaj sё drejte, ishte Traktati i Amsterdamit i cili nё bazё tё parashikimeve tё bёra nё nenin 153, parashikoi pёr herё tё parё mbrojtjen e saj. Krahas masave tё miratuara nё nivel kombёtar, duhet tё themi se mbrojtja e sё drejtёs pёr edukim deri nё momentin qё u miratua Traktati i Amsterdamit realizohej edhe nga organizata tё ndryshme, njё prej tё cilave ishte edhe OECD-ja. Tashmё me miratimin e Traktatit tё Amsterdamit kjo e drejtё do tё bёhej pjesё e objektivave tё pёrgjithshme qё BE-ja do tё merrte nё kuadёr tё mbrojtjes sё saj pёr tё realizuar njё mbrojtje tё kёtyre tё drejtave nё njё nivel mё tё lartё. Mbrojtja e kёsaj sё drejte do tё ndikojё nё shtimin e tё drejtave qё konsumatori gёzon brenda Bashkimit Europian, por edhe nё rritjen e nivelit tё mbrojtjes sё konsumatorit nё dallim nga mbrojtja qё i ofrohej konsumatorit vite mё parё. Thelbi i kёsaj sё drejte qёndron nё edukimin e konsumatorit me qёllim pёr ta mbrojtur atё nga prodhuesit tё cilёt ofrojnё produkte ose shёrbime, si dhe nё rritjen e mirёqenies sё tij. Pёr tё shpjeguar mё

200 Case C-198/89, Komisioni kundёr Greqisё, [ECR], 26.02.1991, I-735. 201 Nё çёshtjen C-198/89 Komisioni kundёr Greqisё, tё datёs 26 Shkurt 1991 Gjykata Europiane e Drejtёsisё nё pikёn 1 tё Vendimit ёshtё shprehur se: “Shёrbimi i ofruar nga guida turistike pёr njё grup

turistёsh tё njё Shteti tjetёr Anёtar, kur këto shërbime konsistojnë në udhëzimin e turistëve në vende të tilla

si muzeve apo monumente historik të cilat mund të vizitohen vetëm me një udhëzues të specializuar

profesionalisht, udhezuesi duhet tё jetё i pajisur me licencё, ndaj Republika e Greqisë nuk ka përmbushur

detyrimet e saj sipas nenit 59 të Traktatit KEE-sё”.

39

tej rёndёsinё e kёsaj tё drejte fillimisht duhet tё shpjegojmё sё çfarё do tё kuptojmё me edukim tё konsumatorit. Me edukim tё konsumatorit do tё kuptojmё njё proces, “ky

proces ka si qёllim tё ndihmojё çdo individ qё tё jetё mё i aftё, mё i ditur dhe mё i

pёrgjegjshёm si konsumator nё treg”202.

Nё lidhje me kёtё tё drejtё konsumatorёt paraqesin njё interes tё veçantё dhe kёrkojnё njё mbrojtje sa mё tё mirё tё saj. Ky interes i veçantё i konsumatorit buron nga vetё kёrkesat qё ai paraqet nё treg. Nёpёrmjet edukimit konsumatori arrinё tё sigurojё dhe tё zgjedhi burimet e informacionit tё cilat do tё kenё ndikim te ai si blerёs pёr tё kёrkuar nё treg produkte tё sigurta dhe cilёsore pёr shёndetin e tij. Tё njёjtin qёndrim kanё mbajtur dhe prodhuesit pёr rёndёsinё e edukimit tё konsumatorit. Edukimi i konsumatorit ёshtё e vetmja mёnyrё qё konsumatori tё jetё nё gjendje tё dijё tё kёrkojё se çfarё do tё blejё dhe nё tё njёjtёn kohё tё dijё tё mbrohet duke pёrdorur mjetet e duhura tё parashikuara nga ligji. Konsumatorёt duhet tё edukohen me frymёn e realizimit tё blerjes sё duhur pёr ta, gjё e cila do tё ndikojё direkt nё mbrojtjen e tyre dhe do tё ketё ndikim nё rritjen e prodhimeve nё treg.

I tё njёjtit qёndrim ёshtё edhe autori Knapp, ku sipas tij, edukimi i konsumatorit ka efekt tё dyfishtё203: Sё pari nё zhvillimin e tregut. Zhillimi i tregut do tё ndodhё nёpёrmjet rritjes sё kёrkesave pёr produkte sepse sa mё shumё informacion tё zotёroj konsumatori aq mё shumё do jetё nё gjёndje tё bёjё zgjedhje tё duhur duke u udhёhequr nga vlerat e produktit dhe dobitё e tij. Sё dyti nё pёrmirёsimin e cilёsisё sё jetёs sё konsumatorit

204 sepse ai tashmё di se çfarё blen dhe cilat janё pёrfitimet qё ai merr nga blerja e kёtyre produkteve.

Me hedhjen nё treg tё produkteve tё reja edukimi i konsumatorit paraqitet si njё domosdoshmёri pёr ta sepse ata do tё gjenden pёrballё produkteve tё reja pёr tё cilat nuk kanё njohuri. Duke u edukuar konsumatorёt do tё jenё nё gjendje tё mbrojnё jo vetёm kёtё tё drejtё, por edhe tё drejtat e tjera tё cilat ata gёzojnё nё bazё tё ligjit.

Nё ditёt e sotme konsumatorёt blejnё produkte nё shtete tё ndryshme tё Bashkimit Europian. Numri i produkteve qё konsumatorёt mund tё blejnё ёshtё i llojeve tё shumta, prandaj pёr tё mbrojtur interesat e tyre ata janё nё kёrkim tё njё informacioni sa mё tё gjёerё. Nё kёrkimin e informacionit nga ana e konsumatorit pёr produktet nuk ka ndonjё dallim nёse produktet janё nxjerrё pёr herё tё parё nё treg apo ёshtё njё produkt qё ka kohё qё ёshtё nxjerrё nё treg. Madje duhet tё themi se pёr produktet qё nxirren pёr herё tё parё nё treg kёrkesat janё mё tё shumta dhe konsumatorёt kёrkojnё njё informacion me tё madh pёr to pasi ato tёrheqin mё shumё vёmёndjen e tij nё treg. Edukimi i duhur i konsumatorit ёshtё njё element bazё i cili ndikon nё rritjen dhe forcimin e besimit tё konsumatorit ndaj produktit nga njёra anё, por edhe ndaj tregut nga ana tjetёr. Ajo qё ne konstatojmё ёshtё se me zhvillimin e teknologjisё, edukimi i konsumatorit filloj tё shihej si domosdoshmёri e cila nuk mund tё kishte njё pikё ndalimi, por qё do tё vinte gjithmonё e mё shume nё rritje si kёrkesё sepse produkte tё reja po nxirreshin nё treg.

202 European Commission, Consumer education, December 2006, fq. 1. Shiko nё adresёn: http://ec.europa.eu/dgs/health_food-safety/information_sources/docs/ca/consedu_en.pdf 203 Shih Knapp J., “The benefits of consumer education”, Advancing the Consumer Interest, Vol. 2, Nr.2, 1990, fq.26. Shiko nё adresёn: https://www.jstor.org/stable/23862373?seq=1#page_scan_tab_contents 204 Po aty.

40

Mbi kёto produkte konsumatori duhej tё zotёronte aftёsi tё nevojshme pёr t’i pёrdorur, gjё qё do t’i merrte vetёm nёpёrmjet edukimit tё tij. Edukimi i konsumatorit nё ditёt e sotme shtrihet mbi shumё produkte dhe shёrbime qё ofrohen nё treg nё krahasim me edukimin e tij qё bёhej disa viteve mё para. Sipas politikave qё rekomandoheshin nga OECD-ja (Organizata pёr Bashkёpunimin Ekonomik Europian) mbi edukimin e konsumatorit, duhet tё themi se sot konsumatori edukohet duke marrё njё informacion shumё herё mё tё madh mbi të drejtat dhe detyrimet e tij nё bazё tё ligjit, si dhe mbrojtjen e tij nё epokёn e digjitalizimit205.

OECD-ja parashikonte se pёr njё mbrojtje tё konsumatorit nё nivel sa mё tё lartё duhet qё edukimi i tij “tё jetё njё proces i vazhdueshёm dhe afatgjatё dhe mos tё ketё

karakter periodik”206. Edukimi i konsumatorit kёrkohej tё ishte i vazhdueshёm sepse

asnjёherё nuk mund tё konsiderohej se informacioni dhe njohuritё qё njё konsumator zotёronte ishin tё mjaftueshme pёr ta mbrojtur atё pёrballё produkteve qё nxirreshin pёr herё tё parё nё treg. Çёshtja nuk kishte tё bёnte vetёm me edukimin e konsumatorit pёr produktet e reja qё nxirreshin nё treg, por konsumatori duhet tё vazhdonte tё edukohej edhe pёr produktet ekzistuese nё treg duke e mbrojtur atё pёr tё mos rёnё pre e mashtrimeve nga produktet fallso. Nё pёrcjelljen e njohurive dhe nё edukimin e konsumatorёve nuk mund tё flasim pёr kategori tё caktuar konsumatorёsh qё gёzojnё kёtё tё drejtё, por pёr çdo konsumator pa dallim moshe, gjinie, vendodhje dhe orgjine gёzon kёtё tё drejtё. Pjesё e procesit tё edukimit do tё jenё fёmijёt dhe tё moshuarit, pasi nё kёto dy shtresa nevoja pёr edukimin e tyre paraqitet edhe mё e rёndёsishme pёr shkak tё aftёsisё sё tyre mё tё ulёt nё pёrthithjen e informacionit.

Zbatimi korrekt i kёsaj tё drejte ndikon nё mёnyrё indirekte dhe nё tё drejtat e tjera qё konsumatori gёzon si pёr shembull nё lidhje me tё drejtёn pёr mbrojtjen e shёndetit. Vetёm nёpёrmjet edukimit ai arrin tё zotёrojё burime informacioni nga mё tё ndryshmet dhe nё kёto kushte do tё jetё nё gjendje tё bёjё zgjedhjen e duhur duke shmangur rreziqet mbi shёndetin qё mund t’i paraqitet nga mungesa e edukimit tё duhur. Mungesa e edukimit do tё thotё mungesё informacioni dhe tё dyja sё bashku bёjnё tё kemi shance mё tё mёdha pёr njё konsumator ku probabiliteti pёr dёmtimin e shёndetit tё tij ёshtё mё i lartё. Tё drejtat qё konsumatori gёzon nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga legjislacioni europian janё tё lidhura ngushtё me njёra-tjetrёn sepse nё varёsi tё respektimit dhe nivelit tё gёzimit tё njё tё drejte efektet do tё ndihen nё mёnyrё zinxhir dhe te tё drejtat e tjera.

Pёr tё mbrojtur konsumatorin e drejta pёr edukim ёshtё kompetencё e pёrbashkёt, pёr mbrojtjen e saj angazhohen si Bashkimi Europian dhe vetё Shtetet Anёtare. Pёr tё kryer edukimin e konsumatorit duhet tё përfshihen tre elemente tё cilat janё tё lidhur ngushtё me njёri-tjetrin, nga njёra anё qёndron konsumatorin i cili kёrkon vazhdimisht njohuri tё reja dhe nga ana tjetёr janё prodhuesit dhe Shteti Anёtare.

205 “Consumer education: Policy Recommendations of the OECD’S Committee on Consumer Policy”, DSTI/CP(2009)5/FINAL, fq.3. Shiko nё adresёn: http://www.oecd.org/sti/consumer/44110333.pdf 206 Po aty, fq.3-4.

41

Ofron informacion

Rol detyrues

Informon Edukim dhe mbrojtje tё dhe edukon konsumatorin konsumatorit

Figura 2. Faktorёt ndёrveprues pёr edukimin e konsumatorit207.

Konsumatori vazhdimisht kёrkon informacion, ai ёshtё nё kёrkim tё njohurive bazё pёr njё produkt i cili ёshtё nxjerrё nё treg si dhe tё informacionit shtesё pёr t’u mbrojtur sa mё mirё nga produktet qё ai konsumon duke i blerё nё treg. Kёtё informacion konsumatori e merr si nga prodhuesi ashtu edhe nga shteti nёpёrmjet institucioneve kompetente qё ngarkohen me kёtё detyrё. Le tё marrim nё analizё marrёdhёnien prodhues- konsumator dhe prodhues- Shtet Anёtar. Mbi prodhuesin bie detyrimi pёr tё informuar nga njёra anё Shtetin Anёtar (kёtu duhet tё kuptojmё autoritetet kompetente shtetёrore) dhe nga ana tjetёr konsumatorin mbi sigurinё dhe cilёsinё e produktit. Ndёrkohё qё nё marrёdhёnien prodhues-konsumator, prodhuesi ndikon nё edukimin e konsumatorit sepse nёpёrmjet informacionit qё ai i ofron konsumatorit e ndёrgjegjёson atё pёr dobinё dhe vlerat e produktit. Ai e bёn konsumatorin tё pёrgjegjshёm se kur dhe pse pёrdoret produkti tё cilin konsumatori blen nё treg. Kёtё informacion prodhuesi i’a ofron konsumatorit nёpёrmjet tё dhёnave qё jepen nё etiketimin e produktit. Duke pёrvetёsuar kёtё informacion ata janё mё nё gjendje dhe mё tё aftё tё bёjnё zgjedhjen e duhur pёr ta.

Nga ana tjetёr Shteti, nёpёrmjet mekanizmave kompetente e detyron prodhuesin tё zbatojё politikat dhe tё gjitha detyrimet qё ligji e ngarkon pёr tё prodhuar produkte duke zbatuar kushtet teknike dhe standardet e harmonizuara. Pёrveç kёsaj shteti e detyron prodhuesin tё japё njё informacion tё plotё te autoritetet kompetente mbi produktin e prodhuar. Nё raportin shtet-konsumator do tё themi se shteti nёpёrmjet politikave qё zbaton mbron konsumatorin duke luajtur rol tё rёndёsishёm nё respektimin dhe garantimin e tё drejtave tё konsumatorit. Nёpёrmjet politikave qё shteti zbaton ushtron trysni pёr respektimin e tё drejtёs sё konsumatorit pёr edukim, si dhe marrjen e masave tё duhura nga autoritet kompetente pёr edukimin e konsumatorit.

Duke pasur sa mё shumё njohuri konsumatori do fillojё tё kёrkojё produkte mё cilёsore dhe tё sigurta, me njё çmim mё tё ulёt. Pёrpara se konsumatorёt tё blejnё njё produkt nёpёrmjet dijeve dhe aftёsive qё zotёrojnё nga njohuritё e marra ata bёjnё njё

207 Pёrshtypje e autorit e nxjerrё nga literatura. Pёr tё arritur nё pёrfundimin e ndёrtimit tё kёsaj skeme jemi bazuar nё literaturёn e studiuar pёr kёtё pjesё tё punimit.

Prodhuesi Shteti Anёtar

Konsumatori

42

krahasim tё produkteve pёrpara se tё vendosin pёr tё blerё. Mёnyrat qё pёrdoren pёr edukimin e konsumatorit

208 janё tё ndryshme, ndёr to ёshtё edhe reklama. Reklamat ndikojnё te konsumatori duke e bёrё atё mё tё aftё pёr tё bёrё njё zgjedhje tё duhur si dhe i ofrojnё atij mundёsi zgjedhjeje. Pёr edukimin e konsumatorit mёnyrat tё cilat zbatohen janё: 1. edukimi i konsumatorit nё shkolla, 2. pёrdorimi i medias dhe 3. pёrdorimi i internetit.

Kёto mёnyra edukimi do tё jenё tё pavarura nga njёra -tjetra, por ato duhet tё zbatohen paralelisht pёr tё arritur njё qёllimin e pёrbashkёt qё ёshtё edukimi i konsumatorit. Pёr zbatimin e kёtyre mёnyrave duhet tё hartohen programe dhe tё zbatohen politika mbi edukimin e konsumatorit si nga vetё SHA-tё ashtu edhe nga BE-ja. Nёpёrmjet edukimit sa mё tё mirё tё konsumatorit synohet tё realizohet njё mbrojtje nё nivel sa mё tё lartё pёr tё. Siç kemi pёrmendur edhe mё lartё mbrojtja e konsumatorit ёshtё kompetencё e pёrbashkёt ndёrmjet Shteteve Anёtare dhe Bashkimit Europian. Ndaj proçesi pёr edukimin e konsumatorit nuk ёshtё vetёm nё ngarkim tё BE-sё, por do tё jenё edhe vetё SHA-tё qё do tё ndёrmarrin nisma pёr realizimin e kёtij procesi. Mёnyra e parё e edukimit tё konsumatorit ёshtё edukimi i konsumatorit nёpёr shkolla. Edukimi i konsumatorit nё shkollё ёshtё kompetёncё dhe pёrgjegjёsi e çdo Shteti Anёtar. Autoritetet kompetente nё çdo Shtet Anёtar duhet tё marrin masa pёr tё miratuar programe pёr çdo cikёl studimi pёr mbrojtjen e konsumatorit.

Sipas autores Hellman-Tuitert, edukimi i konsumatorit duhet tё bёhet deri nё pёrfundim tё arsimit tё mesёm. Niveli i edukimit nuk do tё jetё i njёjtё nё çdo cikёl sepse janё njё sёrё faktorёsh qё nuk lejojnё zbatimin e programit mbi edukimin e konsumatorit nё mёnyrё tё njёjtё nё nivele tё ndryshme arsimimi209. Mё tej kjo autore parashikon se pёr tё pёrcaktuar programin qё do tё zbatohet duhet tё merret nё konsideratё mosha e fёmijёve, pjekuria e tyre si dhe prejardhja e tyre sociale dhe ekonomike210. Autorja Hellman-Tuitert paraqet si argumet se edukimi i konsumatorit nё shkolla ka si objektiv bazё:

1.”T’u japё sa mё shumё informacion nxёnёsve pёr tё bёrё zgjedhje tё informuar,

2. nxënësit tё jenё nё gjendje të kuptojnё funksionimin e shoqërisë dhe tё ekonomisë si një

e tërë dhe rolin specifik të konsumatorëve nё tё,

208 Pёrdorimi i mjeteve tё ndryshme pёr edukimin e konsumatorit ka ndikuar te konsumatori si mё poshtё: 1. Bёrjen e zgjedhjeve tё informuara- konsumatori duhet tё jetё i mirёinformuar pёr tё blerё produkte

dhe shёrbime, burimet e informacionit qё mund tё pёrdori janё tё ndryshme si reklamat, interneti,broshura ose tekste, por kёto burime nuk mund tё jenё diskriminuese. Informacioni i marr ndikon direkt mbi psikologjinё e konsumatorit duke e tёrhequr atё pёr tё bёrё mё shumё blerje pёr njё produkt ose nё produkte tё ndryshme.

2. Njohjen e tё drejtave dhe tё detyrimeve- pavarёsisht se cila do tё jetё mёnyra qё konsumatori do pёrdorё pёr t’u informuar nё çdo rast ai njihet me tё drejtat qё ai gёzon dhe detyrimet me tё cilat ngarkohet nё bazё tё ligjit.

3. Tё ndikoj te konsumatorёt e tjerё- nё bazё tё kёnaqёsisё qё konsumatori merr nga blerja e njё produkti apo shёrbimi ai do tё ndikojё direkt nё psikologjinё e konsumatorёve tё tjerё. Nёpёrmjet ndikimit tё ushtruar ai do tё luajё rol pozitiv nё rritjen e shitjeve nё treg ose do tё ketё ndikim negativ duke sjellё rёnie tё shitjeve tё njё produkti ose shёrbimi.

209 Shih Hellman-Tuitert G., Promoting Consumer Education in Schools, Print : Katarina Tryck AB, 1999, fq.10-12. 210 Po aty, fq.10.

43

3. tё veprojnё si konsumatorё tё informuar dhe tё pёrgjegjshёm”211. Edukimi i konsumatorit nё shkolla ёshtё domosdoshmёri sepse ajo ёshtё e vetmja

mёnyrё qё ofron informacion tё hollёsishёm pёr fёmijёt dhe pёr tё rinjtё qё tё dinё tё mbrohen pёr produktet dhe shёrbimet tё cilat mund t’i blejnё nё treg ose duke pёrdorur internetin pёr tё bёrё blerje. Studimi i rasteve kur janё cёnuar tё drejtat e konsumatorit ёshtё metoda mё e mirё qё mund tё pёrdoret pёr tё ndёrgjegjёsuar fёmijёt dhe tё rinjtё pёr t’u mbrojtur sa mё mirё. Tё gjithё jemi tё ndёrgjegjshёm se tashmё niveli i jetesёs ёshtё rritur, zhvillimi i teknologjisё ёshtё i ndjeshёm nga çdo individ si dhe pёrdorimi i internetit pёr tё bёrё blerje trajtohet si diçka mё se e zakonshme. Reklamat e shumta qё bёhen pёr produkte ose shёrbime nё internet nё shumё raste i ka bёrё konsumatorёt tё mos jenё tё sigurtё nё atё qё ata blejnё kur produkti ka mbritur te konsumatori sepse midis realitetit dhe reklamёs produktet nuk kanё rezultuar cilёsore si ato qё paraqiten nё reklamё.

Kategoria e konsumatorёve tё cilёt bien mё shpejt preh e kёtyre mashtrimeve nga reklamat nё internet janё fёmijёt, por nuk mund tё lihen pa pёrmendur edhe konsumatorёt nё moshё madhore. Nё shumicёn e rasteve prindёrit bёjnё blerje pёr tё kёnaqur dёshirat e fёmijёve tё tyre. Nё marrjen e vendimeve nё familje pёr tё blerё produkte, studimet kanё treguar se femijёt kanё njё ndikim mjaft tё madh212. Pavarёsisht ndikimit qё prindёrit kanё nga kёrkesat e fёmijёve tё tyre ata duhet tё kenё njё rol rregullator nё familje pёr tё shmangur mё pas pasojat e padёshiruara nga produktet e blera.

Nё edukimin e konsumatorit ndikim dhe rol tё rёndёsishёm ka edhe media, si ajo vizive dhe ajo e shkruar. Media ka njё ndikim tё madh mbi konsumatorin pёr produktet qё ai do tё blejё nё treg. Nёpёrmjet emisioneve tё shumta dhe reklamave ajo ndikon nё zgjedhjet qё konsumatori do tё bёjё pёr tё blerё njё produkt dhe nёpёrmjet informacionit qё ajo transmeton te konsumatori e transformon atё nё njё blerёs tё kujdesshёm. Ndryshimet shoqёrore nё vendet Nordike, sollёn si domosdoshmёri zhvillimin e mёtejshёm tё edukimit tё konsumatorit. Pёr tё mbrojtur kёtё tё drejtё u hartua Strategjia pёr edukimin e konsumatorit213.

Nё kёtё Strategji parashikohet rёndёsia e edukimit tё konsumatorit dhe nё veçanti roli i medias nё realizimin e kёtij procesi. Nё tё parashikohet se edukimi do tё filloj qё “nga fёmijёt nёn moshёn dy vjeç deri te fёmijёt nё moshёn dhjetёvjeçare”214.

Edukimi i konsumatorit ёshtё njё prej tё drejtave e cila nёpёrmjet politikave tё miratuara nё Bashkimin Europian po fuqizohet gjithmonё edhe mё shumё. Nё programin disavjeçar pёr konsumatorin 2014-2020 parashikohet se edukimi i konsumatorit ёshtё njё prej objektivave bazё qё parashikohet qё tё marr zhvillim tё mёtejshёm nё tё ardhmen. Ky zhvillim i mёtejshёm i sё drejtёs pёr edukim ka si qёllim forcimin e mёtejshёm tё kёsaj sё drejte pёr tё gjithё konsumatorёt dhe “nё fokus tё veçantё ka konsumatorёt e

211 Po aty, fq.15. 212 “Teaching Consumer Competences :A Strategy for Consumer Education”, Print: Kailow Express ApS, 2009, fq. 20. 213 “Teaching Consumer Competences :A Strategy for Consumer Education”, Print: Kailow Express ApS, 2009 Shiko nё adresёn: http://www.kkv.fi/globalassets/kkv-english/consumer-education/teaching-consumer-competences--a-strategy-for-consumer-education.pdf 214 Po aty, fq.20.

44

rrezikuar”215. Nёpёrmjet zhvillimit dhe rritjes sё nivelit tё mbrojtjes sё kёsaj sё drejte do tё themi se sot kemi njё konsumator i cili gёzon mbrojtje nё nivel mё tё lartё nё krahasim me mbrojtjen qё konsumatori gёzonte shumё vjet mё parё.

2.4. E drejta pёr t’u mbrojtur nga reklamat mashtruese.

Njё nga mjetet me anё tё sё cilit konsumatori merr informacion ёshtё edhe reklama. Reklamat nё vetvete kanё si qёllim informimin e konsumatorit, ndaj nё prodhimin e tyre duhet qё ky informacion qё do tё pёrcillet te publiku tё jetё i saktё dhe nё gjendje pёr t’u kuptuar nga çdo konsumator. Pёr nga natyra e tyre reklamat ndahen nё reklama mashtruese dhe reklama krahasuese. Nё mbrojtje tё konsumatorit do tё ndalemi nё trajtimin e mbrojtjes nga reklamat mashtruse. Mbrojtja nga reklamat mashtruese ёshtё njё çёshtje e cila zё njё vend tё rёndёsishёm pёr trajtim sepse pjesё e mbrojtjes janё konsumatorёt pa asnjё lloj dallimi midis tyre, por pjesё e kёsaj mbrojtjeje do tё jenё edhe prodhuesit. Ne pёrmendёm se mbrojtjen nga reklamat mashtruese indirekt e gёzojnё edhe prodhuesit sepse nёpёrmjet masave tё marra nga autoritetet kompetente do tё parandalohet konkurrenca e pandershme qё prodhon efekte negative mbi konsumatorin.

Pёr herё tё parё nё Komunitet mbrojtja e konsumatorit nga reklamat mashtruese zuri njё vend tё rёndёsishёm nё vitin 1984, vit ky ku pёr herё tё parё mbi ketё çёshtje u miratua edhe direktiva216 pёr reklamat mashtruese

217. Kjo direktivё do tё gjente zbatim nё planin horizontal, ajo synonte tё shmangte çdo pasoj tё padёshiruar qё do t’i shkaktohej konsumatorit nga reklamat mashtruese. Nё Preambulёn e Direktivёs 84/450/EEC parashikohej harmonizim i legjislacioneve kombёtare tё Shteteve Anёtare pёr tё ndaluar trasmetimin e reklamave mashtruse. Sipas disa autorёve218, direktiva mbi

215 Nё objektivin e II-tё tё “Regulation (EU) No 254/2014 of the European Parliament and of the Council of 26 February 2014 on a multiannual consumer programme for the years 2014-2020 and repealing Decision No 1926/2006/EC” Po aty, OJ L 84/53, 20.3.2014, parashikohet forcimi i mёtejshёm i sё drejtёs pёr edukim pёr konsumatorёt vunerabёl. Procesi i edukimit tё konsumatorёve vunerabёl do tё jetё njё proces afatgjatё. Pёr tё arritur kёtё objektiv parashikohet si mё poshtё: 1. “Tё zhvillohen programe pёr shkёmbimin e praktikave mё tё mira qё kanё si qёllim edukimin e

vazhdueshёm tё konsumatorёve vunerabёl tё cilёt kanё vёshtirёsi nё pёrthithjen e informacionit. 2. Bashkёpunim tё vazhdueshёm nё nivel kombёtar tё autoriteteve kompetente me mёsuesit dhe

organizatat e konsumatorёve pёr miratimin e masave tё cilat kanё si qёllim edukimin e

konsumatorёve”. 216 Council Directive of 10 September 1984 relating to the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning misleading advertising (84/450/EEC), OJ L 250/ 17, 19 . 9 . 84. 217 Nё nenin 2 pika 2 tё Direktivёs 84/450/EEC parashikohet se me reklamё mashtruese do tё kuptojmё: “

çdo reklamё e cila nё çdo mёnyrё, duke pёrfshirё edhe prezantimin e saj, mashtron ose ka mundёsi tё

mashtrojё personat tё cilёve u drejtohet. Per nga vetё natyra e saj duke qenё se ajo ёshtё mashtruese

ndikon nё interesat ekonomike tё konsumatorit duke e dёmtuar atё ose duke i shkaktuar mundёsi pёr t’u

dёmtuar.

Pavarёsisht kёsaj, nё nenin 3 parashikohet se pёr tё percaktuar nёse njё reklamё do tё jetё mashtruse duhet tё merren parasysh disa elemete tё cilat janё tё lidhur me: a. Karakteristikat e mallrave dhe shёrbimeve si: orgjina, elementet pёrbёrёse, cilёsia, sasia, data e

prodhimit dhe data e skadimit;

b. çmimi ose mёnyra si ёshtё llogaritur çmimi;

c. identiteti dhe tё drejtat e reklamuesit, pronёsia intelektuale dhe industriale e reklamuesit”. 218 Shih Horvath A., Villafranco J., Calkins S., Consumer Protection Law Developments, American Bar Association, 2009, fq.729.

45

reklamat mashtruse ”hodhi bazat pёr krijimin e parimeve tё pёrgjithshme dhe rregullave

qё do tё zbatoheshin nё BE mbi reklamat si dhe do tё kishte efekt mbi mbrojtjen e

interesave tё konsumatorёve nga Shtetet Anetare”219. Kjo direktivё nё vitin 1997 do tё ndryshohej dhe do tё miratohej Direktiva

97/55/EC, e cila do tё zgjeronte fushёn e veprimit tё direktivёs sё vitit 1984. Ajo do tё bёnte tё njёjtin rregullim si direktiva e mёparshme pёr sa i pёrket reklamave mashtruse, por me njё ndryshim sepse pjesё e saj do ishin edhe reklamat krahasuse. Nё vitin 2006 u miratua njё tjetёr direktivё mbi reklamat mashtruese, e cila mbrojtjen e saj nё dallim nga direktivat e mёparshme nuk e lidhte vetёm midis biznesit dhe konsumatorit (B2C), por ajo parashikonte pёr herё tё parё njё mbrojtje tё biznesit te biznesi (B2B)220. Ajo ёshtё njё instrument ligjor e cila vepron nё planin horizontal pёr tё mbrojtur vetёm bizneset nga reklamat mashtruese, por nuk gjen zbatin nё rastin e mbrojtjes sё konsumatorit. Gjatё hartimit dhe zbatimit tё politikave nё BE vihen nё plan tё parё interesat e konsumatorit. Kёto politika duhet tё jenё nё mbrojtje tё konsumatorit dhe nuk duhet tё kenё natyrё diskriminuese. Pёr nga vetё rёndёsia qё reklamat kanё duhet tё themi se jo çdo reklamё ёshtё njё reklamё mashtruese, pёrcaktimi ky i domosdoshёm sepse jo çdo reklamё ka natyrё tё tillё. Reklamat luajnё njё rol tё rёndёsishёm te konsumatori pёr sa i pёrket informimit tё tij mbi produktet qё hidhen nё treg nga prodhuesit.

Nё secilin Shtet Anёtare duhen marrё masa pёr tё ndaluar trasmetimin e reklamave mashtruese me qёllim pёr tё mbrojtur konsumatorin. Sipas parashikimeve tё bёra nё Direktivёn 84/450/EEC, rruga qё do tё ndiqet nё çdo Shtet Anёtar kur ka ankesa nga konsumatorёt mbi reklamat tё cilat janё tё njё natyre mashtruese ёshtё rruga administrative dhe rruga gjyqёsore. Do tё jenё organet administrative kompetente tё parashikuara nё bazё tё ligjit kombёtar dhe gjykatat tё cilat kanё kompetencё dhe juridiksion qё do tё urdhёrojnё heqjen e reklamave mashtruese nga trasmetimi si dhe tё ndalojnё reklamat e kёsaj natyre tё cilat nuk kanё dalё akoma pёr publikim. Direktiva 84/450/EEC ka njё sferё veprimi mё tё gjerё, efektet mbrojtёse ajo nuk i shtrin vetёm mbi konsumatorin. Sipas parashikimeve tё bёra nё nenin 7 tё saj mbrojtja nga reklamat mashtruese do tё shtrihet edhe mbi personat qё ushtrojnё njё veprimtari tregtare apo njё profesion qё parashikohet nga ligji. Pёrveç mbrojtjes ligjore tё konsumatorit tё parashikuar nga kjo direktivё duhet tё themi qё shtetet mund ta realizojnё edhe nё mёnyrё vullnetare kontrollin mbi reklamat mashtruese, ky proces do tё kryhet nёpёrmjet organeve vetёrregulluse

221.

219 Po aty, fq.729. 220 Directive 2006/114/EC of the European Parliament and of the Council of 12 December 2006 concerning misleading and comparative advertising (codified version) (Text with EEA relevance), OJ L 376/21, 27.12.2006. 221 Procesi i vetёrregullimit realizohet: 1. Nё Austri- Sistemi i vetёrregullimit është krijuar nga vetё industritë e reklamave nё mёnyrё vullnetare

për të mirën e përbashkët për të gjithë konsumatorët dhe për vetë industrinё e reklamave. Austria ka njё sistem dualist mbi kufizmet pёr reklamat, nga njёra anё janё burimet ligjore dhe nё anёn tjetёr ёshtё rregullimi nё mёnyrё vullnetare. Ështё organizata Österreichische Werberat qё realizon procesin e vetёrregullimit nё Austri.

2. Nё Belgjikё ky proces realizohet nёpёrmjet JEP, e cila bёn njё vetёrregullim me qёllim pёr tё mbrojtur konsumatorin nё njё nivele mё tё lartё si dhe pёr tё shmangur mundёsitё pёr tё rёnё pre e reklamave mashtruse.

3. Nё Finladё ёshtё Kёshilli i etikёs mbi reklamat (MEN) i cili do tё vendosi nёse reklamat do tё jenё tё pёrshtatshme pёr t’u transmetuar dhe nuk do tё sjellin si pasojё mashtrimin e konsumatorit.

46

Nё kuadёr tё garantimit tё sё drejtёs pёr t’u mbrojtur nga reklamat mashtruese kemi konstatuar se nuk paraqet rёndёsi mёnyra sesi ёshtё blerё produkti. Duke u bazuar nё praktikёn gjyqёsore tё Gjykatёs sё Drejtёsisё, nё çёshtjen kundёr Bert Peelaers dhe Visys

NV222

, konstatojmё se mbrojtja e konsumatorit nga reklamat mashtruese duhet tё zbatohet edhe kur konsumatori bёn blerje nёpёrmjet internetit. Konsumatori duhet tё gёzojё mbrojtje nga reklamat mashtruese dhe kjo mbrojtje nuk mund t’i refuzohet konsumatorit, pavarёsisht nёse produkti ёshtё blerё nё dyqan, nёpёrmjet televizorit ose internetit. Pra arrijmё si konskluzionin se vendi i shitjes sё produktit nuk ndikon nёse konsumatori gёzon mbrojtje ose jo. Nisur nga kёto argumente qё paraqitёm pak mё sipёr duhet tё themi se pёkufizimi i fjalёs reklamё i dhёnё nё Direktivёn 84/450/EEC duhet tё interpretohet nё mёnyrё sa mё tё gjerё. Kёtё term nuk mund ta pёrdorim nё mёnyrё tё kufizuar vetёm me format tradicionale tё tregtimit. Sot interneti zё njё vend tё rёndёsishёm nё reklamimin dhe shitjen e produkteve, ndaj konsumatorёt duhet tё gёzojnё tё njёjtёn mёnyrё mbrojtjeje edhe nё kёtё lloj tregtie.

Konsumatori nё treg ёshtё i prirur tё zgjedhё blerjen e mallrave me çmime mё tё ulёta sepse shpesh ai kërkon të blejë në sasi të madhe por me çmimin më të ulët. Pёr tё zgjedhur kёto mallra ai shpeshherё informohet nga reklamat krahasuese me anё tё sё cilave ёshtё nё gjendje tё krahasojё nё mёnyrё tё qartё çmimin e produkteve qё ai dёshiron tё blejё nga njё dyqan nё tjetrin. Tё dhёnat pёr informim duhet tё jenё tё sakta dhe tё indentifikueshme. Njё reklamё krahasuese lejohet vetёm nё ato raste kur ajo nuk ёshtё mashtruese. Shtrojmё pyetjen “Njё reklamё karakasuse a mund tё jetё njё reklamё mashtruese?”. Fillimisht na lind si domosdoshmёri tё pёrcaktojmё se çfarё do tё kuptojmё me reklamё krahasuese. Pёr tё shpjeguar kuptimin e reklamёs krahasuese ne do tё bazohemi nё nenin 1 tё Direktivёs 97/55/EC, ku sipas parashikimeve tё bёra nё tё “reklama krahsuese janё ato raklama tё cilat kanё si qёllim tё pёrcaktojnё se cilat janё

mallrat dhe shёrbimet qё ofrohen nga konkurrentё tё tjerё nё treg”223, duke i dhёnё

4. Nё Francё ёshtё ARPP-ja, Organi profesional i rregullimit tё reklamave, i cili sunon tё bёjё njё vetё rregullim, ka si synim mbrojtjen e konsumatorit, por edhe tё biznesit.

5. Nё Greqi ёshtё Shoqata e komunikimit dhe reklamve greke(EDEE). 222 Case C-657/11 Belgian Electronic Sorting Technology NV v Bert Peelaers Visys NV, [ECR], 11.07.2013, ECLI:EU:C:2013:516 . Nё kёtё çёshtje si paditёsi Belgian Electronic Sorting Technology NV I dhe i padituri Bert PeelaersVisys NV janё dy kompani tё mёdha tё cilat prodhojnё dhe shpёrndajnё makineri me sistem lazeri. Kompania BEST ёshtё themeluar nё 11 Prill 1996 dhe kompania Visys u themelua nё 7 Tetor 2004. Kompania BEST i klasifion makinat e saj me emrat “Helius”, “Genius”, “LS9000” dhe “Argus”, inter alia,

Z Peelaers ёshtё një ish-punonjës i BEST. Tё dyja kompanitё i reklamojnё prodhimet e tyre nё internet nё faqet e tyre zyrtare, ku edhe realizojnё edhe shitjet nёpёrmjet internetit. Kompania Visys nё adresёn e vet nё internet pёrdor si emёr zotёrimi tё produktit dhe si metatags (janë fjalë tё kodifikuara në kodin burimor të një faqe internet tё cilat nuk mund tё shikohen me sy tё lirё) ato tё kompanisё BEST. Pёrdorimi i tё dhёnave tё kompanisё BEST nga ana e kompanisё Visys ka bёrё qё konsumatori nga reklama e bёrё produktit nё internet nga Visys tё jetё mashtruar. Nё kёtё rast konsumatori ka tё drejtёn pёr t’u mbrojtur nga reklamat mashtruese sepse ai mendon se po blen produkte tё kёsaj kompanie ndёrkohё qё ai ka blerё produkte tё njё kompanie tjetёr. Mbi kёtё çёshtje gjykata ёshtё shprehur se kompania Visys duhet tё ketё emёr zotёrimi tё produktit dhe si metatags tё kompanisё sё vet. Duke e gjetur kёtё kompani nё shkelje, ajo jo vetёm qё nёpёrmjet reklamave ka mashtruar konsumatorin, por i ka ushtruar dhe konkurrencё tё pandershme kompanisё BEST. 223 Neni 1 i Direktivёs 97/55/EC e cila ndryshon Direktivën 84/450/ EEC në lidhje me reklamat mashtruese në mënyrë që të përfshijnë dhe reklamat krahasuese.

47

mundёsinё konsumatorit tё marrё dijeni mbi çmimin, elementet pёrbёrёse tё produktit si dhe çdo informacion tё cilin ai e quan tё nevojshёm para se tё bёjё blerje.

Produktet qё vendosen nё treg nga prodhues tё cilёt janё konkurrentё me njёri-tjetrin i japin mundёsinё konsumatorit tё blejё kёtё produkt me njё çmim mё tё ulёt nё dallim nga njё prodhues tjetёr qё mund tё ofroj tё njёjtin produkt me njё çmim mё tё lartё. Nё ato raste kur njё reklamё krahasuese nuk plotёson asnjё nga elementet e pёrcaktuara nё nenin 3 tё Direktivёs 84/450/EEC pёr tё qenё njё reklamё mashtruese, do tё themi se reklama krahasuese nuk ёshtё mashtruese dhe nuk duhet tё merret asnjё masё pёr tё ndaluar transmetimin e kёsaj reklame. Nё tё njёjtin pёrfundim arrijmё edhe nga praktika gjyqёsore e Gjykatёs sё Drejtёsisё nё çёshtjen Lidl SNC kundёr Vierzon

Distribution SA224. Nё rastin e njё reklame krahasuese, ofrimi i produktit me çmime tё

ndryshme nga prodhues tё ndryshёm ka thjesht efekt informues dhe nuk mund tё shikohet si njё element pёr tё mashtruar konsumatorin. Nё kёtё pikё nuk do tё ketё mashtrim pёr arsye se elementet pёrbёrёse tё produktit janё tё dhёna nё etiketim dhe konsumatori ёshtё nё gjendje tё dallojё elementet pёrbёrёs tё njё produkti qё ai blen. Gjithashtu edhe çmimi me tё cilin ofrohet produkti ёshtё bёrё publik dhe nё kёtё rast nuk mund tё ngrihet pretendimi pёr mashtrim nga reklama krahasuese. Pёrveç kёsaj, kjo lloj reklame duhet tё lejojё pёrcaktimin e produktit nё mёnyrё sa mё tё lehtё qё nё momentin kur kjo reklamё publikohet.

Pavarёsisht se cila do tё jetё mёnyra qё do tё pёrdoret pёr tё shpёrndarё njё reklamё mashtruese, duhet tё themi se kёto reklama ndikojnё duke krijuar efekte negative te konsumatori. Ky ndikim do tё jetё nё mёnyrё tё drejtprdrejtё sepse duke u ndodhur pёrpara fakteve tё tilla besimi i konsumatorit do tё ulet. Ai do tё kёrkoj tё blejё produkte tё tjera ose tё njёjtin produkt tё ofruar nga prodhues tё tjerё, me qёllim qё shёndeti i tij tё mos dёmtohet dhe tё jenё tё sigurta pёr tё.

2.5. E drejta e konsumatorit pёr mbrojtjen e shёndetit.

Secili nga ne ёshtё konsumator dhe konsumon produkteve, shёrbimeve ose tё dyjave sё bashku nё varёsi tё interesave tё konsumatorit. Pavarёsisht, se kush do tё jetё produkti ose shёrbimi qё konsumatori do tё blejё, ai gёzon tё drejtёn qё shёndeti i tij tё mos dёmtohet dhe tё jetё sa mё i sigurt. Tё drejtat qё konsumatori gёzon janё tё lidhura me njёra-tjetrёn dhe nga respektimi i njёrёs varet edhe mbrojtja e njё tё drejte tjetёr. Pёr shembull nёse konsumatori do tё informohet mbi produktet dhe shёrbimet qё ai kёrkon tё blejё, pasi merrё njё informacion tё plotё dhe tё saktё atёherё nё kёtё rast shёndeti i tij do tё mbrohet dhe blerja qё do tё bёhet do tё jetё e sigurt dhe nuk do tё sjellё pasoja negative pёr shёndetin. Shёndeti i konsumatorit shpeshherё ka qenё i rrezikuar dhe ёshtё dёmtuar nga sёmundjet qё mund tё kenё qenё:

• salmonella në vezë dhe çokollatë; • listerina nё djathё; • gripi i shpendёve.

Tё gjitha kёto sёmundje nё ushqime225 sollёn si domosdoshmёri shtimin e masave

pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit duke i ofruar atij produkte sa mё cilёsore. Disa

224 C-159/09, Lidl SNC v Vierzon Distribution SA, [ECR], 18.11.2010, ECLI:EU:C:2010:696 225 Nё nenin 2 tё Regulation (EC) No 178/2002 parashikohet se me: “ ushqim do tё kuptojmё çdo substancё

ose produkt tё pёrpunuar me qёllim pёr t’u ngrёnё nga konsumatori”.

48

herё shёndeti i konsumatorit ёshtё dёmtuar nga pёrdorimi i produkteve tё duhanit duke i shkaktuar atij sёmundje tё ndryshme qё lindin nga konsumi i tij apo nga perimet e modifikuara gjenetikisht. Shёndeti i konsumatorit dёmtohet nga pёrdorimi i produkteve jocilёsore. Ulja e cilёsisё sё produkteve ёshtё njё faktor qё ndikon nё uljen e sigurisё sё konsumatorit dhe rritjen e mundёsive pёr tё dёmtuar shёndetin e tij. Me qarkullimin e lirё tё mallrave ndёrmjet Shteteve Anёtare, konsumatorёt kanё pasur dhe kanё mundёsi tё bёjnё zgjedhje ndёrmjet produkteve tё vendosura nё treg. Duhet tё themi se nё Bashkimin Europian janё marrё vazhdimisht masa pёr mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit. Pavarёsisht masave tё marra nga Bashkimi Europian, nё tregun e brendshёm janё vendosur produkte tё cilat nuk janё tё prodhuara nga Shtetet Anёtare, por produkte qё vinё nga jashtё BE-sё, tё cilat shumё herё janё bёrё burim rreziku pёr shёndetin e konsumatorit. Me qarkullimin nё treg tё produkteve tё prodhuara nё bazё tё kushteve teknike dhe standardeve tё parashikuara nga legjislacioni i Bashkimit Europian, do tё themi se shёndeti i konsumatorit ёshtё i mbrojtur.

Nё mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit rol tё rёndёsishёm zёnё edhe kushtet higjenike, qё nga moment i prodhimit tё produktit e deri nё momentin kur produkti ёshtё nxjerrё nё treg pёr shitje. Pra themi se nё mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit rol tё rёndёsishёm ka prodhuesi dhe tregtari. Pёr tregtimin e mallrave, e nё mёnyrё tё veçantё tё produkteve ushqimore, duhet qё shitёsi tё siguroj kushtet higjenike pёr tregtimin e tyre. Tregtimi i ushqimeve nё kushtet e duhura mbron shёndetin e konsumatorit dhe zvogёlon mundёsitё pёr dёmtimin e tij, nga rastet pёr tё rёnё nё kontak me ushqime qё mund tё kenё baktere tё ndryshme. Lёvizja e lirё e ushqimeve nё tregun e brendshёm do tё bёnte tё mundur mbrojtjen e shёndetit dhe mirёqenien e konsumatorit. Nё politikat qё BE-ja do tё hartonte duhej qё tё kishte nё qёndёr mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit nё nivel sa mё tё lartё, mbrojtje e cila do tё realizohej duke garantuar sigurinё e ushqimeve226. Garantimi i sigurisё ushqimore ndikon nё rritjen e besimit te konsumatorёt sepse duke blerё produkte tё sigurta shёndeti i tyre do tё mbrohet. Duke mundёsuar qё konsumatori tё mos jetё i rrezikuar nga sёmundjet nё ushqime tё cilat rrezikojnё jetёn e tij.

Duke u nisur nga shqetёsimet e shumta qё po shfaqeshin nga konsumatorёt mbi kushtet higjenike ku produktet ishin nxjerrё nё treg lindi si domosdoshmёri marrja e masave nё Bashkimin Europian. Pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit, i cili ёshtё edhe njё prej tё drejtave qё konsumatori gёzon nё BE nё vitin 1993 u miratua direktiva mbi kushtet higjenike pёr produktet ushqimore227, direktivё kjo qё do tё zbatohej nё nivel horizontal. Qёllimi i kёsaj direktive ishte miratimi i masave tё nevojshme pёr tё siguruar qё produktet ushqimore tё ishin tё sigurta pёr shёndetin e konsumatorit dhe nuk do ta dёmtonin atё. Kёto masa do ta shtrinin efektin e vet mbrojtёs mbi shёndetin e konsumatorin nё disa momente duke filluar nga:

• prodhimi, • paketimi i produktit, • transportimi dhe shpёrndarja e tij nё Shtetet e tjera Anёtare, • te tregtarёt vendas

226 Regulation (EC) No 178/2002 of the European Parliament and of the Council of 28 January 2002 laying down the general principles and requirements of food law, establishing the European Food Safety Authority and laying down procedures in matters of food safety, OJ L 31, 1.2.2002, fq.1. Po aty. 227 Council Directive 93/43/EEC of 14 June 1993 on the hygiene of foodstuffs, OJ No L 175/1, 19. 7. 93.

49

• dhe nё momentin e fundit qё ёshtё edhe momentin final, shitja e produktit te konsumatori.

Tё drejtёn pёr tё marrё masa pёr mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit e kanё edhe Shtetet Anёtare. Kёto Shtete Anёtare kanё tё drejtё tё miratojnё masa mbi kushtet higjenike qё duhet tё plotёsohen nga shitёsit me qёllim qё tё kemi njё konsumator tё mbrojtur. Nё çdo Shtet Anёtar nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga legjislacionet kombёtare, organet kompetente tё çdo SHA-je duhet tё ushtrojnё kontrolle tё vazhdushme pёr tё parё se si respektohen kushtet higjenike nga tregtarёt pёr shitjen dhe ofrimin e produkteve ushqimore nё treg. Nё nenin 3 tё Direktivёs 93/43/EEC parashikohet se operatorёt e biznesit ushqimor, tё cilёt mund tё jenё persona fizik ose juridik janё pёrgjegjёs pёr zbatimin e kёrkesave tё parashikuara nga ligji pёr ushqimin, ata duhet tё hartojnё programe bazuar nё parimet e parashikuara nga HACCP-ja (Sistemi i analizёs sё rrezikut dhe pikave kritike tё kontrollit)228. Vetёm nёpёrmjet marrjes sё kёtyre masave do tё mund tё arrihet mbrojtja e shёndetit tё konsumatorit. Sipas autorit Fogden, pёrdorimi i sistemit HACCP ka rёndёsi nё mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit, mbi menazhimin e rrezikut, kur produktet nuk janё shitur nё kushtet higjenike tё duhura, duke e vlerёsuar HACCP-nё si sistemin kryesor pёr menazhimin e rrezikut mbi higjenёn229.

Duke filluar qё prej prodhimit e deri nё blerjen e produkteve ushqimore duhet tё zbatohen tё gjitha kushtet mbi higjenёn pёr njё mbrojtje nё nivel sa mё tё lartё tё konsumtorit. Ushqimet tё cilat prodhohen nё kushte jo tё duhura higjenike janё tё dёmshme pёr shёndetin e konsumatorit. Pёr tё mbrojtur shёndetin e tij nё tё ardhmen, autoritetet kompetente duhet tё marrin masa pёr t’i nxjerrё kёto ushqime jashtё pёrdorimit. Pёr kёtё arёsye ato do tё trajtohen si ushqime tё papёrshtatshme pёr konsum njerёzor. Duke u bazuar nё praktikёn gjyqёsore tё Gjykatёs sё Drejtёsisё, autoritetet kompetente kanё detyrim tё informojnё konsumatorёt kur produktet ushqimore janё tё papёrshtatshme pёr konsum njerёzor. Ky detyrim do tё zbatohet vetёm nё ato raste kur gjatё prodhimit tё produktit nuk janё respektuar kushtet higjenike, pёrfundim ky i nxjerrё bazuar nё çёshtjen Berger kundёr Bayern

230. Autoritetet kompetente janё pёrgjegjёse pёr

mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit, informacionin qё ato shpёrndajnё pёr tё informuar publikun duhet ta ofrojnё tё detajuar. Nё informacionin qё ato japin duhet tё tregojnё nё

228 Pika 12 e Regulation (EC) No 852/2004 of the European Parliament and of the Council of 29 April 2004 on the hygiene of foodstuffs, OJ L 139, 30.4.2004, fq.4. 229 K Goodburn ( editor), EU Food Law: A Practical Guide. M. Fogden, Hygenie, Woodhead Publishing, 2001, fq.32-33. 230 Shih çёshtjen C-636/11, Karl Berger kundёr Freistaat Bayern, [ECR], 11 April 2013, ECLI:EU:C:2013:227. Nё kёtё Vendimin Gjykata ёshtё shprehur se: “Nё nenin 10 tё Rregullores (KE)

Nr 178/2002 tё Parlamentit Europian dhe tё Kёshillit tё datёs 28 Janar 2002 qё parashikon parimet dhe

kёrkesat e pёrgjithshme tё ligjit mbi ushqimin, themelon Autoritetin Europian tё Sigurisё Ushqimore dhe

pёrcakton procedurat pёr çёshtjen mbi sigurinё ushqimore, duhet tё interpretohet se nuk e pёrjashton

zbatimin e legjislacionit kombёtar si dhe lejon autoritetet kombёtare tё informojnё publikun, nё

informacionin qё do tё jepet do tё pёrmendet emri i ushqimit, emri tregtar ose emri i prodhuesit tё ushqimit

ose shpёrndarёsit kur ato janё tё papёrshtatshme pёr konsum njerёzor. Kjo procedurё do tё zbatohet edhe

nё ato raste kur produktet ushqimore nuk janё tё dёmshme pёr shёndetin, por janё tё papёrshtatshme pёr

t’u konsumuar. Pika 2 e nenit 17 tё kёsaj Rregulloreje parashikon se lejon autoritetet kompetente tё japin

informacion pёr publikun nё pёrputhje me nenin 7 tё Rregullores (KE) Nr 882/2004 tё Parlamentit

Europian dhe tё Kёshillit tё datёs 29 Prill 2004 mbi kontrollet zyrtare tё bёra mbi ushqimin pёr njerёzit

dhe ushqimin tё destinuar pёr kafshёt, shёndetin e kafshёve dhe rregullat e kujdesit pёr kafshёt”.

50

mёnyrё tё saktё produktin dhe emrin e produktit i cili ёshtё i dёmshёm pёr t’u konsumuar nga konsumatori duke parandaluar nё kёtё mёnyrё çdo rast ku mund tё rrezikohet shёndeti i tij. Nisur nga çёshtja Bayern, nё ato raste kur produkte ushqimore qё janё prodhuar pa respektuar dhe plotёsuar kushtetet higjenike tё prodhimit mund tё mos jenё tё dёmshme pёr shёndetin, por mund tё jenё tё papёrshtatshme pёr t’u konsumuar nga konsumatorёt. Nёse njё produkt i cili klasifikohet si i papёrshtatshёm pёr konsum njerёzor, kur konstatohet njё rast i tillё, autoritetet kompetente duhet tё marrin masa pёr ta hequr kёtё produkt nga tregu dhe tё njoftojnё konsumatorёt pёr masat e marra. Kёto masa tё marra nga autoritetet kompetente duke respektuar parashikimet ligjore tё bёra nga legjislacioni kombёtar kanё si qёllim mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit.

Megjithatё, ёshtё detyrё e çdo Shteti Anёtar qё tё zbatojё ligjin pёr ushqimin, zbatimi korrekt i tё cilit do tё shmanget çdo rrezik tё mundshёm qё do tё sillte si pasojё dёmtimin e shёndetit tё konsumatorit. Shtetet duhet tё marrin masa pёr zbatimin e kёtij ligji nё fazёn e prodhimit, tё pёrpunimit dhe tё shitjes sё njё produkti. Njё fushё tjetёr tё cilёs duhet t’i kushtohet rёndёsi e veçantё janё edhe produktet me orgjinё shtazore tё cilat shpeshherё kanё vёnё nё rrezik shёndetin e konsumatorit. Mbrojtja e shёndetit nga produktet me orgjinё shtazore do tё bёhet nёpёrmjet masave tё marra nga çdo Shtet Anёtar, vetёm nё kёtё mёnyrё do tё mund tё garantohet kjo e drejtё. Nё Regulloren (EC) Nr.853/2004 parashikohej si detyrim qё SHA-tё tё merrnin masa pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit pёr produkte tё tilla si mishi, qumёshti dhe veza. Pёr tё realizuar njё mbrojtje nё nivel sa mё tё lartё, vetё Shtete Anёtare e vlerёsuan tё nevojshme harmonizimin e mёtejshёm tё legjislacionit kombёtar me legjislacionin europian nё kёtё fushё231.

2.5.1. Masat e marra pёr mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit.

2.5.1.1. Mbrojtja e shёndetit tё konsumatorit nga produktet e duhanit.

Nё legjislacionin e Bashkimit Europian i kushtohet rёndёsi e veçantё mbrojtjes sё shёndetit tё konsumatorit nga produktet e duhanit

232. Nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit dhe pёr tё mbrojtur jetёn e tyre ishte i nevojshёm miratimi i ligjeve nё Bashkimin Europian tё cilat duhet tё mbronin shёndetin e konsumatorit nga produktet e duhanit. Pёr nga vetё rёndёsia qё paraqet kjo sferё ku konsumatori duhet tё mbrohet sa mё mirё ёshtё i domosdoshёm harmonizimi i legjislacioneve kombёtare me atё tё BE-sё, pёr produktet e duhanit. Pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatori, Shtetet Anёtare kishin tё drejtё tё miratonin masa kombёtare tё cilat do tё shtonin nivelin e mbrojtjes sё konsumatorit.

Nё mbrojtje tё konsumatorit nga produktet e duhanit janё miratuar disa direktiva, tё cilat kishin si qёllim mbrojtjen sa mё tё mirё tё shёndetit tё konsumatorit. Nё vitin 1989 u miratua direktiva e parё. Ajo u miratua nё bazё tё Traktatit tё Komunitetit Ekonomik 231 Shih Relazione della Commissione al Consiglio e al Parlamento Europeo : “sull'esperienza acquisita nell'applicare i regolamenti in tema di igiene (CE) n. 852/2004, (CE) n. 853/2004 e (CE) n. 854/2004 del Parlamento europeo e del Consiglio del 29 aprile 2004”, COM(2009) 403 definitivo , Bruxelles, 28.7.2009, fq. 9. 232 Duke u bazuar nё nenin 2 tё Direktivёs 2001/37/EC mbi produktet e duhanit, me produkt duhani do tё kuptojmё: “produktet tё cilat do tё pёrdoren pёr t’u pirё, pёr t’u nuhatur, pёr t’u thithur ose pёrtypur, tё

cilat janё bёrё me duhan ose me duhan tё modifikuar gjenetikisht”.

51

Europian, por nё mёnyrё tё veçantё nё bazё tё nenit 100a tё kёtij Traktati233. Kjo direktivё qё u miratua pёr herё tё parё nё Komunitet nga Kёshilli nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit kishte si qёllim tё mbronte konsumatorёt nga sёmundja e kancerit e cila shkaktohej nga pёrdorimi i duhanit. Konsumatori duhet tё informohet se nga konsumimi i duhanit shёndeti i tij do tё dёmtohet, ndaj pёr tё mbrojtur konsumatorin ashtu siç parashikohej edhe nё nenin 4 tё Direktivёs 89/622/EEC, nё çdo produkt duhani duhej tё shkruhej se duhani ёshtё njё produkt qё ёshtё i dёmshёm pёr shёndetin dhe shёndeti i konsumatorit ёshtё i rrezikuar nё çdo moment nga konsumimi i tij.

Disa vite mё vonё kjo direktivё pёsoi ndryshime. Ajo u ndryshua nga Direktiva 92/41 /EEC234, e cila solli risi nё mbrojtje tё konsumatorit nё krahasim me direktivёn e vitit ‘89 duke zgjeruar fushёn e veprimit dhe shtimin e masave nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit si mё poshtё: Sё pari: konsumatorёt gёzojnё tё drejtёn tё informohen mbi dёmet qё shkakton duhani jo vetёm nё rastin e cigareve, por pёr tё gjitha produktet e duhanit sepse nё tё gjitha kёto raste konsumatori ёshtё i rrezikuar nga sёmundja e kancerit; Sё dyti: kjo direktivё zgjeron fushёn pёr mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit, pёr herё tё parё parashikohet marrja e masave pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit nga pёrdorimi gojor i duhanit. Nё Preambulёn e kёsaj direktive parashikohej se nga studimet e kryera nga Agjensia pёr Kёrkimet mbi Kancerin u konstatua se pёrdorimi i duhanit ёshtё faktor qё ndikon nё shfaqjen e kancerit tё fytit te konsumatori235. Kёto masa pёr mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit nga duhani do tё zbatohen pёr çdo konsumator tё duhanin. Ajo qё ёshtё mё shumё evidente ёshtё se moshat e reja përbëjnë përqindjen më të lartë të konsumatorёve tё duhanit si nё Bashkimin Europian, por edhe nё nivel ndёrkombёtar.

Mbrojtja e konsumatorit mbi produktet e duhanit nuk do tё ndalej kёtu, por direktiva tё tjera do tё miratoheshin nё mbrojtje tё tij. Nga problematikat e konstatuara ndёrmjet Shteteve Anёtare mbi reklamimin e produkteve, lindi si domosdoshmёri miratimi i njё ligji nё nivel Bashkimi i cili do tё bёnte njё pёrafrim tё legjislacioneve kombёtare mbi reklamimin e produkteve tё duhanit pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit. Kёta faktorё ndikuan nё miratimin e njё direktive tё re nё Bashkimin Europian nё vitin 1998 e cila do tё bёnte njё pёrafrim jo vetёm tё legjislacionit midis Shteteve Anёtare, por edhe njё pёrafrim midis rregulloreve dhe masave administrative qё zbatoheshin mbi reklamat e duhanit nё nivel kombёtar. Pёrdorimi i reklamave ёshtё njё prej mёnyrave qё pёrdoret nё tё gjitha Shtetet Anёtare pёr tё informuar konsumatorin mbi efektet dhe pasojat qё ato kanё nё shёndetin e njeriut, ndaj edhe miratimi i Direktivёs 98/43/EC236 u vlerёsua si njё moment i rёndёsishёm nё mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit.

233 Council Directive of 13 November 1989 on the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning the labelling of tobacco products (89 / 622/EEC), Official Journal, NoL 359, 8. 12. 89, fq.1 234 Council Directive 92/41/EEC of 15 May 1992 amending Directive 89/622/EEC on the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning the labelling of tobacco products, Official Journal, No L 158/30, 11. 6. 92. 235 Po aty. 236 Directive 98/43/EC of the European Parliament and of the Council of 6 July 1998 on the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States relating to the advertising and sponsorship of tobacco products, OJ L 213/9, 30.7.98.

52

Edhe pse u cilёsua si risi nё momentin e miratimit, me zbatimin e Direktivёs 98/43/EC nё praktikё pati kundёrshtime pёr t’u zbatuar si pasojё e disa problematikave tё hasura nga zbatimi i saj. Ishte çёshtja e Gjermanisё kundёr Parlamentit Europian dhe

Kёshillit tё Bashkimit Europian237

,ajo qё do tё bёnte tё mundur qё Gjykata tё konstatonte kёtё fakt dhe qё do tё shёnonte njё moment tё mёtejshёm zhvillimi mbi mbrojtjen e konsumatorit nga produktet e duhanit. Nё vendimin e dhёnё, GJED-ja vendosi anullimin e kёsaj direktive. Ky Vendim i dhёnё nga Gjykata do tё prodhonte disa efekte, ku njё ndёr tё cilat ishte edhe mbrojtja e shёndetit tё konsumatorit. Shkaqet qё ndikuan nё marrjen e kёtij vendimi ishin disa. Shkaku kryesor qё gjykata vendosi pёr anullimin e Direktivёs 98/43/EC ishte se kjo direktivё ishte miratuar mbi njё bazё ligjore tё papёrshtatshme. Gjatё gjykimit tё kёsaj çёshtjeje Gjykata konstatoi se kjo direktivё duke qenё se ishte miratuar mbi njё bazё ligjore tё papёrshtatshme duhej tё anullohej dhe nuk mund tё vazhdonte tё zbatohej sepse do tё prodhonte efekte negative si mё poshtё:

1. Reklamimi i produkteve tё duhanit ёshtё njё nga mёnyrat mё tё pёrdorura nё treg qё pёrcjell me shpejtёsi te konsumatori informacionin mbi pasojat qё produktet e duhanit shkaktojnё nё shёndetin e njeriut. Nёpёrmjet informacionit tё marrё do tё jetё vetё konsumatori i cili do tё marrё masa pёr mbrojtjen e shёndetit tё tij, masa tё cilat lidhen me konsumin ose jo tё kёtyre produkteve ose me zgjedhjen e njё prodhuesi tjetёr duhani tё cilin ai e vlerёson si mё pak tё dёmshёm pёr shёndetin e tij. Kjo direktivё ashtu edhe siç parashikohen nё nenin 3 pika 1 e saj ndalonte reklamimin e produkteve tё duhanit nё media. Marrja e njё mase tё tillё do tё sillte pasoja tё dёmshme pёr shёndetin e konsumatorit. Pasi mungesa e informacionit do ta kthente atё nё njё konsumator ku tё drejtat e tij nё vend qё tё forcoheshin dhe mbroheshin nё tregun e brendshёm ato do tё shkeleshin.

2. Dallimet qё ekzistonin edhe pas miratimit tё kёsaj direktive nё disa Shtete Anёtare mbi reklamimin dhe sponsorizimin e produkteve tё duhanit ishin njё problematikё ende e pazgjidhur nё Bashkimin Europian. Nё paragrafin 90 tё vendimit nё rastin e Gjermanisё u konstatua ky fakt nga gjykata. Nё Pikёn 1 tё Preambulёs tё Direktivёs 98/43/EC parashikohej se qёllimi i miratimit tё saj ishte eleminimi i dallimeve qё ekzistonin ndёrmjet ligjeve, rregulloreve dhe masave administrative tё Shteteve Anёtare sepse kёto dallime do tё ndikonin negativisht nё tregun e brendshёm duke sjellё si pasojё lindjen e konkurrencёs sё pandershme238. Pavarёsisht parashikimeve tё bёra nga direktiva, dallimet qё ekzistonin ndёrmjet legjislacioneve kombёtare nuk u arrit qё tё eleminoheshin nga ky ligj europian.

3. Baza ligjore mbi tё cilёn ёshtё miratuar kjo direktivё shkel parimin e subsidaritetit. Ajo do tё sjellё kufizimin e kompetencave tё Bashkimit Europian nё mbrojtje tё konsumatorit dhe nё marrjen e masave pёr reklamimin dhe sponsorizimin e produkteve tё duhanit239.

237 Case C-376/98, Republika Federale Gjermane kundёr Parlamentit Europian dhe Kёshillit tё Bashkimit

Europian,[ECR] , 5. 10. 2000, fq. I – 8533. 238 Po aty, pika 90, fq. I – 8525. 239 Po aty, pika 83, fq. I-8524.

53

4. Nё paragrafin 93 tё vendimit parashikohet se kjo direktivё ndalon pёrdorimin e emrave tё njёjtё mbi produktet e tjera tё duhanit dhe shёrbimeve240, duke vendosur kufizime mbi prodhuesit pёr pёrdorimin e emrave tregtar tё njёjtё.

5. Nga Gjykata Europiane e Drejtёsisё u konstatua njё tjetёr problematike e cila do tё sillte efekte negative nё mbrojtjen e konsumatorit nё tregun e brendshёm. Sipas Gjykatёs, nё paragrafin 104 tё Vendimit ishte konstatuar se kjo direktivё nuk parashikonte dhe nuk merrte asnjё masё mbi lёvizjen e lirё tё produkteve tё duhanit pёr tё lejuar Shtetet Anёtare tё merrnin masa pёr mbrojtjen e shёndetit241. Kёto masa duhet tё merren nga Shtetet Anёtare sepse janё tё nevojshme pёr mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorёve. Nё veçanti si pёrdorues tё duhanit dhe nё pёrgjithёsi mbrojtjen e shёndetit publik me qёllim qё e gjithё popullata tё jetё e mbrojtur dhe shёndeti i tyre tё mos dёmtohet nga personat duhanpirёs.

Pas kёtyre problematikave qё u konstatuan nga Gjykata nё kёtё çёshtje, ajo u shpreh se kjo direktivё duhej tё anullohej dhe se ajo nuk mund tё gjente zbatim pёr shkaqet qё shpjeguam mё lartё. Me marrjen dhe zbatimin e kёtij vendimi duhej tё miratoheshin masa tё reja nё Bashkimin Europian pёr tё patur njё konsumator tё mbrojtur nё nivel tё lartё dhe pёr kёtё arsye ishte e nevojshme qё tё bёhej njё pёrafrim i legjislacionit pёr tё shmangur çdo pabarazi qё ekzistonte pёr kёtё çёshtje ndёrmjet Shteteve Anёtare. Nisur nga tё gjitha kёto shkaqe, nё mbrojtje te konsumatori nё vitin 2001 u miratua njё tjetёr direktivё e cila do tё bёnte njё pёrafrim tё legjislacionit tё Shteteve Anёtare mbi prodhimin dhe shitjen e produkteve tё duhanit242. Qёllimi i miratimit tё kёsaj direktive ishte tё arrihej mbrojtja e konsumatorit nё nivel mё tё lartё nga mbrojtja e realizuar nga direktivat tё cilat ishin miratuar vite mё parё. Me miratimin e kёsaj direktive, duhet tё themi se nё Bashkimin Europian u arrit qё tё kemi njё konsumator mё tё sigurt dhe mё tё mbrojtur nga produktet e duhanit. Duke bёrё njё analizё tё tё gjitha direktivave tё miratuara mbi produktet e duhanit pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit konstatojmё se mbrojtja e konsumatorit ka arritur nё njё nivel tё lartё. Tashmё fushat ku ofrohet kjo mbrojtje shtrihet dhe nё momentin e prodhimit, shpёrndarjes dhe vendosjes nё treg tё kёtyre produkteve ndryshe nga direktivat e tjera qё kёtё mbrojtje e kufizonin vetёm nё momentin e etiketimit dhe reklamimit tё kёtyre produkteve. Nё nenin 1 tё Direktivёs 2001/37/EC parashikohet se çfarё kёrkohet tё arrihet nёpёrmjet miratimit tё saj. Qёllimi kryesor i kёsaj direktive ёshtё “tё realizojё njё

pёrqasje tё ligjeve, rregulloreve dhe masave administrative tё Shteteve Anёtare mbi

nivelin e pёrdorimit tё nikotinёs, katranit dhe monoksidit tё karbonit dhe shkrimeve

paralajmёruese nё paketa pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit”243. Ajo qё synohej tё realizohej me miratimin e Direktivёs 2001/37/EC ishte mbrojtja e

shёndetit tё konsumatorit, mbrojtje e cila do tё arrihej duke e informuar konsumatorin mbi tё gjithё elementet pёrbёrёse dhe sasinё e tyre qё pёrmban çdo paketё si dhe pasojat qё do tё vijnё nga konsumimi i saj. Konsumatori duhet tё informohet edhe pёr motivet pse pirja e duhanit ёshtё e dёmshme pёr shёndetin e tij. Ndaj pёr herё tё parё, nё Shtojcёn

240 Po aty, pika 93, fq. I-8524. 241 Po aty, pika 104, fq. I-8529. 242 Direktiva 2001/37/EC mbi përafrimin e ligjeve, rregulloreve dhe dispozitave administrative të Shteteve Anëtare në lidhje me prodhimin, paraqitjen dhe shitjen e produkteve të duhanit, Official Journal, L 194/26, 18.7.2001. 243 Po aty, nenin 1 i Direktivёs 2001/37/EC, fq. 26.

54

1 tё Direktivёs 2001/37/EC parashikohen pasojat e dёmshme qё shkaktohen nё shёndetin e konsumatorit nga pirja e duhanit. Kёto pasoja tё dёmshme do tё shfaqen dhe nё njerёz joduhanpirёs, qё ndodhen pranё njё konsumatori duhanpirёs, nё momentin e konsumimit tё duhanit nga ky i fundit. Nё Direktivёn 2001/37/EC nuk bёhet ndonjё pёrcaktim se cila grupmoshё do tё gёzojё mbrojtje tё shёndetit nga produktet e duhanit. Shёndeti i çdo personi ёshtё i rrezikuar jo vetёm nga pirja e duhanit, por edhe shpërndarja në ambjent (si tё mbyllur ashtu edhe dhe tё hapur) të tymit të duhanit.

Kёto pasoja tё dёmshme mbi shёndetin e konsumatorit, qoftё ky duhanpirёs ose joduhanpirёs do tё shfaqen nё kёto grup mosha:

1. Te adultёt, tё cilёt janё konsumator ose jokonsumator tё duhanit. Tё dyja kёto kategori do tё kenё dёmtim tё shёndetit tё tyre. Kёto pasoja negative do tё shfaqen nё shёndetin e konsumatorit duke ndikuar nё dёmtimin e organeve tё brendshme tё njeriut, nё lёkurё, nё qarkullimin e gjakut dhe nё lindshmёri;

2. Te fёmijёt, shёndeti i tё cilёve mund tё dёmtohet si pasojё e pirjes se duhanit nga nёna gjatё kohёs sё shtatёzanisё. Pёrdorimi i duhanit nga prindёrit ose përdorimi i duhanit nё ambjente tё pёrbashkёta ku ndodhen edhe fёmijёt, duke i’u dёmtuar atyre sistemin imunitar;

3. Te adoleshentёt, tё cilёt janё pёrdorues jo tё rregullt tё duhanit. Pavarёsisht kёtij fakti, nёse duhani do tё pihet nё mёnyrё tё rregullt nga adoleshentёt shёndeti i tyre do tё dёmtohet dhe procesi i plakjes do tё fillojё mё shpejtё.

Shtetet Anёtare kanё tё drejtё tё mirajtojnё masa pёr produktet e duhanit qё pёrdoren pёr pёrdorim gojor, me qёllim pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorёve. Nё nenin 8 tё Direktivёs 2001/37/EC parashikohet se masat e miratuara nga Shtetet Anёtare pёr mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit kanё natyrё parandaluse, me qёllim pёr tё shmangur çdo rast kur shёndeti i konsumatorit mund tё dёmtohet. Me anё tё kёtyre masave ndalohet nxjerrja nё treg e duhanit pёr pёrdorim gojor sepse mbi SHA-tё bie detyrimi tё respektojnё dhe tё mos shkelin “nenin 151 tё Aktit tё Aderimit të Austrisë,

Finlandës dhe Suedisë”244. Pasi analizuam tё gjitha direktivat e miratuara nё Bashkimin Europian konstatojmё

se niveli i mbrojtjes sё shёndetit tё konsumatorit ёshtё rritur. Kёto direktiva kanё dhёnё efektet e tyre pozitive nё mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit, por edhe nё mbrojtjen e shёndetit tё sё gjithё popullsisё. Autorёt Hervey dhe McHale theksojnё rёndёsinё dhe efektet pozitive tё arritura nga miratimi i legjislacionit tё Bashkimit Europian nё mbrojtjen e shёndetit tё sё gjithё popullsisё nga produktet e duhanit245.

2.5.1.2. Konsumatori dhe produktetet gjenetikisht tё modifikuara.

Jetojmё nё njё epokё ku shkenca ёshtё zhvilluar me hapa shumё tё mёdha. Nga kёto zhvillime shkencore lindi nevoja pёr shtimin e masave nё mbrojtje tё konsumatorit. Si pasojё e zhvillimeve shkencore, njё nga fushat qё u pa e domosdoshme pёr t’i kushtuar njё rёndёsi tё veçantё ёshtё mbrojtja e shёndetit tё konsumatorit nga produktet e

244 Shih nenin 8 tё Direktivёs 2001/37/EC mbi përafrimin e ligjeve, rregulloreve dhe dispozitave administrative të Shteteve Anëtare në lidhje me prodhimin, paraqitjen dhe shitjen e produkteve të duhanit, Official Journal, L 194/26, 18.7.2001. 245 K. Hervey T. dhe V. McHale J., Health Law and the European Union, Cambridge University Press, 2015,fq. 531.

55

modifikuara gjenetikisht (OMGJ). Produktet gjenetikisht tё modifikuara filluan tё prodhohen gjithmonё e mё shumё brenda BE-sё me kalimin e viteve. Kёto produkte pёr herё tё parё nё Bashkimin Europian u prodhuan nё vitin 1998246. Prodhimi i mistrit me OMGJ ishte dhe moment i parё i prodhimit tё produkteve tё modifikuara i cili u pasua nё vitin 2010 me prodhimin e patates e cila u quajt “Almfora” dhe mё pas nё vitin 2013 OMGJ-tё do tё pёrdoreshin masivisht nё sojё dhe nё pambukё247.

Me prodhimin e OMGJ-ve lind si domosdoshmёri mbrojtja e shёndetit tё konsumatorit. Ushqimet tё cilat ofrohen nё treg janё nga mё tё larmishmet, prandaj pёr tё mbrojtur shёndetin dhe interesat e konsumatorit ёshtё e nevojshme qё konsumatori tё informohet nёse ushqimet qё do tё blejё do tё jenё tё modifikuara ose do tё jenё biologjike. Konsumatori nёpёrmjet etiketimit tё produkteve duhet tё informohet nёse ushqimet pёrbёhen ose janё prodhuar nga OMGJ-tё. Nё Rregulloren (EC) 1830/2003 parashikohet se konsumatori duhet tё informohet nё çdo rast kur produktet janё tё modifikuara, nё kёtё Rregullore gjithashtu parashikohen edhe rastet se kur konsumatori do tё informohet248. Paraqitja e informacionit nё etiketim kur ushqimet pёrmbajnё ose janё prodhuar nga OMGJ-tё deri nё 0.9 pёrqind quhet “etiketim pozitiv”249. Etiketimi pozitiv ёshtё ai lloj etiketimi i cili tregon se ushqimet pёrmbajnё ose janё prodhuar me OMGJ. Nё kёtё pikё duhet tё themi se kemi harmonizim tё legjislacionit brenda BE-sё. Nё tё gjitha ato raste kur etiketimi nuk jep tё dhёna nёse ushqimet pёrmbajnё ose janё prodhuar me OMGJ do tё themi se ky lloj etiketimi quhet “etiketim negativ”.

Ndёrmjet etiketimit pozitiv dhe atij negativ ka disa dallime: Sё pari: etiketimi pozitiv ka natyrё informuese pёr konsumatorin dhe nё mёnyrё tё veçantё mbron shёndetin e tij nga kёto lloj ushqimesh, ndёrsa etiketimi negativ nuk informon konsumatorin mbi pёdorimin e OMGJ-ve nё ushqime e cila mund tё jetё burim rreziku pёr shёndetin e konsumatorit. Sё dyti: brenda BE-sё ka harmonizim tё legjislacionit mbi etiketimin pozitiv, ndёrkohё mbi etiketimin negativ nuk ka njё harmonizim tё legjislacionit. Me harmonizimin e legjislacionit pёr informimin e konsumatorёve kur produktet janё tё modifikuara parandalohen rastet e dëmtimit të shёndetit të konsumatorit nga përdorimi i kёtyre produkteve.

246 Shih European Commission- Fact Sheet: Questions and Answers on EU's policies on GMOs, fq1-3. Shiko nё adresёn: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-15-4778_en.htm 247 Shih European Commission- Fact Sheet: Questions and Answers on EU's policies on GMOs, fq1-3. Shiko nё adresёn: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-15-4778_en.htm 248 Nё Regulation (EC) No 1830/2003 of the European Parliament and of the Council of 22 September 2003 concerning the traceability and labelling of genetically modified organisms and the traceability of food and feed products produced from genetically modified organisms and amending Directive 2001/18/EC, Official Journal L 268/24, 18.10.2003, parashikohet se: “Pёr tё gёzuar tё drejtёn pёr t’u

informuar nё kёto raste duhet qё ushqimet tё pёrmbajnё ose tё jenё prodhuar nga OMGJ-tё nё masen 0.9

pёrqind dhe jo mё lartё se kjo pёrqindje, masa 0.9 pёrqind duhet tё jetё e përbërësve ushqimor nё mёnyrё

individuale ose e ushqimeve që përbëhen nga një përbërës i vetëm, me kusht që kjo prani tё jetë e jashtme

ose teknikisht e pashmangshme”. 249 Shih Final raport of European Commission, State of play in the EU on GM-free food labelling schemes and assessment of the need for possible harmonization, 2015, fq. Xv. Shih nё adresёn: http://ec.europa.eu/food/plant/docs/gmo-traceability-gm-final_report_en.pdf

56

Sё treti: dallimet midis kёtyre dy lloj etiketimeve janё tё pranishme nё sasinё e OMGJ-sё qё pёrmbajnё, si dhe nё burimet ligjore qё gjejnё rregullim. Nё rastin e etiketimit pozitiv, duke analizuar tё gjithё legjislacionin mbi OMGJ-tё do tё themi se zbatohet mbi ushqimet qё pёrmbajnё ose pёrbёhen nga OMGJ-tё deri nё masёn 0.9 pёrqind. Etiketimi negativ zbatohet pёr produktet tё cilat pёrmbajnё ose pёrbёhen nga OMGJ mё shumё se 0.9 pёrqind, gjё qё bёn edhe diferencimin midis pёrdorimit tё kёtyre dy lloj etiketimeve. Etiketimi pozitiv rregullohet nga Regulloria (EC) Nr. 1829/2003, Regulloria (EC) Nr. 1830/2003, Direktiva 2001/18/EC, Direktiva 2009/41/EC dhe nga Direktiva (EU) 2015/412. Mbi etiketimin negativ nuk ka ndonjё dispozitё ligjore mbi rregullimin e saj brenda Bashkimit Europian. Sipas Raportit final tё Komisionit Europian, “pёrdorimi i

etiketimit negativ mbi produktet tё cilat janё me OMGJ nuk ndalohet dhe nuk rregullohet

nga dispozita ligjore tё posaçme, por nё kёtё rast do tё zbatohen dispozitat ligjore qё

parashikojnё rregulla mbi etiketimin e ushqimit nё pёrgjithёsi”250 Duke analizuar legjislacionin pёr produktet e modifikuara gjenietikisht, kemi arritur

nё pёrfundimin se masat pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit nё Bashkimin Europian kanё ardhur nё rritje me kalimin e viteve. Shtimi i kёtyre masave ka ndikuar nё shtimin e sigurisё sё konsumatorit pёr njё mbrojtje sa mё tё mirё pёr shёndetin e tij. Kultivimi i produkteve tё modifikuara gjenetikisht pavarёsisht se ёshtё i lejueshёm nё territorin e njё Shteti Anёtar mund tё jetё e ndaluar nё territorin e njё Shteti tjetёr Anёtar nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga legjislacionet kombёtare. Nisur nga ky fakt pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit ishte e nevojshme marrja e masave pёr tё mbrojtur konsumatorёt nё mёnyrё tё barabartё nё Bashkimin Europian. Nё legjislacionin dytёsor tё miratuar nё BE nuk ekzistonte asnjё nen pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit nga produktet e modifikuara gjenetikisht tё mbjella nё territorin fqinj. Rreziku i ndotjes sё territorit ku ato kultivoheshin mund tё shkaktohej ndotje e territorit fqinj. Nё kёtё rast do tё rrezikohej shёndeti i konsumatorёve nё territorin e atij shteti ku produktet e modifikuara nuk lejoheshin. Duke qenё se asnjё masё, deri nё kёtё periudhё kohore qё po trajtojmё nuk parashikohej nga legjislacioni europian, u pa me rёndёsi miratimi i njё ligji tё ri nё vitin 2015 i cili parashikonte marrjen e masave nё tё gjitha ato raste kur produktet e modifikuara kultivoheshin nё zonat kufitare.

Nё nenin 1 tё Direktivёs (EU) 2015/412 parashikohej si detyrim pёr Shtetet Anёtare tё cilat kishin kultivuar produkte gjenetikisht tё modifikuara marrja e masave nё zonat kufitare. Kёto masa do tё merreshin pёr tё mos shkaktuar ndotje tё territorit qё ndodhej nё kufi, por dhe pёr tё shmangur rrezikun qё mund tё shkaktohej nё shёndetin e konsumatorit nga kultivimi nё kufi me Shtetin Anёtar fqinj i cili nuk lejojn kultivimin e OMGJ-ve nё vendin e tij. Kёto masa kanё efekt kufizues ndaj shtetit qё lejon kultivimin e OMGJ-ve. Nё direktivё parashikohet qё kёto masa do tё fillojnё tё zbatohen qё prej 3 Prillit tё vitit 2017251, pёrcaktimi i kёtij afati bёhet me qёllim qё kёto shtete tё pёrgatiten dhe mos t’iu shkaktohen dёme ekonomike nga zbatimi i masave.

250 Shih Final raport of European Commission, State of play in the EU on GM-free food labelling schemes and assessment of the need for possible harmonization, 2015, fq. Xv. Shih nё adresёn: http://ec.europa.eu/food/plant/docs/gmo-traceability-gm-final_report_en.pdf 251 Shih nenin 1 tё Directive (EU) 2015/412 of the European Parliament and of the Council of 11 March 2015 amending Directive 2001/18/EC as regards the possibility for the Member States to restrict or prohibit the cultivation of genetically modified organisms (GMOs) in their territory, Official Journal, 13.3.2015.

57

2.5.1.3. Mbrojtja e shёndetit tё konsumatorit nga produktet e kakaos dhe çokollatës tё destinuara për konsum njerëzor.

Shёndeti i konsumatorit mund tё dёmtohet nё çdo moment. Ky dёm mund tё shkaktohet edhe nga konsumimi i produkteve tё kakaos dhe tё çokollatёs. Produktet e kakaos dhe tё çokollatёs konsumohen pa asnjё lloj dallimi gjinor dhe moshe nga konsumatorёt. Nё fillim tё viteve ‘70 nё Komunitetin Ekonomik Europian u shfaqёn edhe rastet e para tё cilat shtruan si tё domosdoshme marrjen e masave pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit nga kёto produkte brenda KEE-sё. Deri nё kёtё periudhё nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit nga produktet e çokollatёs dhe kakaos, Shtetet Anёtare zbatonin legjislacionet kombёtare. Nё mbrojtje tё konsumatorёve nё vitin 1973 u miratua direktiva e parё mbi produktet e kakaos dhe çokollatёs. Miratimi i saj shёnoi njё hap tё rёndёsishёm duke harmonizuar legjislacionet e Shteteve Anёtare. Harmonizimi i legjislacioneve kombёtare, me miratimin e kёsaj direktive, ishte e domosdoshme sepse dallimet qё ekzistonin ndёrmjet legjislacioneve kombёtare do tё pengonin qarkullimin e lirё tё kёtyre produkteve nё tregun e brendshёm.

Me zgjerimi e parё tё Komunitetit nё vitin 1973, numri i Shteteve Anёtare u rrit me hyrjen e Danimarkёs, Britanisё sё Madhe dhe Irlandёs, duhej tё merreshin masa pёr tё realizuar mbrojtjen e konsumatorёve nё tё njёjtin nivel mё konsumatorёt e KEE. Nisur nga kёto arsye, harmonizimi i legjislacionit duhej tё ndodhte sa mё shpejtё pёr tё shmangur çdo pabarazi nё mbrojtjen e konsumatorit. Ky fakt u parashikua edhe nё Preambulёn e Direktivёs 73 /241 /EEC, ku parashikohej qё pёrveç masave qё do tё zbatoheshin nё pёrgjithёsi nё KEE duhej tё miratoheshin dhe “masa tё posaçme tё cilat

do tё zbatoheshin vetёm pёr Shtetet e reja Anёtare tё Komunitetit”252. Pёr tё shmangur

çdo rast abuziv, nga i cili shёndeti i konsumatorit mund tё dёmtohej nё Shtojcёn 1 tё kёsaj Direktive u parashikua nё mёnyrё tё qartё se çfarё do tё kuptohej me produkte tё çokollatёs dhe tё kakaos. Kjo direktivё do tё gjente zbatim pёr disa vite me radhё derisa tё miratohej njё direktivё tё re.

Nё qershor tё vitit 2000, Parlamenti dhe Kёshilli miratuan Direktivёn 2000/36/EC mbi produktet e çokollatёs tё destinuara pёr konsum njerёzor253. Nё tё parashikoheshin masat pёr mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit nё Bashikimin Europian. Me zbatimin e saj mbrojtja e konsumatorit nё Bashkimin Europian do rritej nё nivele mё tё larta. Kjo direktivё do zbatohet nё plan vertikal dhe ka si qёllim marrjen e masave mbrojtёse vetёm pёr produktet e kakaos dhe çokollatёs. Direktiva 2000/36/EC dallohet pёr pёrmbajtjen e tekstit tё saj, ajo ka nё pёrmbajtje 10 nene dhe 2 Shtojca. Pavarёsisht numrit tё paktё tё neneve qё ka nё pёrmbajtje, ajo solli risi nё mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit.

Direktiva 2000/36/EC rriti numrin e masave pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit duke bёrё kёto rregullime si mё poshtё:

• Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nё nenin 2 tё Direktivёs 2000/36/EC produktet e çokollatёs tё cilat nё pёrbёrjen e tyre pёrmbajnё yndyrna bimore mund tё tregtohen lirisht nё tё gjitha Shtetet Anetare. Kjo direktivё vendos kufizime mbi

252 Council Directive of 24 July 1973 on the approximation of the laws of the Member States relating to cocoa and chocolate products intended for human consumption ( 73 /241 /EEC), OJ No L 228, 16. 8 . 73, fq. 24. 253 Directive 2000/36/EC of the European Parliament and of the Council of 23 June 2000 relating to cocoa and chocolate products intended for human consumption, OJ L 197, 3.8.2000, fq. 19.

58

ato produkte tё çokollatёs tё cilat pёrmbajnё gjalpё tё kakaos. Kёto produkte nuk mund tё kenё tё njёjtёn mundёsi, si produktet qё pёrmbajnё yndyrna bimore, qё tё tregtohen lirisht ndёrmjet Shteteve Anёtare. Mjeti i vetёm qё do tё pёrdoret pёr informimin e konsumatorit mbi elementrt pёrbёrёs tё produktit dhe sasisё sё elementeve pёrbёrёse ёshtё etiketimi i produktit.

• Konsumatori duke u informuar mbi elementёt pёrbёrёs dhe sasisё sё tyre qё janё prezente nё produktet e kakaos dhe çokollatёs tё cilat jepen nё etiketimin e produktit, ka mundёsi zgjedhjeje dhe tё marrё masa pёr tё mbrojtur shёndetin. Sipas parashikimeve tё bёra nga kjo direktivё arrijmё nё pёrfundimin se rregullat qё do tё zbatohen pёr etiketimin e produkteve tё kakaos dhe çokollatёs do tё jenё tё njёjta me rregullat qё do tё zbatohen edhe pёr produktet e tjera ushqimore nё Bashkimin Europian. Mё tej nё nenin 3 pika 5 tё Direktivёs 2000/36/EC parashikohet se prodhuesi nё etiketim duhet tё japi informacion tё saktё dhe tё detajuar mbi elementёt pёrbёrёs tё produkteve tё veçanta tё çokollatёs. Pёr tё gjitha ato produkte tё veçanta prej çokollate qё shiten me emёrtimin”çokollatё”, “çokollatё prej qumёshti” dhe “çokollatё tё prodhuar me shumicё gjalpi kakaoje”, nё etiketim duhet tё jepen nё pёrqindje tё saktё tё gjitha elementet pёrbёrёse tё produktit254. Nё Shtojcёn 1 tё direktivёs pёrcaktohet nё mёnyrё tё saktё sasia e yndyrёs bimore dhe gjalpit tё kakaos qё duhet tё pёrmbajё njё çokollatё. Pёrcaktimi i sasisё nё mёnyrё tё detajuar bёhet me qёllim pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit. Tejkalimi i kёsaj sasie mund tё pёrbёjë rrezik ose të dëmtojë jetёn e konsumatorit.

• Pёr zbatimin e Direktivёs 2000/36/EC Shteteve Anёtare iu la njё periudhё tranzitore me afat trevjeçar. Gjatё kёtyre tre viteve Shtetet Anetare duhet tё marrinin masa pёr mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit. Mbi Shtetet Anёtare binte pёrgjegjёsia pёr tё miratuar ligje, rregullore dhe masa administrative nё nivel kombёtar. Kёto ligje, rregullore dhe masa administrative qё do tё miratoheshin duhet tё ishin nё pёrputhje me kёtё Direktivё255, nё tё kundёrt masat e miratuara nёse nuk do mund tё realizonin njё mbrojtje tё konsumatorit nё nivel mё tё lartё nga ajo qё parashikohej nga Direktiva nuk do tё mund tё zbatoheshin.

• Nё Shtojcёn 1 tё direktivёs jepen nё mёnyrё tё detajuar emrat e shitjes sё çokollatave dhe karakteristikat e secilit produkt, masa e elementeve pёrbёrёse qё duhet tё pёrmbajё secili produkt. Shtete Anёtare nё prodhimin e kёtyre çokollatave duhet t’u pёrmbahen parashikimeve tё bёra nga Shtojca 1. Nё Shtojcёn 2 jepen kriteret pёr pёrdorimin e yndyrnave bimore tё cilat janё ekuvalente me gjalpin e kakaos. Nё kёtё Shtojcё nga rregulli i pёrgjithshёm

254 Nё nenin 3 pika 5 tё Direktivёs 2000/36/EC në lidhje me produktet e kakaos dhe çokollatës tё destinuara për konsum njerëzor pёrcaktohen nё mёnyrё tё qartё elementet pёrbёrёse tё kёtyre produkteve. “Nё rastin e produkteve qё shiten me emrin:

1.çokollata duhet tё pёrmbaj jo më pak se 43% në total mase kakaoje tё ngurtё, duke përfshirë jo më pak

se 26% gjalpë kakaoje;

2. nё çokollatat prej qumështit duhet tё pёrmbajё jo mё pak se 30% në total masё kakaoje tё ngurtё dhe jo

më pak se 18% qumësht, qё mund të jetë nga qumësht gjysmë apo të plotësisht te skremuar, krem qumёshti,

yndyrë qumështi e cila duhet tё jetё jo më pak se 4,5% e yndyrёs sё qumёshtit;

3. me çokollatat tё prodhuara me shumicё gjalpi kakaoje duhet tё pёrmbajё jo mё pak se 16 % tё yndyrёs

sё kakaos”. 255 Shih nenin 8 tё pika 1 tё Direktivёs 2000/36/EC, fq.21.

59

parashikohet si rast pёrjashtimor pёrdorimi i vajit tё arrёs sё kokosit nё çokollata tё cilat do tё pёrdoren pёr prodhimin e çokollatёs dhe produkteve tё tjera tё cilat do tё jenё tё ngrira, ndёrsa nё çdo rast tjetёr pёrdorimi i vajit tё kokosit ёshtё i ndaluar.

Pasi kemi analizuar Direktivёn 2000/36/EC, tё cilёn e shpjeguam pak mё lartё, konstatuam se nga parashikimet e bёra nga legjislacioni nuk tolerohet asnjё rast kur shёndeti i konsumatorit mund tё dёmtohet. Pavarёsisht kёsaj, duke u bazuar nё praktikёn gjyqёsore konstatojmё se ka patur raste kur rregullat e parashikuara nga direktiva nuk janё zbatuar. Moszbatimi i kёtyre rregullave do tё sjellё pasoja tё rёnda mbi shёndetin e konsumatorit nё Bashkimin Europian.

Nga praktika gjyqёsore e GJED-sё konstatojmё se nё rastet e gjykuara nga Gjykata, qё lidhen me Direktivёn 2000/36/EC, rregullat nё mbrojte tё shёndetit tё konsumatorit duhet tё zbatohen nё mёnyre rigoroze. Tregtimi i produkteve me emrin e tyre origjinal tё shitjes si dhe shkrimi nё etiketim i pёrbёrёsve janё element bazё pёr mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit. Nё tё gjitha ato raste kur parashikohet nga Direktiva, emrit tё shitjes sё çokollatёs duhet t’i shtohet edhe mbiemri pёrcaktues qё i informon konsumatorёt nёse produktet e çokollatёs janё tё pastra apo pёrmbajnё edhe yndyrna bimore, pёrveç rasteve kur ato pёrmbajnё gjalpin e kakaos. Duhet tё themi se shkrimi i saktё i tё dhёnave nё etiketim duhet tё bёhet nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga Direktiva 2000/36/EC, si element garantues pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit.

Megjithatё, nё bazё tё rasteve tё gjykuara nga gjykata, konstatojmё se Gjykata ёshtё shprehur nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit. Nё kёtё studimin do tё marrim nё analizё çёshtjen Komisioni Europian kundёr Republikёs sё Italisё

256. Nёpёrmjet kёsaj

çёshtjeje qёllimi ynё ёshtё tё nxjerrim nё dukje qёndrimin e Gjykatёs dhe rёndёsinё e kёsaj tё drejte qё konsumatori e gёzon nё Bashkimin Europian. Nё çёshtjen kundёr Italisё, elementet pёrbёrёse nё etiketimin e produkteve tё çokollatёs duhet tё jepen tё saktё dhe tё jenё tё qarta pёr t’u lexuar nga konsumatori. Saktёsia dhe qartёsia e kёtyre elementёve ёshtё e domosdoshme me qёllim qё konsumatori tё bёjё njё zgjedhje tё drejtё tё produkteve tё çokollatёs dhe tё mos mashtrohet pёr atё qё ёshtё duke blerё. Tё njёjtin qёndrim ka mbajtur edhe Komisioni Europian nё çёshtjen kundёr Italisё ku sipas Komisionit “nё paragrafin 20 tё kёsaj çёshtjeje”257, informacioni qё i jepet konsumatorit duhet tё jetё i saktё dhe tё mos jetё i natyrёs mashtruese.

256 C-47/09, Komisioni Europian kundёr Republikёs sё Italisё, [ECR], 25 November 2010, ECLI:EU:C:2010:714 257 Ne jemi bazuar te ky paragraf i çёshtjes C-47/09 Komisioni Europian kundёr Republikёs sё Italisё sepse Komisioni i kushton rёndёsi tё veçantё informacionit qё i jepet konsumatorit me qёllim qё ky i fundit tё bёjё njё zgjedhje tё duhur pasi ёshtё informuar dhe shёndeti i tij tё mos dёmtohet. Sipas Komisionit informacioni duhet tё jetё i saktё, por duhet qё edhe sasia e yndyrnave bimore qё do tё pёrdoret nё prodhimin e produktit tё bёhet nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga Direktiva 2000/36/EC. Nё paragrafin 20 tё kёsaj çёshtjeje parashikohet se: “Komisioni thekson se sasia e pёrdorimit tё yndyrnave bimore ёshtё

pёrcaktuar nё mёnyrё tё qartё nga Direktiva 2000/36/EC. Nё Shtojcёn II tё Direktivёs pёrcaktohet lista

dhe emёrtimet e yndyrnave bimore qё lejohen tё pёrdoren nё prodhimin e produkteve tё çokollatёs Kjo listё

ka natyrё shteruse dhe nuk ilejon Shtetet Anёtaretё pёrdorin yndyrna tё tjera bimore nga ato qё

parashikohen nga lista nё Shtojcёn II tё Direktivёs si dhe nuk mund tё tejkalojnё masёn 5 % tё produktit tё

pёrfunduar. Nё pikёn 9 tё Preambulёs tё Direktivёs parashikohet se kosumatorёt duhet tё informohen pёr

yndyrnat bimore dhe gjalpin e kokosit, informacioni duhet tё jetё i saktё, neutral dhe objektiv. Kur

produktet e çokollatёs pёrmbajnё yndyrna bimore ky fat duhet tё jepet i shkruar pranё emrit tё shitjes sё

60

Direktiva 2000/36/EC bёn pёrcaktime specifike ku sipas saj nё ato raste kur produktet e çokollatёs nё pёrbёrjen e tyre kanё edhe elemente tё tjerё shtesё duhet qё ky fakt tё shkruhet nё etiketimin e produktit ku pёrbri emrit tё shitjes tё shkruhet edhe mbiemri pёrcaktues si258: 1. ”çokollatё”, 2. “çokollatё prej qumёshti” dhe 3. “çokollatё tё prodhuar me shumicё gjalp kakaoje”.

Këto pёrcaktime janë të nevojshme pёr mbrojtjen e shёndetit sepse konsumatori merr informacion dhe mё pas vendos se çfarё produkti do tё blejё. Tё njёjtin qёndrim ka mbajtur edhe Komisioni ndaj Italisё. Ku sipas argumenteve tё paraqitura para Gjykatёs nga Komisioni, pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorёve nga produktet e çokollatёs duhet tё zbatohet nё mёnyrё tё saktё nga shteti italian çdo mbiemёr pёrcaktues qё do tё shkruhet nё etiketimin e produktit tё parashikuar nga Direktiva 2000/36/EC. Nga ana e shtetit italian, mbi produktet e çokollatёs qё ishin vendosur nё treg, kёto parashikime tё bёra nga direktiva nuk ishin respektuar. Mbi shtetin italian nё kёtё rast bie detyrimi pёr tё respektuar parashikimet mbi emёrtimin e produkteve tё çokollatёs. Shtojca I dhe II e direktivёs ka natyrё shteruese dhe nuk i krijonё asnjё hapёsirё Italisё qё nё mёnyrё fakultative tё vendosё nёse kёto dy shtojca do tё zbatohen ose jo, siç ёshtё vepruar nё kёtё çёshtje nga kjo e fundit. Kёto argumente tё paraqitura nga Komisioni u kundёrshtuan nga Italia duke ngritur si pretendim se shёndeti i konsumatorit nuk do tё dёmtohet nga produktet e çokollatёs tё vendosura nё treg. Sipas Italisё shkrimi nё etiketimin e produktit se kёto produkte qё i ofrohen konsumatorit nё treg pёr t’u blerё janё “çokollatё e pastёr” ka si qёllim tё informojё konsumatorin duke i dhёnё atij mundёsinё pёr tё bёrё zgjedhje tё duhura pёr shёndetin e tij. Nё bazё tё kёtyre argumenteve qё Italia paraqet kundёrshton natyrёn shteruese pёr vendosjen e kёtij emёrtimi tё parashikuar nga direktiva.

Nё mbrojtje tё konsumatorit, Gjykata ёshtё shprehur se nё produktet e çokollatёs duhet tё shkruhet nё mёnyrё tё saktё dhe tё kuptueshme jo thjeshtё “çokollatё” siç parashikohej nga Direktiva 2000/36/EC, por duhet tё shkruhet qё ky produkt çokollate ёshtё “çokollatё e pastёr”. Dallimi midis emёrtimit “çokollatё” dhe “çokollatё e pastёr” ka rёndёsi nё mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit sepse ky dallim nuk ka tё bёjё vetёm me emёrtimin e produktit, por edhe me elementet pёrbёrёse tё tij. Sipas Gjykatёs shtimi i mbiemrit “i pastёr” do tё pёrdoret nё ato raste kur produktet e çokollatёs nuk pёrmbajnё yndyrna bimore dhe se Italia nё kёtё rast ka dёshtuar nё pёrmbushjen e detyrimeve tё parashikuara nga Direktiva 2000/36/EC.

Me vendimin e marrё nё çёshtjen kundёr Italisё, Gjykata luajti njё rol tё rёndёsishёm nё shtimin e masave qё do tё zbatoheshin nga Shtetet Anёtare nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit. Motivet qё na çojnё nё kёtё pёrfundim lidhen me mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit sepse sipas Gjykatёs duhet tё bёhet dallimi midis produkteve tё çokollatёs qё pёrmbajnё yndyrna bimore dhe atyre produkteve qё nuk pёrmbajnё yndyrna bimore. Prania e yndyrnave bimore pёr kategori tё caktuara konsumatorёsh mund tё shkaktojё rёndim tё gjendjes sё tyre shёndetёsore ose dёmtime tё lehta tё shёndetit tё konsumatorit. Ndaj nisur nga kёto pasoja qё mund tё vijnё nё mёnyrё tё drejtpёrdrejtё ose indirekte duhet qё mbiemri pёrcaktues i pastёr t’i shtohet fjalёs “çokollatё”.

produktit. Nё mbrojtje tё konsumatorit u parashikua qё kur produkti pёrmban yndyrna bimore ky fakt duhet

tё shkruhet nё etiketimin e produktit”. 258 Po aty, paragrafi 19 i çёshtjes Komisioni Europian kundёr Italisё.

61

2.5.1.4. Mbrojtja e shёndetit tё konsumatorit nga pёrdorimi i shtesave ushqimore .

Nё ditёt e sotme konsumatori ka mundёsi tё bёjё njё zgjedhen e duhur pёr veten e vet dhe tё tjerёt ndёrmjet produkteve tё llojeve tё shumta qё i ofrohen nё treg pёr tё blerё. Nga kontrollet e shumta qё janё bёrё nga autoritet kompetente tё Shteteve Anёtare ёshtё konstatuar se larmishmёria e produkteve qё janё vendosur nё treg ёshtё njё fenomen i cili nuk ka pёrfshirё vetёm Shtetet Anёtare, por njё fenomen i cili ka prekur shtetet nё pёrgjithёsi nё arenёn ndёrkombёtare. Larmishmёria e produkteve qё u ofrohen pёr t’u blerё konsumatorёve po rritet gjithmonё e mё shumё. Kjo rritje nga njëra anë ka efektet e veta pozitive, por nga ana tjetёr do tё themi se ka edhe efekte negative. Sipas mendimit tonё themi qё ka efekte negative sepse konsumatori duke u gjendur pёrballё llojeve tё shumta tё produkteve mund tё bёjё zgjedhje tё gabuar, zgjedhje kjo qё mund tё ndikoj negativisht nё shёndetin e tij. Produktet ushqimore qё konsumatori blen duhet tё plotёsojnё njё dietё tё shёndetshme ditore qё shёndeti i tij tё mos dёmtohet. Pёr kёtё arsye nёse do t’i referohemi mjekёsisё, njeriu ka tё nevojshme konsumimin e ushqimeve tё cilat i mundёsojnё njё jetё tё shёndetshme dhe ushqimet qё ai pёrdor duhet t’i mundёsojnё njё ushqyerje sa mё tё ekuilibruar. Jo çdo njeri mund tё ketё njё jetё tё shёndetshme vetёm nga ushqimet e pёrditshme qё ai konsumon, ndaj pёr tё gjithё ata njerёz tё cilёt nuk mund tё kenё njё ushqyerje tё shёndetshme vetёm me ushqimet qё konsumojnё mund tё pёrdorin shtesa ushqimore

259 pёr mirёqenien e shёndetit tё tyre. Mbrojtja e shёndetit tё konsumatorit ёshtё nё plan tё parё, por pёrveç kёsaj ёshtё i

nevojshёm sigurimi i funksionimit normal tё tregut tё brendshёm, lёvizja e lirё e mallrave si dhe zhvillimi i njё konkurrence tё ndershme. Duke i marrё tё gjithё sё bashku kёta faktor u pa si domosdoshmёri tё miratoheshin njё sёrё rregullash tё pёrbashkёta nё Bashkimin Europian. Nё kёtё kuadёr nё vitin 2002 u miratua Direktiva 2002/46/EC mbi përafrimin e ligjeve të Shteteve Anëtare në lidhje me shtesat ushqimore260. Nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit, nё pikёn 14 tё Prembulёs tё direktivёs parashikohet qё sasia e shtesave ushqimore qё do tё merren nga konsumatori nuk duhet tё kalojё normёn e lejuar pёr njё dietё tё ekuilibruar dhe tё shёndetshme pasi tejkalimi i nivelit tё lejuar mund tё sjellё pasoja tё dёmshme pёr shёndetin e tij.

Nё etiketimin e produkteve duhet tё jepet e shkruar nё mёnyrё tё qartё nёse produkti pёrmban shtesa ushqimore. Vetёm nё kёtё mёnyrё konsumatori mund tё bёjё njё blerje tё besueshme dhe me natyrё mbrojtёse pёr shёndetin e tij. Nё nenin 6 pika 2 tё Direktivёs 2002/46/EC parashikohet se informacioni qё do t’i jepet konsumatorit, duke pёrdorur mjete tё ndryshme informimi, duhet tё jetё i saktё dhe tё mos krijojё bindje tё gabuara te konsumatori. Kjo direktivё ndalon informacionet e njё natyre mashtruese tё cilat do tё krijojnё njё besim tё gabuar te konsumatori se nga pёrdorimi i shtesave ushqimore ata do tё shёrohen nga sёmundje tё ndryshme ndalohen 261. Saktёsia e informacionit duhet tё pёrfshijё çdo moment tё caktuar qё konsumatori do tё marrё informacion nёpёrmjet etiketimit tё produktit ose reklamimit dhe prezantimit tё tij me

259Duke i’u referuar nenit 2 pika a tё Direktivёs 2002/46/EC, “shtesat ushqimore janё produkte ushqimore,

qëllimi i të cilave është për të plotësuar dietën normale të cilat janë të përqёndruara si burim i ushqimeve

ose substancave të tjera me efekt ushqyes ose fiziologjik, vetëm ose në kombinim. Ato mund tё tregtohen në

formën e kapsulave, tabletave, pluhur, xhel dhe shurup”. 260 Official Journal, L 183/51, 12.7.2002. 261 Shih nenin 6 pika 2 tё Direktivёs 2002/46.

62

mjete tё ndryshme. Direktiva 2002/46/EC pёrcakton nё mёnyrё tё qartё rregullat mbi pёrdorimin e shtesave ushqimore. Kёto shtesa ushqimore nё pёrbёrjen e tyre do tё pёrmbajnё vetёm lёndёt ushqyse tё parashikuara nё nenin 2 pika b si mё poshtё262:

1. vitamina 2. dhe minerale.

Vitaminat dhe mineralet janё pёrbёrёsit kryesorё tё njё shtese ushqimore, por pёrdorimi i tyre duhet tё bёhet nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga Shtojca I dhe II e kёsaj direktive. Jo çdo lloj vitamine dhe minerali mund tё pёrdoret pёr tё prodhuar njё shtesё ushqimore. Nё Shtojcёn I tё direktivёs parashikohen llojet e vitaminave dhe mineraleve qё do tё lejohen pёr t’u pёrdorur nё prodhimin e shtesave ushqimore, kurse nё Shtojcёn II parashikohen nё mёnyrё tё detajuar llojet e secilёs kategori vitamine dhe minerali qё do tё lejohen. Pavarёsisht kёtyre parashikimeve tё bёra nga kёto dy Shtojca tё kёsaj direktive disa vite mё vonё lindi nevoja pёr shtimin e vitaminave dhe mineraleve qё duhej tё pёrmbanin shtesat ushqimore. Ky shtim i llojeve tё vitaminave dhe mineraleve nё shtesat ushqimore nuk mund tё kryhej pёr asnjё motiv nga prodhuesi pasi Direktiva 2002/46/EC ndalonte pёrdorimin e llojeve tё tjera nga ato tё parashikuara nё Shtojcat e saj.

Pёr kёtё arsye nё vitin 2009 Komisioni miratoi Rregulloren (EC) Nr. 1170/2009263. Qёllimi i miratimit tё kёsaj rregulloreje ishte shtimi i numrit tё llojeve tё vitaminave dhe mineraleve qё mund tё pёrmbanin shtesat ushqimore. Risitё qё solli kjo rregullore nuk do tё mbarojnё kёtu sepse ajo jo vetёm qё shtoi llojin e vitaminave dhe mineraleve, por pёrcaktoi dhe sasinё pёr disa lloje tё veçanta qё do tё pёrdoren nё kёto shtesa ushqimore. Risi tjetёr qё ka njё vlerё tё veçantё ёshtё Shtojca III e Rregullores. Ajo parashikon pёr herё tё parё njё listё mё tё gjerё tё vitaminave dhe mineraleve qё do tё shtohen nё ushqim dhe qё janё tё dobishme pёr shёndetin e konsumatorit. Pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit nё Shtojcёn III parashikohen emёrtimet e vitaminave qё do tё pёrdoren si dhe lёndёt minerale. Nuk ёshtё e rёndёsishme vetёm pёrcaktimi i vitaminave dhe mineraleve qё mund tё pёrdoren nё prodhimin e suplementёve ushqimor ose ushqimeve nga prodhuesi, por edhe sasia e e pёrdorimit tё tyre duke pёrcaktuar njё nivel minimum dhe maksimum pёr pёrdorim. Tё dyja sё bashku si Direktiva e vitit 2002 edhe Rregullorja e vitit 2009 nuk bёjnё asnjё parashikim pёr nivelin minimum dhe maksimum tё pёrdorimit tё vitaminave dhe mineraleve nё prodhimin e suplementeve ushqimore duke lënë shkas për të diskutuar nëse nga përdorimi i tyre do të dëmtojë shëndetin e konsumatorit.

Duke qenё se nё legjislacionin e Bashkimit Europian nuk kishte asnjё dispozitё ligjore pёr pёrcaktimin e nivelit tё tyre tё pёrdorimit rastet drejtuar Gjykatёs nuk kanё munguar. Pёr herё tё parё njё çёshtje qё iu drejtua Gjykatёs daton nё vitin 2008 nga Franca, ku nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit duhej tё pёrcaktohej vlera e pёrdorimit tё vitaminave dhe mineraleve. Gjykata nё çёshtjen Solgar Vitaminat Francë

dhe të tjerët kundёr Ministrise sё Ekonomisë, Financave dhe Punësimit dhe tё tjerё264 u

262 Shih nenin 2 pika b tё Direktivёs 2002/46. 263 Commission Regulation (EC) No 1170/2009 of 30 November 2009 amending Directive 2002/46/EC of the European Parliament and of Council and Regulation (EC) No 1925/2006 of the European Parliament and of the Council as regards the lists of vitamin and minerals and their forms that can be added to foods, including food supplements, OJ L 314/36, 1.12.2009. 264 Case C-446/08, Solgar Vitaminat Francë dhe të tjerët kundёr Ministrisё sё Ekonomisë, Financave dhe

Punësimit dhe tё tjerё, [ECR], 29.04.2010, ECLI:EU:C:2010:233.

63

shpreh pёr vlerёn minimale dhe maksimale tё vitaminave dhe mineraleve qё mund tё pёrmbajё njё suplement ushqimor. Nё kёtё çёshtje sipas Gjykatёs, do tё jenё vetё Shtetet Anёtare tё cilat do tё vendosin vlerёn minimale dhe maksimale, ku sipas saj kur njё Shtetet Anёtare e vlerёson si tё nevojshme mund tё vendosё si vlerё maksimale nivelin zero tё sasisё sё vitaminave dhe mineraleve265. Pёrcaktimi i vlerёs maksimale nё nivel zero do tё gjejё zbatim nё tё gjitha ato raste kur shёndeti i konsumatorit do tё dёmtohet drejtpёrdrejtё nga pёrdorimi i shtesave ushqimore ose nё ato raste kur ekziston mundёsia pёr çdo rrezik tё mundshёm. Nё tё gjitha kёto raste kur njё Shteti Anёtar i lejohet qё tё vendosё si vlerё maksimale nivelin zero duhet qё nё asnjё rast tё mos cёnohet qarkullimin i lirё i produkteve, duke vendosur kufizimie sasiore ndёrmjet Shteteve Anёtare. Duke u bazuar nё praktikёn gjyqёsore tё Gjykatёs sё Drejtёsisё konstatuam se pёrcaktimi i vlerёs minimale dhe maksimale pёr vitaminat dhe mineralet qё do tё pёrdoren si shtesa ushqimore vёrtёt ёshtё lёnё nё kompetencё tё çdo Shteti Anetar, por nё pёrcaktimin e kёtyre vlerave nuk duhet tё shkelen detyrimet qё parashikohen nga Direktiva 2002/46/EC pёr njё dietё tё shёndetshme.

Nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit janё miratuar masa pёr tё pёrcaktuar dhe nivelin e vitaminave dhe mineraleve qё do tё pёrdoren direkt nё ushqim, masa kёto tё cilat do tё zbatoheshin nё mёnyrё tё pavarur nga masat qё do tё zbatoheshin nё rastin e suplementeve ushqimore. Nevoja pёr miratimin e kёtyre masave u pa edhe mё e domosdoshme kur si pasojё e risive teknologjike kёto vitamina dhe minerale do tё pёrdoreshin direkt nё ushqim gjatё procesit tё prodhimit tё tyre. Nё prodhimin e ushqimeve do tё shtohen vetёm ato vitamina dhe minerale qё janё tё domosdoshme pёr njё konsumator tё shёndetshёm. Njё konsumator trajtohet si i shёndetshёm vetёm nё ato raste kur dieta ushqimore qё ai konsumon gjatё njё dite ёshtё e pasur me vitamina dhe minerale. Nё pikёn 9 tё Preambulёs sё Rregullores (EC) Nr. 1925/2006 parashikohet qё niveli i vitaminave dhe mineraleve qё do t’u shtohet nё prodhim ushqimeve duhet tё jetё nё atё nivel qё tё plotёsojё njё dietё tё shёndetshme pёr konsumatorin. Jo domosdoshmёrisht qё çdo vitaminё ose mineral qё do tё shtohet nё ushqim ёshtё e nevojshme, nё ushqim lejohet qё tё shtohen vetёm ato lloje vitaminash dhe mineralesh tё cilat trupi mund t’i pёrthithё pa shkaktuar probleme shёndetёsore266. Pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit dhe pёr tё ndaluar çdo veprim abuziv tё prodhuesve nё prodhimin e ushqimeve, Rregullorja nё Shtojcёn I dhe II parashikon vitaminat dhe mineralet qё mund tё shtohen nё ushqime gjatё prodhimit tё tyre. Mё tej nё Shtojcёn III, kjo Rregullore parashikon kategori tё caktuara substancash tё cilat nuk mund tё pёrdoren ose shtohen nё ushqim nё procesin e prodhimit. Mund tё ndodhё qё njё produkt edhe pse ёshtё prodhuar nё pёrputhje tё plotё me parashikimet e bёra nga kjo Rregullore, autoritetet kompetente tё njё Shteti Anёtar tё kenё konstatuar qё ky produkt ёshtё i dёmshёm pёr shёndetin e konsumatorit. Nё tё gjitha ato raste kur konstatohet njё fakt i tillё çdo veprim qё do tё ndёrmerret nga autoritetet kompetente duhet tё jetё nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit. Pёr kёto arsye nё nenin 13 tё Rregullores (EC) Nr.

265 Shih pikёn 1-5 tё Vendimit nё çёshtjen C-446/08 Solgar Vitaminat Francë dhe të tjerët kundёr

Ministrisё sё Ekonomisë, Financave dhe Punësimit dhe tё tjerёve, , ECLI:EU:C:2010:233. 266 Shih pikёn 9 tё Preambulёs tё Regulation (EC) No 1925/2006 of the European Parliament and of the Council of 20 December 2006 on the addition of vitamins and minerals and of certain other substances to foods, OJ L 404, 30.12.2006, fq. 27.

64

1925/2006 nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit Shtetet Anёtare kanё tё drejtё tё marrin “masa mbrojtёse “267 nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga ky nen.

Rregullorja (EC) Nr. 1925/2006 pёr mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit, sferёn e veprimit e shtrin dhe nё miratimin e masave tё cilat ndalojnё pёrdorimin e substancave tё tjera tё cilat janё tё ndryshme nga vitaminat dhe mineralet. Kёto masa ndaluese nga Bashkimi Europian do tё zbatohen nё tё gjitha ato raste kur “kёto substanca qё do tё pёrdoren pёr prodhimin e ushqimeve ose do tё shtohen nё ushqim”268 janё tё dёmshme pёr shёndetin e konsumatorit. Miratimi i kёtyre masave qё do tё ndalojnё pёrdorimin e kёtyre substancave nё ushqime ёshtё nё kompetencё tё Komisionit. Nё nenin 8 pika 2 tё Rregullores parashikohet qё Komisioni mund t’i miratoj kёto masa me iniciativёn e vetё ose nё bazё tё njoftimit tё dhёnё nga Shteti Anёtar ku janё shfaqur edhe rastet e dёmtimit tё shёndetit tё konsumatorit. Njё prej Shteteve Anёtare qё Komisioni njoftoi pёr zbatimin e masave ndaluese nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit nё bazё tё procedurёs sё parashikuar nga neni 8 pika 2 e Rregullores ishte Gjermania. Nё njoftimin e bёrё nga shteti gjerman, Gjermania kёrkoi nga Komisioni tё merrte masa sepse bimёt qё pёrmbanin Ephedra species (Ephedra L.) ose produktet tё cilat ishin prodhuar dhe nё pёrbёrjen e tyre kishin kёto bimё ishin tё dёmshme pёr shёndetin e konsumatorit269. Nga konsumimi i kёtyre bimёve ose produkteve tё cilat nё pёrbёrёsit e tyre kishin tё pranishme edhe kёto bimё qё pёrmbanin Ephedra do tё shfaqeshin pasoja tё rёnda nё gjendjen psikologjike dhe do tё prekeshin pjesa me e madhe e oragneve tё njeriut, gjё e cila do tё pasohej me komplikacione tё mёdha pёr shёndetin e konsumatorit. Pasi u bё njё analizё e plotё dhe u vlerёsua se shkalla e rrezikut pёr shёndetin e konsumatorit ishte e lartё, Ephedra duhej tё ndalohej dhe nuk mund tё pёrdorej pёrsёri nё tё ardhmen. Si pasojё e kёtij vendimi, ajo duhej tё pёrfshihej nё listёn e substancave qё ndaloheshin pёr pёrdorim nё Shtojcёn III tё Rregullores (EC) nr. 1925/2006.

2.6. E drejta pёr dёmshpёrblim.

Njё e drejtё tjetёr qё konsumatorёt gёzojnё nё Bashkimin Europian ёshtё edhe e drejta pёr dёmshpёrblim, e cila synon mbrojtjen e interesave ekonomike tё tij. Nё çdo

267 Nё nenin 13 pika tё Rregullores (EC) nr. 1925/2006 parashikohet zbatimi i masave mbrojtёse, kёto masa mbrojtёse konsistojnё nё: “ato raste kur njё Shtet Anёtar konstaton se njё produkt paraqet problem nga i

cili rrezikohet shёndeti i konsumatorit, pavarёsisht se produkti ёshtё prodhuar duke zbatuar tё gjitha

parashikimet e bёra nga kjo Rregullore. Nё kёto raste Shteti Anёtar mund tё pezulloj pёrkohёsisht ose tё

kufizojё zbatimin e dispozitave ligjore tё kёsaj Rregulloreje brenda territorit tё saj.

Pёr kёtё vendim tё marrё Shteteti Anёtar duhet tё njoftojё Shtetet e tjera Anёtare dhe Komisionin si dhe tё

shpjegojё nё mёnyrё tё detajuar arsyet pse ka marrё kёtё vendim.

2. Kjo masё ashtu siç edhe parashikohet nga neni 14 i Rregullores do tё zbatohet pёr njё periudhё

tremujore. Kjo masё do tё zbatohet pasi tё jetё shprehur edhe AESU-ja pёr domosdoshmёrinё e miratimit

tё kёtyre masave mbrojtёse".

Kjo procedurё mund tё nisё edhe me iniciativёn e vet Komisionit, nё ato raste kur nga Shteti Anёtar ku

paraqitet njё rrezik i tillё nuk merren masa mbrojtёse pёr shёndetin e konsumatorit”. 268 Shih nenin 8 tё Regulation (EC) No 1925/2006 of the European Parliament and of the Council of 20 December 2006 on the addition of vitamins and minerals and of certain other substances to foods, OJ L 404, 30.12.2006, fq. 31. 269 Federal Institute for Risk Assessment, Scientific assessment of Ephedra species (Ephedra spp.), Ref. Ares(2010)892815 – 02/12/2010. Shiko nё adresёn: https://ec.europa.eu/food/safety/labelling_nutrition/vitamins_minerals_en

65

moment nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga TFBE-ja konsumatorёt kanё tё drejtё tё kёrkojnё mbrojtjen e interesave ekonomike, kur kjo e drejtё u cёnohet, shkelet ose mohohet. Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nё nenin 169 pika 1 tё TFBE-sё, Bashkimi Europian duhet tё mbrojё interesat ekonomike tё konsumatorёve. Sipas parashkimeve tё bёra nga legjislacioni europian konsumatori duhet tё kёrkojё dёmshpёrblim nё tё gjitha ato raste kur dёmtohet, ky dёm mund t’i shkaktohet nga veprimet e kryera nga njё ose disa tregtar nё tё njёjtёn kohё ose nё periudha tё ndryshme kohore. Cёnimi i interesave ekonomike tё konsumatorit mund tё shkaktohet nga zbatimini praktikave tregtare tё cilat janё nё kundёrshtim me tё drejtёn e Bashkimit Europian. Konsumatori pёr tё rivendosur nё vend njё tё drejtё qё i ёshtё shkelur mund t’i drejtohet Gjykatёs nё mёnyrё individuale ose mund ta kёrkojё dёmshpёrblimin pёr dёmin e shkaktuar nё mёnyrё kolektive. Pёr tё realizuar njё mbrojtje nё nivel sa mё tё lartё konsumatorёt i drejtohen gjykatёs. Kjo lidhje e ngushtё midis gjykatёs dhe konsumatorit krijohet me besimin e kёtyre tё fundit pёr tё eleminuar pabarazitё qё mund tё lindin midis palёve270. Shmangia e konflikteve tё kёsaj natyre do tё ndikojё pozitivisht nё tё ardhmen pёr tё mbrojtur konsumatorёt e tjerё nё treg qё do tё blejnё produkte tё tё njёjtit lloj tek i njёjti tregtar ose te tregtarё tё tjerё, me qёllim pёr tё mbrojtur interesat ekonomike sa mё mirё.

Duhet tё themi se nё tё dyja rastet, si nё mbrojtjen individuale dhe kolektive tё interesave ekonomike, konsumatori ka tё drejtё tё kёrkojё dёmshpёrblim. Dallimi midis tyre qёndron se nё rastin e parё kur konsumatori kёrkon dёmshpёrblim nё mёnyrё individuale do tё kuptojmё kur njё konsumator ёshtё dёmtuar nga njё praktike e padrejtё e ndjekur nga njё tregtar. Nё rastin e dytё kur konsumatori kёrkon dёmshperblim nё mёnyrё kolektive do tё kuptojmё disa konsumatorё, dy ose mё shumё konsumatorё, tё cilёt janё dёmtuar nga e njёjta praktikё ose nga njё praktikё e ngjashme nga i njёjti tregtar271. Mbrojtja kolektive e interesave tё konsumatorit filloi tё bёhej emergjente me zhvillimin e tregjeve nё frymёn e njё ekonomie nёn ndikimin e zhvillimeve teknologjike. Ajo u pa si njё risi pёr sa i pёrketё mbrojtjes sё tё drejtave tё konsumatorit sepse niveli i mbrojtjes sё konsumatorit do tё rritej.

Nё vitin 2008 Karta e Gjelbёr e miratuar nga Komisioni kishte si objektiv kryesor dёmshpёrblimin kolektiv tё konsumatorёve kur tё drejtat e tyre shkeleshin. Karta fokusohej nё praktikat e padrejta tё ndjekura ndaj konsumatorit. Ajo njё rёndёsi tё veçantё i kushtonte mekanizmave qё do tё pёrdoreshin nё rastet kur kёto tё drejta shkeleshin. Miratimi i saj u pa si njё hap i rёndёsishёm i hedhur nga Komisioni nё mbrojtje tё interesave kolektive pёr konsumatorin. Nё çdo Shtet Anёtar, nё mbrojtje tё interesave si individuale ashtu edhe ato kolektive tё konsumatorit, zbatohen njё sёrё mekanizmash. Mekanizmat qё pёrdoren sot janё disa, nё radhё tё parё ato klasifikohen pёr nga rёndёsia ku bёjnё pjesё:

• shoqatat e konsumatorёve, • institucionet publike tё cilat luajnё njё rol tё rёndёsishёm nё mbrojtjen e

interesave kolektive tё konsumatorit272, 270 Jac G.J. Rinkes, “European Consumer Law: Making Sense”, The Yearbook of Consumer Law 2008

(Markets and the Law), Ashgate , 2008, fq.14. 271 Green Paper on consumer Collective Redress – Questions and answers, Memo/08/741, Brussels, 27 November 2008, fq.1. http://europa.eu/rapid/press-release_memo-08-741_en.htm 272 European Commision, “Consumer Redress in the EU: Consumer Experiences, Perceptions and Choices”,Report of August 2009, fq. 10.

66

• Gjykatat. Kёto mekanizma mbrojtёsse do tё zbatohen pёr mbrojtjen e interesave individuale

dhe kolektive tё konsumatorёve. Nё ditёt e sotme kontribut tё rёndёsishёm nё lidhje me informimin e konsumatorit po luan edhe media. Duke marrё njё informacion sa mё tё gjerё konsumatori do dijё tё bёjё njё zgjedhje sa mё tё mirё pёr tё. Sa mё shumё zgjedhje tё mira dhe tё duhura aq mё pak konsumatorё tё dёmtuar do tё ketё nё treg.

Nё Rekomandimin e vitit 2013, Komisioni bёri njё pёrcaktim tё parimeve273 qё do

tё zbatoheshin nё tё gjitha ato raste kur palёt do t’i drejtoheshin gjykatёs pёr tё mbrojtur interesat nё mёnyrё kolektive. Parimet tё cilat u parashikuan nga Komisioni do tё gjenin zbatim nё nivel horizontal me qёllim qё konsumatori tё gёzonte nbrojtje pёr çdo produkt qё ai do tё blinte nё treg. Kёto parime duhet tё zbatoheshin nё mёnyrё tё barabartё pёr tё gjithё konsumatorёt pa asnjё lloj diskriminimi ndёrmjet tyre. Ashtu siç edhe parashikohet nё pikёn 7 tё Preambulёs sё Rekomandimit 2013/396/EU tё Komisionit, kёto parime do tё zbatohen vetёm nё mbrojtje tё interesave kolektive tё konsumatorit, tё cilat burojnё nga tё drejtat qё konsumatori gёzon nё bazё tё legjislacionit tё Bashkimit274.

Gjithsesi, duhet tё themi se nuk mund tё pretendojmё nё mёnyrё kategorike njё ndarje ku disa produkte do tё dalin me defekt vetёm pёr njё kategori tё caktuar konsumatorёsh. Te çdo konsumator ekziston mundёsia tё dёmtohen ekonomikisht nga produktet qё blejnё nё treg sepse ato mund tё dalin me defekt. Nё kёto raste kur produktet janё defektoze mbi prodhuesin bie pёrgjegjёsia pёr tё dёmshpёrblyer konsumatorin275. Konsumatorit i lind e drejta tё kёrkojё dёmshpёrblim pёr dёmin e shkaktuar, nё ato raste kur produkti qё ai blenё ёshtё me defekt.

Dёmi qё mund t’i shkaktohet konsumatorit nuk mund tё jetё vetёm nga prodhuesi, por kemi dhe dёm tё shkaktuar nga furnizuesi. Nё ato raste kur konsumatori dёmtohet nga furnizuesi, a ka tё drejtё konsumatori tё kёrkojё dёmshpёrblim? Konsumatori i dёmtuar ka tё drejtёn e dёmshpёrblimit, nё kёtё rast situata ёshtё e qartё kur dёmi shkaktohet nga prodhuesi. Ne duhet tё ndalemi nё momentin e pёrgjegjёsisё sё furnizuesit. Nё kёtё pikё na duhet tё trajtojmё dy momente pёr tё ngarkuar me pёrgjegjёsi furnizuesin. Nё rastin e parё kur dihet nё mёnyrё tё saktё se kush ёshtё prodhuesi dhe kush furnizuesi pёrgjegjёsia do tё bjerё direkt mbi prodhuesin. Nё rastin e dytё kur dihet vetёm furnizuesi dhe nuk dihet se kush ёshtё prodhuesi i produktit, pёrgjegjёsia pёr shpёrblimin e dёmit do tё bjerё mbi furnizuesin. Nё rastin kur prodhuesi nuk dihet, secili furnizues nё bazё tё ligjit do tё trajtohet si prodhues i produktit. Ai do tё pёrjashtohet nga kjo pёrgjegjёsi vetёm nёse arrin tё informojё konsumatorin mbi prodhuesin e produktit ose personin nga i cili ёshtё furnizuar, me kusht qё ky informacion t’i jepet konsumatorit

Shiko nё adresёn: http://www.consum.cat/doc/doc_80769222_1.pdf 273 Nё Rekomandimin e Komisionit tё vitit 2013 parashikohej qё parimet do tё klasifikoheshin nё: 1. parime tё pёrgjithshme dhe nё

2. parime tё veçanta. 274 Commission Recommendation 2013/396/EU of 11 June 2013 on common principles for injunctive and compensatory collective redress mechanisms in the Member States concerning violations of rights granted under Union Law, Official Journal L 201, 26.7.2013, fq. 60. http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013H0396&from=EN 275 Neni 1 i Council Directive 85/374/EEC on the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning liability for defective products, 25 July 1985, OJ No L 210, 7. 8 . 85, fq.30.

67

brenda njё afati tё arsyeshёm kohor276. Mbi furnizuesin do tё bjerё e njёjta pёrgjegjёsi edhe nё ato raste kur produktet do tё jenё tё importuara. Njё fakt i tillё nuk e pёrjashton atё nga detyrimi pёr dёmshpёrblimin e konsumatorit dhe pavarёsisht vendit tё orgjinёs pёrgjegjёsia e tij ёshtё e njёjtё. Furnizuesi nuk mund tё ngrejё pretendimin pёr t’u pёrjashtuar nga detyrimi pёr shpёrblimin e dёmit ndaj konsumatorit tё dёmtuar me justifikimin se nuk ёshtё ai prodhuesi i produktit.

Pёr tё pёrcaktuar nёse furnizuesi do tё ngarkohet me pёrgjegjёsi pёr tё dёmshpёrblyer konsumatorёt, nё ato raste kur nuk mund tё pёrcaktohet se kush ёshtё prodhuesi i produktit jemi bazuar edhe nё praktikёn gjyqёsore. Duke u bazuar nё praktikёn gjyqёsore kemi marrё nё studim çёshtjen Komisioni kundёr Frances

277. Sipas

Gjykatёs, furnizuesi do tё ngarkohet me pёrgjegjёsi pёr tё dёmshpёrblyer konsumatorёt kur produkti do tё jetё me defekt. Gjykata nё çёshtjen kundёr Francёs u shpreh se furnizuesi do tё ngarkohet me tё njёjtёn masё pёrgjegjёsie ashtu si prodhuesi vetёm nё ato raste kur produkti do tё jetё me defekt278. Bazuar nё kёtё çёshtje arrijmё nё pёrfundimin qё furnizuesi duhet tё dёmshpёrblejё konsumatorin. Ai nuk mund tё ngrejё si pretendim pёr tё mos ngarkohet me pёrgjegjёsi pёr dёmshpёrblimin ndaj konsumatorit nё ato raste kur nuk dihet se kush ёshtё prodhuesi i produktit.

Shtetet Anёtare pёr tё mbrojtur sa mё mirё konsumatorёt gёzojnё tё drejtёn qё nё mёnyrё tё pavarur nga njёra-tjetra tё miratojnё dhe zbatojnё masa tё ndryshme pёr tё ngarkuar me pёrgjegjёsi prodhuesin. A mund tё kemi shkelje tё sё drejtave tё konsumatorёve nё ato raste kur Shtetet Anёtare zbatojnё masa tё ndryshme nga njёra-tjetra qё ngarkojnё me pёrgjegjёsi prodhuesin? Pёr t’i dhёnё pёrgjigje kёsaj pyetjeje jemi bazuar nё paragrafin 32 tё çёshtjes kundёr Francёs, ku sipas Gjykatёs pёr arsye objektive

279, zbatimi i masave tё ndryshme pёr tё ngarkuar me pёrgjegjёsi prodhuesin nuk

pёrbёn shkelje tё parimit tё trajtimit tё barabartё280. Shtetet Anёtare kanё kompetenca pёr tё miratuar masa dhe pёr tё ngarkuar me pёrgjegjёsi prodhuesin nё tё gjitha ato raste kur produktet janё defektoze dhe konsumatori bie viktimё e kёtyre produkteve. Miratimi i kёtyre masave mbrojtёse ndaj konsumatorit do tё bёhet nga SHA-tё nё varёsi tё: 1. natyrёs sё dёmit qё i ёshtё shkaktuar konsumatorit, 2. masёs sё dёmit qё i ёshtё shkaktuar konsumatorit.

Masat e miratuara nga Shtetet Anёtare duhet tё rritin nivelin e mbrojtjes sё konsumatorёve brenda territorit tё shtetit ku do tё zbatohen, nё tё kundёrt kёto masa nuk do tё zbatohen. Çdo masё e miratuar e cila ka natyrё diskriminuse, nuk mund tё gjejё zbatim. 2.7. E drejta pёr t’u organizuar.

Nё kuadёr tё sё drejtave qё gёzon konsumatori europian bёn pjesё edhe e drejta pёr t’u organizuar nё forume dhe shoqata. Krijimi dhe funksionimi i tyre pёrbёn njё

276 Neni 3 pika 3 i Council Directive 85/374/EEC on the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning liability for defective products, 25 July 1985, OJ No L 210, 7. 8 . 85, fq.31. 277 Case C-52/00, Commission of the European Communities v French Republic, [ECR], 25. 4. 2002, pika 1 e Vendimit, fq. I-3876. 278 Po aty, pika 1 e Vendimit, fq. I-3876. 279

Po aty, paragrafi 32, fq. I-3871. 280

Po aty.

68

mekanizёm tё rёndёsishёm pёr tё mbrojtur tё drejtat dhe interesat e konsumatorit, si nё nivel kombёtar ashtu edhe nё nivel europian. Sipas autores Benhor, pozicioni dhe roli i

konsumatorit nё shoqёri gjatё kёtyre viteve tё fundit ka ndryshuar shumё281. Duhet tё

themi se konsumatori nёpёrmjet ndikimit qё ushtron nё treg duke kёrkuar risi nё produktet qё tregtohen ёshtё çelёsi kryesor pёr zhvillimin e tregut dhe rritjen e nivelit tё mbrojtjes tё sё drejtave qё gёzon nё Bashkimin Europian.

Nё ditёt e sotme konsumatorёt marrin pjesё dhe janё tё angazhuar nё forumet e konsumatorёve dhe nё shoqata. Nё nenin 12 tё Kartёs pёr tё Drejtat Themelore nё Bashkimin Europian parashikohet se tё drejtёn pёr t’u organizuar dhe pёr tё marrё pjesё nё shoqatat e konsumatorёve e gёzon çdo person. Kjo e drejtё nuk mund t’i mohohet asnjё personi, pjesёmarrja nё shoqatat e konsumatorёve bёhet me qёllim pёr tё mbrojtur interesat e veta nga çdo person qё merr pjesё nё tё. Nё vijimёsi shtrojmё pyetjen se çfarё do tё kuptojmё me shoqata tё konsumatorёve? Ne pёr t’i dhёnё shpjegim termit ”shoqata tё konsumatorёve” jemi bazuar dhe kemi marrё nё studim legjislacionin italian. Sipas legjislacionit italian me “shoqata tё konsumatorёve” do tё kuptojmё disa grupime sociale, tё cilat kanё si qёllim tё mbrojnё interesat e konsumatorёve282. Nё tё gjitha ato raste kur kёto grupime sociale nuk mbrojnё interesat e konsumatorёve, çdo personi i cili ka njё interes tё ligjshёm i lind e drejta pёr tё pёrdorur tё gjitha mjetet e parashikuara nga ligji pёr tё kundёrshtuar veprimtarinё e shoqatёs sё themeluar pёr tё mbrojtur interesat e konsumatorit, kur veprimtaria e saj ёshtё nё kundёrshtim me qёllimin pёr tё cilin ёshtё themeluar.

Konsumatorёt kanё tё drejtёn e pjesёmarrjes nё forume pёr tё mbrojtur interesat e tyre. Nё Bashkimin Europian krijimi i forumeve tё konsumatorёve filloi tё merrte rёndёsi tё madhe vetёm pas viteve 2000. Nё vitin 2003 me vendim tё Komisionit u krijua forumi i parё nё mbrojtje tё konsumtorёve, i cili u quajt Grupi i Konsumimit Europian tё Konsumatorit (ECCG)283. Qёllimi pёr tё cilёn ky forum u themelua ishte ofrimi i informacionit pёr organizatat e konsumatorёve dhe kёshillimi i tyre pёr problemet qё konsumatorёt do tё kishin. Ushtrimi i kёtyre funksioneve nga ky forum u pa si njё mёnyrё e cila do tё rezultonte e suksesshme pёr mbrojtjen e interesave tё konsumatorёve. Ky informacion dhe çdo kёshillim qё do tё ofrohej nё mbrojtje tё konsumatorёve do tё jepej nё tё njёjtin nivel si pёr shoqatat kombёtare ashtu edhe ato europiane. ECCG-ja nё pёrbёrjen e vet do tё kishte njё anёtar tё organizatave tё konsumatorit pёr çdo Shtet Anёtar, njё anёtar pёr çdo organizatё europiane tё konsumatorit ku perfshihej BEUC-ja dhe ANEC-ja, dy anёtar tё EUROCOOP-it dhe COFACE-sё, si dhe dy vёzhgues tё EEA-

281 Benohr I., “EU Consumer Law and Human Rights”, Oxford: Oxford University Press, 2013, fq.78. 282 Shih nenin 2(b) tё Legge 30 Lug.1998, N.281 te Luigi Franchi, Virgilio Feroci, Santo Ferrari, “I quattro codici: civile e di procedura civile, penale e di procedura penale”, Hoepli, 1999, fq.692. Gjithashtu shiko Nenin 3(b) tё “Il Codice del Consumo- comentato”, 2010, fq.25. Gjithashtu shiko Nenin 3(b) tё Decreto Legislativo. 6 settembre 2005, n. 206. Codice del consumo, a norma dell'articolo 7 della legge 29 luglio 2003, n. 229, fq.5. Shiko nё adresёn: http://www.sviluppoeconomico.gov.it/images/stories/impresa/consumatori/CdConsumo2012.pdf 283 Commission Decision 2003/709/EC setting up a European Consumer Consultative Group, 9 October 2003, OJ L 258, 10.10.2003, fq.35.

69

sё pёrfaqёsues nga Islanda dhe Norvegjia284. Gjatё ushtrimit tё veprimtarisё sё vet ky formu do tё mbronte interesat dhe tё drejtat e konsumatorit285.

Grupi i Konsumimit Europian tё Konsumatorit (ECCG) me vendim tё Komisionit u rikonfirmua pёrsёri nё vitin 2009 me tё njёjtёn pёrbёrje, por nё dallim nga viti 2003 ECCG gёzonte tё drejtёn tё konsultohej me Komisionin pёr tё gjitha çёshtjet qё lidheshin me interesat e konsumatorit286. Nё vitin 2005 u themelua Rrjeti i Qendrёs Europiane tё Konsumatorit (ECC-Net), ku pjesё e kёtij rrjeti janё tё gjitha Shtetet Anёtare si dhe Islanda dhe Norvegjia 287. Ky rrjet financohej nga Komisioni Europian dhe nga shtetet pjesёmarrёse dhe kishte si synim tё krijonte mekanizmin one-stop pёr tё mbrojtur konsumatorёt, tё cilёt blejnё nё njё shtet i cili ёshtё pjesё e kёtij rrjeti 288. Mekanizmi one-

stop do tё pёrdorej pёr tё zgjidhur lehtёsisht problemet qё mund tё kishin konsumatorёt pёr produktet qё do tё blinin nё njё nga shtetet e cila ёshtё pjesё e kёtij rrjeti. Funksionimi i kёtij rrjeti sipas autores Poncibo, u krijon mundёsinё konsumatorёve pёr dёmshpёrblim nё rastin e blerjeve ndёrkufitare289. Ndihma qё ofrohet nga Rrjeti i Qendrёs Europiane tё Konsumatorit (ECC-Net) ёshtё e kufizuar vetёm nё disa fusha tё veçanta. Kjo ndihmё nuk mund tё ofrohet nё çdo sektorё ku konsumatori gёzon tё drejtёn pёr t’u mbrojtur. Fushat ku ECC-Net ofron ndihmё pёr konsumatorёt janё si mё poshtё290:

1. nё rastin e blerjeve on-line, tё drejtat qё gёzojnё konsumatorёt si blerёs tё shёrbimeve nё rastin e transportit ajror,

2. problematikat qё mund tё lindin nё ato raste kur konsumatorёt vendosin tё marrin

makina me qera,

3. tё drejtat nё rastin e frekuentimit tё shtёpive tё pushimit. Krijimi dhe pjesёmarrja nё shoqata e konsumatorёve filloi tё shikohej si njё nga

mёnyrat me rёndёsi tё veçantё pёr tё mbrojtur interesat e konsumatorёve nё nivel sa mё tё lartё. Me kalimin e viteve numri i konsumatorёve qё i drejtohen kёtyre shoqatave ka ardhur nё rritje, pasi nёpёrmjet informacionit tё ofruar konsumatorёt janё ndёrgjegjёsuar

284 Shih Phinnemore D., McGoman L., “A Dictionary of the European Union”,7th edition, Routledge 2015, fq.205-206. Shih Neni 2 tё Commission Decision 2003/709/EC setting up a European Consumer Consultative Group, 9 October 2003, OJ L 258, 10.10.2003 285 Mbrojtjen e interesave tё konsumatorit ky forum synonte t’i realizonte nёpёrmjet: 1. “dhёnies sё opinioneve pёr ato çёshtje qё Bashkimi Europian ushtron ndikimin e vet nё mbrojtje tё

interesave tё konsumatorёve; 2. kёshillave dhe udhёzimeve qё i jep Komisionit nё tё gjitha ato raste qё lidhen me politika dhe aktivitete

tё cilat kanё ndikim mbi konsumatorin; 3. informacioneve qё i jep Komisionit pёr zhvillimet e politikave konsumatore nё Shtetet Anёtare”. Shiko nё adresёn: http://ec.europa.eu/consumers/eu_consumer_policy/consumer_consultative_group/eccg/index_en.htm 286 Shih neni 2 tё Commission Decision 2009/705/EC setting up a European Consumer Consultative Group, 14 September 2009, OJ L 244, 16.9.2009, fq.21. 287 A guide to information sources on the EU’s Consumer Policy, with hyperlinks to further sources of information within European Sources Online and on external websites, Cardiff University Press, 2014, fq.17 Shiko nё adresёn: http://aei.pitt.edu/75406/2/Consumer-Policy.pdf 288 Po aty, fq.17. 289

Cristina Poncibo, A modernization for European consumer law?. James Devenney, Mel Kenny, “European Consumer Protection: Theory and Practice”, Cambridge University Press, 2012, fq.60. 290 Shiko nё adresёn: http://ec.europa.eu/consumers/solving_consumer_disputes/non-judicial_redress/ecc-net/index_en.htm#contact

70

dhe kёrkojnё qё niveli i mbrojtjes sё tyre tё rritet sa mё shumё. Shoqatat pёr mbrojtjen e konsumatorёve klasifikohen nё dy nivele: Sё pari: kemi shoqatat e konsumatorёve tё cilat janё krijuar nё nivel kombёtar dhe janё prezente nё çdo Shtet Anёtar dhe Sё dyti: kemi shoqatat e konsumatorёve nё nivel europian.

Nё radhёn e shoqatave tё konsumatorёve tё cilat ushtrojnё veprimtarinё e tyre nё Bashkimit Europian nga studimi i kryer kemi konstatuar se janё ANEC-ja

291 dhe BEUC-

ja292

. Tё dyja kёto shoqata kanё ushtruat ndikim tё rёndёsishёm brenda Bashkimit Europian nё rritjen e nivelit tё mbrojtjes qё u ёshtё ofruar konsumatorёve nё vite. Qё kёto shoqata tё funksiononin duhet tё kishin tё ardhurat tё mjaftushme pёr tё mbuluar shpenzimet pёr aktivitetet qё do tё kryheshin gjatё ushtrimit tё veprimtarive tё tyre. Ndaj pёr t’i dhёnё zgjidhje kёsaj problematike mbi financimin e shoqatave konsumatore, “nё

programin e veprimit tё Komunitetit nё fushёn e politikёs sё konsumatorit 2007-2013”293

u parashikua financimi dhe mёnyra e shpёrndarjes tё sё ardhurave pёr kёto shoqata. Nёpёrmjet parashikimit tё bёrё do tё arrihej njё funksionim normal i shoqatave tё konsumatorёve si dhe interesat e konsumatorёve do tё vazhdonin tё mbroheshin sa mё mirё pa u hasur nё asnjё problematikё qё do tё kushtёzohej nga funksionimi i kёtyre shoqatave.

Njё fushё qё paraqet njё rёndёsi tё madhe ёshtё edhe organizimi pёr mbrojtjen e interesave ekonomike tё konsumatorit. Pёr tё mbrojtur konsumatorin nё vitin 2001 u themelua rrjeti FIN-NET

294 , i cili kishte si qёllim tё zgjidhte tё gjitha mosmarrёveshjet me karakter ekonomik pёr shtetet tё cilat ishin pjesё e Zonёs Ekonomike Europiane

291 Nё mbrojtje tё interesave tё konsumatorit nё vitin 1995 u themelua shoqata e konsumatorёve e quajtur ANEC (Shoqata Europiane e Kordinimit dhe pёrfaqёsimit tё konsumatorit nё procesin e standardizimit). Pjesё e kёsaj shoqate janё Shtete Anёtare dhe vendet e EFTA-sё, kjo shoqatё ёshtё e hapur edhe pёr vendet kandidate nё Bashkimin Europian. Kjo shoqatё qё prej fillimit qё u themelua kishte si qёllim tё realizonte njё mbrojtje sa mё tё mirё tё interesave tё konsumatorёve nё proceset e çertifikimit dhe standardizimit tё produkteve. Standartet tekike qё pёrdoren nё prodhimin e produkteve ushqimore dhe joushmiore janё nё pёrputhje tё plotё me kёrkesat qё parashikohen nga legjislacioni europian dhe me politikat qё zbatohen nё mbrojte tё konsumatorit. Kjo organizatё e konsumatorёve ёshtё krijuar nga Bashkimi Europian dhe nga EFTA-ja. Shiko nё adresёn: http://www.anec.eu/anec.asp 292 BEUC-ja ёshtё themeluar nё 6 Mars 1965 nga organizatat e konsumatorёve tё Belgjikёs, Luksemburgut, Hollandёs, Francёs, Italisё dhe Gjermanisё dhe kishte si qёllim tё vetin mbrojtjen e interesave tё konsumatorit. Pjesё e kёsaj shoqate janё Shtete Anёtare dhe vendet e EEA-s, kjo shoqatё ёshtё e hapur edhe pёr vendet kandidate nё Bashkimin Europian. Nё nenin 2.1 tё Statutit tё BEUC-sё parashikohet se ajo ka si qёllim: sё pari: tё mbrojё dhe tё zbatojё politikat mbi konsumatorin dhe sё dyti: tё mbrojё interesat e konsumatorёve, kur flasim pёr mbrojtje tё interesave kjo shoqatё mbron interesat e konsumatorit si blerёs dhe si pёrdorues i mallrave dhe shёrbimeve. Kjo mbrojtje pёr konsumatorёt do tё ofrohet nё politikat qё hartohen dhe zbatohen nga Bashkimi Europian nga institucionet e BE-sё dhe autoritetet e tjera kompetente. Parimi bazё mbi tё cilёn ushtron veprimtarinё kjo shoqatё ёshtё parimi i qёndrueshmёrisё. Shiko nё adresёn: http://www.beuc.eu/ 293 Decision No 1926/2006/EC of the European Parliament and of the Council establishing a programme of Community action in the field of consumer policy (2007-2013), 18 December 2006, OJ L 404, 30.12.2006,fq. 39. 294Shiko nё adresёn: http://ec.europa.eu/finance/finservices-retail/redress/index_en.htm

71

(EEA)295. Zgjidhja qё kёrkohej tё arrihej pёr tё mbrojtur konsumatorёt konsistonte tё

jepte njё zgjidhje tё shpejtё tё problematikave qё konsumatorёt kishin dhe nё ato raste kur konsumatori nuk mund tё arrinte njё zgjidhje atij i lindte e drejta pёr t’iu drejtuar Gjykatёs.

Nё bazё tё nenit 169 pika 1 tё TFBE-sё konsumatorёt gёzojnё tё drejtёn e organizimit pёr tё mbrojtur tё drejtat dhe interesat e tyre. Pak mё sipёr pёrmendёm dhe shpjeguam rast pas rasti mёnyrat e organizimit tё konsumatorёve duke themeluar shoqatat dhe forumet e konsumatorёve. Pavarёsisht kёtij fakti duhet tё themi se zhvillimi ekonomik, shoqёror, e teknologjik shtroi si nevojё shtimin e shoqatave dhe rritjen e rolit tё tyrё nё Bashkimin Europian. Krahas shoqatave tё konsumatorёve dhe forumit tё konsumatorёve, Bashkimi Europian bashkёpunon edhe me forma tё tjera tё organizimit tё konsumatorёve siç ёshtё Komuniteti Europian i Kooperativave tё Konsumit dhe Dialogut Transantlantik tё Konsumatorit. Krijimi i formave tё para tё organizimit tё konsumtorёve pёr tё mbrojtur interesat e tyre daton mё herёt se shoqatat apo forumet e konsumatorёve, kёto forma tё hershme tё organizimit tё konsumatorёve u quajtёn organizata ose kooperativa. Organizata e parё qё Komisioni Europian vendosi tё bashkёpunojё nё mbrojtje tё interesave tё konsumatorit ishte Euro-Coop

296( Komuniteti Europian i

Kooperativave tё Konsumit). Kjo organizatё qё prej themelimit tё saj nё vitin 1957 kishte si qёllim mbrojtjen e konsumatorёve nё çdo rast qё mund tё lindnin problematika nё lidhje me produktet ushqimore dhe ato joushqimore. Ajo qё e karakterizon Euro-Coop-in nga tё gjitha llojet e organizimeve nё mbrojtje tё konsumatorit tё cilat ofrojnё mbrojtje nё sektorё tё caktuar ёshtё se Euro-Coop ofron mbrojtje jo vetёm nё çdo sektor ku konsumatori gёzon mbrojtje, por dhe pёr çdo lloj produkti qё ёshtё nxjerrё nё treg dhe i ofrohet pёr ta blerё lirisht.

Krahas bashkёpunimit qё Komuniteti Ekonomik Europian kishte nё kёtё kohё me Euro-Coop-in, vendosi qё “nё vitin 1958 tё themelojё kooperativёn e parё tё saj, e cila ishte forma e parё e organizimit pёr mbrojtjen e interesave tё familjeve nё nivel europian tё quajtur COFACE”

297. COFACE-ja ofronte mbrojtje pёr familjet europiane nё disa

fusha298, njё prej tё cilave ishte mbrojtja e konsumatorit. Kjo konfederatё kishte si qёllim qё mbrojtja e konsumatorit tё mos shtrihetj vetёm te personi i cili blen njё produkt apo shёrbim, por kjo mbrojtje duhet tё ofrohej edhe te anёtarёt e tij tё familjes si konsumator ё tё kёtij produkti. Pra kjo mbrojtje duhet tё ofrohet si te konsumatori me cilёsinё e blerёsit ashtu edhe te pёrdoruesi i produktit me cilёsinё e konsumatorit nё mёnyrё indirekte. Sipas saj kjo mbrojtje duhet tё ofrohej pa asnjё lloj dallimi dhe ndalonte

295 Nё Zonёn Ekonomike Europiane bёjnё pjesё tё gjitha Shtetet Anёtare tё Bashkimit Europiane dhe Islanda,Lihtenshtajni dhe Norvegjia. 296 Shiko nё adresёn: http://www.eurocoop.org/en/euro-coop/who-we-are 297 Shiko nё adresёn: http://www.coface-eu.org/en/About-COFACE/What-is-COFACE/ COFACE ёshtё Konfederata e organizatave familjare nё Bashkimin Europian e cila pёrbёhet nga 59 organizata kombёtare prej 23 Shteteve Anёtare. 298 COFACE-ja qё nё themelimin e saj ofronte dhe vazhdon tё ofrojё mbrojtje nё Bashkimin Europian pёr familjet nё kёto fusha si mё poshtё: 1. “Mbrojtjen e konsumatorit,

2. mbi politikat sociale dhe marrёdhёniet familjare qё zbatohen,

3. nё krijimin e njё ekuilibri pёr raportin jetё dhe punё,

4. familjet e rrezikuara ose ato qё ndryshe i quajmё familjet vunerabёle,

5. mbrojtje nё rastet e pёrdorimit tё internetit, si nё rastin e blerjeve on-line ose nё tё gjitha fushat e tjera

ku interneti pёrdoret nga njerёzit”.

72

diskriminimin e konsumatorёve pёr shkak tё gjinisё. Ajo vinte theksin nё zbatimin e parimit tё barazisё për trajtimin e konsumatorëve nё mёnyrё tё barabartё pёr mbrojtjen qё u ofrohej. Parimi i barazisё ishte dhe parimi bazё qё do tё zbatohej nё mbrojtjen qё do t’u ofrohej konsumatorёve.

Pёr tё mbrojtur interesat e konsumatorёve BE-ja ёshtё bёrё pjesё e organizatёs tё Dialogut Transantlantik tё Konsumatorit (TACD)

299. Duke qenё pjesё e kёsaj organizate Bashkimi Europian ka bashkёpunuar dhe vazhdon tё bashkёpunojё me SHBA-nё pёr tё siguruar njё nivel tё lartё mbrojtjeje tё konsumatorёve edhe nё ato raste kur ata do tё jenё jashtё BE-sё. Ky bashkёpunim ka si synim qё konsumatori tё mos mbrohet vetёm nё nivel Bashkimi, por ata tё gёzojnё mbrojtje dhe nё nivel ndёrkombёtar. Nё momentin kur konsumatori arrin tё gёzojё mbrojtje pёr tё drejtat e veta edhe nё nivel ndёrkombёtar do tё themi se konsumatori gёzon mbrojtje nё nivel tё lartё dhe se arrin tё gёzojë tё drejta pa u diskriminuar pёr shkak tё vendbanimit tё tij.

Sё fund do tё themi se nё mbrojtje tё konsumatorit BE-ja bashkёpunon edhe me rrjetin ICPEN

300( Rrjeti ndёrkombёtar i mbrojtjes sё konsumatorit). Ky rrjet e shtrin

veprimtarinё e vet nё mbrojtje tё interesave ekonomike tё konsumatorit nё rastin e blerjeve ndёrkufitare. 2.8. E drejta e pёrdorimit tё shёrbimeve publike.

Gjatё kёtij kapitulli, ku po shpjegojmё tё drejtat e konsumatorit, kemi arritur nё pёrfundimin se nё Bashkimin Europian konsumatorёt gёzojnё mbrojtje tё sё drejtave tё tyre. Niveli i ofrimit tё kёsaj mbrojtjeje sapo vjen e po rritet mё tepёr. Kёtё mbrojtje konsumatorёt e gёzojnё nё tё gjitha ato raste kur blejnё produkte nё treg, por edhe nё rastin kur pёrdorin shёrbimet. Mbrojtja e tё drejtave tё konsumatorёve kur pёrdorin shёrbimet publike ofrohet nё mёnyrё tё njёjtё me rastet kur konsumatori gёzon mbrojtje si blerёs i produkteve. Pёr tё mbrojtur konsumatorin nuk ka asnjё lloj diferencimi nё qoftё se konsumatori po pёrdor njё shёrbim publik apo po blen njё produkt nё treg.

Pёr tё pёrcaktuar se cilёt janё sektorёt e shёrbimit publik ku konsumatori gёzon mbrojtje kemi marrё nё studim autorin Sauter. Sipas autorit Sauter, sektorёt e shёrbimit

publik ku konsumatori gёzon mbrojtje gjithsej nё total janё dhjetё dhe ai i klasifikon nё

shёrbime bazё, nё shёrbime shёndetёsore dhe nё shёrbime tё cilat pёr shkak tё natyrёs

qё kanё nuk mund t’i klasifikojmё nё njё kategori tё caktuar301

. Nё ditёt e sotme, sektorёt e shёrbimit publik ku konsumatori gёzon mbrojtje janё si

mё poshtё: 1. Komunikimet elektronike- zhvillimet teknologjike sollёn si nevojё tё

menjёhershme miratimin e njё ligji pёr mbrojtjen e konsumatorёve nё Bashkimin Europian. Pёr kёto arsye nё vitin 2002 u miratua Direktiva 2002/22/EC e cila kishte si qёllim tё mbronte konsumatorёt nga pёrdorimi i kёtij shёrbimi, por kjo

299 TACD-ja u themelua nё vitin 1998. Ajo ёshtё njё forum i organizatave tё konsumatorit tё Bashkimit Europian dhe tё SHBA-sё. Kjo organizatё ka si qёllim mbrojtjen e interesave tё konsumatorit. Nё mbrojtje tё tij TACD-ja synon tё hartojё dhe tё zbatojё politika tё pёrbashkёta mbrojtёse. Nёpёrmjet veprimtarisё sё kryer nga TACD-ja, BE-ja dhe SHBA-ja kanё luajtur njё rol tё rёndёsishёm nё mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit dhe garantimin e sigurisё sё tyre pёr produktet qё blejnё nё treg. Shiko nё adresёn: http://tacd.org/about-tacd/ 300 Shiko nё adresёn : https://www.icpen.org/ 301 Shih Sauter W., “Public Services in EU Law”, Cambridge University Press, 2014, fq.181-182.

73

Direktivё pёsoi ndryshime nё vitin 2009”302 duke rritur kёshtu nivelin e mbrojtjes sё konsumatorit nё kёtё sektor.

2. Shёrbimi postar- ёshtё njё nga sektorёt ku konsumatori duhet tё gёzojё mbrojtje sepse nёpёrmjet tarifёs qё ai paguan pёr pёrdorimin dhe kryerjen e veprimeve nёpёrmjet shёrbimit postar mbrohen interesat ekonomike tё tij. Nё vitin 2008 nё kёtё sektor u miratua direktiva pёr shёrbimet postare303, ku me anё tё saj synohej tё arrihej pёrmirёsimi i kёtij sektori dhe mbrojtja e interesave ekonomike tё konsumatorit.

3. Transporti- ёshtё njё nga sektorёt mё tё rёndёsishёm dhe shёrbimi mё i pёrdorur nga njerёzit nё jetёn e pёrditshme. Nё kёtё shёrbim konsumatorёt gёzojnё mbrojtje nё kёta sektorё: a. nё transportin rrugor, b. nё transportin ajror c. dhe nё transportin hekurudhor.

Nё kёtё sektor pёr tё ofruar njё shёrbim sa mё cilёsor dhe pёr tё mbrojtur sa mё mirё konsumatorёt kemi konstatuar se janё miratuar ligje

304 tё cilat ofrojnё mbrojtje pёr çdo lloj transporti qё konsumatorёt do tё pёrdorin. Si pasojё e miratimit tё kёtyre ligjeve nё çdo sektorё tё transportit janё shtuar masat mbrojtёse pёr konsumatorin dhe janё pakёsuar rastet abuzive me shёrbimin qё u ofrohej konsumatorёve nё nivel kombёtar.

4. Energjia elektrike- nё mbrojtje tё konsumatorёve nё tregun e brendshёm energjia elektrike qё u shitet konsumatorёve duhet tё jetё me njё çmim tё arsyshёm qё

302 Shih Directive 2002/22/EC of the European Parliament and of the Council of 7 March 2002 on universal service and users' rights relating to electronic communications networks and services (Universal Service Directive), OJ L 108/51, 24.4.2002 e cila nё vitin 2009 u ndryshua me Directive 2009/136/EC of the European Parliament and of the Council of 25 November 2009 amending Directive 2002/22/EC on universal service and users’ rights relating to electronic communications networks and services, Directive 2002/58/EC concerning the processing of personal data and the protection of privacy in the electronic communications sector and Regulation (EC) No 2006/2004 on cooperation between national authorities responsible for the enforcement of consumer protection laws (Text with EEA relevance), OJ L 337/11, 9002.21.81. 303 Directive 2008/6/EC of the European Parliament and of the Council of 20 February 2008 amending Directive 97/67/EC with regard to the full accomplishment of the internal market of Community postal services, OJ L 52/3, 27.2.2008. 304 Ligjet e miratuara nё Bashkimin Europian pёr transportin ndaheshin nё ligje tё cilat bёnin parashikime tё pёrgjithshme mbi transportin dhe ligje tё cilat bёnin parashikime specifike pёr çdo lloj transporti. Legjislacioni dytёsor i miratuar nё Bashkimin Europian pёr transportin ёshtё si mё poshtё: • Regulation (EC) No 300/2008 on common rules in the field of civil aviation security and repealing

Regulation (EC) No 2320/2002 • Directive 90/314/EEC on package travel, package holidays and package tours, (currently under review

and covering all means of transport); • Directive 2008/122/EC on the protection of consumers in respect of certain aspects of timeshare, long-

term holiday product, resale and exchange contracts; • Regulation (EC) No 261/2004 establishing common rules on compensation and assistance to

passengers in the event of denied boarding and of cancellation or long delay of flights; • Regulation (EC) No 1107/2006 concerning the rights of disabled persons and persons with reduced

mobility when travelling by air; • Regulation (EC) No 1371/2007 on rail passengers’ rights and obligations; • Regulation (EU) No 181/2011 concerning the rights of passengers in bus and coach transport; • Regulation (EU) No 1177/2010 concerning the rights of passengers when travelling by sea and inland

waterway.

74

konsumatorёt tё kenё mundёsi ekonomike pёr ta blerё. Krahas kёsaj, konsumatorёt duhet tё jenё tё sigurt gjatё pёrdorimit tё energjisё qё ata blejnё, me qёllim qё shёndeti dhe jeta e tyre mos tё rrezikohet. Nё mbrojtje tё konsumatorit nё Bashkimin Europian u miratuan disa direktiva mbi energjinё elektrike

305, tё cilat parashikojnё rregulla tё pёrgjithshme qё do tё zbatohen nё tregun e brendshёm.

5. Gazi- Nё tregun e brendshёn njё sektor tjetёr i shёrbimit publik ku konsumatori nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga legjislacioni i Bashkimit Europian gёzon mbrojtje ёshtё dhe pёrdorimi dhe furnizimi me gaz. Duke u bazuar nё pikёn 1 tё Preambulёs sё Direktivёs 2009/ 73/ EC arrijmё nё pёrfundimin se masat pёr mbrojtjen e konsumatorёve nё tregun e brendshёm datojnё qё prej viti 1999 dhe kanё si qёllim qё tё mbrojnё konsumatorёt duke u ofruar njё shёrbim tё sigurtё, tё qёndrueshёm dhe me çmim tё arsyeshёm qё tё jenё nё gjendje qё ta blejnё si shёrbim306.

6. Media307- Konsumatorёt gёzojnё tё drejtёn tё pёrdorin mediat, qoftё kjo e shkruar ose vizive pёr t’u informuar pёr çёshtje tё ndryshme qё lidhen me konsumatorin. Kёtё shёrbim konsumatori e gёzon kundrejt njё tarife qё paguan ndaj operatorit shpёrndarёs dhe nё ofrimin e kёtij shёrbimi nuk mund tё bёhen diferencime tё cilat sjellin si pasojё diskriminimin e konsumatorit.

7. Shёrbimet financiare308- Mbrojtja qё u ofrohet konsumatorёve nё rastin e shёrbimeve financiare ka si qёllim tё mbrojё interesat ekonomike tё konsumatorёve tё parashikuara nё nenin 169 pika 1 tё TFBE-sё.

Sipas autores Valant, nё shumё raste konsumatorёt janё dёmtuar ekonomikisht si pasojё e zgjedhjeve tё gabuara qё kanё bёrё sepse nuk kanё qenё tё informuar pёr veprimet qё do tё kryenin dhe pasojat qё do tё vinin ndaj tyre309. Shtimi i rasteve ku konsumatorёt po dёmtoheshin ekonomikisht bёri qё nё Bashkimin Europian tё miratohen rregulla tё reja mbi shёrbimet financiare qё do u ofrohen konsumatorёve.

8. Kujdesi shёndetёsor310.

305 Directive 2009/72/EC of the European Parliament and of the Council of 13 July 2009 concerning common rules for the internal market in electricity and repealing Directive 2003/54/EC, OJ 55/112L, 9002.8.41. Directive 2012/27/EU of the European Parliament and of the Council of 25 October 2012 on energy efficiency, amending Directives 2009/125/EC and 2010/30/EU and repealing Directives 2004/8/EC and 2006/32/EC, OJ L 315/1, 14.11.2012. Directive 2010/31/EU of the European Parliament and of the Council of 19 May 2010 on the energy performance of buildings, OJ L 153/13, 18.6.2010. 306 Directive 2009/73/EC of the European Parliament and of the Council of 13 July 2009 concerning common rules for the internal market in natural gas and repealing Directive 2003/55/EC, OJ L 49/112, 9002.8.41. 307 Directive 2010/13/EU of the European Parliament and of the Council of 10 March 2010 on the coordination of certain provisions laid down by law, regulation or administrative action in Member States concerning the provision of audiovisual media services (Audiovisual Media Services Directive), OJ L 95/1, 15.4.2010. 308 Directive 2014/92/EU of the European Parliament and of the Council of 23 July 2014 on the comparability of fees related to payment accounts, payment account switching and access to payment accounts with basic features, OJ L 257/214, 28.8.2014. 309 Shih Valant J., Consumer protection in the EU, European Union, 2015, fq.9. 310 Directive 2011/24/EU of the European Parliament and of the Council of 9 March 2011 on the application of patients’ rights in cross-border healthcare, OJ L 88/45, 4.4.2011.

75

2.9. E drejta e konsumatorit pёr mbrojtje ligjore.

Nga konstatimet e kryera arrijmё nё pёrfundimin se nё shumё raste tё drejtat e konsumatorit janё cёnuar. Duke u ndodhur pёrballё situatave tё tilla konsumatorёt kanё kёrkuar vazhdimisht mbrojtje tё sё drejtave tё tyre. Konsumatorёt tё drejtat e tyre mund t’i mbrojnё nё rrugё administrative dhe nё rrugё gjyqёsore. Mbrojtja e tё drejtave tё konsumatorit nё rrugё administrative ёshtё mёnyra e parё pёr tё mbrojtur tё drejtat e konsumatorit pёrpara se ata t’i drejtohen Gjykatёs. Mbrojtja e tё drejtave tё konsumatorit nё rrugё administrative nё shumicёn e mosmarrёveshjeve ka rezultuar efektive në zgjidhjen e kёtyre rasteve, pa qenё e nevojshme qё konsumatorёt t’i drejtohen Gjykatёs. Mekanizmat shtetёrorё qё u krijuan nga Shtetet Anёtare ndryshonin nga njёra-tjetra nga emёrtimi i pёrdorur, por ajo qё ne duhet tё theksojmё dhe tё nxjerrim nё dukje ёshtё se tё gjitha kёto mekanizma kishin si qёllim mbrojtjen e konsumatorit. Nё fillim tё viteve ‘70, nё Danimarkё, Suedi dhe Finlandё u krijua Komisioni pёr shqyrtimin e ankesave pёr mbrojtjen e konsumatorit311, i cili vite mё vonё mori emёrtimin Bordi i Ankesave tё Konsumatorit. Bordi i Ankesave tё Konsumatorit shqyrtonte tё gjitha ato ankesa tё cilat paraqiteshin nga konsumatorёt tё cilёt donin tё mbronin tё drejtat e tyre, kёrkesat qё paraqiteshin ishin kёrkesa individuale312. Nё Hollandё u krijua Geschillencommissies

313,

ndёrsa nё Spanjё ashtu siç edhe parashikohet nё Planin e veprimit u krijua Sistemi i

Arbitrazhit pёr Konsumatorin 314 .

Nё Shtetet tё tjera Anёtare rol tё rёndёsishёm nё mbrojtjen e konsumatorit kishte Ombudsmani. Krahas mekanizmave nё rrugё administrative nё nivel kombёtar, nё mbrojtje tё konsumatorit kemi dhe mekanizmat nё nivel Bashkimi, ku do tё pёrmendim Ombudsmanin dhe Komisionerin pёr mbrojtjen e konsumatorit. Ombudsmani u themelua pёr herё tё parё si njё mekanizёm mbrojtёs nё Bashkimin Europian nё vitin 1995 dhe qё prej atёherё ai luan njё rol tё rёndёsishёm nё mbrojtjen e konsumatorёve. Ajo qё duhet tё themi ёshtё se Ombudsmani nё disa Shtete Anёtare ёshtё krijuar para se tё krijohej si njё mekanizёm mbrojtёs nё BE. Le tё marrim rastin e Irlandёs ku Ombudsmani nё mbrojtje tё konsumatorit u krijua nё vitin 1992315. Sot nё Bashkimin Europian Ombudsmani heton tё gjitha ato raste tё cilat kanё tё bёjnё me keqadministrimin e institucioneve tё Bashkimit Europian316. Rastet e hetimit kanё tё bёjnё me diskriminimin e konsumatorit, shkeljne e tё drejtёs pёr informim, veprimet abuzive ndaj konsumatorit.

Nё nivel Bashkimi funksionon Komisioneri pёr mbrojtjen e konsumatorit. Komisioneri pёr mbrojtjen e konsumatorit ka si qёllim tё mbrojё tё drejtat e konsumatorit, mbrojtja e cila do tё shtrihet pёr produktet dhe shёrbimet e blera nё treg

311 Communication from the Commission: “ACTION PLAN on consumer access to justice and the settlement of consumer disputes in the internal market". COM(96) 13 final, 14. 1996, fq.6. 312 Dennis Campbell, International Consumer Protection, Taina Tuohino, Finland, volume 2, Springer Science+Business Media Dordrecht, 1995, FIN-I-3. 313 Communication from the Commission: “ACTION PLAN on consumer access to justice and the settlement of consumer disputes in the internal market". COM(96) 13 final, 14. 1996, fq.6. 314 Po aty. 315 Shih Morris L., Social Trust and Life Insurance: The Impact of Genetic Test Results in the Republic of

Ireland, Cambridge Scholars Publishing; 1st Unabridged edition, 2011, fq.33. 316 Shiko nё adresёn: https://europa.eu/european-union/about-eu/institutions-bodies/european-ombudsman_en#the-ombudsman-and-you

76

dhe ato tё blera nёpёrmjet internetit. Nё fokus tё detyrёs sё Komisionerit ёshtё edhe mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi.

Tё drejtёn pёr t’iu drejtuar Gjykatёs, do ta quajmё njё tё drejtё tё veçantё tё konsumatorit sepse jo vetёm qё ёshtё njё e drejtё themelore qё konsumatori gёzon, por nёpёrmjet zbatimit tё kёsaj tё drejte konsumatorёt do tё arrijnё tё mbrojnё çdo tё drejtё tjetёr qё u ёshtё shkelur. E drejta pёr t’iu drejtuar Gjykatёs, me qёllim pёr tё realizuar mbrojtjen e tё drejtave tё konsumatorit tё parashikuar nga ligji nuk mund t’i mohohet asnjё konsumatori. E drejta pёr t’iu drejtuar Gjykatёs ёshtё njё e drejtё qё i njihet çdo individi, si me cilёsinё e konsumatorit ashtu edhe si individ pjesёmarrёs nё çdo marrёdhёnie juridike. Kjo e drejtё e konsumatorit ёshtё njё nga tё drejtat themelore qё e gёzon individi nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga Konventa Europiane e tё Drejtave tё Njeriut. Pёr tё mbrojtur tё drejtat e veta konsumatori do t’i drejtohet gjykatёs kombёtare, me qёlllim pёr tё rivendosur nё vend tё drejtёn qё i ёshtё shkelur, cёnuar ose mohuar.

Nё Bashkimin Europian nuk ka ndonjё ligj tё veçantё mbi konsumatorin i cili do tё bёjё njё harmonizim tё ligjit pёr tё pёrcaktuar afatet dhe procedurёn qё duhet tё respektojё konsumatori pёr t’iu drejtuar gjykatёs. Por duke qenё se kjo e drejtё do tё realizohet nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga çdo legjislacion kombёtar i secilit Shtet Anёtar do tё themi se kemi njё shumёllojshёri parashikimesh nga legjislacionet kombёtare qё konsumatori tё realizojё kёtё tё drejtё. Zhvillimet e legjislacionit nё Bashkimin Europian ndikuan nё forcimin e mёtejshёm tё mbrojtjes sё konsumatorit, por ato nuk ndikuan nё krijimin e gjykatave tё posaçme pёr mbrojtjen e konsumatorit nё nivel Bashkimi317. Nё Bashkimin Europian gjykata kompetente e cila do tё gjykojё çёshtjet mbi konsumatorin ёshtё Gjykata e Drejtёsisё. Roli qё kanё gjykatat kombёtare tё Shteteve Anёtare dhe Gjykata e Drejtёsisё ka ndikuar nё forcimin e mbrojtjes sё konsumatorit. Sipas autorit Ramsay, e drejta e konsumatorit pёr t’iu drejtuar Gjykatёs, me qёllim pёr tё mbrojtur tё drejtat qё i njihen nga ligji nё ditёt e sotme ёshtё pjesё e

politikave qё zbatohen nё disa vende318

. Konsumatorёt i drejtohen Gjykatёs pёr tё mbrojtur tё drejtat dhe interesat e tyre, tё

cilat mund tё jenё individuale ose kolektive319. Parashikimi pёr tё mbrojtur tё drejtёn e

konsumatorit duke iu drejtuar Gjykatёs u bё nё Kartёn e Gjelbёr. Sipas parashikimeve tё bёra nё Kartёn e Gjelbёr mbrojtja e sё drejtёs pёr t’iu drejtuar Gjykatёs do tё prodhonte efekte pozitive nё320:

a. krijimin dhe rritjen e besimit te konsumatorёt pёr njё mbrojtje nё nivel tё lartё nё Bashkimin Europian;

b. zgjidhjen e problematikave mbi mbrojtjen e konsumatorit nё treg.

317 Commission of the European Comiunities, Green Paper:Access of consumers to justice and 'lhe se'itlement of consumer disputes in the single market, COM(93)576 final, 16 November 1993,fq.5 318 Charles E. F. Rickett dheThomas G. W. Telfer. International Perspectives on Consumers’ Access to Justice. Iain Ramsay, Consumer redress and access to justice, Cambridge University Press 2003, fq.17. 319 Commission Recommendation of 11 June 2013 on common principles for injunctive and compensatory collective redress mechanisms in the Member States concerning violations of rights granted under Union Law (2013/396/EU), OJ L 201/60, 26.7.2013. 320 Commission of the European Comiunities, Green Paper:Access of consumers to justice and 'lhe se'itlement of consumer disputes in the single market, COM(93)576 final, 16 November 1993,fq.7.

77

Duke i’u drejtuar gjykatёs konsumatori do tё mund tё mbrojё tё drejtat themelore qё i njihen nё bazё tё legjislacionit europian, si dhe do tё ndikojё indirekt nё tё ardhmen nё mbrojtjen e tё drejtave tё konsumatorёve tё tjerё.

78

KAPITULLI III

E DREJTA E KONSUMATORIT PЁR PRODUKTE TЁ SIGURTA DHE CILЁSORE NЁ BAZЁ TЁ LEGJISLACIONIT EUROPIAN

3.1.E drejta e konsumatorit pёr produkte tё sigurta.

Konsumatori ka tё drejtёn e zgjedhjes sё produkteve321

, qё ofrohen nё tregun e brendshёm. Nё zgjedhjet qё ai bёn ka tё drejtёn tё kёrkojё shumёllojshmёri produktesh pёr tё blerё. Nё disa raste ai kёrkon t’i blejё ato me njё çmim qё kёnaq interesat e tij, por nga ana tjetёr ajo qё konsumatori kёrkon mё shumё nё treg ёshtё siguria e produkteve. Kur flasim pёr siguri produktesh do tё kuptojmё se kjo siguri qё konsumatori kёrkon do tё ketё njё shtrirje si mbi produktet ushqimore, joushqimore dhe shёrbimet322. E drejta pёr produkte tё sigurta

323 ёshtё njё e drejtё themelore qё konsumatori gёzon nё Bashkimin Europian. Siguria e produkteve ёshtё pjesё e politikave qё BE-ja zbaton nё mbrojtje tё konsumatorit. Duke respektuar tё drejtёn pёr produkte tё sigurta vetёm nё kёtё mёnyrё do tё themi se kemi njё konsumator ku shёndeti i tij ёshtё i mbrojtur. Pavarёsisht se tё drejtat e konsumatorit janё tё pёrcaktuara njё pёr njё, do tё themi se kёto tё drejta janё tё lidhura zinxhir dhe kanё ndikim te njёra-tjetra, duke arritur nё pёrfundimin se konsumatori ёshtё i mbrojtur duke i gёzuar nё mёnyrё tё plotё tё drejtat qё ligji i BE-sё parashikon.

Megjithatё, gjatё gjithё kohёs konsumatorёt janё nё kёrkim tё produkteve tё sigurta dhe kjo nuk ёshtё njё risi qё lidhet me globalizimin e tregut, por me kёrkesat e konsumatorit pёr tё patur siguri mbi atё qё ai blen. Siguria e produkteve ka qenё dhe vazhdon tё ngelet akoma njё problematikё nё Bashkimin Europian. Harmonizimi i legjislacionit mbi kёrkesat thelbёsore tё sigurisё vazhdon tё jetё i kufizuar e pёr kёtё arsye mund tё krijohen vёshtirёsi pёr lёvizjen e lirё tё produkteve nё Bashkimin Europian324. Si pasojё e harmonizimit minimal tё legjislacionit kombёtar tё Shteteve Anёtare me legjislacionin e BE-sё problematikat pёr mbrojtjen e konsumatorit mbi

321 Pёr tё shpjeguar se çfarё do tё kuptojmё me produkt do ti referohemi dy direktivave: Sё pari: nenit 1 pika 1 tё Directive 98/34/EC of the European Parliament and of the Council of 22 June 1998 laying down a procedure for the provision of information in the field of technical standards and regulations and of rules on Information Society services, OJ L 217, 5.8.1998 ku thuhet se: “ me produkt

do tё kuptojmё çdo produkt bujqёsor dhe çdo produkt tё prodhuara nё rrugё industriale , si dhe prodhimet

e peshkut”

Sё dyti: Sipas nenit 2 pika a tё Directive 2001/95/EC of the European Parliament and of the Council of 3 December 2001 on general product safety, OJ L 11, 15.1.2002, fq. 8 ku thuhet se “ me produkt do tё

kuptojmё çdo produkt, duke pёrfshirё kёtu edhe shёrbimet tё cilat ofrohen me qёllim pёrdorimi nga

konsumatorёt…” 322 Shih nenin 2 pika a tё Directive 2001/95/EC on general product safety. 323 Nё nenin 2/b tё Directive 2001/95/EC on general product safety, me produkte tё sigurta do tё kuptojmё: “ çdo produkt i cili parashikohet qё tё pёrdoret nё kushte normale ose tё arsyeshme, duke pёrfshirё

kohёzgjatjen e pёrdorimit, vendosjen nё pёrdorim, instalimin, mirёmbajtjen, i cili nuk duhet tё paraqesё

rrezik ose rrezik minimal kur pёrdoret. Pordukti duhet tё mbrojё nё nilvel sa mё tё lartё sigurinё dhe

shёndetin e personave qё e pёrdorin atё…” 324 Shiko nё adresёn: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/GA/TXT/?uri=uriserv:l21001a

79

sigurinё e njё produkti nё treg janё prezente edhe sot. Sipas mendimit tim nё fushёn e sigurisё sё produkteve duhet tё bёhet njё harmonizim maksimal i legjislacionit sepse vetёm nё kёtё mёnyrё do tё arrihet njё uniformitet i rregullave qё do tё zbatohen nё tё gjitha Shtetet Anёtare dhe si rrjedhojё konsumatori do tё gёzojё siguri maksimale. Nga zbatimi i rregullave tё ndryshme pёr sigurinё e produkteve nga Shtetet Anёtare do tё lindin efekte negative nё tregun e brendshёm, pasi konsumatorёt nuk do tё kenё siguri nё atё qё do tё blejnё nё treg325.

Siguria pёr produktet mbrohet nё bazё tё legjislcionit dytёsor tё Bashkimit Europian. Janё njё numёr direktivash qё parashikojnё tё drejtёn e konsumatorit pёr produkte tё sigurta, por gjatё punimit do tё ndalemi mbi disa produkte sepse nё disa direktiva bёhen parashikime tё detajuara mbi sigurinё pёr produkte tё veçanta. Krahas kёtyre direktivave qё do tё gjejnё zbatim vetёm pёr produkte tё caktuara rast pas rasti, nё Bashkimin Europian zbatohen edhe disa direktiva tё cilat bёjnё parashikime pёr tё gjitha produktet e tjera nё pёrgjithёsi qё kanё tё bёjnё me tё drejtёn e konsumatorit pёr produkte tё sigurta. Ndaj nё kёtё pjesё tё punimit ne do tё marrim nё trajtim direktivёn e cila bёn parashikime pёr produktet defektoze326, Direktivёn mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve327 e cila pas pёsoi ndryshime me Direktivёn e viti 2001328, si dhe Direktiva tё tjera qё parashikojnё masa pёr mbrojtjen e konsumatorit, pёr produkte tё veçanta.

Pёr vite me radhё Bashkimi Europian luan njё rol shumё tё rёndёsishёm nё rritjen e sigurisё sё konsumatorit nё tregun e brendshёm. Mbrojtja e sigurisё sё konsumatorit duhet tё jetё nё plan tё parё gjatё gjithё kohёs. Zhvillimet shkencore kanё ndikuar nё rritjen e kёrkesave tё konsumatorit duke ushtruar trysni ndaj prodhuesit se produktet duhet tё ofrojnё njё siguri maksimale nё momentin qё nxirren nё treg pёr t’u shitur.

3.2. Masat e marra pёr mbrojten e konsumatorёve nёn moshёn 14 vjeç.

Nё tregun e brendshёm kёrkesat pёr sigurinё e produkteve po rriten gjithmonё e mё tepёr. Konsumatorёt ndihen jo tё sigurt nё produktet qё blejnё sepse nё pёrbёrjen e tyre ato mund tё kenё elemente tё cilat janё burim rreziku pёr sigurinё e konsumatorit dhe shёndetin e tij ose nuk janё prodhuar nё kushtet e duhura. Nga kontrollet e kryera nё tregun e brendshёm produkte tё llojeve tё ndryshme kanё rezultuar jo tё sigurta pёr t’u pёrdorur nga konsumatorёt.

Siguria e konsumatorёve shumё herё ёshtё vendosur nё pikёpyetje nё tregun e brendshёm pёr produkte tё caktuara. Njё sektor ku janё hasur problematika ёshtё sigura e lodrave

329 nё tregun e brendshёm. Shkak i kёsaj problematike ёshtё futja e lodrave me 325 Shih COM (2006) 744 final, Commission Green Paper on the Review of the Consumer Acquis, 8.2.2007, fq.7. Shih nё adresёn: http://ec.europa.eu/consumers/archive/cons_int/safe_shop/acquis/green-paper_cons_acquis_en.pdf 326 Council Directive 85/374/EEC of 25 July 1985 on the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning liability for defective products, OJ No L 210, 7. 8 . 85, fq.29. 327 Council Directive 92/59/EEC of 29 June 1992 on general product safety, OJ No L 228, 11 . 8 . 92, fq.24. 328 Directive 2001/95/EC 3 of December 2001of the European Parliament and of the Council on general product safety , OJ L 11, 15.1.2002, fq.4. 329 Duke u bazuar nё nenin 1 pika 1 tё Direktivёs 88 / 378 /EEC me lodёr do tё kuptojmё: “çdo produkt ose

material i cili pёrdoret pёr tё luajtur nga fёmijёt nёn moshёm 14 vjeç”.

80

orgjinё Kineze nё Bashkimin Europian. Ndaj nё mbrojtje tё njё kategorie tё rrezikuar konsumatorёsh qё janё fёmijёt, lindi si nevojё emergjente marrja e masave pёr miratimin e njё ligji tё ri i cili do t’i shtrinte efektet e zbatimit tё tij vetёm mbi sigurinё e lodrave. Pёr tё mbrojtur konsumatorёt, nё kёtё pikё duhet tё bёjmё njё dallim pёr periudhёn kohore tё marrjes sё kёtyre masave:

Sё pari janё masat tё cilat u morёn pёrpara krijimit tё tregut tё brendshёm dhe qё e shtrinё efektin e tyre edhe pas vitit 1992,

Sё dyti masat tё cilat u morёn nё vitin 2009 kur zhvillimet teknologjike kishin arritur nё kulmin e zhvillimit tё tyre.

Nisur nga kёto arsye nё mbrojtje tё konsumatorin, pёr t’i ofruar lodra tё sigurta u miratuan dy Direktiva pёr sigurinё e lodrave, tё cilat do tё zbatoheshin vetёm pёr fёmijёt qё ishin nёn moshёn 14 vjeç. Me miratimin e Direktivave pёr sigurinё e lodrave

330 nё Bashkimin Europian u hodhёn hapa pozitive sepse me miratimin e tyre u shtuan masat tё cilat kishin si qёllim mbrojtjen e konsumatorit. Edhe pse kёto dy direktiva u zbatuan nё periudha tё ndryshme kohore, u ndjen efekte pozitive sepse ato ndikuan nё rritjen e standardeve tё pёrdorura nё prodhimin e lodrave, duke sjellё mё pas rritjen e besimit tё konsumatorit mbi sigurinё e produkteve nё Bashkimin Europian, por ato gjithashtu ndikuan edhe nё forcimin e mёtejshёm tё sё drejtave tё konsumatorit. Marrja e masave pёr tё mbrojtur konsumatorёt ka qenё e domosdoshme pёr shkak tё mungesёs sё sigurisё qё paraqisnin lodrat nё treg.

Nё rastin tonё po marrim nё studim vetёm trajtimin e njё kategorie tё caktuar tё konsumatorёve, tё cilёt janё fёmijёt. Fёmijёt janё njё kategori e veçantё e konsumatorёve, ata gёzojnё mbrojtje dhe kjo mbrojtje nuk mund t’u mohohet. Pёr shkak tё rrezikut qё mund tё paraqitet, masat qё do tё merren pёr mbrojtjen e tyre duhet tё jenё tё efektshme dhe tё krijojnё njё mjedis tё sigurt pёr konsumatorin. Kjo shtresё e konsumatorёve filloi tё rrezikohej nga lodrat qё ofroheshin nё treg pasi siguria e tyre filloj tё vihej nё pikёpyetje nё disa raste, pёr kategori tё caktuar lodrash.

Motivet qё na shtyjnё mё shumё pёr t’u pёrqёndruar nё trajtimin e sigurisё sё lodrave nё pjesёn e parё tё kёtij kapitulli janё: Sё pari: fёmijёt janё konsumatorё tё lodrave qё shiten nё treg dhe si tё tillё gёzojnё tё drejtёn pёr mbrojtje; Sё dyti: fёmijёt me cilёsinё e konsumatorit kanё nevojё pёr t’u mbrojtur nё mёnyrё mё tё veçantё me qёllim qё tё jenё mё tё sigurt nё produktet qё ata pёrdorin.

Kur flasim pёr kёtё kategori konsumatorёsh, duhet tё themi se femijёt hyjnё nё kategorinё e konsumatorёve tё rrezikuar pёr shkak tё cilёsive qё lidhen me ta. Nё kёtё rast do tё themi se duke u nisur nga mosha e fёmijёs dhe aftёsia e tij pёr tё kuptuar, do t’i trajtojmё kёta konsumatorё ndryshe nga kategoritё e konsumatorёve tё tjerё sepse niveli i sigurisё nё kёtё rast duhet tё jetё mё i lartё; Sё treti: pёr tё pёrcaktuar subjektet qё gёzojnё mbrojtje nё fushёn e sigurisё sё lodrave.

Duke analizuar tё dyja direktivat mbi sigurinё e lodrave, konstatojmё njё problematikё, ato nuk shpjegojnё se kush do tё quhet person i tretё i cili gёzon mbrojtje

330 Shih sё pari: Council Directive 88 / 378 /EEC of 3 May 1988 on the approximation of the laws of the Member States concerning the safety of toys , OJ No L 187 / 1, 16 . 7. 88 dhe sё dyti: Directive 2009/48/EC of the European Parliament and of the Council of 18 June 2009 on the safety of toys, OJ L 170/1, 30.6.2009.

81

dhe ka tё drejtёn pёr tё blerё lodra tё sigurta. Duke bёrё njё interpretim tё termit person i tretё do tё themi se si i tillё do tё quhet çdo konsumator nё moshё madhore i cili mund tё jetё prind i fёmijёs, i afёrm i tij ose person qё kujdeset pёr tё.

Duke marrё nё plan krahasimor njё konsumator i cili ёshtё nё moshё madhore me njё fёmijё i cili ёshtё konsumator minoren, fёmijёt nuk mund tё bёjnё tё njёjtёn zgjedhje tё produkteve. Nё varёsi tё moshёs sё fёmijёs, fёmija nuk ёshtё nё gjёndje tё bёj njё zgjedhje tё duhur pёr veten, ndaj mendojmё se marrja e masave tё veçanta ёshtё e domosdoshme sepse jo vetёm qё mbron fёmijёn, por edhe informon dhe mbron edhe çdo konsumator madhor pёr tё bёrё njё zgjedhje tё sigurt tё lodrave pёr fёmijёn. Nё kёtё rast kemi njё mbrojtje e cila ecёn zinxhir nga njё konsumator me moshё madhore te njё fёmijё dhe nga njё konsumator minoren te njё tjetёr fёmijё ose person madhor. Ne po pёrdorim termin konsumator nё moshё madhore dhe konsumator minoren pёr tё pёrcaktuar se kush janё subjektet qё gёzojnё mbrojtje mbi sigurinё e lodrave qё parashikohet nga direktivat. Nё rastin kur flasim pёr konsumator minoren, kemi tё bёjmё me faktin se fёmija ёshtё pёrdorues i lodrёs dhe nё rastin e dytё ёshtё prindi ose kujdestari si blerёs i lodrёs, por pavarёsisht kёtij fakti nё tё dyja rastet sipas mendimit tonё ai ёshtё konsumator dhe gёzon mbrojtje. Kёtu duhet tё bёjmё njё shpjegim duke u bazuar nё legjislacionet kombёtare tё Shteteve Anёtare dhe nё direktivat pёr lodrat se termi konsuamtor dhe pёrdorues nёnkuptojnё tё njёjtёn gjё sepse konsumatori ёshtё personi i cili blenё ose pёrdor njё produkt tё caktuar.

3.2.1. Qёllimi i miratimit tё legjislacionit dytёsor pёr sigurinё e lodrave.

Mbrojta e fёmijёve me cilёsinё e konsumatorit filloi tё paraqesё problem nё çёshtjen qё kishte tё bёnte me sigurinё e lodrave qё shiteshin nё treg. Nevoja pёr marrjen e masave pёr mbrojtjen e sё drejtёs sё konsumatorёve pёr lodra tё cilat duhet tё ishin tё sigurta lindi nё vitin 1988, vit ky ku u miratua pёr herё tё parё njё direktivё mbi kёtё çёshtje. Shtetet Anёtare, deri nё momentin e miratimit tё direktivёs zbatonin rregulla tё ndryshme mbi standardet qё ndiqnin nё pёrcaktimin e sigurisё sё njё lodre. Zbatimi i standardeve tё ndryshme nё klasifikimin e produkteve tё sigurta nga Shtetet Anёtare krijonte njё mjedis ku konsumatori nuk ndihej i sigurtё pёr njё lodёr qё ai mund tё blinte nё njё tjetёr Shtet Anёtar. Pёr t’i dhёnё fund zbatimit tё rregullave tё ndryshme mbi sigurinё e lodrave nga Shtetet Anёtare lindi si domosdoshmёri miratimi i njё ligji tё ri, i cili ishte direktiva pёr sigurinё e lodrave. Kjo direktivё kishte si qёllmi tё bёnte njё pёrafrim tё ligjeve tё Shteteve Anёtare pёr sigurinё e lodrave, si dhe tё arrihej njё harmonizim i standardeve mbi kёrkesat kryesore qё do tё zbatoheshin nё prodhimin e lodrave331. Sipas parashikimeve tё bёra nga direktiva, njё lodёr qё tё nxirret nё treg pёr t’u shitur duhet tё mos rrezikojё sigurinё ose shёndetin e fёmijёs si konsumator i saj ose tё personave tё tretё tё cilёt mund ta pёrdorin atё lodёr332. Mbi Shtete Anёtare binte pёrgjegjёsia t’u ofronin konsumatorёve pёr tё blerё vetёm lodrat tё cilat ishin tё sigurta. Çdo lodёr tjetёr e cila nuk paraqeste siguri pёr konsumatorin nuk lejohej tё nxirrej nё treg

331 Shih Preambulёn e Council Directive 88 / 378 /EEC of 3 May 1988 on the approximation of the laws of the Member States concerning the safety of toys , OJ No L 187 / 1, 16 . 7. 88 332 Shih neni 2 pika 1 tё Council Directive 88 / 378 /EEC of 3 May 1988 on the approximation of the laws of the Member States concerning the safety of toys , OJ No L 187, 16 . 7. 88, fq.3.

82

dhe nёse ajo do tё ishte nxjerrё nё treg pёr t’u shitur duhet tё hiqej nga autoritetet kompetente tё çdo Shteti Anёtar.

Shteti Anёtar i cili do tё merrte njё masё tё tillё pёr tё hequr nga tregu njё lodёr e cila nuk ishte e sigurt pёr shёndetin e konsumatorit duhet tё njoftonte Komisionin pёr motivet

333 e marrjes sё kёsaj mase334. Sipas nenit 5 pika 1335 tё Direktivёs 88 / 378 /EEC, pёr tё informuar konsumatorin se lodra ishte prodhuar duke u repektuar tё gjitha kushtet qё duhet tё plotёsonte njё lodёr e sigurt pёr konsumatorin, lodrёs duhej t’i vendosej shenja e Komunitetit Europian (KE). Vendosja e shenjёs sё Komunitetit Europian (KE) ishte njё element qё informonte konsumatorin mbi sigurinё e produktit qё do tё blinte nё treg dhe nuk paraqiste asnjё rrezik pёr shёndetin e tij336. Kjo direktivё vinte theksin nё vendosjen e standarteve tё njёjta dhe harmonizimin e plotё tё legjislacionit tё Shteteve Anёtare pёr tё zbatuar kёto standarte. Pёr vendosjen e kёtij kriteri kjo direktivё u bazua nё Rezolutёn e Kёshillit “pёr njё qasje tё re tё harmonizimit tё teknikave dhe standardeve”337. Zbatimi i standardeve tё njёjtat nё prodhimin e lodrave nga Shtetet Anёtare, ishte rruga e vetme e cila do tё ofronte siguri pёr konsumatorin dhe do tё mbronte tё drejtёn e tij pёr produkte tё sigurta.

Kjo direktivё nё vitin 2009 u shfuqizua dhe u miratua njё tjetёr direktivё nё Bashkimin Europian mbi sigurinё e lodrave, por pavarёsisht se kjo direktivё u shfuqizua teksti i saj ishte pjesё e direktives sё re. Direketiva e re e vitit 2009 do t’i jepte njё zhvillim tё mёtejshёm mbrojtes sё sigurisё sё konsumatorit. Nё krahasim me direktivёn e mёparshme, direktiva e vitit 2009 e shtrin pёrgjegjёsinё pёr sigurinё e konsumatorit jo vetёm te prodhuesi, por siguria e konsumatorit tashmё ёshte detyrё edhe e importuesit dhe shpёrndarёsit tё lodrave nё Bashkimin Europian. Kjo pёrgjegjёsi do tё bjerё mbi importuesin dhe shpёrndarёsin e lodrave edhe nё ato raste kur ata futin lodra nё Bashkimin Europian nga vendet e treta. Nё kёto rast ata kanё pёr detyrё tё provojnё se kёto lodra tё ardhura nga vendet e treta janё tё sigurta pёr konsumatorin dhe janё prodhuar nё bazё tё standardeve qё Bashkimi Europian parashikon pёr klasifikimin e njё

333 Nё bazё tё nenit 7 pika 1 tё Direktivёs 88 / 378 /EEC, motivet tё cilat e detyronin njё Shtet Anёtar tё hiqte nga tregu tё gjitha ato lodra tё cilat nuk ishin tё sigurta pёr konsumatorin pasi kishte informuar Komisionin ishin si mё poshtё: 1. Mospёrmbushja e kёrkesave qё duhen plotёsuar nё bazё tё nenit 3 dhe standardeve tё parashikuara nga

neni 5 pika 1; 2. Zbatim i gabuar i standardeve tё parashikuara nga nenin 5 pika 1; 3. mungesё standardesh nё prodhimin e lodrave nё bazё tё nenit 5 pika 1. 334 Po aty, neni 7 pika 1, fq. 3. 335 Nё nenit 5 pika 1 tё Direktivёs 88 / 378 /EEC parashikohej se: “Shtetet Anëtare kanё pёr detyrim tё

vёrtetojnё shkallёn e përputhshmërisë së kërkesave thelbësore të përmendura në nenin 3 në lidhje me

lodrat qё kanё tё shёnuar markën KE e cila ёshtё parashikuar në nenin 11, qё prej kёtij momenti e nё

vazhdimёsi pёrdorimi i "shenjës KE", tregon se standardet kombëtare janё nё pёrputhje tё plotё me

standardet europiane tё cilat janë botuar në Fletoren Zyrtare të Komunitetetit Europian. Shtetet Anëtare

ngarkohen me detyrimin të publikojnë numrin pёrkatёs tё standardeve kombëtare”. 336 Shih nenin 10 tё Council Directive 88 / 378 /EEC of 3 May 1988 on the approximation of the laws of the Member States concerning the safety of toys , OJ No L 187, 16 . 7. 88, fq.5. 337 Council Resolution of 7 May 1985 on a new approach to technical harmonization and standards, Official Journal of the European Communities, No C 136/1, 4.6.85.

83

produkti tё sigurt338. Pёr tё dhёnё kёtё garanci ata duhet tё bazohen nё vlerёsimin e sigurisё sё lodrёs qё ёshtё bёrё nga prodhuesi i saj339.

Direktiva parashikonte tё miratoheshin kёrkesa tё reja mbi sigurinё e konsumatorit pёr tё shmangur rreziqet qё mund t’i shkaktoheshin shёndetit tё fёmijёs nga prania e lёndёve kancerogjene, metalet dhe substancat alergjike nё lodra340. Pёr tё klasifikuar nёse njё lodёr ishte e sigurtё ose jo, pёrpara se ajo tё nxirrej nё treg pёr t’u shitur konsumatorёve duhej qё prodhuesi i saj tё testonte sigurinё e lodrёs. Nё Shtojcёn II tё Direktivёs 2009/48/EC pёrcaktoheshin elementet qё mund tё pёrmbante njё lodёr dhe limiti i pёrdorimit tё tyre. Duhet tё themi se nga krahasimi i Direktivёs 2009/48/EC me Direktivёn 88/ 378/EEC, niveli i kёtyre elementeve qё parashikohej tё pёrmbante njё lodёr ishte mё i ulёt nё parashikimet e bёra nga Direktiva 2009/48/EC. U parashikua njё nivel mё i ulёt pёr arsye se konsumatori do tё ishte mё i sigurt dhe mё i mbrojtur me kёto nivele tё reja pёrbёrёsish qё do tё pёrdoreshin nё lodra. Mbi limitet e reja tё kёtyre pёrbёrёsve pati kundёrshtime nga Shtetet Anёtare, njё prej tё cilave ishte Gjermania. Sipas Gjykatёs nё çёshtjen Gjermania kundёr Komisionit

341, Gjermania kundёrshtonte zbatimin e kёtyre limiteve tё parashikuara nga Direktiva 2009/48/EC dhe kёrkonte tё vazhdonte tё zbatonte limitet e parashikuara nga Direktiva 88/ 378/EEC. Limitet qё parashikoheshin nga Direktiva 88/ 378/EEC ishin mё tё larta, ndaj edhe Komisioni kundёrshtonte kёtё kёrkesё tё paraqitur nga Gjermania. Kёto pretendime tё Gjermanisё pёr tё vazhduar zbatimin e dispozitave kombёtare qё kishte nё fuqi mbi limitet e pёrbёrёsve qё duhet tё kishte njё lodёr, ngrihej me justifikimin pёr tё mbrojtur sigurinё e konsumatorit pёr lodrat qё ai blinte nё treg, por nё mёnyrё tё veçantё edhe shёndetin e tij. Pavarёsisht kundёrshtimeve tё Komisionit se Gjermania nuk mund t’i drejtohej Gjykatёs me kёrkesёn pёr vazhdimin e zbatimit tё dispozitave kombёtare pas miratimit tё njё mase harmonizimi, ky pretendim i paraqitur nga Komisioni u rrёzua nga Gjykata. Sipas Gjykatёs, Gjermania nё bazё tё nenin 114 pika 4 tё TFBE-sё ka tё drejtё ta paraqesё kёtё kёrkesё342, por ajo duhet tё provojё pse kёto masa kombёtare ofrojnё mbrojtje mё tё lartё pёr konsumatorin343. Duke qenё se ky pretendim i ngritur nga Gjermania nuk u arrit tё provohej, kёrkesa e saj u rrёzua nga Gjykata.

Megjithatё, qё njё lodёr tё trajtohej si njё produkt i sigurt pёr konsumatorin duhej qё lodra tё ketё shenjёn CE. Nё kёtё pikё duhet tё shpjegojmё se midis shёnjёs “EC” dhe “CE” qё do t’u vendosej produkteve nuk kishte asnjё ndryshim. Ky ishte thjesht njё element sigurie pёr konsumatorin pёr t’i treguar atij se produkti qё do tё blinte nuk paraqeste asnjё rrezik pёr shёndetin e tij. Ky ndryshim ёshtё thjesht njё ndryshim teknik i shkronjave si pasojё e kalimit nga Komunitet Ekonomik Europian nё Bashkim Europian. Vendosja e shenjёs CE ёshtё njё element sigurie i detyrueshёm pёr prodhuesin pёr ta vendosur nё lodrёn qё ai prodhon. Vendosja e saj do tё bёhet nё bazё tё parimeve tё

338 Shih pikёn 14 tё Preambulёs tё Directive 2009/48/EC of the European Parliament and of the Council of 18 June 2009 on the safety of toys, OJ L 170, 30.6.2009, fq.2. 339

Po aty, fq.2. 340 Po aty, pika 21 e Preambulёs, fq.3. 341 Case T-198/12, Germany v Commission, [ECR], 14. 5. 2014. 342 Po aty, paragrafi 70 343 Shih Po aty, paragrafi 70 dhe David Langlet, Said Mahmoudi, EU Environmental Law and Policy, OUP Oxford, 2016, fq.113.

84

parashikuara nga Rregullorja (EC) Nr. 765/2008344. Nё qoftё se lodrat nuk kanё shenjёn CE dhe nxirren nё treg pёr konsumatorёt duhet tё merren masa pёr t’u mos tregtuar sepse kёto lodra do tё trajtohen si produkte tё cilat nuk janё tё sigurta dhe mund tё jenё burim rreziku pёr shёndetin e konsumatorit.

Pёr tё gjitha ato lodra tё cilat nuk janё tё sigurta pёr konsumatorin ёshtё pёrgjegjёsi e autoriteteve kompetente tё çdo Shteti Anёtar tё marrё masa pёr tё mos lejuar shitjen nё treg tё lodrave qё nuk i pёrmbushin kёrkesat pёr tё qenё tё sigurta. Kjo e drejtё e autoriteteve kompetente nuk mund tё kufizohet me pretendimin se nuk ёshtё nё kompetencё tё tyre pёr tё vepruar. Nё bazё tё parimit tё parandalimit

345 tё rrezikut, autoriteteve kompetente tё Shteteve Anёtare u jepet e drejta tё veprojnё brenda territorit tё shtetit tё tyre nё çdo rast kur njё lodёr pёrbёn rrezik pёr shёndetin e fёmijёs dhe nuk ёshtё e sigurt. Kjo mungesё sigurie mund tё jetё si pёr femijёt edhe pёr konsumatorёt e tretё tё cilёt janё nё kontakt me kёtё lodёr qё pёrdoret nga fёmija. Nё vitin 2014 u bё njё rishikim i Shtojcёs C tё Direktivёs 2009/48/EC, e cila parashikonte se deri nё çfarё limiti do tё pёrdoreshin kimikatet pёr prodhimin e lodrave tё fёmijёve nёn moshёn 36 muajsh si dhe pёr lodrat tё cilat ata mund t’i fusin nё gojё346.

3.2.2. Krijimi i mekanizmave mbrojtёse nga Shtetet Anёtare.

Miratimi i njё direktive tё re nё Bashkimit Europian pёr mbrojten e sigurisё sё konsumatorit nё fushёn e lodrave ishte i domosdoshёm me zhvillimin e pandalshёm tё shkencёs dhe teknologjisё qё po sillnin risi nё prodhimin e produkteve tё reja. Nё mbrojtje tё sigurisё sё konsumatorit nuk ishte i mjaftushёm vetёm miratimi i direktivёs, por edhe zbatimi korrekt i saj nё kohёn e duhur nga Shtete Anёtare. E drejta e konsumatorit pёr produkte tё sigurta do tё konsiderohet e realizuar vetёm kur kjo lodёr ёshtё vlerёsuar e sigurt dhe ёshtё prodhuar duke respektuar tё gjitha standardet e nevojshme tё sigurisё nga prodhuesi. Elementi mbi tё cilin mbёshtetet çdo konsumator pёr tё marrё njё informacion nёse lodra ёshtё prodhuar sipas tё gjitha standardeve dhe ёshtё e sigurtё, ёshtё pёrdorimi i shenjёs CE. Pёr prodhimin e njё lloji tё caktuar lodre duhet qё prodhuesi i saj nё mёnyrё tё detajuar tё japё njё informacion mbi sigurinё e lodrёs dhe analizat qё i ёshtё nёnshtruar pёr t’u vlerёsuar si e sigurtё, kushte kёto tё detyrueshme pёr prodhuesin dhe mёnyra e vetme pёr tё siguruar nxjerrjen e produktit nё treg pasi ёshtё miratuar nga mekanizmat kompetente tё çdo SHA-je.

Pёr mbrojtjen e sigurisё sё konsumatorit direktiva parashikon krijimin e mekanizmave mbrojtёse nga Shtetet Anёtare. Krijimi i mekanizmave mbrojtёse nё nivel kombёtar u pa si mёnyra mё e mirё pёr mbrojtjen e konsumatorit sepse ishte e pamundur qё tё bёhej njё vlerёsim i zbatimit tё standardeve dhe pёrdorimit tё teknikave tё nevojshme nё prodhimin e lodrave nga njё organ i vetёm i Bashkimit Europian. Krijimi i

344 Shih Regulation (EC) No 765/2008 of the European Parliament and of the Council of 9 July 2008 setting out the requirements for accreditation and market surveillance relating to the marketing of products and repealing Regulation (EEC) No 339/93 si dhe Nenin 16/2 tё Directive 2009/48/EC of the European Parliament and of the Council of 18 June 2009 on the safety of toys, OJ L 170, 30.6.2009, fq.2. 345 Shih nenin 41 tё Directive 2009/48/EC of the European Parliament and of the Council of 18 June 2009 on the safety of toys, OJ L 170, 30.6.2009, fq.16. 346 Commission Directive 2014/79/EU of 20 June 2014 amending Appendix C of Annex II to Directive 2009/48/EC of the European Parliament and of the Council on the safety of toys, as regards TCEP, TCPP and TDCP, Official Journal of the European Union, L 182/49, 21.6.2014.

85

mekanizmave mbrojtёse nga Shtetet Anёtare u parshikua pёr herё tё parё nga Direktiva 2009/48/EC. Ky detyrim pёr ngritjen e mekanizmave mbrojtёse binte pa asnjё lloj dallimi ndaj tё gjitha Shteteve Anёtare. Nё tё parashikohej ngritja nё çdo SHA e njё autoriteti informues, organi kombёtar akreditimi si dhe njё organi tё posaçёm i cili do tё vlerёsonte plotёsimin e kёrkesave pёr prodhimin e njё lodre. Autoriteti informues ёshtё njё organizatё347, e cila ёshtё krijuar nё bazё tё detyrimit tё parashikuar nga Direktiva pёr krijimin e njё mekanizmi tё brendshёm nga çdo Shtet Anёtar. Detyra e saj ёshtё qё tё vendosё nёse njё lodёr do tё nxirret nё treg ose jo. Ky autoritet informues do tё vlerёsojё sesi janё zbatuar standardet dhe do tё ngarkohet me pёrgjegjёsi pёr tё konstatuar nёse janё zbatuar procedurat e nevojshme pёr prodhimin e lodrave tё parashikuara nga kjo direktivё348. Autoriteti informues e ushtron detyrёn nё mёnyrё tё pavarur. Kёto autoritete informuese edhe pse janё tё pavarura, bashkёpunojnё me njёra- tjetrёn duke krijuar atё qё quhet Grupi i autoriteteve tё informimit tё lodrave nё Bashkimin Europian. Nёpёrmjet kёtij bashkёpunimi kёrkohet t’i jepet zgjidhje tё gjitha problematikave qё mund tё lindin nga zbatimi i standardeve tё sigurisё qё janё parashikuar nga direktiva e vitit 2009.

Ngritjen e autoriteteve informuese sipas mendimit tonё duhet ta vlerёsojmё si njё mekanizёm tё rёndёsishёm nё mbrojtjen e sё drejtёs sё konsumatorit pёr produkte tё sigurta. Do ta vlerёsojmё si tё rёndёsishёm sepse do tё jetё pikёrisht ky autoritet qё do tё vendosё nёse lodra do tё jetё e sigurt dhe vetёm kur njё lodёr ёshtё e sigurt do tё nxirret nё treg pёr konsumatorin. Gjatё ushtrimit tё detyrёs sё tyre kёto autoritete informuese janё pёrballur me problematika mbi standardet tё cilat do tё zbatohen me qёllim qё produkti tё cilёsohet si i sigurt gjatё periudhёs tranzitore tё Direktivёs 2009/48/EC. Nё kёtё rast shtrojmё pyetjen “Si kanё vepruar auroritete informuese tё Shteteve Anёtare mbi kufirin e standardeve tё cilat duhen zbatuar qё produkti i tipit lodёr tё konsiderohet i sigurtё?”. Siç pёrmendёm edhe pak mё sipёr, autoritet informuese luajnё njё rol tё rёndёsishёm nё mbrojtjen e konsumatorit pёr sigurinё e produkteve. Ka raste kur njё produkt nuk ёshtё prodhuar duke respektuar me korrektёsi kufirin e standardeve qё ky produkt tё trajtohet si njё produkt i sigurt pёr konsumatorin. Tё ndodhur pёrballё njё problematike tё tillё, autoritetet informuese nuk mund tё shfaqnin njё kufi tolerance nё rastet kur standardet pёr prodhimin e njё produkti nuk janё zbatuar. Pёr shkak tё problematikave tё shumta tё hasura nё respektimin me korrektёsi tё standardeve gjatё periudhёs tranzitore pёr zbatimin e Direktivёs sё vitit 2009, u lejua njё kufi tolerance mbi nivelin e standardeve pёr sigurinё e kёtyre produkteve. Vetё Direktiva e vitit 2009 nuk bёnte ndonjё parashikim pёr t’i dhёnё zgjidhje njё problematike tё tillё. Ishte grupi i autoritetit informues tё lodrave qё vepronte nё nivelin e Bashkimit Europian qё i dha zgjidhje kёsaj problematike. Grupi i autoritetit informues tё lodrave nё BE vepronte nё mёnyrё tё pavarur nga autoritetet informuese qё ushtronin detyrёn e tyre nё nivel kombёtar nё çdo Shtet Anёtar. Sipas grupit tё autoritetit informues tё lodrave mosrespektimi i kufirit pёr standardet e sigurisё sё produktit nuk duhej trajtuar nga kёndvёshtrimi i rrezikut pёr sigurinё e konsumatorit, mjaftonte tё ishin pёrdorur standarde nё njё kufi tё pёrafёrt me atё qё parashikohej nga Direktiva e vitit 2009 dhe

347 Shih nё adresёn: https://ec.europa.eu/growth/single-market/goods/building-blocks/notified-bodies_en 348Shih nenin 23 tё Directive 2009/48/EC of the European Parliament and of the Council of 18 June 2009 on the safety of toys, OJ L 170, 30.6.2009, fq.12.

86

produkti do tё trajtohej si njё produkt i sigurt pёr konsumatorin349. Qё tё tolerohej mbi kufirin e standardeve tё pёrdoruara nuk ishte e mjaftueshme qё kёto standarde tё ishin tё pёrafёrta, por duhet tё ishin plotёsuar kёrkesat e nevojshme mbi sigurinё e parashikuar nga direktiva350. Kur flasim pёr kёrkesa tё nevojshme do tё kuptojmё qё produkti i ёshtё nёnshtruar analizave kimike, fizike, higjenike, elektrike etj… dhe sipas kёtij rekomandimi mbi kёto kёrkesa nuk mund tё bёhej asnjё tolerim nё zbatimin e tyre.

Megjithatё, nga ana tjetёr kemi tё bёjmё me njё tjetёr problematikё mbi kёrkesat kimike qё do tё zbatohen pёr produktet gjatё periudhёs tranzitore tё direktivёs. Kjo problematikё lindi sepse prodhuesit nuk mund tё zbatonin menjёherё kёrkesat e reja kimike pёr prodhimin e produkteve tё llojit lodra. Kёto ndryshime mbi parashikimin e kёrkesave kimike i vendosёn prodhuesit nё vёshtirёsi pёr zbatimin e menjёhershёm tё tyre pёr produktet qё do tё prodhonin nё vazhdimёsi. Nё kёtё pikё kemi nga njёra anё prodhuesin nё vёshtirёsi pёr zbatimin e kёrkesave kimike dhe nga ana tjetёr njё kolaps nё ushtrimin e detyrёs sё autoritetit informues nё nivel kombёtar pёr tё vendosur nёse kёto lodra do tё nxirren nё treg. Ndaj lindi si domosdoshmёri marrja e njё mase tё menjёhershme pёr tё shmangur pasojat negative me tё cilat tregu do tё pёrballej nga ky kolaps. Pёr t’i dhёnё zgjidhje kёsaj problematike grupi i autoritetit informues tё lodrave vendosi qё mbi kёtё kёrkesё deri nё pёrfundim tё periudhёs tranzitore, periudhё e cila pёrfundonte nё 20.07.2013, nga prodhuesit tё pёrdoreshin kёrkesat kimike tё parashikuara nga Direktiva 88 / 378 /EEC351.

Nga analiza qё u bёmё kёtyre dy rekomandimeve, konstatojmё se kёto dy rekomandime plotёsojnё njёra-tjetrёn. Lejimi i tolereancёs sё bёrё nga Rekomandimi nr.4 nё zabtimin e kёrkesave kimikate pёr sigurinё e njё produkti ёshtё i pranueshёm sepse ai nuk rrezikon konsumatorin dhe plotёson kushtet qё produkti tё trajtohet si i sigurt. Sipas mendimit tonё, nё kёtё rast kemi tё bёjmё me marrjen e njё mase tё veçantё e cila do tё gjejё zbatim pёr njё periudhё tё shkurtёr kohore. Mё tej, mendojmё se qёllimi i marrjes sё kёsaj mase ёshtё mbrojtja e konsumatorit, nxitja e prodhimit dhe funksionimi normal i tregut. Kjo masё e veçantё do t’u mundёsojё prodhuesve tё pёrdorin normat mbi kёrkesat e parashikuara nga Direktiva e vitit ‘88 mbi kёrkesat kimikate qё do tё pёrdoren nё prodhimin e tipeve tё caktuara tё lodrave nё Bashkimin Europian. Paralelisht me autoritetin informues, direktiva parashikonte ngritjen e njё organi kombёtar akreditimi, detyra e tё cilit ishte tё vlerёsonte nёse lodrat ishin prodhuar duke respektuar tё gjitha standardet e parashikuara nga Regullorja e vitit 2008352. Kёto standarde do tё konsideroheshin tё plotёsuara vetёm nё ato raste kur ato ishin nё pёrputhje tё plotё me standardet e harmonizuara

353.

349 NB-Toys, Recommendation No. 3 Rev 1, Can EC type examination be carried out in case of failure of a safety limit?, 12 April 2011, fq.2. Shih nё adresёn: http://ec.europa.eu/DocsRoom/documents/6808/attachments/1/translations edhe nё adresёn: https://law.resource.org/pub/eu/toys/guidance/recommendation-3-rev1-failure-safety-limit-en.pdf 350 Po aty, fq.2. 351 NB-Toys,Recommendation No. 4 Rev1, Transitional period, 12 April 2011, fq.2. 352 Neni 23/2 tё Directive 2009/48/EC of the European Parliament and of the Council of 18 June 2009 on the safety of toys, OJ L 170, 30.6.2009, fq.12. 353 Me standard tё harmonizuar do tё kuptojmё tё gjitha ato standarde tё cilat janё nё harmonizim tё plotё me parashikimet e bёra nga organet Europiane tё standardizimit qё parashikohen ne Shtojcёn 1 tё Direktivës 98/34 / EC mbi teknikat e standardizimit.

87

Megjithatё, nё direktivё parashikohej edhe krijimi i njё mekanizmi tjetёr qё ishte krijimi i njё organi tё posaçёm. Ky organ i posaçёm ёshtё i pavarur, ka personalitet juridik dhe do tё formohej nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga ligji kombёtar354. Detyra e kёtij organi,pasi ai konstatonte nёse ishin respektuar tё gjitha kёrkesat e nevojshme nё prodhimin e produktit lodër,ishte çertifikimi i produktit dhe pajisja e prodhuesit me çertifikatё tё tipit EC355. Kjo çertifikatё do tё tregontё tё gjitha karakteristikat e produktit tё llojit lodёr dhe tё gjitha analizat fizike, kimike, elektrike, higjenike qё i ishte nёnshtruar. Tё dhёnat qё do tё jepeshin nё çertifikatёn e tipit EC do tё ishin po ato tё dhёna tё cilat ishin deklaruar nga prodhuesi para organit tё vlerёsimit. Nga analizimi i kёtyre mekanizmave shtetёrore qё do tё krijohen nga cdo Shtet Anёtar, mendojmё se siguria e konsumatorit do tё mbrohet nё njё nivel mё tё lartё duke u krahasuar nga mbrojtja qё i bёhej atij para miratimit tё Direktivёs sё vitit 2009. Sepse kёto mekanizma kanё ndikuar nё shtimin e masave pёr mbrojtjen e konsumatorit si dhe rritjen e kontrolleve qё duhet t’i nёnshtrohet njё produkt pёr t’u trajtuar si i sigurt para se tё nxirret nё treg.

3.3. Siguria e pёrgjithshme e produkteve

Tё gjithё konsumatorёt nё treg kёrkojnё tё blejnё produkte tё cilat janё tё sigurta pёr shёndetin e tyre. E drejta pёr produkte tё sigurta ёshtё njё e drejtё qё e gёzon çdo konsumator, pavarёsisht moshёs, gjinisё apo prejardhjes sё tij. Pas viteve 90’ nё mbrojtje tё sigurisё sё konsumatorit u ndje e nevojshme marrja e masave pёr tё mbrojtur kёtё tё drejtё. Nё Bashkimin Europian nё fillimin e viteve ‘90 ende nuk kishte njё ligj qё tё mbronte konsumatorёt mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve. Pavarёsisht kёtij fakti, duhet tё themi se disa Shtete Anёtare kishin miratuar ligje pёr sigurinё e produkteve, ligje tё cilat zbatoheshin vetёm nё nivel kombёtar. Edhe pse kёto shtete kishin miratuar ligjet e veta pёr sigurinё e produkteve, kjo nuk mund tё shikohej si njё mёnyrё pёr mbrojtjen e konsumatorit. Nё disa Shtete Anёtare kishte njё mungesё tё legjislacionit horizontal pёr mbrojtjen e konsumatorit mbi sigurinё e produkteve356. Mungesa e legjislacionit horizontal nё disa Shtete Anёtare dhe dallimet nё mёnyrёn e mbrojtjes sё sigurisё sё konsumatorit nga Shtetet e tjera Anёtare do tё ndikonte negativisht nё tregun e brendshёm e cila do tё shfaqej nё vendosjen e barrierave dhe nё zhvillimin e konkurrencёs357. Tё ndodhur pёrballё njё gjendje tё tillё ku disa Shtete Anёtare zbatonin nё nivel kombёtar ligjet pёr sigurinё e produkteve dhe disa tё tjera kishin mungesё legjislacioni mbi kёtё çёshtje358. E drejta e konsumatorit pёr produkte tё sigurta sipas mendimit tonё do tё mbrohej vetёm de jure sepse de facto rastet e cёnimit tё kёsaj tё drejte do tё vazhdonin tё ishin prezente nё ato Shtetet Anёtare tё cilat kishin mungesё legjislacioni pёr mbrojtjen e konsumatorit mbi sigurinё e produkteve.

Megjithatё, kur flasim pёr mbrojtje tё konsumatorit do tё kuptojmё qё çdo e drejtё qё ai gёzon duhet tё mbrohet. Nё asnjё rast nuk mund tё themi se kemi njё konsumator tё

354 Po aty, neni 26 pika 2 dhe 3, fq.13. 355 Po aty, neni 26 pika 6, fq.13. 356 Shih Preambulёn e Council Directive 92 / 59 / EEC of 29 June 1992 on general product safety, Official Journal of the European Communities, No L 228 / 24, 11. 8 . 92. 357 Po aty, fq.24. 358 Po aty, fq.24.

88

mbrojtur kur njё nga tё drejtat e tij cёnohet. Pёr çdo tё drejtё qё konsumatori gёzon duhet tё ofrohet mbrojtje nё bazё tё ligjit, pa bёrё dallime pёr tё drejtёn qё do tё mbrohet. Nisur nga tё gjithё kёta faktorё, ishte i nevojshёm miratimi i njё ligji i cili duhej tё zbatohej nё Bashkimin Europian pёr sigurinё e produkteve. Ashtu siç thamё edhe pak mё lartё Shtetet Anёtare ndaheshin nё dy grupe:

1. Nё grupin e parё pёrfshiheshin Shtete Anёtare tё cilat kishin miratuar ligje pёr sigurinё e produkteve dhe nё

2. Nё grupin e dytё pёrfshiheshin Shtetet e tjera Anёtare tё cilat nuk kishin miratuar ligje mbi sigurinё e produkteve.

Ndodhur pёrballё njё fakti tё tillё ku mbrojtja e konsumatorit nuk mund tё arrihej nga Shtetet Anёtare, pёrfshirё kёtu tё dy grupet qё ne pёrmendёm pak mё lartё, Bashkimi Europian nё bazё tё parimit tё subsidaritetit e pa tё nevojshёm tё vepronte pёr tё mbrojtur konsumatorin. Brenda Bashkimit ishte i nevojshёm miratimi i njё ligji pёr sigurinё e produkteve. Njё çёshtje tё cilёs BE-ja duhej t’i jepte zgjidhje ishte nёse do tё miratoheshin ligje tё posaçme pёr sigurinё e çdo produkti apo njё ligj i cili do tё zbatohej pёr sigurinё e tё gjithave produkteve. Miratimi i ligjeve tё posaçme pёr çdo produkt qё kishte dalё nё treg pёr t’u shitur ose qё do tё dilte nё tё ardhmen ishte i pamundur, njё gjё e tillё nuk mund tё arrihej359. Ndaj e vetmja mёnyrё pёr tё mbrojtur tё drejtёn e konsumatorit pёr produkte tё sigurta ishte miratimi i njё ligji i cili do tё zbatohej pёr njё shumёllojshmёri produktesh. Miratimi i njё ligji i cili do kishte shtrirje tё efekteve mbrojtёse mbi shumё lloje produktesh, u parashikua tё kishte njё natyrё horizontale360. Arsyet pse ky ligji duhet tё ishte i njё natyre horizontale kishin tё bёnin me mungesёn e legjislacionit nё disa SHA, si dhe pёr eleminimin e çdo vakumi ligjor i cili mund tё lindte nё tё ardhmen361. Ndaj pёr tё mbrojtur konsumatorin u miratuan dy direktiva pёr sigurinё e pёrgjithshme tё konsumatorit.

Direktiva e parё pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve u miratua nё vitin 1992362. Miratimi i saj shёnoi risi nё mbrojtje tё konsumatorit, por fusha e zbatimit tё saj ishte e kufizuar sepse kjo direktivё nuk do tё zbatohej nё rastin e shёrbimeve. Teksti i kёsaj direktive ka nё pёrmbajtje 19 nene dhe 1 Shtojcё. Sipas parashikimeve tё bёra nё nenin 3 tё direktivёs, prodhuesi ёshtё njё nga subjektet qё ngarkohet me detyrimin pёr tё mbrojtur konsumatorin duke i ofruar atij produkte tё sigurta. Prodhuesi ёshtё i detyruar tё informojё konsumatorёt mbi produktin nёse ai paraqet rrezik pёr shёndetin e tij ose jo, por detyrimet e prodhuesit nuk pёrfundojnё kёtu sepse ai ёshtё i detyruar tё marrё tё gjitha masat e nevojshme pёr tё hequr nga tregu njё produkt kur ёshtё i rrezikshёm po tё pёrdoret nga konsumatori363. Nё mbrojtjen e sё drejtёs sё konsumatorit pёr produkte tё sigurta, ndikim tё rёndёsishёm ka edhe shpёrndarёsi i produktit. Shpёrndarёsi i produktit siç parashikohet edhe nga Direktiva e viti ‘92 pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve ёshtё njёri nga subjektet kryesore i cili nё momentin qё konstaton se njё produkt nuk pёrmbush kёrkesat pёr t’u trajtuar si njё produkt i sigurt ёshtё i detyruar tё mos e shpёrndajё kёtё produkt nё treg364. Sipas autorёve Mohan dhe Tiwari, si prodhuesi edhe 359 Po aty, fq.24. 360 Po aty, fq.24. 361 Po aty, fq.24. 362 Council Directive 92/ 59/ EEC of 29 June 1992 on general product safety, Official Journal of the

European Communities, No L 228 / 24, 11. 8. 92. 363 Po aty, Neni 3/2 i Direktivёs 92/ 59/ EEC pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve, fq. 27. 364 Po aty, Neni 3/3 i Direktivёs 92/ 59/ EEC pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve, fq. 27.

89

shpёrndaresi nёpёrmjet kёtyre veprimeve qё kryejnё nё treg kanё si qёllim tё shmangin çdo rast i cili ёshtё “problematik pёr sigurinё e produkteve” qё u ofrohen konsumatorёve365. Prodhuesi dhe shpёrndarёsi i produkteve janё tё detyruar t’i zbatojnё kёto detyrime tё cilat i pёrmendёm pak mё lartё. Sipas autorёve Cafaggi dhe Watt, mosrespektimi i detyrimeve mbi sigurinё e produktit nga prodhuesi dhe shpёrndarёsi i produkteve mund tё ndikojnё negativisht duke e transformuar njё produkt nё burim rreziku pёr shёndetin e konsumatorit366.

Kjo direktivё i dha fund mungesёs sё legjislacionit pёr mbrojtjen e sё drejtёs sё konsumatorit pёr produkte tё sigurta nё disa Shtetet Anёtare. Sipas parashikimeve tё bёra nga Direktiva e viti ‘92 pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve, Shtetet Anёtare ngarkoheshin me detyrimin pёr tё “miratuar ligje dhe rregullore si dhe tё merrnin masa

administrative”, me qёllim qё nё treg tё vendoseshin vetёm produkte tё sigurta pёr konsumatorin367. Nёpёrmjet zbatimit tё ligjeve kombёtare disa Shtete Anёtare, para se tё miratohej kjo direktivё, mbrojtja e konsumatorit mbi sigurinё e produkteve realizohej nёpёrmjet krijimit tё “komisioneve tё pёrhershme tё cilat bёnin njё vetёrregullimit pёr

mbrojtjen e konsumatorit”368. Zbatimi i nenit 5 tё direktivёs ishte i detyrueshёm pёr tё

gjitha SHA-tё me qёllim krijimin e njё uniformiteti midis Shteteve Anёtare pёr miratimin e ligjeve mbi sigurinё e produkteve.

Me zhvillimin e ekonomisё sё Shteteve Anёtare tё Bashkimit Europian, por edhe me zhvillimin e tekonologjisё lindi si domosdoshmёri shtimi i masave nё mbrojtje tё konsumatorit. Tashmё ndihej nevoja qё niveli i mbrojtjes sё konsumatorit pёr sigurinё e produkteve duhej tё rritej. Pёr tё mbrojtur konsumatorin lindi si nevojё tё bёheshin ndryshime nё Direktivёn e vitit ‘92 pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve. Ndaj nё vitin 2001 u miratuar Direktiva pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve369. Pavarёsisht kёsaj ajo qё konstatojmё ёshtё se pjesё e tekstit tё Direktivёs sё vitit 2001 ishte edhe i gjithё teksti i Direktivёs sё vitit ‘92, por pёrveç kёsaj direktiva e re solli rritje tё nivelit tё mbrojtjes sё konsumatorit duke shtuar masat mbrojtёse si dhe zgjeroi fushёn nё tё cilёn do tё zbatohej. Mbrojtja e konsumatorit sipas parashikimeve tё bёra nga kjo direktivё do tё shrihej edhe mbi shёrbimet qё ai do tё pёrdorte370. Nё kёtё pikё themi se kjo ishte risia qё kjo direktivё solli sepse siguria e konsumatorit nuk do tё shtrihej vetёm mbi produktet siç ishte vepruar deri nё kёtё kohё. Nё nenin 2 pika a kjo direktivё parashikon se termi produkt pёrfshinё si produktet ushqimore edhe ato joushqimore. Por direktiva nuk do tё zbatohet pёr produktet tё cilat kategorizohen si produkte tё dorёs sё dytё, kёtu pёrfshihen produktet antike dhe produktet e rregulluara371. Njё produkt i cili ёshtё nxjerrё nё treg duhet tё jetё i sigurt pёr konsumatorin, por pёr t’u trajtuar si produkt i sigurt duhet qё

365 Dinesh Mohan, Geetam Tiwari, Injury Prevention and Control, CRC Press, 2000, fq.238, ISBN: 9780748409594 366 Cafaggi F., Muir Watt H., The Regulatory Function of European Private Law, Edward Elgar Pub, 2009, fq. 232, ISBN: 978-1847201997. 367 Shih nenin 5 tё Direktivёs 92/ 59/ EEC pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve, fq. 27. 368 Klik P., International Consumer Protection, Volume 2, Springer Science+Business Media Dordrecht, 1995, fq. 174, ISBN 978-94-017-4867-4 (eBook). 369 Directive 2001/95/EC of the European Parliament and of the Council of 3 December 2001 on general product safety, OJ, L 11/4, 15.1.2002. 370 Po aty, neni 2 pika a, fq.8. 371 Po aty, neni 2 pika a, fq.8.

90

produkti tё plotёsojё tё gjitha kёrkesat e pёrgjithshme tё sigurisё372

. Kjo direktivё bёn tё njёjtat parashikime si Direktiva e vitit ‘92 mbi pёrgjegjёsinё e prodhuesit dhe shpёrndarёsit tё produkteve pёr sigurinё e produkteve. Ajo qё ne konstatojmё ёshtё qё pёrgjegjёsia e shpёrndarёsit, nё krahasim me Direktivёn e vitit ’92, tashmё rritet. Ai ёshtё i detyruar tё mos lejojё tregtimin e produkteve tё cilat janё jo tё sigurta pёr shёndetin e konsumatorit. Nё tё gjitha ato raste kur shpёrndarёsi dhe prodhuesi konstatojnё se produktet qё ata kanё nxjerrё nё treg pёr t’u shtitur konsumatorёve janё tё rrezikshme sepse nuk plotёsojnё kёrkesat e sigurisё duhet tё njoftojnё autoritetet kompetente tё Shtetit Anёtar pёr tё marrё masat e nevojshme pёr tё hequr kёtё produkt nga tregu373. Kjo direktivё i shtrin efektet e zbatimit tё saj nё dy momente tё ndryshme, fillimisht ajo i detyron Shtetet Anёtare tё marrin masa pёr sigurinё e produkteve pёrpara se ato tё nxirren nё treg374. Por dhe pasi janё nxjerrё nё treg, kur konstatohet se produkti i nxjerrё ёshtё i rrezikshёm pёr shёndetin e konsumatorit.

3.3.1. Zbatimi i masave nё mbrojtje tё konsumatorit pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve .

Nё mbrojtje tё konsumatorit, mbi sigurinё e produkteve, direktiva e vitit 2001 i ngarkon Shtetet Anёtare me pёrgjegjёsi tё miratojnё masa kombёtare tё cilat ndalojnё vendosjen nё treg tё produkteve tё rrezikshme pёr shёndetin e konsumatorit. Çdo produkt qё do tё nxirret nё treg si nga prodhuesi edhe shpёrndarёsi duhet tё ofrojё siguri tё plotё pёr konsumatorin. Nuk mund tё ketё njё unifikim pёr masat qё do tё zbatohen pёr sigurinё e produkteve nё nivel Bashkimi, por çdo Shtet Anёtar duhet tё miratojё masa tё cilat krijojnё njё siguri tё plotё pёr konsumatorin. Nё nenin 8 tё Direktivёs 2001/95/EC pёr tё mbrojtur konsumatorin parashikohet se Shtetet Anёtare kanё tё drejtё tё marrin masa tё cilat e garantojnё konsumatorin se produktet tё cilat i ofrohen nё treg janё tё sigurta. Shtetet Anёtare nuk mund tё nxjerrin nё treg produkte tё cilat nuk janё tё sigurta pёr shёndetin e konsumatorit. Pёr nga natyra e tyre masat e marra do t’i klasifikojmё nё masa ndaluese dhe masa tё pёrkohshme. Kёto lloj masash tё marra nga Shtetet Anёtare kanё dhёnё efekte pozitive mbi sigurinё e konsumatorit pёr produktet qё ata blejnё nё treg.

Nё rastin e parё, masat ndaluese tё marra nga njё Shtet Anёtar prodhojnё efekte mbi prodhuesit dhe shpёrndarёsit e produktit. Sipas mendimit tonё kёto masa janё tё njё natyre ndaluese pёr arsyet si mё poshtё: Sё pari: ato ndalojnё shitjen nё treg tё produkteve tё cilat janё tё rrezikshme pёr shёndetin dhe sigurinё e konsumatorit, 372 Nё nenin 3 pika 3 tё Direktivёs 2001/95/EC mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve, njё produkt cilёsohet pёr t’u trajtuar si produkt i sigurt duhet tё ketё pёrmbushur kёrkesat e pёrgjithsme tё sigurisё qё mund tё parashikohen nga: 1. Standardet kombёtare tё cilat zёvendёsojnё standartet Europiane,

2. standartet e parashikuara nga legjislacioni i Shtetit Anёtar i cili ka prodhuar njё produkt qё nxirret nё

treg,

3. Rekomandimet e Komisionit mbi vendosjen e udhёzimeve pёr vlerёsimin e sigurisё sё produktit,

4. Kodet e sigurisё sё produkteve tё cilat mbulohen nga kjo direktivё,

5. Situata e pranishme mbi zhvillimet e artit dhe tekonologjisё,

6. Besimi i konsumatorit mbi sigurinё e produkteve. 373 Shih nenin 5 pika 3 tё Direktivёs 2001/95/EC mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve 374 Shih Purnhagen K., The Politics of Systematization in EU Product Safety Regulation: Market, State,

Collectivity, and Integration, Springer; 2013, fq.12 ISBN 978-9400765429.

91

Sё dyti: kёto masa detyrojnё prodhuesin dhe shpёrndarёsin mos tё nxjerrin nё treg produkte jo tё sigurta .

Kёto masa ndaluese duhet tё jenё nё pёrputhje me qёllimin qё parashikon ky legjislacion dytёsor i Bashkimit Europian pёr sigurinё e produkteve, me qёllim pёr tё mbrojtur sa mё mirё konsumatorin. Masat e marra nga Shtetet Anёtare tё cilat nuk ofrojnё siguri tё produktet pёr konsumatori, sipas mendimit tonё nuk duhet tё zbatohen. Kёto masa edhe pse nё dukje mund tё duken tё nevojshme, nuk duhet tё zbatohen kur nuk janё efektive. Nё kёtё rast lind nevoja pёr miratimin e masave tё reja tё cilat do tё realizojnё qёllimin e parashikuar nga direktiva pёr ofrimin e produkteve tё sigurta nё treg.

Krahas masave ndaluese, Shtetet Anёtare kanё tё drejtё tё miratojnё edhe masa tё pёrkohshme. Kjo e drejtё e Shteteve Anёtare parashikohet nga direktiva. Nё tё gjitha ato raste kur ёshtё e nevojshme qё autoritetet kompetente tё Shtetit Anёtar tё marrin masa tё pёrkohshme, ato janё tё detyruara tё zbatojnё parimin e parandalimit375. Njё masё e pёrkohshme nё çdo rast qё do tё miratohet duhet tё jetё nё proporcion me rrezikun qё i kanoset konsumatorit nga njё ose disa produkte tё cilat janё nxjerrё nё treg. Natyra e masёs do tё jetё gjithmonё nё varёsi tё qёllimit qё kёrkohet tё arrihet nga autoritetet kompetente. Nё bazё tё parimit tё parandalimit kjo masё duhet tё parandalojё çdo rrezik tё mundshёm qё mund t’i kanoset konsumatorit nga produktet e nxjerra nё treg. Masat e marra nga autoritetet kompetente do tё drejtohen ndaj kёtyre subjekteve si mё poshtё376:

1. mbi prodhuesin kur ai nxjerr nё treg njё produkt tё ri ose njё produkt qё e ka prodhuar edhe mё parё;

2. mbi shpёrndarёsin e produkteve nё treg; 3. ndaj çdo personi tjetёr i cili mund tё ndikojё pozitivisht nё garantimin e sigurisё

sё produkteve qё do tё nxirren nё treg. Nё tё gjitha ato raste kur konstatohet se ёshtё e nevojshme marrja e masave tё

pёrkohshme, Shteti Anёtar ka kompetenca tё plota pёr tё miratuar masa tё njё natyre tё tillё. Qёllimi i kёtyre masave ёshtё mbrojtja e konsumatorit nё nivel mё tё lartё, nё krahasim me mbrojtjen qё i ofrohej vite mё parё duke u kthyer pas nё kohё. Shtetet Anёtare pёrveç masave qё miratojnё vetё janё tё detyruara tё zbatojnё edhe masat e miratuara nga Komisioni tё cilat u drejtohen atyre rast pas rasti sipas situatave emergjente qё kanё lindur. Kёto masa tё marra nga Komisioni pёr nga natyra e tyre janё masa emergjente. Kur Komisioni konstaton se njё produkt paraqet rrezik pёr shёndetin e konsumatorit dhe nuk ёshtё i sigurt, problem ky i cili mund tё jetё i pranishёm nё njё ose disa nga Shetete Anёtare, ai nё bazё tё parashikimeve tё bёra nё nenin 13 pika 1 tё Direktivёs 2001/95/EC del me vendim i cili i detyron Shtetin Anёtar tё marrё masa qё parashikohen nga kjo direktivё377. Nё bazё tё nenit 258

378 tё TFBE-sё, Komisioni ka tё drejtё tё veprojё kur njё Shetet Anёtar nuk ka pёrmbushur detyrimin pёr mbrojtjen e

375 Shih nenin 8 pika 2 tё Direktivёs 2001/95/EC mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve. 376 Shih nenin 8 pika 4 tё Direktivёs 2001/95/EC mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve. 377 Shih nenin 13 pika 1 tё Direktivёs 2001/95/EC mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve. 378 Nё nenin 258 tё TFBE-sё parashikohet se: “Nëse Komisioni është i mendimit se një Shtet Anëtar nuk ka

përmbushur një detyrim që rrjedh nga Traktatet, ai nxjerr një opinion të arsyetuar për çështjen në fjalë

pasi i ka dhënë shtetit në fjalë mundësinë të paraqesë komentet e veta. Nëse shteti në fjalë nuk e zbaton

opinionin brenda periudhës së vendosur nga Komisioni, ky i fundit mund ta ngrejë çështjen përpara

Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit Europian”.

92

konsumatorit379. Mbi kёtё parashikim tё bёrё nga neni 13 ku Komisioni detyron Shtetin Anёtar pёr tё marrё masa nё njё situatё emergjente ka patur kundёrshtime. Njё nga shtetet qё e kundёrshtonte kёtё gjё ishte Gjermania. Ajo e kundёrshtonte njё gjё tё tillё pasi veprimi i Komisionit vinte nё kundёrshtim tё hapur me parimin e proporcionalitetit380. Gjermania i’u drejtua Gjykatёs Europiane tё Drejtёsisё duke kundёrshtuar veprimin e Komisionit pёr tё dal me vendim drejtuar njё Shtetit Anёtar pёr tё marrё njё masё emergjente. Sipas pretendimeve tё ngritura nga shteti gjerman, ish -neni 9 i Direktivёs sё viti ‘92 (qё sot ёshtё neni 13 i Direktivёs sё viti 2001) mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve nuk ёshtё i bazuar nё ligj381. Tё dyja pretendimet e ngritura nga shteti gjerman u rrёzuan nga Gjykata sepse nuk ishin tё bazuara nё ligj. Sipas Gjykatёs ish-neni 9 i Direktivёs sё viti ‘92 ishte i bazuar nё ligj, kёtё nen sot e gjejmё tё rinumёruar si nenin 13 tё Direktivёs sё vitit 2001. Ai nen ishte i bazuar nё ligj sepse nё kuadёr tё funksionimit normal tё tregut tё brendshёm siç parashikohet nga neni 100a(1) i TKE-sё Komisioni ka tё drejtё tё marri masa, kёto masa emergjente qё Komisioni miraton janё “masa harmonizimi ad hoc nё formёn e vendimeve qё u drejtohen Shteteve

Anёtare”382

. Edhe sipas autorёve Woods dhe Watson, marrja e njё mase tё tillё nga

Komisioni ishte e domosdoshme pёr funksionimin normal tё tregut383

. Megjithatё, duhet tё themi se neni 13 i Direktivёs 2001/95/EC (ish-neni 9 i

Direktivёs 92/ 59/ EEC) nuk ёshtё nё kundёrshtim me parimin e proporcionalitetit. Bashkimi Europian ka tё drejtё tё veprojё nё çdo kohё qё e konsideron tё drejtё nё bazё tё parimit tё proporcionalitetit384, pёr mbrojtjen e konsumatorit. Sipas argumentave tё paraqitura nga Kёshilli dhe Komisioni nё çёshtjen Gjermania kundёr Kёshillit

385, veprimi

i Komisionit pёr tё arritur objektivat qё parashikohen nga direktiva pёr sigurinё e

konsumatorit dhe mbrojtjen e shёndetit tё tij ёshtё i nevojshёm dhe nё pёrputhje tё plotё

me objektivat e Direktivёs386

. Marrja e vendimit nga Komisioni drejtuar Shteteve Anёtare pёr tё marrё masa pёr tё garantuar konsumatorin mbi sigurinё e produkteve justifikohet objektivisht dhe ka si qёllim mbrojtjen e konsumatorit dhe shmangien e pasojave negative pёr funksionimin normal tё tregut. Sipas Gjykatёs nё çёshtjet Hoche

387,

Gjermania388dhe Maizena

389, nё bazё tё parimit tё proporcionalitetit, çdo masё e marrё

nga Komisioni pёr sigurinё e konsumatorit duhet tё justifikohet objektivisht me qёllimin qё kёrkohet tё arrihet nga neni 13 i Direktivёs 2001/95/EC (ish-neni 9 i Direktivёs 92/ 59/ EEC). Parimi i proporcionalitetit ёshtё njё parim i pёrgjithshёm nё acquis

communautaire. Sipas autores Ellis, ky parim mori njё zhvillim tё mёtejshёm nga Gjykata me qёllim pёr tё mbrojtur individin nga veprimet e kryera nga institucionet e

379 Shih Andersen S., The Enforcement of EU Law: The Role of the European Commission, OUP Oxford, 2012, fq. 53-59. 380 Case C-359/92, Federal Republic of Germany v Council of the European Union, [1994], ECR I - 3705 381 Shih Pragrafin 12 tё Case C-359/92, I – 3705. 382 Shih Paragrafin 16 tё Case C-359/92, I - 3706 383 Woods L., Watson Ph., Steiner & Woods EU Law, OUP Oxford, 2014, 12 edition, fq.287, ISBN: 9780199641857 384 Shih nenin 5 tё TBE-sё. 385 Case C-359/92, Federal Republic of Germany v Council of the European Union, [1994], ECR I - 3705 386 Shih Paragrafin 43 tё Case C-359/92, I-3713 387 Case C-174/89 Hoche v Bundesanstalt für landwirtschaftliche Marktordnung, [1990] ECR I-2681 388 Case C-359/92, Federal Republic of Germany v Council of the European Union, [1994], ECR I-3713 389 Case 137/85, Maizena Gesellschaft mbH v Bundesanstalt für landwirtschaftliche Marktordnung

(BALM), [1987] ECR 4587

93

Bashkimit Europian dhe nga Shtetet Anёtare390. Ndaj çdo masё qё do tё merret nё tё ardhmen mbi sigurinё e produkteve duhet tё justifikohet nga ana objektive me qёllimin qё do tё arrihet. Sipas Gjykatёs, Komisioni ka tё drejtё tё marrё masa nё raste emergjence mbi sigurinё e produkteve. Mё tej Gjykata u shpreh se kёto masa janё tё pёrshtatshme dhe justifikohen objektivisht pёr sigurinё e konsumatorёve dhe rritjen e nivelit tё mbrojtjes sё konsumatorit391. Me anё tё kёsaj çёshtjeje Gjykata vendosi nё dukje edhe njё herё rolin e Komisionit nё mbrojtje tё konsumatorit. Pёr tё realizuar mbrojtjen e konsumatorit nuk mjafton vetёm marrja e masave nga Shtetet Anёtare pёr garantimin e konsumatorit pёr sigurinё e produkteve, por ёshtё e nevojshme marrja e masave nё nivel Bashkimi nga institucionet, e nё kёtё rast nga Komisioni. Duke i alternuar sё bashku nё zbatim kёto masa nё ato raste kur ёshtё e nevojshme, do tё themi me bindje se niveli i mbrojtjes sё konsumtorit nё BE ёshtё rritur gjithmonё e mё shumё.

3.3.2. Mbrojtja e sigurisё sё konsumatorit mbi shёrbimet e ofruara.

Nё çёshtjet qё trajtuam mё lart pёrmendёm se direktiva e vitit 2001 mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve solli si risi mbrojtjen e sigurisë së konsumatorit jo vetёm pёr produktet por edhe pёr shёrbimet

392, qё atij i ofroheshin. Duke u bazuar nё nenin 2 pika a tё Direktivёs 2001/95/EC arrijmё nё pёrfundimin se konsumatori qё tё gёzoj mbrojtje mbi sigurinё e produkteve duhet tё jetё nё cilёsinё e pёrftuesit tё shёrbimit qё i ёshtё ofruar. Kur flasim pёr siguri tё konsumatorit mbi produktet, situata ёshtё e qartё dhe ka njё legjislacion nё Bashkimin Europian qё e mbron kёtё siguri. Situata nuk ёshtё e njёjtё kur vjen rasti pёr mbrojtjen e konsumatorit mbi shёrbimet qё ai blen nё treg. Direktiva e vitit 2001 bёn vetёm parashikimin se mbrojtja e sigurisё sё konsumatorit shtrihet edhe mbi shёrbimet, por ajo nuk parashikon se si do tё realizohet kjo mbrojtje, masat qё duhen marrё dhe mekanizmat mbrojtёs qё duhet tё krijohen pёr kёtё çёshtje. Aktualisht nё Bashkimin Europian ka mungesё tё legjislacionit pёr sigurinё e konsumatorit mbi shёrbimet qё i ofrohen. Mungesa e njё legjislacioni horizontal mbi sigurinё e shёrbimeve nё Bashkimin Europian u konstatua dhe u vendos nё dukje edhe nga Komisioni nё vitin 2013393. Mungesa e njё legjislacioni i cili do tё zbatohet nё mёnyrё tё pёrgjithshme pёr sigurinё mbi shёrbimet ndaj konsumatorit nuk ёshtё parё si njё problematikё pёr sigurinё e konsumatorit.

Arsyet tё cilat kanё ndikuar qё mungesa e njё legjislacioni tё pёrgjithshёm mos tё shikohet si problematikё janё si mё poshtё:

1. Nё Bashkimin Europian janё zbatuar politika tё ndryshme mbi konsumatorin, politika tё cilat i kanё shtrirё efektet mbrojtёse edhe mbi sigurinё e konsumatorit

390 Ellis E., The Principle of Proportionality in the Laws of Europe, Hart Publishing, 1999, fq. 80, ISBN: 9781841130071 391 Shih Paragrafin 45 tё Case C-359/92, I-3713 392 Nё nenin 57 pika 2 tё TFBE-sё ( ish-neni 50 TKE) jepet kuptimi i termit shёrbim dhe sipas tij: “shёrbimet pёrfshijnё:

a. aktivitetet me karakter industrial;

b. aktivitetet me karakter tregtar;

c. aktivitetet e artizanёve;

d. aktivitetet e profesioneve”. 393 Report from the Commission to the European Parliament and the Council “on the safety of services for consumers”, COM(2003) 313 final, 6.6.2003, fq.2.

94

nё shёrbimet qё atij i janё ofruar. Kёto politika kanё ndikuar indirekt nё sigurinё e konsumatorit nё fushёn e shёrbimeve394. Nё Strategjinё e viteve 2007-2013, parashikohej mbrojtja e sigurisё sё konsumatorit nё shёrbimin e transportit qё do t’i ofrohej395.

2. Nga ana tjetёr vetё Bashkimi Europian ka luajtur njё rol tё rёndёsishёm pёr mbrojtjen e konsumatorin mbi sigurinё e shёrbimeve duke miratuar dy Rregullore

396 tё cilat kishin si objektiv tё tyre mbrojtjen e konsumatorit nga produktet tё cilat nuk ishin tё sigurta. Sipas autores Kaczorowska397, miratimi i kёtyre rregulloreve ishte i rёndёsishёm pёr mbrojtjen e konsumatorit nga produktete jo tё sigurta dhe vendosjen nё treg vetёm tё produkteve tё sigurta. Kёto rregullore (edhe pse u miratuan pёr harmonizimin e regullave teknike pёr tё gjitha produktet nё pёrgjithёsi do tё zbatoheshin dhe pёr lloje tё veçantash produktet), do tё ndikonin dhe nё sigurinё e shёrbimeve qё do t’i ofroheshin konsumatorit. Ky ndikim do tё ishte indirekt mbi sigurinё e shёrbimeve sepse ekziston njё lidhje zinxhir e sigurisё midis produkteve tё caktuara dhe shёrbimit qё u ofrohej konsumatorёve pёr kёto produkte. Komisioni nё raportin e vitit 2013 mbajti tё njёjtin qёndrim, sipas tij siguria e produkteve ndikon nё sigurinё e shёrbimeve nё fusha tё caktuara398.

Mungesa e njё legjislacioni horizontal nuk e justifikon qёndrimin pasiv tё Shteteve Anёtare pёr sigurinё e konsumatorit mbi shёrbimet qё ofrohen. Tё gjitha Shtete Anёtare kanё miratuar ligje tё cilat mbrojnё konsumatorin mbi sigurinё e shёrbimeve, gjithashtu ato kanё miratuar dhe zbatuar politika dhe masa administrative399. Tё cilat nё mёnyrё tё drejtpёrdrejtё kanё mbrojtur tё drejtёn e konsumatorit pёr tё qenё i sigurt ndaj çdo shёrbimi qё atij i ёshtё ofruar ose do t’i ofrohet nё tё ardhmen. Shtete Anёtare kanё miratuar dispozita ligjore pёr sigurinё e shёrbimeve duke vendosur nё mёnyrё tё pavarur nga njёra-tjetra pёrfshirjen e kёtyre dispozitave ligjore si pjesё e ligjeve tё tjera pёr tё mbrojtur sa mё mirё konsumatorin.

Megjithatё, pёr tё garantuar sigurinё mbi shёrbimet nuk ёshtё e mjaftueshёm vetёm veprimi i Shteteve Anёtare, por duhet tё veproj

400 direkt Bashkimi Europian sepse vetёm

394 Po aty, fq.2. 395 Communication from the Commission to the Council, the European Parliament and the European Economic and Social Committee “EU Consumer Policy strategy 2007-2013”, COM(2007) 99 final, 13.3.2007, fq.12. 396 Regulloret tё cilat u miratuan janё si mё poshtё: a. Regulation (EC) No 764/2008 of the European Parliament and of the Council of 9 July 2008 laying

down procedures relating to the application of certain national technical rules to products lawfully marketed in another Member State and repealing Decision No 3052/95/EC, OJ L 218/21, 13.8.2008.

b. Regulation (EC) No 765/2008 of the European Parliament and of the Council of 9 July 2008 setting out the requirements for accreditation and market surveillance relating to the marketing of products and repealing Regulation (EEC) No 339/93, OJ L 218/30, 13.8.2008.

397 Kaczorowska A., European Union Law, Routledge, third edition, 2013, fq.479, ISBN: 9780415695985 398 Report from the Commission to the European Parliament and the Council “on the safety of services for consumers”, COM(2003) 313 final, 6.6.2003, fq.2. 399 Po aty, fq.2. 400 Nё Raportin e Komisionit tё vitit 2013 parashikohej se veprimi i Bashkimit Europian mbi sigurinё e shёrbimeve do tё ndikonte nё kёto pika: 1. “Bashkimi duhet tё mbёshtesё politikat dhe masat kombёtare qё do tё zbatohen nga çdo shtet nё

mёnyrё tё pavarur pёr tё qenё sa mё shumё efikase;

95

nё kёtё mёnyrё do arrihet siguria e konsumatorit nё tregun e brendshёm. Siç edhe parashikohet nё nenin 20 tё Direktivёs 2001/95/EC, Komisioni ёshtё pёrgjegjёs pёr tё pёrcaktuar rastet ku Bashkimi duhet tё veprojё. Komisioni duhet tё bёjё njё pёrcaktim tё saktё tё rasteve duke pёrcaktuar nevojat, mundёsitё dhe pёrparёsitё pёr veprimin e Bashkimit Europian mbi sigurinё e shёrbimeve401. Kjo direktivё bёri vetёm kёtё parashikim pёr sigurinё e shёrbimeve dhe nuk parashikonte asnjё rast tjetёr mbrojtjeje tё konsumatorit pёr kёtё çёshtje. Ndёrkohё nё Bashkimin Europian ishin miratuar ligje tё veçanta mbi produktet ushqimore dhe nё fushёn e transportit, ligje tё cilat parashikonin mbrojtjen e sigurisё sё konsumatorit pёr shёrbimet e ofruara nё kёto fusha. Nё nenin 91 pika c tё TFBE-sё (ish-neni 71 I TKE-sё) parashikohej shtimi i masave tё cilat do tё kishin efekte pozitive nё shёrbimin e transportit qё do t’u ofrohej konsumatorёve. Nevoja pёr miratimin e njё ligji nё fushёn e shёrbimeve po shtohej gjithmonё e mё tepёr. Nё vitin 2006 Parlamenti Europian dhe Kёshilli miratuan direktivёn mbi shёrbimet. Kjo shёnoi njё moment kyç nё BE sepse pёr herё tё parё u miratua njё legjislacion horizontal mbi shёrbimet, por ajo qё konstatojmё ёshtё se edhe kjo direktivё nuk ofronte mbrojtje mbi sigurinё e shёrbimeve. Ndodhur pёrpara njё situate tё tillё pёrsёri do tё vazhdonte e njёjta mёnyrё mbrojtje pёr sigurinё e konsumatorit mbi shёrbimet. Pavarёsisht faktit se nuk ka njё legjislacion horizontal mbi sigurinё e shёrbimeve, sipas mendimit tonё konsumatorёve duhet t’u jepet informacion i plotё mbi çdo shёrbim qё i’u ofrohet. Vetёm nё kёtё mёnyrё konsumatori do tё bёjё zgjedhjen e duhur pёr veten, zgjedhje e cila do tё ndikojё nё rritjen e besimit tё konsumatorёve tё tjerё duke i tёrhequr pёr tё blerё tё njёjtin shёrbim.

3.3.3. Roli i sistemit “RAPEX”.

Tё gjithё jemi konsumatorё tё produkteve qё nxirren nё treg pёr t’u shitur. Gjёja e parё qё konsumatori kërkon të dijë mbi produktin qё dёshiron tё blejё ёshtë nёse produkti ёshtё i sigurt ose jo.Nё Bashkimin Europian, ashtu siç edhe trajtuam mё lartё duhet tё themi se e drejta e konsumatorit pёr produkte tё sigurta mbrohet me ligj. Pavarёsisht kёrkesave tё konsumatorit pёr produkte tё sigurta, janё konstatuar raste ku njё produkt qё ёshtё nxjerrё nё treg nuk ёshtё i sigurt pёr shёndetin e konsumatorit. Produktet tё cilat nuk janё tё sigurta nuk mund tё pёrdoren nga konsumatori sepse ato janё burim potencial rreziku pёr shёndetin e konsumatorit. Sipas autorit Garcia, njё produkt i cili ёshtё i rrezikshёm pёr konsumatorin duhet tё hiqet nga tregu402. Vetё Shtetet Anёtare mund tё miratojnё masa qё kufizojnё shitjen e njё produkti tё rrezikshёm403. Pёr tё mbrojtur konsumatorin nga produktet tё cilat nuk janё tё sigurta u krijua sistemi RAPEX404.

2. ofrimin e njё sigurie nё nivel tё lartё mbi shёrbimet e konsumatorit brenda BE-sё, kjo siguri qё do t’i

ofrohet duhet tё ndikojё nё rritjen e besimit gjithnjё e mё shumё te ai;

3. ofrimin e informacionit mbi shёrbimet qё do tё ofrohen, pёr njё konsumator sa mё tё sigurt. Vetёm

nёpёrmjet njё informacioni tё plotё dhe tё saktё konsumatori nuk do tё jetё pre e mashtrimeve dhe

shёndeti i tij do tё jetё sa mё i sigurt”. 401 Shih nenin 20 tё Direktivёs 2001/95/EC mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve. 402 Carlos Alb. Ruiz García, Seguridad de productos: Informe anual 2006 de la Comisión Europea, InDret, Vol. 3, 2007, fq. 3. Shiko nё adresёn: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1371824 403 Po aty, fq.3. 404 Sistemi alarmi i shpejtё pёr produktet joushqimore.

96

Sistemi RAPEX u krijua nё vitin 1984405 dhe nё tё marrin pjesё tё gjitha Shtetet Anёtare, pjesёmarrje kjo e detyrueshme. Fillimisht sistemi RAPEX u krijua pёr tё funksionuar pёr njё periudhё kohore katёrvjeçare. Por duke qenё se funksionimi i kёtij sistemi ishte i nevojshёm dhe me Vendim tё Kёshillit nё vitin 1988 u vendos qё RAPEX tё vazhdonte tё funksiononte akoma deri nё 30 Qershor 1990406. Pavarёsisht se pёrsёri periudha kohore e funksionimit tё RAPEX-it ishte e qartё, ishte Direktiva 92/ 59/ EEC e cila i dha jetё pёrsёri kёtij sistemi pёr tё funksionuar sёrisht duke e parashikuar si njё mekanizёm kryesor pёr mbrojtjen e konsumatorit mbi sigurinё e produkteve. Forcimi i rolit tё RAPEX-it si mekanizёm kryesor mbi sigurinё e produkteve u bё mё pas nga Direktiva 2001/95/EC.

Tashmё RAPEX-i ka njё shtrirje mё tё gjerё dhe nё tё marrin pjesё edhe shtetet tё tjera europiane tё cilat nuk janё Shtete Anёtare tё BE-sё. Ky sistem u krijua pёr tё bёrё njё shkёmbim tё shpejtё tё informacionit mbi masat qё merren nga Shtetet Anёtare, nё tё gjitha ato raste kur njё produkt nuk ёshtё i sigurt dhe paraqet rrezik pёr konsumatorin. Ky informacion do tё shkёmbehet midis autoriteteve kombёtare tё Shteteve Anёtare dhe Komisionit pёr produktet e rrezikshme tё cilat qarkullojnё nё treg407. Pёrcjellja e informacionit ёshtё njё linjё zinxhir sepse autoriteti kombёtar i shtetit i cili konstaton se njё produkt nuk ёshtё i sigurt duhet tё njoftojё Komisionin dhe ky i fundit duhet tё njoftojё autoritetin kompetent tё njё Shteti tjetёr Anёtar ku ky produkt ёshtё nxjerrё nё treg pёr konsumatorёt408, por pёrveç kёsaj ai duhet tё njoftojё edhe tё gjitha autoritetet e tjera kompetente nё çdo Shtet Anёtar. Do tё themi se pika lidhёse pёr shpёrndarjen e informacionit ndёrmjet shteteve ёshtё Komisioni, ku pёrgjegjёse ёshtё Drejtoria e Pёrgjithshme pёr shёndetin dhe mbrojtjen e konsumatorit. Pas kёtij njoftimi autoritetet kombёtare marrin masa pёr sigurinё e konsumatorit. Nё informacionin qё autoriteti kompetent i pёrcjell Komisionit duhet tё shpjegojё nё mёnyrё tё detajuar:

1. llojin e produktit qё ёshtё cilёsuar jo i sigurt pёr konsumatorin, 2. tё gjitha arsyet pse ky produkt ёshtё klasifikuar si jo i sigurt, 3. rrezikun qё ky produkt paraqet pёr konsumatorin, 4. masёn qё ky autoritet ka marrё mbi kёtё produkt me qёllim mbrojtjen e

konsumatorit, 5. si dhe periudhёn kohore qё kjo masё do tё zbatohet. Megjithatё, pёrveç masave qё merren nga autoritetet kompetente pёr produktet jo tё

sigurta, tё drejtёn pёr tё marrё masa mbi kёto produkte e kanё prodhuesi dhe shpёrndarёsi i produktit. Kёtu duhet tё theksojmё se marrja e masave nga prodhuesi dhe shpёrndarёsi i produktit nuk ёshtё e detyrueshme pёr ata, por kjo gjё varet nga dёshira pozitive qё ata shfaqin pёr mbrojtjen e konsumatorit. Kёto masa klasifikohen nё tё detyrueshme dhe

405Council Decision 84/ 133/EEC of 2 March 1984 introducing a Community system for the rapid exchange of information on dangers arising from the use of consumer products, OJ No L 70/ 16, 13 . 3 . 84. 406 Council Decision 89/45/EEC of 21 December 1988 on a CoVnmunity system for the rapid exchange of information on dangers arising from the use of consumer products, OJ No L 17, 21. 1. 89, fq. 51-52. 407Shiko nё adresёn: http://ec.europa.eu/consumers/consumers_safety/safety_products/rapex/alerts/main/?event=main.listNotifications 408 Shih nenin 3 tё Council Decision 84/ 133/EEC of 2 March 1984 introducing a Community system for the rapid exchange of information on dangers arising from the use of consumer products, OJ No L 70, 13 . 3 . 84, fq. 17.

97

masa vullnetare409. Masat e detyrueshme merren nga autoritetet kompetente dhe masat vullnetare merren nga prodhuesi dhe shpёrndarёsi410. Nё tё dyja rastet, si nё marrjen e masave nga autoritetet kompetente ashtu edhe nga prodhuesi dhe shpёrndarёsi, do tё jetё RAPEX i cili do tё bёjё shkёmbimin e informacionit. Ky informacion do tё jepet nga Shteti Anёtar (i cili merrё masa tё detyrushme ose vullnetare) dhe do t’i jepet Komisionit nёpёrmjet RAPEX-it. Mё tej RAPEX-i kёtё informacion tё marrё nga Komisioni duhet ta shpёrndajё tek autoritetet kompetente tё tё gjitha Shteteve tё tjera Anёtare.

Sipas autorit Hanson, çdo Shtet Anёtar ёshtё i detyruar tё njoftojё pёr produktet qё nuk janё tё sigurta nёpёrmjet sistemit RAPEX411. Njoftimi i Komisionit nuk ёshtё fakultativ. Nё tё gjitha rastet kur shteti nuk njofton Komisionin se ka konstatuar njё produkt qё paraqet rrezik dhe ёshtё jo i sigurtё pёr konsumatorin nuk mund tё justifikohet pёr mungesёn e informacionit qё duhet tё jepte. Çdo mungesё informacioni nё raste tё kёsaj natyre sipas mendimit tonё ёshtё njё burim rreziku pёr çdo konsumator tjetёr nё Bashkimin Europian. Ne jemi tё mendimit qё ёshtё burim rreziku sepse ky produkt kur vazhdon tё qёndroj nё treg pёr arsyen se nuk ёshtё bёrё njoftimi nga Shteti Anёtar ku ёshtё konstatuar ky problem edhe nё shtetetin tjetёr ku vazhdon tё tregtohet do paraqesi tё njёjtin rrezik pёr konsumatorin, si nё shtetin ku ёshtё konstatuar ky problem.

Nё mbrojtje tё sigurisё sё konsumatorit Direktiva 2001/95/EC parashikonte se RAPEX-i ёshtё njё mekanizёm mbrojtёs qё zbatohet vetёm pёr produktet joushqimore. Pёr produktet ushqimore siç do tё shpjegojmё nё vazhdim tё punimit zbatohen mekanizma tё tjerё mbrojtёs, por gjithsesi duhet theksuar se ky mekanizёm mbrojtёs nuk do tё gjejё zbatim edhe pёr paisjet nё fushёn e mjekёsisё. Nёn parashikimet e bёra nga neni 12 i kёsaj direktive, RAPEX siç edhe u parashikuan nё fillim kur u projektua pёr tё funksionuar do tё bёnte shkёmbimin e informacionit nё tё gjitha ato raste kur njё produkt ёshtё i rrezikshёm pёr shёndetin dhe sigurinё e konsumatorit. Bazuar nё raportin nr. 39 tё vitit 2016 konstatojmё se shteti i cili merr masa pёr produktet qё janё tё rrezikshme duhet tё njoftojё pёr llojin e masёs sё marrё, nёse ajo ёshtё e detyrueshme ose vullnetare, si dhe nёse vendos heqjen nga tregu tё kёtij lloj produkti i cili ёshtё klasifikuar si i rrezikshёm412. Masat qё merren pёr produktet tё cilat nuk janё tё sigurta pёr konsumatorin do tё zbatohen pa asnjё lloj dallimi, pa u ndikuar nga vendi i prodhimit tё kёtyre produkteve. Disa herё nё Bashkimin Europian ka qenё e nevojshme marrja e masave pёr produktet tё cilat ishin me orgjinё kineze. Ashtu siç edhe konstatojmё nga raporti nr. 26 i vitit 2016, mbajtёset plastike tё qirinjve ishin tё rrezikshme pёr sigurinё e konsumatorёve sepse mund tё merrnin flakё lehtёsisht. Ndaj pёr kёtё arsye operatorёt ekonomikё nё Suedi nёpёrmjet RAPEX-it njoftuan Komisionin mbi masёn e marrё pёr

409 L. Goodden R., Lawsuit!: Reducing the Risk of Product Liability for Manufacturers, Wiley-Blackwell, first edition, 2009, fq. 286, ISBN: 9780470177976 410 Po aty, fq. 286. 411 Hanson D., CE Marketing, Product Standards and World Trade, Edward Elgar Publishing Ltd, 2005, fq.105, ISBN: 9781843767732 412 Report 39 of RAPEX, 30/09/2016. Shiko nё adresat: http://ec.europa.eu/consumers/consumers_safety/safety_products/rapex/alerts/main/?event=main.weeklyOverview&web_report_id=2071&Year=2016 http://ec.europa.eu/consumers/consumers_safety/safety_products/rapex/alerts/main/?event=main.notification&search_term=A12/1184/16&exclude_search_term=0&search_year=2016

98

tёrheqjen e kёtij produkti, detyrim ky qё binte mbi importuesin e kёtij produkti413. Rast tjetёr ashtu siç edhe thuhet nё raport ёshtё rasti i Finlandёs ku autoritetet kompetente ndaluan importimin e produkteve me orgjinё kineze sepse pёrmbanin njё pёrqindje mё tё lartё tё elementeve kimike duke cёnuar nё kёtё mёnyrё sigurinё e konsumatorit.

Gjatё vitit 2016, numri i rasteve qё RAPEX ёshtё njoftuar nga Komisioni Europian pёr produkte tё cilat ishin tё rrezikshme pёr shёndetin e konsumatorit ishte i lartё414. Nё shpёrndarjen e informacionit nga RAPEX-i, si Shtetet Anёtare edhe Komisioni duhet tё respektojnё parimin e transparencёs dhe parimin e konfidencialitetit. Kur njё Shtet Anёtar ka njoftuar Komisionin pёr njё produkt qё nuk ёshtё i sigurt, konsumatori nё bazё tё parimit tё transparencёs ka tё drejtё tё informohet pёr produktet tё cilat nuk janё tё sigurta, pёr rrezikun qё kёto produkte paraqesin pёr shёndetin e konsumatorit, si dhe masat qё janё marrё nga autoritetet kompetente pёr tё mbrojtur sigurinё e konsumatorit415. Ky informacion nuk mund t’i refuzohet konsumatorit, por pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit dhe sigurinё e tij, nё nenin 16 pika 1 tё Direktivёs 2001/95/EC parashikohet qё ky informacion nё disa raste nuk mund t’i jepet sepse shkelet parimi i konfidencialitetit.

3.3.4.Siguria e konsumatorit nga produktet defektoze dhe imitimet e rrezikshme.

Marrja e masave pёr tё mbrojtur konsumatorёt mbi sigurinё e produkteve ka qёnё dhe vazhdon tё jetё e nevojshme nё BE. Pavarёsisht se masat mbi sigurinё e konsumatorit u shtuan si nga Shtetet Anёtare edhe nga Bashkimi Europian, kjo gjё nuk mundёsoi njё mbrojtje tё plotё tё konsumatorit. Direktiva mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve e miratuar nё vitin ‘92 dhe ajo e miratuar nё vitin 2001 nuk e mbulonin mbrojtjen e konsumatorit nё rastin kur njё produkt dilte me defekt ose nё rastin kur njё produkt ishte imitim. Tё dyja kёto çёshtje ishin dhe janё njё problematikё pёr sigurinё e konsumatorit, rreziku ndaj tij ёshtё gjithmonё i pranishёm. Qё konsumatori tё jetё i sigurt duhet qё produkti qё ai blen tё jetё prodhuar duke respektuar kushtet teknike dhe standardet e harmonizimit tё cilat parashikohen nga legjislacioni i Bashkimit Europian.

Çdo konsumator nё treg ka dёshirё pёr tё blerё sa mё shumё produkte dhe kёto produkte tё jenё tё shumëllojshme. Nё Direktivёn e vitit 2001 pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve parashikohej qё çdo produkt i cili nxirrej nё treg pёr t’ua shitur konsumatorёve duhet tё ishte i sigurt. Duke u bazuar nё raportet e RAPEX-it konstatojmё se rastet e produkteve jo tё sigurta pёrsёriten shpeshherё nё treg. Nё kategorinё e kёtyre produkteve tё cilat nuk janё tё sigurta, konstatojmё se kёto produkte janё me defekt ose janё imitime tё produkteve orgjinale. Nё tё dyja rastet themi se siguria e konsumatorit ёshtё cёnuar dhe autoritetet kompetente tё Shtetit Anёtar, i cili ka konstatuar njё fakt tё

413 Report 26 of RAPEX, 01/07/2016 Shiko nё adresёn: http://ec.europa.eu/consumers/consumers_safety/safety_products/rapex/alerts/main/?event=main.weeklyOverview&web_report_id=1951&Year=2016 414 European Commission, Statistics on RAPEX notifications (August 2016), 5 September 2016, fq.1-7. Shiko nё adresёn: http://ec.europa.eu/consumers/consumers_safety/safety_products/rapex/reports/docs/rapex_reactions_201608_en.pdf 415 Shih nenin 16 pika 1 tё Directive 2001/95/EC of the European Parliament and of the Council of 3 December 2001 on general product safety.

99

tillё, duhet tё marrin masa me qёllim mbrojtjen e konsumatorit. Pёr mbrojtjen e sigurisё sё konsumatorit nё Bashkimin Europian janё miratuar direktiva pёr produktet defektoze416 dhe produktet tё cilat janё imitime417. Kёto direktiva parashikojnё mbrojtjen e sigurisё sё konsumatorit nё disa nene tё veçanta.

Çёshtja e produkteve me defekt ka vend pёr t’u trajtuar si një çёshtje e cila cёnon tё drejtёn e konsumatorit si pёr produkte tё sigurta ashtu edhe pёr produkte cilёsore. Nё bazё tё kёndvёshtrimit qё do ta trajtojmё do tё pёrcaktojmё dhe tё drejtat e konsumatorit tё cilat cёnohen. Njё produkt i cili ёshtё me defekt cёnon tё drejtёn e konsumatorit pёr produkte tё sigurta, por pёrveç kёsaj defektet e produktit mund tё shkaktojnё probleme edhe nё shёndetin e konsumatorit. Qё njё produkt tё cilёsohet me defekt duhet tё jetё i asaj kategorie qё nuk i jep siguri konsumatorit dhe jo çdo produkt mund tё klasifikohet si i tillё. Shkaqet pse njё produkt do tё klasifikohet si defektoz parashikohen nё nenin 6 tё Direktivёs 85/374/EEC418.

Mbrojtja qё i ofrohet konsumatorit nga produktet me defekt krijon mundёsi pёr : 1. mbrojtje tё sigurisё sё konsumatorit nga produktet defektoze 2. mbrojtje tё interesave ekonomike tё konsumatorit duke e rimbursuar ose

dёmshpёrblyer; 3. mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit pavarёsisht natyrёs sё dёmtimit tё shёndetit.

Nё mbrojtje tё sё drejtёs sё konsumatorit pёr produkte tё sigurta rol tё rёndёsishёm ka luajtur edhe praktika gjyqёsore. Gjykata Europiane e Drejtёsisё, me anё tё vendimeve tё dhёna nё rastet Die Gesundheitskasse

419 dhe Betriebskrankenkasse

420, mbrojti tё

drejtёn e konsumatorit pёr siguri ndaj produkteve tё cilat janё me defekt. Sipas Gjykatёs nё ato raste kur njё pajisje mjekёsore ёshtё me defekt tё mundshёm, tё gjitha produktete e tjera tё tё njёjtit model do tё klasifikohen tё dёmtuara, klasifikim i cili do tё bёhet pa analizuar çdo produkt nё mёnyrё individuale421. Nё kёtё rast defekti do tё merret si i mirёqenё pёr produktet e tё njёjtit prodhim. Klasifikimi i kёtyre produkteve si defektoze bёhet me qёllim jo vetёm pёr tё ofruar produkte tё sigurta, por edhe pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit kur rasti pёr dёmtim ёshtё i mundshёm. Marrja e njё mase tё tillё ka efekt parandalues ndaj pasojave tё dёmshme mbi shёndetin dhe sigurinё e konsumatorit. Parashikimet pёr defektin qё mund tё ketё njё produkt duhet tё jenё nё

416 Council Directive 85/374/EEC of 25 July 1985 on the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning liability for defective products, OJ No L 210/29, 7. 8 . 85. 417 Council Directive 87/357/EEC of 25 June 1987 on the approximation of the laws of the Member States concerning products which, appearing to be other than they are, endanger the health or safety of consumers OJ L 192, 11.7.1987, fq. 49-50. 418 Nё Nenin 6 parashikohet se pёr t’u quajtur me difektё njё produkt duhet tё ekzistojё njё nga shkaqet e mёposhtme: 1. “Paraqitja e produktit;

2. mёnyra sesi do tё vihet nё pёrdorim njё produkt;

3. koha kur produkti ёshtё vendosur nё qarkullim”. 419Case C-503/13, Boston Scientific Medizintechnik GmbH kunder AOK Sachsen-Anhalt — Die

Gesundheitskasse, ECR, 5 March 2015. 420Case C-504/13, Boston Scientific Medizintechnik GmbH kunder AOK Sachsen-Anhalt —

Betriebskrankenkasse RWE, ECR, 5 March 2015. 421 Court of Justice of the European Union, Press Release No 31/15, Luxemburg, 5 March, 2015, fq.1. Shiko nё adresёn: http://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2015-03/cp150031en.pdf

100

nivelin zero. Ky parashikim ёshtё bёrё nё kёtё nivel pёr tё parandaluar çdo rast qё mund tё jetё i rrezikshёm pёr konsumatorin.

Megjithatё, siguria e konsumatorit nuk cёnohet vetёm nё rastet kur produktet janё defektoze, por edhe nё ato raste kur produktet janё imitime. Nё mbrojtje tё konsumatorit nё pёrgjithёsi dhe nё veçanti tё sigurisё sё tij u miratua Direktiva pёr imitimet e

rrezikshme422. Siguria e konsumatorit cёnohet nё tё njёjtёn masё si nё rastin kur

produktet janё me defekte, ndaj nuk mund tё bёjmё asnjё pёrjashtim tё secilit prej rasteve si jo tё rrezikshёm pёr sigurinё e konsumatorit. Imitimi i produkteve jo vetёm qё cёnon tё drejtёn e konsumatorit pёr siguri, por vendos nё rrezik edhe shёndetin e tij duke shkaktuar nga pasojat mё tё lehta deri tek ato mё tё rёndat. Kjo direktivё parashikonte mbrojtje tё konsumatorit nga imitimet e rrezikshme, mbrojtje e cila do tё zbatohej pёr produktet industriale tё cilat nga pamja mund tё ngatёrrohen me produktet ushqimore. Pёr siguri tё konsumatorit, Shtetet Anёtare siç parashikohet nё nenin 2423 tё Direktivёs 87/357/EEC kanё tё drejtё tё marrin masa tё cilat janё tё nevojshme pёr tё mbrojtur sa mё mirё konsumatorin. Nё nenin 3 tё Direktivёs parashikohet se Shtetet Anёtare janё pёrgjegjёse pёr tё bёrё tё gjitha kontrollet e nevojshme nё treg pёr tё siguruar konsumatorin se produktet qё janё nxjerrё nё treg janё tё sigurta dhe nuk janё imitime tё cilat cёnojnё mbrojtjen e tij.

Nё tё gjitha rastet kur nga kontrollet e kryera konstatohen se nё treg janё nxjerrё produkte tё cilat janё imitime, mbi autoritetet kompetente tё Shtetit Anёtar bie detyrimi pёr marrjen e masave tё nevojshme pёr tё hequr kёto produkte nga tregu424. Nё kёtё rast pёr produktet tё cilat janё imitim ashtu si nё rastin e marrjes sё masave mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve, Shteti Anёtar duhet tё njoftojё Komisionin pёr masёn qё ka marrё dhe kohёzgjatjen e kёsaj mase. Mbrojtja e sigurisё sё konsumatorit nga kёto imitime tё rrezikshme u realizua edhe nga direktiva e vitit 2001 mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve. Kjo direktivё parashikonte mbrojtjen e konsumatorit nga produktet e rrezikshme. Dispozitat ligjore tё direktivёs janё gjithёpёrfshirёse sepse ofrojnё mbrojtjen e konsumatorit ndaj çdo produkti i cili kalsifikohet i rrezikshёm, rrezik ky qё mund tё shkaktohet sepse:

1. produkti i nxjerrё nё treg pёr konsumatorёt ёshtё imitim. Kur flasim pёr imitim duhet tё kuptojmё imitim nё tё dhёnat e produktit si nё rastin e produkteve kozmetike425, ose imitim i cili parashikohet nga Direktiva 87/357/EEC;

2. nuk janё respektuar kushtet teknike dhe standardet pёr prodhimin e produktit duke e bёrё kёtё produkt jo tё sigurt pёr konsumatorin.

Masat e marra kanё si synim tё mbrojnё konsumatorin dhe tё shmangin çdo rast kur jeta dhe shёndeti i tij mund tё rrezikohen nga imitimi i produkteve.

422 Council Directive of 25 June 1987 on the approximation of the laws of the Member States concerning products which, appearing to be other than they are, endanger the health or safety of consumers (87/357/EEC), OJ L 192, 11.7.1987, fq. 49-50, 423 Nё nenin 2 tё Direktivёs 87/357/EEC parashikohet se: “Shtetet Anёtare mund tё miratojnё masa tё

nevojshme pёr tё ndaluar tregtimin, importimin dhe eksportimin e produkteve qё mbulohen nga kjo

Direktivё”. 424 Po aty, neni 3 i Direktivёs 87/357/EEC. 425 Regulation (EC) No 1223/2009 of the European Parliament and of the Council of 30 November 2009 on cosmetic products (recast) (Text with EEA relevance), OJ L 342/59, 9002.21.22.

101

3.4. Mbrojtja e sigurisё sё konsumatorit mbi produktet ushqimore.

Nё fillim tё kёtij kapitulli pёrmendёm se konsumatori gёzon tё drejtёn pёr siguri edhe mbi produktet ushqimore

426. Kjo siguri mbi produktet ushqimore duhet t’i garantohet çdo konsumatori pa asnjё lloj diferencimi nё trajtimin e tyre. Mbi sigurinё e ushqimeve nё Bashkimin Europian pati njё zhvillim tё ligjit dhe tё politikave qё parashikonin mbrojtjen e konsumatorit mbi kёtё çёshtje. Legjislacioni i Bashkimit Europian ka si qёllim kryesor mbrojtjen e konsumatorit, mbrojtje e cila duhet tё jetё nё nivel tё lartё nё mёnyrё qё konsumatori tё gёzojё lirisht tё drejtat e tij. Ofrimi dhe garantimi i sigurisё sё produkteve ёshtё njё nga pikat kryesore tё politikave qё zbatohen sot nё BE-e pёr konsumatorin. Konsumatori krahas mbrojtjes qё gёzon pёr produktet joushqimore gёzon mbrojtje edhe pёr produktet ushqimore. Konsumatorёt nё tregun e brendshёm kanё tё drejtёn tё kёrkojnё siguri pёr ushqimet qё ata blejnё nё treg. Nё ditёt e sotme konsumatori gёzon siguri mё tё madhe.

3.4.1.Zhvillimi i politikave mbi sigurinё e produktet ushqimore.

Politikat mbi sigurinё ushqimore nё Bashkimin Europian filluan tё zhvillohen me ritme tё shpejta si pasojё e sёmundjeve tё ndryshme qё filluan tё preknin bagёtitё. Sipas autorit MacMaoláin, shkak pёr zhvillimin e kёtyre politikave u bё sёmundja qё preku bagёtitё nё fund tё shekullit tё 20-tё nё Mbretёrinё e Bashkuar427. Pёr tё mbrojtur sigurinё e konsumatorёve tё cilёt ishin tё pambrojtuar nё kёtё fushё pёrballё njё rreziku tё tillё duhej tё miratoheshin politika tё reja tё cilat do tё zbatoheshin specifikisht vetёm pёr sigurinё e ushqimeve. Shfaqja e kёtyre problematikave nё produktet ushqimore e gjeti Bashkimin Europian tё papёrgatitur, ndaj pёrpjekjet e para pёr tё marrё masa u paraqitёn nё Kartёn e Gjelbёr tё Komisionit nё vitin ‘97. Nё Kartёn e Gjelbёr parashikohej se duhej tё miratoheshin ligje tё reja mbi produktet ushqimore tё cilat do tё zbatoheshin nё planin horizontal, me qёllim pёr tё mbrojtur sigurinё e konsumatorit mbi ushqimet qё blen nё treg428. Sipas autorit Alemanno, duhej miratuar njё direktivё e pёrgjithshme pёr ushqimin429. Kjo teori e hedhur nga autori kishte si objektiv tё realizonte mbrojtjen e shёndetit dhe sigurinё e konsumatorit mbi produktet ushqimore nё Bashkimin Europian. Miratimi i direktivёs sё pёrgjithshme mbi ushqimet do tё ishte e vetmja mёnyrё pёr tё mbrojtur sigurinё e konsumatorit nё treg. Kjo teori e hedhur nga Alemanno u vendos nё zbatim nё Bashkimin Europian. Tashmё me legjislacionin e miratuar mbi ushqimet konsumatori ndihej i sigurt pёr ushqimet qё blinte nё treg.

Nё nenin 129a tё Traktatit tё Maastrichtit parashikohej mbrojtja e konsumatorit, mbrojtje kjo qё do tё realizohej mbi çdo tё drejtё qё konsumatori gёzonte, pjesё e sё cilёs

426 Duke u bazuar nё legjislacionin e Bashkimit Europian arrijmё nё pёrfundimin se me produkt ushqimor do tё kuptojmё: “çdo substancё e cila ёshtё pёrpunuar pjesёrisht ose nuk ёshtё pёrpunauar me qёllim pёr

t’u ofruar konsumatorёve pёr t’u ngrёnё, nё kёtё rast do tё pёrjashtohen produktet e duhani dhe produktet

mjekёsore”. 427 MacMaoláin C., EU Food Law: Protecting Consumers and Health in a Common Market, Hart Publishing, 2007, fq. 175. 428 The general principles of food law in the European Union - Commission Green Paper, COM(97) 176 final, 30.04. 1997, fq. 1-72. 429 Alemanno A., Trade in Food: Regulatory and Judicial Approaches in the EC and the WTO, Cameron May, 2007, fq.62. ISBN: 978-1905017379

102

ishte edhe e drejta pёr produkte tё sigurta. Nё mbrojtje tё konsumatorit Komisioni ёshtё njё nga institucionet kryesore qё angazhohet pёr arritjen e kёtyre objektivave. Ndaj pёr tё mbrojtur sigurinё e konsumatorit pёr produktet ushqimore Komisioni nё Kartёn e Gjelbёr parashikonte marrjen e disa masave tё cilat do tё ndikonin pozitivisht nё zhvillimin e politikave mbi sigurinё e konsumatorit pёr produktet ushqimore dhe siguria e tij ishte njё nga pikat kryesore qё ajo kishte si objektiv430. Nё Kartёn e Gjelbёr propozohej miratimi i njё legjislacioni horizontal, vendim i cili u morr pas shumё diskutimesh nёse duhej tё miratohej njё legjislacion horizontal apo njё legjislacion vertikal mbi produktet ushqimore431. Miratimi i legjislacionit horizontal u pa si mundёsia e vetme pёr tё mbrojtur tё drejtёn e konsumatorit pёr produkte ushqimore tё sigurta sepse ajo do tё zbatohej pёr sigurinё e tё gjitha produkteve ushqimore nё pёrgjithёsi dhe nuk do tё zbatohej vetёm pёr produkte tё veçanta nё Bashkimin Europian. Nga ana tjetёr, nё qoftё se do tё miratohej njё legjislacion vertikal, konsumatori do tё gёzonte siguri vetёm pёr produkte ushqimore tё veçanta pёr tё cilat ky ligj do tё miratohej dhe nё çdo moment siguria e konsumatorit do tё vendosej nё rrezik nga produktet e tjera ushqimore pёr tё cilat legjislacioni vertikal nuk parashikonte mbrojtje tё konsumatorit. Siguria e konsumatorit nuk mund tё kufizohet, ajo nuk mund tё ofrohet pёr disa produkte dhe pёr disa tё tjera jo. Ndaj nё kёto kushte propozimi pёr tё miratuar njё legjislacion vertikal u hodh poshtё dhe u propozua miratimi i njё legjislacioni horizontal nё Bashkimin Europian. Pёr hartimin e kёtij legjislacioni horizontal mbi sigurinё e ushqimit sipas Komisionit, duhej tё merreshin nё konsideratё tё gjitha rezultatet e nxjerra nga Komiteti Shkencor i Ushqimit, Komiteti Shkencor i Veterinarisё, Komiteti Shkencor i Pesticideve, Komiteti Shkencor pёr Ushqimin e kafshёve dhe Komiteti Shkencor pёr lёndёt toksike432. Kёto rezulate duhet tё merreshin nё analizё pёr tё vlerёsuar rrezikun qё mund tё paraqiste njё produkt ushqimor mbi sigurinё e konsumatorit dhe shёndetin e tij. Ndaj Komisioni publikoi njё Qasje tё Re tё titulluar “Komunikim nga Komisioni mbi shёndetin e konsumatorit dhe siguria ushqimore”433. Nё kёtё Qasje tё Re sipas parashikimeve tё bёra nga Komitetet Shkencore duhej qё niveli i rrezikut mbi sigurinё e konsumatorit duhet tё

430 Shih The general principles of food law in the European Union - Commission Green Paper, COM(97) 176 final, 30.04. 1997, fq. 10-11. Sipas parashikimeve tё bёra nga Komisioni nё Kartёn e Gjelbёr, politikat mbi sigurinё e konsumatorit duhet tё zhvilloheshin me tej. Me zhvillimin e kёtyre politikave mbrojtja e konsumatorit do tё arrihej nё njё nivel mё tё lartё. Pёr tё ndёrtuar politika sa mё tё mira dhe tё dobishme nё mbrojtje tё konsumatorit nё Kartёn e Gjelbёr duhej qё fillimisht tё arrihej si mё poshtё: 1. “plotёsimi i tё dhёnave shkencore tё parashikuara nё ligj ose masat qё janё parashikuar pёr t’u

zbatuar mbi kёtё çёshtje;

2. hartimi i njё qasje paraprake e cila do tё zbatohej nёse do tё ekzistonte njё rrezik i mundshёm mbi

sigurinё e konsumatorit ose kur tё dhёnat shkencore tё parashikuar nё pikёn e parё nuk janё tё plota

pёr tё mbrojtur konsumatorin;

3. miratimi i dispozitave ligjore tё cilat parashikojnё mbrojtjen e konsumatorit;

4. masat e marra mbi sigurinё duhet tё zbatohen si nё: prodhimin e ushqimeve, shpёrndarjen,

eksportimin dhe importimin e tyre.

5. marrja e masave tё duhura pёr informimin e konsumatorit mbi sigurinё e ushqimeve;

6. krijimi i mekanizmave mbrojtёse dhe pёrcaktimi i objektivave qё ato duhet tё realizojnё”. 431 Po aty, fq.16. 432 Po aty, fq. 35. 433 Communication from the Commission consumer health and food safety, COM(97) 183 final, 30.04. 1997.

103

ishte nё nivelin zero434. Çdo produkt ushqimor duhej tё ishte absolutisht i sigurt pёr shёndetin e konsumatorit, ekzistenca e njё rreziku nё nivel minimal ishte e palejueshme sepse mundёsitё e kёrcёnimit tё sigurisё sё konsumatorit ishin tё pranishme pavarёsisht se ky rrezik mund tё vlerёsohej minimal. Nё Qasjen e Re bёhej njё analizё e veprimtarisё sё Komiteteve Shkencore si dhe roli i tyre nё mbrojtjen e sigurisё sё konsumatorit duke vlerёsuar nivelin e rrezikut qё mund tё paraqiste njё produkt ushqimor. Gjatё ushtrimit tё veprimtarisё sё tyre kёto komitete do tё ushtronin detyrёn e tyre nё bazё tё parimit tё transparencёs. Siguria e konsumatorit duhet tё mbrohet edhe kur ushqimet janё tё importuara nga vendet e treta. Nё tё gjitha ato raste kur konstatohet se produktet ushqimore tё importuara nuk janё tё sigurta, Komisioni duhet tё marrё masa pёr parandalimin e rrezikut dhe mbrojtjen e konsumatorit. Sipas Gjykatёs Europiane tё Drejtёsisё nё çёshtjen Affish

435, Komisioni duhet tё respektojё parimin e

proporcionalitetit nё llojin e masёs qё do tё marrё ndaj produkteve tё importuara436. Kёto masa tё marra nga Komisioni do tё mbronin konsumatorin nё pёrgjithёsi dhe tё drejtёn e tij pёr produkte tё sigurta nё veçanti. Sipas autorit Alemanno, “kёto masa do tё ishin kusht sine qua non pёr funksionimin e tregut tё brendshёm”437.

Nё mbrotje tё sigurisё sё konsumatorit, pёr produkte ushqimore tё sigurta nё vitin 2000 u miratua Letra e Bardhё mbi Sigurinё Ushqimore438. Letra e Bardhё parashikonte mbrojtje tё konsumatorit nё nivel sa mё tё lartё, konsumatori duhet tё jetё i sigurt nё çdo moment pёr ushqimet qё konsumon. Letra e Bardhё parashikon se politikat mbi sigurinё ushqimore tё konsumatorit duhet tё hartohen nё bazё tё njё “qasjeje gjithёpёrfshirёse tё konsumatorit”, i cili ёshtё dhe parimi bazё i kёsaj politike439. Nga kontrollet e kryera nё tё gjitha Shtetet Anёtare, siç edhe deklarohet nё Librin e Bardhё niveli i mbrojtjes sё sigurisё sё konsumatorit ndaj produkteve ushqimore nuk ёshtё i njёjtё, dallime tё qarta ekzistojnё nё mёnyrёn si mbrohet kjo e drejtё e konsumatorit440. Mёnyra e vetme dhe qё vlerёsohej si mё e pёrshtatshmja pёr garantimin e sigurisё mbi produktet ushqimore ishte krijimi i Autoritetit Europian tё Ushqimit. Mё tej, sipas parashikimeve tё bёra nё Librin e Bardhё krahas krijimit tё AEU-sё duhej tё merreshin edhe disa masa tё tjera tё cilat mbronin sigurinё e konsumatorit nga momenti i marrjes sё produkteve nga ferma deri nё vendosjen e tyre nё tavolinё441. Gjatё ushtrimit tё detyrёs sё tij, Autoriteti Europian i Ushqimit do tё funksiononte duke zbatuar kёto parime442:

1. Parimin e pavarёsisё; 2. Parimin e epёrsisё; 3. Parimin e transparencёs.

Kёto parime tё cilat u parashikuan pёr funksionimin e AEU-sё, na dёshmojnё qartё pёr domosdoshmёrinё e njё mekanizmi mbrojtёs nё nivel Bashkimi. Ky mekanizёm ka si

434 Po aty, fq. 20. 435 Case C-183/95, AffishBV and Rijksdienst voor de Keuring van Vee en Vlees, [ 1997], ECR. 436 Paragrafet 29 dhe 30 tё Case C-183/95, AffishBV and Rijksdienst voor de Keuring van Vee en Vlees, I – 4372. 437 Shih Alemanno A., Trade in Food: Regulatory and Judicial Approaches in the EC and the WTO,

Cameron May, 2007, fq.61. ISBN: 978-1905017379 438 Commission, White Paper on Food Safety, COM (1999) 719 final, 12 January 2000 439 Po aty, fq. 8. 440 Po aty, fq. 4. 441 Po aty, fq. 3. 442 Po aty, fq. 17.

104

objektiv sigurinё e konsumatorit duke e mbrojtur nё nivel sa mё tё larte, si dhe eleminimin e tё gjithave diferencimeve nё mёnyrёn si mbrohej konsumatori nё çdo Shtet Anёtar.

3.4.2. Zbatimi i mekanizmave mbrojtёse mbi sigurinё e produkteve ushqimore.

Nё Bashkimin Europian pёr tё mbrojtur dhe pёr tё garantuar sigurinё e konsumatorit mbi produktet ushqimore lindi si domosdoshmёri krijimi i mekanizmave mbrojtёse, pasi vetёm nё kёtё mёnyrё do tё realizohej mbrojtje nё nivel tё lartё dhe nuk do tё kishte mё dallime pёr mёnyrёn se si garantohej kjo e drejtё ndёrmjet Shteteve Anёtare. Pёr herё tё parё ishte Libri i Bardhё ku u parashikua krijimi i mekanizmave mbrojtёse mbi sigurinё e konsumatorit. Nё vitin 2002, Parlameti Europian dhe Kёshilli miratuan Rregulloren pёr sigurinё ushqimore443, nё tё cilёn parashikohej themelimi i Autoriteti Europian i Sigurisё Ushqimore444. Nё dallim nga Libri i Bardhё i cili parashikonte krijimin e AEU-sё, me Rregulloren e vitit 2002 u themelua AESU-ja e cila zgjeroi sferёn e veprimit tё kёtij institucioni. Fusha e verpimit tё AEU-sё ishte shumё herё mё e kufizuar se ajo e AESU-sё qё ushtron detyrёn nё ditёt e sotme. Tashmё veprimtaria e saj nuk do tё pёrqёndrohej vetёm nё vlerёsimin e rrezikut, por kjo veprimtari do tё zgjerohej edhe nё fusha tё tjera tё cilat do t’i shpjegojmё mё poshtё. Qё tё realizohej njё barazi nё mёnyrёn e mbrojtjes sё konsumatorit, nё Rregulloren(EC) 178/2002 parashikohej se ishte e nevojshm “njё pёrafrim i koncepteve, parimeve dhe procedurave mbi ushqimet dhe sigurinё ushqimore nё nivel Bashkimi”445. Ky pёrafrim duhet tё realizohej sa mё shpejt sepse dallimet qё ekzistonin mbi sigurinё ushqimore nё legjislacionet kombёtare tё Shteteve Anёtare kishin ndikuar nё realizimin e njё niveli tё ulёt pёr mbrojtjen e kёsaj sё drejte tё konsumatorit. Mё tej nё Pikёn 8 tё Preambulёs parashikohet qё kjo siguri mbi ushqimet do tё mbrohet pa asnjё lloj diskriminimi, pavarёsisht faktit nёse kёto ushqime qё janё vendosur nё tregun e brendshёm janё prodhuar jashtё BE-sё.

Nё Rregulloren (EC) Nr.178/2002 parashikohej se Autoriteti Europian i Sigurisё Ushqimore u krijua pёr tё realizuar kёto objektiva si mё poshtё:

1. AESU-ja ёshtё institucioni i cili do tё japё njё kontribut tё rёndёsishёm nёpёrmjet konsultimeve shkencore nё hartimin e legjislacionit dhe politikave qё do tё zbatohen nё Bashkimin Europian mbi sigurinё ushqimore446;

2. Nёpёrmjet nivelit tё mbrojtjes sё ofruar AESU do tё jetё faktor i cili do tё ndikojё nё funksionimin e tregut tё brendshёm447;

3. Ky Autoritet duhet tё vlerёsojё dhe tё vёzhgojё rrezikun qё ekziston mbi sigurinё e produkteve ushqimore dhe mbi ushqimin e kafshёve448, me qёllim marrjen e masave pёr sigurinё e konsumatorit.

443 Regulation (EC) No 178/2002 of the European Parliament and of the Council of 28 January2002 laying down the general principles and requirements of food law, establishing the European Food SafetyAuthorityand laying down procedures in matters of food safety, OJ L 31, 1.2.2002, fq.1. 444 Po aty. 445 Shih pikёn 5 tё Preambulёs tё Regulation (EC) No 178/2002. 446 Shih nenin 22 pika 2 tё Regulation (EC) No 178/2002. 447 Po aty, Shih Nenin 22 pika 3. 448 Po aty, Shih Nenin 22 pika 4.

105

Detyra kryesore e Autoritetit Europian pёr Sigurinё e Ushqimit ishte dhёnia e kёshillave shkencore Komisionit, por edhe Parlementit Europian dhe Shteteve Anёtare kur kёrkohet njё informacion i tillё449. Nё Rregullore pёrcaktohen detyrat

450 qё AESU duhet tё realizojё gjatё funksionimit tё saj. Nё nenin 24

451 tё Rregullores (EC) Nr 178/2002 parashikohej struktura pёrbёrёse e AESU-sё, strukturё e cila ishte projektuar e tillё sepse shikohej si mundёsia mё e mirё pёr njё mbrojtje tё konsumatorit nё nivel tё lartё. Autorja Urek kur trajtonte organet pёrbёrёse tё AESU-sё bёntё njё diferencim tё Kёshillit Drejtues, sipas saj ky ishte organi pёrgjegjёs pёr mёnyrёn se si do tё funksiononte Autoriteti Europian i Sigurisё Ushqimore452.

Megjithatё, sipas mendimit tonё duhet tё themi se kёto organe i kanё tё pёrcaktuar detyrat qё do tё realizojnё, por ato nuk mund tё realizojnё qёllimin pёr tё cilёn ёshtё krijuar AESU-ja, nёse do tё funksionojnё nё mёnyrё tё pavarur nga njёra-tjetra. Ndaj kёto organe nuk mund tё funksionojnё tё vetme, por duhet bashkёpunim i ngushtё midis tyre pёr tё mbrojtur konsumatorin nё nivel tё lartё dhe siguria e tij tё mos cёnohet.

Nё mbrojtje tё sё drejtёs sё konsumatorit pёr produkte ushqimore tё sigurta nё Kreun IV tё Rregullores (EC) Nr.178/2002 parashikohej krijimi i njё mekanizmi tjetёr i cili ishte RASFF-ja ( Sistemi i alarmit tё shpejtё pёr ushqimet e njerёzve dhe ushqimet pёr kafshёt). RASFF-ja ёshtё krijuar nё vitin 1979 dhe nё tё marrin pjesё tё gjitha Shtetet Anёtare453, pjesёmarrje kjo e detyrueshme. RASFF-ja, siç edhe parashikohet nё nenin 50 pika 1 tё Rregullores (EC) Nr.178/2002, u themelua si njё rrejt nё tё cilёn marrin pjesё Komisioni, Shtetet Anёtare dhe AESU-ja. Mbi pёrbёrjen e RASFF-sё duhet tё themi se

449 Pika 47 e Preambuleёs tё Regulation (EC) No 178/2002. 450 Nё nenin 23 tё Regulation (EC) No 178/2002 pёrcaktohet se detyrat e AESU-sё janё si mё poshtё: a. “AESU ka pёr detyrё t’i ofroj informacion mbi rezultatet dhe opinonet shkencore Institucioneve tё

Bashkimit Europian dhe Shteteve Anёtare;

b. tё promovojё dhe zhvillojё metodologjinё e vlerёsimit tё rrezikut nё ato fusha qё janё kompetencё e

tij;

c. tё sigurojё mbёshtetje shkencore dhe teknike pёr Komisionin nё fushat ku AESU-ja ushtron detyrat e

veta, nё ato raste kur kёrkohet opinion mbi vlerёsimin e rrezikut;

d. kryerjen e studimeve shkencore me qёllim pёr tё pёrmbushur misionin pёr tё cilёn ёshtё krijuar;

e. tё kёrkojё, tё mbledhё dhe tё analizojё tё dhёna shkencore pёr qёllimin pёr tё cilёn ёshtё krijuar;

f. tё marrё veprime pёr tё vlerёsuar nё qoftё se ekziston rrezik mbi sigurinё e produkteve ushqimore;

g. tё krijojё njё rrjet organizatash tё cilat tё funksionojnё tё lidhura me njёra-tjetrёn brenda misionit pёr

tё cilёn AESU ёshtё krijuar, funksionimi i tyre do tё mbikёqyret nga AESU-ja;

h. tё japё kёshilla shkencore dhe teknike nё raste krizash kur kjo gjё kёrkohet nga Komisioni;

i. tё japё kёshilla shkencore dhe teknike nё rastet kur kёrkohet nga Komisioni me qёllim pёr tё

pёrmirёsuar bashkёpunimin ndёrmjet Bashkimit Europian, vendeve aplikante, organizatave

ndёrkombёtare dhe vendeve tё treta nё ato fusha tё cilat janё nё kompetencё tё AESU-sё;

j. ofrimin e informacionit pёr publikun pёr tё gjitha ato çёshtje qё janё nё kompetencё tё saj;

k. tё nxjerrё konkluzione pёr çёshtjet qё ka kompetencё;

l. tё pёrmbushё çdo detyrё qё i ngarkohet nga Komisioni, por me kusht qё tё jetё nё fushat ku AESU-ja

do tё ushtrojё funksionin e vet”. 451 Nё nenin 24 organet e AESU-sё, nё tё cilёn bёjnё pjesё: a. “njё Kёshill Drejtues;

b. njё Drejtor ekzekutiv dhe stafi i tij ndihmёs;

c. njё forum kёshillues

d. dhe njё Komitet Shkencor dhe Panelet Shkencore”. 452 Shih Urek K., European Food Regulation After Enlargement: Facing the Challenges of Diversity,

Martinus Nijhoff Publishers, 2011, fq.128. 453 Shih nё adresёn: http://ec.europa.eu/food/safety/rasff/index_en.htm

106

pjesё e saj janё edhe vendet e EEA-sё ( Islanda, Lihtenshtejni dhe Norvegjia), EFTA-ja dhe Zvicra454. Qёllimi i themelimit të këtij rrjeti ёshtё tё njoftojë pёr tё gjitha ato raste kur ekziston rrezik direkt ose indirekt mbi shёndetin e konsumatorit për arsyen se produktet ushqimore ose ushqimet me tё cilat ushqehet gjёja e gjallё, qё mё pas u shitet konsumatorёve nё treg, nuk janё tё sigurta455. Ky rrjet u themelua pёr tё mbrojtur konsumatorin nё pёrgjithёsi dhe pёr tё mbrojtur tё drejtёn e tij pёr produkte ushqimore tё sigurta. Nё momentin qё njё Shtet Anёtar konstaton se produktet ushqimore paraqesin rrezik pёr shёndetin e konsumatorit dhe nuk janё tё sigurta nёpёrmjet RASFF njofton Komisionin pёr produktin qё paraqet rrezik dhe llojin e rrrezikut qё paraqet. Pasi Komisioni merrё kёtё informacion fillimisht duhet ta verifikoj dhe pasi e verifikon bёn shpёrndarjen e tij. Siç parashikohet nё Rregulloren (EC) 178/2002 do tё jetё RASFF-ja qё shpёrndan informacionin e dhёnё nga Komisioni te Shtetet e tjera Anёtare456. Shteti Anёtar, pёrveç rrezikut qё paraqet njё produkt ushqimor, duhet qё nё njoftimin qё bёn tё japё informacion edhe pёr masёn qё ka marrё nё mbrojtje tё konsumatorit.

Informacioni qё RASFF-ja do tё transmetojё do tё jetё njoftimi nё raste alarmi, njoftim ky qё do t’u shpёrndahet Shteteve tё tjera Anёtare, si dhe njoftimet pёr refuzimet kufitare pёr kontrollet tё cilat kryhen nё pikat kufitare457. Njoftimi nё raste alarmi do tё bёhet nё ato raste kur njё Shtet Anetar konstaton se produktet tё cilat janё nxjerrё nё treg paraqesin rrezik pёr konsumatorin dhe nuk janё tё sigurta pёr shёndetin e tij. Nё ato raste kur informacioni qё do tё shpёrndahet ka tё bёjё me njoftime pёr raste alarmi duhet tё respektohen afatet kohore. Nё nenin 3 pika 1 tё Rregullores (EU) 16/2011 parashikohet se Komisioni duhet tё njoftohet brenda 48 orёve nga Shteti Anёtar pёr produktet ushqimore tё cilat paraqesin rrezik pёr sigurinё dhe shёndetin e konsumatorit, afat i cili fillon nga momenti qё Shteti Anёtar ёshtё vendosur nё dijeni pёr rrezikun458. Mё pas Komisioni duhet ta trasmetojё kёtё informacion te Shtetet e tjera Anёtare brenda 24 orёve459. Lloji i dytё i njoftimit qё RASFF-ja kryen gjatё ushtrimit tё detyrёs sё tij ёshtё njotimi ose ajo qё siç ne mund ta quajmё ndryshe shpёrndarja e informacionit. Informacionin qё shpёrndan RASFF-ja e merr nga Komisioni dhe e shpёrndan te Shtetet e tjera Anёtare. Fakti qё njё produkt paraqet rrezik dhe nuk ёshtё i sigurt mund tё konstatohet edhe nga pikat kufitare tё Shtetit Anёtar ku ky produkt importohet, por edhe nё kёtё rast ёshtё RASFF-ja qё informon Komisionin dhe mё tej Shtetet Anёtare pёr kёto produkte ushqimore jo tё sigurta. Krahas kёtyre lloje njoftimesh tё cilat parashikohen nga Rregullorja (EU) 16/2011 qё RASFF-ja duhet tё bёjё, duke u bazuar nё Raportin e vitit 2009, RASFF-ja shpёrndan informacion edhe mbi njoftimet e reja460. Sipas

454 Shiko nё adresёn: http://ec.europa.eu/food/safety/rasff/index_en.htm 455 Shih nenin 50 pika 1 tё Rregullores 178/2002. 456 Shih nenin 50 pika 2 tё Rregullores 178/2002. 457 Commission Regulation (EU) No 16/2011 of 10 January 2011 laying down implementing measures for the Rapid alert system for food and feed (Text with EEA relevance), OJ L 6, 11.1.2011, fq.9. 458 Po aty, nenin 3 pika 1, fq.9. 459 Po aty, neni 3 pika 2, fq.9. 460 The Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF): Annual Report 2009, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2010, fq.12. Shih edhe nё adresёn: http://ec.europa.eu/food/safety/docs/rasff_annual_report_2009_en.pdf

107

parashikimeve tё bёra nё kёtё raport njoftimet e reja461 merren nga media ose nga

autoritetet kompetente tё vendeve tё treta462. Nё Rregulloren (EC) 178/2002 parashikohet se Komisioni ёshtё pёrgjegjёs pёr

drejtimin e kёtij rrjeti463. Nё ato raste kur produktet ushqimore nuk janё tё sigurta pёr konsumatorin, Shteti Anёtar ka tё drejtё tё veprojё

464 pёr mbrojtjen e konsumatorit, por ai ka detyrimin qё pёr çdo masё tё marrё tё njoftojё Komisionin nёpёrmjet RASFF-sё465. Tё drejtёn pёr t’u informuar se njё produkt ushqimor ose ushqime tё caktuara nuk janё tё sigurta dhe paraqesin rrezik pёr shёndetin e konsumatorit, nё bazё tё parimit tё transparencёs e gёzon çdo konsumator pa asnjё lloj diferencimi. Konsumatori pёrveçse duhet tё informohet se njё produkt ushqimor ёshtё i sigurtё, ai duhet tё informohet edhe pёr tё gjithё elementet pёrbёrёse tё produktit qё ai blen nё treg sepse siguria dhe shёndeti i tij mund tё cёnohen nё çdo moment. Kur kemi trajtuar tё drejtёn pёr informim tё konsumatorit kemi shpjeguar se nё etiketёn e produktit duhet tё jepen elementet pёrbёrёse tё kёtij produkti dhe sasia e secilёs prej tyre qё pёrmban ky produkt. Mospasqyrimi i tё gjithё elementeve pёrbёrёs nё produktin ushqimore, siç edhe konstatojmё nga Raporti i vitit 2015 tё RASFF-sё466, e ka transformuar produktin nё njё produkt tё rrezikshёm pёr shёndetin e konsumatorit si dhe e ka klasifikuar atё produkt si jo tё sigurt pёr konsumatorёt irlandez. Bazuar nga ky raport, pёr njё konsumator tё sigurt nё rastin “e sallamit gjerman i cili tregtohej nё tregun irlandez”467, nё etiketёn e produktit duhet tё shkruhet edhe nёse njё nga elementet pёrbёrёse tё produktit ёshtё i rrezikshёm pёr shёndetin e kategorive tё caktuara tё konsumatorёve.

Nё ato situata ku rreziku mbi sigurinё e konsumatorit ёshtё i lartё, Shtetet Anёtare miratojnё masa emergjence. Kёto masa mund tё merren pёr produktet qё janё me orgjinё

461 Nё Raportin e vitit 2009 tё RASFF-sё thuhet se me njoftim tё ri do tё kuptojmё: “çdo lloj informacioni i

cili nuk ёshtё njoftuar si informacion alarmues, informacion i cili do t’u shpёrndahet SHA-ve tё tjera ose

njoftim pёr refuzimet kufitare. Me informacion tё ri do tё kuptojmё çdo informacion i cili ёshtё vlerёsuar si

i rёndёsishёm nga autoritetet e kontrollit tё Shteteve Anёtare”. 462 The Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF): Annual Report 2009, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2010, fq.12. 463 Shih nenin 50 pika 1 tё Rregullores(EC) 178/2002. 464 Ku flasim pёr veprim tё Shtetit Anёtar, nga interpretimi i nenit 50 pika 3 tё Rregullores 178/2003, do tё kuptojmё: a. “çdo masё tё marrё nga shteti me qёllim pёr tё ndaluar nxjerrjen nё treg tё produkteve tё cilat nuk

janё tё sigurta ose heqjen e tyre nga tregu kur ato janё tregtuar pёr konsumatorёt;

b. çdo marrёveshje ose rekomandim tё bёrё me operatorёt profesional pёr sigurinё e konsumatorit;

c. çdo refuzim tё bёrё nga autoritetet kompetente nё pikat kufitare pёr futjen e produkteve ushqimore

brenda territorit tё vendit nё ato raste kur ka dyshime se produktet nuk janё tё sigurta”. 465 Shih nenin 50 pika 3 tё Rregullores 178/2002. 466 The Rapid Alert System for Food and Feed — 2015 annual report, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2016. Shiko edhe nё adresёn: http://ec.europa.eu/food/safety/docs/rasff_annual_report_2015.pdf 467 Shih Raportin 2015 tё RASFF, fq.17. Duke u bazuar nё kёtё raport konstatojmё se nga njoftimi qё ёshtё bёrё pёr sallamin gjerman nga autoritetet irlandeze ka rezultaur se ky produkt ushqimor nuk ka qenё i sigurtё pёr fёmijёt tё cilёt janё alergjikё nga veza. Ky produkt nuk ka qenё i sigurt sepse nga konsumimi i tij rrezikoheshin personat alergjikё. Siç edhe thuhet nё raport: “ marrja e masave lindi pёr shkak tё njё ankimi qё erdhi pёr shkak tё njё sёmundjeje

alergjike tё shkaktuar te njё fёmijё pas konsumimit tё kёtij lloj salllami, ku nga prodhuesi nuk ishte

deklaruar se nё djathin qё ky sallam pёrmbante ishte pёrdorur njё sasi veze (nё masёn <2.5 ppm). Ndaj nё

kёto kushte Autoriteti i Siguris sё Ushqimit nё Irland urdhёroi njoftimin e menjёhershёm tё konsumatorit si

dhe ngarkimin e importuesit me pёrgjegjёsi pёr tё pasqyruar kёtё fakt mbi etiketёn e produktit”.

108

nga Bashkimi Europian ose pёr produktet tё cilat importohen nga vendet e treta468. Nё vitin 2010 ishte e nevojshme marrja e masave tё emergjencёs nga shteti italian. Nёpёrmjet njoftimit drejtuar Komisionit nёpёrmjet RASFF, autoritetet italiane njoftuan pёr problematikёn e linduar nga mocarela e importuar nga Gjermania469. Nga ankesat e paraqitura nё autoritetet kompetente italiane, shqetёsimi i konsumatorёve ishte se mocarela e importauar nga Gjermania kur nxirrej nga paketimi kishte ngjyrё blu. Pas kёtij informacioni tё shpёrndarё nga RASFF-ja, tё gjitha Shtetet e tjera Anёtare duhet tё merrnin masa pёr heqjen e kёtij produkti ushqimor nga tregu sepse paraqeste rrezik dhe nuk ishte i sigurt pёr konsumatorin. Pas analizave tё kryera u konstatua se ngjyra blu e mocarelёs ishte shkaktuar nga prania e baktereve Pseudomonas fluorescens dhe

libanensis470

, tё cilat ishin tё rrezikshme pёr shёndetin e konsumatorit dhe ky produkt nuk mund tё lejohej tё tregtohej.

Marrja e masave tё emergjencёs ishte e nevojshme edhe nё vitin 2011 pёr shkak tё shpёrthimit tё sёmundjes sё E.coli. Nё vitin 2011 siguria e konsumatorёve nё Gjermani dhe Francё u cёnua nga sёmundja e Escherichia coli (STEC) e tipit O104:H4471. Siguria e konsumatorёve nё kёto dy shtete u cёnua sepse farat e importuara nga Egjipti ndikuan nё shpёrthimin e sёmundjes sё E.coil

472. Farёrat e pёrdorura pёr mbirjen e bishtajoreve si

bizelja dhe bathёt, por edhe farat e pёrdorura pёr lakrёn e kuqe ishin shkaktarёt e shpёrthimit tё kёsaj sёmundjeje473. Nё kёtё rast RASFF-ja luajti njё rol tё rёndёsishёm nё shkёmbimin e informacionit me qёllim mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit dhe sigurinё e tij nё tё gjitha Shtetet e tjera Anёtare. Shtetet Anёtare mё pas duhet tё merrnin masat pёr heqjen e kёtyre produkteve nga tregu. Ndaj nё pёrfundim duhet tё themi se nga analiza qё bёmё nga raportet, RASFF-ja ka luajtur dhe luan njё rol tё rёndёsishmёm pёr mbrojtjen e sigurisё sё konsumatorit. Ka qenё RASFF-ja qё nёpёrmjet informacionit tё shpёrndarё ndaj Shtetetve Anёtare, AESU, EFTA dhe vendeve tё treta, garantoi dhe mbroi sigurinё e konsumatorit nga produktet tё cilat nuk janё tё sigurta dhe paraqesin rrezik pёr shёndetin e konsumatorit nё Bashkimin Europian. 3.4.3.Forcimi i mbrojtjes sё sigurisё sё konsumatorit pёr produktet ushqimore.

Siguria e konsumatorit nё tregun e brendshёm duhet tё jetё nё nivel absolut mbi produktet ushqimore. Si nё rastin e produkteve joushqimore ashtu edhe nё rastin e produkteve ushqimore konsumatori duhet tё jetё njёqin pёrqind i sigurt pёr produktin qё blen. Nё rastin e produkteve ushqimore siguria e konsumatorit mund tё cёnohet nё çdo moment edhe pasi ky produkt ёshtё prodhuar nё pёrputhjeve tё tё gjitha kritereve tё parashikuara nga ligji pёr t’u klasifikuar si produkt i sigurt. Ky rrezik pёr transformimin e produktit nga tё sigurt nё jo tё sigurt mund tё vijё si pasojё e rrezatimin mbi produktet

468 Shih nenin 53 tё Rregullores 178/2002. 469 The Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF) - Annual Report 2010, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 2011, fq. 31. Shiko nё adresёn: http://ec.europa.eu/food/safety/docs/rasff_annual_report_2010_en.pdf 470 Po aty, fq. 31-32. 471The Rapid Alert System for Food and Feed: 2011 Annual Report, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 2012 , fq.16. Shiko nё adresёn: http://ec.europa.eu/food/safety/docs/rasff_annual_report_2011_en.pdf 472 Po aty, fq. 16-17. 473 Po aty, fq. 16-17.

109

ushqimore. Pёr tё mbrojtur tё drejtёn e konsumatorit pёr produkte tё sigurta nё legjislacionin e Bashkimit Europian parashikohet qё siguria e konsumatorit mbi produktet ushqimore duhet tё mbrohet dhe nё raste tё veçanta gjatё fazave tё ndryshme para se produkti tё nxirret nё treg. Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga legjislacioni i Bashkimit Europian, njё produkt ushqimor mund tё klasifikohet si jo i sigurt si pasojё e rrezatimit jonizues, pranisё sё substancave tё dёmshme nё kёto produkte dhe nga materialeve tё cilat bien nё kontakt me ushqimet duke i bёrё kёto produkte jo tё sigurta pёr konsumatorin.

Nё mbrojteje tё kёsaj tё drejte tё konsumatorit pёr secilin rast u miratuan ligje tё veçanta tё cilat do tё zbatoheshin horizontalisht nё Bashkimin Europian. Njё çёshtje e cila po kthehej nё problematikё serioze mbi sigurinё e konsumatorit ishte shitja e produkteve me rrezatim jonizues. Mbi kёtё çёshtje pati debate tё shumta sepse kёto produkte nuk janё tё sigurta pёr konsumatorit dhe mund tё shkaktojnё probleme serioze nё shёndetin e tyre. Pёr tё mbrojtur konsumatorin dhe pёr tё rritur besimin e tij mbi sigurinё e produkteve qё ishin nxjerr nё treg, por qё mund tё kishin rrezatim jonizues u miratua Direktiva 1999/2/EC474 dhe Direktiva 1999/3/EC475. Nё nenin 1 pika 1 tё Direktivёs 1999/2/EC parashikohet se kjo direktivё ka si objektiv mbrojtjen e konsumatorit nga produktet ushqimore tё cilat kanё rrezatim. Momentet kur siguria e njё produkti ushqimor mund tё rrezikohet nga rrezatimi jonizues janё tё ndryshme.

Mbrojtja e sigurisё mbi produktet ushqimore nga rrezatimi jonizues do tё shtrihet si nё fazёn e prodhimit tё produktit ashtu edhe nё fazёn e tregtimit tё produktit apo importimit tё produktit nga/ose kundrejt Shteteve Anёtare. Vёrtetё siguria e konsumatorit cёnohet nga produktet tё cilat kanё rrezatim jonizues, por duke u bazuar nё tekstin e Direktivёs 1999/2/EC arrijmё nё pёrfundimin se jo çdo produkt i cili ka rrezatim jonizues ёshtё i dёmshёm pёr shёndetin e konsumatorit dhe pёrbёn rrezik pёr sigurinё e tij. Nё Shtojcёn II tё Direktivёs 1999/2/EC parashikohen burimet e rrezatimit jonizues qё mund tё pёrdoren mbi produktet ushqimore dhe doza e kёtyre rrezeve qё mund tё pёrdoren. Tejkalimi i dozёs dhe pёrdorimi i rrezeve

476, ndryshe nga se parashikohet nё Shtojcёn II

dhe III mbi produktet ushqimore, i kthen kёto produkte nё tё rrezikshme pёr konsumatorin dhe Shteti Anёtar ku tregtohen duhet tё marri masa pasi ka njoftuar autoritetet kompetente pёr heqjen e tyre nga tregu. Sipas autorit Farkas, u desh njё

474 Directive 1999/2/EC of the European Parliament and of the Council of 22 February 1999 on the approximation of the laws of the Member States concerning foods and food ingredients treated with ionising radiation, OJ L 66/16, 13. 3. 1999. 475 Directive 1999/3/EC of the European Parliament and of the Council of 22 February 1999 on the establishment of a Community list of foods and food ingredients treated with ionising radiation, OJ L 66/24, 13. 3. 1999 476 Nё Shtojcёn II tё Direktivёs 1999/2/EC parashikohet se ushqimet mund tё trajtohen vetёm me kёto rreze si mё poshtё: a. “me rreze gama tё cilat pёrbёhen nga atome qё pёrmbajnё numёr tё njёjtё protonesh dhe neutronesh

60Co ose 137Cs;

b. rrezet-X tё prodhuara nga aparatet tё cilat punojnё me njё sasi energjie prej 5 MeV;

c. elektrone tё prodhuara nga apartaura tё cilat punojnё me njё sasi energjie prej 10 MeV”.

Nё pikёn 1 tё Shtojcёs III bёhet njё parashikim mbi dozёn mesatare tё rrezatimit qё mund tё pёrdoret mbi ushqimet dhe pёrbёrёsit ushqimore, nё tё parashikohet se: “Doza mesatare qё mund tё pёrdoret mbi

produktet ushqimore mund tё jetё njё dozё mesatare prej 10 kGy ose mё pak”.

110

periudhё e gjatё kohore pёr tё pёrcaktuar dozёn e lejuar tё rrezatimit jonizues pёr produkte ushqimore tё caktuara477.

Kjo periudhё u finalizua me miratimin e dy direktivave qё pёrmendёm pak mё lartё. Ndёrkohё qё ishte i rёndёsishёm edhe pёrcaktimi i saktё i produkteve me rrezatim jonizues tё cilat do tё nxirreshin nё treg. Nё Direktivёn 1999/2/EC nuk pёrcaktohej ndonjё listё e produkteve qё pёrmbanin rrezatim pёr tё cilat do tё lejohej tregtimi. Ndaj pёr tё mbrojtur konsumatorёt dhe pёr t’i garantuar ata se produktet ushqimore qё blejnё nё treg janё tё sigurta dhe nuk pёrmbajnё rrezatim ose nuk pёrmbajnё rrezatim mbi normёn e lejuar u miratua Diraktiva 1999/3/EC. Nё nenin 1 tё Direktivёs 1999/3/EC parashikohej se duhej tё miratohej njё listё pozitive nё tё cilёn do tё pasqyroheshin tё gjitha ato produkte pёr tё cilat lejohej tё kishin nё pёrbёrjen e tyre rrezatim jonizues nё dozёn e parashikuar nga Shtojca II dhe III e Direktivёs 1999/2/ EC.

Masat pёr mbrojtjen e konsumatorit ishin tё nevojshme pёr t’u miratuar nё Bashkimin Europian edhe nё tё gjitha ato raste kur siguria e konsumatorit cёnohej nga prania e substancave tё dёmshme nё produktet ushqimore. Pёr tё mbrojtur konsumatorin Kёshilli nё vitin ‘93 miratoi Rregulloren mbi substancat e dёmshme nё ushqime478. Nё nenin 1 pika 1

479 tё Rregullores (EEC) Nr. 315/93 pёrcaktohet qartё se çfarё do tё kuptojmё me substanca tё dёmshme, pёrcaktim ky i cili eleminon çdo mundёsi abuzimi nga ana e Shteteve Anёtare pёr tё justifikuar moszbatimin e kёsaj Rregulloreje. Nё ato raste kur konstatohet nga autoritet kompetente tё Shtetit Anёtar se njё produkt ushqimor pёrmban substanca tё dёmshme nё pёrbёrjen e tij, ato duhet tё marrin masa pёr heqjen e produktit nga tregu dhe tё njoftojnё Komisionin nёpёrmjet RASFF-sё. Ky informacion do tё shpёrndahet nё Shtetet e tjera Anёtare, tё cilat duhet tё marrin masa pёr heqjen e kёtij produkti ushqimor nga tregu sepse nuk ёshtё i sigurtё pёr konsumatorin dhe ёshtё i dёmshёm pёr shёndetin e tij. Pavarёsisht kёtij fakti ku Rregullorja (EEC) Nr. 315/93 ndalonte praninё e substancave tё dёmshme nё produktet ushqimore ose nё pёrbёrёsa tё tjerё ushqimor, nё vitin 2001 ndodhёn ndryshime tё parashikuara nga “Rregullorja Nr. 466/2001 e miratuar nga Komisioni”480. Rregullorja (EC) Nr. 466/2001 nuk ndalonte nё mёnyrё kategorike substancat tё cilat mund tё gjendeshin nё produktin ushqimor pёr ta klasifikuar atё si njё produkt jo tё sigurtё, por ajo parashikonte njё nivel maksimal mbi masёn qё mund tё gjendeshin kёto substanca nё njё produkt ushqimor. Pёrcaktimi i kёtij niveli u bё pёr tё mos klasifikuar çdo produkt ushqimor si jo tё sigurt sepse nё varёsi tё nivelit tё kёsaj substance nё produkt, ai mund tё jetё i rrezikshёm ose jo pёr konsumatorin.

477 Frans J. M. Smulders dhe John Daniel Collins, Food Safety Assurance and Veterinary Public Health: Safety assurance during food processing. Jozsef Farkas, Elemination of foodborne pathogens by

ionizing radiation, Volume 2, Wageningen Academic Publishers, 2004, fq. 168. 478 Council Regulation (EEC) No 315/93 of 8 February 1993 laying down Community procedures for contaminants in food, OJ No L 37/ 1, 13 . 2. 93. 479 Nё nenin 1 pika 1 tё Rregullores 315/ 93 me substancё tё dёmshme do tё kuptojmё: “çdo substancё e

shtuar jo qёllimisht nё produktin ushqimor e cila ёshtё e pranishme nё tё si rezultat i prodhimit (duke

përfshirë veprimet që kryhen në prodhimin bujqësore, blegtori dhe veterinari), prodhimin, përpunimin,

përgatitjen, trajtimin, mbushje, paketimin, transportin ose mbajtjen e ushqimit të tillë, apo si rezultat i

ndotjes së mjedisit”. 480 Commission Regulation (EC) No 466/2001 of 8 March 2001 setting maximum levels for certain contaminants in foodstuffs (Text with EEA relevance), OJ L 77/1, 16.3.2001.

111

Megjithatё, pёr tё mbrojtur konsumatorin mbi tё drejtat qё ai gёzon dhe nё veçanti tё drejtёn e tij pёr produkte tё sigurta ishte i domosdoshёm miratimi i njё ligji horizontal mbi materialet tё cilat mund tё bien nё kontakt me produktet ushqimore dhe nga ky kontakt kёto produkte paraqesin rrezik dhe nuk do tё jenё tё sigurta pёr shёndetin e konsumatorit. Nisur nga kjo problematikё e re e cila u shfaq nё tregun e brendshёm, Kёshilli miratoi Direktivёn 89/109/EEC481. Duhet tё shpjegojmё se jo çdo material i cili bie nё kontakt tё drejtpёrdrejtё ose tё tёrthortё me njё produkt ushqimor ёshtё i rrezikshmёm pёr shёndetin e konsumatorit dhe e transformon kёtё produkt nё jo tё sigurtё. Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nё Preambulёn e kёsaj direktive, tё rrezikshme janё vetёm ato materiale ose artikuj tё cilёt kur bien nё kontakt me produktin ushqimor mund tё transmetojnё nga pёrbёrja e tyre substanca tё dёmshme, tё cilat kur janё tё pranishme nё ushqim e bёjnё produktin ushqimor tё rrezikshёm pёr konsumatorin. Sipas parashikimeve tё bёra nё nenin 2 tё Direktivёs 89/109/EEC njё produkt ushqimor nuk do tё jetё i sigurt kur nga kontakti me njё material ose me njё artikull i janё transmetuar substanca tё dёmshme pёr shёndetin e njeriut. Nё Shtojcёn 1 tё Direktivёs 89/109/EEC parashikoheshin tё gjitha ato “materiale ose artikuj”482 tё cilat kur binin nё kontakt me njё produkt ushqimor ishin tё rrezikshme. Miratimi i kёtyre masave mbrojtёse ndikoi pozitivisht nё mbrojtjen e konsumatorit nё Bashkimin Europian duke bёrё qё konsumatori tё jetё gjithmonё edhe mё i sigurt.

3.5. Siguria e konsumatorit pёr produktet nё blerjet e bёra online.

Sot mёnyrat qё pёrdoren pёr t’iu ofruar konsumatorёve produkte janё tё shumta. Konsumatorёt kanё mundёsi pёr tё zgjedhur ndёrmjet produkteve qё vendosen nё treg dhe produkteve tё cilat nxirren nё shitje online. Me bindje do tё themi se nёpёrmjet internetit konsumatorёve u ofrohen larmishmёri produktesh sepse prodhuesit kanё tё njёjtat prirje pёr tё ofruar pёr shitje po atё larmishmёri produktesh si nё treg. Sot interneti zё njё vend tё rёndёsishёm nё jetёn e çdo njeriu, pasi ёshtё dhe njё prej mjeteve ku individi ka mundёsi tё shumta pёr t’u informuar. Pavarёsisht mёnyrёs sё blerjes sё produktit, konsumatorёt gёzojnё mbrojtje nё bazё tё ligjit, por ata kanё tё drejtёn qё produktet qё blejnё nёpёrmjet internetit tё jenё tё sigurta. Edhe nё rastin e blerjeve online do tё zbatohen rregulla dhe do tё merren masa pёr sigurinё e konsumatorit. Sipas autorit 481 Council Directive of 21 December 1988 on the approximation of the laws of the Member States relating to materials and articles intended to come into contact with foodstuffs ( 89 / 109 /EEC), OJ No L 40/38, 11 , 2. 89. 482 Materialet ose artikuj tё cilat kur bien nё kontakt me produkte ushqimore, u transmetojnё substanca tё cilat janё tё dёmshme pёr konumatorin dhe i bёjnё kёto produkte tё mos jenё tё sigurta, siç edhe parashikohet nё Shtojcёn 1 tё Direktivёs 89/109/EEC gjejnё rregullim nga direktiva tё veçanta. Ato janё si mё poshtё: 1. “plastika;

2. celulozё e ripunuar (dhe me ketё do tё kuptojmё file te ripunuar pёr tё krijuar veshje mbrojtёse);

3. goma dhe llastiku;

4. letra dhe kartoni;

5. qeramika;

6. qelqi;

7. metali dhe element tё veçantё metali;

8. druri, duke pёrfshirё dhe tapat;

9. produktet e tekstilit;

10. dyll parafine dhe mikro-kristalinё”.

112

Dickie, miratimi i rregullave mbi tregtinё elektronike ёshtё kompetencё e pёrbashkёt midis Bashkimi Europian dhe Shteteve Anёtare483. Ndaj edhe nё rastin e tregtisё elektronike, procedura qё do tё zbatohet nё miratimin e masave mbrojtёse pёr konsumatorin do tё jetё e njёjtё me masat qё miratohen pёr mbrojtjen e konsumatorit nё tregjet e shumicёs ose nё tregjet e pakicёs. Fakti qё blerjet do tё bёhen fizikisht ose online nuk ndikon nё mbrojtjen qё i ofrohet konsumatorit. Konsumatori gёzon tё njёjtin nivel mbrojtjeje pёr çdo produkt qё do tё blejё. Nё mbrojtje tё konsumatorit pёr blerjet e bёra online, nё fusha tё caktuara, “ka harmonizim minimal ose nuk ёshtё bёrё

harmonizim i plotё i legjislacionit kombёtar me legjislacionin Europian”484. Ky nivel i ulёt i harmonizimit tё legjislacioneve kombёtare me legjislacionin europian vjen si pasojё e kёrkesave tё ndryshme qё konsumatorёt paraqesin pёr tё blerё produkte nga njёri Shtet Anёtar nё tjetrin485.

Konsumatorёt, nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga legjislacioni europian, gёzojnё tё drejtёn pёr produkte tё sigurta tё cilat i blejnё online brenda Bashkimit Europian. Pёr tё mbrojtur tё drejtёn e konsumatorit pёr produktet qё blihen nёpёrmjet internetit, brenda Bashkimit Europian, do tё zbatohet legjislacioni mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve nё BE-e. Ajo ku ne do tё ndalemi pёr tё trajtuar ёshtё mbrojtja e konsumatorit europian pёr produkte tё cilat ai i blenё elektronikisht jashtё BE-sё. Pёr tё mbrojtur tё drejtёn e konsumatorёve pёr produkte tё sigurta, pёr ato produkte qё ata blejnё jashtё BE-sё, problematika qё ngrihet ёshtё “Se operatorёt ekonomikё a do tё mbrojnё apo jo konsumatorёt pёr çёshtje qё kanё tё bёjnё me sigurinё e produkteve?”. Pёr tё pёrcaktuar nёse gёzon apo jo mbrojtje nga operatorёt ekonomikё, fillimisht duhet qё pёr kёto produkte tё zbatohet legjislacioni i BE-sё. Kushti i dytё pёr tё ofruar mbrojtje ёshtё se operatorёt ekonomikё do t’iu ofrojnё mbrojtje konsumatorёve pёr çdo produkt tё firmave qё janё serioze, i cili ёshtё blerё online jashtё BE-sё. Pёr çdo produkt i cili ёshtё nxjerrё nё treg nga firma tё cilat nuk japin tё dhёna tё sakta tё tyre, operatorёt ekonomikё nuk mund tё ofrojnё mbrojtje pёr konsumatorёt, ndaj konsumatorёt duhet tё tregojnё kujdes dhe tё mos bien pre e mashtrimeve tё tyre. Sipas autorit Hendriksen, tё gjitha produktet qё u ofrohen konsumatorёve nёpёrmjet internetit, do tё trajtohen si produkte tё cilat janё nxjerrё pёr shitje nё tregun e Bashkimit Europian, pavarёsisht se ku mund tё ndodhet vendndodhja gjeografike e kёtij tregtari i cili shet nёpёrmjet internetit486 .

3.6. E drejta e konsumatorit pёr produkte cilёsore.

Mё sipёr trajuam se konsumatori nё bazё tё legjislacionit tё Bashkimit Europian gёzon tё drejtёn pёr produkte tё sigurta, por njё rёndёsi tё veçantё zё edhe e drejta e pёr produkte cilёsore. E drejta pёr siguri dhe cilёsi janё dy tё drejta tё cilat janё tё lidhura

483 Shih Dickie J., Producers and Consumers in EU E-Commerce Law, Hart Publishing, 2005, fq.23. 484 EuroCommerce, “Policy guidance: E-commerce, omni-channel retail, and EU policy”, 2014, fq.5 Shiko nё adresёn: http://www.eurocommerce.eu/media/86151/omnichannel_policy_guidance_final_mar_2014.pdf 485 Po aty, fq.5. 486 Shih Hendriksen M., E-commerce and product safety- Key challenges, European Commission, 2015, fq.13. Shiko nё adresёn: https://www.unece.org/fileadmin/DAM/trade/wp6/SectoralInitiatives/MARS/CzechRepublic_June2015/02_M._Hendriksen_MH_DG_GROW_e-commerce_key_challenges_REV.pdf

113

ngushtё me njёra-tjetrёn sepse tё dyja sё bashku kanё ndikim tё drejtpёrdrejtё nё shёndetin e konsumatorit. Pasi trajtuam tё drejtёn pёr produkte tё sigurta, nё kёtё pjesё tё punimit do tё pёrqёndrohemi nё shpjegimin e sё drejtёs sё konsumatorit pёr produkte cilёsore, si njё e drejtё bazё qё parashikohet nga ligji nё mbrojtje tё konsumatorit. Vazhdimisht konsumatori paraqet kёrkesa pёr produkte cilёsore nё treg. Ajo qё ne konstatojmё ёshtё se shtresa mesatare e popullsisё kёrkon produkte cilёsore por me njё çmim tё ulёt. Fillimisht duhet tё shpjegojmё se çfarё do tё kuptojmё me produkte cilёsore dhe pёr kёtё jemi referuar te autori Griffiths.

Sipas autorit Griffiths, kur ai shpjegonte se çfarё do tё kuptonim me produkte cilёsore, shprehej se ekzistojnё dy teori mbi kuptimin e termit cilёsi487. Autori bёnte shpjegimin e kёtyre dy teorive si mё poshtё:

• Sipas teorisё sё parё qё autori e quante dhe Teoria absolute mbi standardet e pёrsosmёrisё, me cilёsi do tё kuptojmё produkte shumё tё mira488. Duke analizuar kёtё teori do tё themi se produkte cilёsore janё ato produkte tё cilat janё prodhuar nё bazё tё standardeve si dhe duke pёrdorur elemente pёrbёrёse tё cilёsive sa mё tё mira qё qarkullojnё nё treg. Nё bazё tё kёsaj teorie konsumatori do blejё nё treg produktin mё tё mirё tё mundshёm i cili nuk paraqet asnjё problem mbi cilёsinё e tij sepse ky produkt bёn pjesё nё ato produkte qё te konsumatori krijojnё njё besim absolut mbi cilёsinё.

• Sipas teorisё sё dytё tё cilёn autori e quante Teoria relative mbi cilёsinё e produktit, cilёsia ёshtё njё koncept i ndryshueshёm489. Sipas kёsaj teorie termi cilёsi vlerёsohet nё mёnyra tё ndryshme nga konsumatorё tё ndryshёm. Konsumatorёt janё ata qё e klasifikojnё produktin si cilёsor ose jo nё bazё tё interesave tё tyre. Ndryshe nga teoria absolute ku njё produkt ishte cilёsor pёr tё gjithё konsumatorёt, nё teorinё relative nuk do tё themi tё njёjtёn gjё. Sipas teorisё relative do tё themi se produkti do tё klasifikohet si cilёsor kur ky produkt ka disa karakteristika dhe specifikime tё caktuara pёr tё cilat konsumatori ka interes. Nёse produkti arrin tё plotёsojё kёto karakteristika, atёherё konsumatori e trajton atё si njё produkt cilёsor pёr interesat dhe dёshirat e tij.

Ajo qё duam tё themi ёshtё se aktualisht tё dyja kёto teori gjejnё vend pёr zbatim sepse nё fund do tё jetё konsumatori ai qё do t’i klasifikojё produktet si cilёsore ose jo. Domosdoshmërisë pёr produkte cilёsore iu dha rëndësi si pasojё e shfaqjes sё sёmundjeve tё shumta tё cilat merreshin nga ushqimet. Me shfaqjen e sёmundjeve tё lopёs sё çmendur apo gripit tё shpendёve, konsumatorёt nuk kёrkojnё vetёm produkte tё sigurta, por ata janё nё kёrkim tё produkteve sa mё cilёsore. Rritja e kёrkesave pёr cilёsinё e produktit ndikoji nё sjelljen e konsumatorit nё treg sepse tashmё konsumatori nuk kёrkonte mё sasi, por ai kёrkonte cilёsi e cila ishte dhe baza e njё konsumatori tё

487 Shih Griffiths A., “Quality in European Trade Mark Law”, North Western Journal of Technology and

Intellectual Property, Vol. 11, No. 7, 2013, fq.624. Shiko nё adresёn: http://scholarlycommons.law.northwestern.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1203&context=njtip Shih B.W. Tuchman, “The Decline of Quality”, The New York Times Magazine, November 2 1980, fq. 38–41. Shiko nё adresёn: http://apps.lonestar.edu/blogs/rreichle/files/2014/08/the-decline-of-quality1-tuchman1.pdf 488 Po aty, fq. 624-625 489 Po aty, fq.625.

114

shёndetshёm nё tregun e brendshёm. Aktualisht politikat pёr mbrojtjen e tё drejtёs sё konsumatorit pёr produkte cilёsore janё shtuar si pasojё e problematikave tё cilat lindёn nё tregun e brendshёm, por nga ana tjetёr edhe si pasojё e rritjes sё kёrkesave tё konsumatorit. Mbrojtja e tё drejtёs pёr produkte cilёsore zinte vend tё rёndёsishёm nё poltikёn qё zbatoi Bashkimi Europian, tё ashtuquajturёn Politika e fermёs

490. Objektivi i kёsaj politike ishte kёrkimi i cilёsisё mbi produktet dhe jo mbi sasinё. Kjo politikё synonte t’i nxiste fermerёt pёr tё prodhuar produkte tё cilat janё cilёsore491.

Megjithatё, do tё themi se konsumatori kёrkon cilёsi si pёr produktet ushqimore dhe pёr produktet joushqimore. Nё punimin tonё, do tё ndalemi nё mbrojtjen e kёsaj sё drejte pёr produktet ushqimore sepse ka patur problematika nё treg për cilёsinё e kёtyre produkteve. Nё pёrgjithёsi elementet nga tё cilat konsumatori informohet se produkti qё po blen ёshtё cilёsor ose jo, sipas mёnyrёs sё perceptimit tё tij, paraqiten nё etiketimin e produktit. Shumё herё konsumatorёt i klasifikojnё produktet si cilёsore duke u nisur nga orgjina e produktit dhe treguesit gjeografikё tё tij.

Konsumatorёt bёjnё njё vetёvlerёsim tё produkteve. Produktet tё cilat prodhohen nё Bashkimin Europian ata i klasifikojnё si produkte cilёsore. Shpeshherё konsumatorёt i klasifikojnё produktet tё ardhura nga vendet joanёtare si burim rreziku pasi standardet dhe kriteret qё zbatohen pёr prodhimin e kёtyre produkteve kanё dallime nga ato qё zbatohen nё BE. Nё disa raste konsumatori ёshtё gjenduar duke blerё produkte jocilёsore sepse treguesit gjeografikё tё dhёnё nё etiketёn e produktit kanё qenё tё remё. Sipas Gjykatёs Europiane tё Drejtёsisё, pёr tё mbrojtur konsumatorёt nga pёrdorimi i treguesve gjeogrfikё tё rremё nё produkte, Shtetet Anёtare mund tё zbatojnё legjislacionet kombёtare pёr tё zbatuar masa tё cilat mbrojnё konsumatorёt pёr tё mos rёnё pre e mashtrimeve tё tilla 492. Zbatimi i masave kombёtare ka rezultuar me efektiv pёr mbrojtjen e konsumatorit, sipas mendimit tonё unifikimi i masave do ta bёnte konsumatorin tё ndodhej nё njё mjedis jo tё sigurt, pasi nё mbrojtjen e kёsaj tё drejte do tё kishte veprime tё njёanёshme nga ana e autoriteteve nё zbatim. Duke u bazuar nё praktikёn gjyqёsore konstatojmё se element tjetёr i cili rrit besimin te konsumatori, por dhe e informon mbi cilёsinё e produktit ёshtё etiketa e cilёsisё

493. Bazuar nё praktikёn

gjyqёsore tё GJED-sё arrijmё nё pёrfundimin se çdo SHA ka tё drejtё tё zbatojё masat kombёtare nё lidhje me etiketimin e cilёsisё sё produkteve. Masat kombёtare mbi etiketimin e cilёsisё nuk duhet tё vijnё nё kundёrshtim me parimin themelor tё Bashkimit Europian pёr lёvizjen e lirё tё mallrave494, nё rast tё kundёrt ato nuk do tё gjejnё zbatim. Pёrdorimi i etiketёs sё cilёsisё nuk ёshtё i detyrueshёm pёr prodhuesin, ai ka tё drejtё tё vendosё etiketёn e cilёsisё nё produkt ose jo.

490 European Commission Directorate General for Education and Culture, ‘Healthy Food for Europe’s

Citizens: The European Union and Food Quality’ , (2000), fq.5, ISBN 92-828-8238-1. 491 Po aty, fq.5. 492Case C-312/98, Schutzverband gegen Unwesen in der Wirtschaft eV v Warsteiner Brauerei Haus Cramer

GmbH & Co. KG, ECR, 7. 11. 2000 ,I-9234. 493 Case C-325/00, Commission of the European Communities v Federal Republic of Germany, ECR, 5.11. 2002, I-9994. 494

Po aty, I-10005.

115

3.6.1. E drejta e konsumatorit pёr produkte ushqimore cilёsore.

Rёndёsi tё veçantё nё trajtimin e sё drejtёs mbi cilёsinё e produkteve, qё konsumatori gёzon nё BE, do t’i kushtojmё produkteve ushqimore. Nё jetёn e pёrditshme konsumatori konsumon ushqime tё ndryshme, por ushqimet mё jetike pёr tё janё:

• uji mineral natyral, • qumёshti, • mishi dhe nёnproduktet e tij.

Janё kёto tre artikuj ushqimorё bazё nё jetёn e pёrditshme tё çdo konsumatori europian, ushqime kёto qё ndikojnё derjtpёrdrejtё nё shёndetin e tij. Pёr secilin prej kёtyre artikujve, Bashkimi Europian ka miratuar legjislacionin pёrkatёs pёr tё ofruar njё mbrojtje sa mё tё mirё pёr konsumatorёt. Me kalimin e viteve ajo qё konstatojmё ёshtё se BE-ja ka rritur dhe pёrmirёsuar shkallёn e mbrojtjes sё konsumatorit. Niveli i mbrojtjes sё konsumatorit ёshtё rritur si pasojё e shtimit tё masave tё parashikuara nga legjislacioni nё nivel Bashkimi. Pёr tё parё sesi mbrohet e drejta e konsumatorit pёr produkte cilёsore mbi kёta artikuj ushqimorё mё poshtё do tё marrim nё analizё legjislacionin dytёsor pёr secilin produkt pёrkatёs.

Jo pa arsye e kemi renditur tё parin si produkt ujin mineral natyral. Uji ёshtё njё produkt bazё qё konsumohet gjatё gjithё jetёs nga njeriu, ndaj pёr nga vetё rёndёsia qё ajo ka nё shёndetin e njeriut e e kemi marrё tё parin si produkt nё trajtim. Ishin vitet 80’ kur pёr herё tё parё u miratua njё ligj pёr ujёrat minerale natyrale. Ligji i parё qё Bashkimi miratoi pёr ujёrat minerale natyrale ishte Direktiva 80/777/EC495. Kjo direktivё bёn njё pёrqasje tё legjislacioneve tё Shteteve Anёtare mbi shfrytёzimin dhe tregtimin e ujёrave minerale natyrale

496. Kjo direktivё nuk mund tё zbatohet pёr çdo lloj uji, por ajo ёshtё e zbatueshme vetёm nё rastet si mё poshtё :

a. Ajo do tё zbatohet vetёm pёr ujёrat qё nxirren nga toka e njё Shteti Anёtar, si dhe kёto ujёra tё nxjerra duhet tё jenё njohur nga autoritetet kompetente tё shtetit ku janё nxjerrё497. Sipas parashikimit tё bёrё nё direktivё nuk ёshtё e mjaftueshme qё kёto ujёra tё nxirren nga toka e SHA-sё. Por duhet qё dhe autoriteti pёrkatёs i kёtij shtetit ku janë nxjerrë këto ujëra, t’i klasifikoj si ujёra tё tillё sipas parashikimeve qё janё bёrё nё Shtojcёn I tё kёsaj direktive mbi karakteristikat e ujit mineral natyral. Nёse uji i nxjerrё nga toka nuk klasifikohet si ujё i pijshёm dhe i konsumueshёm nga konsumatori, ky lloj uji nuk mund tё nxirret nё treg.

Nё dallim nga parashikimi qё bёhet nё kёtё direktivё, Gjykata Europiane e Drejtёsisё nё çёshtjen Badische Erfrischungs-Getränke

498 ka mbajtur qёndrim tё kundёr.

Sipas Gjykatёs, Shteti Anёtar duhet tё pёrjashtohet nga detyrimi pёr ta kategorizuar njё ujё si ujё mineral natyral sipas kritereve tё pёrcaktuara nga kjo direktivё kur shteti e

495 Council Directive of 15 July 1980 on the approximation of the laws of the Member States relating to the exploitation and marketing of natural mineral waters (80/777/EEC), Official Journal of the European

Communities, No L 229/1, 30.8.1980. 496 Nё Shtojcёn 1 tё Direktivёs 80/777/EC thuhet se: “me ujё mineral natyral do tё kuptojmё ujin

mikrobiologjikisht tё shёndetshёm , me origjinё nga njё tabelё nёntokёsore uji ose nga burime me njё ose

shumё dalje. Uji mineral natyral dallon nga uji i pijshёm i zakonshёm : a) nga natyra e tij dhe b) nga

gjendja e tij fillestare”. 497 Shih nenin 1 tё Direktivёs 80/777/EC 498 Case C-17/96, Badische Erfrischungs-Getränke v Land Baden-Württemberg, ECR, 17 July 1997, I – 4635.

116

klasifikon kёtё burim uji si tё shёndetshёm pёr konsumatorin499. Nёse njё burim uji ёshtё i shёndetshёm dhe lejohet pёr t’u konsumuar nga konsumatori, konsumatori ka tё drejtё ta pёrdorё atё sepse automatikisht ky produkt do tё klasifikohet nё radhёn e ujёrave cilёsore tё cilat u janё nёnshtruar njё sёrё pёrpunimesh pёrpara se tё nxirren nё treg.

b. Nё nenin 1 pika 2 tё Direktivёs 80/777/EC parashikohet se kjo direktivё do tё zbatohet edhe nё tё gjitha ato raste kur uji mineral natyral qё ёshtё importuar nga Bashkimi Europian ёshtё nxjerrё nga toka e njё vendi tё tretё500. Kёto ujёra minerale natyrale tё importuara nga vendet e treta qё tё shiten nё tregun e brendshёm, me qёllim konsumimi nga konsumatorёt duhet tё njihen dhe tё klasifikohen si cilёsore nga autoriteti kompetent i Shtetit Anёtar qё lejon qarkullimin nё treg tё kёtij produkti ushqimor501. Pavarёsisht faktit se ky ujё i importuar ёshtё klasifikuar si cilёsor nga autoritet kompetente tё shtetit qё e ka nxjerrё nё treg, ai duhet tё klasifikohet si cilёsor edhe nga autoritet kompetente tё vendit ku ky ujё ёshtё nxjerrё. Ky klasifikim do tё bёhet vetёm nёse pёrmbush tё gjitha kriteret e parashikuara nga kjo direktivё.

Nё pjesёn e parё tё kёtij kapitulli kur folёm pёr sigurinё e produkteve shpjeguam qё konsumator cilёsohet edhe njё fёmijё i sapolindur. Pёr nga pёrkujdesja qё kёrkon njё fёmijё i sapolindur nё krahasim me çdo konsumator tjetёr kjo direktivё i lejon Shtetet Anёtare tё marrin masa tё veçanta dhe tё miratojnё dispozita nё lidhje “me informacionin

qё jepet si nё paketimin dhe etiketimin ose edhe nё reklamat e ujёrave minerale natyrale

pёr fёmijёt e sapolindur”502. Kjo direktivё ka pasur si qёllim mbrojtjen e shёndetit tё

fёmijёs sё sapolindur si konsumator, duke i ofruar atij njё produkt ushqimor sa mё cilёsor. Masat pёr mbrojtjen e konsumatorit mbi ujёrat minerale natyrale nuk u lanë me kaq. Nevoja pёr shtimin e masave u shtuan gjithmonё e mё shumё nё Bashkimin Europian. Me rekomandimet e dhёna nga Komiteti Shkencor pёr Ushqimin u morёn masa mbi pёrcaktimin e kufirit tё lejueshёm pёr elementet pёrbёrёs nё ujёrat minerale natyrale. Ndërkohë me kёto ndryshime ishte e nevojshme dhe u miratua Direktiva 2003/40/EC503. Kjo direktivё pёrcaktonte kriteret mbi etiketimin dhe sasinё e elementeve pёrbёrёse pёr ujёrat minerale natyrale, por ajo qё solli risi ishte se pёr herё tё parё ajo parashikonte zbatimin dhe trajtimin me tё njёjtёn sasi ajri ozoni tё pasuruar si pёr ujёrat minerale natyrale ashtu edhe pёr ujёrat e burimit

504. Direktiva 2003/40/EC nё Shtojcёn 1 tё saj parashikonte sasinё e elementeve qё

duhet tё pёrmbante uji mineral natyral. Duke analizuar tё dyja direktivat mbi ujёrat minerale natyrale, konstatojmё se direktiva e vitit 2003 nё krahasim nga direktiva e vitit 1980 garantonte njё nivel mё tё lartё mbrojtjeje pёr konsumatorёt. Sipas parashikimeve tё bёra nga Direktiva 2003/40/EC niveli i mrbrojtjes pёr fёmijёt qё do tё konsumonin kёtё lloj uji do tё ishte mё i lartё. Nё nenin 4

505 tё Direktivёs 2003/40/EC parashikohet sasia e

499 Po aty, I – 4635. 500 Shih nenin 1pika 2 tё Direktivёs 80/777/EC mbi pёrafrimin e ligjeve tё Shteteve Anёtare nё lidhje me shfrytёzimin dhe tregtimin e ujёrave minerale natyrale. 501 Po aty. 502 Shih nenin 9 pika 3 tё Direktivёs 80/777/EC 503 Official Journal of the European Communities, L 126/34, 22.5.2003. 504 Me termin ujё burimi do tё kuptojmё: “tё gjitha ato ujёra qё e kanё orgjinёn nga njё burim i pijshёm

dhe i lejuar pёr t’u konsumuar nga konsumatori nga autoritetet kompetente tё Shtetit Anёtar ku gjendet ky

burim ujor. Do tё pёrjashtohen nga burimet ujore ujёrat e lumit dhe ujёrat e shiut”. 505 Nё nenin 4 parashikohet se:

117

fluorit qё duhet tё pёrmbajё uji mineral natyral. Kalimi i kёsaj sasie ёshtё i dёmshёm pёr shёndetin dhe e kthen automatikisht kёtё ujё nё njё ujё jocilёsor pёr t’u konsumuar nga fёmijёt e sapolindur dhe nga fёmijёt tё cilёt janё nёn moshёn 7 vjeçare, pasi do tё dёmtonte shёndetin e tyre.

Megjithatё, njё produkt ushqimor qё tё klasifikohet si cilёsor duhet tё ketё nё pёrbёrjen e tij tё gjitha elementet pёrbёrёse tё shkruajtura nё etiketim, por pёrsёri kjo nuk ёshtё e mjaftueshme pёr t’u klasifikuar si cilёsor. Nёse do tё marrim si shembull rastin e çokollatёs Snikers, ky rast na e dёshmon kёtё fakt mjaft mirё. Produkti nuk duhet tё pёrmbajё vetёm tё gjithё elementet qё jepen nё etiketim, por duhet qё nё pёrbёrjen e tij tё mos ketё asnjё lloj pёrmbajtjeje tjetёr e cila nuk ka lidhje me elementet pёrberёse tё produktit. Nё kёtё rast pёrveç elementeve pёrbёrёse nё çokollatё u gjendёn edhe elemente tё tjera, siç ishte lёnda plastike. Prania e elementeve tё tjera, tё cilat janё njё shtesё jo e rregullt e produktit e klasifikon produktin nё produkt jocilёsor dhe jo tё sigurt pёr shёndetin e konsumatorit.

Nё Bashkimin Europian kategoria tjetёr e produkteve ushqimore ku konsumatori gёzon mbrojtje ёshtё qumёshti dhe produktet e tij. Pёr tё mbrojtur tё drejtёn e konsumatorit pёr produkte cilёsore mbi qumёshtin dhe produkteve tё tij

506, pёr herё tё

parё kjo mbrojtje u parashikua nga Rregulloria Nr.1898/87507. Nё Preambulёn e kёsaj rregulloreje parashikohet se ajo synonte mbrojtjen e shёndetit dhe interesave tё konsumatorit. Mbrojtja qё do t’i ofrohej konsumatorit do tё shmangte çdo veprim abuziv ku konsumatori mund tё binte pre e mashtrimeve nё treg. Kjo Rregullore do tё zbatohej vetёm pёr qumёshtin e pёrpunuar. Nё nenin 3 pika 1 tё Rregullores (EEC) Nr.1898/87 parashikohet qё kjo rregullore nuk do tё zbatohet “pёr qumёshtin dhe produktet e tij kur natyra e tyre dihet nё mёnyrё tё saktё sepse ёshtё mё origjinё tradicionale”508. Qumёshti dhe produktet e tjera tё tij tё cilat nuk gjejnё rregullim nga Rregulloria (EEC) Nr.1898/87 do t’i nёnshtrohen masave kombёtare. Masat kombёtare tё cilat do tё zbatohen nё kёto raste kanё si objektiv tё tyre mbrojtjen e konsumatorit duke i ofruar nё treg produkte cilёsore. Me ofrimin e produkteve cilёsore jo vetёm mbrohet kjo e drejtё e konsumatorit, por mbrojtja e saj sjell si pasojё direkte edhe mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit si dhe tё interesave ekonomike tё tij.

Nё zbatimin e kёsaj rregulloreje rol tё rёndёsishёm ka luajtur edhe praktika gjyqёsore sepse duke iu referuar asaj do tё themi se ishte e nevojshme marrja e masave pёr tё mbrojtur konsumatorin nga pёrdorimi i zёvёndёsuesve tё qumёshtit, si qumёshti pluhur dhe qumёshti i koncentruar. Zbatimi i kёsaj rregulloreje nuk u mirёprit nga tё

1. “Pёr ato ujëra minerale natyrale me një përqёndrim fluori qё tejkalon masёn 1,5 mg / l duhet tё

shёnohet në etiketë se "uji përmban më shumë se 1.5 mg / l fluori: janё jo të përshtatshme për konsum

tё rregullt pёr foshnjat dhe fëmijët nën moshёn 7 vjeçare ".

2. Ky informacion i dhёnё nё etiketё duhet tё jetё i qartё dhe i kuptushёm nga konsumatorёt.

3. Nё etiketё duhet tё jepet informacion pёr gjёndjen fiziko-kimike tё fluorit sipsa parashikimeve tё bёra

nё nenin 7 pika 2 tё Direktivës 80/777 / EEC”. 506 Duke u bazuar nё nenin 2 pika 1 dhe 2 tё Regullores Nr.1898/87 me qumёsht dhe produkte tё tij do tё kuptojmё si mё poshtё: 1. “Me qumёsht do tё kuptojmё çdo lljo qumёshti nё gjendje normale tё pёrftuar nga mjelja;

2. …me produkte qumёshti do tё kuptojmё ato produkte tё prodhuara nga qumёshti nёpёrmjet pёrdorimit

tё substancave, por me kusht qё kёto substanca tё mos jenё pёrdorur pёr tё zёvendёsuar qumёshtin…”. 507 Council Regulation (EEC) No 1898/87 on the protection of designations used in marketing of milk and milk products, of 2 July 1987, OJ L 182, 3.7.1987, fq 36. 508 Po aty, neni 3 pika 1.

118

gjitha Shtete Anёtare sepse pati kundёrshtime pasi disa shtete nuk pranonin pёrdorimin e zёvendёsuesve tё qumёshtit nё prodhimin e produkteve tё qumёshtit. Shtetet tё cilat kundёrshtuan zbatimin e kёsaj rregulloreje ishin Franca dhe Gjermania, tё cilat ishin kundёr zbatimit tё Rregullores (EEC) Nr.1898/87 sepse nё sistemin e tyre ligjor ato parashikonin masa ndaluese pёr pёrdorimin e zёvёndesuesёve tё qumёshtit dhe kryesisht qumёshtit pluhur sepse tё drejtat e konsumatorit do tё shkeleshin. Nё çёshtjen Komisioni

kundёr Francёs509

, konstatojmё se Franca mban njё qёndrim kundra nё zbatimin e kёsaj Regulloreje nga njёra anё, ndёrkohё nga ana tjetёr ёshtё Komisioni qё kundёrshton masat e marra nga Franca pёr tё ndaluar importimin dhe tregtimin e qumёshtit pluhur dhe qumёshtit tё koncentruar nё tregun vendas. Tё dyja palёt mbanin njё qёndrim tё tillё me argumentimin se njё qёndrim i tillё justifikohej se ishte nё mbrojtje tё konsumatorit. Shteti francez i justifikonte kёto masa duke i argumentuar si masa mbrojtёse pёr shёndetin e konsumatorit510, por pavarёsisht pretendimeve qё u dhanё ato u kundёrshtuan nga Komisioni. Argumentet e paraqitura nga shteti francez u kundёrshtuan nga Komisioni511. Shtetet Anёtare kanё tё drejtё tё miratojnё masa kombёtare nё mbrojtje tё konsumatorit, por kёto masa nuk duhet tё vijnё nё kundёrshtim me pёrmbushjen e detyrimeve qё parashikohen nga Traktatet. Nё rastin e masave tё miratuara nga shteti francez, duke u bazuar nё vendimin e Gjykatёs konstatojmё se me zbatimin e kёtyre masave janё shkelur detyrimet e parashikuara nga neni 30 i TKEE-sё512, i cili vendos kufizime sasiore mbi importet.

Ashtu si Franca edhe Gjermania miratoi masa kombёtare tё cilat ndalonin tregtimin e zёvendёsuesve tё qumёshtit nё treg. Shteti gjerman kёto masa i cilёsonte si tё nevojshme pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit. Nё rastin e çёshtjes Komisioni

kundёr Gjermanisё513

, shteti gjerman kishte miratuar masa tё cilat ndalonin tregtimin e zёvёndёsuesve tё qumёshtit duke ngritur si pretendim para GJED-sё se nevoja pёr miratimin e kёtyre masave lidhej me arritjen e Politikave tё Pёrbashkёta Bujqёsore514. Kёto masa tё miratuaar nga Gjermania bien nё kundёrshtim me njё nga parimet themelore qё ёshtё lёvizja e lirё e mallrave nё tregun e brendshёm. Edhe pse Gjermania paraqiti argumente qё justifikonin kёto masa nё emёr tё mbrojtes sё konsumatorit, ishte GJED-ja e cila e hodhi poshtё kёtё pretendim tё Gjermanisё sepse nuk mund tё zbatojё masa tё cilat vendosin kufizime sasiore mbi importet ndёrmjet Shteteve Anёtare dhe qё

509 Case 216/84, Commission v France, ECR, 23 February 1988, fq.809. 510 Shih paragrafёt 14 deri nё paragrafёt 17 tё Case 216/84, Commission v France, fq. 813-814. 511 Komisioni i kundёrshtonte kufizimet qё Franca mori pёr importimin e qumёshtit pluhur dhe qumёshtit tё koncentruar sepse: Sё pari: kёto masa binin nё kundёrshtim me lirinё pёr qarkullimin e lirё tё mallrave nё tregun e brёndshёm. Nё nenin 30 TKEE-ja parashikonte se shtetet anёtare nuk mund tё vendosin kufizimeve sasiore dhe masave tё ngjashme me to mbi importin e produkteve. Sё dyti: nuk ka asnjё shkak ligjor pёr tё marrё kёto kufizime pёr mbrojtje tё interesave publike siç ngrihet si justifikim nga Franca. Sё treti: tregtimi i qumёshtit pluhur nuk pёrbёn rrezik pёr shёndetin e konsumatorit. Vlerat ushqyese qё ka qumёshti pluhur janё mё tё ulёta se qumёshti normal, por kjo nuk e bёn atё tё dёmshёm pёr shёndetin e konsumatorit. Qumёshti pluhur mund tё jetё i dёmshёm pёr shёndetin e njё grupi tё caktuar tё popullatёs, ndaj pёr tё mbrojtur kёtё kategori nё veçanti dhe tё gjithё konsumatorёt nё tёrёsi nё etketim duhet tё jepen nё mёnyrё tё saktё dhe tё detajuar elementet dhe sasia e pёrbёrsve tё kёtij lloj qumёshti. 512 Shih Case 216/84, Commission v France, fq. 816. 513 Shih Case 76/86, Commission v Germany, 11. 5. 1989, ECR, FQ. 1041,. 514 Po aty, paragrafi 19.

119

shkelin parimet themelore tё Bashkimit Europian. Masat kombёtare tё cilat shkelin parimet themelore tё Komunitetit nuk mund tё gjejnё zbatim nё asnjё rast nё qoftё se nuk ka asnjё shkak qё njihet nga e drejta komunitare515. Shtrojmё pyetjen “ A mundet qё njё Shtet Anёtar tё marrё masa tё cilat ndalojnё tregtimin e zёvёndёsuesit tё qumёshtit me qёllim arritjen e Politikave tё Pёrbashkёta Bujqёsore?”. Sipas mendimit tonё, secili Shtet Anёtar ka tё drejtёn tё miratojё masa nё nivel kombёtar pёr tё garantuar njё mbrojtje nё njё nivel sa mё tё lartё pёr konsumatorin vendas, mbrojtje e cila do tё ofrohet nё mёnyrё tё njёjtё edhe pёr ata konsumatorё tё huaj tё cilёt blejnё produkte nё territorin e atij shtetit pa asnjё lloj diskriminimi. Masat kombёtare qё merren nga secila SHA nuk duhet tё vijnё nё kundёrshtim me parimet themelore tё Bashkimit Europian. Kёto lloj masash nuk mund tё zbatohen edhe nё ato raste kur pretendohet tё arrihet Politika e Pёrbashkёt Bujqёsore ashtu siç ngrihet si pretendim nga shteti gjerman.

Problematika nё çёshtjen kundёr Gjermanisё paraqitet mё komplekse sepse jo vetёm qё ёshtё cёnuar njё nga parimet themelore tё Bashkimit Europian, por ёshtё ndaluar edhe reklamimi i zёvendёsuesit tё qumёshtit duke shkelur tё drejtёn e konsumatorit pёr informim. Sipas autores Zajmi, nё bazё tё parimit tё njohjes reciproke

tё produkteve516, tё gjitha produktet e prodhuara nё njё Shtet Anёtar duhet tё lejohen qё tё

tregtohen edhe nё njё tjetёr Shtet Anёtar517. Ndaj nё çёshtjet e Francёs dhe tё Gjermanisё masat e marra nuk mund tё zbatohen dhe kёto produkte duhet tё lejohen tё tregtohen lirisht nё treg. Pavarёsisht kundёrshtimeve qё Franca dhe Gjermania patёn, nё bazё tё praktikёs gjyqёsore, rregullorja u zbatua nё tё gjitha ShA-tё duke sjellё njё zgjerim tё tёrёsisё sё produkteve ushqimore pёr tё cilat konsumatori gёzonte mbrojtje nё Bashkimin Europian.

Njё çёshtje tjetёr nё tё cilёn do tё ndalemi pёr tё trajtuar ёshtё edhe mishi. Kёto vitet e fundit shёndeti i konsumatorit ёshtё vendosur nё rrezik dhe ёshtё cёnuar direkt nga tregtimi i mishit tё pakontrolluar ose nё kushte jo tё duhura higjenike. Rreziku i konsumatorit nga cilёsia e mishit qё ofrohej nё treg ka lindur qysh nё vitet 60’. Ajo qё konstatojmё ёshtё se nё kёto vite ndёrmjet Shteteve Anёtare kishte dallime nё lidhje me masat qё ato kishtin miratuar nё lidhje me kontrollet veterinare tё mishit. Kёto kontrolle tё kryera kishin ndikuar nё cilёsinё e kёtij produkti ushqimor qё i ofrohej konsumatorit. Pёr tё eleminuar dallimet qё ekzistonin mbi masat qё Shtetet Anёtare kishin miratuar pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit nё lidhje me tregtimin e mishit tё freskёt nё tregun e brendshёm ishte i nevojshёm miratimi i njё ligji vertikal, ndaj dhe Kёshilli miratoi Direktivёn 64/ 433/EEC518. Kjo direktivё nё vitet ‘91 do tё zёvendёsohej me Direktivёn 91/ 497/ EEC519. Duke i ofruar konsumatorit nё treg produkte cilёsore rritet besimi dhe kёrkesa e tij ndaj atij produkti. Sipas parashikimeve tё bёra nё Preambulёn e Direktivёs 91/ 497/ EEC, çdo Shtet Anёtar ngarkohet me detyrimin qё mishi i cili do tё dёrgohet pёr eksport duhet tё jetё i kontrolluar dhe tё plotёsojё tё gjitha kushtet higjenike.

515 Po aty, paragrafi 20, fq. 1042. 516 Shih Zajmi I., Tregu i Pёrbashkёt Europian, Tiranё, 2010, fq.130. 517 Po aty. 518 Council Directive of 26 June 1964 on health problems affecting intra-Community trade in fresh meat, OJ 2012/64, 29.7.64, fq.185. 519 Council Directive of 29 July 1991 amending and consolidating Directive 64/433 /EEC on health problems affecting intra-Community trade in fresh meat to extend it to the production and marketing of fresh meat, OJ No L 268 /69, 24. 9 . 91.

120

Ngarkimi i Shteteve Anёtare pёr tё pёrmbushur kёto detyrime ndikon direkt nё cilёsinё e kёtij produkti si dhe nё mbrojtjen e konsumatorit. Sipas autorit Brown, kontrolli mbi mishin duhet tё bёhet si mbi mishin e therur ashtu edhe mbi produktet e mishit qё shiten nё treg520. Kёto kontrolle nё bazё tё teorisё sё hedhur nga autori ishin tё domosdoshme nё tё dyja momentet sepse nё ato raste kur mishi i therrur nuk do tё ishte cilёsor dhe i sigurt pёr konsumatorin, atёherё edhe nёnproduktet e mishit nuk do tё ishin cilёsore dhe tё sigurta, ndaj kjo lidhje e cilёsisё do tё ishte zinxhir. Nё rastin e ushtrimit tё kontrolleve tё pёrpunimit tё mishit pёr prodhimin e nёnprodukteve tё tij, kontrolli sёrisht ёshtё i domosdoshёm sepse kushtet e prodhimit dhe tё mbajtjes sё kёtyre produkteve mund tё ndikojnё negativisht duke e transformuar kёtё produkt nё jocilёsor.

Mё sipёr shpjeguam mbrojtjen qё gёzon konsumatori pёr disa produkteve ushqimore. Nё ato raste kur uji mineral natyral, qumёshti dhe mishi tregtohen lirisht nё territorin e njё prej Shteteve Anёtare ku janё prodhuar do tё themi se kёto produkte duhet qё tё tregtohen lirisht edhe nё tё gjitha Shtetet e tjera Anёtare. Jo vetёm kёto produkte, por edhe tё gjitha produktet e tjera tё cilat lejohen tё tregtohen brenda territorit tё njё Shteti Anёtar pa asnjё lloj kufizimi duhet tё lejohen qё tё tregtohen lirisht edhe nё tё gjitha shtetet e tjera anёtare

520 Shih Brown M., Haccp in the Meat Industry, Woodhead Publishing, 2000, fq.17.

121

KAPITULLI IV

MBROJTJA E KONSUMATORIT NGA DISKRMINIMI.

4.1. Zbatimi i parimit tё mosdiskriminimit nё mbrojtje tё konsumatorit.

Nё kёtё kapitull do tё trajtojmё mbrojtjen e konsumatorit nga diskriminimi. Parimi i mosdiskriminimit ёshtё njё parim i rёndёsishёm qё parashikohet nё legjislacionin e Bashkimit Euriopian dhe ёshtё i pёrfshirё si nё ligjet primare ashtu edhe nё ato sekondare tё BE-sё. Me zbatimin e parimit tё mosdiskriminimit, do tё kuptojmё se diskriminimi ndalohet nё bazё tё ligjit tё BE-sё dhe me zbatimin e kёtij parimi konsumatorёt kanё tё drejtё tё kёrkojnё trajtimin e tyre nё mёnyrё tё barabartё. Respektimi i parimit tё mosdiskriminimit ёshtё guri i themelit pёr respektimin dhe zbatimin e njё parimi tjetёr qё ёshtё parimi pёr trajtim tё barabartё. Nё bazё tё kёtij parimi konsumatorёt gёzojnё tё drejtёn pёr t’u trajtuar njёlloj nё furnizimin me mallra dhe shёrbime qё ofrohen nё treg. Shkaqet e diskriminimit tё konsumatorёve janё tё ndryshme,duke analizuar legjislacionin sekondar tё Bashkimit Europian me anё tё kёtij punimi kemi konstatuar se shkaqet pёr tё cilat ata mund tё diskriminohen janё:

a. pёr shkak tё shtetёsisё, b. pёr shkak tё prejardhjes etnike ose raciale c. dhe pёr shkak tё gjinisё.

Paralelisht me parimin e mosdiskriminimit, Shtetet Anёtare kanё pёr detyrё tё garantojnё dhe tё zbatojnё edhe parimin pёr njё trajtim tё barabartё tё konsumatorёve nё Bashkimin Europian dhe tё marrin masa pёr tё mbrojtur konsumatorin nga diskriminimi. Kёto dy parime kanё njё lidhje reciproke me njёra-tjetrёn sepse me respektimin e njёrit prej parimeve respektohet automatikisht edhe parimi tjetёr. Çdo konsumator gёzon mbrojtje nga diskriminimi, pavarёsisht formёs sё diskriminimit qё ushtrohet ndaj tij. Diskrminimi qё mund tё ushtrohet mbi tё mund tё jetё i drejtpёrdrejtё ose i tёrthortё. Fillimisht pёrpara se tё trajtojmё se cilat janё shkaqet qё konsumatori mund tё diskriminohet duhet tё shpjegojmё termin diskriminim. Pёr t’i dhёnё shpjegim kёtij termi do tё bazohemi nё praktikёn gjyqёsore tё GJED-sё. Sipas Gjykatёs ”diskriminimi ёshtё

zbatimi i ndryshёm i normёs nё situata tё ngjashme ose zbatimi i sё njёjtёs normё nё

situata tё ndryshme”521. Mё lart thamё se nё hartimin e legjislacionit tё BE-sё, parimi i mosdiskriminimit

ka zёnё dhe zё njё vend shumё tё rёndёsishёm. Zbatimi i parimit tё mosdiskriminimit ёshtё i rёndёsishёm sepse me respektimin e kёtij parimi qytetarёt e BE-sё gёzojnё tё drejtёn pёr t’u furnizuar me mallra dhe shёrbime nё mёnyrё tё padiferencuar pёr shkaqe qё mund t’i diskriminojnё njё ose disa konsumatorё nga konsumatorёt e tjerё. Kёtё mbrojtje ai do ta gёzojё si pёr mallrat (pavarёsisht nёse kёto do tё jenё produkte ushqimore ose joushqimore) ashtu edhe pёr shёrbimet. Cilёt konsumatorё brenda Bashkimit Europian gёzojnё mbrojtje nё bazё tё ligjit Europian pёr tё mos u diskrimnuar? Tё drejtёn pёr t’u mbrojtur pёr tё mos u diskriminuar e gёzon çdo

521 Shih Paragrafin 30 tё Case C-279/93, Finanzamt Köln-Altstadt and Roland Schumacker, 14 .02.1995, ECR, I-259.

122

konasumator i cili ёshtё shtetas i njё prej Shteteve Anёtare tё BE-sё. Gjithashtu kёtё tё drejtё e gёzon edhe çdo person i cili nuk ёshtё qytetar i BE-sё. Por mjafton qё ai tё ketё hyrё ose tё ketё vendbanim brenda BE-sё nё momentin qё ngre pretendimin pёr t’u mbrojtur me cilёsinё e konsumatorit nga diskriminimi qё mund tё ushtrohet ose qё ёshtё ushtruar ndaj tij.

Ky parim duhet tё respektohet pa dallim nga tё gjithё dhe nuk mund tё ketё pёrjashtim tё ndonjё prej subjekteve qё do tё pёrmendim mё poshtё pёr t’u pёrjashtuar nga kjo pёrgjegjёsi. Pёrgjegjёsia pёr tё mosdiskriminuar konsumatorin bie nё tё njёjtёn masё si mbi:

1. Vetё individin, i cili mund tё jetё faktor kryesor pёr diskriminimin e njё ose disa konsumatorёve tё tjerё nё ofrimin e mallrave dhe shёrbimeve nё treg pёr t’u blerё nga individёt e tjerё. Individi do tё kalsifikohet nё kategorinё e subjekteve qё ngarkohen me detyrimin pёr tё mos diskriminuar konsumatorin nё tё gjitha ato raste kur ai kryen njё veprimtari tregtare dhe nё kёtё rast gёzon statusin e tregtarit. Ai pёrjashtohet nga ky detyrim kur ka statusin e njё qytetari tё zakonshёm brenda BE-sё. Arsyet pse pёrjashtohet nga pёrgjegjёsia nё kёtё rast ёshtё se edhe vetё ai ёshtё njё konsumator dhe blen nё treg ato qё atij i ofrohen dhe ndaj tij ekziston çdo mundёsi pёr t’u diskriminuar. Nё rastin kur individi gёzon statusin e tregtarit, nё kёtё moment kemi njё pёrcaktim tё dyfishtё pёr tё, individi si konsumator dhe individi si ofrues. Situatёn e individit si konsumator e shpjeguam pak mё sipёr, por problematika qёndron nё rastin e individit kur ai ushtron njё veprimtari tregtare. Nё kёtё rast ai nuk duhet qё nё momentin qё ofron mallra dhe shёrbime, tё cilat blihen nga konsumatori tё kryejё diferencim nё shitjen e tyre nё treg. Pasi çdo trajtimi i diferencuar nga ana e tregtarit nё ofrimin e mallrave dhe shёrbimeve ndaj konsumatorit e ngarkon atё me pёrgjegjёsi nё bazё tё ligjit.

2. Shteti, mund tё duket si e pakuptimtё radhitja e shtetit nё kategorinё e subjekteve tё cilat mund tё diskriminojnё konsumatorin. Nё kёtё rast do tё flasim pёr diskriminim tё konsumatorit kur masat kombёtare qё njё shtet mund tё miratojё ose masat tё cilat janё pjesё e legjislacionit nё fuqi, nga zbatimi i tё cilave konsumatori diskriminohet, duke e justifikuar se me anё tё zbatimit tё kёtyre masave mbrohen interesat e pёrgjithshme tё shtetit. Kur flasim pёr masa kombёtare, nё kёtё rast do tё kuptojmё ato masa tё cilat nuk mund tё justifikohen objektivisht pёr qёllimin qё do tё zbatohen, por diskriminojnё konsumatorin.

3. Shoqatat e konsumatorёve, ato duhet tё ofrojnё tё njёjtin nivel mbrojtjeje pёr konsumatorёt. Kёto shoqata pёr asnjё motiv nuk mund tё ofrojnё ndihmё tё diferencuar te konsumatorёt, pёr arsye qё lidhen me shtetёsinё, prejardhjen etnike ose raciale dhe me gjininё e tyre.

4. E sё fundi janё vetё kompanitё, duke pёrfshirё kёtu edhe Ndёrmarrjet e Vogla dhe tё Mesme (SMEs)522, tё cilat ushtrojnё veprimtarinё e tyre brenda BE-sё. Gjatё ushtrimit tё veprimtarisё sё tyre, ato ndalohen tё diskriminojnё konsumatorin, nё tregun e brendshёm nё ofrimin e mallrave dhe shёrbimeve.

Mё sipёr pёrmendёm se parimi i mosdiskriminimit ёshtё njё prej parimeve tё rёndёsishme nё legjislacionin e Bashkimit Europian, e veçanёrishtё me pjesёn e sё drejtёs qё i pёrket fushёs pёr tё mbrojtur konsumatorin. Gjithashtu, duhet tё themi se ky parim ёshtё pjesё e rёndёsishme edhe e legjislacioneve kombёtare nё tё gjitha Shtetet Anёtare. 522 Shiko nё adresёn : http://ec.europa.eu/growth/smes/business-friendly-environment/sme-definition_en

123

Pёr tё pasur njё konsumator sa mё tё mbrojtur nuk ёshtё e mjaftueshme qё ky parim i pёrgjithshёm tё jetё thjeshtё pjesё e legjislacioneve kombёtare, por duhet tё zbatohet nё mёnyrё sa mё efektive qё tё shmangen rastet e diskriminimit tё konsumatorёve. Qё prej krijimit tё Komunitetit Ekonomik Europian e deri mё sot, nё politikat e zbatuara mbi konsumatorin, masat e marra pёr respektimin dhe zbatimin e kёtij parimi janё shtuar si nga vetё BE-ja nga njёra anё ashtu edhe nga vetё Shtetet Anёtare nga ana tjetёr. Masat e marra nga BE-ja pёr mbrojtjen e konsumatorit nga diskriminimi duhet tё ofrojnё mbrojtje mё tё madhe se masat kombёtare, ato nuk mund tё bёjnё njё trajtim mё pak tё favorshёm pёr konsumatorin. Kёto masa kanё efekt frenues dhe ndalojnё diskriminimin e konsumatorit pёr shkak tё:

• shtetёsisё, • vendbanimit, • prejardhjes racore ose etnike, • si dhe pёr shkak tё gjinisё.

Sipas autorit Rossi, legjislacioni europian ka epёrsi ndaj legjislacionit kombёtar, i cili ёshtё njё rregull i pashkruar dhe nuk e gjejmё nё asnjё nga Traktatet523. Pika ku ne do të përqëndrohemi më shumë ёshtё se me zbatimin e legjislacionit europian do tё zbatohen parimet e pёrgjithshme qё parashikohen nga ky legjislacion mbi realizimin e mbrojtjes sё konsumatorit nё secilin Shtet Anёtar. Nё legjislacionin sekondar524 tё Bashkimit Europian parashikohet marrja e masave nga vetё Shtetet Anёtare, rast pas rasti, pёr mbrojtjen e konsumatorit. Ajo qё konstatojmё ёshtё se me marrjen e kёtyre masave kombёtare nga vetё Shtetet Anёtare siç e kanё parashikuar direktivat nuk realizohet njё mbrojtje nё nivel tё lartё pёr konsumatorin nga diskriminimi brenda Bashkimit Europian. Kjo problematikё ёshtё si pasojё e harmonizimit nё nivel tё ulёt tё legjislacionit kombёtar me atё tё BE-sё.

Sidoqoftё, nё mbrojtje tё konsumatorit nga diskriminimi edhe vetё Shtetet Anёtare kanё miratuar masa kombёtare. Kёto masa kombёtare tё miratuara nga Shtetet Anёtare duhet tё justifikohen objektivisht dhe do tё zbatohen vetёm pёr tё arritur njё qёllim tё parashikuar nga ligji nё ato raste kur nёpёrmjet marrjes sё tyre konsumatori do tё mbrohet mё shumё se masat e parashikuara nga acquis communautaire mbi konsumatorin. Mjetet e pёrdorura pёr tё realizuar mbrojtjen e konsumatorit nga diskriminimi duhet tё jenё tё pёrshtatshme me mbrojtjen qё kёrkohet tё realizohet nё bazё tё ligjit kombёtar. A ёshtё e nevojshme marrja e masave kombёtare nga vetё Shtetet Anёtare? Sigurisht qё po. Nёse do tё bёjmё njё krahasim mbi fushat ku vepron parimi i mosdiskriminimit tё konsumatorit do tё themi se fushat mbi tё cilat parashikohet mbrojtja e konsumatorit nga legjislacionet kombёtare brenda Bashkimit ndryshon nga njё Shtet Anёtar te njё tjetёr. Ky ndryshim ёshtё i lidhur ngushtё me historinё dhe zhvillimet shoqёrore dhe ekonomike tё secilit Shtet Anёtar. Argument tjetёr pёr marrjen e masave kombёtare ёshtё se me marrjen e kёtyre masave konsumatroi do tё jetё mё i mbrojtur. Sipas autores Valant, marrja e masave kombёtare dhe zgjerimi i fushёs ku do tё veprojё ligji pёr konsumatorin nё shumё Shteteve Anёtare kanё qenё tё domosdoshme sepse

523 Shih Serena Rossi L., “How Fundamental are Fundamental Principles? Primacy and Fundamental Rights after Lisbon”, Yearbook of European Law Nr.27 (1), 2008, fq.65. Artikull i botuar nё adresёn: http://yel.oxfordjournals.org/content/27/1/65.full.pdf+html 524 Nё kёtё rast studimor jemi bazuar nё direktivat qё janё miratuar nё BE pёr mbrojtjen e konsumatorit nga diskriminimi.

124

harmonizimi i ligjit kombёtar ka qenё nё nivel minimal mё tё drejtёn Komunitare mbi konsumatorin dhe pёr kёtё arsye shumica e SHA-ve parashikojnё njё mbrojtje mё tё madhe se ajo qё parashikohet nga ligji i Bashkimit Europian525.

Megjithatё, ajo qё konstatojmё nga praktika gjyqёsore ёshtё se nё shumё raste ky parim nuk ёshtё respektuar gjithmonё. Konsumatorёt brenda Shteteve Anёtare nё ofrimin e mallrave dhe shёrbimeve janё diskriminuar, rastet e diskriminimit tё konsumatorit kanё qenё tё pёrsёritura. Duke konstatuar pёrsёritjen e rasteve tё diskriminimit pёr konsumatorёt nё ofrimin e mallrave dhe shёrbimeve pёr shkak tё shtetёsisё, prejardhjes dhe gjinisё, kёto raste duhen ndaluar tё mos pёrsёriten. Ndalimi i kёtyre rasteve duhet tё bёhet me qёllim qё konsumatori tё ndihet i sigurtё dhe i mbrojtur. A mund tё ndalohen kёto raste diskriminuese dhe si mund tё ndalohen? Rastet e diskriminimit tё konsumatorit pёr shkaqet qё pёrmendёm mё lart mund tё ndalohen. Duke arritur ndalimin e rasteve tё diskriminimit, konsumatorёt do tё ndihen tё barabartё midis tyre nё treg. Mёnyra pёr tё ndaluar diskriminimin e konsumatorit ёshtё zbatimi i direktivave tё cilat pёrfshijnё nё pёrmbajtjen e tyre parimin e mosdiskriminimit. Duke e zbatuar kёtё parim pёr çdo rast konkret qё diskriminon konsumatorin si pёr shkak tё shtetёsisё, prejardhjes racore dhe etnike ashtu edhe pёr shkak tё gjinisё. Pёr çdo rast u miratuan direktiva tё veçanta, tё cilat bёnin parashikimet e tyre tё detajuara pёr mbrojtjen e konsumatorit pёr shtetёsinё, prejardhjen dhe gjininё tё cilat ishin burim pёr diskriminimin e konsumatorit.

Megjithatё, pёrveç miratimit tё direktivave tё cilat ndalojnё si diskriminimin direkt dhe indirekt tё konsumatorit, nё rastin e diskriminimit pёr shkak tё shtetёsisё, ka pasur disa teori pёr mbrojtjen e konsumatorit. Sipas teorisё sё hedhur nga autorit Ślebzak, duhet tё miratohen rregulla tё cilat ndalojnё diskriminimin e konsumatorit526. Sipas teorisё sё tij, autori kur flet pёr rregulla i referohet miratimit tё njё rregulloreje specifike qё ka tё bёjё vetёm me rastin e diskriminimit pёr shkak tё shtetёsisё. Kjo rregullore, sipas parashikimeve tё bёra nё nenin 289 pika 1

527 tё TFBE-sё, do tё miratohet nga Parlamenti Europian dhe Kёshilli nёpёrmjet procedurёs sё zakonshme legjislative.

Pavarёsisht miratimit tё direktivave tё cilat ndalonin diskriminimin e konsumatorit pёr shkaqet qё trajtuam mё lart, pёr respektimin e kёtij parimi nga Shtete Anёtare njё rol tё rёndёsishёm ka dhёnё dhe vetё Gjykata Europiane e Drejtёsisё nёpёrmjet çёshtjeve tё gjykuara prej saj. Bazuar nё praktikёn gjyqёsore parimi i mosdiskriminimit tё konsumatorit ёshtё shkelur si pёr shembull nё çёshtjen Cowan, CHEZ Bulgaria etj….

Nёpёrmjet kёtyre vendimeve e shumё tё tjerave Gjykata duke u bazuar nё ligjin europian ka ndaluar diskriminimin e konsumatorit. Sipas Gjykatёs duhet tё ndalohet çdo rast diskriminues dhe konsumatorёt duhet tё trajtohen nё mёnyrё tё barabartё. Çdo konsumator duhet tё kёrkojё zbatimin e parimit tё mosdiskriminimit dhe vetёm kёshtu tё drejtat e tij do tё arrijnё tё mbrohen mё shumё.

525 Shih Valant J., Consumer protection in the EU: Policy overview, European Union, 2015, ISBN 978-92-823-7554-9, fq.4. 526 Shih Ślebzak K., Scope of the EU antidiscrimination law and definitions of key concepts, Academy of European Law (ERA), Nёntor 2011, fq.2. Shiko nё adresёn: http://www.era-comm.eu/oldoku/Adiskri/02_Key_concepts/2011_11SLEBZAK_EN.pdf 527 Nё nenin 289 pika 1 tё TFBE-sё parashikohet qё: “Procedura e zakonshme legjislative konsiston në

miratimin e përbashkët nga Parlamenti Europian dhe Këshilli, të një rregulloreje, direktive ose vendimi,

me propozim të Komisionit.

Kjo procedurë përkufizohet në nenin 294”.

125

Zbatimi i parimit tё mosdiskriminimit nё mbrojtje tё konsumatorit mbi ofrimin dhe furnizimin e tij me mallra dhe shёrbime qё ofrohen nё treg ёshtё i rёndёsishёm pёr arsyet si mё poshtё:

1. nёpёrmjet zbatimit tё kёtij parimi do tё kemi njё konsumator ku tё drejtat e tij mbrohen dhe respektohen;

2. do tё ndalohen tё gjitha praktikat e padrejta qё diskriminojnё konsumatorin; 3. konsumatorёt do tё trajtohen nё mёnyrё tё barabartё, gjё e cila do tё sjellё

automatikisht edhe respektimin e parimit pёr trajtim tё barabartё528.

4.2. Mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi pёr shkak tё shtetёsisё.

Rasti i parё qё do tё marrim nё trajtim ёshtё mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi pёr shkak tё shtetёsisё. Nё nenin 18 tё TFBE-sё parashikohet se ndalohet çdo lloj diskriminimi pёr shkak tё shtetёsisё. Sipas Gjykatёs Europiane tё Drejtёsisё, ndalimi i diskriminimit pёr shkak tё shtetёsisё ёshtё njё nga parimet bazё nё tё drejtёn e Bashkimit Europian529. Rastet e mbrojtjes sё konsumatorit, ashtu siç edhe parashikohet nga ky nen lidhen ngushtё vetёm me diskriminimin qё bёhet pёr shkak tё shtetёsisё. Rast pas rasti ёshtё konstatuar se konsumatori ёshtё diskriminuar edhe pёr shkak tё vendbanimit tё tij, por lidhur me kёtё shkak neni 18 i TFBE-sё nuk bёn ndonjё parashikim. Ndaj pёr t’i dhёnё zgjidhje kёtyre rasteve nёse konsumatori do tё gёzojё mbrojtje nёn fushёn e veprimit tё kёtij neni ёshtё shprehur Gjykata. Nё tё gjitha ato raste kur konsumatori ёshtё diskriminuar pёr shkak tё vendbanimit ai do tё gёzojё mbrojtje nё bazё tё nenit 18 tё TFBE-sё vetёm nё ato raste kur diskriminimi i konsumatorit do tё jetё pёr shkak tё shtetёsisё. Mbi diskriminimin e konsumatorit pёr shkak tё vendbanimit, Gjykata nё çёshtjen Shumaker

530 ndalon diskriminimin e konsumatorit. Duke u bazuar nё

Vendimin e Gjykatёs, pёr kёtё rast, do themi se kriteri i vendbanimit do tё jetё shkak pёr diskriminim tё tёrthortё tё konsumatorit qё lidhet me shtetёsinё e tij.

Diskriminimi nё bazё tё shtetёsisё ndalohet dhe nuk mund tё zbatohet. Shtete Anёtare ndalohen tё zbatojnё masat kombёtare tё cilat sjellin njё diskriminim tё konsumatorit pёr shkak tё shtetёsisё. Tё gjitha kёto kufizime qё do tё vihen ndaj SHA-ve pёr tё ndaluar zbatimin e kёtyre masave pёr tё mbrojtur konsumatorin do t’i cilёsojmё si “negative law”.

528 Parimi i barazisё ose i quajtur ndryshe parimi i trajtimit tё barabartё u krijon mundёsi tё njёjtё tё gjithё konsumatorёve mbi mallrat dhe shёrbimet qё ofrohen nё tregun e brendshёm. Do jetё vetё konsumatori qё vendos se çfarё do tё dёshirojё tё blejё. Konsumatori kёtё barazi e gёzon edhe nё çmimin qё do tё paguajё pёr tё njёjtin produkt nё krahasim me konsumatorёt e tjerё kur ndodhet nё tё njёjtat kushte. Nuk mund tё zbatohen diferencime nё vendosjen e çmimit pёr tё njёjtin lloj produkti ose shёrbimi kur u ofrohet konsumatorёve tё ndryshёm. Nё ato raste kur konsumatorёt do tё trajtohen nё mёnyrё tё diferencuar do tё themi se kemi diskriminim tё konsumatorit. Mund tё ndodhё qё njё shёrbim i cili ofrohet pa asnjё lloj pagese tё ofrohet me pagesё pёr turistёt e huaj, e kёtu do t’i referohemi praktikёs gjyqёsore nё rastin e çёshtjes kundёr Mbretёrisё Spanjolle ku shёrbimi ofrohet falas pёr qytetarёt spanjollё dhe pёr turistёt kundrejt njё pagese tё caktuar. Nёpёrmjet zbatimit tё barazisё konsumatorёt kanё tё drejtё tё kundёrshtojnё çdo rast qё i diskriminon pёr shkak tё shtetёsisё, prejardhjes apo gjinisё. 529 European Parliament, Discrimination of Consumers in the Digital Single Market, European Union, 2013,fq.30. Shiko nё adresёn: http://www.europarl.europa.eu/studies 530 Case C-279/93, Finanzamt Köln-Altstadt and Roland Schumacker, Paragrafi 29, 14 .02.1995, ECR I-259.

126

Zbatimi i parimit tё mosdiskriminimit nuk ёshtё risi nё Bashkimin Europian, ky parim ёshtё zbatuar qё prej krijimit tё tij. Duke iu referuar Gjykatёs, rastet e diskriminimit tё konsumatorit vazhdojnё tё pёrsёriten herё pas here. Shtetet Anёtare kanё qenё tё detyruara tё zbatojnё parimin e mosdiskriminimit tё parashikuar qё nga TKEE-ja. Nё nenin 7 tё TKEE-sё parashikohet se diskriminimi i bёrё pёr shkak tё shtetёsisё ndalohet dhe nuk mund tё lejohet. Bazuar edhe nё praktikёn gjyqёsore tё GJED-sё, do tё themi se tё njёjtin qёndrim mban edhe Gjykata, ajo ndalon kёtё lloj diskriminimi. GJED-ja nё çёshtjen 186/87 Ian William Cowan kundёr Le Trésor public

531, ndalon

diskriminimin, ajo shprehet se ashtu siç parashikohet nё nenin 7 tё TKEE-sё diskriminimi pёr shkak tё shtetёsisё ndalohet532. Çdo shtetas i njё Shteti Anёtar duhet tё jetё nё tё njёjtёn pozitё dhe tё pёrfitojё shёrbimet e ofruara njёsoj si shtetasit e atij Shteti Anёtar ku do tё vendoset533. Nuk mund tё bёhet trajtim i diferencuar midis njё shtetasi tё njё shteti tjetёr anёtar nё krahasim me shtetasin e asaj SHA-je ku ёshtё vendosur. Nё kёtё rast janё shkelur dy parime, si parimi pёr trajtim tё barabartё ashtu edhe parimi i mosdiskriminimit sepse duke mos u bёrё trajtim i barabartё nё ofrimin e shёrbimit, pёrfituesi i kёtij shёrbimi ёshtё diskriminuar nё kёtё rast. Nga interpretimi i zgjeruar qё i ёshtё bёrё nenit 7 tё TKEE-sё, sipas Gjykatёs, nё kёtё çёshtje do tё themi se ky nen do tё interpretohet nё mёnyrёn pёr tё mbrojtur njё nga liritё themelore tё tregut tё brendshёm, lirinё e lёvizjes sё personave, por edhe nё veçanti mbrojtjen e personave si marrёs tё shёrbimeve534. Nё kёtё rast Cowan, i cili ёshtё turist, ka tё drejtёn tё pёrfitojё nga shёrbimet e ofruara nё Shtetin tjetёr Anёtar ku ai ka shkuar me anё tё agjensisё turistike. Mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi shtrihet mbi shёrbimet qё ofrohen si nё sektorin privat ashtu edhe nё sektorin publik. Sipas autorit Reich, pёrdorimi i termit marrёs dhe konsumator nё kёtё çёshtje kanё tё njёjtin kuptim, ndaj konsumatori pёr tё pёrfituar nga ky shёrbim duhet qё nё radhё tё parё tё gёzojё tё drejtёn pёr tё lёvizur nё mёnyrё tё lirё535. Me miratimin e Traktatit tё Maastrichtit dhe me tё gjitha ndryshimet ligjore qё ndodhёn nё legjislacionin e Bashkimit Europian, duke u bazuar si nё ligjin e BE-sё edhe nga Gjykata konstatojmё se, pёr rastet qё lidheshin direkt me interesat dhe tё drejtat e konsumatorit nuk u pёrdor mё termi marrёs ose pёrfitues i mallrave dhe shёrbimeve, por nё vend tё tyre u pёrdor termi konsumator.

Nё kёtё çёshtje Gjykata mbron parimin e mosdiskriminimit dhe nё mёnyrё tё veçantё ndalon diskriminimin pёr shkak tё shtetёsisё brenda Shteteve Anёtare. Kur njё

531 Cowan, ishte një turist britanik i cili ndodhej në Francë nё momentin qё u plaçkit në një stacion metroje. Ligji francez të drejtёn për kompensimin e dëmit tё pësuar në këto rrethana e njeh vetёm nё ato raste kur viktima është shtetas francez, nёse ka një leje qëndrimi, ose është shtetas i një vendi i cili ka nёnshkruar një marrëveshje reciproke pёr këtë çështje me Francën. Franca ngrinte pretendimin se midis saj dhe Britanisё nuk ka asnjë marrëveshje reciproke tё nёnshkruar. Nё ankesёn e paraqitur kërkuesi pretendoi se Qeveria Franceze e ka diskriminuar atё pёr shkak tё kombësisë. Nё gjykimin e kёsaj çёshtje, GJED-ja gjeti shkelje të Ligjit të Komunitetit. Kёtё shkelje GJED-ja e arsyetoi se kёrkuesi duhet të trajtohet nё mёnyrё tё njëjtë si shtetasit francezё në fushën e kompensimit pёr veprat penale, në bazë të shërbimit tё ofruar, turisti ka të drejtë për të përfituar nga liria e ofrimit të të shërbimeve të përcaktuar në nenin 59 tё TKEE. 532 Case 186/87, Ian William Cowan kunder Le Trésor public, 2.2. 1989, Paragrafi 10 , ECR, fq.219. 533 Po aty, paragrafi 15, fq.220. 534 Po aty, Vendimi i Gjykatёs, fq. 223. 535 Shih Reich N., “Crisis or Future of European Consumer Law?”: The yearbook of consumer law 2009:

Markets and the Law”, Ashgate Publishing, fq.26, ISBN 978-0-7546-7574-7.

127

Shtet Anёtar njeh dhe zbaton tё drejtёn pёr tё mbrojtur interesat ekonomike nё rastin e shёrbimeve turistike, ai nuk mund tё diskriminojё njё turist nga njё shtet tjetёr anёtar i Komunitetit536. Argumentimi se ky shtetas nuk gёzon mbrojte duke u ngritur si pretendim se nuk ёshtё shtetas i shtetit francez dhe gёzimi i kёsaj tё drejte ёshtё i lidhur ngushtё me shtetёsinё u rrezua nga Gjykata nё çёshtjen Cowan.

Duke u bazuar nё praktikёn gjyqёsore tё GJED-sё konstatojmё se parimi i mosdiskriminimit ёshtё shkelur edhe nga Spanja nё çёshtjen C-45/93 Komisioni i

Komunitetit Europian kundёr Mbretёrisё Spanjolle537

. Nё Spanjё, sipas parashikimeve tё bёra nё Dekretin Mbretёror tё vitit 1987, tё gjithё shtetasit spanjollё gёzonin tё drejtёn pёr tё vizituar muzetё pa asnjё detyrim monetar kundrejt shtetit538. Tё drejtёn pёr tё vizituar muzetё pa asnjё detyrim monetar, nё bazё tё dy Vendimeve tё Kёshillit tё Ministrave, e gёzonin edhe shtetasit e njё tjetёr SHA-je tё cilёt banonin nё Spanjё si dhe çdo person nёn moshёn 21 vjeç i cili ishte turist539. Nga shёrbimi i ofruar tё drejtёn pёr tё pёrfituar pёrveç shtetasve tё shtetit spanjoll qё e ofron kёtё shёrbim duhet qё nё tё njёjtat kushte ta gёzojnё edhe shtetasit e njё tjetёr Shteti Anёtar. Mёnyra e ofrimit tё shёrbimit nuk ёshtё e njёjtё dhe ky diferencimi nё ofrimin e shёrbimit nё kёtё rast çon nё diskriminimin e konsumatorёve pёr shkak tё shtetёsisё. Çdo qytetar spanjoll mbi moshёn 21 vjeç ka tё drejtё tё vizitojё muzetё pa asnjё lloj tarife shtetёrore, ndёrkohё qё nuk mund tё themi tё njёjtёn gjё pёr turistёt tё cilёt janё shtetas tё njё shteti tjetёr anёtar. Ky trajtim i diferencuar qё ёshtё bёrё nё ofrimin e shёrbimit nё kёtё çёshtje i diskriminon konsumatorёt pёr tё pёrfituar nga shёrbimi i ofruar. Ky trajtim i diferencuar qё u ёshtё bёrё konsumatorёve ёshtё kundёrshtuar edhe nga Komisioni, ku sipas tij nё kёtё çёshtje kemi tё bёjmё me diskriminim tё konsumatorit.

Duke u bazuar nё çёshtjet qё trajtuam, arrijmё nё pёrfundimin se konsumatorёt kanё tё drejtё tё kёrkojnё qё tё trajtohen nё mёnyrё tё barabartё mbi shёrbimet qё u ofrohen duke mos u trajtuar nё mёnyrё tё diferencuar pёr shkak tё shtetёsisё. Çdo trajtim i diferencuar qё i bёhet konsumatorit pёr shkak tё shtetёsisё sё tij dhe qё nuk mund tё justifikohet objektivisht nё bazё tё ligjit do tё cilёsohet si diskriminim.

4.2.1. Mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi pёr shkak tё shtetёsisё nё çёshtjen kundёr Republikёs Italiane

540.

Nga praktika gjyqёsore konstatojmё se rastet pёr diskriminimin e konsumatorit nё

bazё tё shtetёsisё vazhduan tё pёrsёriten brenda Shteteve Anёtare, ku disa shtete u gjendёn nё shkelje tё legjislacionit tё Bashkimit Europian, ndёr to ishte edhe Italia.

Nё çёshtjen Komisioni i Komunitetit Europian kundёr Republikёs Italiane541

qё kemi marrё pёr studim do tё trajtojmё rastin kur Gjykata ka ndaluar diskriminimin e konsumatorit pёr shkak tё shtetёsisё, diskriminim i bёrё nga Republika Italiane. Edhe pse GJED-ja nё çёshtje tё gjykuara vite mё parё ishte shprehur se diskriminimi i konsumatorit pёr shkak tё shtetёsisё ishte i ndaluar, nё vendimet e dhёna ajo theksonte 536 Po aty, fq.26. 537 C-45/93, Commission of the European Communities v Kingdom of Spain, 15.3.1994 , ECR. 538 Po aty, Paragrafi 2, fq. I - 918. 539 Po aty, Paragrafi 3, fq. I - 918. 540 Bazuar nё çёshtjen C-388/01, Commission of the European Communities v. Italian Republic, 16. 1. 2003, ECR. 541 C-388/01, Commission of the European Communities v. Italian Republic, 16. 1. 2003, ECR.

128

edhe njё herё rёndёsinё dhe detyrimin pёr zbatimin e parimit tё mosdiskriminimit. Pavarёsisht kёtyre, ishte Italia e cila dёshtoi duke shkelur parimet e sё drejtёs Komunitare.

Kjo çёshtje ka tё bёjё me trajtimin jo tё barabartё tё konsumatorёve nё ofrimin e shёrbimit nga shteti italian, trajtim ky qё i ka diskriminuar konsumatorёt pёr shkak tё shtetёsisё sё tyre. Sipas praktikёs sё ndjekur nga Republika Italiane, shёrbimi i ofruar te konsumatorёt pёr tё vizituar muzetё lidhet drejtpёrdrejtё me shtetёsinё. Ky shёrbim ёshtё ofruar pa asnjё lloj kufizimi pёr shtetasit italianё dhe personat tё cilёt janё rezidentё nё Itali. Ndёrkohё nuk mund tё themi tё njёjtёn gjё kur i njёjti shёrbim ofrohet pёr shtetasit e tjerё tё Shteteve Anёtare dhe personat jorezident nё Itali. Nё rastin kur njё shtet merr njё masё nё nivel kombёtar duhet qё kjo masё tё mos vijё nё kundёrshtim me tё drejtёn komunitare dhe tё mos shkelё parimet qё njihen dhe mbrohen nga kjo e drejtё. Nё rastin e çёshtjes kundёr Italisё, konstatojmё se Italia miratoi masa nё nivel kombёtar tё cilat shkelin parimet e parashikuara nga e drejta komunitare. Me masat e miratuara ajo ndalonte çdo turist i cili ishte qytetar europian mbi moshёn 60 ose 65 vjec pёr tё vizituar muzetё. E drejta pёr tё vizituar muzetё u njihej vetёm shtetasve italianё ose banorёve tё cilёt jetonin nё kёtё shtet.

Mё sipёr konstatuam qё Italia ka miratuar masa tё cilat shkelin parimet e sё drejtёs Komunitare. Natyrshёm shtrojmё pyetjet “ A kemi shkelje tё parimeve tё sё drejtёs Komunitare nga kёto masa tё miratuara nga Republika Italiane?”, “A mund te themi qё nё kёtё rast kemi tё bёjmё me diskriminim pёr shkak tё shtetёsisё?”. Pyetjet qё shtrojmё na çojnё nё tё njёjtin konkluzion, po kemi tё bёjmё me shkelje tё parimeve tё sё drejtёs Komunitare. Fillimisht le t’i japim pёrgjigje pyetjes sё parё, ku konstatojmё se nё kёtё rast kemi shkelje tё parimit pёr mosdiskriminim dhe tё parimit pёr trajtim tё barabartё tё konsumatorёve. Por ajo qё duhet tё theksojmё ёshtё qё pёrveç se nuk janё respektuar kёto parime janё shkelur edhe detyrimet me tё cilat ngarkohet çdo Shtet Anёtar pёr tё respektuar dhe zbatuar tё drejtёn Komunitare. Duke konstatuar se kemi shkelje tё parimit tё mosdiskriminimit dhe mostrajtimit tё barabartё tё konsumatorёve nё shёrbimin e ofruar i japim pёrgjigje edhe pyetjes tё dytё sё nё kёtё rast kemi tё bёjmё me diskriminim tё çdo turisti, qytetari europian mbi moshёn 60 ose 65 vjeç, i cili ёshtё konsumator i kёtij lloj shёrbimi tё ofruar. Masa tё tilla diskriminuese nuk mund tё miratohen me pretendimin se miratimi i tyre ёshtё i nevojshёm pёr tё mbrojtur interesat ekonomike tё shteti. Italia ngrinte si pretendim duke e justifikuar diskriminimin e bёrё ndaj turistёve tё huaj se masat qё kishte miratuar ishin vetёm pёr tё mbrojtur interesat ekonomike dhe pёr zbatimin e taksave tё vendosura nga shteti. Ky pretendim u rrёzua sepse ishte i pabazuar nё ligj. Sipas Gjykatёs ky argumentim nuk mund tё pranohet dhe se nuk mund tё vendosen taksa tё tilla tё cilat çojnё nё mospёrmbushjen e detyrimeve tё parashikuara nga Traktati i Komunitetit Europian542. Çdo Shteti Anёtar i njihet e drejta ligjore tё marrё masa tё cilat i quan tё nevojshme, por kёto masa nuk duhet tё vinё nё kundёrshtim me detyrimet e parashikuara nga e drejta Komunitare543. Nё qoftё se masat kombёtare vijnё nё kundёrshtim me parimet e Bashkimit Europian, kёto masa nuk do tё zbatohen nёse nuk justifikohen objektivisht.

542 Paragrafi 24 i çёshtjes C-388/01 Commission of the European Communities v. Italian Republic, 16. 1. 2003. 543 Paragrafi 27 i çёshtjes C-388/01 Commission of the European Communities v. Italian Republic, 16. 1. 2003.

129

Sipas Opinionit tё Avokatit tё Pёrgjithshёm Stix-Hackl njё shtet nuk mund tё miratojё masa kombёtare tё cilat bёjnё trajtim jo tё barabartё me justifikimin pёr tё mbrojtur interesat ekonomike tё shtetit tё tyre544. Masat kombёtare tё cilat bёjё trajtim jo tё barabartё justifikohen vetёm nёse miratohen pёr tё mbrojtur interesa e pёrgjithёshme tё shtetit545.

Bazuar nё nenet 18 tё TFBE-sё546

dhe 56 tё TFBE-sё547, tё cilat janё ish -nenet 12

dhe 49 TKE, tё drejtat e parashikuara nga kёto nene janё shkelur. Turistёt janё diskriminuar pёr shkak tё shtetёsisё dhe u ёshtё mohuar e drejta pёr t’u ofruar shёrbimin me arsyetimin se ky shёrbim nuk mund t’u ofrohet tё huajve mbi moshёn 60 ose 65 vjec, por vetёm shtetasve italian ose personave tё cilёt kanё vendbanim nё kёtё shtet. Masa e marrё dhe trajtimi i diferencuar pёr ofrimin e shёrbimit nё muze duke e ofruar kёtё shёrbim vetёm pёr personat mbi 60 ose 65 vjeç tё cilёt janё shtetas italianё ose kanё vendbanim nё shtetin italian pёrbёn diskriminim sepse kjo masё nuk justifikohet pёr shkaqe objektive pёr tё bёrё kёtё dallim nё ofrimin e shёrbimit nё muze.

4.2.2. Mosdiskriminimi i konsumatorit mbi shёrbimet e ofruara.

Liria e ofrimit tё shёrbimeve ёshtё njё nga liritё themelore tё tregut tё brendshёm. Ofrimi i shёrbimeve nё mёnyrё tё lirё nё tregun e brendshёm ёshtё i rёndёsishёm sepse u mundёson konsumatorёve tё pёrfitojnё kёto shёrbime pa asnjё lloj kufizimi gjeografik. Nga praktika gjyqёsore konstatuam mё sipёr se konsumatori diskriminohet pёr shkak tё shtetёsisё. Çdo çёshtje pёr diskriminimin e konsumatorit duhet tё studiohet rast pas rasti sepse motivet qё çojnё nё diskriminimin pёr shkak tё shtetёsisё janё tё ndryshme.

Sidoqoftё, rastet e diskriminimit tё konsumatorit vazhdojnё tё jenё prezente nё tregun e brendshёm. Pёr t’i dhёnё fund rasteve kur konsumatori diskriminohet pёr shkak tё shtetёsisё nё ofrimin e njё shёrbimi u miratua direktiva mbi shёrbimet

548. Nё

Preambulёn e kёsaj direktive parashikohet eleminimi i kufizimeve ndёrkufitare nё ofrimin e shёrbimeve, pёrveç kёsaj nё tё njёjtёn kohё duhet tё rritet informacioni dhe transparenca qё konsumatori tё bёjё zgjedhje tё duhur nё treg549. Ajo i detyron Shtetet Anёtare tё marrin masat pёr mbrojtjen e konsumatorin nё shёrbimet e ofruara dhe nё bazё tё parimit pёr trajtim tё barabartё ndalon diskriminimin nё bazё tё shtetёsisё dhe pёr shkak tё vendbanimit. Gjithashtu ajo i detyron Shtetet Anёtare qё tё vendosin nё

544 Paragrafi 36 i Opinionit tё Avokatit tё Pёrgjithshёm Stix-Hackl, 10.10. 2002, mbi çёshtjen 388/01. 545 Po aty. 546 Neni 18 (ish-neni 12 TKE). Nё tekstin e kёtij neni thuhet se: “Brenda fushës së veprimit të Traktateve

dhe pa cёnuar dispozitat e posaçme që përmbajnë këto Traktate, ndalohet çdo diskriminim për shkak të

shtetësisë. Parlamenti Europian dhe Këshilli, duke vepruar sipas procedurës së zakonshme legjislative,

mund të miratojnë rregulla që synojnë ndalimin e një diskriminimi të tillë”. 547 Neni 56 (ish-neni 49 TKE). Nё tekstin e ketij neni thuhet se: “Brenda kuadrit të dispozitave të

parashikuara më poshtë,ndalohen kufizimet mbi lirinë e ofrimit të shërbimeve brenda Bashkimit lidhur me

shtetasit e Shteteve Anëtare, të cilët janë vendosur në një Shtet Anëtar që është i ndryshëm nga ai i personit

për të cilin ofrohen shërbimet. Parlamenti Europian dhe Këshilli, duke vepruar sipas procedurës së

zakonshme legjislative, mund t’i shtrijnë dispozitat e këtij Kreu për të përfshirë shtetasit e një vendi të tretë

të cilët ofrojnë shërbime dhe të cilët janë vendosur brenda Bashkimit”. 548 Directive 2006/123/EC of the European Parliament and of the Council on services in the internal market, 12 December 2006, OJ L 376, 27.12.2006, fq. 36. 549 Po aty, pika 2 e preambulёs, fq.36.

130

dispozicion si tё ofruesit tё shёrbimit ashtu edhe tё konsumatorit njё informacion tё pёrgjithshёm, procedurёn qё duhet ndjekur nё njё tjetёr SHA pёr t’u dёmshpёrblyer, si dhe ndihmёn ligjore qё do t’i ofrohet550. Nё bazё tё parimit tё mosdiskriminimit ashtu siç edhe parashikohet edhe nё preambulёn e kёsaj direktive konsumatorёt duhet tё kenё mundёsi tё njёjta dhe tё drejta tё barabarta pёr tё pёrfituar nga njё shёrbim qё ofrohet lirisht pёr konsumatorёt nё njё Shtet tjetёr Anёtar, i ndryshёm ky nga vendi i origjinёs sё tij. Shtete Anёtare ngarkohen me detyrim tё mos zbatojnё masa ndaluese tё cilat i mohojnё ose i kufizojnё konsumatorit tё drejtёn pёr tё pёrfituar nga shёrbimin pёr shkak tё shtetёsisё ose vendbanimit. Nё ato raste kur ato ofrohet lirshёm pёr konsumatorёt e tjerё dhe nuk ka asnjё arsye objektive pёr zbatimin e kёtyre masave. Konsumatorёt nuk mund tё gёzojnё mbrojtje nё bazё tё parimit tё mosdiskriminimit kur bёhet njё trajtim i diferencuar i konsumatorёve mbi tarifat qё zbatohen dhe kushtet nё tё cilat ofrohet shёrbimi, tё cilat ndryshojnё brёnda Komunitetit pёr arsye objektive551. Jo çdo trajtim i diferencuar pёrbёn diskriminim tё konsumatorit552, por janё arsyet objektive qё justifikojnё kёtё diferencim nё trajtimin e tyre. Arsyet objektive janё tё ndryshme, por ndёr to ne do tё pёrmendim çmimin e ofrimit tё shёrbimit, vendodhjen gjeografike, taksat dhe tatimet.

Konsumatori ёshtё njё pёrfitues i shёrbimeve qё ofrohen nё treg dhe si i tillё ai gёzon tё drejtёn pёr t’u mbrojtur nga diskriminimi. Mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi mbulohet nga neni 20

553 i direktivёs sё shёrbimeve ku sanksionohet se ndalohet diskriminimi i konsumatorёve pёr shkaqe qё lidhen me shtetёsinё ose vendbanimin. Nga interpretimi i kёtij neni do tё themi se ky detyrim bie si mbi autoritetet publike ashtu edhe mbi ofruesin e shёrbimit. Tё gjitha Shtetet Anёtare nё mёnyrё apriori duhet ta pёrfshinin nenin 20 tё direktivёs mbi shёrbimet nё ligjet e tyre kombёtare, parimi i mosdiskriminimit tashmё ёshtё njё parim i rёndёsishёm pёr çdo SHA.

Nё nenin 20 pika 1 parashikohet se do tё jetё pёrgjegjёsi e Shteteve Anёtare pёr tё trajtuar nё mёnyrё tё barabartё konsumatorёt nё ofrimin e njё shёrbimi duke ndaluar diskriminimin e konsumatorit pёr shkak tё shtetёsisё dhe vendbanimit. Ky nen mbulon tё gjitha ato raste kur trajtimi i diferencauar i konsumatorёve kryhet nga autoritetet publike. Nё çdo rast kur do tё ketё diferencim nё ofrimin e shёrbimit tё konsumatorit pёr shkaqe qё lidhen me shtetёsinё ose vendbanimin e tij do tё themi se kemi diskriminim tё konsumatorit. Tё njёjtin qёndrim ka mbajtur edhe GJED-ja pёr mbrojtjen e konsumatorit nё tё gjitha ato raste kur konsumatori ёshtё diskriminuar pёr shkak tё shtetёsisё ose vendbanimit. Nё tё gjitha kёto raste Gjykata ka ngarkuar shtetet me pёrgjegjёsi pёr mbrojtjen e konsumatorit dhe zbatimin e parimeve tё Komunitetit. Konsumatorёt, nё bazё

550 Po aty, pika 51 e preambulёs, fq.43. 551 Po aty, pika 95 e preambulёs, fq.48. 552 Shih Hobe S., Hofmannová M., Wouters J. , A Coherent European Procurement Law and Policy for the

Space Sector: Towards a Third Way, LIT, 2011, fq.113. 553 Neni 20 i direktivёs sё shёrbimene ka tё bёjё me parimin e mosdiskriminimit. Nё bazё tё kёtij parimi ndalohet diskriminimi i marrёsit tё shёrbimit pёr shkak tё shtetёsisё ose vendbanimit. Nё kёtё nen pёrdoret termi marrёs shёrbimi dhe jo ai konsumator. Termi marrёs shёrbimi ёshtё njё term mё i gjerё si ai i termit konsumator. Duke i’u referuar nenit 4 pika 3 tё kёsaj direktive, me marrёs shёrbimi do tё kuptojmё si personin fizik dhe personin juridik sipas nenit 54 tё TFBE-sё ish-neni 48 i TKE-sё, nё kapitullin e dytё nё kemi shpjeguar kuptimin e termit konsumator i cili ёshtё njё person fizik e duke bёrё njё analizё tё termave do arrijmё nё pёrfundimin se termi marrёs pёrfshin nё vetvete edhe termin konsumator.

131

tё parimit tё barazisё, gёzojnё tё drejtёn pёr t’u trajtuar nё mёnyrё tё barabartё pavarёsisht shtetёsisё sё tyre, pёrfundim ky i arritur duke u bazuar nё çёshtjen Cowan.

Megjithatё, jo çdo diferencim nё ofrimin e shёrbimit te konsumatori pёrbёn diskriminim. Diferencimi nё trajtimin e konsumatorёve, nё shёrbimin e ofruar, pёr shkak tё vendodhjes gjeografike nuk do tё trajtohet si diskriminim i konsumatorit nё mёnyrё tё prerё, por duhet tё trajtohet rast pas rasti. Sipas Gjykatёs nё çёshtjen Debauve

554 nё tё gjitha ato raste kur do tё zbatohen rregullat kombёtare tё cilat bёjnё trajtim tё diferencuar tё konsumatorёve pёr shkak tё vendodhjes gjeografike nuk kemi diskriminim tё konsumatorit. Kёto rregulla kombёtare lejohen tё zbatohen dhe justifikohen nga ana objektive pёr arsyen pёr tё cilёn janё marrё. Neni 20 pika 1 do tё zbatohet vetёm pёr shёrbimet qё janё me natyrё tregtare. Pёr ato shёrbime tё cilat ofrohen falas dhe qё nuk kanё natyrё tregtare kjo pikё e kёtij neni nuk do tё zbatohet555. Nё ato raste kur bёhet diferencim nё ofrimin e shёrbimit ndaj konsumatorit duhet qё ky diferencim tё justifikohet nё çdo rast kur konsumatorёt trajtohen nё mёnyrё jo tё barabartё.

Pёrveç autoriteteve publike edhe ofruesit e shёrbimit ngarkohen me detyrimin pёr tё mosdiskriminuar konsumatorin pёr shkak tё shtetёsisё ose vendbanimit. Ofruesi i shёrbimit mund tё jetё njё firmё ose njё individ i cili ushtron njё profesion tё caktuar. Konsumatori nuk mund tё ngrejё si pretendim se ёshtё shkelur parimi i mosdiskriminimit nё ato raste kur ofruesi i shёrbimit bёn diferencim nё shёrbimin e ofruar pёr shkaqe objektive. Interneti i ka dhёnё zgjidhje mёnyrёs sё komunikimit556. Kjo zgjidhje nuk ёshtё kufizuar vetёm te komunikimi, por njё zhvillim ka marrё edhe tregtia elektronike. Zhvillimi i tregtisё elektronike nuk ka mundur tё eleminojё rastet e diskriminimit tё konsumatorit duke iu mundёsuar njё qasje tё barabartё nё furnizimin me shёrbimet qё u ofrohen konsumatorёve, rastet e diskriminimit janё tё pranishme. Nё rastin e shitjeve online nё shumicёn e rasteve trajtimi i ndryshёm i konsumatorёve vjen si pasojё e vendbanimit tё tyre557. Njё ndёr praktikat mё tё shpeshta qё pёrdoret duke diskriminuar konsumatorin ёshtё refuzimi pёr t’i shitur mallra apo pёr t’i ofruar shёrbime konsumatorit pёr shkak tё vendbanimit tё tij. Vendodhja e tij gjeografike mund tё jetё njё faktor qё e bёn tё pamundur ofrimin e shёrbimit ose transportimin e mallrave nё kёtё zonё.

4.3. Mosdiskriminimi i konsumatorit pёr shkak tё prejardhjes racore ose etnike.

Njё tjetёr çёshtje e rёndёsishme qё do tё ndalemi pёr tё trajtuar ёshtё mosdiskriminimi i konsumatorit pёr shkak tё prejardhjes racore ose etnike. Nё bazё tё parimit tё barazisё çdo konsumator duhet tё trajtohet nё mёnyrё tё barabartё nё ofrimin e

554 Case 52/79, Procureur du Roi v Debauve and Other, [1980] ,ECR,fq. 859-860. 555 Shih European Parliament, Discrimination of Consumers in the Digital Single Market, European Union, 2013, fq.41. 556 Shih Rubin E., ” The Internet, Consumer Protection and Practical Knowledge”, Consumer Protection in

the Age of the ‘Information Economy, Ashgate, 2006,fq.49. 557 SWD(2012) 146 final, 8.6.2012 , Commission staff working document With a view to establishing guidance on the application of Article 20(2) of Directive 2006/123/EC on services in the internal market ('the Services Directive') Accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regionson the implementation of the Services Directive: A partnership for new growth in services 2012-2015, fq.2.

132

mallrave dhe shёrbimeve. Nё kuadёr tё kёsaj çёshtjeje u miratua Direktiva 2000/43/EC pёr trajtimin e barabartё tё personave pavarёsisht prejardhjes racore ose etnike 558.

Megjithatё, miratimi i kёsaj direktive ndalon brenda Bashkimit Europian si diskriminimin e drejtpёrdrejtё dhe atё tё tёrthortё nё ofrimin e mallrave ose shёrbimeve, pёr motivet qё lidhen me prejardhjen e konsumtorit. Fusha e zbatimit tё kёsaj direktive nuk do t’i shtrijё efektet e veta pёr tё mbrojtur konsumatorёt nё rastet e trajtimit tё diferencuar ndaj shtetasve tё vendeve tё treta ose personave pa shtetёsi tё cilёt kanё vendqёndrim nё Bashkimin Europian559. Kjo direktivё vёrtet nuk do tё zbatohet pёr tё mbrojtur nga diskriminimi shtetasit e vendeve tё treta, por ajo ndalon diskriminimin e tyre brenda Bashkimit560. Mbrojtja nga diskriminimi ёshtё njё e drejtё universale561. Vёrtetё kjo direktivё kufirin e vet tё mbrojtjes nuk e shtrin edhe te shtetasit e vendeve tё treta ose personave pa shtetёsi, por nuk e lejon diskriminimin e tyre. Masat kombёtare tё marra nga Shtetet Anёtare pёr mbrojtjen e konsumatorit nga diskriminimi pёr t’i trajtuar ata nё mёnyrё tё barabartё pёr kёrkesat qё paraqesin pёr mallrat dhe shёrbimet, nuk kanё rezultuar efektive nё zbatimin e parimit tё mosdiskriminimit, ndaj njё nga qёllimet e direktivёs sё vitit 2000 ishte mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi pёr shkak tё prejardhjes racore ose etinke nё BE.

Kjo direktivё synon mbrojtjen e konsumatorit nga diskriminimi, nё bazё tё parimeve tё subsidaritetit dhe proporcionalitetit. Objektivi i kёsaj direktive nuk mund tё arrihet nёpёrmjet masave tё marra nga Shtetet Anetare, por vetёm masat e marra nga Bashkimi Europian do tё mundёsonin njё mbrojtje tё plotё tё konsumatorit qё parashikohet nё kёtё direktivё562. Brenda fushёs sё veprimit tё kёsaj direktive mbrojtja nga diskriminimi bёhet si nё sektorin publik ashtu edhe nё atё privat nё BE sepse çdo konsumator gёzon tё drejtёn pёr t’u furnizuar me mallra dhe shёrbime tё cilat ofrohen nё treg563.

Tё drejtёn pёr t’u furnizuar me mallra dhe shёrbime e gёzojnё nё bazё tё parimit tё trajtimit tё barabartё çdo konsumator pavarёsisht prejardhjes racore ose etnike qё ai ka. Mё sipёr trajtuam se mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi arrihet nё njё nivel mё tё lartё brenda Bashkimit nё krahasim me mbrojtjen nё mёnyrё individuale dhe tё pavarur nga çdo Shtet Anёtar. Pavarёsisht kёtij parashikimi tё kryer nga kjo direktivё na lind si nevojё tё shtrojmё pyetjen “ A kanё tё drejtё Shtetet Anёtare tё marrin masa pёr tё

558 Council Directive 2000/43/EC of 29 June 2000 implementing the principle of equal treatment between persons irrespective of racial or ethnic origin, Official Journal, L 180/22, 19.7.2000. 559 Shih nenin 3 pika 2 tё Council Directive 2000/43/EC implementing the principle of equal treatment between persons irrespective of racial or ethnic origin 560 Pika 13 e Preambulёs e Council Directive 2000/43/EC implementing the principle of equal treatment between persons irrespective of racial or ethnic origin, fq.23. 561 Po aty, pika 3 e Preambulёs, fq.22. Nё kёtё pikё tё preambulёs thuhet se:” …mbrojtja nga diskriminimi për të gjithë personat përbën një tё

drejtë universale e njohur nga Deklarata Universale e të Drejtave tё Njeriut, Konventa e Kombeve të

Bashkuara mbi eleminimin e të gjitha formave të diskriminimit ndaj grave, Konventa Ndërkombëtare për

eliminimin e të gjitha formave të diskriminimit racor dhe Konventa e Kombeve tё Bashkuara mbi të Drejtat

Civile dhe Politike dhe të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore si dhe nga Konventa Europiane për

Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut, në të gjitha Shtetet Anëtare tё cilat e kanë

nënshkruar”. 562 Pika 28 e Preambulёs e Council Directive 2000/43/EC implementing the principle of equal treatment between persons irrespective of racial or ethnic origin, Official Journal, L 180, 19.7.2000, fq.23. 563 Po aty, neni 3, fq.24.

133

shmangur disavantazhet qё lidhen me prejardhjen etnike apo racore?”. Edhe pse ёshtё cilёsuar se mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi realizohet dhe ёshtё mё efektive kur masat e marra miratohen nga Bashkimi Europian sesa nga SHA-tё, nё bazё tё parimit pёr trajtim tё barabartё nuk pёrjashtohen SHA-tё qё tё miratojnё masa tё natyrёs parandaluese ose kompesuese pёr dёmet qё shkaktohen si pasojё e prejardhjes etnike ose racore. Lejimi i Shteteve Anёtare pёr tё miratuar masa tё natyrёs parandaluese dhe kompesuese tё cilat janё nё mbrojtje tё konsumatorit pёrbёjnё atё qё quhet veprim

pozitiv564. Ky ёshtё njё rast pёrjashtimor nga parimi i trajtimit tё barabartё edhe pse ёshtё

i tillё zbatimi i tij lidhet me intersin mё tё lartё tё konsumatorit duke e mbrojtur dhe shmangur çdo lloj diskriminimi ndaj tij.

Mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi pёr motive etnike ose raciale mbulohet nga neni 3 pika 1(h) e direktivёs nё tё cilёn parashikohet e drejta pёr t’u furnizuar me mallra dhe shёrbime. Sipas parimit tё barazisё komsumatorёt kanё mundёsi tё njёjta pёr t’u furnizuar me mallra dhe shёrbime. Mallrat dhe shёrbimet nga tё cilat ata do tё pёrfitojnё pёr t’u furnizuar duhet tё jenё tё lira pёr t’iu ofruar publikut. Konsumatorёt nuk mund tё kёrkojnё tё blejnё ato mallra ose shёrbime tё cilat nuk janё nё qarkullimin civil. Nё tё gjitha ato raste kur konsumatori mund tё ngrejё si pretendim se ёshtё diskriminuar pёr motive etnike dhe racore, kёrkesa e tij do tё rrёzohet. Ajo do tё rrёzohet sepse nuk ka asnjё shkak pёr diskriminimin e konsumatorit sepse nё nen parashikohet qartё se mbrojtja do tё bёhet vetёm pёr ato mallra dhe shёrbime qё ofrohen pёr publikun. Autoritetet publike kanё pёrgjegjёsi pёr tё mos diskriminuar konsumatorin, ato duhet t’u krijojnё konsumatorёve mundёsi tё barabarta pёr t’u furnizuar me mallra dhe shёrbime. Duke mos patur diskriminim tё drejtpёrdrejtё dhe tё tёrthortё pёr shkak tё prejardhjes etnike ose racore do tё arrihet edhe qёllimi i kёsaj direktive, siç edhe parashikohet nё nenin 2 pika 1 nё kёtё rast ёshtё zbatuar parimi pёr trajtimin e barabartё ku konsumatorёt do tё furnizohen me mallra dhe shёrbime pa u trajtuar nё mёnyrё tё diferencuar ndёrmjet tyre.

Sidoqoftё, mё tej duhet tё themi se ndalimi i diskrimiminimit pёr shkak tё prejardhjes racore ose etnike parashikohen edhe nga TFBE-ja. Nё TFBE nuk ka ndonjё nen tё veçantё qё ndalon diskriminimin e konsumatorit pёr kёto shkaqe. Nё Traktat, nё nenin 19 tё TFBE-sё bёhet njё parashikimi i pёrgjithshёm se diskriminimi pёr shkak tё prejardhjes racore ose etnike dhe pёr shkak tё gjinisё nuk mund tё lejohet. Nё pёrmbajtjen e kёtij neni ashtu si nё nenin 18 tё TFBE-sё, konstatojmё tё njёjtёn gjё sepse nё pёrmbajtjen e kёtyre neneve nuk pёrmendet fjala konsumator. Ky parashikim mbi ndalimin e diskriminimit ёshtё mjaft i zgjeruar dhe i referohet tё gjitha fushave ku individi mund tё diskriminohet pёr shkaqet qё pёrmendёm. Edhe pse nuk pёrmendet nё mёnyrё tё veçantё fjala konsumator do tё themi se ky nen duke qenё se do tё zbatohet nё tё gjitha fushat qё gёzojnё mbrojtje sipas parashikimeve tё bёra nga TFBE-ja, parimi i mosdiskriminimit do tё zbatohet edhe pёr konsumatorin. Sipas parashikimeve tё bёra nё nenin 19 pika 1 tё TFBE-sё nё tё gjitha ato raste kur Kёshilli e cilёson si tё domosdoshme marrjen e masave pёr tё mbrojtur konsumatorin nga diskriminimi mund tё miratojё masa tё veçanta tё njё natyre mё tё ashpёr se masat tё cilat zbatohen brenda BE-sё. Kёto masa qё merren nga Kёshilli pёr tё ndaluar diskriminimin duhet tё jenё tё pёrshtatshme pёr qёllimin qё kёrkohet tё arrihet me miratimin e tyre. Procedura qё

564 Shih nenin 5 tё Council Directive 2000/43/EC implementing the principle of equal treatment between persons irrespective of racial or ethnic origin, Official Journal, L 180, 19.7.2000, fq.24.

134

zbatohet pёr miratimin e kёtyre masave nga Kёshilli, i cili vendos me unanimitet pasi ka marrё pёlqimin e Parlamentit Europian, bёhet sipas procedurёs sё posaçme565. 4.3.1. Mbrojtja nga diskriminimi pёr shkak tё prejardhjes etnike nё çёshtjen CHEZ

Razpredelenie Bulgaria566.

Konsumatorёt nё tregun e brendshёm kanё tё drejtё tё blejnё dhe tё furnizohen me

shёrbime. Parimi i trajtimit tё barabartё nё rastin e ofrimit tё shёrbimeve e detyron ofruesin e shёrbimit qё ta ofrojё shёrbimin nё mёnyrё tё njёjtё pёr tё gjithё konsumatorёt pa i diskriminuar ata pёr shkak tё prejardhjes racore ose etnike. Ky parim ёshtё njё parim bazё qё ndikon pёr mbrojtjen e konsumatorit nga diskriminimi pёr shkaqe qё lidhen me prejardhjen e tij. Duke u bazuar edhe nё praktikёn gjyqёsore arrijmё nё pёrfundimin se gjykata ka ndaluar diskriminimin e konsumatorёve nё tregun e brendshёm. Nga tёrёsia e vendimeve gjyqёsore konstatojmё se Gjykata e Drejtёsisё ka ndaluar trajtimin e diferencuar tё konsumatorёve nё furnizimin me mallra dhe shёrbime pёr shkak tё prejardhjes racore ose etnike.

Nё çёshtjen CHEZ Razpredelenie Bulgaria AD kundёr Komisia za zashtita ot

diskriminatsia 567

, Gjykata ndalon diskriminimin568 e konsumatorёve pёr shkak tё

“prejardhjes sё tyre etnike”569. Çёshtja ka tё bёjё me trajtimin e diferncuar qё u ёshtё bёrё konsumatorёve nё vendosjen e matёsave elektrik, kriteret i ndjekur mbi lartёsinё pёr vendosjen e matёsave nuk ka qenё i njёjtё nё lagjen rome nё krahasim me lagjet e tjera. Kriteri i ndjekur nё çёshtjen CHEZ Bullgaria

570 pёr vendosjen e matёsave elektirk ёshtё diskriminues. Zbatimi i kёtij kriteri shkel njёkohёsisht dy parime, atё tё mosdiskriminimit dhe atё tё trajtimit tё barabartё pavarёsisht prejardhjes etnike tё konsumatorёve.

Zgjidhja e kёsaj çёshtjeje nga Gjykata ёshtё bёrё duke u bazuar nё Direktivёn 2000/43/EC sepse ngrihet pretendimi se Znj.Nikolova ёshtё diskriminuar pёr shkak tё prejardhjes etnike. Ky pretendim nё kёtё çёshtje u ngrit edhe pse Nikolova nuk ёshtё me orgjinё rome. Ajo ushtron aktivitetin tregtar nё njё zonё ku shumica e popullsisё ёshte me

565 Shih nenin 19 pika 1 tё TFBE, “ Version i konsoliduar i Traktateve tё Bashkimit Europian dhe Karta e tё Drejtave Themelore tё Bashkimit Europian”, Ministria e Integrimit Europian, fq.56. 566 Case C-83/14, CHEZ Razpredelenie Bulgaria AD v Komisia za zashtita ot diskriminatsia, third parties:

Anelia Nikolova, Darzhavna Komisia za energiyno i vodno regulirane, 16 July 2015, ECR. 567 Po aty. 568 Nё nenin 2 pika 2/b tё Direktivёs 2000/43/EC parashikohet se diskriminimi ndahet: a. “nё tё drejtpёrdrejtё kur njё person trajtohet mё keq se njё tjetёr, nё raste tё ngjashme pёr shkak tё

prejardhjes racore ose etnike;

b. dhe nё tё tёrthortё kur një dispozitë neutrale në dukje, kriter apo praktikë pёr shkak tё prejardhjes

racore ose etnike nuk do t’i trajtojё njёlloj personat nё situata tё njёjta: 569 Nё paragrafin 45 Case C-83/14 termi prejardhje etnike, duke u bazuar nё Direktivёn 2000/43/EC dhe nenin 21 tё Kartёs tё tё drejtave themelore nё Bashkimin Europian, do tё kuptojmё se ky term “"mbulon një grup kompakt të qytetarëve bullgarë me origjinë rome”. 570 Çёshtja CHEZ ka tё bёjё me kriteret qё janё ndjekur pёr vendosjen e matёsave elektrikё nё njё lagje Rome nё krahasim me lagjet e tjera tё qytetit. Znj. Nikolova ёshtё njё tregtare, ajo drejton njё dyqan ushqimor nё Lagjen “Gizdova”, lagje kjo ku shumica e popullsisё ёshtё me orgjinё rome, pavarёsisht se vetё nuk ёshtё me orgjinё rome. Nё vitet 1999 dhe 2000, CHEZ-i vendosi matёsa tё rinj elektrikё nё qytetin Dupnitsa. Lartёsia e vendosjes sё matёsave nuk ishte e njёjtё sepse nё lagjen rome matёsat u vendosёn nё lartёsinё 6 metra ndёrsa nё lagjet e tjera nё lartёsinё 1.7 metra, duke u’a bёrё tё pamundur banorёve tё lagjes rome tё lexonin dhe kontrollonin sahatet e tyre.

135

orgjinё rome. Duke ushtruar aktivitetin e vetё tregtar nё kёtё zonё ajo ёshtё trajtuar nё tё njёjtёn mёnyrё si banorёt e kёsaj zone.

Nё nenin 3 pika 1/h tё Direktivёs 2000/43/EC parashikohet qё pavarёsisht prejardhjes etnike konsumatorёt kanё tё drejtё pёr t’u furnizuar nё mёnyrё tё barabartё me mallra dhe shёrbime. Nё kёtё çёshtje ky detyrim me tё cilin ngarkohet shteti bullgar nuk ёshtё zbatuar. Shtetet Anёtare nuk mund tё kenё pjesё tё legjislacionit kombёtar dispozita tё cilat diskriminojnё konsumatorin. Nuk mund tё themi tё njёjtёn gjё nё rastin e dispozitave tё cilat janё tё favorshme. Nisur nga kёrkesat minimale, Shtetet Anёtare pёr tё mbrojtur parimin e trajtimit tё barabartё mund tё mbajnё ose tё miratojnё dispozita mё tё favorshme pёr respektimin e kёtij parimi571. Sipas legjislacionit bullgar ky trajtim i diferencuar nё ofrimin e shёrbimit midis banorёve romё dhe atyre bullgarё cilёsohet si trajtim i pafavorshёm572. Dispozita ligjore e cila justifikon diferencimin e konsumatorёve nё ofrimin e shёrbimit nuk mbulohet nga parashikimi qё bёn neni 6 pika 1 pёr kёrkesat minimale, ndaj nё kёtё rast kemi shkelje tё parimit tё trajtimit tё barabartё. Shkelja e parimimit tё barazisё sё konsumatorёve automatikisht sjell diskriminimin e tyre dhe shkeljen e parimit tё mosdiskriminimit.

Nё rastin e dispozitёs ligjore, qё diferencimin nё ofrimin e shёrbimit pёr banorёt romё e pёrkufizon si trajtim tё pafavorёshёm dhe jo si diskriminim ёshtё nё kundёrshtim me legjislacionin e Bashkimit Europian573. Nё kёrkesёn e gjykatёs kombёtare bullgare mbi interpretimin e mospёrputhshmёrisё sё ligjit bullgar me atё tё BE-sё drejtuar Gjykatёs sё Drejtёsisё sё BE-sё, kjo kёrkesё nё bazё nenin 267

574 tё TFBE- sё nuk ёshtё

nё juridiksion tё saj. Pavarёsisht juridiksionit tё Gjykatёs sё Drejtёsisё siç edhe parashikohet nga neni 267 i TFBE- sё, nё mbёshtetje tё bashkёpunimit gjyqёsor tё parashikuar nga ky nen Gjykata e Drejtёsisё bёri njё interpretim tё Direktivёs 2000/43/EC mbi trajtimin e barabartё nё ofrimin e shёrbimit pavarёsisht prejardhjes etnike qё mund tё kenё konsumatorёt tё cilёve u ofrohet shёrbimi. Sipas Gjykatёs dispozitat kombёtare tё cilat diskriminojnё konsumatorin nuk duhet tё zbatohen. Nё tё gjitha ato raste kur njё dispozitё kombёtare i diskriminon konsumatorёt pёr shkak tё prejardhjes etnike, kjo dispozitё nuk do tё zbatohet mё sepse vjen nё kundёrshtim me nenin 2/2 pika b tё Direktivёs 2000/43/EC dhe ky nen e ndalon zbatimin e njё dispozite kombёtare e cila ёshtё diskriminuese.

Megjithatё, çdo person i cili ngre si pretendim se nё ofrimin e shёrbimit ёshtё diskriminuar pёr shkak tё prejardhjes etnike, ka tё drejtё t’i drejtohet gjykatёs kombёtare. Barra e provёs pёr tё provuar se kemi tё bёjmё me diskriminim pёr shkak tё prejardhjes etnike bie mbi tё paditurin. I padituri duhet tё provojё qё parimi i trajtimit tё barabartё nuk ёshtё shkelur575. Nga trajtimi i diferencuar nё vendosjen e matёsave elektirike nё

571 Neni 6 pika 1 i Council Directive 2000/43/EC implementing the principle of equal treatment between persons irrespective of racial or ethnic origin. 572 Paragrafi 14 i Case C-83/14. 573 Po aty, paragrafi 62. 574 Nё neni 267(ish-neni 234 TKE) parashikohet qё ”Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Europian ka juridiksion të shprehet përmes procedurёs paragjykimore lidhur me: (a) “interpretimin e Traktateve;

(b) vlefshmërinë dhe interpretimin e akteve të institucioneve, organeve, zyrave ose agjencive të

Bashkimit;”…. 575 Shih nenin 8 pika 1 tё Directive 2000/43/EC implementing the principle of equal treatment between persons irrespective of racial or ethnic origin.

136

çёshtjen CHEZ Bullgaria kemi diskriminim tё konsumatorёve. Nё kёtё çёshtje ka disa argumente tё cilat krijojnё njё lloj luhatjeje nё pёrcaktimin e llojit tё diskriminimit, nёse do jemi para “diskriminimit tё drejtpёrdrejtё”576 apo diskriminimit tё tёrthortё. Duke analizuar tё gjitha elementet dhe duke u bazuar nё vendimin e Gjykatёs do tё themi se diskriminimi i kryer ndaj Znj. Nikolova nё vendosjen e matёsit elektrik ёshtё diskriminim i tёrthortё. Cilat janё argumentet qё diskriminimi i kryer nё kёtё rast do tё trajtohet si i tёrthortё? Fillimisht pёrpara se tё analizojmё elementet me tё cilat kemi tё bёjmё me diskriminim tё tёrthortё duhet tё shpjegojmё se çfarё do tё kuptojmё me diskriminim tё tёrthortё. Me diskriminim tё tёrthortё do tё kuptojmё kur” … njё praktikë e cila në dukje

duket si neutrale, por pёr shkak tё prejardhjes racore ose etnike nuk do t’i trajtojё njёlloj

tё gjithё personat nё situata tё njёjta duke i vendosur ata nё disavantazh tё veçantё…”577

.

Por kjo dispozitё parashikon se nga ky rregull i pёrgjithshёm do tё kemi rast pёrjashtimor pёr mos t’u trajtuar si diskriminim kur trajtimi i diferencuar i konsumatorёve bёhet pёr arsye objektive. Diskriminimi i kryer pёr pajisjen me matёsa elektrike nё kёtё çёshtje ka ardhur si rrjedhojё e praktikёs sё ndjekur. Kjo praktikё e ndjekur ёshtё justifikuar nёn pretendimimin se ёshtё neutrale nё vendosjen e matёsave elektrik. Ky disavantazh i zbatuar nё trajtimin e konsumatorёve buron nga prejardhja etnike e shumicёs sё popullsisё rome tё cilёt jetojnё nё lagjen ku Nikolova ushtron aktivitetin e saj. Sipas Gjykatёs, kjo praktikё e ndjekur nёn justifikimin se ёshtё neutrale nё tё vёrtetё nuk ёshtё njё praktikё neutarle, por njё praktikё diskriminuese ndaj konsumatorёve. Gjykata shtronte si problematikё pёr t’i dhёnё zgjidhje çёshtjes sё neutralitetit tё praktikёs sё ndjekur dhe nё bazё tё sё cilёs do tё arrihej t’i jepej zgjidhje nёse kishim tё bёnim me diskriminim tё tёrthortё pёr shkak tё prejardhjes etnike tё konsumatorёve nё kёtё rast. Gjykata duke u bazuar edhe nё opinionin e Avokatit tё Pёrgjithshёm Kokott e trajtoi kёtё praktikё tё ndjekur si jo neutrale dhe diskriminuese, kjo praktikё ёshtё neutrale vetёm nё dukje ose prima face

578 .

576 Duke u bazuar nё nenin 2 pika 2/a tё Direktivёs 2000/43/EC, qё tё ketё diskriminim tё drejtpёrdrejtё tё konsumatorit duhet tё plotёsohen tre kushte qё parashikohen nga ky nen, kёto kushte janё tё detyrueshme tё ekzistojnё qё tё treja sepse mungesa e njёrёs prej tyre hedh poshtё çdo pretendim pёr tё patur diskriminim tё drejtpёrdrejtё. Kёto kushte janё: 1. kur trajtohet nё mёnyrё mё pak tё favorizuar se konsumatorёt e tjerё; 2. ka qenё ose mund tё jetё njё situatё e krahasueshme; 3. ky trajtim bёhet pёr shkak tё prejardhjes etnike. Marrim nё analizё elementin e parё qё ёshtё trajtimimi mё pak i favorshёm i konsumatorit. Nё çёshtjen CHEZ Bulgaria nuk kemi tё bёjmё me trajtim mё pak tё favorshёm, por ёshtё e dukshme dhe nga ajo qё konstatojmё nga analiza e fakteve tё kёsaj çёshtjeje ёshtё se konsumatorёt janё trajtuar nё mёnyrё tё diferencuar mbi kriteret e vendosjes sё matёsave elektrikё nё njё lartёsi qё i pengon ata pёr tё parё matёsat e tyre elektrikё pёr konsumin mujor. Nё kёtё rast ka trajtim tё diferencuar tё konsumatorit i cili ёshtё element tipik i diskriminimit tё tёrthortё. Vazhdojmё me elementin e dytё, kompania energjitike CHEZ nuk ka qenё e vetmja kompani qё ka ushtruar veprimtarinё e saj nё tregun Bullgar, CHEZ nё mungesё tё rasteve tё tilla tё mёparshme pёr kёtё kompani mund t’i referohej praktikave qё kanё ndjekur kompanitё e tjera, ose kompania e mёparshme pёrpara se CHEZ tё furnizonte kёtё zonё me energji elektrike. Ky trajtim qё u ёshtё bёrё konsumatorёve ёshtё pёr shkak tё prejardhjes sё tyre etnike. Duke i analizuar tё tri elementet sё bashku vёrtetojmё se mundёsia pёr tё patur diskriminim tё drejtpёrdrejtё tё konsumatorit bie poshtё. 577 Po aty, Nenin 2 pika 2/b. 578 Pragrafi 93 i Case C-83/14, CHEZ Razpredelenie Bulgaria AD v Komisia za zashtita ot diskriminatsia,

third parties: Anelia Nikolova, Darzhavna Komisia za energiyno i vodno regulirane, 16 July 2015.

137

Element tjetёr tipik mbi ekzistencёn e diskriminimt tё tёrthortё ёshtё termi “disavantazh i veçantё” nё trajtimin e konsumatorёve mbi shёrbimin e ofruar, term ky i parashikuar nga neni 2 pika 2/b i Direktivёs 2000/43/EC. Sipas autorit R.Grozev pёrdorimi i kёtij termi nuk ёshtё rastёsor dhe pa asnjё qёllim nga legjislatori i BE-sё, ai e pёrdor kёtё term pёr tё bёrё dallimin midis diskriminimit tё drejtpёrdrejtё dhe atij tё tёrthortё579. Problematika nuk kufizohet vetёm te termi qё pёrdoret pёr tё evidentuar llojin e diskriminimit, por edhe nga dёmi qё i shkaktohet konsumatorёve nga ky “disavantazh i veçantё” nё trajtim. Gjykata nё kёtё çёshtje bёri interpretim tё termit ”disavantazh i veçantё”. Sipas Gjykatёs, qё disavantazhi nё trajtimin e konsumatorёve tё cilёsohet si i veçantё duhet tё “ekzistoj njё situatё serioze, tё jetё e qartё dhe tё jetё

rrjedhojё e njё trajtimi tё pabarabartё”580 . Pavarёsisht kёtij shpjegimi, nё interpretimin e bёrё nga Gjykata nё kёtё çёshtje disavantazhi i veçantё nuk lidhet me dёmin e shkaktuar te konsumatori, por ajo ka tё bёjё me praktikёn e ndjekur e cila i trajton nё mёnyrё tё pabarabartё konsumatorёt pёr shkak tё prejardhjes etnike. Ndёrkohё qё sipas opinionit tё Avokatit tё Pёrgjithshёm sa mё serioz tё jetё disavantazhi nё ofrimin e shёrbimit aq mё e domosdoshme ёshtё kёrkesa pёr arsyetim dhe interpretim tё disavantazhit tё krijuar581.

Shkaku bazё, nga i cili ka lindur dhe diskriminimi i tёrthortё nё kёtё çёshtje, vjen si rrjedhojё e prejardhjes etnike tё banorёve qё jetonin nё zonёn ku Nikolova ushtronte aktivitetin e vet tregtar. Trajtimi i diferencuar i banorёve nё kёtё zonё vinte si rrjedhojё e prejardhjes etnike tё popullsisё sё kёsaj zone nё krahasim me pjesёn tjetёr tё popullsisё sё shtetit bullgar. Nga masa kolektive qё ёshtё zbatuar nё kёtё rast nga CHEZ-i, janё prekur si pjesa e popullsisё me orgjinё rome, por dhe ajo pjesё e popullsisё me orgjinё bullgare qё jetonin nё kёtё lagje. Sipas Gjykatёs diskriminimi i kryer nё çёshtjen CHEZ do tё trajtohet si diskriminim pёr shkak tё prejardhjes etnike sepse banorёt nuk janё trajtuar nё mёnyrё tё barabartё nё shёrbimin e ofruar nё lagjen rome nё krahasim me lagjet e tjera tё shtetit bullgar tё cilat furnizohen me energji elektrike nga kompania CHEZ582.

Parimi i mosdiskriminimit mbrohet dhe sanksionohet edhe nga neni 21 pika 1583 i

Kartёs tё tё Drejtave Themelore tё Bashkimit Europian. Zbatimi i parimit tё mosdiskriminimit qё parashikohet nga neni 21 pika 1 i KDTHBE-sё dhe nё Direktivёn 2000/43/EC ka efekt horizontal tё drejtpёrdrejtё nё Bashkimin Europian, efekt ky qё shtrihet nё rregullimin e marrёdhёnieve midis individёve.

Megjithatё, edhe pse po e trajtojmё tё fundit si element mospasja mundёsi ligjore pёr tё justifikuar objektivisht praktikёn e ndjekur nё trajtimin e diferencuar tё konsumatorёve ёshtё njё element kryesor dhe po aq me rёndёsi sa elementet e tjera tё cilat duke i analizuar tё gjitha sё bashku arrijmё nё pёrfundim se nё çёshtjen CHEZ kemi

579 Shih Grozev R., “A Landmark Judgment of the Court of Justice of the EU – New Conceptual Contributions to the Legal Combat against Ethnic Discrimination”, The Equal Rights Review, Vol.15, 2015, fq.175. 580 Pragrafi 99 i Case C-83/14, CHEZ Razpredelenie Bulgaria AD v Komisia za zashtita ot diskriminatsia,

third parties: Anelia Nikolova, Darzhavna Komisia za energiyno i vodno regulirane, 16 July 2015. 581 Pragrafi 93 i Opinionit tё Avokatit tё Pёrgjthshёm KOKOTT, 22.03.2015 mbi çёshtjen 83/14. 582 Pragrafi 60 i Case C-83/14, CHEZ Razpredelenie Bulgaria AD v Komisia za zashtita ot diskriminatsia,

third parties: Anelia Nikolova, Darzhavna Komisia za energiyno i vodno regulirane, 16 July 2015 583 Nё nenin 21 pika 1 sanksionohet se ndalohet çdo lloj diskriminimi për shkaqe të tilla siç janë gjinia, raca, ngjyra, origjina etnike apo sociale, tiparet gjenetike, gjuha, feja apo besimi, mendimet politike apo të llojeve të tjera, përkatësia në një pakicë kombëtare, prona, lindja, aftësia e kufizuar, mosha apo orientimi seksual.

138

tё bёjmё mё rastin e diskriminimit tё tёrthortё tё konsumatorёve. Sipas parashikimeve tё bёra nё nenin 2 pika 2/b tё Direktivёs 2000/43/EC konsumatorёt nuk mund tё ngrenё si pretendim se janё diskriminuar kur ekzistojnё tё gjitha elementet qё justifikojnё objektivisht trajtimin e diferencuar tё tyre. Mё tej, nё tё parashikohet se elementi i justifikimit objektiv nё zbatimin e njё dispozite ose kriteri qё sjell si pasojё diskriminimin e tёrthortё tё konsumatorёve duhet tё bёhet vetёm pёr ekzistencёn dhe arritjen e:

a) njё qёllimi qё parashikohet nga ligji sepse nё çdo rast tjetёr konsumatori ka tё drejtё tё kёrkojё tё mbrohet sepse ёshtё diskriminuar nё mёnyrё tё tёrthortё;

b) pёrdorimit tё mjeteve tё pёrshtashme pёr tё arritur atё qёllim qё parashikohet nga ligji pёr tё cilin kёrkohet vendosja e masave kufizuese;

c) domosdoshmёrisё sё pёrdorimit tё parashikimeve tё bёra me sipёr nё pikёn a dhe b.

Mё sipёr kemi shpjeguar se nё rastin e çёshtjes CHEZ praktika e ndjekur nё vendosjen e matёsave elektrike nuk ishte e njёjtё. Sipas Gjykatёs kur ky dallim nё trajtimin e konsumatorёve bёhet pёr shkaqe qё lidhen me prejardhjen racor ose etnike duhet tё bёhet njё interpretim nё mёnyrё rigoroze pёr termin justifikim objektiv584.

Sidoqoftё, ёshtё e domosdoshme tё analizojmё tё trija elementet pёrbёrёse tё justifikimit objektiv pёr tё arritur nё pёrfundimin se lloji i diskriminimit nё rastin e çёshtjes CHEZ ёshtё i tёrthortё. Elementet duhet t’i marrim nё analizё tё veçantё njё pёr njё sepse vetёm nё kёtё mёnyrё do tё vёrtetojmё se mungon justifikimi objektiv i praktikёs sё ndjekur nё vendosjen e matёsave elektrike.

Nuk do tё ketё justifikim objektiv tё praktikёs sё ndjekur sepse nuk plotёsohen kёto kritere:

(i) Qёllimi duhet tё jetё i parashikuar nga ligji.

Qё tё justifikohet objektivisht trajtimi i diferencuar i konsumatorёve nga kompania energjitike CHEZ, praktika e ndjekur duhet qё pёr qёllimin pёr tё cilin do tё trajtohen nё mёnyrё tё ndryshme konsumatorёt qё banojnё nё lagjen rome nё krahasim me pjesёn tjetёr tё popullsisё sё qytetit duhet tё parashikohet nga ligji. Sipas argumenteve tё paraqitura nga kompania energjitike CHEZ, kjo praktikё nё vendosjen e matёsave elektrike ёshtё ndjekur pёr tё mbrojtur rrjetin energjitik nga ndёrhyrjet e paligjshme. Por edhe pёr tё mbrojtur nё mёnyrё tё veçantё shёndetin e personave qё jetonin nё kёtё lagje sepse nga kontrollet e kryera nё kёtё zonё tё qytetit ndryshe nga zonat e tjera ishin konstatuar raste ku nga individ tё veçantё ishte ndёrhyrё nё rrjetin elektrik. Kёto ndёrhyrje mund tё rezultonin me pasoja tё rёnda pёr jetёn e personave qё kryenin kёto veprime tё paligjshme.

Sipas opinionit tё Avokatit tё Pёrgjithshёm Kokott masat qё mund tё marrё kompania energjitike CHEZ duhet tё jenё tё pёrshtatshme pёr tё arritur qёllimin e parashikuar nga ligji585. Sipas tij qё masa e marrё tё jetё e pёrshtatshme duhet tё ndalojё abuzimet nё rrjet nga ndёrhyrjet e paligjshme tё personave tё cilёt jetojnё nё kёtё lagje si dhe tё pёrmirёsoj cilёsinё e furnizimit me energji elektrike586. Vetёm nё kёtё rast praktika

584 Pragrafi 112 i Case C-83/14, CHEZ Razpredelenie Bulgaria AD v Komisia za zashtita ot diskriminatsia,

third parties: Anelia Nikolova, Darzhavna Komisia za energiyno i vodno regulirane, 16 July 2015 585 Pragrafi 121 i opinionit tё Avokatit tё Pёrgjthshёm KOKOTT, 22.03.2015 mbi çёshtjen 83/14. 586 Po aty, Pragrafi 121 .

139

e ndjekur nga CHEZ mund tё justifikohet objektivisht, çdo masё tjetёr e marrё do tё jetё nё kundёrshtim tё hapur me legjislacionin e Bashkimit Europian pёr mbrojtjen e konsumatorit nga diskriminimi. Nё opinionin e dhёnё nga Avokati i Pёrgjithshёm Kokott, sipas tij masa e marrё nuk duhet tё jetё vetёm e pёrshtatshme sepse ky element nuk ёshtё i mjaftueshёm pёr tё justifikuar praktikёn e ndjekur nga CHEZ, por ”masa e marrё duhet

tё jetё nё proporcionalitet tё plotё mё qёllimin e parashikuar nga ligji”587 . Qё kompania kёrkon tё arrij pёr tё ndaluar ndёrhyrjet abuzive dhe mashtrimet nё rrjetin elektrik.

Praktika e ndjekur nga kompania energjitike CHEZ nuk ёshtё nё propocion me qёllimin qё ajo ka dashur tё arrijё pёr mbrojtjen e rrjetit elektrik sepse masat e marra nuk e justifikojnё objektivisht mёnyrёn si janё trajtuar konsumatorёt nё kёtё lagje nё shёrbimin qё u ёshtё ofruar nga kompania nё vendosjen e matёsave elektrike. Edhe sipas Gjykatёs praktika e ndjekur nga CHEZ nuk mund tё justifikohet objektivisht sipas nenit 2 pika 2/b tё Direktivёs 2000/43/EC pёr tё arritur qёllimin e parashikuar nga ligji, trajtimi i diferencuar i konsumatorёve mund tё justifikohet vetёm nё ato raste kur duhet tё mbrohet rrjeti elektrik nga veprimet dhe ndёrhyrjet abuzive nё tё. Praktika e zbatuar ёshtё abuzive sepse ajo i trajton nё mёnyrё tё diferencuar konsumatorёt pёr shkak tё prejardhjes etnike. Duke zbatuar njё masёn kolektive u hiqet e drejta pёr tё parё matёsat elektrike mbi sasinё e energjisё elektrike qё konsumojnё. Ligji ka si qёllim tё sigurojё funksionimin normal tё rrjetit elektrik nga mashtrimet dhe veprimet abuzive dhe jo tё ndёshkojё konsumatorёt kolektivish pёr veprimet e individёve tё caktuar . Kjo praktikё e ndjekur nga CHEZ nuk mund tё zbatohet sepse cёnon interesat ligjore tё konsumatorit duke i mohuar atij tё drejtёn pёr tё parё matёsin elektrik pёr vlerёn e energjisё elektrike qё ai konsumon588.

(ii) Pёrdorim i mjeteve tё pёrshtashme.

Njё ose disa konsumatorё, qё tё trajtohen nё mё mёnyrё tё diferencuar duke i marrё nё krahasim me konsumatorё tё tjerё tё cilёve u ofrohet i njёjti shёrbim duhet tё ekzistojё njё shkak serioz. Shkak tё cilin ligji e justifikon nga ana objektive moszbatimin e parimit pёr trajtimin e barabartё tё konsumatorёve pavarёsisht prejardhjes sё tyre etnike ose racore. Praktika e ndjekur nga kompania energjitike CHEZ, e cila vendosi zbatimin e njё mase kolektive pёr tё gjithё banorёt e lagjes rome, u zbatua nё mёnyrё tё njёjtё edhe pёr banorёt e tjerё tё kёsaj lagjeje qё nuk ishin me orgjinё rome. Masa e marrё pёr tё mbrojtur rrjetin elektrik dhe shёndetin e konsumatorit, duke vendosur njё kriter tё ndryshёm nga zonat e tjera tё qytetit pёr lartёsinё e vendosjes sё matёsave elektrike nё lartёsinё 6 m, cёnon interesat ligjore tё konsumatorit. Njё masё kur merret duhet tё jetё e pёrshtatshme pёr tё arritur qёllimin qё ligji parashikon, pёr tё cilin kёrkohet vendosja e masave kufizuese. Si ligji bullgar dhe ai i Bashkimit Europian ndalojnё çdo veprim abuziv nё rrjet qё vjen nё kundёrshtim me ligjin. Ndaj sipas Avokatit tё Pёrgjithshёm Kokott, njё masё do tё jetё e pёrshtatshme kur:

a) masa e marrё do tё ketё efekt parandalues, ajo do tё ndaloj mashtrimet dhe abuzimet nё rrjetin energjitik589;

b) kur masa e marrё do tё rrisё cilёsinё e furnizimit me energji elektrike590;

587 Po aty, Pragrafi 118. 588 Po aty, Pragrafi 128. 589 Pragrafi 121 i Opinionit tё Avokatit tё Pёrgjthshёm KOKOTT, 22.03.2015 mbi çёshtjen 83/14.

140

c) pёrveç kёtyre dy elementeve ai e quan njё masё tё pёrshtatshme vetёm nёse ajo do tё ketё efekt frenues te konsumatorёt, “duke ulur numrin e rasteve tё

ndёrhyrjes sё konsumatorёve nё rrjetin elektrik”591.

Pёrdorimi i mjeteve nё kёtё rast nuk rezulton tё jetё efektiv sepse praktika e ndjekur ёshtё abuzive. Ajo i diskriminon tё gjithё konsumatorёt pёr shkak tё prejardhjes etnike sepse shumica e banorёve nё kёtё lagje janё me orgjinё rome. Nё raste tё veçanta, nga kontrollet e kryera nga CHEZ janё konstatuar ndёrhyrje nё rrjet. Praktika e ndjekur nё zbatimin e masave tё marra nuk bёn diferencim qё tё zbatohet vetёm te personat qё bёjnё ndёrhyrje nё rrjet, por ajo u zbatua njёsoj te tё gjithё banorёt e lagjes. Mjetet e pёrdorura nga komapania energjitike CHEZ nuk ishin tё pёrshtatshme pёr tё arritur qёllimin e parashikuar nga ligji pёr mbrojtjen e rrjetit energjitik, por kёto mjete qё u pёrdorёn nё rastin e çёshtjes CHEZ sollёn vetёm diskriminim tё konsumatorit pёr shkak tё prejardhjes etnike.

(iii)Domosdoshmёria.

Nё tё gjitha ato raste kur do tё zbatohet njё praktikё nga njё kompani energjitike, e cila bёn njё trajtim tё diferencuar duke krijuar njё disavantazh tё veçantё tё konsumatorёve pёr shkak tё prejardhjes etnike ose racore. Qё tё bёhet njё justifikim pёr masat e marra pёr tё arritur njё qёllim tё caktuar qё parashikohet nga ligji, duhet qё masa e marrё tё jetё nё propocionalitet me qёllimin qё kёrkohet tё arrihet. Nё rast se masa e marrё nuk ёshtё nё proporcionalitet me qёllimin qё kёrkohet tё arrihet dhe i diskriminon konsumatorёt pёr shkak tё prejardhjes etnike, ajo nuk mund tё zbatohet. Njё masё mund tё merret dhe tё zbatohet sepse ёshtё e domosdoshme pёr tё arritur njё qёllim tё ligjshёm. Nga zbatimi i saj konsumatorёt trajtohen nё mёnyrё tё diferencuar, me kusht qё disavantazhi i veçantё qё do t’i krijohet kёsaj kategorie tё mos jetё pёr shkak tё prejardhjes etnike. Sipas opinionit tё Avokatit tё Pёrgjithshёm Kokott, nё ato raste kur nuk mund tё merret njё masё e pёrshtatshme pёr tё arritur njё qёllim qё parashikohet nga ligji mund tё zbatohet njё masё e nevojshme pёr t’i dhёnё zgjidhje problematikёs nё rastin e çёshtjes CHEZ592. Nё tё gjitha ato raste kur do tё zbatohet njё masё e nevojshme pёr t’i dhёnё zgjidhje njё problematike e cila nuk mund tё rregullohet nёpёrmjet masёs sё pёrshtatshme duhet qё masa e nevojshme tё jetё mё e lehtё sepse nё tё kundёrtё ajo nuk mund tё zbatohet.

CHEZ me praktikёn qё ka ndjekur nё kёtё rast, ka si objektiv mbrojtjen e rrjetit elektrik dhe shёndetin e konsumatorit qё mund tё vihet nё rrezik nga kёto ndёrhyrje. Ndaj pёr tё zbatuar kriterin e lartёsisё prej 6 m nё vendosjen e matёsave elektrike duhet qё masa tё jetё e pёrshtatshme. Pёr tё mbrojtur rrjetin elektrik marrja e masave nё kёtё rast ёshtё e domosdoshme, por kjo masё nuk mund tё zbatohet sepse praktika e ndjekur i diskriminon konsumatorёt pёr shkak tё prejardhjes etnike duke u hequr tё drejtёn pёr tё vёzhguar matёsat elektrik nё lidhje me sasinё e energjisё elektrike qё ata konsumojnё. Praktika e ndjekur jo vetёm qё i diskriminon konsumatorёt, por ajo as nuk justifikohet objektivisht sepse nё rastin konkret situatёs mund t’i jepej zgjidhje me njё masё mё tё butё pasi masa e zbatuar nuk ishte e pёrshtatshme sepse cёnonte interesat ligjore tё

590 Po aty. 591 Pragrafi 123 i Opinionit tё Avokatit tё Pёrgjthshёm KOKOTT, 22.03.2015 mbi çёshtjen 83/14. 592 Shih Pragrafin 126 tё Opinionit tё Avokatit tё Pёrgjthshёm KOKOTT, 22.03.2015 mbi çёshtjen 83/14.

141

konsumatorёve. Pёr tё mbrojtur rrjetin elektrik nga veprimet abuzive kompania energjitike CHEZ nuk duhej tё zbatonte njё masё kaq tё ashpёr ndaj konasumatorёve vetёm se kёta konsumatorё janё me orgjinё rome sepse mundёsitё pёr tё ndёrhyrё nё rrjet janё tё shumta edhe pёr shtetasit bullgarё. Nuk mund tё bёhet njё ndarje kaq drastike siç ёshtё vepruar nё kёtё rast, duke ngritur pretendimin se masa e marrё do tё ishte e vetmja qё do tё kufizonte ndёrhyrjet nё rrjet nga banorёt me origjinё rome. Nё qoftё se kjo masё do tё ishte e pёrshtatshme pёr tё ndaluar veprimet abuzive nё rrjetin energjitik dhe do tё rriste cilёsinё nё furnizimin me energji elektrike, pse kompania CHEZ nuk e zbatoi kёtё praktikё edhe nё zona tё tjera tё vendit? Ndaj duhet tё themi se kjo praktikё u zbatua duke vendosur kritere kaq tё ashpra vetёm se konmsumatorёt e kёsaj zone janё me origjinё rome.

Mbi mbrojtjen e konsumatorit nё legjislacionin e BE-se dy janё parimet bazё, ai i barazisё nё trajtimin me mallra dhe shёrbime dhe mosdiskriminimi i tyre. Nё rastin konkret tё dyja parimet janё shkelur dhe konsumatorёt janё diskriminuar pёr shkak tё prejardhjes etnike. Nё bazё tё nenit 9 tё Direktivёs 2000/43/EC parashikohet se Shtetet Anёtare kanё tё drejtё tё kenё pjesё tё sistemit tё tyre ligjor masa qё mbrojnё konsumatorin nё ato raste kur ai ёshtё viktimё e mostrajtimit nё mёnyrё tё barabartё pёr shkak tё prejardhjes etnike ose racore593. Gjithashtu marrja e masave tё nevojshme nga SHA-tё ёshtё edhe detyrim i tyre sepse mbi to bie pёrgjegjёsia pёr mbrojtjen e konsumatorit nё tё gjitha ato raste kur nuk zbatohet parimi pёr trajtim tё barabartё tё konsumatorёve.

Tё gjitha kёto elemente qё shpjeguam mё sipёr mbi kriterin qё u ndoq nga CHEZ mbi lartёsinё e vendosjes sё matёsave elektrike na vёrtetojnё se diskriminimi nё kёtё çёshtje ёshtё i terthortё. Kufiri ndarёs nё pёrcaktimin e llojit tё diskriminimit ishte njё pikё qё zinte vend pёr diskutim, pёr ketё arsye dhe Gjykata bёri njё analizё tё detajuar tё tё gjithё elementeve qё shpjeguam mё sipёr. 4.3.1.1. Niveli i harmonizimit tё legjislacionit kombёtar nё rastin e çёshtjes Chez Bulgaria.

Mbrojtja e konsumatorёve nё Bashkimin Europian ёshtё njё çёshtje qё kёrkon njё trajtim tё veçantё sepse tё gjithё jemi tё prekur drejtpёrdrejtё nga kjo çёshtje. Nёpёrmjet zbatimit tё legjislacionit qё ndalon diskriminimin e konsumatorёve, BE-ja ka ndikim nё jetёn e pёrditshme tё çdo konsumatori duke mundёsuar mbrojtjen e tij594. Ky ndikim ёshtё i lidhur drejtpёrdrejtё me interesat ekonomike dhe sociale tё konsumatorit. Nё rastin CHEZ Bulgaria trajtuam rastin e diskriminimit tё konsumatorit pёr shkak tё prejardhjes etnike. Ajo qё konstatuam nё kёtё çёshtje ёshtё se konsumatori ёshtё diskriminuar pёr shkak tё prejardhjes etnike edhe pse njё gjё e tillё ndalohet nga legjislacioni i Bashkimit Europian. Asaj qё duhet t’i kushtojmё rёndёsi nё trajtim ёshtё se ku qёndron problematika, pёr tё cilёn nё kёtё çёshtje jemi pёrpara rastit tё njё

593 Shih neni 9 tё Direktivёs 2000/43/EC “pёr trajtimin e barabartё tё personave pavarёsisht prejardhjes racore ose etnike”. 594 COM(2014) 2 final, Report from the Commission to the European Parliament and the Council “Joint Report on the application of Council Directive 2000/43/EC of 29 June 2000 implementing the principle of equal treatment between persons irrespective of racial or ethnic origin (‘Racial Equality Directive’) and of Council Directive 2000/78/EC of 27 November 2000 establishing a general framework for equal treatment in employment and occupation (‘Employment Equality Directive’)”, 17.1.2014, fq.2.

142

konsumatori tё diskriminuar kur njё gjё e tillё ndalohet si nga legjislacioni kombёtar ashtu edhe nga ai i BE-sё.

Legjislacioni i Bashkimit Europian, si ai primar edhe ai sekondar parashikojnё qё Shtetet Anёtare mund tё marrin masa pёr tё arritur njё nivel tё lartё mbrojtjeje tё konsumatorit. Duke u referuar nё nenin 6 pika 1 tё Direktivёs 2000/43/EC parashikohet qё Shtetet Anёtare kanё tё drejtё tё miratojnё ose tё mbajnё dispozita kombёtare tё cilat janё mё favorizuse. Nё kёto dispozita kombёtare, masat qё parashikojnё pёr tё mbrojtur konsumatorin nuk duhet tё jenё tё natyrёs diskriminuese. Sipas arsyetimit tё bёrё nga Gjykata, nё rastin CHEZ Bulgaria konstatojmё se masat e marra nga kompania energjitike CHEZ janё tё natyrёs diskriminuese. Ato nuk kanё si qёllim tё mbrojnё direkt interesat e konsumatorit, por bёjnё njё trajtim tё diferencuar tё tij pёr shkak tё prejardhjes etnike.

Megjithatё, nё nenin 169 pika 4 tё TFBE-sё ( ish-neni 153 i TKE-sё) parashikohet qё Shtete Anёtare kanё tё drejtё tё miratojnё ose tё mbajnё masa mbrojtёse tё njё natyre mё tё ashpёr kur ato e vlerёsojnё tё nevojshme pёr mbrojtjen e konsumatorit. Kёto masa duhet tё jenё nё pёrputhje me parashikimet qё bёhen nga Traktatet595. Pёr nga natyra e tyre ato duhet tё bёjnё njё ndalim mё tё shpejtё dhe tё shmangin çdo mundёsi pёr diskriminim. Nё rastin tonё masat janё zbatuar vetёm ndaj njё grupimi tё caktuar tё popullsisё. Kёto masa janё tё njё natyre mё tё ashpёr se ato tё zbatuara mё para, me justifikimin se zbatimi i tyre ishte i domosdoshme pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorёve dhe jetёn e tyre pёr shkak tё ndёrhyrjeve tё parregullta nё rrjetin elektrik. Pavarёsisht argumenteve tё paraqitura nga kompania CHEZ, masat e zbatuara janё diskriminuese. Natyra e tyre e ashpёr ka ndikuar negativisht nё mbrojtjen e konsumatorёve sepse konsumatorёve u mohon tё drejtёn pёr tё parё matёsat elektrike dhe u cёnon interesat ekonomike. Duke bёrё njё krahasim midis masave favorizuese dhe masave mё tё ashpra, nё pamje tё parё duket sikur neni 6 i Direktivёs 2000/43/EC vjen nё kundёrshtim me nenin 169 pika 4 tё TFBE-sё. Nё fakt kёto dy nene nuk janё nё kundёrshtim me njёri-tjetrin, por ato mbёshtesin dhe plotёsojnё masat qё merren nё mbrojtje tё konsumatorit brenda njё Shteti Anёtar.

Problematika nё çёshtjen CHEZ qёndron nё nivelin e harmonizimit tё legjislacionit kombёtar. Nё kёtё rast shteti bullgar ka bёrё njё harmonizim minimal tё legjislacionit kombёtar me Direktivёn 2000/43/EC. Shteti bullgar pёr tё mbrojtur konsumatorin i ёshtё referuar dhe ka zbatuar dipozitat e legjislacionit kombёtar me justifikimin se masat e parashikuara nga kёto dispozita realizojnё njё mbrojtje mё tё mirё pёr konsumatorin. Si pasojё e harmonizimit minimal tё legjislacionit, problematikat e lindura kanё qenё tё shumta. Kёto problematika shtriheshin paralelisht nё disa drejtime, si mbi ligjin e aplikueshёm nё kёtё rast ashtu edhe mbi faktin nёse kemi tё bёjmё me diskriminim tё konsumatorit nё çёshtjen CHEZ. Nga Gjykata kombёtare bullgare, “ka pasur luhatje nёse pretendimi i ngritur pёr diskriminim:

1. do tё mbulohej nga neni 2 pika 2/a dhe 2 pika 2/b i Direktivёs 2000/43/EC 2. dhe praktika e ndjekur a duhej trajtuar si praktikё diskriminuese?”596. Problematikё tjetёr nё kёtё çёshtje ishte dhe fakti nёse ky lloj trajtimi i diferencuar

ku ёshtё shkeluar hapur parimi i barazisё nё trajtimin e konsumatorёve, do tё trajtohet si

595 Shih nenin 169 pika 4 tё TFBE-sё ( ish-neni 153 i TKE-sё). 596 Pragrafi 35 i Case C-83/14, CHEZ Razpredelenie Bulgaria AD v Komisia za zashtita ot diskriminatsia,

third parties: Anelia Nikolova, Darzhavna Komisia za energiyno i vodno regulirane, 16 July 2015

143

diskriminim pёr shkak tё prejardhjes etnike ose jo? Kёto problematika janё shkaktuar pёr shkak tё harmonizimit minimal tё legjislacionit kombёtar me direktivёn. Masat e marra sipas legjislacionit kombёtar, nёn justifikimin se do tё realizonin mbrojtje tё konsumatorit nё nivel mё tё lartё kanё shkelur parimin e barazisё duke ndjekur kritere tё ndryshme mbi lartёsinё e vendosjes se matёsave elektrik.

Gjykata e Drejtёsisё u dha njё shpjegim tё detajuar tё gjitha kёtyre problematikave tё cilat sollёn si pasojё diskriminimin e konsumatorit pёr shkak tё prejardhjes etnike597. Sipas Gjykatёs sё Drejtёsisё, njё dispozitё kombёtare nuk mund tё zbatohet nёse nga zbatimi i saj konsumatori do tё diskriminohet, nё kёtё rast pёr tё mbrojur interesat legjitime tё konsumatorit do tё zbatohet neni 2 i Direktivёs 2000/43/EC598. Nё nenin 2 pika 2/b tё kёsaj direktive pёrcaktohet rasti se kur kemi tё bёjmё me diskriminim tё tёrthortё dhe se cilat janё veçoritё e kёsaj forme diskriminimi. Ajo qё konstatojmё duke iu referuar kёsaj çёshtjeje ёshtё se jemi pёrpara situatёs ku kemi tё bёjmё me rregulla tё ndryshme qё zbatohen nga direktiva dhe ligji bullgar pёr tё pёrcaktuar formёn e diskriminimit. Shteti bullgar jo vetёm qё ka bёrё njё harmonizim minimal tё legjislacionit kombёtar, por nuk ka zbatuar as nenin 2 pika 2/b tё Direktivёs 2000/43/EC pёr tё mbrojtur konsumatorin nga diskriminimi. 4.4. Mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi pёr shkak tё motiveve gjinore.

E sё fundi do tё ndalemi nё shkakun tjetёr tё diskriminimit tё konsumatorёve. Njё shkak tjetёr pёr diskriminim e konsumatorit ёshtё edhe gjinia e tij. Nё varёsi tё gjinisё, femёr ose mashkull, nga praktika gjyqёsore konstatojmё se konsumatorёt nuk janё tё barabartё nё trajtimin e tyre me mallra dhe shёrbime. Pёr tё mbrojtur konsumatorin nga diskriminimi pёr shkak tё gjinisё u zbatuan disa prej dispozitave tё Direktivёs 2004/113/EC pёr “zbatimin e parimit për trajtimin e barabartë tё burrave dhe grave në furnizimin me mallra dhe shërbimeve”599. Qёllimi pёr tё cilёn u miratua kjo direktivё ishte ndalimi i çdo lloj diskriminimi mbi furnizimin me mallra dhe shёrbime pёr arsye tё gjinisё.

Me miratimin e saj synohej t’i jepej fund rasteve tё trajtimit tё diferencuar ndёrmjet burrave dhe grave. Pavarёsisht gjinisё konsumatorёt nё bazё tё parimit tё trajtimit tё

597 Shh Pikёn 4 tё Vendimit tё Case C-83/14, ku Gjykata bёn njё interpretim tё zgjeruar tё nenit 2 pika 2/b tё Direktivёs 2000/43/EC , pёr tё shmangur tё gjitha problematikat qё mund tё ndodhnin nё tё ardhmen, si mё poshtё: 1. “…Kjo dispozitё pёrjashton zbatimin e njё dispozite kombёtare e cila shkakton disavantazh tё veçantё

pёr shkak tё prejardhjes racore ose etnike;

2. Koncepti se njё dispozitё, kriter apo praktikё e cila nё “ dukje ёshtё neutrale” do tё thotё se dispozita,

praktika apo kriteri i ndjekur kanё elemente tё cilat nuk bёjnё njё mbrojtje tё barabartё;

3. Koncepti “disavantazh i veçantё” duke i’u referuar kuptimit tё kёsaj dispozite do e thotё se kemi tё

bёjmё mё vendosjen nё disavantazh tё personave pёr shkak tё prejardhjes racore ose etnike, nga

dispozita, kriteri apo praktika e ndjekur.

4. Masa e marrё do tё mund tё justifikohet nga ana objektive vetёm nёse do tё jetё nё propocion me

qёllimin qё kёrkohej tё arrihej nga kompania, duke ngritur si justifikim mbrojtjen e rrjetit elektrik si

dhe jetёn dhe interesat ekonomike tё konsumatorёve tё tjerё...”. 598 Po aty, Pika 2 e Vendimit tё Case C-83/14. 599 Council Directive 2004/113/EC of 13 December 2004 implementing the principle of equal treatment between men and women in the access to and supply of goods and services, Official Journal, L 373/37, 21.12.2004.

144

barabartё duhet tё mbrohen nga çdo lloj diskriminimi. Nё Gjermani nё bazё tё tё dhёnave tё nxjerra nga Raporti i vitit 2014, ka rezultuar se çmimi i ofrimit tё shёrbimit nё restorante dhe klabe nuk ёshtё i njёjtё si pёr femrat dhe pёr meshkujt600. Nё kёto raste ёshtё konstatuar diskriminim i drejtpёrdrejtё i konsumatorёve pёr shkak tё gjinisё, pasi femrat kanё tё drejtё tё hyjnё pa pagesё nё restorante dhe klabe ndёrkohё qё meshkujt duhet tё paguajnё njё tarifё pёr tё hyrё601. Rast tjetёr qё do marrim nё studim ёshtё edhe rasti i Danimarkёs. Shёrbimi i ofruar nё hotele duhet tё garantojё tё njёjtin nivel sigurie pёr konsumatorёt pavarёsisht gjinisё se tyre, por edhe brenda tё njёjtёs gjini. Nё rastin e hotelit “Bella Sky”, konsumatorёt nё sigurinё e shёrbimit tё ofruar nga hoteli janё diskriminuar pёr shkak tё gjinisё ku njё kat i tёrё i hotelit ёshtё rezervuar pёr gratё tё cilat kёrkojnё njё siguri mё tё madhe ndaj meshkujve qё ndodhen nё hotel602. Shkak ky qё i trajton nё mёnyrё jo tё barabartё meshkujt dhe femrat mbi sigurinё e njё shёrbimi qё u ofrohet nga operatori ekonomik qё ushtron veprimtarin e tij nё treg.

Siç edhe parashikohet nё pikёn 10 tё Preambulёs sё kёsaj direktive, duhet tё parandalohen dhe tё merren masa pёr tё ndaluar dhe eleminuar ato raste tё cilat diskriminojnё konsumatorёt pёr shkak tё gjinisё nё furnizimin e tyre me mallra dhe shёrbime. Konsumatorёt kanё tё drejtё tё gёzojnё mbrojtje vetёm pёr mallrat dhe shёrbimet tё cilat ofrohen nё mёnyrё tё lirё pёr publikun603.

Parimi i trajtimit tё barabartё sё pari synon eleminimin e çdo lloj diskriminimi pёr shkak tё gjinisё, por njёkohёsisht ky parim ndalon diskriminimin e grave pёr shkak tё shtatёzanisё ose amёsisё604. Edhe pse kjo direktivё ka nё thelb tё saj trajtimin e barabartё midis burrave dhe grave, ajo nё bazё tё faktorёve qё pёrcaktojnё njё situatё tё tillё, parashikon pёrfitime qё lidhen me amёsinё ose shtatёzaninё duke u krijuar lehtёsira nё shёrbimet qё u ofrohen nё krahasim me gratё e tjera brenda tё njёjtёs gjini, por edhe ndaj burrave si pёr shembull nё hotele, transport publik etj... Mendojmё se parashikimi i kёtyre pёrfitimeve pa afat kohor pёr kёto kategori konsumatorёsh qё lidhen ngushё me amёsinё ose shtatёzaninё nё thelb ёshtё diskriminim pozitiv brenda tё njёjtёs gjini. Ky trajtim jo i barabatё lejohet vetёm me qёllim pёr tё mbrojtur kёtё kategori tё veçantё tё femrave tё cilat pёr shkak tё gjendjes sё tyre qё lidhet me shtatёzaninё ose amёsinё, janё nё pozitё mё pak tё favorshme se femrat e tjera pёr t’u furnizuar me mallra dhe shёrbime. Nё nenin 4 pika 5 tё Direktivёs 2004/113/EC parashikohet se lejohet ky trajtim jo i barabartё nё ofrimin e mallrave dhe shёrbimeve qё do tё justifikohet objektivisht vetёm pёr tё arritur njё qёllim tё caktuar dhe qё ёshtё i domosdoshёm.

Si rregull ёshtё qё çdo trajtim i diferencuar qё bёhet ndaj konsumatorёve pёr shkak tё gjinisё sё tyre pёrbёn diskriminim. Faktorёt tё cilёt janё burim diskriminimi te konsumatorёt pёr shkak tё gjinisё janё si mё poshtё:

1. Çmimi i ndryshёm qё zbatohet nё ofrimin e tё njёjtin shёrbim pёr tё dyja gjinitё; 2. Ofrimi i njё shёrbimi vetёm pёr njёrёn gjini duke i mohuar gjinisё tjetёr tё njёjtin

shёrbim;

600 An Equinet Report, “Equality Bodies and the Gender Goods and Services Directive”, November 2014, fq. 21. 601 Po aty, fq. 21. 602 Po aty. 603 Shih pragrafin 13 tё Preambules tё Direktivёs 2004/113 / EC pёr “zbatimin e parimit për trajtimin e barabartë tё burrave dhe grave në furnizimin me mallra dhe shërbimeve”. 604 Neni 4 i Direktivёs 2004/113 / EC pёr “zbatimin e parimit për trajtimin e barabartë tё burrave dhe grave në furnizimin me mallra dhe shërbimeve”.

145

3. Masat e marra pёr t’i ofruar siguri konsumatorit duke u bazuar mbi gjininё e konsumatorit.

Sipas tё dhёnave tё nxjerra nga njё studim i bёrё nё vitin 2008 nё Bashkimin Europian diferencimet nё trajtimin e konsumatorёve kanё ekzistuar, si pёr shembull çmimi mbi shёrbimin e ofruar nё qendrat estetike ndryshonte nё varёsi tё gjinisё605. Nga studimi i kryer ky diferencim ёshtё bёrё nga Austria, Gjermania, Irlanda, Italia, Letonia, Lihtenshtajni, Norvegjia, Suedia, Polonia606. Nё tё gjitha ato raste, pёr tё cilat konsumatorёt trajtohen nё mёnyrё tё diferencuar nё furnizimin me mallra dhe shёrbime pёr shkak tё gjinisё qё “justifikohen objektivisht”607, konsumatorёt nuk mund tё ngrenё si pretendim se janё diskriminuar.

Duke iu referuar Gjykatёs sё Drejtёsisё konstatojmё se ende nuk ka raste konkrete qё t’i jenё drejtuar pёr zgjidhjen e çёshtjeve tё diskriminimit tё konsumatorёve nё bazё tё gjinisё nё ofrimin e mallrave dhe shёrbimeve. Rastet mbi diskriminimin e konsumatorёve pёr shkak tё gjinisё janё tё pakta brenda Shteteve Anёtare. Kёto raste kanё marrё zgjidhje nga institucionet shtetёrore tё vendeve ku janё konstatuar raste tё tilla, si nga Avokati i Popullit ose nga Gjykata kombёtare. Gjykatat kombёtare kanё luajtur rol tё rёndёsishёm nё mbrojtje tё konsumatorit nga diskriminimi, nё disa raste ka vendosur pёr ndryshimin e ligjit nё fuqi i cili i diskriminonte konsumatorёt.

Njё rast konkret ku do tё bazohemi ёshtё Irlanda. Nё rastin e Irlandёs do t’i referohemi çёshtjes The Equality Authority v. Portmarnock Golf Club and Others

608 . Nё

kёtё çёshtje Gjykata e Lartё e Irlandёs ka ndaluar diskriminim e konsumatorit pёr shkak tё gjinisё. Nё çёshtjen Portmarnock Golf Club shёrbimi i ofruar nuk ёshtё i njёjtё si pёr burrat dhe pёr gratё. Ky trajtim jo i barabartё i kosumatorёve femra nё krahasim me konsumatorёt meshkuj ёshtё bёrё pёr shkak tё gjinisё sё tyre. Tё drejtёn pёr tё qёnё anёtarё tё plotё tё kёtij klubi golfi e gёzojnё vetёm meshkujt duke refuzuar qё femrat tё jenё anёtare me tё drejta tё plota. Sipas Gjykatёs sё Lartё, si burrat dhe gratё nё bazё tё parimit tё trajtimit tё barabartё kanё tё drejtё tё trajtohen nё tё njёjtёn mёnyrё nё shёrbimin e ofruar nga Portmarnock Golf Club. Bazuar nё parimin e mosdiskriminimit Gjykata ka ndaluar diskriminimin e drejtpёrdrejtё dhe tё tёrthortё pёr shkak tё gjinisё, nё shёrbimin qё u ofrohet konsumatorёve.

Duke iu referuar Direktivёs 2004/113 / EC, si burrat edhe gratё gёzojnё tё drejtёn pёr t’u trajtuar nё mёnyrё tё barabartё pёr njё shёrbim qё u ofrohet. Ajo qё konstatojmё nё “Seksionin 9 tё Aktit pёr Status tё barabartё tё vitit 2004”609 ёshtё se trajtimi jo i

605 Studim i bёrё nga European Network of legal experts in the field of gender equality, “Sex-segregated Services”, European Commission, 2008, fq.1. 606 Po aty, fq.1. 607 Marrja e njё mase e cila bёn diferencim nё trajtimin e konsumatorit me mallra dhe shёrbime pёr shkak tё gjinisё thuhet se justifikohet objektivisht vetёm kur kjo masё zbatohet pёr tё arritur njё qёllim tё parashikuar nga ligji, mjetet qё pёrdoren pёr kёtё qёllim tё parashikuar nga ligji janё tё pёrshtatshme dhe ёshtё e domosdoshme. 608 Case The Equality Authority v. Portmarnock Golf Club and Ors, High Court, 10th June, 2005, Neutral citation no. 2005 IEHC 235. Shih edhe linkun: http://www.bailii.org/ie/cases/IEHC/2005/H235.html 609 Nё Seksionin 9 thuhet se: “Për qëllime të Seksionit 8( seksion ky qё parashikon kushtet e anёtarёsimit nё

njё klub), një klub nuk do të konsiderohet se do të jetë diskriminues kur refuzon anëtarësimin e personave

të tjerë për shkak:

a. kur ky trajtim i diferencuar bёhet pёr tё mbrojtur interesat e personave tё një gjinie të caktuar…

b. pёr personat që janë shtetas anëtarë të komunitetit,

146

barabartё nё shёrbimin e ofruar pёr shkak tё gjinisё nuk pёrbёn diskriminim. Parashikimi i bёrё nga Seksioni 9 i “Aktit pёr Status tё barabartё tё vitit 2004” binte nё kundёrshtim me direktivёn pёr trajtimin e barabartё pёr shkak tё gjinisё pasi ajo shkelte hapur parimin e trajtimit tё barabartё dhe parimin e mosdiskriminimit tё konsumatorёve. Sipas Gjykatёs sё Lartё, ky trajtim jo i barabartё qё u ёshtё bёrё grave duke u refuzuar tё drejtёn pёr tё qenё anёtare me tё drejta tё plota tё klubit tё golfit nuk mund tё justifikohet objektivisht. Ndodhur pёrpara njё fakti tё tillё, nё kёtё rast do tё themi se kemi tё bёjmё me diskriminim pёr shkak tё gjinisё.

Nё kёtё çёshtje ku ёshtё shkelur parimi i mosdiskriminimit, problematika nuk qёndronte vetёm nёse ёshtё zbatuar ky parim ose jo. Problematika nё kёtё çёshtje ishte mё e thellё sepse Irlanda nuk kishte bёrё harmonizim tё plotё tё legjislacionit kombёtar me Direktivёn 2004/113/EC. Seksioni 9 i Aktit pёr Status tё barabartё i vitit 2004 vjen nё kundёrshtim tё hapur me Direktivёn 2004/113/EC, ku nё bazё tё parimit tё trajtimit tё barabartё nё nenin 4 pika 1/a tё direktivёs ndalohet diskriminimi pёr shkak tё gjinisё. Nga ana tjetёr legjislacioni Irlandez nuk e trajton si diskriminim trajtimin jo tё barabartё pёr shkak tё gjinisё. Ky lloj trajtimi jo i barabartё i konsumatorёve nё ofrimin e shёrbimit nё Portmarnock Golf Club nuk hyn nё sferёn e masave kombёtare tё marra nga shteti Irlandez tё cilat justifikohen pёr mbrojtjen e interesave tё pёrgjithshme. Nё kёtё rast nuk ka asnjё interes tё pёrgjithshёm, por thjesht njё trajtim jo tё barabartё pёr shkak tё gjinisё ku legjislacioni Irlandez i ka dhёnё meshkujve mё shumё tё drejta se gratё nё shёrbimin e ofruar nё klube golfi.

Njё Shtet Anёtar, nisur nga kёrkesat minimale qё mund tё ketё, pёr tё zbatuar parimin e trajtimit tё barabartё pёr shkak tё gjinisё, mund tё miratoi dispozita ligjore ose tё mbajё ato dispozitat qё i ka pjesё tё legjislacionit tё vet. Kёto dispozita ligjore kombёtare mund tё jenё tё ndryshme nga dispozitat ligjore tё parashikuara nga Direktiva 2004/113 / EC, vetёm nё ato raste kur dispozitat kombёtare do tё bёjё njё trajtim mё tё favorshёm pёr konsumatorin se direktiva610. Pёr kёtё arsye Gjykata e Lartё vendosi ndryshimin e ligjit nё fuqi sepse kishte natyrё diskriminuese. Kjo praktikё shёrbeu nё ndryshimin e ligjit nё fuqi duke e harmonizuar me Direktivёn 2004/113/EC. Me harmonizimin e legjislacionit do t’i jepej fund rasteve diskriminuese tё konsumatorёve pёr shkak tё gjinisё, nё ato raste kur trajtimi i diferencuar nuk mund tё justifikohej objektivisht.

c.pёr personat që nuk i pёrkasin asnjë besimi fetar”. 610 Shih nenin 7 tё Direktivёs 2004/113 / EC pёr “zbatimin e parimit për trajtimin e barabartë tё burrave dhe grave në furnizimin me mallra dhe shërbime”.

147

KAPITULLI V

PЁRAFRIMI I LEGJISLACIONIT SHQIPTAR PЁR MBROJTJEN E KONSUMATORIT ME ACQUIS COMMUNAUTAIRE.

5.1. Vёshtrim historik pёr mbrojtjen e konsumatorit nё Shqipёri.

Mbrojtja e konsumatorit nё vendin tonё nё krahasim me vendet e Bashkimit Europian si dhe me shtetet e tjera nё arenёn ndёrkombёtare, filloi tё realizohej shumё vite mё vonё. Deri nё vendosjen e sistemit demokratik nё vendin tonё nuk flitej pёr mbrojtje tё individit me cilёsinё e konsumatorit dhe nga ligjislacioni qё zbatohej nё sistemin komunist nuk kishte ndonjё dipozitё ligjore qё tё parashikonte mbrojtjen e konsumatorit. Hapat e parё tё mbrojtjes sё konsumatorit nё vendin tonё datojnё pas viteve ‘90611 , mbrojtje kjo qё vite mё vonё pёsoi zhvillim duke arritur deri mё sot ku niveli i mbrojtjes sё konsumatorit ёshtё rritur dukshёm. Duhet tё themi se çdo individ, nё territorin e Republikёs sё Shqipёrisё, ka tё drejtё tё blejё produkte dhe shёrbime qё ofrohen nё treg. Duke blerё produkte dhe shёrbime individi ka tё drejtё tё mbrohet nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga ligji, mbrojtje tё cilёn ai e gёzon me cilёsinё e konsumatorit nё tregun shqiptar. Tё drejtёn pёr tё blerё produkte njerёzit e gёzonin edhe nё regjimin komunist. Por pavarёsisht kёsaj ata nuk gёzonin mbrojtje me cilёsinё e konsumatorit, pasi nё atё periudhё kohore çdo produkt konsiderohej si i sigurt dhe cilёsor pёr shёndetin e njeriut. Duke qenё qё gjatё sistemit komunist çdo produkt trajtohej si i sigurtё dhe cilёsor, nuk bёhej mbrojtje e individit me cilёsinё e konsumatorit612.

Me vendosjen e sistemit demokratik vendi ynё filloi tё lidhi marrёveshje tregtare me shumё shtete. Marrёveshjet tregtare tё lidhura ishin tё shumta dhe paraqisnin rёndёsi nё zhvillimin e marrёdhёnieve ekonomike tё vendit tonё duke bashkёpunuar me vendet e tjera. Pavarёsisht se marrёveshjet tregtare qё prej vitit 1990 e deri mё sot janё tё shumta nё numёr, pёr nga rёndёsia qё ato patёn, do tё pёrqёndrohemi nё marrёveshjen e lidhur me Komunitetin Ekonomik Europian. Pas vendosjes sё marrёdhёnieve diplomatike nё vitin 1991 ndёrmjet Shqipёrisё dhe Komunitetit Ekonomik Europian (sot Bashkimi Europian)613, u hodh njё hap tjetёr i rёndёsishёm i cili do t’i jepte zhvillim marrёdhёnieve ekonomike midis tyre. Nё kuadёr tё zhvillimit tё marrёdhёnieve ekonomike, nё vitin 1992614, u nёnshkrua Marrёveshja e Tregtisё dhe Bashkёpunimit Ekonomik615. Vendosja e marrёdhёnieve diplomatike dhe ekonomike tё Shqipёrisё nё atё kohё me KEE-nё, ishte hapi i parё i vendit tonё nё nisjen e njё etape tё re pёr integrimin nё Bashkimin Europian.

611 Shih Halilaj B., “Consumer protection: An analysis for Albania’s positive steps towards greater protection”, Mediterranean Journal of Social Sciences, Vol. 7, No. 6, November 2016, fq. 73. 612 Shih Halilaj B., “Consumer protection: The genesis of consumer right in Albania”, Mediterranean

Journal of Social Sciences, Vol. 8, No. 2, November 2017, fq. 70-74. 613 Shiko nё adresёn : http://www.punetejashtme.gov.al/al/misioni/integrimi-ne-be/marredheniet-shqiperi-be 614 Po aty. 615

Po aty.

148

Pas nёnshkrimit tё kёsaj marrёveshjeje tregtare, nё tregun shqiptar do tё futeshin produkte me origjinё tё huaj. Futja e produkteve tё prodhuara nga vendet e Bashkimit Europian, nё atё kohё do tё shtronte sfida tё reja pёr vendin tonё.

Me futjen e produkteve tё cilat do tё vinin nga Shtetet Anёtare tё Bashkimit Europian, njerёzit filluan tё ndodheshin pёrballё njё tregu i cili tashmё ofronte produkte tё llojeve tё ndryshme. Tё gjendur pёrballё njё situate tё tillё, me lidhjen e kёsaj marrёveshjeje tregtare vendi ynё duhet tё miratonte masa pёr tё mbrojtur njёrёzit me cilёsinё e konsumatorit. Tashmё njё etapё e re kishte filluar, por nё vedin tonё kishte mungesё tё legjislacionit. Nё atё kohё nuk parashikohej mbrojtje e konsumatorit dhe nuk zbatoheshin mekanizma mbrojtёse nё kёtё fushё. Nё mbrojtje tё konsumatorit, sipas autores Teliti, vendi ynё duhet tё “ ngrinte tё gjitha kapacitetet administrative dhe

njerёzore pёr tё kontrolluar dhe vlerёsuar tё gjitha produktet qё importoheshin…”616. Krijimi i mekanizmave mbrojtёse shtrohej si njё nevojё imediate sepse produktet tё cilat do tё importoheshin duhet tё ishin tё sigurta dhe cilёsore pёr shёndetin dhe jetёn e çdo konsumatori.

Ndaj, nё mbrojtje tё konsumatorit, nё vendin tonё fillimisht janё miratuar disa ligje tё veçanta tё cilat zbatoheshin nё fusha tё caktuara, por qё nё pёrmbajtjen e tyre kishin dispozita ligjore tё cilat ofronin mbrojtje pёr konsumatorin. Nё vitin 1992 u miratua Ligji Nr.7643, datё 2.12.1992 “Pёr inspektoriatin sanitar shtetёror”, i cili parashikon masat e para nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit617. Nga kontrollet e kryera, nё tё gjitha ato raste kur produktet nuk i plotёsojnё kushtet sanitare duhet tё hiqen nga tregu dhe nuk mund tё tregtohen mё sepse nuk janё tё sigurta pёr konsumatorёt. Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga neni 19

618 i ligjit nr.7643 “Pёr inspektoriatin sanitar shtetёror” parashikohet se pёrgjegjёsia pёr zbatimin e masave kur konstatohet se produktet nuk plotёsojnё kushtet sanitare bie mbi inspektorёt sanitarё shtetёror. Qё njё produkt ushqimor tё lejohet tё nxirret nё treg pёr t’u shitur konsumatorёve duhet qё t’i jetё bёrё edhe vlerёsimi higjenik619. Nё ato raste kur njё produkt nuk plotёson kushtet higjenike ai nuk mund tё nxirret nё qarrkullim620.

616 Shih Teliti E., Kontrata Konsumatore ( Kredia konsumatore dhe kontratat e paketave te udhёtimit), Temё Doktorature, Fakulteti i Drejtёsisё, Departamenti i tё Drejtёs Civile, Universiteti i Tiranёs, 2013, fq.27-28. 617 Nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit nё nenin 13 pika ç tё Ligjit Nr.7643, datё 2.12.1992 “Pёr inspektoriatin sanitar shtetёror” parashikohej se inspektoriati sanitar ushtron kontrolle si mё poshtё: “…ç. respektimin e rregullave sanitare në objektet ku prodhohen, ruhen, tregtohen e transportohen

produktet ushqimore, kontrollon respektimin e normave higjienike të standardeve shtetërore dhe kushteve

teknike të produkteve ushqimore e të artikujve të tjerë, të normave të të ushqyerit të grupeve të veçanta të

popullsisë, si dhe miraton destinacionin e produkteve ushqimore me skadencë në limit ose të tejkaluar”. 618 Nё nenin 19 tё Ligjit Nr.7643, datё 2.12.1992 “Pёr inspektoriatin sanitar shtetёror” parashikohet se inspektorёt sanitarё shtetёrorё ndalojnё: “- prodhimin, ruajtjen, trnasportimin, tregtimin e produkteve ushqimore, pijeve, sapunëve dhe kozmetikës,

që bien në kundërshtim me normat sanitare në fuqi, si dhe në ato raste kur tregtohen ambulatorisht

produkte ushqimore dhe produkte e nënprodukte blegtorale të përpunuara ose jo që ndalohen me dispozita

të veçanta të tregtohen në këtë mënyrë. Këto organe me propozimin e personit përgjegjës, japin leje për

destinacionin e mëtejshëm të tyre. Kur këto produkte do të përdoren si ushqim për kafshë, lejen e japin

organet veterinare.

- konsumimin e ujit të pijshëm, në rast se dyshohet për ndotje të tij, ose kur tejkalohen normat sanitare në

fuqi”. 619 Shin nenin 20 tё Ligjit Nr.7643, datё 2.12.1992 “Pёr inspektoriatin sanitar shtetёror”. 620 Po aty.

149

Nё mbrojtje tё konsumatorit, rreth tre vite mё vonё, u miratua Ligji Nr.7941, datё 31.05.1995 “Pёr ushqimin”. Me miratimin e kёtij ligji filloi tё rritej niveli i mbrojtjes sё konsumatorёve nё treg pёr produktet ushqimore. Sfera e veprimit tё kёtij ligji ishte e kufizuar pasi ai do tё zbatohej vetёm pёr produktet ushqimore, ndёrkohё qё pёr produktet joushqimore duhej tё miratoheshin masa te veçanta. Nё nenin 2 pika 3 tё Ligjit Nr.7941, datё 31.05.1995 “Pёr ushqimin” pёrcaktoheshin qartё produktet mbi tё cilat ky ligj nuk do tё vepronte dhe nuk do tё ofronte mbrojtje pёr konsumatorin. Duke qenё qё ky ligj nuk do tё mund tё zbatohej pёr disa produkte, konsumatorёt nuk mund tё pretendonin qё tё gёzonin mbrojtje sipas kёtij ligji. Produktet pёr tё cilat ligji nuk ofron mbrojtje tё konsumatorit janё si mё poshtё621: “Sё pari: ushqimet tё cilat do tё prodhoheshin nё kushte shtёpie, Sё dyti: mbrojtje nuk do tё ofrohej as pёr produktet e duhanit, Sё treti: medikamentet mjekёsore”.

Ky ligj kishte si synim “mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit”622 dhe mbi prodhuesin binte pёrgjegjёsia tё prodhonte produkte tё sigurta dhe cilёsore. Masat qё duhej tё merreshin pёr tё mbrojtur konsumatorin do tё pёrfshinin disa faza, duke filluar me procesin e prodhimit dhe duke vazhduar me pёrpunimin, transportin dhe shitjen e produktit ushqimor. Qysh prej miratimit tё kёtij ligji e deri nё vitin 2008 marrёdhёniet ekonomike, politike dhe shoqёrore pёsuan zhvillim. Si pasojё e kёtyre zhvillimeve edhe masat pёr tё mbrojtur konsumatorin duhej tё shtoheshin, ndaj pёr kёto arsye ky ligj pёsoi ndryshime nё vitin 2008.

Me kalimin e viteve masat nё mbrojte tё konsumatorit filluan tё shtoheshin dhe shkalla e ndёrgjegjёsimit pёr mbrojtjen e konsumatorёve pёsoi rritje. Njё vit mё vonё pasi u miratua ligji “pёr ushqimin”, nё vitin 1996 do tё miratohej njё tjetёr ligj i rёndёsishёm i cili do tё ofronte mbrojtje pёr konsumatorёt. Pёr herё tё parё do tё miratohej njё ligj i cili do tё ofronte mbrojtje pёr konsumatorёt nё sektorin e ujrave, ky ishte Ligji Nr. 8102, datё 28.3.1996 “ Pёr kuadrin rregullator tё sektorit tё furnizimit me ujё dhe tё largimit dhe pёrpunimit tё ujёrave tё ndotura”. Nga vetё emёrtimi i ligjit kuptojmё sferёn ku ky ligj do tё vepronte dhe do tё prodhonte efektet e veta, por ajo nё tё cilёn do tё ndalemi janё dispozitat e veçanta tё kёtij ligji qё parashikonin mbrojtjen e konsumatorit. Nga ky ligj u parashikua pёr tё herё tё parё krijimi i njё mekanizmi shtetёror nё fushёn e ujёrave, i cili gjatё funksioneve

623 qё do tё ushtronte duhet tё kishte nё qendёr tё vet mbrojtjen e konsumatorit. Nё ligj parashikohej krijimi i Entit

621 Shih nenin 2 pika 3 tё Ligjit Nr.7941, datё 31.05.1995 “Pёr ushqimin”. 622 Nё nenin 12 tё Ligjit Nr.7941, datё 31.05.1995 “Pёr ushqimin” parashikohej se: “ Produktet ushqimore

duhet tё prodhohen me vlera ushqimore dhe nivele cilёsore tё pёrshtatshme pёr plotёsimin e kёrkesave tё

konsumatorёve, sigurimin e shёndetit tё tyre dhe mospёrhapjen e infeksioneve.

Pёrdorimi i lёndve tё para ndihmёse dhe shtesave ushqimore do tё bёhet sipas neneve tё kёtij kapitulli”. 623Nё nenin 13 tё Ligji Nr. 8102, datё 28.3.1996 funksionet qё do tё ushtronte Enti Rregullator nё mbrojtje tё konsumatorit do tё ishin si mё poshtё: “…d) të garantojë që të licensuarit të veprojnë në përputhje me kushtet e licencës së tyre dhe të mbrojnë

interesat e konsumatorëve në lidhje me:

(i) çmimet, tarifat dhe kushtet e tjera të shërbimit; (ii) cilësinë, eficencën, vazhdueshmërinë dhe garancinë

e shërbimit;

e) aty ku është e mundur dhe efikase, të nxisë konkurrencën;

f) të arrijë transparencën në veprimtaritë e tij; g) të gjejë një ekuilibër të drejtë midis interesave të

konsumatorëve, Këshillit të Ministrave, publikut, investitorëve dhe pjesëmarrësve në sektorin e furnizimit

me ujë”.

150

Rregullator, mekanizёm bazё pёr tё mbrojtur interesat e konsumatorёve. Tashmё konsumatori do tё gёzonte mbrojtje tё interesave ekonomike, ai nuk mund tё dёmtohej nga praktikat abuzuese mbi vendosjen e çmimeve pёr furnizimin e tij me ujё. Enti Rregullator duhet tё garantonte konsumatorёt se uji me tё cilin ata po furnizoheshin ishte i sigurt dhe cilёsor. Gjithashtu, nё qendёr tё çdo mase mbrojtёse pёr konsumatorin objektivi bazё ishte mbrojtja e shёndetit tё tij. Çmimi dhe mёnyra se si do tё caktoheshin tarifat e ujit pёr t’u paguar nga konsumatorёt duhet tё ishin transparente dhe jodiskriminuse. Ky ligj ndёr vite pёsoi azhurnime624, por pavarёsisht kёsaj funksionet dhe detyrat e tij nё mbrojtje tё konsumatorit ngelёn po ato qё parashikonte ligji i vitit 1996.

Njё fushё tjetёr nё tё cilёn duhej tё tregohej kujdes dhe tё ofrohej mbrojtje pёr konsumatorёt, ishin edhe tё gjitha produktet e nxjerra nё treg tё cilat prodhoheshin nga rrushi. Pёr tё mbrojtur konsumatorёt nga tё gjitha ato produkte tё cilat orgjinёn e kanё nga rrushi u miratua Ligji Nr.8443, datё 21.1.1999 “Pёr vreshtarinё, verёn dhe produktetet e tjera qё rrjedhin nga rrushi”. Qёllimi pёr tё cilin u miratua ky ligj, siç edhe parashikohet nё nenin 1, ishte pёrcaktimi i rregullave nё mёnyrё tё qartё dhe zbatimi i tyre pёr produktet tё cilat nxirren prej pёrpunimit tё rrushit. Jo çdo produkt i cili prodhohet nga rrushi mund tё pёrdoret pёr t’u konsumuar nga konsumatorёt. Origjina e prodhimit tё produkteve qё kanё si bazё rrushin nuk ёshtё e mjaftueshme. Tё gjitha produktet duhet tё jenё tё sigurta dhe cilёsore pёr t’u konsumuar nga konsumatorёt. Ajo qё konstatojmё ёshtё se mbrojtja e shёndetit tё konsumatorit ishte primare nё tё gjitha ligjet qё miratoheshin nё sektorё tё veçantё, ky objektiv ishte pjesё edhe e kёtij ligji. Masat pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit po rriteshin gjithmonё e mё shumё. Por ajo qё ishte evidente nё kёtё ligj nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit, ishte se ndalohej shitja e produkteve tё cilat nuk ishin tё pёrshtatshme pёr t’u konsumuar nga konsumatorёt625. Ato produkte tё cilat nuk ishin tё pёrshtatshme pёr konsum duhej tё

624 Azhornuar me Ligjin Nr. 9352, datё 3.3.2005; Ligjin Nr.9584, datё 17.07.2006 dhe Ligjin Nr.9915, datё 12.05.2008. 625 Produktet tё cilat do tё trajtohen si tё papёrshtatshme pёr konsum parashikohen nё nenin 13 tё Ligjit Nr.8443, datё 21.1.1999 “Pёr vreshtarinё, verёn dhe produktet e tjera qё rrjedhin nga rrushi”, tё cilat janё si mё poshtё: “a. verërat e falsifikuara;

b. verërat qё tejkalojnë kufijtë e kodeksit ushqimor shqiptar;

c. verërat qё kanё ndonjërën nga mangësitë e mëposhtme:

1. aciditet fluror tё shprehur nё acid acetik, mbi një gram për litër, kur përmbajtja e alkoolit tё jetё e

barabartё ose mё e ulёt se 10 përqind. Për verërat me përmbajtje alkooli mё tё lartё, ky kufi i aciditetit do

tё ngrihet nё 0.06 gram për litër për çdo gradё alkooli qё tejkalon përmbajtjen e alkoolit prej 10

përqindësh nё vëllim;

2. analizat kimike apo provat mikrobiologjike tё tё cilave vërtetojnë sëmundje tё verës apo prishje qё nuk

mund tё ndreqen me praktikat e përpunimit;

3. janë me shumё tё meta për nga ngjyra, era dhe shija e tyre;

4. janë prodhuar nga hibride, prodhues tё drejtpërdrejtë dhe varietete rrushi tё paautorizuar për verё dhe

përzierjet e tyre me verëra me përbërje normale;

5. me përmbajtje alkooli etilik mё tё ulёt se 9 përqind nё vëllim;

ç. lëngjet qё përftohen nga presimi i llumrave ose nga superpresimi i bërsive, si dhe lëngjet qё merren nga

fermentimi i tyre dhe përzierjet e tyre me verëra me përbërje normale;

d. verërat e prodhuara nga fermentimi i bërsive me shtesё lëngu sheqeror dhe përzierjet e tyre;

dh. uthullat qё kanё tё metat e mëposhtme:

1. uthullat qё janë tё turbullta dhe me fundërrinё mjaft tё dukshme;

2. uthullat me shumё tё meta nga ngjyra, era dhe shija;

151

ndaloheshin qё tё mos nxirreshin nё treg nga prodhuesit, nё rast tё kundёr ndaj tyre duhej tё merreshin masa administrative tё parashikuara nga ligji. Njё rёndёsi tё veçantё nё mbrojtje tё konsumatorit ky ligj i kushton cilёsisё sё produkteve, nёse produktet nuk janё cilёsore ato nuk mund t’iu ofrohen konsumatorёve pёr t’i blerё. Nёpёrmjet rritjes sё kёrkesave mbi cilёsinё e produkteve tё rrushit, automatikisht do tё rritej edhe niveli i mbrojtjes sё shёndetit tё konsumatorit nё tregun shqiptar. Pёr çdo produkt qё konsumatori do tё blinte nё treg duhej tё informohej dhe ky informacion qё do tё pёrcillej te konsumatori duhej tё ishte i saktё dhe i plotё. Siç edhe parashikohet nё nenin 23

626 tё Ligjit Nr.8443, datё 21.1.1999 “Pёr vreshtarinё, verёn dhe produktetet e tjera qё rrjedhin nga rrushi”, njё prej mёnyrave qё do tё pёrdorej pёr tё informuar konsumatorin se çfarё produkti po blinte ishte etiketimi qё i vendosej produktit. Nёpёrmjet informacionit qё konsumatori do tё merrte do tё ishte nё gjendje tё bёnte zgjedhjen e duhur pёr veten e vet duke parandaluar çdo rrezik tё mundshёm qё mund t’i shkaktohej nga konsumi i kёtij produkti.

5.2. Evoluimi i legjislacionit shqiptar pёr mbrojtjen e konsumatorit.

Zhvillimet ekonomike dhe politike, shumё shpejt nё vendin tonё sollёn si

domosdoshmёri zhvillimin e legjislacionit shqiptar si dhe miratimin e masave nё mbrojtje tё konsumatorit. Tashmё mbrojtja e konsumatorit ishte njё sfidё e re pёr vendin tonё, pasi pёr herё tё parё do tё miratoheshin masa pёr tё ofruar mbrojtje nё kёtё fushё. Pavarёsisht parashikimeve specifike qё ishin bёrё nё disa ligje tё veçanta, tё cilat kishin gjetur zbatim nё sektorё tё caktuar, kishte ardhur momenti qё tё miratohej njё ligj nё planin horizontal i cili duhet tё ofronte mbrojtje pёr konsumatorin nё pёrgjithёsi. Pёr tё realizuar mbrojtjen e konsumatorёve pёr herё tё parё nё vendin tonё, nё vitin 1997627, u miratua njё ligj i veçantё pёr mbrojtjen e konsumatorit. Ky ligj ishte hapi i parё dhe rruga drejt zhvillimit tё legjislacionit mbi mbrojtjen e konsumatorit nё vitet nё vijim.

Megjithatё, sferat mbi tё cilat do tё ofronte mbrojtje pёr konsumatorin ligji i vitit 1997, ishin tё kufizuara. Objektivi kryesor i kёtij ligji ёshtё realizimi i “sigurisё sё konsumatorit”628. Kjo siguri do tё ofrohej nё dy momente kyçe pёr konsumatorin: “Sё pari: nё mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit mbi mallrat tё cilat janё nxjerrё ose qё do tё nxirreshin nё treg dhe Sё dyti: pёr mbrojtjen e interesave ekonomike” 629.

Pёr herё tё parё, ishte pikёrisht ky ligj qё pёrkufizonte se çfarё duhet tё kuptojmё me konsumator. Sipas parashikimeve tё bёra nё nenin 2 tё kёtij ligji u arrit tё pёrcaktohej qartё se kush do tё quhet konsumator. Duke iu referuar kёtij neni do tё themi se “

3. uthullat qё kanё fermentim ose thyerje kimike qё nuk mund tё ndreqen me praktikat e amortizuara ose qё

përmbajnë krimbёza; e. nënproduktet e rrushit, sipas përkufizimit nё nenin 2;

e. produktet e mbetura anormale, kur nuk mund tё shndërrohen nё produkte normale tё një klase tjetër”. 626 Nё nenin 23 parashikohej se: “Etiketimi duhet tё përmbajë tё dhëna tё plota edhe nëse produkti është i

hapur (duke përfshirë datat e mbushjes, si dhe afatet e ruajtjes) dhe jo vetëm përqindjen e alkoolit dhe tё

aciditetit”. 627 Nё vitin 1997 nё mbrojtje tё konsumatorit u miratua Ligji Nr. 8192, datё 6.2.1997 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”. Ky ligj u miratua nё pёrputhje me nenin 16 tё Ligjit Nr.7491, datё 29.4.1991 “Pёr dispozitat kryesore kushtetuse”. 628 Neni 1 i Ligjit Nr. 8192, datё 6.2.1997 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”. 629 Po aty.

152

konsumator ёshtё çdo person fizik ose juridik qё blen a pёrdor mallra ose shёrbime pёr

nevojat e veta dhe jo me qёllim rishitjeje”630

. Nё bazё tё kёtij pёrkufizimi pёrcaktohet qartё rrethi i subjekteve, tё cilat nё bazё tё kёtij ligji do tё gёzojnё mbrojtje me cilёsinё e konsumatorit nё tregun shqiptar. Nё bazё tё nenit 2 subjektet tё cilat do tё gёzojnё mbrojtje me cilёsinё e konsumatorit janё:

1. personat fizikё dhe 2. personat juridikё.

Duke u referuar nё ligjin e vitit 1997, arritёm nё pёrfundimin se kush janё subjektet mbi tё cilat ky ligj do tё ofrojё mbrojtje, por ёshtё e nevojshme tё themi se pёr tё pёrcaktuar se kush do tё quhet person fizik ose juridik do t’i referohemi dispozitave ligjore tё Kodit Civil tё vitit 1994.

Megjithatё, pёrcaktimi i subjekteve tё cilat do tё gёzojnё mbrojtje nuk ёshtё i mjaftushёm pёr tё fituar cilёsinё si konsumator. Ndaj, qё kёto subjekte tё trajtohen si konsumator, ka rёndёsi tё pёrcaktohet edhe sfera e pёrdorimit tё tyre. Kёto subjekte duhet qё mallrat dhe shёrbimet qё blejnё t’i pёrdorin pёr qёllime vetjake dhe jo pёr tё nxjerrё pёrfitime ekonomike prej tyre. Kur flasim pёr qёllime vetjake do tё kuptojmё qё konsumatori i blen kёto mallra dhe shёrbime qё ofrohen nё treg pёr tё plotёsuar nevojat e tij personale ose ato tё familjes sё vet. Konsumatori, pavarёsisht nёse ёshtё njё person fizik ose juridik, duhet qё nga mallrat ose shёrbimet qё do tё blejё tё mos nxjerrё pёrfitim ekonomik. Pёrdorimi pёr qёllime personale ose familjare i tyre ёshtё kusht i domosdoshёm pёr tё gёzuar mbrojtje nё bazё tё ligjit me cilёsinё e konsumatorit. Nё rastet kur kёto subjekte nxjerrin pёrfitime ekonomike nga mallrat dhe shёrbimet qё blejnё, ato nuk mund tё pretendojnё mbrojtjen me cilёsinё e konsumatorit, por nё kёto raste kёta persona do tё jenё subjekte tё Ligjit Nr. 7638, datё 19.11.1992 “Pёr shoqёritё tregtare”631. Çdo mall ose shёrbim i blerё nga njё person nё treg me qёllim pёr ta rishitur mё pas pёr tё fituar tё ardhura, bёn qё ky person automatikisht tё mos fitojё mbrojtje si konsumator. Kjo situatё do tё gjejё rregullim ligjor nё bazё tё ligjeve nё fuqi pёr marrёdhёnien juridike tё krijuar.

Pёr t’i ofruar mbrojtje konsumatorit, duhet qё ai tё blejё nё treg ato mallra dhe shёrbime tё cilat ofrohen lirisht nё treg. Jemi duke shpjeguar se konsumatorёt kanё tё drejtё tё blejnё mallra tё cilat u ofrohen nё treg nga tregtarёt, por pёr tё kuptuar mbrojtjen qё ata gёzojnё nё treg fillimisht duhet tё shpjegojmё se çfarё do tё kuptojmё me mallra. Pёr tё pёrkufizuar se çfarё do tё quhet mall do tё bazohemi nё vetё parashikimin qё ky ligj bёn. Nё nenin 2 pika g tё ligjit mall quhet “çdo produkt i cili ёshtё nxjerrё, pёrfituar

ose importuar dhe prodhuar, pavarёsisht nga shkalla e pёrpunimit tё tij dhe qё destinohet

pёr t’ua shitur konsumatorёve”632

. Qё nё fillim ligji parashikon se mall quhet çdo produkt i cili u ofrohet konsumatorёve. Ajo qё konstatojmё ёshtё qё ligji nuk bёn ndonjё pёrkufizim tё veçantё se çfarё do tё quhet produkt, por pёr tё pёrcaktuar se çfarё do tё quhet produkt i referohet parashikimeve tё bёra nga neni 631

633 i Kodit Civil. Gjithashtu,

630 Shih nenin 2 tё Ligjit Nr. 8192, datё 6.2.1997 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”. 631 Ky ligj u shfuqizua nё vitin 2008 nga Ligji Nr.9901, datё 14.4.2008 “Pёr tregtarёt dhe shoqёritё tregtare”. 632 Neni 2 pika g i Ligjit Nr. 8192, datё 6.2.1997 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”. 633 Nё kёtё nen parashikohet se produkt “do tё quhet një send i luajtshëm edhe sikur ai të jetë trupëzuar në

një send të luajtshëm ose të paluajtshëm, si dhe elektriciteti, duke përjashtuar produktet bujqësore dhe

produktet e rrjedhura nga gjuetia. Me produkte bujqësore kuptohen prodhimet e tokës, të blegtorisë dhe të

peshkimit, përveç kur këto kanë pësuar një përpunim të parё”.

153

ajo qё konstatohet ёshtё se ky ligj nuk jep ndonjё shpjegim tё veçantё se çfarё do tё quhet shёrbim. Ështё me rёndёsi dhe duhet tё saktёsojmё se kur flasim pёr mallrat duhet qё kёto mallra jo vetёm tё ofrohen lirisht nё treg nga tregtarёt, por duhet tё jenё pjesё e qarkullimit civil. Ato mallra tё cilat nuk janё pjesё e qarkullimit civil, nuk mund t’u ofrohen konsumatorёve pёr t’i blerё. Nё asnjё moment individi nuk mund tё ngrejё pretendimin pёr t’u mbrojtur me cilёsinё e konsumatorit pёr ato mallra tё cilat janё jashtё qarkullimit civil. Pёr t’iu ofruar mbrojtje konsumatorёve, nuk ka rёndёsi origjina se ku ёshtё prodhuar produkti, por e rёndёsishmё ёshtё qё kёto produkte lejohen t’u shiten konsumatorёve dhe qё janё mallra konsumi. Ligji e shtrinte sferёn e mbrojtjes si pёr produktet e prodhuara nё vendin tonё, por edhe pёr produktet e importuara.

Ky ligj parashikon njё moment tё dytё ku nuk mund tё ofrohet mbrojtja pёr konsumatorin dhe pёrjashton ato kategori mallrash pёr tё cilat ky ligj nuk mund tё zbatohet. Nё asnjё moment konsumatorit nuk mund t’i ofrohen pёr tё blerё nё treg mallra tё cilat janё tё rrezikshme, mallra kёto tё cilat pёrbёjnё dhe momentin e dytё pёr tё cilat ky ligj nuk do tё zbatohet. Qёllimi pёr tё cilin u miratua ky ligj ishte siguria e konsumatorit dhe mbrojtja e shёndetit tё tij. Pёr nga vetё natyra qё kanё “mallrat e rrezikshёm”634, bien nё kundёrshtim me qёllimet qё kёrkohen tё arrihen nga ky ligj. Ato mallra tё cilat rrezikojnё shёndetin dhe jetёn e konsumatorit pёrjashtohen automatikisht nga sfera e mbrojtёse qё ky ligj ofron pёr konsumatorёt dhe ndalohen tё vendosen nё treg pёr t’iu shitur konsumatorёve. Nё kёtё rast ёshtё pёrgjegjёsi e autoriteteve kompetente tё ushtrojnё kontroll nё treg dhe tё marrin masa pёr tё ndaluar vendosjen nё treg tё mallrave tё rrezikshme. Autoritetet kompetente kanё pёrgjegjёsi qё tё marrin masa edhe pёr heqjen nga tregu tё mallrave tё rrezikshme pёr shёndetin e konsumatorit, kur ato janё nxjerrё nё treg. Fillimisht tё drejtat e konsumatorёve qё parashikoheshin nga ky ligj ishin tё limituara nё numёr, por numri i tyre do tё shtohej nё vitet nё vijim. Tё drejtat bazё tё cilat parashikoheshin nё nenin 3 tё ligjit tё vitit 1997 gjithsej ishin pesё635. pёr mbrojtjen e kёtyre tё drejtave shteti ngarkohej me detyrimin pёr respektimin dhe zbatimin e tyre636.

Pesё tё drejtat bazё tё konsumatorit, tё cilat parashikoheshin nga ligji i asaj periudhe kohore, ishin si mё poshtё:

1. “mbrojtja e shёndetit tё konsumatorit,

2. mbrojtja e interesave ekonomike,

3. zgjidhja e mosmarrёveshjeve nё rrugё gjyqёsore,

4. e drejta e organizimit nё shoqata ose bashkime tё konsumatorёve,

5. informimi i mjaftueshёm i konsumatorёve”637

.

Kёto tё drejta edhe pse ishin tё pakta nё numёr kishin si qёllim sigurinё e konsumatorit nё tregun shqiptar. Garantimi dhe mbrojtja e konsumatorit duke i ofruar mallra tё sigurta shёnoi edhe pikёn kyçe sepse njё traditё e re po kultivohej nё vendin tonё. Tashmё nuk mund tё ndiqeshin tё njёjta standarde pёr vlerёsimin e sigurisё sё mallrave me ato tё para viteve ’90, ku çdo mall trajtohej si i sigurt pёr konsumatorin. Nё Kreun II tё ligjit parashikohen dispozita ligjore mbi sigurinё e konsumatorit. Nё bazё tё 634 Duke u bazuar nё nenin 2 pika gj tё Ligjit Nr. 8192, datё 6.2.1997 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve” me mall tё rrezikshёm do tё kuptojmё atё mall i cili nё “ kushte tё zakonshme pёrdorimi rrezikon jetёn,

mjedisin, shёndetin e pasurinё. Malli nuk konsiderohet i rrezikshёm vetёm sepse njё mall tjetёr mё i sigurtё

ёshtё hedhur nё treg”. 635 Shih nenin 3 pika 2 tё Ligjit Nr.8192, datё 6.2.1997 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”. 636 Shih po aty. 637 Shih nenin 3 pika 1 tё Ligjit Nr.8192, datё 6.2.1997 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”.

154

parashikimeve tё bёra nё kёtё kre tё ligjit, pёrgjegjёsia pёr tё mbrojtur konsumatorin duke i ofruar vetёm mallra tё sigurta bie mbi furnizuesin dhe mbi shitёsin. Nё dallim nga furnizuesi, ligji e ngarkon shitёsin me pёrgjegjёsi. Pёrgjegjёsitё e shitёsit janё mё tё shumta nё numёr, me qёllim pёr tё realizuar mbrojtjen e konsumatorit. Krahas detyrimit pёr t’i ofruar konsumatorit mallra tё sigurta, mbi shitёsin bie edhe pёrgjegjёsia pёr tё garantuar konsumatorin se kёto mallra tё cilat i ofrohen pёr t’i blerё janё cilёsore. Gjithashtu shitёsi ёshtё i detyruar:

1. tё respektojё dhe plotёsojё kushtet higjenike dhe sanitare638, 2. tё mos abuzojё me çmimet e mallrave qё do t’u shiten konsumatorёve, por t’i

shesё ato me çmimin qё ka deklaruar639, 3. tё trajtojё konsumatorёt nё mёnyrё tё barabartё duke shmangur çdo rast i cili

mund tё trajtohet si diskriminim nё bazё tё ligjit, 4. tё informoj konsumatorёt mbi karakteristikat dhe vlerat e mallit, 5. tё dёmshpёrblejё konsumatorёt nё ato raste kur malli ёshtё me defektё640.

Gjithashtu mbi shitёsin bie detyrimi pёr tё informuar konsumatorin mbi karakteristikat e mallit, çdo produkt tё cilin ai ua ofron konsumatorёve duhet tё jetё i pajisur me etiketё. Pёr shkaqe tё cilat janё tё lidhura me natyrёn e prodhimit tё mallit, jo çdo produkt mund tё ketё etiketёn pёrkatёse. Nё kёto kushtё siç parashikohet nё nenin 16 pika 2 tё ligjit, shitёsi duhet tё marrё masa pёr tё informuar konsumatorin. Shitёsi nuk mund tё kryejё asnjё veprim pёr tё ndryshuar etiketёn e mallrave, nё çdo rast ai do tё ngarkohet me pёrgjegjёsi pёr kёto veprime tё cilat bien nё kundёrshtim me ligjin. Nё asnjё rast shitёsi nuk mund tё ngrejё pretendimin pёr t’u pёrjashtuar nga pёrgjegjёsia pёr çdo informacion qё nuk i ka dhёnё konsumatorit pёr ato kategori mallrash qё ligji i trajton nё mёnyrё tё veçantё641. Nё Kreun V tё ligjit parashikohet krijimi i shoqatave dhe bashkimeve tё konsumatorёve, tё cilat janё mekanizmi i vetёm qё parashikohet nga ky ligj pёr tё mbrojtuar interesat e konsumatorёve. Çdo konsumator, tё cilit i janё cёnuar interesat vetjake ka tё drejtё tё drejtohet pranё kёtyre shoqatave ose bashkimeve pёr tё mbrojtur tё drejtat qё gёzojnё nё bazё tё ligjit.

Pavarёsisht parashikime qё bёri ky ligj nё mbrojtje tё konsumatorit, disa vite mё vonё ai u shfuqizua. Nё vitin 2003 njё hap tjetёr i rёndёsishёm u hodh nё mbrojtje tё konsumatorёve nё tregun shqiptar. Tashmё do tё ishte Ligji Nr.9135, datё 11.09.2003 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve” qё do tё ofronte mbrojtje pёr konsumatorёt mbi mallrat dhe shёrbimet tё cilat i blinin nё tregun vendas. Nё drejtim tё mbrojtjes qё do t’i ofrohej konsumatorit ky ligj solli risi, nёpёrmjet parashikimeve tё bёra ndikoi pozitivisht duke ndikuar nё rritjen e nivelit tё mbrojtjes qё filloi t’i ofrohej konsumatorёve. Konsumatori shqiptar nuk do tё gёzonte mё njё mbrojtje tё cunguar, e cilat lidhej vetёm me sigurinё dhe interesat ekonomike qё parashikoheshin nga ligji i vitit 1997. Me anё tё ligjit tё vitit

638 Shih nenin 10 tё Ligjit Nr. 8192, datё 6.2.1997 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”. 639 Shih nenin 9 pika c tё Ligjit Nr. 8192, datё 6.2.1997 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”. 640 Shih nenin 21 pika 2 tё Ligjit Nr. 8192, datё 6.2.1997 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”. 641 Si mallrat tё veçanta nё nenin 16 pika 3 tё ligjit parashikohen ato mallra si mё poshtё: 1. “Mallrat e pёrdorura;

2. mallra tё ndryshuara;

3. mallra me defektё;

4. mallra tё cilat pёr nga funksioni janё tё cunguara.”

155

2003, kjo mbrojte do tё ofrohej mbi shёndetin, sigurinё dhe mbi tё gjitha tё drejtat e tjera qё ky ligj parashikonte642 .

Duke bёrё njё krahasim midis kёtyre dy ligjeve, nga parashikimet e bёra nga ligji i vitit 2003, konstatojmё se u zgjeruan fushat643 mbi tё cilat ky ligj do tё zbatohej pёr tё realizuar mbrojtjen e konsumatorёve. Zgjerimi i fushёs sё zbatimit tё kёtij ligji solli dhe shtimin e tё drejtave bazё tё konsumatorit644, por parashikonte dhe si duhej tё ishte natyra qё duhet tё kishin politikat qё do tё miratoheshin pёr mbrojtjen e kёtyre tё drejtave 645 . Kjo mbrojtje konsumatorit i ofrohej si pёr mallrat dhe shёrbimet qё ishin nxjerrё nё treg. Nёse do t’i referohemi ligjit tё vitit 1997, ky i fundit nuk parashikonte se çfarё do tё quhej shёrbim, por pёr herё tё parё pёr termin “shёrbim”646 u dha njё shpjegim nga ligji i vitit 2003. Pavarёsishtё kёsaj, risi pati edhe nё zgjerimin e sferёs sё mallrave tё cilat i shiteshin konsumatorёve nga tregtarё, pёr herё tё parё mbrojtja do tё shtrihej edhe mbi ato qё ligji i vitit 2003 i quante “mallra tё rezervuara”647.

Megjithatё, kёrkesat mbi sigurinё e mallrave dhe shёrbimeve u forcuan akoma mё shumё nga ligji i vitit 2003. Subjektet648 e parashikuara nga ligji i asaj kohe ishin tё detyruar qё nё treg tё nxirrnin vetёm mallra dhe shёrbime tё sigurta, ato mallra dhe shёrbime tё cilat nuk plotёsonin “kёrkesat e pёrgjithshme tё sigurisё”649 duhet tё hiqeshin

642 Shih nenin 1 tё Ligjit Nr. 9135, datё 11.09.2003 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”. 643 Nё nenin 2 tё ligjit tё vitit 2003 parashikohet fusha e zbatimit tё kёtij ligji. Nё kёtё nen parshikohet se: “ Ky ligj rregullon marrёdhёniet ndёrmjet konsumatorёve, nga njёra anё dhe prodhuesve, shitёsve,

furnizuesve e ofruesve tё shёrbimeve, nga ana tjetёr, si dhe pёrcakton tё gjitha detyrimet qё rrjedhin nga

marrёveshjet ndёrkombёtare, qё kanё lidhje me interesat e konsumatorit”. 644 Nё nenin 4 tё kёtij ligji parashikohet se: “Tё drejtat bazё tё konsumatorit janё:

a. “e drejta e mbrojtjes sё shёndetit, mjedisit dhe sigurisё sё jetёs;

b. e drejta e mbrojtjes sё interesave ekonomike;

c. e drejta e ankimit;

d. e drejta e dёmshpёrblimit;

e. e drejta e edukimit;

f. e drejta e njoftimit;

g. e drejta e pёrdorimit tё shёrbimeve publike;

h. e drejta e mbrojtjes ligjore;

i. e drejta e organizimit nё shoqata ose bashkime pёr mbrojtjen e interesave tё konsumatorit dhe e drejta

e pёrfaqёsimit nё organet e tyre vendimmarrёse”. 645 Nё nenin 5 tё ligjit parashikohej mbrojtja e te drejtave, per tё mbrojtur kёto te drejta duhej qё: “ Organet

shtetёrore dhe tё gjithё personat fizikё dhe juridikё tё lidhur drejtёpёrdrejtё ose tёrthorazi me çёshtjet e

konsumatorёve hartojnё dhe ndjekin politika parandaluse pёr mbrojtjen e tё drejtave bazё tё tyre, si dhe

pёr trajtimin, nё mёnyrё tё veçantё, tё grupeve tё konsumatorёve tё pambrojtur dhe mё tё ndjeshёm, si: tё

fёmijёve, tё pleqёve, tё tё varfёrve, tё invalidёve, tё tё sёmurёve dhe tё personave me aftёsi tё kufizuar

mendore dhe fizike”. 646 Duke u bazuar nё nenin 3 pika 16 e ligjit tё vitit 2003 me shёrbim do tё kuptojmё: “shёrbimet e

pёrcaktuara pёr t’iu ofruar konsumatorёve, sipas çdo mёnyre tё parashikuar nё Kodin Civil tё Republikёs

sё Shqipёrisё”. 647 Nё bazё tё nenit 3 pika 12 tё po kёtij ligji, me mallrat ё rezervuara do tё kuptojmё: “ mallrat qё veçohen

nga tё tjerat, prej shitёsit ose tregtuesit tё tyre, pёr t’i shёrbyer njё kategorie tё pёrcaktuar personash, pёr

tё cilat tregtari ose shitёsi ёshtё shprehur paraprakisht”. 648 Kёto subjekte janё: Prodhuesi, furnizuesi, shitёsi dhe ofrusi i mallit ose shёrbimit. 649 Nё bazё tё nenit 6 pika 1 tё ligjit tё vitit 2003 kёto kёrkesa janё si mё poshtё: a. “karakteristikat e mallit, pёrfshirё pёrbёrjen, sasinё, paraqitjen, paketimin, emёrtimin, udhёzimet pёr

monitorimin dhe mirёmbajtjen, si dhe pёr pёrdorim e nxjerrje jashtё pёrdorimit;

b. Karakteristikat e shёrbimit, pёrfshirё tё dhёnat nga ofruesit e shёrbimit, kontrollin e kryerjes sё

shёrbimit, trajtimin e personelit kontrollues;

156

nga tregu prej autoriteteve kompetente sepse ishin tё rrezikshme pёr shёndetin dhe jetёn e konsumatorit. Pёr tё konstatuar nёse kёto mallra dhe shёrbime i plotёsonin ose jo kёto kёrkesa e pёrgjithshme qё ky ligj parashikonte, nё bazё tё nenit 6 pika 2 tё ligjit tё vitit 2003, duhej qё tё bёhej njё vlerёsim i tyre. Pёr tё kryer procesin e vlerёsimit tё plotёsimit ose jo tё kushteve tё pёrgjithshme tё sigurisё sё produktit do tё zbatohej legjislacioni i cili ishte nё fuqi nё atё periudhe kohore dhe qё parashikonte procedurёn qё duhej tё ndiqej pёr tё parё se a ishin zbatuar ose jo rregullat teknike. Nga ky rregull i pёrgjithshёm, ligji parashikonte edhe disa raste pёrjashtimore qё duhet tё zbatoheshin pёr tё vlerёsuar kёto kёrkesa pёr sigurinё e mallrave dhe shёrbimeve. Pёr kategori tё caktuara mallrash dhe shёrbimesh duhet qё pjesё e vlerёsimit tё jenё edhe disa elemente specifike650. Pasi bёhet vlerёsimi i tё gjitha kёtyre kёrkesave qё ligji kёrkon, atёherё do tё bёhet kategorizimi i tyre si tё sigurta ose jo.

Njё pikё tjetёr qё ky ligj i kushtonte rёndёsi ishte informimi i konsumatorit. Tashmё etiketimet duhet tё pёrmbanin tё dhёnat tё shkruara edhe nё gjuhёn shqipe. Detyrimi pёr tё pёrdorur gjuhёn shqipe nё etiketim ishte njё tjetёr risi qё solli ligji i vitit 2003. Ky ligj pёr herё tё parё parashikon njё dispozitё ligjore tё posaçme pёr etiketimin e mallrave. Nё tё parashikohen rregullat qё duhet tё ndiqen pёr tё bёrё etiketimin e mallrave. Sipas parashikimeve tё bёra nё nenin 13 pika 1 tё ligjit tё vitit 2003, shitёsi ёshtё i detyruar qё çdo mall i cili do t’u ofrohet konsumatorёve nё treg, tё pajisё me etiketa qё tregojnё karakteristikat e tyre nё gjuhёn shqipe. Nё pajisjen e mallit me etiketё nuk do tё ndiqet ndonjё kriter selektiv qё lidhet me natyrёn e mallit ose me gjendjen e tij. Pavarёsisht nёse malli do tё jetё i pёrdorur apo me tё meta, etiketa duhet tё pёrmbajё tё dhёnat nё gjuhёn shqipe.

Risitё qё solli ky ligj nё krahasim me ligjin e vitit 1997 nё mbrojtje tё konsumatorit nuk do tё ndaleshin deri kёtu. Por masat e tjera qё ligji i vitit 2003 parashikonte do tё ndikonin nё rritjen e mёtejshme tё nivelit tё mbrojtjes sё konsumatorёve. Çdo konsumator i cili do tё blinte mallra ose shёrbime tё cilat i ofroheshin duhej tё pajisej me faturё fiskale651. Mjet ky me anё tё sё cilit konsumatori do tё kishte mundёsi pёr tё mbrojtur interesat e veta nё çdo rast kur produkti mund tё ishte me defektё, si dhe pёr t’i dhёnё fund rasteve abuzive me çmimet e mallrave ose shёrbimeve. Nё çdo moment qё mallrat do tё nxirreshin nё treg nga shitёsi ose ofrusi i shёrbimeve duhej qё çmimet tё ishin transparente, tё njёjtat rregulla duhet tё ndiqeshin edhe nё ato raste kur do tё kishte ulje çmimesh652.

c. Efektin e mallit e tё shёrbimit mbi mallrat dhe shёrbimet e tjera;

d. Efektin mbi kategoritё e konsumatorёve tё rrezikuar, veçanёrishtё mbi fёmijёt dhe tё moshuarit, gjatё

pёrdorimit tё mallit ose tё shёrbimit”. 650 Nё nenin 6 pika 2 tё ligjit tё vitit 2003 parashikohet qё kёta element janё si mё poshtё: a. “ standardet vullnetare, kombёtare; b. standardet evropiane, tё pёrcaktuara nё vendet e Bashkimit Evropian; c. standardet ndёrkombёtare; d. rekomandimet e Komisionit tё Bashkimit Evropian; e. nivelin e zhvillimit tё artizanatit dhe teknologjisё; f. kёrkesat e konsumatorit pёr sigurinё”. 651 Nё nenin 15 tё ligjit tё vitit 2003 mbi faturat parashikohet: 1. “Shitёsi dhe ofruesi i shёrbimeve ёshtё i detyruar t’i japё konsumatorit faturё fiskale pёr mallin e

shitur ose shёrbimin e ofruar…” 652 Nё nenin 17 pika 2 tё ligjit 2003 parashikohet se:

157

Njё zhvillim tё mёtejshёm mori dhe pёrdorimi i reklamave pёr informimin e konsumatorit. Çdo reklamё qё transmetohej, pavarёsisht mjeteve tё pёrdorura, duhej qё informacionin qё do tё pёrcillte te konsumatorёt tё ishte nё gjuhёn shqipe. Ky ligj e shtrin edhe mё tej mbrojtjen e konsumatorit sepse pёr shkak tё natyrёs qё njё reklamё mund tё ketё, ai mund tё keqinformohet dhe si pasojё do tё cёnohen tё drejtat qё ai gёzon nё bazё tё ligjit. Nё tё gjitha ato raste kur interesat e konsumatorit do tё cёnohen pёr shkak se reklama mund tё jetё e pandershme653 ose mashtruese654, nё nenin 23 tё Ligjit tё vitit 2003 parashikohet se pёrgjegjёsia do tё bjeri mbi reklamuesin e mallit apo shёrbimit, ose agjensinё qё prodhon kёto reklama. Jashtё sferёs sё veprimit tё ligjit tё vitit 2003 do tё qёndronin produktet farmaceutike. Mbrojtja e konsumatorit do tё realizohej nёpёrmjet Ligjit Nr.9323, datë 25.11.2004 “Për barnat dhe shërbimin farmaceutik”.

Pёrdorimi i teknologjisё nё masё pa dallim moshe, pёr tё kryer blerje nepёrmjet internetit solli si domosdoshёmri marrjen e masave pёr mbrojtjen e konsumatorit. Pёr tё mbrojtur konsumatorёt pёr herё tё parё nё kёtё ligj u pёrfshinё disa dispozita ligjore. Nё Kreun IV tё ligjit parashikoheshin dispozita ligjore pёr tё mbrojtur konsumatorёt nё tregtinё elektronike. Sipas parashikimeve tё bёra nё nenin 54 konsumatori gёzon tё drejtёn tё ankohet kur i shkelen tё drejtat e parashikuara nga ligji. Tashmё edhe numri i mekanizmave mbrojtёse qё do tё pёrdoreshin pёr tё mbrojtur tё drejtat e konsumatorёve u rrit. Nё bazё tё ligjit, ai gёzonte tё drejtёn pёr t’iu drejtuar organeve kompetente shtetёrore, shoqatave tё konsumatorёve, Avokatit tё Popullit dhe Gjykatёs, pёr t’u ankuar pёr tё drejtat qё i shkeleshin. Krijimi i kёtyre mekanizmave mbrojtёse u pa si rruga e duhur pёr tё mbrojtur sa mё mirё konsumatorёt, nё ato raste kur ata kanё ankesa se tё drejtat e tyre janё shkelur. Sidoqoftё ajo qё kemi konstatuar ёshtё se krahas ligjit tё vitit 2003, ligje tё veçanta u miratuan nё fusha tё caktuara tё cilat ofronin mbrojtje pёr konsumatorin.

Me nёnshkirmin e Marrёveshjes sё Stabilizim- Asociimit nё vitin 2006, tregu shqiptar fillioi tё merrte zhvillim si pasojё e qarkullimit tё lirё tё mallrave ndёrmjet

…2. ” Çmimi i shitjes sё mallit ose i shёrbimit tё ofruar pёrpara dhe pas uljes sё çmimit duhet tё tregohet

nё mёnyrё tё qartё, tё dallueshme dhe tё lexueshme.

Nё pikёn 3 tё kёtij neni parashikohet se pёr kategorinё e mallrave qё mund tё bёhet ulje çmimesh, uljet do tё bёhen vetёm nё kёto raste kur janё: a. “afёr pёrfundimit tё afatit tё pёrdorimit;

b. me tё meta;

vendosen veçmas nga mallrat e tjera. Mallrat, sipas shkronjёs “a”, duhet ta kenё tё treguar nё mёnyrё tё

qartё afatin e pёrdorimit tё tyre”. 653 Nё nenin 21 pika 2 tё ligjit tё vitit 2003 njё reklamё ёshtё e pandershme kur ekzistonё njё nga kёto elemente si mё poshtё: a. “diskriminim ndaj seksit, racёs, fesё, kombёsisё, bindjeve politike, moshёs, veçorive fizike dhe

mendore; b. pёrpjekje pёr tё provokuar shqetёsim ose pёrfitim nga mungesa e pёrvojёs sё konsumatorit; c. shpjegime tё papёrshtatshme ndaj konsumatorit qё nuk ka njohuri tё mjaftueshme pёr lojёrat, tё cilat

premtojnё pёrfitime me lehtёsi; d. krijimi i konfuzionit te konsumatori, duke i paraqitur mallrat ose shёrbimet nё njё mёnyrё tё ngjashme

me mallra ose shёrbime tё mirёnjohura; e. shkaktim i dёmtimeve morale dhe ankth te fёmijёt; f. rritja sё tepёrmi e vlerёs sё mallit ose e shёrbimit tё reklamuar”. 654 Kur flasim pёr reklama mashtruese do tё kuptojmё ato reklama tё cilat nuk pёrcjellin njё informacion tё saktё te konsumatori, por pёr shkak tё natyrёs dhe qёllimit qё ato pёrdoren sjellin si pasojё direkte shkeljen e te drejtave tё konsumatorit.

158

vendit tonё dhe Bashkimit Europian. Me nёnshkrimin e MSA-sё, Bashkimi Europian dhe Shqipёria do tё vendosnin ndёrmjet tyre zonёn e tregtisё sё lirё, e cila parashikohej tё realizohej brenda njё afati 10 vjeçar655. Vendosja zonёs sё tregtisё sё lirё ёshtё e rёndёsishme nё pasojat qё prodhon. Sipas autores Zajmi, me vendosjen e zonёs sё tregtisё sё lirё “palёt do tё krijojnё njё hapsirё tё pёrbashkёt ku mallrat do tё qarkullojnё

lirshёm, pa barriera fizike dhe teknike”656. Si pasojё e krijimit tё kёsaj hapsire tё pёrbashkёt tregtare, MSA-ja parashikonte se

ndalohej tё zbatoheshin kufizime sasiore pёr mallrat qё do tё importoheshin dhe eksportoheshin ndёrmjet tё dyja palёve. Nё nenin 70

657 tё MSA-sё parashikohej se vendi ynё duhet tё harmonizonte legjislacionin nё fuqi, por dhe legjislacionin qё do tё miratohej nё tё ardhmen, me atё tё acquis communautaire. Pjesё e kёtij harmonizimi padyshim qё do tё ishte edhe ligji pёr konsumatorin. Ndaj nё nenin 76 tё MSA-sё parashikoheshin dhe pikat ku do tё konsistonte ky pёrafrim

658 nё fushёn e mbrojtjes sё konsumatorit.

Harmonizimi i standardeve dhe rregullave teknike pёr prodhimin e produkteve, si ato ushqimore ashtu edhe ato joushqimore, do tё ishte njё prej pikave mё tё forta e cila do tё

655 Shih nenin 16 pika 1 tё Marrёveshjes sё Stabilizim Asociimit. 656Shih Zajmi I., “Cikёl leksionesh”, Tiranё, 2013, fq.14. 657 Nё kёtё nen parashikohet si mё poshtё: “Palët njohin rëndësinë e përafrimit të legjislacionit ekzistues shqiptar me atë të Komunitetit dhe zbatimin

e tij me efektivitet. Shqipëria do të përpiqet të sigurojë që ligjet e saj ekzistuese dhe legjislacioni i

ardhshëm të shkojë gradualisht drejt përputhjes me acquis e Komunitetit. Shqipëria do të sigurojë që

legjislacioni ekzistues dhe i ardhshëm të zbatohet dhe imponohet si duhet.

2. Ky përafrim fillon në datën e nënshkrimit të Marrëveshjes dhe do të shtrihet gradualisht në tërë

elementet e acquis të Komunitetit të përmendura në këtë Marrëveshje brenda periudhës tranzitore të

përcaktuar në Nenin 6 të kësaj Marrëveshjeje.

3. Gjatë fazës së parë të përcaktuar në nenin 6 të kësaj Marrëveshjeje, përafrimi do të përqёndrohet në

elementet thelbësore të acquis së Tregut të Brendshëm ashtu si dhe në fusha të tjera të rëndësishme si

konkurrenca, të drejtat mbi pronësinë intelektuale, industriale dhe tregtare, prokurimi publik, standardet

dhe certifikimi, shërbimet financiare, transporti detar dhe tokësor – duke i kushtuar rëndësi të veçantë

sigurisë dhe standardeve mjedisore si dhe aspekteve sociale –, ligji për kompanitë tregtare, kontabiliteti,

mbrojtja e konsumatorit, mbrojtja e të dhënave, shëndeti dhe siguria në punë dhe mundësi të barabarta.

Gjatë fazës së dytë, Shqipëria përqёndrohet në pjesët e mbetura të acquis.

Përafrimi kryhet në bazë të një programi, për të cilin do të bihet dakord,, ndërmjet Komisionit të

Komuniteteve Europiane dhe Shqipërisë.

4. Shqipëria, në pajtim me Komisionin e Komuniteteve Europiane, do të përcaktojë modalitetet për

monitorimin e zbatimit të veprimeve që ndërmerren për përafrimin e legjislacionit dhe imponimin e

ligjeve”. 658 Nё nenin 76 tё MSA-sё parashikohet si mё poshtё: “Palët do të bashkëpunojnë për përafrimin e standardeve për mbrojtjen e konsumatorëve në Shqipëri me

standardet komunitare. Mbrojtja e efektshme e konsumatorit është e nevojshme për të siguruar

funksionimin e duhur të ekonomisë së tregut, mbrojte e cila varet nga zhvillimi i një infrastrukture

administrative për të siguruar mbikëqyrjen e tregut dhe zbatimin e ligjeve në këtë fushë.

Për këtë qëllim, dhe në kuadër të interesave tё tyre të përbashkëta, Palët do të inkurajojnë dhe

garantojnë:

– një politikë për mbrojtjen aktive të konsumatorëve, në përputhje me të drejtën komunitare;

– harmonizimin e legjislacionit të mbrojtjes së konsumatorëve në Shqipëri me atë ekzistues në Komunitet;

– mbrojtje efikase ligjore për konsumatorët në mënyrë që të përmirësohet cilësia e mallrave të konsumit,

dhe ruajtjen e standardeve të duhura të sigurisë;

– monitorimin e rregullave nga autoritetet kompetente dhe garantimin e aksesit tek drejtësia në rast

mosmarrëveshjesh”.

159

shёnonte njё hap tё madh nё mbrojtjen e shёndetit dhe jetёs sё konsumatorit nё tregun shqiptar.

Parashikimet e bёra nga MSA-ja hapёn njё kapitull tё ri pёr vendin tonё nё mbrojtje tё konsumatorit. Ligji pёr konsumatorin i vitit 2003, i cili ishte nё fuqi nё momentin e nёnshkrimit tё MSA-sё nuk mund tё zbatohej mё nё atё gjendje. Tashmё si pasojё e harmonizimit tё legjislacionit tё vendit tonё me atё tё Bashkimit Europian, do tё prekej edhe ligji pёr konsumatorin. Si pasojё e procesit tё harmonizimit, vendi ynё filloi tё harmonizojё legjislacionin kombёtar me acquis communautaire, ku dhe si pasojё ligji i vitit 2003 u shfuqizua. Nё vitin 2008 shёnohet njё moment i rёndёsishёm pёr vendin tonё sepse pёr herё tё parё u miratua njё ligj nё mbrojtje tё konsumatorit i cili ёshtё i pёrafruar me legjislacionin europian. Ligji Nr.9902, datё 17.4.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” shёnon dhe etapёn e tretё tё zhvillimit dhe tё konsolidimit tё legjislacionit shqiptar mbi konsumatorin. Me miratimin e kёtij ligji mbrojtja e konsumatorit arriti nё nivelin mё tё lartё gjatё gjithё kёtyre viteve. Ky ligj kishte si qёllim mbrojtjen e konsumatorёve, mbrojtje e cila do tё lidhej ngushtё me interesat qё konsumatorёt kanё nё treg659. Pёr tё mbrojtur sa mё mirё interesat e konsumatorёve, qёllimi i miratimit tё kёtij ligji ishte edhe pёrcaktimi i rregullave qё do tё zbatoheshin rast past rasti, si dhe krijimi i mekanizmave mbrojtёse660.

Pavarёsisht kёtyre, ligji i vitit 2008 zgjeroi sferёn e kuptimit tё termit “konsumator” nё krahasim me ligjet mbi konsumatorin qё ishin zbatuar disa vite mё parё. Formulimi i ri i termit konsumator

661 erdhi si pasojё e harmonizimit tё legjislacionit. Duke u bazuar nё nenin 3 pika 6 tё kёtij ligji, konsumator nuk do tё quhej vetёm çdo person, por edhe organizatat jofitimprurёse. Duke analizuar legjislacionin europian, termi konsumator lidhet drejtpёrdrejtё me personin dhe jo me organizatat jofitimprurёse. Pёrcaktimi i kёtyre tё fundit si subjekte tё cilat do tё gёzojnё mbrojtjen si konsumator ёshtё parashikuar nga legjislacionet kombёtare tё Shteteve Anёtare. Nё procesin e harmonizimit tё legjislacionit, pёrafrimi i legjislacionit tonё do tё bёhet vetёm me acquis-in e Komunitetit dhe jo me legjislacionet kombёtare tё SHA-ve. Pёr kёtё arsye nё vitin 2013, disa dispozita tё ligjit nr.9902 pёsuan ndryshime662. Si pasojё e kёtyre ndryshimeve qё pёsoi ligji, mbrojtjen si konsumatorё do ta gёzojnё vetёm personat dhe jo organizatat jofitimprurёse. Kur flasim pёr person do tё kuptojmё çdo person fizik sipas parashikimeve tё bёra nga Kodi Civil. Ligji nr. 15/2013 Për disa shtesa dhe ndryshime nё ligjin nr. 9902 “ Për mbrojtjen e konsumatorëve”, nё mёnyrё tё qartё pёrcakton se konsumator do tё quhen vetёm personat dhe jo organizatat jofitimprurёse, si dhe parashikon edhe qёllimin se pёrse ai duhet t’i blejё dhe konsumojё kёto mallra dhe shёrbime. Sipas parashikimeve tё bёra nё nenin 3 pika 6 tё Ligjit tё vitit 2013, ky ligj mbrojtjen e ofron pёr konsumatorin nё dy momente:

1. “kur blen ose pёrdor mallra pёr plotёsimin e nevojave vetjake;

659 Shih nenin 1 tё Ligjit Nr.9902, datë 17.4.2008 “ Për mbrojtjen e konsumatorëve”. 660 Po aty. 661 Duke u bazuar nё nenin 3 pika 6 tё Ligjit 9902 konsumator ” është çdo person, i cili blen ose përdor

mallra apo shërbime për plotësimin e nevojave vetjake, për qëllime që nuk kanë lidhje me veprimtarinë

tregtare ose ushtrimin e profesionit. Në kuptim të këtij ligji, edhe organizatat jofitimprurëse konsiderohen

si konsumatorë”. 662 Me anё tё Ligjit nr. 15/2013 Për disa shtesa dhe ndryshime ne ligjin nr. 9902 “ Për mbrojtjen e konsumatorëve”.

160

2. kur blen ose pёrdor shёrbime pёr plotёsimin e nevojave vetjake”663. Pёr tё gёzuar mbrojtjen si konsumator e rёndёsishme ёshtё qё malli ose shёrbimi tё

blihet ose tё pёrdoret vetёm pёr qёllime vetjake, ndёrsa mёnyrat qё mund tё pёrdoren pёr t’i blerё janё tё ndryshme. Konsumatori mund t’i blejё direkt kёto mallra ose shёrbime nё treg ose nёpёrmjet tregtisё elektronike qё po merr njё zhvillim tё madh nё kёto vitet e fundit. Nё bazё tё asaj çfarё parashikohet nё kёtё dispozitё ligjore ёshtё e rёndёsishme tё themi se ligji e vё theksin te qёllimi pёr tё cilin do tё pёrdoret malli ose produkti i blerё dhe jo te mёnyra qё do tё pёrdori personi pёr ta blerё atё. Nё tё gjitha ato raste kur njё person blenё nё treg ose pёrdor mallrat apo sherbimet e blera pёr tё nxjerrё pёrfitim prej tyre, ai nuk mund tё gёzojё mbrojtje si konsumator. Asnjё person nuk mund tё pretendojё, pёr tё gёzuar mbrojtjen si konsumator, se kёtё pёrfitim nuk e ka realizuar pёr interesat e veta, por pёr interesat e personave tё tjerё.

Nё kёto raste asnjё person nuk mund tё gёzojё mbrojtjen si konsumatorё sepse mjafton qё nga malli ose shёrbimi i blerё tё jetё nxjerrё pёrfitim prej tij dhe ky person e humbet automatikisht statusin e konsumatorit. Nё pёrfundim, duke u bazuar nё nenin 3 pika 6 tё Ligjit nr. 15/2013 me termin konsumator do tё kuptojmё “çdo person, i cili blen

ose përdor mallra apo shërbime për plotësimin e nevojave vetjake, për qëllime që nuk

kanë lidhje me veprimtarinë tregtare ose ushtrimin e profesionit”664

. Ky ligj nё nenin 2 pёrcakton se cila do tё jetё fusha e zbatimit ku do tё pёrdoret. Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nё kёtё dispozitё ligjore, ky ligj do tё zbatohet pёr ato marrёdhёnie juridike qё do tё lindin ndёrmjet tregtarёve

665 dhe konsumatorёve, me qёllim pёr tё mbrojtur konsumatorёt nё nivel sa mё tё lartё. Pavarёsisht se ky ligj ka si qёllim mbrojtjen e tё drejtave tё konsumatorёve, nё tё gjitha ato raste kur ligjet e veçanta ( tё cilat zbatohen nё fusha tё caktuara) ofrojnё mbrojtje mё tё madhe pёr konsumatorin, do tё jenё dispozitat ligjore tё kёtyre ligjeve qё do tё zbatohen.

Qё tё zbatohen dispozitat ligjore tё njё ligji tё veçantё i cili ёshtё miratuar pёr t’u zbatuar nё njё fushё tё caktuar, duhet qё ky ligj tё ofrojё trajtim mё tё favorshёm

666 se mbrojtja qё parashikohet nga dipozitat ligjore tё ligjit 2013 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”. Nё ato raste kur dispozitat ligjore tё ligjit tё veçantё ofrojnё tё njёjtin nivel mborjtjeje ose njё mbrojtje nё nivel mё tё ulёt pёr konsumatorin kёto dispozita ligjore nuk do tё zbatohen, por do tё jenё dispozitat e ligjit tё vitit 2013 qё do tё gjejnё zbatim nё kёto raste tё caktuara. Pёr sa i pёrketё tё drejtave qё konsumatorёt do tё gёzojnё, ky ligj nuk solli risi nё shtimin e tё drejtave tё konsumatorёve, duke mbajtur tё njёjtin pёrcaktim tё bёrё nga ligji i vitit 2003. Risitё qё ky ligj solli lidhen me mёnyrёn e gёzimit dhe mbrojtjes sё kёtyre tё drejtave nga konsumatori. 5.3 Politikat pёr mbrojtjen e konsumatorit shqiptar.

663 Shih nenin 3 pika 6 tё Ligjit nr. 15/2013 Për disa shtesa dhe ndryshime nё ligjin nr. 9902 “ Për mbrojtjen e konsumatorëve”. 664 Po aty. 665 Nё nenin 3 pika 14 e Ligjit nr. 15/2013 tregtarё ёshtё: “çdo person fizik ose juridik, i cili vepron për

qëllime që lidhen me veprimtarinë e tij ekonomike, tregtinë, biznesin, zanatin ose profesionin, si dhe cilido,

që vepron në emër ose në interes të tregtarit”. 666Shih nenin 3 tё Ligjit nr. 15/2013 Për disa shtesa dhe ndryshime ne ligjin nr. 9902 “ Për mbrojtjen e konsumatorëve”.

161

Krahas zhvillimit qё legjislacioni nё mbrojtje tё konsumatorit po merrte, kishte ardhur momenti tё zbatoheshin politika konkrete qё lidheshin drejtpёrdrejtё me mbrojtjen e konsumatorit shqiptar. Fillimisht, politikat e para qё do tё zbatoheshin nё mbrojtje tё konsumatorit u parashikuan nё Strategjinё Ndёrsektoriale “Pёr mbrojtjen e konsumatorit dhe Mbikёqyrjen e tregut 2007-2013”667. Strategjia Ndёrsektoriale u miratua pёr t’u zbatuar pёr njё periudhё tё caktuar kohore. Ajo hyri nё fuqi nё vitin 2007 dhe u parashikua tё zbatohej deri nё vitin 2013. Me miratimin e saj u konsolidua njё frymё qё tё punohej akoma edhe mё shumё duke miratuar politika me anё tё sё cilave do tё garantohej njё mbrojtje pёr konsumatorin nё nivel mё tё lartё, gjё qё ende nuk ishte arritur deri nё kёtё periudhё. Strategjia fokusohej nё dy drejtime tё cilat kishin si qёllim tё vetёm mbrojtjen e konsumatorit:

• nga njёra anё ajo parashikonte hartimin dhe zbatimin e politikave qё lidheshin direkt me konsumatorin dhe

• nga ana tjetёr duhej tё zbatoheshin politika pёr mbikёqyrjen e tregut. Kjo Strategji ka si qёllim rritjen e nivelit tё informimit dhe tё edukimit tё

konsumatorit pёr mallrat dhe shёrbimet qё konsumatorёt blejnё nё treg. Me rritjen e nivelit tё informacionit dhe tё edukimit, konsumatori shqiptar do tё jetё nё gjёndje tё bёjё zgjedhjen mё tё mirё tё mundshme nё lidhje me larmishmёrinё e mallrave qё janё nxjerrё nё treg. Por nga ana tjetёr konsumatori duke pasur sa mё shumё informacion do tё dijё tё mbrojё akoma edhe mё mirё tё drejtat qё ai gёzon nё bazё tё ligjit. Krahas kёsaj, njё pikё ku duhej tё merreshin masa pёr tё rritur mbrojtjen e konsumatorit qё kjo strategji parashikonte, ёshtё dhe mbikёqyrja e tregut. Konsumatorёt shqiptarё ndodheshin pёrballё rasteve abuzive tё kryera nga tregtarёt. Ata pёrballeshin nё treg me njё konkurrencё tё pandershme dhe me raste tё shumta ku tregtarёt abuzonin nё çmimet. Pёr t’i dhёnё fund kёtyre rasteve pёrfundimisht, Strategjia 2007-2013 parashikoi krijimin e njё sistemi pёr tё realizuar mbikёqyrjen e tregut i cili do tё vihej nё zbatim nga autoritetet kompetente kombёtare tё parashikuara nga ligji668.

Gjatё mbikёqyrjes sё tregut duhej tё ushtroheshin kontrolle, tё cilat kishin si qёllim monitorimin e tregut pёr produktet qё ishin nxjerrё nё treg. Gjatё kёtij kontrolli duhej tё verifikohej nёse produktet apo shёrbimet qё nxirreshin dhe ofroheshin nё treg ishin apo jo nё pёrputhje me parashikimet e bёra nga ligji i kohёs nё fuqi. Strategjia parashikon se nё tё gjitha ato raste kur tregtarёt nxjerrin nё treg produkte ose shёrbime qё vijnё nё kundёrshtim me parashikimet e bёra nga ligji nё fuqi, autoritetet kompetente kombёtare duhet tё miratojnё masa prandaluese tё cilat kanё si qёllim ndalimin e rasteve tё dёmtimit tё konsumatorit duke i hequr kёto produkte nga tregu. Gjithashtu ato kanё tё drejtё tё miratojnё edhe masa korrigjuese pёr tё vendosur si do tё veprohet pёr zёvendёsimin e kёtyre produkteve dhe shёrbimeve nga tregtarёt. Sipas parashikimeve tё bёra nё kёtё strategji, zbatimi i sistemit pёr tё mbikёqyrur tregun do tё sjellё efekte pozitive nё nivelin e mbrojtjes sё konsumatorit. Zbatimi i kёtij sistemi do tё ndikojё nё rritjen e nivelit tё mbrojtjes sё konsumatorit, nivel i cili do tё rritet vetёm si pasojё e ndёrveprimit me njёri-tjetrin tё disa faktorёve

669. Si pasojё e ndёrveprimit tё kёtyre faktorёve do tё mund tё

667 Vendim i Këshillit të Ministrave nr. 797, datë 14.11.2007 668 Strategjia Ndёrsektoriale ” Pёr mbrojtjen e konsumatoreve dhe mbikёqyrjen e tregut 2007-2013”, fq.4. 669 Faktorёt qё parashikon Strategjia 2007-2013 janё si mё poshtё: 1. “konfirmimit të bazës ligjore për aktivitetet e mbikёqyrjes,

2. ngritjes së një kuadri adekuat institucional,

162

realizohej njё treg funksional nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga ligji, ku konsumatori do tё jetё çelёsi i funksionimit tё tij.

Nё kёtё strategji parashikohen edhe objektivat qё ajo synon tё realizoj deri nё vitin 2013, objektiva kёto tё cilat do tё zbatohen njёkohёsisht nё tre sektorё tё ndryshёm. Me anё tё zbatimit tё kёtyre objektivave ndёrsektoriale, kjo strategji synon tё realizojё670:

1. rritjen e nivelit tё mbrojtjes pёr konsumatorin dhe 2. mbrojtjen e interesave ekonomike tё tyre.

Megjithatё, Strategjia 2007-2013 do tё gjejё zbatim nё kёta tre sektorё671: Sё pari: pёr produktet ushqimore; Sё dyti: pёr produktet joushqimore; Sё treti: pёr produktet farmaceutike.

Nё pjesё tё caktuara strategjia parashikon politikat qё do tё hartohen nё kёta tre sektorё qё pёrmendёm pak mё sipёr. Nё pjesёn e dytё tё strategjisё parashikohen politikat qё duhet tё ndiqen pёr tё garantuar sigurinё e konsumatorёve pёr produktet ushqimore. Çёshtja e sigurisё ushqimore ёshtё shtylla e parё e kёsaj strategjie sepse shёndeti dhe jeta e konsumatorёve nё disa raste ёshtё vendosur nё rrezik, gjё e cila ka ndikuar direkt nё uljen e besimit tё konsumatorit pёr ushqimet qё blen nё treg. Ndaj, pёr tё mbrojtur dhe garantuar konsumatorin, ёshtё i nevojshёm hartimi i politikave tё cilat mbrojnё dhe garantojnё konsumatorin pёr atё çfarё ai blen nё treg pёr qёllime vetjake. Ajo qё cilёsohet edhe si sfidё pёr vendin tonё dhe qё parashikohet nё strategji ёshtё plotёsimi i standardeve pёr tё garantuar sigurinё ushqimore. Plotёsimi i standardeve pёr tё trajtuar njё produkt ushqimor tё sigurtё pёr shёndetin e konsumatorit, gjё qё deri nё miratimin e Strategjisё 2007-2013 nuk ishte trajtuar si problematikё, tashmё do tё ishte njё nga pikat ku ndihej i nevojshёm miratimi i masave pёr tё mbrojtur njё prej tё drejtave themelore tё konsumatorit qё lidhet me shёndetin e tij.

Nё pjesёn e tretё tё kёsaj strategjie parashikohet zbatimi i politikave tё cilat kanё si qёllim tё mbrojnё konsumatorin pёr produktet joushqimore qё blejnё. Edhe nё kёtё pjesё vihet sёrisht theksi te siguria e kёtyre produkteve, por kёto produkte joushqimore duhet tё jenё prodhuar nё pёrputhje me kёrkesat pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produktit duke plotёsuar kushtet teknike dhe standardet mbi sigurinё. Krijimi i njё sistemi institucional tё pёrshtatshёm pёr tё mbrojtur konsumatorin dhe pёr tё mbikёqyrur tregun tashmё duhej tё shtrihej edhe nё nivel rajonal. Vetёm nё kёtё mёnyrё do tё mund tё realizoheshin objektiva mbi konsumatorin. Gjithashtu njё vёmendje e veçantё i kushtohet dhe tё drejtёs pёr informim dhe edukim, tё cilat do tё rrisin ndjeshёm shkallёn e besimit te konsumatori dhe do tё jenё nё gjёndje tё bёjnё zgjedhje sa mё tё drejta. Nё mbrojtje tё sё drejtave tё konsumatorёve, shoqatat e konsumatorёve janё njё mekanizёm aq sa i rёndёsishёm, por edhe i domosdoshёm. Nё shumё raste konsumatorёt iu drejtohen kёtyre shoqatave jo vetёm pёr ankesat qё kanё, por edhe pёr t’u informuar mbi atё çfarё ligji parashikon nё lidhje me ta. Pёr tё funksionuar normalisht shoqatat kanё nevojё pёr financim, ndaj edhe pёr tё mbrojtur kёta konsumatorё u pa i domosdoshёm financimi i kёtyre shoqatave nga

3. dhënies së fuqisë së nevojshme autoriteteve respektive

4. zhvillimi i procedurave të shkëmbimit të informacionit dhe të bashkëpunimit”. 670 Strategjia Ndёrsektoriale ” Pёr mbrojtjen e konsumatorёve dhe mbikёqyrjen e tregut 2007-2013”, fq.6. 671 Po aty dhe Shih Teliti E., Kontrata Konsumatore ( Kredia konsumatore dhe kontratat e paketave te

udhёtimit), Temё Doktorature, Fakulteti i Drejtёsisё, Departamenti i tё Drejtёs Civile, Universiteti i Tiranёs, 2013, fq.38.

163

shteti672. Mungesa e financimit pёr shoqatat e konsumatorёve nё shumё raste i ka bёrё kёto shoqata tё qёndrojnё deri diku nё gjendje pasive, duke ndikuar negativisht pёr mosfunksionimin e duhur tё tyre.

Nё pjesёn e katёrt tё Strategjisё parashikohen politika qё duhet tё zbatohen pёr produktet farmaceutike. Pёr produktet farmaceutike, politikat qё parashikohen tё zbatohen lidhen me informimin e konsumatorit pёr produktet qё ai blen, por edhe me sigurinё e kёtyre produkteve. Pёr tё realizuar politikat e parashikuara ёshtё i nevojshёm edhe krijimi i kapaciteteve fizike pёr ambjentet qё do tё pёrdoren, por dhe kualifikimi profesional i mёtejshёm i specialistёve nё fushat pёrkatёse nё vendet e Bashkimit Europian673.

Politikat nё mbrojtje tё konsumatorёve morёn njё zhvillim akoma edhe mё tё madh nё vitin 2015. Nё kёtё vit u miratua Strategjia Ndёrsektoriale “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve dhe mbikёqyrjen e tregut 2020” me VKM nr.753, datë 16.09.2015 . Strategjia vendos nё qendёr tё saj konsumatorin dhe kёrkon tё arrijё fuqizimin e mёtejshёm tё konsumatorit nё treg674. Kjo Strategji ka si qёllim tё rrisё nivelin e mbrojtjes sё konsumatorёve, mbrojtje e cila do tё ofrohet pёr disa kategori produktesh. Kёto politika janё gjithёpёrfshirёse dhe e shtrijnё sferёn e mbrojtjes sё tyre ndaj tё gjithё konsumatorёve pa dallim gjinie, moshe apo prejardhjeje etnike ose racial. Duke pёrfshirё tё gjithё subjektet e parashikuara nga ligji, qё veprojnё nё mbrojtje tё konsumatorit. Ato janё dinamike dhe hartohen pёr t’u zbatuar nё fusha tё caktuara. Si pasojё e zhvillimit qё pёsojnё kёto fusha lind si domosdoshmёri shtimi i politikave mbrojtёse apo ndryshimi i tyre nё raste tё caktuara.

Janё disa momentet kyçe qё kjo strategji parashikon hartimin dhe zbatimin e politikave mbrojtёse. Kёto politika do tё fokusohen nё mbrojtjen e sё drejtёs sё konsumatorit pёr675:

1. produkte tё sigurta dhe cilёsore, 2. edukimin e tyre si dhe 3. zbatimin e tyre nё tre sektorё, tё cilёt janё:

a. nё fushёn e kredisё konsumatore; b. komunikimet elektronike; c. mbi tё drejtat qё gёzojnё udhёtarёt nё transportin ajror.

Pёr tё zbatuar kёto politika nё mёnyrё sa mё efektive ёshtё i nevojshёm krijimi i mekanizmave tё reja mbrojtёse dhe forcimi i atyre ekzistuese. Strategjia pёrbёhet nga pesё kapituj dhe njё Shtojcё. Nё Kapitullin e parё trajtohen çёshtjet qё lidhen me sigurinё dhe cilёsinё e produkteve. Fushat ku do tё hartohen politika mbrojtёse pёr konsumatorёt, mbi sigurinё e produkteve janё tё mirёpёrcaktuara. Kёto politika qё do tё hartoheshin pёr tё garantuar sigurinё dhe cilёsinё e produkteve, prodhuan efekte pozitive nё mbrojtjen e ofruar ndaj konsumatorёve.

Fushat, pёr tё cilat kjo Strategji parashikon hartimin e politikave nё mbrojtje tё konsumatorёve, janё676:

1. produktet ushqimore;

672 Po aty, fq.53. 673 Strategjia Ndёrsektoriale ” Pёr mbrojtjen e konsumatoreve dhe mbikёqyrjen e tregut 2007-2013”, fq.83. 674 Strategjia Ndёrsektoriale “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve dhe mbikёqyrjen e tregut 2020”, fq. 7. 675 Po aty, fq.8-32. 676 Po aty, fq.8-16.

164

2. produktet ujore; 3. shёndetin e bimёve dhe kafshёve; 4. produktet joushqimore ; 5. produktet farmaceutike qё do tё pёrdoren pёr konsum njerёzor.

Mbi kёto produkte dhe shёrbime nuk ёshtё i mjaftueshёm vetёm hartimi i politikave mbi sigurinё e produkteve, por njё çёshtje e rёndёsishme ёshtё cilësia e produkteve dhe shёrbimeve qё u ofrohen konsumatorёve në treg. Tё dyja kёto elemente, siguria dhe cilёsia e produktit, janё thelbёsor pёr njё konsumator tё shёndetshёm dhe sa mё shumё tё mbrojtur nё tregjet e shumicёs dhe ato tё pakicёs nё Shqipёri. Qё kёto politika tё zbatohen nё mёnyrё sa mё tё suksesshme dhe tё japin rezultatet e dёshiruara, duhet tё rritet niveli i edukimit tё konsumatorit mbi tё drejtat dhe pёrgjegjёsitё e tij nё treg. Pёr edukimin e konsumatorit mbi rёndёsinё qё kanё produktet e sigurta dhe cilёsore nё shёndetin e tyre, u zhvilluan fushata ndёrgjegjёsuese677. Zhvilimi i tyre nuk ёshtё i mjaftushёm pёr tё ndёrgjegjesuar konsumatorёt shqiptarё. Prandaj çёshtjet qё lidhen me edukimin e konsumatorit u pёrfshinё nё lёndё tё vёçanta ose u integruan nё lёndё ekzistuse tё arsimit bazё, tё mesёm dhe atё tё lartё nё bazё tё degёve tё caktuara ku kjo çёshtje gjen vend pёr trajtim678.

Data 15 Mars njihet si dita ndёrkombёtare e konsumatorit, ndaj edhe çdo vit nё kёtё datё zhvillohen aktivitete qё kanё si qёllim sensibilizimin e konsumtorit679. Politikat mbi edukimin do tё pёrfshijnё nga njёra anё konsumatorin pёr tё drejtat qё ai gёzon nё bazё tё ligjit dhe nga ana tjetёr operatorёt ekonomik qё veprojnё nё tregun tonё, mbi pёrgjegjёsitё dhe detyrimet qё kanё ndaj konsumatorёve. Politikat pёr edukimin e konsumatorёve janё afatgjata dhe pёr shkak tё natyrёs sё tyre ato duhet tё kenё karakter tё vazhdueshёm. Kёto politika nuk mund tё jenё afatshkurtra dhe nё kёtё mёnyrё nuk mund tё kufizohet edukimi i konsumatorit nё ato fusha ku teknologjia dhe shkenca marrin zhvillim. Natyra afatshkurtёr pёr edukimin e konsumatorit do tё krijonte vёshtirёsi nё marrjen e njohurive nga konsumatorёt dhe do tё cёnonte kёtё tё drejtё tё tyre qё parashikohet nga ligji.

Megjithatё, njё prej politikave ku vihet theksi nё mёnyrё tё veçantё nё kёtё strategji ёshtё edhe mbikёqyrja e tregut. Nёpёrmjet kёtyre politikave synohet tё arrihet njё treg sa mё transparent dhe tё zbatohen politika tregtare sa mё efektive ndaj konsumatorёve. Zbatimi i kёtyre politikave ka si qёllim tё mbrojё interesat ekonomike tё konsumatorёve dhe t’iu krijojё mundёsi pёr t’i dhёnё zgjidhje problematikave qё mund tё lindin nё momentin qё blejnё njё produkt ose shёrbim nё treg.

5.4 Mbrojtja e konsumatorit nё kuadёr tё pёrafrimit tё legjislacionit shqiptar.

Nё kuadёr tё pёrafrimit tё legjislacionit shqiptar me legjislacionin e Bashkimit

Europian, legjislacioni ynё pёsoi ndryshime tё cilat rritёn ndjeshёm nivelin e mbrojtjes sё konsumatorit nё fusha tё caktuara. Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga Ligji Nr. 9902, sot konsumatorёt gёzojnё nёntё tё drejta themelore. Kёto tё drejta gёzohen nga tё gjithё konsumatorёt pa asnjё lloj diskriminimi ndёrmjet tyre pёr t’u furnizuar me produkte dhe shёrbime. Si pasojё e ndryshimeve qё ka pёsuar legjislacioni mbi konsumatorin nё vite,

677 Strategjia Ndёrsektoriale “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve dhe mbikёqyrjen e tregut 2020”, fq.31-32. 678 Po aty, fq.31-32. 679 Po aty, fq. 31.

165

numri i “tё drejtave themelore”680 qё gёzojnё konsumatorёt ёshtё shtuar, por u rrit edhe niveli i mbrojtjes qё i ofrohet konsumatorit pёr secilёn tё drejtё. Gjithashtu edhe politikat e miratuara ndikuan nё rritjen e nivelit tё mbrojtjes ndaj konsumatorit. Pёr tё kuptuar mё qartё se si ёshtё rritur niveli i mbrojtjes sё konsumatorit si pasojё e pёrafrimit tё legjislacionit, nё studim do tё bazohemi nё secilёn tё drejtё qё ёshtё prekur nga kёto ndryshime.

5.4.1 Siguria e konsumatorit shqiptar.

Secili prej nesh me cilёsinё e konsumatorit gёzon tё drejtёn pёr t’u mbrojtur nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga ligji. E drejta e parё qё ligji pёr konsumatorin parashikon, ёshtё e drejta pёr mbrojtjen e shёndetit, mjedisit dhe sigurisё sё jetёs. Nё impaktin e parё nga emёrtimi duket sikur brenda tё njёjtёs sё drejtё kemi disa nёn tё drejta tё tjera. Por ajo tek e cila do tё pёrqёndrohemi ёshtё qёllimi qё kёrkohet tё arrihet nga zbatimi i saj, i cili ёshtё tё paturit e njё konsumatori sa mё tё sigurt. Shёndeti i konsumatorit do tё mbrohet vetёm nё ato raste kur produktet dhe shёrbimet qё ofrohen nё treg janё tё sigurta dhe cilёsore. Qё njё produkt tё trajtohet si i sigurt pёr konsumatorin duhet tё jetё prodhuar ose tё ofrohet nё njё mjedis tё shёndetshёm i cili nuk paraqet rrezik pёr jetёn dhe shёndetin e konsumatorit. Mjedisi ku prodhohen kёto produkte, importohen apo eksportohen nuk duhet tё pёrmbajnё rrezatime, pasi janё tё dёmshme pёr shёndetin e konsumatorit. Nё tё gjitha ato raste kur produktet ushqimore do tё kenё rrezatim jonizues konsumatori duhet tё informohet, ky fakt duhet tё jepet i shkruar nё etiketё

681. Jo çdo

680 Nё nenin 4 tё Ligjit 9902, tё drejtat themelore qё konsumatori gёzon janё si mё poshtё: “a) e drejta e mbrojtjes së shëndetit, mjedisit dhe sigurisë së jetës;

b) e drejta e mbrojtjes së interesave ekonomikë;

c) e drejta e ankimit;

ç) e drejta për dëmshpërblim;

d) e drejta e edukimit;

dh) e drejta e marrjes së informacionit;

e) e drejta e përdorimit të shërbimeve publike;

ë) e drejta e mbrojtjes ligjore;

f) e drejta e organizimit në shoqata ose bashkime për mbrojtjen e interesave të konsumatorëve dhe e drejta

e përfaqësimit në organet e tyre vendimmarrëse”. 681 Nё pikёn 6 tё Udhëzimit Nr. 4, datë 14.5.2014 “Për produktet ushqimore dhe ingredientët ushqimorë të trajtuar me rrezatim jonizues”, prashikohet se: “Etiketimi i produkteve ushqimore të trajtuara me rrezatim jonizues, të kryhet sipas përcaktimeve të

mëposhtme:

a) në rastin e produkteve të destinuara për konsumatorin e fundit dhe në kuzhina e restorante:

i) nëse produktet ushqimore shiten si artikuj, fjalët "rrezatuar" ose "trajtuar me rrezatim jonizues" do të

vendosen në etiketë në përputhje me nenin 5, pika 3, të vendimit të Këshillit të Ministrave nr. 1344, datë

10.10.2008, "Për miratimin e rregullores "Për etiketimin e produkteve ushqimore"". Në rastin e produkteve

që shiten në masa të mëdha, këto fjalë do të vendosen së bashku me emrin e produktit në një ekran ose në

njoftimin sipër ose pranë kontenierit, në të cilën produktet janë vendosur;

ii) nëse një produkt i rrezatuar është përdorur si përbërës, të njëjtat fjalë si në gёrmën "i" do të shoqërojnë

emërtimin e tij në listën e përbërësve. Në rastin e produkteve që shiten në sasi të mëdha, këto fjalë do të

paraqiten së bashku me emrin e produktit në një ekran ose në njoftimin sipër ose pranë kontenierit, në të

cilin produktet janë vendosur;

iii) pavarësisht përcaktimit në nenin 6, pika 7, të vendimit të Këshillit të Ministrave nr. 1344, datë

10.10.2008, "Për miratimin e rregullores "Për etiketimin e produkteve ushqimore"", të njëjtat fjalë si në

gёrmën "i", kërkohen të vendosen për të treguar përbërësit e rrezatuar të përdorur në prodhimin e

166

produkt ushqimor qё ёshtё i trajtuar me rrezatim jonizues mund tё nxirret nё treg. Do tё lejohen tё hidhen nё treg vetёm ato produkte tё cilat janё nё pёrputhje me pikёn 2 tё Udhёzimit pёr produktet me trajtim jonizues682. Njё produkt i cili ёshtё trajtuar me rrezatim jonizues, po nuk ёshtё i dёmshёm pёr shёndetin e konsumatorit, lejohet tё nxirret nё treg. Njё produkt ushqimor i cili importohet nga vendet e BE-sё ose nga shtete tё tjera kur hyn nё pikat kufitare shqiptare, pёr shkak tё metodave qё pёrdoren pёr tё kontrolluar produktet qё do tё nxirren mё pas nё treg, skanohet683. Skanimi i kёtyre produkteve ushqimore ёshtё i dёmshёm sepse nga ky kontroll produkti pёrthith rreze tё skanerit. Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nё nenin 16 pika 2 tё Ligjit Nr.9863, datë 28.1.2008 “Pёr ushqimin”, pёr tё vlerёsuar nёse njё produkt qё importohet ёshtё i sigurt ose jo merren mostra tё produktit. Marrja e kёtyre mostrave do tё bёhet duke respektuar tё gjitha kriteret qё janё vendosur nga Autoriteti Kombёtar i Ushqimit. Nё rastin konkret, nё kontrollin e kryer nё pikёn e inspektimit kufitar nuk ёshtё respektuar procedura qё parashikohet nga ligji nё rastin e ushtrimit tё kontrollit. Mbrojtja e shёndetit dhe sigurisё sё jetёs sё konsumatorёve ёshtё e kushtёzuar nga siguria e produktit dhe nga cilёsia qё ai ka. Kur flasim pёr siguri dhe cilёsi tё produkteve do tё ndalemi nё dy momente, te produktet ushqimore dhe ato joushqimore.

5.4.1.1 Siguria e produkteve ushqimore.

Ushqimi684 ёshtё elementi bazё pёr shёndetin e konsumatorёve. Ata kanё tё drejtё tё

zgjedhin ndёrmjet produkteve ushqimore qё janё nxjerrё nё treg, produktin tё cilin do tё

përbërësve të përbërë të produkteve ushqimore, edhe në qoftë se këto përbëjnë më pak se 25% të produktit

përfundimtar;

b) në rastin e produkteve jo të destinuara për konsumatorin e fundit dhe në kuzhina e restorante:

i) fjalët e parashikuara në pikën 5, gёrma "a", do të përdoren për të treguar trajtimin e produkteve

ushqimore dhe përbërësve ushqimorë që përmban një produkt ushqimor të rrezatuar;

ii) do të tregohet identiteti dhe adresa e objektit që ka kryer rrezatimin ose numri i tij i referimit siç

parashikohet në pikën 6.

Treguesi i trajtimit, në të gjitha rastet, jepet në dokumentet shoqëruese ose të atyre që i referohen produktit

ushqimor të rrezatuar”. 682 Udhëzim Nr. 4, datë 14.5.2014 “Për produktet ushqimore dhe ingredientët ushqimorë të trajtuar me rrezatim jonizues”. 683 Shiko nё adresёn: http://www.panorama.com.al/ushqimet-kalojne-ne-skaner-tregtaret-rrezik-rrezatimi/ 684 Pёr tё shpjeguar kёtё term ne jemi bazuar nё nenin 3 pika 1 tё Ligjit Nr.9863, datë 28.1.2008 “Për ushqimin”, ku thuhet se: “1. “Ushqim” ose “produkt ushqimor” është çdo substancë ose produkt i përpunuar, pjesërisht i

përpunuar ose i papërpunuar, i përcaktuar të jetë ose, për ndonjë arsye, është i konsumueshëm për njerëz.

Termi “ushqim” përfshin, gjithashtu, pijet, çamçakëzin, aditivët ushqimorë dhe çdo substancë tjetër që, në

mënyrë të qëllimshme, bëhet pjesë e ushqimit gjatë përpunimit, përgatitjes ose trajtimit.

Termi “ushqim” përfshin edhe ujin:

a) të përdorur si ujë të pijshëm për furnizimin publik të popullsisë;

b) të përdorur dhe/ose të bashkuar në ushqim gjatë prodhimit, përgatitjes ose trajtimit të tij;

c) të paketuar si ujë tryeze, ujë mineral dhe ujë burimi.

Termi “ushqim” nuk përfshin:

a) ushqimin për kafshë;

b) kafshët e gjalla, me përjashtim të rasteve kur janë përcaktuar për konsum njerëzor;

c) bimët dhe frutat, përpara korrjes ose vjeljes;

ç) produktet mjekësore;

d) produktet kozmetike;

dh) duhanin dhe cigaret;

167

blejnё pёr konsum. Pavarёsisht kёrkesave qё mund tё shfaqin konsumatorёt nё treg, nё asnjё rast nuk mund tё abuzohet pёr sigurinё e produktit pёr shkak tё kёrkesave qё paraqiten pёr llojet e produkteve nё treg. Siguria e produkteve parashikohet nё mёnyrё tё pёrgjithshme nga ligji pёr konsumatorin dhe mё specifikisht nga ligji pёr ushqimin. Ligji pёr ushqimin u miratua nё vitin 2008, nё harmonizim me acquis tё Komunitetit siç parashikohej edhe nga MSA-ja. Qёllimi i miratimit tё kёtij ligji ishte mbrojtja e shёndetit tё konsumatorit duke i ofruar nё treg produkte tё sigurta. Kjo mbrojtje qё parashikohej tё ofrohej, do tё ishte nё nivelin mё tё lartё qё i ishte ofruar konsumatorit deri nё momentin e miratimit tё kёtij ligji. Njё produkt ushqimor qё tё trajtohet si i sigurt, nuk duhet tё jetё i rrezikshёm ose tё ekzistojё mundёsia qё nga pёrdorimi i tij shёndeti dhe jeta e konsumatorit nё tё ardhmen tё dёmtohen. Pavarёsisht se ky fakt ёshtё thelbёsor, ai nuk ёshtё i mjaftueshёm. Njё produkt duhet tё jetё i pёrshtatshёm dhe tё jetё prodhuar pёr t’u konsumar nga njerёzit. Sipas parashikimeve tё bёra nё nenin 10 pika 2/b tё ligjit pёr ushqimin, njё ushqim i cili nuk ёshtё prodhuar pёr t’u konsumuar nga njerёzit nuk mund t’iu ofrohet konsumatorёve pёr konsum vetjak sepse ky ushqim nuk ёshtё i sigurt. Ky ushqim ёshtё i ndaluar pёr t’u konsumuar nga konsumatorёt sepse ai ёshtё i dёmshёm pёr shёndetin dhe jetёn e tyre.

Nё treg konsumatori kontaktin e parё e krijon me produktin ushqimor qё ai dёshiron tё blejё dhe pёr t’u informuar rreth tij konsumatori lexon tё dhёnat qё jepen nё etiketёn e produktit. Nё bazё tё nenit 36 pika 1 tё ligjit pёr ushqimin, ushqimi duhet tё pajiset me etiketё. Etiketa me tё cilёn ushqimi pajiset duhet tё ketё kёto karakteristika:

1. “Tё jetё e shkruar nё gjuhёn shqipe; 2. Tё jetё e dallueshme; 3. Tё jetё e lexueshme dhe 4. Tё jetё e kuptueshme”685.

Megjithatё, nё praktikё janё konstatuar raste abuzive nga ana e prodhuesve mbi tё dhёnat qё shkruhen nё etiketёn e njё ushqimi. Duke u bazuar nё çёshtjen e Ujit

Tepelena686, konstatojmё se prodhuesi ka abuzuar mbi saktёsinё e tё dhёnave tё shkruara

nё etiketёn e kёtij ushqimi. Uji nё bazё tё parashikimeve tё bёra nё nenin 3 pika 1 tё ligjit pёr ushqimin, emёrtohet me termin ushqim. Po nё rastin e tё dhёnave qё shkruhen nё etiketё do tё zbatohen parimet e pёrgjithshme tё kёtij ligji dhe nuk ka ndonjё parashikim tё veçantё pёr ujin. Nё bazё tё ankimeve tё paraqitura nё mёnyrё individuale nga konsumatorёt, Komisionit pёr Mbrojtjen e Konsumatorёve i duhej tё shqyrtonte nёse tё dhёnat e shkruara nё etiketё ishin tё sakta ose jo. Etiketa e ujit i plotёsonte kriteret e pёrgjithshme pёr karakteristikat qё duhet tё kishte, problematika nё kёtё rast lidhej me fjalin e shkruar “Aprovuar nga Komuniteti Evropian”

687 nё etiketёn e shishes sё Ujit

Tepelena. Pas shqyrtimit tё kёtij ankimi, KMK vendosi qё ky deklarim duhej tё hiqej nga etiketat e Ujit Tepelena688. Pasi kjo e dhёnё nuk ishte e saktё dhe krijonte besim tё

e) substancat narkotike dhe psikotrope;

ë) mbetjet, kontaminuesit, si dhe përbërësit natyrorë të bimëve dhe kafshëve, që shkaktojnë efekt të kundërt

në shëndetin e njerëzve”. 685 Shih nenin 36 pika 2 tё Ligjit 2008 “Pёr ushqimin”. 686 Komisioni pёr Mbrojtjen e Konsumatorit, Vendim Nr. 4, datë 30.07.2010. Shiko nё adresёn: http://kmk.ekonomia.gov.al/wp-content/uploads/2015/10/Vendimi-nr-4-uje-tepelena.pdf 687 Po aty, fq. 1. 688 Po aty, fq.2.

168

remё te konsumatori, se ky ujё ishte i sigurt pёr shёndetin e tij sepse ishte i aprovuar nga BE-ja.

Saktёsia e tё dhёnave qё shkruhen nё etiketёn e njё produkti ushqimor ёshtё element i cili e ndihmon konsumatorin nё kryerjen e blerjeve nё treg, duke u nisur nga siguria qё ky produkt ka. Krahas kёtyre katёr karakteristikave, do tё themi se etiketa me tё cilёn bёhet etiketimi i produktit, duhet të përmbajë tё dhёna tё sakta dhe tё mos mashtrojё konsumatorin mbi ushqimin qё ёshtё duke blerё 689. Etiketa qё do tё pёrdoret nё shishet e ujit nuk duhet nё asnjё rast tё çorientojё blerёsit pёr atё qё ёshtё duke blerё nё lidhje me indentitetin e tij. Marrja e informacioneve tё gabuara mbi produktin ndikon negativisht nё zgjedhjen qё konsumatori do tё bёjё nё treg. Nё disa raste siguria e konsumatorit ёshtё vendosur nё rrezik pёr shkak tё sёmundjeve qё janё shfaqur te shpendёt, prodhimet e bulmetit dhe sёmundja e Dermatozen Nodulare

690 te lopёt. Pёr shkak tё rrezikut qё i kanosej shёndetit tё konsumatorit, u pa e nevojshme miratimi i masave mbrojtese pёr tё mbrojtur shёndetin e tij.

Pёr tё mbrojtur shёndetin dhe jetёn e konsumatorёve janё miratuar masa parandaluse, tё cilat ndalojnё importimin e shpendёve. Kёto masa u miratuan pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit nga virusi i gripit tё shpendёve H5N8 qё filloi tё qarkullonte nё vitin 2016. Miratimi i masave prandaluese ishte nevojё emergjente, ndaj edhe Ministria e Bujqёsisё miratoj masat tё cilat ndalonin importimin e kёtyre shpendёve nga vendet e BE-sё apo vendet e tjera, pёr t’u nxjerrё mё pas nё tregun tonё. Gjatё periudhёs Tetor-Dhjetor 2016 u kryen kontrolle nёse nё treg qarkullonin produkte tё cilat mund tё ishin rrezik potencial pёr shёndetin e konsumatorit. Kontrollet u shtrinё edhe nё pikat kufitare pёr tё ndaluar importimin e shpendёve si tё gjallё edhe ata tё therur. Pavarёsisht kёtyre masave, Shёrbimi Veterinar ngarkohet me detyrёn pёr tё monitoruar situatёn pёr mbajtjen e shpёndёve dhe vaksinimin e tyre nga fermerёt, por edhe pёr tё mbikёqyrur tregun mbi shpendёt e importuar pas zbatimit tё kёtyre masave paranaluese. Masat parandaluese janё tё njё natyre tё pёrkohshme. Ato do tё zbatohen pёr menaxhimin e rrezikut dhe me stabilizimin e situatёs ato do tё humbasin efektin e tyre dhe nuk do tё zbatohen kur situata do tё jetё normalizuar

Sektor tjetёr ku u morёn masa ёshtё ai i gjedhёve, nё rastin e shfaqes sё sёmundjes Dermatozen Nodulare. Nga kontrollet e kryera nga Shёrbimi Veterinar u konstatua se lopёt ishin prekur nga kjo sёmundje, infeksion ky qё dёmton shёndetin e lopёs dhe nёse mё vonё do tё nxirret nё treg do tё dёmtojё shёndetin e konsumatorit. Si pasojё e sёmundjes, e cila u shfaq nё vitin 2016 nё vendin tonё, u ndёrmorёn veprime pёr monitorimin e fermave nga Shёrbimi Veterinar dhe njёkohёsisht mbikёqyrjen e tregut nga AKU-ja. Mbikёqyrja e tregut nga AKU-ja ishte e domosdoshme sepse si qumёshti edhe mishi i lopёve tё sёmura nuk mund tё pёrdoreshin pёr konsum njerёzor pasi nga konsumimi i tyre ekzistonte mundёsia pёr dёmtim tё shёndetit tё konsumatorit. Pёr tё mbrojtur konsumatorёt, u bё njё mbikёqyrje e tregut nga inspektorёt e AKU-sё. Nё ato raste kur nё treg ishte bёrё shpёrndarje e qumёshtit dhe mishit, u morrёn masa pёr heqjen e tyre nga tregu. Kёto masa kufizuese ndalonin nxjerrjen nё treg tё mishit tё lopёve tё

689 Halilaj B., “Consumer protection: An analysis for Albania’s positive steps towards greater protection”, Mediterranean Journal of Social Sciences, Vol. 7, No. 6, November 2016, fq. 74. 690 Shiko nё adresёn: http://www.bujqesia.gov.al/al/lajme/njoftime-per-shtyp/masat-per-gripin-e-shpendeve-ministri-i-bujqesise-viziton-nje-stabiliment-te-rritjes-se-shpendeve&page=3

169

sёmura, por gjithashtu ndalonin tregtimin e qumёshtit tё tyre. Fillimisht kjo sёmundje u shfaq nё rrethin e Dibrёs691. Pёr tё mos lejuar pёrhapjen e kёsaj sёmundjeje edhe nё rrethet e tjera tё vendit u ndёrmorёn veprime dhe u kryen kontrolle nё tё gjithё fermat nga Shёrbimi i Veterinarisё.

Element tjetёr qё ndikon nё sigurinё e ushqimeve, si te ato me origjinё bimore edhe te ato me orgjinё shtazore, janё kushtet higjeno-sanitare nё tё cilat tregtohen. Nё nenin 22 tё ligjit 2008 pёr ushqimin, pёrgjegjёsia pёr plotёsimin e kushteve higjeno-sanitare bie direkt mbi operatorin e biznesit ushqimor

692 . Mosrespektimi i kushteve higjenike dhe sanitare ndikon nё sigurinё e ushqimit, duke e transformuar ushqimin nё jo tё sigurt pёr shёndetin dhe jetёn e konsumatorit. Fazat e respektimin tё kushteve higjeno-sanitare janё zinxhir. Ato duhet tё zbatohen qё nё momentin e prodhimit, tё pёrpunimit dhe tё shpёrndarjes sё ushqimit nё treg. Nё tё gjitha ato raste kur operatori i biznesit ushqimor konstaton se ushqimi nuk i plotёson kushtet higjenike

693, nuk duhet ta nxjerrё atё nё treg sepse ushqimi nuk plotёson kёrkesat e sigurisё ushqimore. Çdo ushqim qё nuk plotёson kёrkesat e sigurisё ushqimore ёshtё ushqim jo i sigurt dhe pёr kёtё arsye duhet tё hiqet nga tregu. Nё kёtё rast lind pyetja, “Mbi kё do tё bjerё pёrgjegjёsia pёr t’i hequr nga tregu kёto ushqime qё nuk plotёsojnё kushtet higjenike?”. Nё tё gjitha ato raste kur ushqimi nuk plotёson kushtet higjenike, pёrgjegjёsia pёr tё hequr kёtё produkt nga tregu do tё bjerё mbi operatorin e biznesit ushqimor.

Ushqimi, pёr tё cilin operatori i biznesit ushqimor paraqet kёrkesёn pёr ta hequr nga tregu sepse nuk plotёson kёrkesat e pёrgjithshme tё sigurisё, mund tё jetё694:

a. “i importuar nga ky operator; b. tё jetё prodhuar nga operatori qё kёrkon zbatimin e kёsaj mase ; c. përpunuar;

d. shpërndarë ose e. tё jetё nxjerrë në treg prej tij”695.

Kjo procedurё pёr heqjen e kёtyre produkteve ushqimore, do tё fillojё tё zbatohet nga ana e operatorit tё bisnesit ushqimor pasi ёshtё vendosur nё djeni dhe i ёshtё pёrcjellё informacioni i plotё pёr shkaqet e marrjes sё kёsaj mase AKU-sё dhe Sektorit tё Mbrojtjes së Konsumatorit në Drejtorinë e Tregut të Brendshëm. Nё ato raste kur njё produkt ushqimor do tё hiqet nga tregu, prej operatorit tё biznesit ushqimor dhe nuk do tё zbatohet procedura qё ligji pёr ushqimin parashikon, kёto raste nuk do tё trajtohen si raste tё cilat kanё tё bёjnё me produkte jo tё sigurta qё janё hedhur nё treg. Vendi i tregtimi tё produktit edhe pse mund tё jetё i ndryshёm nga vendi i prodhimit ose njё vend tjetёr ku ёshtё nxjerrё nё shitje, nuk do tё ndikojё nё marrjen e njё mase e cila mund tё 691Shiko nё adresёn: https://veterineret.com/njoftim/njoftim-lsd-dermatoza-nodulare-e-gjedhit-semundja-e-gungezimit-te-lekures-eshte-prezente-dhe-ne-shqiperi-dhe-vendet-fqinje/ 692 Nё nenin 3 pika 3 tё ligjit 2008 “Pёr ushqimin” me Operator tё biznesit ushqimor do tё kuptojmё si mё poshtё: si i tillё do tё quhet “çdo person fizik ose juridik, i regjistruar për të kryer veprimtari, që lidhen me

biznesin ushqimor, përgjegjës për të siguruar se kërkesat e ligjit të ushqimit janë arritur në biznesin

ushqimor të kontrolluar prej tij”. 693 Nё nenin 3 pika 21 tё ligjit 2008 “Pёr ushqimin”, higjenё: “është tërësia e masave dhe e kushteve të

nevojshme për kontrollin e dëmtuesve, për të siguruar përshtatshmërinë për konsum njerëzor të një

produkti ushqimor, duke pasur parasysh përdorimin e përcaktuar të tij”. 694 Shih nenin 24 pika 1 tё Ligjit Nr.9863, datë 28.1.2008 “Për ushqimin”. 695 Po aty.

170

jetё parandaluese ose kufizuese. Nё rastin e çёshtjes pёr djathin “Gorgonzola S&D”696 tё

sasisё 200 gr, nga operatori i biznesit ushqimor u zbatua masa parandaluese pёr heqjen e pёrkohshme tё kёtij lloj djathi nga tregu shqiptar. Operatori CONAD edhe pse kёtё produkt e kishte nxjerrё nё tregun shqiptar u detyrua tё zbatoj njё masё tё tillё “pёr shkak

tё mospёrputhshmёrisё mikrobiologjike qё ishte konstatuar nё disa pika shitjeje nё

Itali”697. Me marrjen e njё mase tё tillё nga operatori i biznesit ushqimor CONAD dhe njoftimit tё bёrё nё AKU u kryen analizat e kёtij produkti pёr tё garantuar tё drejtёn e konsumatorit pёr produkte tё sigurta.

Pavarёsisht se janё marrё masa pёr tё garantuar sigurinё e konsumatorit mbi atё çfarё ai blen. Njё sektor i cili kёrkon qё tё merren masa tё veçanta nё dallim nga ato qё parashikohen nga ligji pёr ushqimin ёshtё edhe ai i produkteve tё cilat nё jetёn e pёrditshme i quajmё produkte me hormone (OMGJ). Nё bazё tё nenit 27 pika 1 tё Ligjit Nr.9863, datë 28.1.2008, parashikohet se ushqimet tё cilat do tё pёrmbajnё OMGJ do tё klasifikohen nё kategorinё e atyre produkteve qё ky ligj i emёrton me termin produkte tё reja. Ky ligj nuk bёn rregullime tё detajuara pёr vlerёsimin e sigurisё dhe cilёsisё sё kёtyre ushqimeve apo qё nё etiketimin e tyre tё thuhet shprehimisht se kёto ushqime janё me OMGJ etj… Ligji fokusohet vetёm nё parashikimin e rasteve pёr nxjerrjen dhe heqjen e kёtyre ushqimeve nga tregu, por ndёrkohё nuk bёn parashikime tё veçanta pёr ushqimet me OMGJ. Pёr sa i pёrketё kёsaj çёshtjeje konstatojmё se akoma nuk ka njё ligj tё veçantё pёr organizmat e modifikuara gjenetikisht (OMGJ).

Mungesa e legjislacionit nё kёtё fushё ndikon negativisht nё mbrojtjen e konsumatorit, pasi kёto produkte ushqimore mund tё dёmtojnё jetёn dhe shёndetin e konsumatorit. Ky fakt u bё evident edhe nga Komisioni Europian nё Progres Raportin e vitit 2016, nё kapitullin 12 tё tij. Ku sipas tij, vendi ynё nё kёtё pikё “nuk ka bёrё progres dhe akoma nuk ёshtё hartuar ligjislacioni pёr organizmat e modifikuara gjenetikisht”698. Nё bazё tё kёtij Progres Raporti duhet tё fillohet sa mё shpejt tё hartohet legjislacioni pёr tё rregulluar kёtё fushё. Miratimi i kёtij ligji ёshtё i nevojshёm sepse nuk mund tё mjaftohemi vetёm me dispozitat ligjore tё ligjit pёr ushqimit pasi me anё tё kёtyre dispozitave ligjore nuk mund tё realizohet mbrojtja e konsumatorit nga OMGJ-tё. Mbrojtja e konsumatorit nё nivel tё lartё, pёr ushqimet me OMGJ, do tё realizohet vetёm me miratimin e njё ligji vertikal pёr kёto ushqime. 5.4.1.2 Siguria e produkteve joushqimore.

Njё fushё tjetёr ku siguria e konsumatorit duhet tё garantohet ёshtё edhe ajo e

produkteve joushqimore. Nё kuadёr tё parashikimeve tё bёra nё Marrёveshjen e Stabilizim- Asociimit pёr tё pёrafruar legjislacionin shqiptar me atё europian, ishte e domosdoshme kryerja e kёtij procesi edhe pёr ligjin mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve joushqimore. Ligji i mёparshёm i vitit 2007, pas nёnshkrimit tё MSA-sё duhej tё pёrafrohej me acquis communautaire, pёr kёto arёsye ky ligj nuk mund tё

696 Shiko nё adresёn: http://aku.gov.al/?p=1815 697 Po aty. 698 SWD (2016) 364 final, Commission staff working document Albania 2016 Report Accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions 2016 Communication on EU Enlargement Policy, Brussels, 9.11.2016, fq. 45.

171

zbatohej mё. Ndaj edhe nё vitin 2011 u miratua njё ligj i ri mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve joushqimore699. Ligji i vitit 2011 ёshtё njё ligj horizontal dhe ka si qёllim tё mbrojё konsumatorёt pёr ato çёshtje qё kanё tё bёjnё me sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve joushqimore. Ky ligj nuk do tё zbatohet pёr ato produkte pёr tё cilat do tё zbatohen ligje vertikale

700, tё cilat parashikojnё mbrojtjen e sigurisё sё konsumatorit.

Produktet pёr tё cilat do tё zbatohet ky ligj janё produkte joushqimore701

, tё cilat blihen nё treg nga konsumatori pёr qёllime vetjake. Sfera e zbatimit tё kёtij ligji ёshtё e kufizuar mbi njё kategori tё caktuar produktesh.

Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nё nenin 3 pika 1 tё ligjit tё vitit 2011, ky ligj nuk do tё zbatohet pёr kёto raste:

a. pёr tё gjitha ato produkte tё cilat janё tё pёrdorura, por qё pёr natyra e tyre klasifikohen si sende antike,

b. nё ato raste kur produkti ёshtё me defekt, por si pasojё e defektit qё ka ai duhet tё riparohet ose tё rregullohet pёr tё qenё nё gjёndje pune dhe furnizuesi t’ia ketё dhёnё kёtё informacion personit qё do e blejё ose qё i’a ofron pёr blerje702.

Nё asnjё moment konsumatori pёr kёto lloj produktesh joushqimore nuk mund tё ngrejё si pretendim tё mbrohet nё bazё tё kёtij ligji. Njё produkt joushqimor nё çdo moment do tё prezumohet si i sigurt kur plotёson standardet e harmonizuara tё parashikuara nga legjislacioni shqiptar. A mund tё klasifikohet si i sigurt njё produkt kur nuk plotёsohen standarde e harmonizuara? Plotёsimi i standardeve tё harmonizuara ёshtё kusht thelbёsor qё njё produkt tё prezumohet si i sigurt, mosplotёsimi i standardeve tё harmonizuara nuk e klasifikon automatikisht njё produkt si jo tё sigurt nёse plotёsohet njё nga gjashtё pikat tё parashikuara nё nenin 4 pika 3 tё ligjit.

Nё ato raste kur nuk plotёsohen standardet e harmonizuara shqiptare, produkti do tё prezumohet i sigurt kur plotёsohet njё kritere si mё poshtё:

1. “kur janё zbatuar standardet vullnetare shqiptare tё cilat janё tё pёrafruara me

standardet europiane;

2. kur janё zbatuar standarde tё tjera, qofshin kёto shqiptare ose europiane, tё cilat

janё marrё nga Shtete Anёtare tё Bashkimit Europian ku produkti ёshtё hedhur nё

treg;

699 Ligji Nr.10 480, datё 17.11.2011 “Pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve joushqimore” 700 Janё ato ligje tё cilat miratohen pёr t’u zbatuar pёr njё lloj tё caktuar produkti. Ky ligj nё praktikё ka gjetur zbatim pёr fusha ose produkte tё veçanta. Kёto ligje ndryshe i gjejmё tё emёrtuara ligje tё veçanta, ky emёrtim pёrdoret duke e pёrafruar kёtё emёrtim mё atё tё zbatuar nё ditёt e sotme nga legjislacioni i Bashkimit Europian. 701 Nё bazё tё nenit 3 pika 1 tё Ligjit Nr.10480, datё 17.11.2011 “Pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve joushqimore” do tё quhet: “çdo substancё, artikull i fabrikuar ose send joushqimor, qё mund tё jetё i ri, i pёrdorur apo i riparuar, i

parashikuar pёr t‘u pёrdorur nga konsumatorёt ose qё mund tё pёrdoret prej tyre nё kushte tё arsyeshme e

tё parashikueshme edhe kur nuk ёshtё i parashikuar pёr ta, dhe qё furnizohet ose bёhet i disponueshёm

gjatё njё veprimtarie tregtare. Kёtu pёrfshihet edhe produkti qё i furnizohet apo i bёhet i disponueshёm

konsumatorit nё kontekstin e ofrimit tё njё shёrbimi nga ofruesit e shёrbimit, kur ky produkt pёrdoret nga

konsumatori.

Ky pёrkufizim zbatohet edhe pёr produktet e parashikuara pёr pёrdorim vetёm pёr profesionistё, nё qoftё

se kёto produkte pёrfundojnё nё tregun e konsumatorёve“. 702 Shih nenin 3 pika 1 tё Ligjit Nr.10 480, datё 17.11.2011 “Pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve joushqimore”.

172

3. kur zbatohen kode ose udhёzues tё hartuar nga organet kompetente ose

organizatat profesionale pёr praktikat mё tё mira nё sektorin qё kёrkohet tё

zbatohen;

4. rekomandimet e Komisionit Europian mbi standardet qё duhet tё zbatohen;

5. vlerёsimet e dhёna nga vetё konsumatorёt;

6. niveli i teknologjisё dhe artizanatit qё do tё pёrdoret pёr prodhimin e

produktit”703

.

Hedhja nё treg e produkteve tё cilat plotёsojnё standardet e harmonizuara ose njё prej kritereve qё pёrmendёm pak mё lart, ndikon nё krijimin e besimit te konsumatori mbi produktin qё ai kёrkon tё blejё. Pёr sa i pёrket kёsaj pike do tё themi se legjislacioni ynё ёshtё nё pёrputhje tё plotё me Direktivёn 2001/95/EC. Autoriteti kompetent i cili ngarkohet me detyrёn pёr tё kontrolluar produktet qё importohen me qёllim pёr t’u hedhur nё treg ёshtё autoriteti doganor i vendit tonё. Autoriteti doganor nё ato raste kur konstaton se produktet e importuar nuk plotёsojnё kriteret e pёrgjithshme tё sigurisё, duhet tё pezullojё zhdoganimin e kёtij lloj produkti me qёllim mbrojtjen e konsumatorit. Kjo masё parandaluese duhet tё merret nё momentin e konstatimit tё kёtij fakti dhe brenda 24 orёve duhet tё vihen nё dijeni strukturat pёrgjegjёse704.

Masat pёr mbrojtjen e konsumatorit duhet tё merren edhe nё ato raste kur shёndeti i konsumatorit mund tё dёmtohet sepse produktet joushqimore janё imitime dhe janё tё rrezikshme pёr t’u pёrdorur nga konsumatori. Tё gjitha ato produkte tё cilat janё imitime tё rrezikshme nuk mund tё hidhen nё treg dhe nё ato raste kur ato janё hedhur duhet tё hiqen nga tregu. Nё nenin 13 tё Ligjit Nr.10480 parashikohet se ёshtё nё kompetencё tё Kёshillit tё Ministrave tё miratojё masa nё nivel kombёtar pёr tё mbrojtur konsumatorёt pёr ato produkte qё paraqesin rrezik pёr jetёn dhe shёndetin e tij. Ky nen nё parashikimin qё bёnte e ngarkonte Kёshillin e Ministrave me detyrёn pёr miratimin e masave kombёtare nё çdo rast kur produktet vlerёsoheshin si tё rrezikshme. Njё moment i cili kёrkonte marrjen e masave pёr mbrojtjen e konsumatorit shqiptar ishte futja nё tregun vendas tё produkteve tё cilat ishin imitime tё rrezikshme. Nё mbrojtje tё konsumatorit u bё njё pёrafrim i plotё i legjislacionit shqiptar me Direktivёn 87/357/ KEE, ku Kёshilli i Ministrave miratoi VKM-nё Nr. 441, datё 22.05.2013 “Pёr imitimet e rrezikshme”. Nё pikёn 1 tё VKM-sё Nr. 441, datё 22.05.2013 parashikohet sesi duhet tё veprohet nё lidhje me imitimet e rrezikshme

705. Sipas parashkimimeve tё bёra nё pikёn 1 tё VKM-sё, ndalohet importimi, eksportimi, si dhe hedhja nё treg e kёtyre produkteve tё cilat nuk janё tё sigurta pёr jetёn dhe shёndetin e konsumatorit. Nё tё gjitha ato raste kur nga kontrollet e kryera, nga inspektorёt e Inspektoratit Shtetёror pёr Mbikёqyrjen e Tregut, konstatohet se produktet janё imitime tё rrezikshme do tё merren masa pёr heqjen e tyre nga tregu.

Njё ligj i miratuara sё fundi, nё mbrojtje tё konsumatorit nё fushёn e produkte joushqimore ёshtё Ligji Nr.26/2017, datё 16.03.2017 “Pёr produktet kozmetike”. Ky ligj

703 Shih nenin 4 pika 3 tё Ligjit Nr.10 480, date 17.11.2011 “Pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve joushqimore”. 704 Po aty, shih nenin 24 pika 3 tё Ligjit Nr.10 480. 705 Sipas parashikimeve tё bёra nё pikёn 2 tё VKM-sё Nr. 441, datё 22.05.2013 me imitime tё rrezikshme do tё kuptojmё: “produktet, të cilat megjithëse janë joushqimore, kanë formë, aromë, ngjyrë, pamje,

paraqitje, paketim, etiketim, vëllim apo madhësi të tilla që ka mundësi që konsumatorët, kryesisht fëmijët,

t’i ngatërrojnë me produktet ushqimore dhe, si pasojë t’i futin në gojë, t’i thithin ose t’i gëlltitin, gjë që

mund të jetë e rrezikshme dhe të shkaktojë asfiksi, helmim, apo shpim/çarje ose bllokim të traktit tretës”.

173

ka si qёllim tё mbrojё shёndetin e konsumatorёve duke iu ofruar produkte kozmetike706 tё

cilat janё tё sigurta dhe cilёsore. Mungesa e njё ligji pёr produktet kozmetike ka ndikuar negativisht pёr njё kohё tё gjatё mbi konsumatorin sepse nё treg kanё hyrё produkte kozmetike nga vende tё ndryshme. Duke qenё se rastet e dёmtimit tё shёndetit tё konsumatorit janё shtuar si pasojё e pёrdorimit tё pakontrolluar tё kёtyre produkteve, si dhe nga subjekte jo tё liçensuara pёr pёrdorimin e tyre, kjo gjё e bёri mё tё domosdoshme miratimin sa mё shpejt tё kёtij ligji. Qё shëndeti i konsumatorit tё jetё i mbrojtur duhet qё nё treg tё hidhen vetёm produkte cilёsore, mungesa e cilёsisё sё produktit e vendos konsumatorin pёrballё njё produkti jo tё sigurt. Miratimi i kёtij ligji ёshtё njё hap i rёndёsishёm nё kuadёr tё mbrojtjes sё konsumatorit nё vendin tonё, ku parashikohen nё mёnyrё tё qartё çёshtjet qё kanё tё bёjnё me:

1. me sigurinё e produktit; 2. pёrgjegjёsinё e prodhuesit dhe shpёrndarёsit; 3. vlerёsimin e sigurisё; 4. informimin e konsumatorit; 5. mbikёqyrjen e brendshme tё tregut; 6. subjektet qё do tё aplikojnё kёto produkte kozmetike; 7. kundёrvajtjet administrative.

Qё kёto produkte kozmetike tё jenё tё sigurta pёr shёndetin e konsumatorit, duhet qё tё jenё prodhuar duke u respektuar kёrkesat thelbёsore tё sigurisё dhe tё jetё zbatuar procedura pёr vlerёsimin e konformitetit nga ana e prodhuesit. Njё produkt kozmetik ёshtё i sigurt vetёm pasi ёshtё bёrё vlerёsimi i sigurisё. Vlerёsimi i sigurisё sё produktit kozmentik nё bazё tё nenit 10 pika 3 tё ligjit kryhet vetёm nga persona tё cilёt janё tё kualifikuar nё kёtё fushё.

Nё kuadёr tё mbrojtjes sё shёndetit dhe tё jetёs sё konsumatorit, nё fushёn e lodrave ёshtё bёrё pёrafrimi i plotё i legjislacionit. Nё vitin 2013 me VKM Nr. 262, datё 3.04.2013 u miratuan rregullat teknike pёr sigurinё e lodrave. Miratimi i kёtyre rregullave teknike do tё ndikonte direkt si mbi sigurinё e konsumatorit, por edhe nё lёvizjen e lirё tё lodrave nё tregun shqiptar. Rregullorja parashikon si kusht se çdo lodёr qё do tё nxirret nё tregun shqiptar duhet tё ketё markimin CE, element ky garantues pёr sigurinё e lodrёs. Pavarёsisht kёsaj, ajo qё konstatojmё ёshtё se nё treg nuk janё nxjerrё vetёm produkte qё janё tё pajisuar me markimin CE tё cilat importohen nga BE-ja, evidente ёshtё se nё treg gjenden lodra tё importuara nga Kina dhe lodra tё cilave u ёshtё vendosur shenja CE e falsifikuar. Nga kontrollet e kryera nё treg janё konstatuar raste tё lodrave tё importuara nga Kina dhe lodrave qё kanё shenjёn CE tё falsifikuar. Kёto lodra janё prodhuar pa respektuar kёrkesat thelbёsore tё sigurisё tё parashikuara nga legjislacioni i Bashkimit Europian, ndaj duhet tё merren masa pёr heqjen e tyre nё mёnyrё tё menjёhershme nga tregu. Pavarёsisht masave tё ndёrmarra pёr heqjen e kёtyre lodrave nga tregu si pasojё e kontrolleve tё kryera prej Inspektoratit Shtetёror pёr Mbikёqyrjen e Tregut, nё vendin tonё akoma nuk ka njё laborator i cili tё bёjё testimin kimik, duke realizuar kontrollin e

706 Ligji bёn njё shpjegim tё detajuar tё kёtij termi pёr tё shmangur çdo mosmarrёveshje pёr rastet ku mund tё dёmtohet shёndeti i konsumatorit. Nё neni 3 pika 1 tё ligjit thuhet se: “ Produkt kozmetik ёshtё çdo

substancё ose pёrzierje, e destinuar pёr t’u vendosur nё kontakt me pjesёt e jashtme tё trupit tё njeriut (

epidermё, flokё, thonj, buzё dhe organet e jashtme gjenitale) ose dhёmbё, membranat mukozё tё kavitetit

oral, me qёllim tё vetёm ose kryesisht pastrimin e tyre, parfumosjen, nderyshimin e pamjes, mbrojtjen e

tyre nё kushte tё mira ose korrigjimin e erёs sё trupit”.

174

lёndёve kimike dhe nivelin e tyre qё ёshtё pёrdorur nё lodrёn e prodhura. Pёrdorimi i lёndёve kimike tej normave tё lejuara nё prodhimin e lodrave, ndikon nё dёmtimin e shёndetit tё konsumatorit dhe nё mjedisin pёrreth.

Megjithatё, siguria dhe mbrojtja e konsumatorit nuk shtrihet vetёm nё sferёn e produkteve, por edhe nё atё tё shёrbimeve. Konsumatorёt gёzojnё tё njёjtёn masё mbrojtjeje edhe kur pёrdorin shёrbimet ashtu si mbrojtja e ofruar pёr produktet. Njё nga fushat qё kemi marrё nё studim ёshtё sektori i transportit. Konsumatorёt gёzojnё mbrojtje si nё transportin rrugor, ajror dhe atё detar. Nё kёtё pikё, do tё themi se kemi konstatuar se konsumatori gёzon mbrojtje tё dyfishtё nё sektorin e transportit, pasi kёtё mbrojtje ai mund ta gёzojё:

1. Si shёrbim- nga njёra anё konsumatori gёzon mbrojtje nё momentin e pёrdorimit tё shёrbimit nё sektorin e transportit qё i ofrohet.

2. Si produkt- nga ana tjetёr konsumatori gёzon mbrojtje edhe pёr pёrdorimin e mjeteve motorike, tё cilat janё pjesё e sektorit tё transportit.

Aktualisht nё vendin tonё mbrojtja qё ofrohet pёr mjetet motorike rregullohet nёpёrmjet parashikimeve tё bёra nga disa akte

707 tё miratuara nё vite dhe nga Ligji Nr. 10076, datё 12.02.2009 “Pёr sigurimin e detyrueshёm nё sektorin e transportit”. Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga MSA-ja, ligji nё fuqi nuk ёshtё i harmonizuar me acquis communautaire. Pёr tё rregulluar kёtё fushё ёshtё hartuar projektligji “Pёr sigurimin e detyrueshёm nё sektorin e transportit”, i cili ёshtё harmonizuar plotёsisht me legjislacionin e BE-sё708. Projektligji i hartuar zgjeron sferёn e mbrojtjes qё i ofrohet konsumatorit, por bёn edhe pёrafrimin e dispozitave ligjore qё parashikojnё mbrojtjen e konsumatorit pёr mjetet motorike. Me miratimin e kёtij projektligji niveli i mbrojtjes qё do t’i ofrohet konsumatorёve do tё rritet.

5.4.2 Mbrojtja e interesave tё konsumatorit.

Njё konsumator nё momentin qё blen njё produkt nё treg kёrkon qё ai tё jetё nё

gjendje tё mirё funksionale. Praktika ka treguar se nё shume raste konsumatorёt janё hasur me problematika pёr produktet qё kanё blerё sepse mund tё jenё me defekt. Nё momentin qё njё produkt del me defekt, konsumatori nё bazё tё ligjit nr.9902 ka tё drejtёn qё tё mbrohet. Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nё nenin 31 pika 1 tё Ligjit Nr.9902, datё 17.04.2008 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve” , konsumatori ka tё drejtё t’i drejtohet shitёsit qё i ka shitur produktin kur ai del me defekt. Pёr sa i pёrketё parashikimeve tё bёra nga kjo dispozitё ligjore niveli i mbrojtjes qё i ofrohet konsumatorit pas harmonizimit tё legjislacionit ёshtё rritur. Konsumatori sipas

707 1. Vendim i Kёshillit tё Ministrave Nr.343, datё 12.05.2010 Pёr mjetet motorike lundruese qё lejohen tё qarkullojnё nё zbatim tё moratoriumit ”Pёr mjetet motorike lundruse tё Republikёs sё Shqipёrisё”. 2. Dekreti Nr.295, datё 15.09.1992 “Pёr sigurimin e detyrushёm tё mbajtёsve tё mjeteve motorike pёr pёrgjegjёsinё ndaj personave tё tretё”. 708 Nё hartimin e kёtij projektligji, legjislacioni europian ku dhe u mbёshtet nё kryerjen e procesit tё pёrafrimit ёshtё si mё poshtё: 1. Direktiva 72/166/EEC “Për sigurimin e përgjegjësisë civile që rezulton nga përdorimi i mjeteve

motorike dhe zbatimin e detyrimeve që sigurojnë një përgjegjësi të tillë”, 2. Direktivën 84/5/ECC “Për përafrimin e legjislacionit lidhur me sigurimin e përgjegjësisë civile që

rezulton nga përdorimi i mjetit motorik”, amenduar me direktivat 88/357/EEC, 90/232/EEC, Direktivën 2000/26/EC dhe Direktivën 2005/14/EC.

175

parashikimeve tё bёra nga ligji, gёzon tё drejtёn pёr t’u dёmshpёrblyer kur produkti ёshtё me defekt.

Kur produkti del me defekt, konsumatori duhet tё paraqesё ankesё te shitёsi. Shitёsi nё bazё tё nenit 31 pika 2 tё ligjit duhet qё brenda 3 ditё pune tё vendosё pёr pranimin ose jo tё ankesёs. Nё tё gjitha ato raste kur produkti del me defekt shitёsi, nё bazё tё kёrkesё sё konsumatorit, ёshtё i detyruar qё709:

1. tё kryejё riparimin e produktit i cili ёshtё brenda afatit tё garancisё; 2. tё bёjё zёvendёsimin e produktit nё ato raste kur produkti nuk funksionon siç

duhet; 3. tё bёjё ulje tё çmimit, kur pёr shkak tё natyrёs sё produktit nuk mund tё bёhet

riparimi i tij dhe konsumatori pranon ta mbajё produktin edhe pse ёshtё me defektё;

4. tё pranojё anulimin e kontratёs sё kёrkuar nga ana e konsumatorit, si blerёs i produktit.

Ligji i njeh tё drejtёn pёr dёmshpёrblim konsumatorit me qёllim pёr tё mbrojtur interesat ekonomike tё tij. Nё asnjё moment interesat e konsumatorit nuk mund tё cёnohen. Interesat e konsumatorit mbrohen pёr njё afat tё caktuar kohor. Kjo periudhё, e cila nё bazё tё ligjit quhet periudhё garancie

710, pёrcaktohet nga ana e tregtarit nё varёsi

tё produktit qё konsumatori blen. Nga ana tjetёr tregtari ёshtё i detyruar tё plotёsojё deklaratёn e garancisё, si dhe t’ia dorёzojё atё menjёherё konsumatorit i cili blen produktin. Deklarata e garancisё duhet tё pёrcaktojё qartё tregtarin dhe blerёsin, duhet tё pёrpilohet nё gjuhёn shqipe dhe ka si qёllim mbrojtjen e konsumatorit. Pёrdorimi i gjuhёs shqipe nё pёrpilimin e deklaratёs sё garancisё ёshtё kusht qё duhet tё pёrmbushet nga ana e tregtarit. Krahas pёrdorimit tё gjuhёs shqipe, nё bazё tё parashikimeve tё bёra nё nenin 32 pika 3 tё ligjit parashikohet qё nё pёrpilimin e saj nё tё njёjtёn kohё duhet tё plotёsohen edhe kёto kushte si mё poshtё:

1. gjuha e pёrdorur nga tregtarit nё deklaratёn e garancisё duhet tё jetё e qartё, tё kuptohet lehtёsisht dhe pa vёshtirёsi nga konsumatori;

2. tё pёrmbajё tё dhёnat e nevojshme711, qё duhen pёr pёrpilimin e deklaratёs sё

garancisё. Kjo deklaratё garancie e shtrin nivelin e mbrojtjes qё i ofrohet konsumatorit nё

periudhёn pas shitjes sё produktit. Ajo ka efekt detyrues dhe ngarkon me pёrgjegjёsi prodhuesin apo shitёsin pёr tё pёrmbushur detyrimet pas shitjes sё produktit712, kur produkti mund tё jetё me defekt. Detyrimi i tyre do tё shuhet nё tё gjitha ato raste kur produkti do tё jetё nё gjendje tё mirё funksionale. Me forcimin e kёsaj tё drejte u rrit 709 Shih nenin 31 pika 3 tё Ligji Nr.9902, datё 17.04.2008 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”. 710Sipas parashikimeve tё bёra nё nenin 31 pika 5 tё Ligji Nr.9902, datё 17.04.2008 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”, periudha e garancisё: “pas riparimit të mallit zgjatet automatikisht, për të mbuluar

shfaqjen e së njëjtës mospërputhje. Në këtë rast, konsumatorit i lind e drejta të kërkojë zëvendësimin e

mallit në vend të riparimit të përsëritur”. 711 Nё bazё tё nenit 32 pika 3 tё Ligji Nr.9902, datё 17.04.2008 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”, tё dhёnat e nevojshme janё si mё poshtё: 1. “emёrtimin e mallit ose tё shёrbimit, 2. emrin dhe adresёn e garantuesit, 3. afatin dhe zonёn e veprimit tё garancisё”. 712 Detyrimi pas shitjes sё produktit, nё bazё tё nenit 33 tё ligjit 9902, e ngarkon: “ Prodhuesin dhe shitësin

tё sigurojnë pjesë këmbimi të nevojshme për mirëmbajtjen dhe riparimin e mallrave brenda periudhës së

garancisë, qoftë kjo garanci sipas dispozitave ligjore apo atyre kontraktuale”.

176

ndjeshёm niveli i mbrojtjes sё konsumatorit shqiptar si nё tregjet e shumicёs ashtu edhe nё ato tё pakicёs.

Njё mjet tjetёr qё parashikohet nga ligji pёr tё mbrojtur interesat e konsumatorit ёshtё edhe kuponi tatimor. Me anё tё kuponit tatimor konsumatori do tё jetё nё gjendje tё mbrohet nё çdo moment kur abuzohet me çmimet nga ana e tregtarit. Me anё tё tij arrihet tё realizohet transparenca e çmimeve tё mallrave ose shёrbimeve qё i ofrohen konsumatorit. Lёshimi i kuponit tatimor ёshtё pёrgjegjёsi e tregtarit dhe konsumatori nё asnjё rast nuk mund tё neglizhoj. Konsumatori, nё bazё tё nenit 10 pika 2 tё Ligjit nr.9902, ёshtё i detyruar tё tёrheqё kuponin tatimor. 5.4.3 E drejta e konsumatorit pёr t’u informuar.

Secili prej konsumatorёve gёzon tё drejtёn tё informohet, informacioni qё do tё

pёrcillet tek ai duhet tё jetё i plotё. Nё Rekomandimin e dhёnё nё vitin 2014 nga Bashkimi Europian, autoritetet kompetente duhet tё marrin masa pёr tё informuar konsumatorёt me qёllim qё tё rritin nivelin e tyre tё mbrojtjes713. Nuk ёshtё e mjaftueshme qё tё parashikohet vetёm nga ligji mbrojtja e kёsaj tё drejte pёr konsumatorin. Por janё dhe autoritetet kompetente tё cilat luajnё njё rol tё rёndёsishёm nё informimin e konsumatorit rast pas rast pёr sigurinё dhe cilёsinё e produkteve nёpёrmjet mbikёqyrjeve qё ushtrohen nё treg.

Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga ligji, ky informacion qё do t’u shpёrndahet konsumatorёve duhet tё bёhet pa asnjё lloj diskriminimi ndёrmjet tyre. Kjo me qёllim pёr t’i njohur ata me tё dhёnat dhe karakteristikat e produktit apo shёrbimit qё i ofrohet. Informacioni duhet tё jetё i qartё dhe mos tё ketё veshtirёsi nё tё kuptuar, por gjithashtu duhet tё jetё dhe i saktё. Detyrimi pёr tё pёrcjellё informacionin mbi produktet bie mbi tregtarin, do tё jetё ai qё, nё varёsi tё veprimtarisё qё ushtron do tё pёrcjellё kёtё informacion te konsumatorёt714. Nё informacionin qё konsumatori merr pёr produktet dhe shёrbimet, nё nenin 7 pika 2 tё ligjit parashikohet se tё dhёnat qё merr duhet “tё tregojnё karakteristikat”715 e tyre.

Njё nga mёnyrat me anё tё sё cilёs konsumatori merr informacion ёshtё etiketimi i produktit. Nё nenin 8

716 tё ligjit 9902 pёrcaktohen tё dhёnat qё shkruhen nё etiketimin e

713 Rekomandim i Nёnkomitetit tё Bashkimit Europian, 2014. Shiko nё adresёn: http://www.integrimi.gov.al/al/dokumenta/dokumente-strategjike/rekomandimet-e-nenkomiteteve-2014&page=1 714 Shih nenin 7 pika 2 tё Ligji Nr.9902, datё 17.04.2008 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”. 715 Nё bazё tё nenit 7 pika 2 tё Ligjit Nr.9902, kёto karakteristika kanё tё bёjnё me: 1. “Mbi natyrёn e produktit ose shёrbimit;

2. Idetitetin e prodhuesit;

3. Çmimin e produktit ose shёrbimit, i cili duhet tё jetё transparent;

4. Cilёsinё, sasinё dhe vlerat qё ka produkti;

5. Origjinёn e produktit;

6. Afatin e pёrdorimit tё produktit;

7. Mёnyrёn e prodhimit dhe tё pёrdorimit;

8. Mёnyrёn e mirёmbajtjes dhe garancinё e produkteve dhe tё shёrbimeve”. 716 Nё kёtё nen parashikohet se:“Shitësit janë të detyruar të sigurojnë që, në mallrat për shitje, të jenë të

shënuara në gjuhën shqipe, dukshëm dhe kuptueshëm:

177

çdo produkti qё vendosen nё treg. Nё pajisjen e produkteve me etiketё nuk ka dallim nёse ato janё tё prodhuara nё vend apo janё tё importuara. Tё dhёnat qё shkruhen nё etiketё duhet tё jenё tё sakta dhe tё jenё tё shkruara nё gjuhёn shqipe. Shitёsi ka pёrgjegjёsi qё tё gjitha produktet qё ai nxjerrё nё shitje tё jenё tё pajisura me etiketё. Pajisja e produktit me etiketё ёshtё kusht i domosdoshёm i cili parashikohet nga ligji pёr konsumatorin. Pavarёsisht se ky kusht duhet tё plotёsohet nga ana e tregtarёve, nga kontrollet e kryera nga AKU-ja janё konstatuar raste abuzive tё kryera nga tregtarёt pёr produkte tё caktuara. Nxjerrja nё treg e produkteve pa etiketim i heq tё drejtёn konsumatorit pёr t’u informuar mbi tё dhёnat e produktit. Rastet abuzive qё u konstatuan nga AKU-ja pёr mjaltin dhe pёr vajin e ullirit717, shtruan si domosdoshmёri kryerjen e kontrolleve tё tё gjitha tregjeve brenda vendit me qёllim mbrojtjen e konsumatorit. Fakti qё njё produkt ushqimor ёshtё bio apo i pёrpunuar nuk ёshtё faktor qё do tё bёjё njё diferencim nё pajisjen e produkteve me etiketim ose jo. Sipas mendimit tim, produkti duhet tё pajiset me etiketё edhe kur nuk ka afat skadence, si pёr shembull nё rastin e produktit ushqimor qё ёshtё mjalti718. Pajisja e produktit me etiketё mundёson informimin e konsumatorit pёr produktin, duke i dhёnё mundёsi atij tё bёjё zgjedhjen mё tё mirё qё ai e vlerёson pёr veten e vetё.

Megjithatё, duhet tё theksojmё se procesit tё etiketimit do t’i nёnshtrohen si produktet ushqimore edhe produktet joushqimore. Nё rastin e produkteve joushimore prodhuesi nuk mund tё nxjerrё asnjёherё nё treg njё produkt pa etiketim, por nga ana tjetёr do tё jetё edhe shitёsi i cili do tё vendosi pёr tё mos e nxjerrё nё treg njё produkt sepse ёshtё pa etiketё. Nё procesin e etiketimit tё produktit, metodat

719 qё do tё pёrdoren pёr shkrimin e tё dhёnave duhet tё pёrcjellin informacion tё plotё te konsumatori dhe tё jetё i vёrtetё. Nё asnjё rast nuk lejohet tё shkruhen tё dhёna tё rreme nё etiketimin e produktit. Njё produkt, ushqimore ose joushqimor pa etikёt ka kёto pasoja si mё poshtё:

1. nuk informon konsumatorin mbi atё qё ёshtё duke blerё; 2. ёshtё burim potencial rreziku pёr jetёn dhe shёndetin e konsumatorit.

Pёr tё shmangur kёto pasoja negative mbi konsumatorin, nё rastet e konstatuara si pasojё e kontrolleve tё kryera nga AKU-ja pёr produktet ushqimore, u morёn masa pёr heqjen e

a) emërtimi i mallit, adresa e fabrikuesit dhe/ose importuesit, marka ose çdo shenjë tjetër dalluese e

fabrikuesit, importuesit ose furnizuesit, pesha, sasia, përmasa ose dimensionet, si dhe çdo informacion

tjetër që, në vartësi të natyrës së mallit, është i domosdoshëm për identifikimin ose përdorimin e tij;

b) informacion për jetëgjatësinë minimale ose datën e skadimit, nëse ka”. 717 Shiko nё adresёn: http://aku.gov.al/?p=781 718 Shih Halilaj B., “Consumer protection: An analysis for Albania’s positive steps towards greater protection”, Mediterranean Journal of Social Sciences, Vol. 7, No. 6, November 2016, fq. 76. 719 Nё nenin 3 pika 1 tё Rregullores “Pёr etiketimine produkteve ushqimore” tё miratuar me VKM Nr.1344, datё 10.10.2008 Pёr miratimin e rregullave”Pёr etiketimin e produkteve ushqimore”, parashikohet se: “etiketimi dhe metoda e pёrdorur pёr etiketim:

a. Nuk duhet tё jetё e tillё qё tё keqinformojё blerёsin pёr produktin ushqimor:

i. nё lidhje me karakteristikat e produktit ushqimor dhe nё veçanti, me natyrёn e tij, indentitetin,

vetitё, pёrbёrjen, sasinё, jetёgjatёsinё, origjinёn apo prejardhjen, si dhe metodat e pёrpunimit

ose prodhimit;

ii. duke i dhёnё produktit ushqimor efekte ose veti tё cilat nuk i ka;

iii. duke theksuar qё produkti ushqimor ka karakteristika tё veçanta, kur nё fakt tё gjitha produktet

ushqimore tё ngjashme i kanё karakteristikat tё tilla;

iv. nё lidhje me paraqitjen e produkteve ushqimore, nё veçanti tё formёs sё tyre, pamjes sё jashtme

ose amballazhit, materialit tё pёrdorur pёr amballazhim, mёnyrёs nё tё cilёn janё rregulluar dhe

vendin nё tё cilin janё vendosur;

v. nё lidhje me reklamimin…”

178

kёtyre produkteve nga tregu. Nё lidhje me zbatimin e kёtyre masave u bё informimi i konsumatorёve nga AKU-ja pёr tё gjitha ato raste ku u zbatuan kёto masa.

Njё mёnyrё tjetёr qё pёrdoret pёr tё informuar konsumatorin ёshtё edhe publiciteti

720 qё i bёhet njё produkti ose shёrbimi. Publiciteti qё i bёhet njё produkti ose shёrbimi luan rol tё rёndёsishёm nё informimin e konsumatorit sepse ai do jetё nё gjendje tё pёrcaktojё rёndёsinё dhe dobinё e produktit ose shёrbimit qё ai do tё blejё. Çdo mesazh publiciteti qё pёrcillet te konsumatorёt duhet tё jetё nё gjuhёn shqipe721. Pёrdorimi i gjuhёs shqipe ёshtё kusht i domosdoshёm, kjo me qёllim qё tё kuptohet lehtёsisht nga konsumatorёt pa u diskriminuar mbi njohuritё qё ata zotёrojnё ose prejardhjen e tyre. Ka raste qё pёr tё arritur shkallёn mё tё lartё tё informimit tё konsumatorit gjatё publicitetit mund tё pёrdoret edhe ndonjё gjuhё tjetёr e cila ёshtё e ndryshme nga gjuha jonё. Nё nenin 22 tё ligjit 9902, krahas rregullit tё pёrgjithshёm mbi gjuhёn qё do tё pёrdoret nё mesazhet e publicitetit, lejohet qё mesazhet ose njё pjesё e mesazheve qё do tё pёrcillen te konsumatorёt tё shprehen edhe nё njё gjuhё tjetёr. Nёpёrmjet mesazheve publicitare qё do tё pёrdoren me qёllim informimin e konsumatorit, nuk mund tё pёrcillet informacion i cili diskriminon konsumatorin722.

Gjithashtu duhet tё themi se publiciteti duhet tё mos jetё çorientues sepse njё publicitet çorientues ul besimin e konsumatorit ndaj produkteve dhe shёrbimeve, si dhe do tё ndikojё negativisht nё interesat e tij ekonomike. Nё cilat raste njё publicitet do tё vlerёsohet si çorientues pёr konsumatorin? Qё njё publicitet tё vlerёsohet si çorientues duhet nё radhё tё parё qё ai tё mashtrojё konsumatorin, ky mashtrim ka tё bёjё me informacionin qё do t’i jepet nё lidhje me:

1. “karakteristikat e mallrave ose shёrbimeve, 2. çmimin me tё cilin ofrohet malli ose shёrbimi, 3. tё dhёnat e subjektit qё i promovon kёto mallra dhe shёrbime”723.

Ndalimi i publicitetit çorientues ndikoi nё rritjen e nivelit tё mbrojtjes qё i ofrohet konsumatorit. Ajo qё konstatojmё ёshtё se publiciteti i padrejtё, i cili diskriminon konsumatorin nё informacionin qё pёrcjell, si dhe publiciteti çorientues janё tё ndaluar nё bazё tё ligjit sepse shkelin tё drejtat e konsumatorit. Pavarёsisht kёtyre rasteve, ligji lejon publicitetin krahasues. Pёr tё mbrojtur konsumatorin, nё nenin 25 tё ligjit nr.9902 parashikohen rastet se kur mund tё lejohet njё publicitet krahasues. Nё ato raste kur njё publicitet krahasues ka si qёllim tё ulё vlerat e njё produkti tjetёr pёr tё dёmtuar konkurentёt nё treg qё ofrojnё tё njёjtin produkt, por qё ёshtё prodhuar nga njё tjetёr prodhues, kёto lloje publicitetesh krahasuse nuk mund tё transmetohen sepse shkelin tё drejtёn e konsumatorit pёr t’u informuar nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga ligji mbi 720 Nё bazё tё nenit 3 pika 11 tё Ligji Nr.9902, datё 17.04.2008 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”, publiciteti ёshtё:” çdo formë prezantimi për tregtinë, biznesin, zanatin ose profesionin, për të promovuar

furnizimin e mallrave apo shërbimeve, përfshirë edhe të drejtat dhe detyrimet”. 721 Shih nenin 22 tё Ligji Nr.9902, datё 17.04.2008 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”. 722 Ndalohen mesazhet publicitare qё diskriminojnё konsumatorin pёr shkak tё: 1. gjinisё; 2. moshёs; 3. prejardhjes etnike ose raciale; 4. fesё; 5. kombёsisё; 6. bindjeve politike; 7. veçorive fizike ose mendore. 723 Shih nenin 23 pika 2 tё Ligji Nr.9902, datё 17.04.2008 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”.

179

karakteristikat qё duhet tё kёtё informacioni qё transmetohet nё kёto raste. Nё ato raste kur njё publicitet krahasues synon tё arrijё kёtё qёllim, duhet tё ndalohet dhe tё mos transmetohet mё.

Pavarёsisht se ligji pёr konsumatorin nё nenin 25 pika ç ndalon transmetimin e publicitetit krahasues nё ato raste kur disinformohet konsumatori me qёllim pёr tё ushtruar konkurrencё tё pandershme, nё praktikё janё konstatuar raste abuzive tё cilat dёmtojnё konsumatorin nё zgjedhjen e qё ai mund tё bёjё. Sipas Komisionit pёr Mbrojtjen e Konsumatorit mbi ankimimin e paraqitur nga kompania ROFIX kundёr

shoqёrisё Alba Road sh.a724

, publiciteti krahasues, i cili bie nё kundёrshtim me nenin 25 pika ç tё ligjit 9902 nuk mund tё zbatohet. Nё momentin qё i bёhet reklamё njё produkti duhet qё nёpёrmjet publicitetit, por pёr mё tepёr nё rastin e publicitetit krahasues tё mos cёnohen interesat ekonomike tё konsumatorit dhe e drejta e tij pёr informim. Nё rastin e ankimimit tё paraqitur nga kompania ROFIX, nga kjo praktikё e padrejtё tregtare nuk cёnohen vetёm interesat e kompanisё, por shkelen dhe tё drejtat e konsumatorit. Si pasojё e shkeljeve tё kryera, Komisioni pёr Mbrojtjen e Konsumatorit ngarkoi mё pёrgjegjёsi shoqёrinё Alba Road sh.a “pёr tё marrё masat e nevojshme pёr ndreqjen e shkeljes qё ka kryer dhe mospёrsёritjen e saj”725.

Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nё nenin 2726 tё Ligjit Nr.15/2013, datё

04.04.2013 “Pёr disa shtesa dhe ndryshime nё Ligjin 9902”, konsumatorёt gёzojnё tё drejtёn pёr t’u mbrojtur edhe nё rastet kur u ofrohet njё shёrbim. Pёr çdo shёrbim ata duhet tё marrin njё informacion tё plotё pёrpara sё tё vendosin pёr zgjedhjen qё do tё bёjnё ose nё procesin e furnizimit me njё shёrbim tё caktuar. Konsumatori shqiptar ka hasur problematika tё shumta nё shёrbimet e ofruar nga operatori CEZ Shpёrndarje gjatё periudhёs 2010-2011, nё shumё raste nga veprimet e kryera prej kёtij operatori ёshtё shkelur e drejta e konsumatorit pёr informim727. Pёr çdo veprim tё kryer nga njё operator ekonomik kur do tё preken interesat e konsumatorit, ky i fundit ka detyrimin ligjor tё informojё konsumatorin. Informacioni qё do i jepet konsumatorit duhet tё jetё i plotё, i saktё, si dhe t’i jepet nё momentin e kryerjes sё veprimeve. Dhёnia e informacionit pas afateve kohore nuk e pёrjashton ofruesin e shёrbimit pёr tё dёmshpёrblyer konsumatorin pёr dёmin qё i shkaktohet nga mungesa e informacionit qё duhej t’i jepej.

Shkeljet e kryera nga ky operator ekonomik shkojnё edhe mё tej, kur prej tij refuzohet t’i jepet informacion njё autoriteti kompetent tё parashikuar nga ligji pёr tё mbrojtur konsumatorёt. Nё rastin tonё, ku kemi marrё nё studim operatorin ekonomik CEZ Shpёrndarje, jo vetёm qё konsumatorit i ёshtё shkelur e drejta pёr informim, por ky operator refuzon tё informojё edhe KMK pёr informacionin e kёrkuar me qёllim mbrojtjen e konsumatorёve. Dhёnia e informacionit nga operatori ekonomik CEZ Shpёrndarje si ndaj konsumatorit, por edhe ndaj KMK ёshtё detyrim ligjor qё bie mbi tё nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga “neni 4 pika dh”

728 dhe “neni 52 pika 1”729 tё Ligjit

724 Komisionit pёr Mbrojtjen e Konsumatorit, Vendim Nr.39, datё 28.07.2016. Shiko nё adresёn : http://kmk.ekonomia.gov.al/wp-content/uploads/2016/09/Vendim-39.pdf 725 Pika 2 e Vendimit tё Komisionit pёr Mbrojtjen e Konsumatorit Nr.39, datё 28.07.2016. 726 Nё nenin 2 tё kёtij ligji parashikohet si mё poshtё: ” Ky ligj përfshin të gjitha llojet e marrëdhënieve

ndërmjet tregtarëve dhe konsumatorёve, që kanë të bëjnë me mallrat e konsumatorёve apo shërbime.

Dispozitat e këtij ligji nuk do të zbatohen, kur në dispozitat e tjera ligjore për fushat përkatëse jepen

trajtime më të favorshme për mbrojtjen e të drejtave të konsumatorëve”. 727 Komisionit pёr Mbrojtjen e Konsumatorit, Vendim Nr.17, datё 07.11.2011. 728 Ky nen parashikon tё drejtёn e konsumatorit pёr t’u informuar.

180

Nr.15/2013, datё 04.04.2013 “Pёr disa shtesa dhe ndryshime nё Ligjin 9902”. Nё asnjё rast e drejta pёr informim nuk mund t’i refuzohet konsumatorit, por edhe autoriteteve kompetente pёr tё mbrojtur konsumatorin. 5.4.4 E drejta e konsumatorit pёr edukim.

E drejta pёr edukim ёshtё njё e drejtё themelore qё parashikohet nё nenin 4 pika d tё Ligjit nr.9902. Kjo e drejtё gёzohet pa asnjё lloj diferencimi nga tё gjithё konsumatorёt dhe thelbi i kёsaj tё drejte qёndron nё faktin qё konsumatori tё fitojё dhe tё pёrvetёsojё sa mё shumё njohuri mbi mallrat dhe shёrbimet qё do tё blejё. Pёrvetёsimi i kёtyre njohurive nga konsumatori ndikon nё tё pasurin e njё konsumatori tё aftё pёr tё bёrё njё zgjedhje sa mё tё mirё, ku mbrohet jeta dhe shёndeti i tij, por gjithashtu dhe interesat ekonomike. Edukimi i konsumatorit ёshtё njё proces afatgjatё, nё tё pёrfshihen tё gjitha grupmoshat dhe njohuritё qё pёrcillen duhet tё kuptohen lehtёsishtё nga tё gjithё. Ky proces synon t’i edukojё konsumatorёt mbi tё drejtat dhe detyrimet qё gёzojnё nё bazё tё ligjit. Sipas mendimit tonё, e drejta pёr edukim ёshtё e drejta mё e rёndёsishme qё konsumatori gёzon sepse duke zotёruar njohuri konsumatori ai do dijё tё zgjedhё produkte dhe shёrbime tё sigurta, por edhe tё mbrohet nё raste kur tё drejtat e tij shkelen.

Pёr edukimin e konsumatorit u morёn masa tё cilat synonin pёrcjelljen e njohurive qё prej konsumatorёve minoren deri tek ata nё moshё madhore. Masat e marra pёr edukimin e konsumatorit nuk ishin tё mjaftueshme, sepse konsumatori merrte njohuri tё kufizuara. Gjithashtu me zbatimin e kёtyre masave edukuese kёrkohej tё arrihej njё gjthёpёrfshirje e konsumatorёve nё marrjen e njohurive. Nё Rekomandimin e dhёnё nё vitin 2014 nga Bashkimi Europian, autoritetet kompetente duhet tё shtonin masat pёr edukimin e konsumatorit730. Transmetimi i njohurive vetёm nёpёrmjet lёndёve qё zhvillohen nё sistemin arsimor nuk ёshtё i mjaftueshёm sepse vetёm njё pjesё e konsumatorёve arrijnё tё arsimohen. Pёr kёto arsye nё kuadёr tё Rekomandimit tё dhёnё, filluan tё zhvillohen aktivitete dhe takime pёr tё pёrcjellё sa mё shumё njohuri tek konsumatori me qёllim edukimin e tij. Gjatё kёsaj kohe u fillua tё shpёrndaheshin fletёpalosje pёr edukimin e konsumatorit, duke pёrcjellё te ata njohuri dhe informacione mbi tё drejtat e tyre pёr:

• sigurinё ushqimore731, • tё drejtat e konsumatorit nё furnizimin me energji elektrike732, • mbi tё drejtat e tij nё pёrgjithёsi733 etj…

729 Nё kёtё nen parashikohet detyrimi pёr tё dhёnё informacion, ku: “Tregtarët janë të detyruar të japin, në mënyrë të qartë, të vërtetë dhe jo të mangët, të gjithë informacionin

e kërkuar nga organet zbatuese dhe struktura përgjegjëse për mbrojtjen e konsumatorëve, sipas dispozitave

tё këtij ligj”.. 730 Rekomandim i Nёnkomitetit tё Bashkimit Europian, 2014 Shiko nё adresёn: http://www.integrimi.gov.al/al/dokumenta/dokumente-strategjike/rekomandimet-e-nenkomiteteve-2014&page=1 731Shiko nё adresёn: http://aku.gov.al/?page_id=932 732Shiko nё adresёn: http://www.ere.gov.al/doc/Broshura_per_mbrojtjen_e_konsumatorit.pdf 733 Shiko nё adresёn: http://time.ikub.al/Renia-e-inflacionit-Ekonomi-Niveli-nuk-perben-rrezik-presim-permiresim/Fushate-per-mbrojtjen-e-konsumatoreve-Broshura-me-31-veprimet-e-ndaluara.aspx

181

Konsumatori filloi tё ndёrgjegjёsohej edhe nёpёrmjet transmetimit tё spoteve publicitare. Gjatё kёtyre spoteve konsumatori informohej mbi njё produkt apo shёrbim, por edhe bёhej i aftё nёpёrmjet njohurive qё merrte nga kёto spote se pse duhet tё zgjidhnin ose jo produkte apo shёrbime tё caktuara. Njё rast i fundit tё cilin do ta marrim si shembull ёshtё ai i çokollatёs Snikers, Mars dhe Milki Way ku konsumatori u informua nёpёrmjet spotit pёr ndёrgjegjёsimin mbi motivin e heqjes nga tregu tё kёtyre çokollatave nga AKU-ja734. Sasia e plastikёs qё u konstatua nё pёrbёrjen e çokollatёs ishte e dёmshme pёr shёndetin e konsumatorit dhe konsumatorёt duhet tё edukohen me frymёn e zgjedhjes sё produkteve tё cilat nuk dёmtojnё shёndetin e tyre. Njё mёnyrё tjetёr qё ёshtё pёrdorur ёshtё edhe trasmetimi i emisioneve televizive tё cilat kanё si qёllim shtimin e njohurive tё konsumatorit.

Sidoqoftё, pavarёsisht faktit se metodat e edukimit tё konsumatorit janё shtuar duhet tё pёrmirёsohen edhe me tej njohuriё qё i pёrcillen konsumatorit. Tё gjitha metodat e pёrdorura deri mё sot kanё si synim qё konsumatorёt tё edukohen edhe mbi detyrimet qё ngarkohen nё bazё tё ligjit. Procesi i edukimit nuk quhet i kryer kur konsumatori informohet vetёm mbi tё drejtat qё ai gёzon. Njё vёmendje e veçantё duhet t’i kushtohet fёmijёve nё moshё tё vogёl, tё cilёt shkojnё nё kopёsht, pasi marrja e njohurive dhe aftёsia pёr t’u mbrojtur sa mё mirё fillon qё nё moshё tё vogёl.

Gjatё procesit tё edukimit, konsumatori duhet tё marrё njohuri tё mjaftueshme tё cilat e ndёrgjegjёsojnё atё pёr tё vepruar dhe sesi mund tё mbrohet dhe ku duhet tё drejtohet pёr tё paraqitur ankesёn e tij nё ato rase kur i shkelen tё drejtat. Çdo konsumator gёzon tё drejtat themelore qё parashikohen nga ligji 9902 pa u diskriminuar, tё drejta tё cilat nuk mund t’i shkelen ose t’i kufizohen. Ai duhet tё ndёrgjegjёsohet se nё tё gjitha ato raste kur konsumatorit i shkelen tё drejtat tё cilat i gёzon nё bazё tё ligjit, ai ka tё drejtёn e ankesёs. Krahas kёsaj, gjithashtu duhet tё informohet se ku duhet ta paraqesё kёtё ankesё dhe nga kush do tё bёhet shqyrtimi i tij. Nё bazё tё nenit 56 tё Ligjit Nr.15/2013, datё 04.04.2013 “Pёr disa shtesa dhe ndryshime nё Ligjin 9902”, konsumatori gёzon tё drejtёn pёr tё paraqitur ankesёs tek:

1. “strukturat administrative pёrgjegjёse pёr mbrojtjen e konsumatorit,

2. shoqatat e konsumatorёve,

3. Avokati i Popullit,

4. gjykatat e arbitrazhit,

5. organet gjyqёsore,

6. çdo strukturё tjetёr, e cila ёshtё themeluar posaçёrisht pёr tё zgjidhur

mosmarrёveshjet jashtё gjyqёsorit”735

.

Gjithashtu, ai duhet tё edukohet se ankimi i praqitur prej tij do tё shqyrtohet brenda afateve kohore dhe sipas procedurёs qё zbatohet nё secilin rast tё parashikuar nё pikat e nenit 56 ku konsumatori do tё paraqesi ankesёn e vetё.

Nёpёrmjet ankesёs qё konsumatori paraqet, ai kёrkon qё: a. e drejtat e tij tё mbrohet, b. tё pushojё shkelja e kryer, c. si dhe e drejta e tij e cila ёshtё shkelur tё rivendoset nё vend.

734 Shiko nё adresёn: http://aku.gov.al/?page_id=932 735 Neni 56 i Ligjit Nr.15/2013, datё 04.04.2013 “Pёr disa shtesa dhe ndryshime nё Ligjin 9902”.

182

Çёshtja e edukimit tё konsumatorit mbi paraqitjen e ankesave ngelet ende njё problematikё nё vendin tonё sepse konsumatorёt vulnerabёl akoma nuk kanё njohuritё e mjaftushme ligjore pёr tё mbrojtur tё drejtat e tyre. 5.5 Institucionet kompetente pёr mbrojtjen e tё drejtave tё konsumatorit.

Nё Pjesёn e VIII-tё tё Ligjit Nr.15/2013, datё 04.04.2013 “Pёr disa shtesa dhe

ndryshime nё Ligjin 9902”, pёrcaktohen institucionet kompetente pёr mbrojtjen e konsumatorёve. Gjatё ushtrimit tё detyrave tё tyre kёto institucione kanё si qёllim mbrojtjen e konsumatorёve.

Sipas parashikimeve tё bёra nё kёtё pjesё, institucionet kompetente janё si mё poshtё:

1. Organet shtetёrore- pjesё e organeve shtetёrore ёshtё Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Turizmit, Tregtisё dhe Sipёrmarrjes, dhe Kёshilli bashkёrendues.

2. Organet zbatuese – nё tё bёnjnё pjesё Inspektorati pёrgjegjёs pёr mbikёqyrjen e tregut dhe Komisioni i Mbrojtjes sё Konsumatorit.

3. Shoqatat e konsumatorёve. Le tё marrim nё trajtin secilёn prej tyre, nё rolin qё kanё pёr mbrojtjen e

konsumatorit shqiptar: a.Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Turizmit, Tregtisё dhe Sipёrmarrjes.

Nё bazё tё Ligjit pёr mbrojtjen e konsumatorit, Ministria e Zhvillimit Ekonomik,

Turizmit, Tregtisё dhe Sipёrmarrjes ёshtё organi shtetёror kompetent pёr mbrojtjen e konsumatorit. Pranё kёsaj ministrie, nё Drejtorinё e Tregut tё Brendshёm ёshtё themeluar Sektori pёr mbrojtjen e konsumatorit. Kjo ministri, nёpёrmjet kёsaj strukture administrative gjatё ushtrimit tё detyrave tё veta duhet tё ketё si qёllim mbrojtjen e konsumatorit. Sektori pёr mbrojtjen e konsumatorit, nё bazё tё parashikimeve tё bёra nё nenin 49 pika 1 tё ligjit 9902, ka kёto detyra:

1. tё hartojё politikat pёr mbrojtjen e konsumatorit, 2. tё sigurojё instrumentet rregulluese pёr mbrojtjen e konsumatorit dhe 3. tё marrё masat e nevojshme pёr zbatimin e ligjit pёr konsumatorin.

Krahas kёtyre detyrave, nё pikёn 2 tё kёtij neni pёrcaktohen edhe pёrgjegjёsitё736

me tё cilat ngarkohet Sektori pёr mbrojtjen e konsumatorit nё bazё tё ligjit. Pёrmbushja e

736 Nё nenin 49 pika 2 tё ligjit, parashikohet se: “…Pёrgjegjёsitё kryesore të kësaj strukture janë:

a) studimi dhe paraqitja e propozimeve për hartimin dhe zhvillimin e politikës kombëtare për mbrojtjen e

konsumatorit;

b) përgatitja dhe shqyrtimi i akteve normative dhe masave të tjera rregulluese, që lidhen me mbrojtjen e

konsumatorit;

c) bashkërendimi i politikave dhe i veprimtarive për mbrojtjen e konsumatorit me ministritë e linjës dhe

institucionet e tjera shtetërore;

ç) marrja e masave bashkërenduese për zbatimin e dokumenteve strategjike në fushën e mbrojtjes së

konsumatorëve;

d) propozimi i masave të nevojshme për të garantuar nivel të lartë të mbrojtjes së konsumatorit;

dh) marrja e nismave për hartimin e kodeve të sjelljes ose kontratave standarde, në bashkëpunim me

operatorët ekonomikë;

e) bashkëpunimi me organet qendrore e vendore për mbrojtjen e konsumatorëve;

183

kёtyre pёrgjegjёsive me tё cilat ngarkohet kjo strukturё ka si qёllim tё rrisё edhe mё tej nivelin e mbrojtjes sё konsumatorit si dhe fuqizimin e mёtejshёm tё tij.

b. Kёshilli bashkёrendues pёr mbrojtjen e konsumatorёve.

Nё ditёt e sotme ështё evidente se politikat nё mbrojtje tё konsumatorit janё shtuar dhe qёllimi i tyre ёshtё tё rrisin nivelin e mbrojtjes sё konsumatorit dhe ta fuqizojnё edhe mё tej atё. Hapat nё mbrojtje tё konsumatorit nuk quhen tё pёrfunduara me hartimin dhe zbatimin e politikave sepse ёshtё e nevojshme tё shqyrtohet sesa efektive janё kёto politika nё kuadёr tё mbrojtjes sё konsumatorit. Nisur nga ky fakt ishte i nevojshёm krijimi i njё strukture konsultative, e cila nё bazё tё Ligjit Nr.9902, datë 17.4.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” do tё jetё Kёshilli bashkёrendues.

Kёshilli bashkёrendues u themelua pёr tё shqyrtuar politikat dhe masat organizative nё mbrojtje tё konsumatorit737. Nё bazё tё nenit 50 pika 3 tё ligjit nr.9902, pёrbёrja e Kёshillit miratohet me urdhёr tё Kryeministrit. Kёshilli bashkёrendues pёrbёhet nga pёrfaqёsuese tё:

1. “organeve tё administratёs shtetёrore, 2. shoqatat e konsumatorёve dhe nga 3. shoqatat e biznesit”738.

Gjatё funksionimit tё vetё, ky Kёshill bashkёrendues drejtohet nga ministri nё detyrё i ministrisё sё tregtisё739,nё bazё tё nenit 50 pika 5 tё ligjit ёshtё ky i fundit qё miraton edhe rregulloren e funksionimit tё Kёshillit.

c. Inspektorati pёr Mbikёqyrjen e Tregut.

Nё nenin 51 tё Ligjit Nr.15/2013, datё 04.04.2013 “Pёr disa shtesa dhe ndryshime nё Ligjin 9902” parashikohet krijimi i Inspektorati pёrgjegjёs pёr mbikёqyrjen e tregut. Ky Inspektorat u krijua nё vitin 2016 me VKM Nr. 36, datë 20.1.2016740 dhe u quajt Inspektorati Shtetёror i Mbikёqyrjes sё Tregut. ISHMT ёshtё njё prej strukturave zbatuse tё legjislacionit mbi konsumatorin nё vendin tonё. Ajo ka si synim bazё tё garantojё konsumatorёt pёr sigurinё e produkteve joushqimore dhe ёshtё struktura pёrgjegjёse pёr mbikёqyrjen e tregut pёr produktet joushqimore741. ISHMT-ja ёshtё nё varёsi tё MZHETTS-sё, ajo ёshtё e organizuar nё nivel qendror dhe nё nivel vendor. Ajo drejtohet

ë) bashkëpunimi me shoqatat e konsumatorëve;

f) mbikëqyrja e zbatimit të këtij ligji;

g) zhvillimi i sistemeve të trajtimit të ankesave të konsumatorëve dhe i skemave alternative për zgjidhjen

mosmarrëveshjeve;

gj) mbështetja e veprimtarive të shoqatave të konsumatorëve;

h) bashkëpunimi dhe shkëmbimi i përvojës me institucionet analoge, europiane dhe ndërkombëtare;

i) zhvillimi i fushatave për ndërgjegjësimin e konsumatorëve, sensibilizimi dhe njoftimi i vazhdueshëm i

konsumatorëve”. 737 Neni 50 i Ligjit Nr.9902, datë 17.4.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”. 738 Po aty, neni 50 pika 2. 739 Po aty, neni 50 pika 4. 740 Fletorja zyrtare e Republikёs sё Shqipёrisё, Nr.10, Viti 2016, fq.549. Shiko nё adresёn: http://www.qbz.gov.al/botime/fletore_zyrtare/2016/PDF-2016/10-2016.pdf 741 Pika 2 e VKM Nr. 36, datë 20.1.2016 “Për krijimin, organizimin dhe funksionimin e Inspektoratit Shtetëror të Mbikëqyrjes së Tregut”.

184

nga Kryeinspektori, kompetencat e tё cilit pёrcaktohen qartё nё pikёn 8 742tё VKM-sё Nr. 36, datë 20.1.2016.

d. Komisioni pёr Mbrojtjen e Konsumatorit.

Krijimi i Komisionit pёr Mbrojtjen e Konsumatorit ishte njё nga risitё qё solli Ligji nr. 9902, datë 17.04.2008, “Për mbrojtjen e konsumatorëve”. Nё kuadёr tё parashikimeve qё bёnte ky ligj, nё vitin 2009 u krijua Komisioni pёr Mbrojtjen e Konsumatorit743. Komisioni nё pёrbёrjen e tij ka pesё anёtarё, ku prej tё cilёve744:

a. dy janё pёrfaqёsues tё MZHETTS-sё; b. dy janё pёrfaqёsues tё Ministrisё sё Drejtёsisё; c. njё pёrfaqёsues duhet tё jetё nga shoqёria civile me pёrvojё nё fushёn ekonomike

dhe juridike. Komisioni ёshtё organ vendimmarrёs, ai shqyrton tё gjitha ankesat e paraqitura pёr

shkeljet e tё drejtave tё konsumatorёve. Kёto ankesa mund tё lidhen me interesat individuale tё konsumatorёve ose me interesat kolektive tё tyre. Gjatё shqyrtimit tё ankesave KMK-ja ka kompetencё tё vendosё ndalimin e shkeljes sё kryer, ndreqjen e rasteve kur shkelen tё drejtat e konsumatorit745, dёmshpёrblimin e konsumatorit746, si dhe ka tё drejtё tё vendosё gjoba747. Vendimet e KMK-sё duhet tё publikohen nё internet, nё faqen zyrtare tё saj dhe kёto vendime janё tё ankimueshme nё gjykatё. Sipas sanksionimit tё bёrё nё nenin 59 pika 1 tё Ligjit Nr.15/2013, tё drejtёn pёr t’iu drejtuar gjykatёs e ka personi ndaj tё cilit ёshtё marrё masa administrative. Personi duhet t’i drejtohet gjykatёs brenda afateve tё parashikuara nga ky ligj.

742 Nё kёtё pikё tё VKM-sё pёrcaktohet se kompetencat e Kryeinspektorit janё si mё poshtё: “a) Planifikon, programon, organizon dhe bashkërendon veprimtarinë në fushën e përgjegjësisë së

ISHMT-së; b) Siguron zbatimin dhe kontrollin e zbatimit të akteve ligjore e nënligjore, që rregullojnë

veprimtarinë në fushën e përgjegjësive të ISHMT-së; c) Siguron unifikimin e praktikave të mbikëqyrjes të

tregut dhe të inspektimit, në fushën përkatëse të përgjegjësisë; ç) Siguron cilësinë dhe efektivitetin e

veprimtarisë së ISHMT-së; d) Informon publikun për veprimtarinë e ISHMT-së në përputhje me

legjislacionin në fuqi; dh) Bashkëvepron dhe bashkërendon veprimtarinë e ISHMT-së me institucione të

tjera shtetërore për fushën përkatëse të përgjegjësisë, si dhe me strukturën administrative përgjegjëse për

politikat e mbikëqyrjes së tregut në ministrinë përgjegjëse për tregtinë; e) Përfaqëson ISHMT-në në

marrëdhënie me të tretët; ë) Zbaton dhe administron buxhetin e miratuar të ISHMT-së, në përputhje me

legjislacionin në fuqi dhe përgatit projektbuxhetin për vitin e ardhshëm, të cilin ia përcjell ministrit; f) I

propozon për miratim ministrit rregulloren e brendshme të ISHMT-së dhe mbikëqyr zbatimin e saj; g)

Kryen çdo funksion tjetër si kryeinspektor apo titullar institucioni, sipas legjislacionit në fuqi”. 743Shiko nё adresёn: http://kmk.ekonomia.gov.al/index.php/sample-page/ 744 Nenin 52 pika 2 tё Ligjit Nr.15/2013, datё 04.04.2013 “Pёr disa shtesa dhe ndryshime nё Ligjin 9902”. 745 Komisioni pёr Mbrojtjen e Konsumatorit, Vendim Nr. 3, Datë 01.04.2010, fq. 2. Shiko nё adresёn: http://kmk.ekonomia.gov.al/wp-content/uploads/2015/10/Vendimi-nr.-3.pdf 746 Nё bazё tё nenin 57 pika 2 tё Ligjit Nr.15/2013, datё 04.04.2013 “Pёr disa shtesa dhe ndryshime nё Ligjin 9902”: “Kur Komisioni në shqyrtimin e kundërvajtjes administrative konstaton shkaktim dëmi, si

pasojë e kundërvajtjes administrative, pas përfundimit të shqyrtimit administrativ, vlerëson edhe masën e

dëmit dhe me një vendim të veçantë vendos për shpërblimin e dëmit. Masa e shpërblimit si dhe pagesa për vlerësimin e demit i ngarkohen subjektit që ka kryer kundërvajtjen

administrative”. 747 Shih nenin 57 pika 2 tё Ligjit Nr.15/2013, datё 04.04.2013 “Pёr disa shtesa dhe ndryshime nё Ligjin 9902”.

185

Megjithatё, Komisioni pёr Mbrojtjen e Konsumatorёve siç edhe parashikohet nё nenin 52 pika 1 tё Ligjit Nr.15/2013, datё 04.04.2013 “Pёr disa shtesa dhe ndryshime nё Ligjin 9902”, duhet tё marrё tё gjitha masat tё cilat janё tё nevojshme pёr zbatimin e ligjit pёr konsumatorin. Kёto masa do tё zbatohen nё pёrgjithёsi pёr tё gjithё legjislacionin nё fuqi pёr konsumatorin, por edhe pёr aktet nёnligjore nё zbatim tё tyre. Krahas kёsaj duhet tё themi se do tё ngelen jashtё sferёs sё mbulimit nga KMK-ja funksionet e kryera nga ISHMT-ja748 .

e. Shoqatat e konsumatorёve.

Konsumatorёt, nё mёnyrё vullnetare, kanё tё drejtё tё organizohen dhe tё formojnё shoqata. Synimi i krijimit tё kёtyre shoqatave ёshtё mbrojtja e tё drejtave dhe interesave tё konsumatorёve, qё parashikohen nga ligji pёr konsumatorin. Shoqatat pёr mbrojtjen e konsumatorёve janё organizata tё pavarura jofitimprurёse749. Kёto shoqata janё tё pavarura nga shteti, prodhuesi, furnizuesi, shpёrndarёsi i produkteve, ofruesi i shёrbimeve, por dhe nga tregtari. Ligji parashikon se kёto shoqata do tё krijohen pёr tё mbrojtur interesat e konsumatorёve, qofshin kёto individuale apo kolektive. Nё nenin 53 pika 3 tё Ligjit Nr.15/2013, datё 04.04.2013 “Pёr disa shtesa dhe ndryshime nё Ligjin 9902” parashikohet se shoqatat e konsumatorёve do tё mbrojnё interesave kolektive tё konsumatorёve kur plotёsojnё kriteret

750 e parashikuara. Qё njё shoqatё tё funksionoj duhet qё:

Sё pari: tё ketё anёtarёt e vet. Kёta anёtar duhet tё jenё aktivё nё veprimtarin qё shoqata do tё ushtrojё. Sё dyti: personat qё do tё krijojnё njё shoqatё pёr mbrojtjen e konsumatorёve duhet tё kenё pёrvojё nё kёtё fushё. Sё treti: kёto shoqata krahas selisё kryesore e cila ёshtё e detyrueshme, duhet tё ngrenё edhe zyrat e tyre nё tё gjithё vendin. Me ngritjen e kёtyre zyrave kёto shoqata pёr konsumatorёt do tё mund ta shtrijnё aktivitetin e tyre nё tё gjithё territorin e vendit tonё.

Plotёsimi i kёtyre tre kushteve ёshtё i detyrueshёm pёr krijimin e njё shoqate konsumatorёsh, nёse njё nga kёto kushte nuk plotёsohet shoqata nuk mund tё krijohet. Shoqata e parё pёr mbrojtjen e konsumatorёve nё vendin tonё u krijua nё vitin 1990 e cila u quajt “Shoqata e Konsumatorit Shqiptar”751. Pas viteve 2000, u krijua “Shoqata e Mbrojtjes sё Konsumatorit Shqiptar”, “Zyra pёr mbrojtjen e konsumatorit”, “Konsumatori nё fokus”. Qё kёto shoqata tё funksionojnё kanё nevojё pёr burime financiare, por aktualisht nuk ёshtё mundёsuar financimi i tyre nga ana e shtetit. Mosfinancimi i kёtyre shoqatave nga buxheti i shtetit ka ndikuar nё pjesёmarrjen e ulёt tё tyre nё mbrojtjen e tё drejtave dhe interesave tё konsumatorёve. Struktura pёrgjegjёse nё bazё tё ligjit pёr tё kryer procedurёn e financimit tё tyre ёshtё MZHETTS-ja. Nё Rekomandimin e dhёnё nga Bashkimi Europian nё vitin 2014, autoriteti kompetent, i cili 748 Shih nenin 52 pika 1 tё Ligjit Nr.15/2013, datё 04.04.2013 “Pёr disa shtesa dhe ndryshime nё Ligjin 9902”. 749 Neni 53 i Ligjit Nr.9902, datё 17.04.2008 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve” dhe nenit 53 tё Ligjit Nr.15/2013, datё 04.04.2013 “Pёr disa shtesa dhe ndryshime nё Ligjin 9902”. 750 Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga neni 53 pika 3 tё Ligjit Nr.15/2013, kёto kritere janё: a. “anёtarёsia active;

b. pёrvoja;

c. shtrirja gjeografike”. 751 Shiko nё adresёn: http://www.europartners.al/index.php?ep=ngo_det&ngoid=48&menu=ngo

186

ёshtё MZHETTS-ja, duhet t’i financojё kёto shoqata752. Pavarёsisht rekomandimit tё dhёnё ende nuk ёshtё hedhur njё hap pozitiv nga ky institucion mbi financimin e shoqatave.

Gjatё ushtrimit tё veprimtarisё sё tyre kёto shoqata gёzojnё disa tё drejta tё cilat parashikohen nga ligji pёr konsumatorin. Sipas nenit 54 pika 1 tё Ligjit Nr.9902, shoqatat e konsumatorёve kanё kёto tё drejta:

1. tё informojnё dhe edukojnё konsumatorёt mbi tё drejtat e tyre qё gezojnё nё bazё tё ligjit nё fuqi,

2. tё ngrenё qendra pёr kёshillimin e konsumatorёve, por ato gjithashtu kanё kompetencё edhe nё drejtimin e kёtyre qendrave. Nё vendin tonё funksionojnё dy qendra, qendra “Peshёmatje-çmime” dhe qendra “Konsumatori Shqiptar”, tё cilat ofrojnё kёshillime pёr konsumatorёt.

3. tё pranojnё dhe tё shqyrtojnё ankesat e paraqitura nga konsumatorёt pёr tё mbrojtur tё drejtat dhe interesat e tyre,

4. tё shkёmbejnё tё dhёna me organet kompetente shtetёrore pёr mbrojtjen e konsumatorit753,

5. tё organizojnё testime pёr tё konstatuar nёse mallrat dhe shёrbimet qё nxirren dhe ofrohen nё treg janё tё sigurta dhe cilёsore, si dhe nuk pёrbёjnё rrezik pёr jetёn dhe shёndetin e konsumatorit,

6. t’i drejtohen gjykatёs pёr tё mbrojtur tё drejtat e konsumatorёve tё cilat shkelen nga ana e tregtarёve,

Aktualisht nё vendin tonё duhet tё hidhen hapa pёr tё mundёsuar njё funksionim normal nё mёnyrё qё kёto shoqata tё kenё mundёsi reale pёr tё ushtruar tё drejtat qё iu njihen nё bazё tё ligjit. Mungesa e burimeve financiare e ka vёshtirёsuar veprimtarinё normale tё kёtyre shoqatave.

752 Rekomandim i Nёnkomitetit tё Bashkimit Europian, 2014 Shiko nё adresёn: http://www.integrimi.gov.al/al/dokumenta/dokumente-strategjike/rekomandimet-e-nenkomiteteve-2014&page=1 753 Neni 54 pika ç e Ligjit Nr.9902, datё 17.04.2008 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”

187

KAPITULLI VI

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

6.1. Konkluzione

Nё pёrfundim tё kёtij punimi ёshtё e rёndёsishme tё themi se mbrojtja e konsumatorit ёshtё njё çёshtje me rёndёsi tё madhe, si nё Bashkimin Europian dhe nё Shqipёri. Punimi ёshtё i ndarё nё dy pjesё, nё pjesёn e parё trajtohet mbrojtja e konsumatorit sipas legjislacionit tё Bashkimit Europian dhe nё pjesёn e dytё trajtohet mbrojtja qё i ofrohet konsumatorit si pasojё e pёrafrimit tё legjislacionit shqiptar me atё europian.

Duke analizuar tё dy kёto legjislacione arrijmё nё disa pёrfundime pёr secilёn prej tyre, tё shoqёruara kёto me disa rekomandime pёr pjesёn e dytё tё punimit. • Pёr herё tё para mbrojtja e konsumatorit nё legjislacionin e Bashkimit Europian u parashikua nga Traktati i Romёs. Ky traktat parashikonte njё numёr tё paktё nenesh nё tekstin e tij mbi mbrojtjen e konsumatorit. Mbrojtja qё i ofrohej konsumatorit ishte e kufizuar, ajo ofrohej vetёm pёr produktet bujqёsore dhe mbi konkurrencёn e pandershme. Ndёrkohё qё nё traktat nuk kishte ndonjё nen specifik pёr tё mbrojtur tё drejtat dhe interesat e konsumatorit. • Me rritjen e numrit tё Shteteve Anёtare tё Komuniteti Ekonomik Europian, politikat tё cilat zbatoheshin nё mbrojtje tё konsumatorit ishin tё pamjaftueshme dhe ishte i nevojshёm miratimi i politikave tё reja. Pёr kёtё arsye u miratuan politika tё reja mbi konsumatorin ndёrmjet viteve ‘70 dhe ‘90 nё KEE. Me miratimin e politikave tё reja u shtua numri i sferave ku konsumatori do tё gёzonte mbrojtje, por njёkohёsisht u rrit dhe niveli i mbrojtjes sё konsumatorit. Me miratimin e Kartёs Europiane pёr mbrojtjen e konsumatorit nё vitin 1973, pёr herё tё parё u parashikuan pesё tё drejta themelore tё konsumatorit. Kёto tё drejta qё u parashikuan fillimisht nga Karta, u shtuan nё numёr me miratimin e programit tё parё tё KEE-sё nё vitin 1975. E drejta pёr mbrojtjen e shёndetit dhe jetёs ishte njё e drejtё e re qё solli risi ky program. Nё vitin 1981 u miratua njё program i dytё mbi mbrojtjen e konsumatorit. Ky program do tё zbatohej pёr njё periudhё katёrvjeçare dhe parashikonte miratimin dhe zbatimin e masave prioritare pёr tё forcuar akoma mё shumё tё drejtat e konsumatorit. Nё vitin 1986 u miratua programi i tretё i KEE-sё, me anё tё sё cilit synohej siguria e konsumatorit, mbrojtja e shёndetit dhe interesat ekonomike. • Megjithatё, krahas kёtyre tri programeve nё vitin 1989 u miratua njё tjetёr Rezolutё e cila nё qendёr tё saj kishte mbrojtjen e interesave tё konsumatorit. Hartimi i politikave nё mbrojtje tё konsumatorit do tё merrte zhvillim edhe mё tё madh me miratimin e planit trevjeçar qё u zbatua gjatё viteve 1990-1992, ku theksi vihej mbi sigurinё e konsumatorit, informimin e tij, si dhe dёmshpёrblimin nё ato raste kur produktet dilnin me defekt. Me krijimin e tregut tё brendshёm u konstatua se mbrojtja qё i ofrohej konsumatorit nuk ishte e plotё dhe masat pёr mbrojtjen e tij duhej tё shtoheshin. Deri nё kёtё periudhё kohore mbrojtja e konsumatorit nuk ishte njё politikё zyrtare e KEE-sё.

188

• Vetёm pas viteve ‘92 mund tё flasim pёr kuptimin e termit konsumator. Nga studimi qё kemi bёrё nё kёtё punim, arrijmё nё pёrfundimin se nё legjislacionin e BE-sё nuk ka njё pёrkufizim fiks qё tё themi se çfarё do tё kuptojmё me termin konsumator. Kjo gjё ka sjellё si pasojё qё shumё autorё tё mbajnё qёndrime tё ndryshme pёr sa i pёrket kёsaj çёshtjeje. Shpjegimi i termit konsumator ёshtё dhёnё nё varёsi tё fushёs ku njё ligj nё Bashkimin Europian ёshtё miratuar. Dallime nё pёrkufizimin e kёtij termi ekzistojnё edhe ndёrmjet Shteteve Anёtare, ku sipas autores Valant kjo vjen si pasojё e mёnyrёs sё zbatimit tё direktivave nё legjislacionet kombёtare. Duke analizuar tё gjitha direktivat dhe rregulloret qё kemi marrё nё studim arrijmё nё pёrfundimin se “konsumator do tё quhet çdo person fizik i cili kryen veprime pёr qёllimet e veta dhe nuk

ka lidhje me veprimtarinё tregtare dhe ёshtё jashtё fushёs sё biznesit dhe profesionit qё

mund tё ushtrojё”. • Pёr herё tё parё, ishte Traktati i Maastrichtit qё parashikoi se mbrojtja e konsumatorit do tё bёhej njё politikё zyrtare nё Bashkimin Europian, ajo parashikonte njё nen konkretё pёr tё. Nё tekstin e kёtij traktati ishte parashikuar neni 129 pika a i cili i kushtohej konsumatorit. Miratimi i Traktatit tё Amsterdamit solli risi nё mbrojtjen e konsumatorit pasi ai parashikonte shtimin e masave nё mbrojtje tё konsumatorit. Kёto masa qё do tё miratoheshin duhet tё ishin nё pёrputhje me tregun e brendshёm, si dhe me masat që do tё merreshin nga vetё Shtetet Anëtare. Ky Traktat i kushtonte rёndёsi tё madhe mbrojtjes sё interesave ekonomike, shёndetit dhe sigurisё sё konsumatorit, duke pasur si synim rritjen e nivelit tё mbrojtjes sё konsumatorit. Vite mё vonё u miratuan Traktati i Nicёs dhe Karta Themelore e Bashkimit Europian tё cilat rikonfirmuan edhe njёherё mbrojtjen e konsumatorit dhe rёndёsinё qё kanё politikat e miratuara nё mbrojtje tё tij. Nё vitin 2007 u miratua Traktati i Lisbonёs. Nё tё tё parashikohet se mbrojtja e konsumatorit ёshtё kompetencё e pёrbashkёt midis Bashikimit Europian dhe Shteteve Anёtare. Pavarёsisht faktit se mbrojtja e konsumatorit nuk ёshtё kompetencё ekskluzive, Bashkimi nё bazё tё parimit tё subsidaritetit ka tё drejtё tё ushtrojё kompetencat e veta nё ato raste kur objektivat pёr mbrojtjen e konsumatorit nuk mund tё realizohen nga Shtetet Anёtare, si nё nivel qendror ashtu edhe nё nivel vendor. Bashkimi Europian ka tё drejtё tё veprojё nё bazё tё parimit tё proporcionalitetit pёr mbrojtjen e konsumatorit nё tё gjitha ato raste kur fusha tё caktuara nuk janё nё kompetencё tё tij, por ndikojnё mbi konsumatorin. Nё nenin 169 tё Traktatit tё Funksionimit tё Bashkimit Europian parashikohet mbrojtja e konsumatorit mbi interesat ekonomike, shёndetin dhe tё drejtat sociale. Pёr tё realizuar mbrojtjen e konsumatorit parashikoheshin masat dhe procedura qё duhej tё zbatoheshin pёr miratimin e tyre. Kёto masa do tё miratoheshin nga Parlamenti Europian dhe Këshilli sё bashku duke zbatuar procedurёn e zakonshme legjislative, pasi tё jenё konsultuar mё parё me Komitetin Ekonomik dhe Social. • Politikat qё u miratuan nё mbrojtje tё konsumatorit pas viteve 2000 sollёn rritje tё nivelit tё mbrojtjes sё konsumatorit. Me politikat e reja tё miratuara shtrohej nevoja pёr miratimin e masave pёr mbrojtjen e konsumatorit mbi mallrat dhe shёrbimet e blera nёpёrmjet internetit, si dhe u shtuan mekanizmat mbrojtёse ndaj konsumatorit. • Nё mbrojtje tё konsumatorit, rol tё rёndёsishёm kanё pasur dhe kanё edhe institucionet e Bashkimit Europian. Institucionet qё kanё rol nё mbrojtjen e konsumatorit janё Komisioni, Parlamenti Europian dhe Gjykata Europiane e Drejtёsisё. Ato dallohen pёr kontributin e veçantё qё ka dhёnё mbi zhvillimin e politikave pёr konsumatorin,

189

miratimin e masave, zhvillimin e mёtejshёm tё legjislacionit si dhe mbrojtjen e tё drejtave tё konsumatorit. • Konsumatori nё Bashkimin Europian gёzon disa tё drejta tё cilat klasifikohen nё tё drejta ekonomike dhe tё drejta sociale. Pёr herё tё parё tё drejtat e konsumatorit u parashikuan nё Rezolutёn e Këshillit tё vitit 1975. Ajo qё duhet tё themi ёshtё se qysh prej vitit 1975 e deri mё sot tё drejtat e konsumatorit janё shtuar nё numёr, gjithashtu edhe niveli i mbrojtjes sё konsumatorit ёshtё rritur. Zhvillimi i teknologjisё ishte njё faktor kryesor i cili ndikoi nё shtimin e kёtyre tё drejtave. Konsumatori gёzon mbrojtje tё tё drejtave nё çdo Shtet Anёtar nё Bashkimin Europian dhe kjo mbrojtje qё do tё ofrohet do tё jetё e njёjtё pёr tё gjithё shtetasit e Bashkimit. Nё Bashkimin Europian konsumatorёt gёzojnё disa tё drejta, tё drejtat themelore qё ata gёzojnё janё si mё poshtё:

1. e drejta pёr informim; 2. e drejta pёr edukimi; 3. e drejta pёr t’u mbrojtur nga reklamat mashtruese; 4. e drejta pёr produkte cilёsore dhe tё sigurta; 5. e drejta pёr tё mbrojtur shёndetin; 6. e drejta pёr dёmshpёrblim; 7. e drejta e organizimit; 8. e drejta pёr tё pёrdorur shёrbimet publike; 9. e drejta pёr njё mbrojtje ligjore;

• E drejta pёr informim ёshtё njё e drejtё qё gёzohet nga çdo konsumator. Mbi shitёsin bie detyrimi qё informacioni qё i jepet konsumatorit tё jetё i saktё dhe i besueshёm, nё asnjё rast ai nuk duhet tё bjerё pre e praktikave tё padrejta tregtare si pasojё e mungesёs sё informacionit ose kur informacioni qё i jepet ёshtё i rremё. Informacionin pёr njё produkt konsumatori e merr edhe nёpёrmjet tё dhёnave qё shkruhen nё etiketimin, parapaketimin dhe paketimin e produktit. Etiketimi i produktit ёshtё njё mёnyrё kryesore pёr informimin e konsumatorit, por edhe kontakti i parё qё konsumatori ka, ku do tё vendosi pёr ta blerё ose jo produktin. Tё dhёnat qё shkruhen nё etiketim duhet tё jenё tё sakta dhe tё kuptueshme. Gjuha qё pёrdoret nё etiketimin e produktit ushqimor duhet tё kuptohet lehtёsisht nga konsumatori dhe sipas Komisionit duhet tё jetё gjuha zyrtare ose gjuhёt zyrtare të vendit të tregtimit tё produktit. Krahas kёsaj duhet qё tё dhёnat tё jepen edhe nё gjuhёn e vendit ku produkti prodhohet. Nuk ka ndonjё kufizim mbi numrin e gjuhёve qё do tё pёrdoren nё etiketimin e produktit. Shtetet Anёtare duhet tё tregojnё kujdes sepse me vendosjen e kufizimeve mbi gjuhёt qё do tё lejohet tё pёrdoren nё etiketim me qёllim informimin e konsumatorit do tё krijohen vёshtirёsi nё qarkullimin e lirё tё produkteve nё tregun e brendshёm. Shtetet Anёtare si Belgjika, Franca, Greqia, Italia, Portugalia nё legjislacionet e tyre kombёtare parashikojnё qё pёrdorimi i gjuhёs vendase nё etiketimin e produkteve ёshtё i detyrueshёm, kjo me qёllim informimin e konsumatorit si dhe mbrojtjen e tij nё treg. Pёr sa i pёrketё mallrave tё konsumit teknik nё Rezolutёn e Kёshillit 98/C 411/01 parashikohet qё do tё jenё Shtete Anёtare qё do tё vendosin se cila do tё jetё gjuha qё do tё pёrdoret me qёllim pёr tё bёrё njё informim sa mё tё mirё tё konsumatorit. Duke marrё njё informacion tё plotё dhe tё saktё konsumatori do tё jetё nё gjendje tё bёjё njё zgjedhje qё kёnaqё interesat e tij dhe qё e vlerёson si tё duhurёn pёr tё. Qё konsumatori tё jetё i informuar dhe informacioni qё ai merrё tё jetё i plotё, duhet qё ky informacion qё merrё t’i jepet njёkohёsisht si nga shitёsi ashtu edhe nga tё dhёnat qё shkruhen nё

190

etiketimin e produktit. Saktёsia e informacionit ndikon direkt nё besimin qё konsumatori ka pёr njё produkt ose njё shёrbim, por edhe nё parandalimin e rasteve tё mashtrimit tё konsumatorit. • E drejta pёr edukimin u parashikua pёr herё tё parё dhe filloi tё mbrohej nё nivel Bashkimi nga Traktati i Amsterdamit, pasi deri nё kёtё kohё kjo e drejtё gёzonte mbrojtje vetёm nё nivel kombёtar. Edukimi i konsumatorit ёshtё njё proces i cili synon tё bёjё mё tё aftё dhe tё pёrgjegjshёm çdo konsumator pёr atё çfarё ai blen nё treg. Me respektimin e kёsaj sё drejte do tё mund tё themi se kemi njё konsumator tё mbrojtur, ku mirёqenia e tij ёshtё e rёndёsishme. Edukimi i konsumatorit ёshtё njё proces afatgjatё dhe i vazhdueshёm. Konsumatori duhet tё edukohet si pёr produktet ekzistuse nё treg dhe pёr ato qё janё nxjerrё nё treg pёr herё tё parё. Pjesё e procesit tё edukimit do tё jenё tё gjithё personat. Vёmёndje e veçantё i kushtohet fёmijёve dhe tё moshuarёve, pasi nё kёto dy shtresa nevoja pёr edukimin e tyre paraqitet edhe mё e rёndёsishme pёr shkak tё aftёsisё sё tyre mё tё ulёt nё pёrthithjen e informacionit. Pёr edukimin e konsumatorit ka njё angazhim tё pёrbashkёt tё BE-sё dhe Shteteve Anёtare. Mёnyrat qё pёrdoren pёr edukimin e konsumatorit janё:

1. marrja e njohurive nё shkollё, 2. pёrdorimi i medias dhe 3. pёrdorimi i internetit.

Edukimi i konsumatorit nё shkolla ёshtё domosdoshmёri sepse ajo ёshtё e vetmja mёnyrё qё ofron informacion tё hollёsishёm pёr fёmijёt dhe pёr tё rinjtё qё tё dinё tё mbrohen pёr produktet dhe shёrbimet tё cilat mund t’i blejnё nё treg ose duke pёrdorur internetin pёr tё bёrё blerje. Edukimi i drejtё i konsumatorit do tё ndikojё nё zhvillimin e tregut dhe nё pёrmirёsimin e cilёsisё sё jetesёs sё konsumatorit. • Mbrojtja e konsumatorit nga reklamat mashtruese ёshtё njё e drejtё tjetёr qё ai gёzon. Nё vitin 1984 pёr tё mbrojtur konsumatorin mbi kёtё çёshtje u miratua Direktiva 84/450/EEC “Pёr reklamat mashtruese”. Kjo direktivё hodhi bazat pёr krijimin e parimeve tё pёrgjithshme dhe rregullave qё do tё zbatoheshin nё Bashkimin Europian, mbi reklamat me qёllim pёr tё realizuar mbrojtjen e konsumatorit. Vite mё pas kjo direktivё do tё pёsonte ndryshime sepse sferat ku konsumatori do tё mbrohej do tё shtoheshin. Me ndryshimet qё pёsoi nё vitin 1997 konsumatori do tё mbrohej edhe nga reklamat krahasuese, ndёrsa me ndryshimet e vitit 2006 mbrojtja nga reklamat mashtruese do te shtrihej edhe mbi biznesin. Direktiva 84/450/EEC, pёr tё mbrojtur konsumatorin, parashikonte qё rruga qё duhej tё ndiqej nё rastin e ankesave do ishte rruga administrative dhe rruga gjyqёsore. Sidoqoftё, Shtetet Anёtare mund ta realizojnё edhe nё mёnyrё vullnetare kontrollin mbi reklamat mashtruese, proces ky qё do tё kryhet nёpёrmjet organeve vetёrregulluse nё nivel kombёtar. Kёtё mbrojtje nga reklamat mashtruese konsumatori e gёzon kur blerjen e produkteve e bёn nё treg ose kur bёn blerje nёpёrmjet internetit. Mund tё ndodhё qё konsumatori tё blejё produkte duke u nisur nga njё reklamё krahasuese, por kjo nuk e pёrjashton mundёsinё qё njё reklamё e tillё tё jetё mshtruese. Nё ato raste kur njё reklamё krahasuese nuk plotёson asnjё nga elementet e pёrcaktuara nё nenin 3 tё Direktivёs 84/450/EEC pёr ta pёrcaktuar njё reklamё si mashtruese, do themi se reklama krahasuese nuk ёshtё mashtruese dhe nuk duhet tё merret asnjё masё pёr tё ndaluar transmetimin e kёsaj reklame. • Mbrojtja e jetёs dhe shёndetit tё konsumatorit ёshtё njё çёshtje kryesore dhe zё vend tё rёndёsishёm nё legjislacionin dhe politikat qё hartohen nё BE. Nё disa raste

191

shёndeti i konsumatorit ёshtё dёmtuar si pasojё e konsumimit tё ushqimeve me sёmundje si salmonella, listerina etj….Ndaj pёr kёtё arsye u pa i nevojshёm miratimi i masave tё reja pёr tё mbrojtur shёndetin e konsumatorit. Kushtet higjenike ku tregtoheshin kёto ushqime pёrbёnin njё tjetёr shqetёsim pёr konsumatorin, ndaj u miratua Direktiva e vitit 1993 qё parashikonte miratimin e masave pёr respektimin e kushteve higjenike qё prej prodhimit deri nё shitjen e produktit. Nё mbrojtje tё shёndetit tё konsumatorit u miratuan masa mbi produktet e duhanit, produktet gjenetikisht tё modifikuara, produktet e kakaos dhe çokollatës tё destinuara për konsum njerëzor, si dhe pёr pёrdorimin e shtesave ushqimore. Me miratimin e kёtyre masave legjislacioni europian pёsoi zhvillim dhe u rrit ndjeshёm niveli i mbrojtjes sё shёndetit tё konsumatorit. • Pёr çdo produkt qё konsumatori blen kёrkon mbrojtje kur ato mund tё dalin me defekt. Nё tё gjitha ato raste kur produktet janё me defekt konsumatori dёmtohet, nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga ligji gёzon tё drejtёn pёr t’u dёmshpёrblyer. Me anё tё dёmshpёrblimit konsumatori do tё mund tё mbrojё interesat e veta ekonomike. Mbrojtja e interesave ekonomike tё konsumatorit parashikohet nё nenin 169 pika 1 tё TFBE-sё. Konsumatori dёmshpёrblimin pёr dёmin qё i ёshtё shkaktuar mund ta kёrkojё nё mёnyrё individuale ose kolektive, kjo nё varёsi tё çdo rasti kur ai dёmtohet. Nё ato raste kur produktet janё defektoze mbi prodhuesin bie pёrgjegjёsia pёr tё dёmshpёrblyer konsumatorin. Nё kategorinё e subjekteve tё cilat mund tё dёmtojnё njё konsumator bёn pjesё edhe furnizuesi. Furnizuesi ngarkohet me pёrgjegjёsinё pёr tё dёmshpёrblyer konsumatorin vetёm nё ato raste kur nuk dihet se kush ёshtё prodhuesi i produktit. Nё ato raste kur prodhuesi dihet, furnizuesi do tё pёrjashtohet nga pёrgjegjёsia pёr tё dёmshpёrblyer konsumatorin. • Nё kuadёr tё mbrojtjes tё sё drejtave tё tij konsumatori ka tё drejtёn tё organizohet. Kjo e drejtё ёshtё njё e drejtё themelore, e cila parashikohet nё Traktatin e Funksionimit tё Bashkimit Europian. Konsumatorёt gёzojnё tё drejtёn pёr t’u organizuar nё shoqata dhe forume, tё cilat synojnё tё pёrcjellin njё informacion sa mё tё plotё te konsumatorёt mbi tё drejtat dhe mbrojtjen e tyre nё çdo rast kur ato mund tё shkelen, cёnohen ose mohohen nёpёrmjet veprimeve ose mosveprimeve tё cilat vijnё nё kundёrshtim me ligjin. Shoqatat ku konsumatorёt mund tё organizohen shtrihen nё nivel kombёtar dhe nё nivel europian. Bashkimi Europian bashkёpunon dhe ёshtё bёrё pjesё e organizatave dhe rrjeteve pёr konsumatorin qё veprojnё nё nivel Bashkimi dhe nivel ndёrkombёtar , pёr tё mbrojtur konsumatorёt edhe nё ato raste kur ata mund tё jenё jashtё BE-sё. • Mbrojtja qё i ofrohet konsumatorit nuk lidhet vetёm me produktet qё ai blen nё tregun e brendshёm, por edhe mbi shёrbimet. Konsumatorёt kanё tё drejtё tё pёrdorin shёrbimet publike. Nё mbrojtjen qё i ofrohet nuk ka diferencim nga niveli i mbrojtjes qё i ofrohet kur ёshtё duke blerё produkte. Nё ditёt e sotme, konsumatori gёzon mbrojtje nё sektorin e komunikimit elektronik, shёrbimt postar, transportit, energjisё elektrike, gazit, medias, shёrbimeve financiare, kujdesit shёndetёsor. • E drejtё tjetёr qё konsumatorёt gёzojnё nё BE ёshtё mbrojtja ligjore e tё drejtave tё tyre. Nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga ligji pёr konsumatorёt tё drejtat e tyre mund t’i mbrojnё nё rrugё administrative dhe nё rrugё gjyqёsore. Mbrojtja e tё drejtave tё konsumatorit nё rrugё administrative nё shumicёn e mosmarrёveshjeve ka rezultuar efektive pёr t’i dhёnё zgjidhje rasteve tё paraqitura, pa qenё e nevojshme qё konsumatorёt t’i drejtohen gjykatёs. Pёr mbrojtjen e konsumatorit nё rrugё

192

administrative, mekanizmat shtetёror qё u krijuan nga Shtetet Anёtare ndryshonin nga njёra-tjetra nga emёrtimi i pёrdorur, por ajo qё ishte e pёrbashkёt ishte se kishin si qёllim mbrojtjen e konsumatorit. Mekanizma mbrojtёse, pёr mbrojtjen e konsumatorit nё rrugё administrative, janё krijuar edhe nё nivel Bashkimi, ku do tё pёrmendim Ombudsmani dhe Komisionerin pёr mbrojtjen e konsumatorit. Tё drejtat e veta konsumatori mund t’i mbrojё edhe nё rrugё gjyqёsore. Realizimi i kёsaj sё drejte nё rrugё gjyqёsore bёhet pranё gjykatave kombёtare. Nё Bashkimin Europian nuk ka ndonjё gjykatё tё posaçme pёr mbrojtjen e tё drejtave tё konsumatorit, çёshtjet pёr mbrojtjen e konsumatorit do tё gjykohen nga Gjykata e Drejtёsisё. • Njё prej tё drejtave tё konsumatorit qё i ёshtё kushtuar rёndёsi e madhe ёshtё e drejta pёr produkte tё sigurta dhe cilёsore. Siguria dhe cilёsia e produkteve ёshtё nё qendёr tё politikave dhe tё legjilsacionit qё ёshtё miratuar dhe qё po zbatohet nё BE. Gjatё kёtij punimi konstatojmё se si pasojё e harmonizimit minimal tё legjislacionit kombёtar tё Shteteve Anёtare me legjislacionin e BE-sё, problematikat pёr mbrojtjen e konsumatorit mbi sigurinё e produkteve nё treg ёshtё prezente edhe sot. E drejta pёr produkte tё sigurta gёzohet nga tё gjithё konsumatorёt pa asnjё lloj dallimi qofshin kёta fёmijё, tё rinj, tё rritur dhe tё moshuar. • Kategoria e konsumatorёve qё kanё nevojё pёr mbrojtje mё tё madhe janё fёmijёt, siguria e tё cilёve shumё herё ёshtё vёnё nё rrezik nga lodrat e hedhura nё treg. Masat pёr tё garantuar sigurinё e lodrave fillimisht u morёn pёrpara krijimit tё tregut tё brendshёm, tё cilat e shtrinё efektin e tyre edhe pas vitit 1992, si dhe masat tё cilat u morrёn nё vitin 2009 kur zhvillimet teknologjike kishin arritur nё kulmin e zhvillimit tё tyre. Direktivat pёr sigurinё e lodrave u zbatuan nё periudha tё ndryshme kohore. Me zbatimin e tyre u ndjen efekte pozitive sepse ato ndikuan nё rritjen e standardeve tё pёrdorura nё prodhimin e lodrave si dhe rritёn besimin e konsumatorit dhe ndikuan nё forcimin e mёtejshёm tё sё drejtave tё tij. Marrja e masave pёr tё mbrojtur konsumatorёt ishte e domosdoshme pёr shkak tё mossigurisё qё paraqitnin lodrat nё treg. • Miratimi i legjislacionit dytёsor nё Bashkimin Europian dhe konkretisht direktivat pёr sigurinё e lodrave rritёn nivelin e mbrojtjes sё konsumatorit mbi sigurinё e produkteve tё llojit lodra. Direktiva 88/378/EEC vendoste theksin nё vendosjen e standardeve tё njёjta dhe harmonizimin e plotё tё legjislacionit tё Shteteve Anёtare pёr tё zbatuar kёto standarde nё prodhimin e lodrёs. Çdo lodёr e prodhuar brenda Komunitetit Ekonomik Europian do tё pajisej me shenjёn “KE”, element ky i cili do tё informonte konsumatorёt se lodra e prodhuar ishte e sigurt pёr shёndetin e konsumatorit dhe plotёsonte tё gjitha standardet pёr prodhimin e saj tё parashikuar nga direktiva. Nё vitin 2009 u miratua njё tjetёr direktivё pёr sigurinё e lodrave e cila shfuqizoi direktivёn e vitit ‘88, por pavarёsisht kёsaj teksti i kёsaj tё fundit u bё pjesё e tekstit tё direktivёs sё re qё u miratua. Direktiva e miratuar nё vitin 2009 solli risi nё mbrojtjen qё i ofrohej konsumatorit nё krahasim me direktivёn e mёparshme sepse e shtrin pёrgjegjёsinё pёr t’i ofruar siguri konsumatorit jo vetёm te prodhuesi, por siguria e konsumatorit tashmё ёshtё detyrё edhe e importuesit dhe shpёrndarёsit tё lodrave nё Bashkimin Europian. Kjo pёrgjegjёsi do tё bjerё mbi importuesin dhe shpёrndarёsin e lodrave edhe nё ato raste kur ata fusin lodra nё Bashkimin Europian nga vendet e treta. Sipas Direktivёs 2009/48/EC qё njё lodёr tё klasifikohej e sigurt ose jo, pёrpara se ajo tё nxirrej nё treg pёr t’u shitur konsumatorёve,duhej qё prodhuesi i saj tё testonte sigurinё e lodrёs. Nё tё pёrcaktoheshin elementet qё mund tё pёrmbante njё lodёr dhe limiti i pёrdorimit tё tyre, por qё lodra tё

193

vlerёsohej si e sigurt duhej tё kishte shenjёn “CE”. Vendosja e shenjёs “CE” do tё bёhej nё bazё tё parimeve tё parashikuar nga Rregullorja (EC) Nr. 765/2008. Nё ato raste kur nga kontrollet e kryera nё treg nga autoritetet kompetente konstatohej se produktet nuk ishin tё pajisura me shenjёn CE, kёto produkte do tё hiqeshin nga tregu sepse nuk ishin tё sigurta dhe mund tё ishin burim rreziku i mundshёm pёr shёndetin e konsumatorit. • Direktiva 2009/48/EC parashikonte krijimin e mekanizmave mbrojtёse nga Shtetet Anёtare. Nё tё parashikohej ngritja nё çdo SHA e njё autoriteti informues, organi kombёtar akreditimi si dhe njё organi tё posaçёm i cili do tё vlerёsonte plotёsimin e kёrkesave pёr prodhimin e njё lodre. Kёto mekanizma ndikuan nё shtimin e masave pёr mbrojtjen e konsumatorit si dhe nё rritjen e kontrolleve qё duhej t’i nёnshtrohej njё produkt pёr t’u trajtuar si i sigurt pёrpara se tё nxirrej nё treg. • Siguria e konsumatorit nuk mund tё shtrihej vetёm pёr njё produkt tё caktuar, mbi lodrat, por konsumatori duhej tё ishte i sigurt pёr çdo produkt i cili ishte nxjerrё nё treg. Pёr tё garantuar sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve u miratua Direktiva 92/ 59/ EEC. Direktiva pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve kishte natyrё horizontale, ajo u projektua tё kishte natyrё tё tillё pёr shkak tё mungesёs sё legjislacionit nё disa SHA dhe pёr tё eleminuar çdo vakum ligjor i cili mund tё lindte nё tё ardhmen. Me miratimin e kёsaj direktive iu dha fund mungesёs sё legjislacionit nё disa Shtetet Anёtare pёr mbrojtjen e tё drejtёs sё konsumatorit pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve. Ajo ngarkonte me pёrgjegjёsi Shtetet Anёtare qё tё miratonin ligje, rregullore, si dhe tё merrnin masa administrative, me qёllim qё nё treg tё vendoseshin vetёm produkte tё sigurta pёr konsumatorin. Nga ana tjetёr kjo direktivё pёrcaktonte subjektet pёrgjegjёse pёr tё mbrojtur dhe informuar konsumatorёt mbi sigurinё e produktit, si prodhuesi edhe shpёrndarёsi kur konstatojnё se produkti nuk pёrmbush kёrkesat e sigurisё duhet tё marrin masa pёr tё mos nxjerrё nё treg produktin. • Zhvillimi i ekonomisё sё Shteteve Anёtare, por edhe zhvillimi i teknologjisё ndikuan nё miratimin e Direktivёs 2001/95/EC pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve. Kjo direktivё ndikoi nё rritjen e nivelit tё mbrojtjes sё konsumatorit sepse konsumatori do tё gёzonte mbrojtje edhe pёr shёrbimet. Nё nenin 3 pika 3 tё direktivёs parashikohen kёrkesat mbi sigurinё e pёrgjithshme qё duhet tё plotёsojё njё produkt qё tё vlerёsohet i sigurt pёr konsumatorin. Shtetet Anёtare kanё tё drejtё tё miratojnё masa tё cilat parashikohen nё nenin 8 tё direktivёs. Masat e marra mund tё jenё ndaluese dhe tё pёrkohshme. Kёto masa gjatё zbatimit tё tyre kanё dhёnё efekte pozitive nё mbrojtjen e sigurisё sё konsumatorit. • Siguria e shёrbimeve ishte njё fushё tjetёr e cila mbulohej nga Direktiva 2001/95/EC, por Shtetet Anёtare zbatonin masa kombёtare pёr mbrojtjen e konsumatorit nё kёtё fushё. Nё nenin 20 tё direktivёs parashikohet se pёr tё garantuar mbrojtjen e konsumatorёve nё fushёn e shёrbimeve duhet tё veprojё direkt Bashkimi Europian. Rastet se kur duhet tё veprojё Bashkimi do tё pёrcaktohen nga Komisioni. Nё vitin 2006 u miratua direktiva mbi shёrbimet, por ajo qё konstatojmё ёshtё se edhe kjo direktivё nuk ofronte mbrojtjen e duhur mbi sigurinё e shёrbimeve. Ajo qё arrijmё nё pёrfundim ёshtё se konsumatorit duhet t’i jepet informacion i plotё mbi çdo shёrbim qё i ofrohet, pasi vetёm nё kёtё mёnyrё ai do bёjё njё zgjedhje tё duhur pёr veten. Zgjedhje e cila do tё ndikojё nё rritjen e besimit edhe te konsumatorёt e tjerё, duke i tёrhequr ata pёr tё blerё tё njёjtin shёrbim.

194

• Pёr tё mbrojtur sigurinё e konsumatorёve mbi produktet joushqimore nё vitin 1984 u themelua sistemi RAPEX. Me kalimin e viteve roli i kёtij sistemi u forcua duke e shndёrruar atё nё mekanizmin kryesor pёr mbrojtjen e sigurisё sё konsumatorit nё BE. RAPEX-i u krijua pёr tё bёrё njё shkёmbim tё shpejtё tё informacionit mbi masat qё merren nga Shtetet Anёtare, nё tё gjitha ato raste kur njё produkt nuk ёshtё i sigurt dhe paraqet rrezik pёr shёndetin e konsumatorit. Informacioni do tё pёrcillet nё njё linjё zinxhir, autoriteti kombёtar i shtetit i cili konstaton se njё produkt nuk ёshtё i sigurt duhet tё njoftojё Komisionin dhe ky i fundit duhet tё njoftojё autoritetin kompetent tё njё Shteti tjetёr Anёtar ku ky produkt ёshtё nxjerrё nё treg pёr konsumatorёt, si dhe tё gjitha autoritet e tjera kompetente nё çdo Shtet Anёtar. Nё informacionin qё do tё pёrcillet duhet tё evidentohet edhe masa qё do tё zbatohet. Masat klasifikohen nё tё detyrueshme dhe masa vullnetare. Masat e detyrueshme merren nga autoritetet kompetente ndёrsa masat vullnetare merren nga prodhuesi dhe shpёrndarёsi i produktit. • Nё BE filluan tё ishin prezente rastet kur cёnohej siguria e konsumatorit mbi produktet. Hedhja nё treg e produkteve defektoze ose imitime ishin burim rreziku pёr konsumatorin. Prodhimi i produkteve duke respektuar standardet e harmonizuara dhe kushtet teknike ndikon nё vlerёsimin e sigurisё sё njё produkti qё i shitet konsumatorin. Duke u bazuar nё raportet e RAPEX-it, kemi arritur nё pёrfundimin se siguria e konsumatorit cёnohet dhe vendoset nё rrezik kur produktet janё me defekt ose janё imitime. Nё tё gjitha ato raste kur njё produkt del me defekt, duke u bazuar nё praktikёn gjyqёsore arrijmё nё pёrfundimin se tё gjitha produktet e tjera tё tё njёjtit model do tё klasifikohen tё dёmtuara dhe duhet tё hiqen nga tregu sepse nuk janё tё sigurta pёr konsumatorin. Ndёrsa pёr tё mbrojtur sigurinё e konsumatorit nga produktet e imituara u miratua direktiva mbi imitimet e rrezikshme. Pёrgjegjёsia pёr tё kryer kontrolle nё treg, nё bazё tё nenit 3 tё direktivёs bie mbi Shtetet Anёtare dhe kёto tё fundit nёpёrmjet autoriteteve kompetente duhet tё marrin masa pёr heqjen e kёtyre produkteve nga tregu. Parashikime pёr mbrojtjen e konsumatorit nga produktet imitime bёhen edhe nga direktiva mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve, ku kёto lloj produktesh trajtohen si tё rrezikshme pёr konsumatorin. • Fushё tjetёr ku konsumatorёt gёzojnё mbrojtje janё edhe produktet ushqimore. Politikat mbi sigurinё ushqimore nё BE filluan tё zhvillohen me ritme tё shpejta, si pasojё e sёmundjeve qё filluan tё preknin bagёti tё ndryshme. Pёr herё tё parё nevoja pёr miratimin e masave mbrojtёse u parashikua nё Kartёn e Gjelbёr tё Komisionit tё vitit 1997. Nё tё propozohej miratimi i ligjeve pёr sigurinё e produkteve ushqimore tё cilat do tё zbatoheshin nё planin horizontal. Siguria e konsumatorit nuk mund tё kufizohet dhe tё ofrohet pёr produkte tё veçanta, por kjo siguri duhet tё ofrohet pёr tё gjitha produktet. Ndaj duhej tё miratohej legjislacioni horizontal dhe jo ai vertikal. Vite mё vonё nё Qasjen e Re tё publikuar nga Komisioni, nga parashikimet e bёra nga Komitetet Shkencore, niveli i rrezikut mbi sigurinё e konsumatorit duhej tё ishte zero. Nё vitin 2000 u miratua Letra e Bardhё mbi Sigurinё Ushqimore, e cila vinte theksin se çdo politikё qё do tё miratohej mbi sigurinё ushqimore duhej tё hartohej nё bazё tё parimit pёr njё gjithёpёrfshirje tё konsumatorёve. Pikё tjetёr e rёndёsishme, ku ajo vendoste theksin, ishte dhe krijimi i Autoritetit Europian tё Ushqimit, mekanizёm ky i rёndёsishёm ky pёr tё mbrojtur konsumatorёt. • Krijimi i mekanizmave mbrojtёse ishte i domosdoshёm pёr tё garantuar sigrurinё e konsumatorёve pёr produktet ushqimore. Nё Rregulloren (EC) Nr. 178/2002 pёr

195

sigurinё ushqimore u parashikua themelimi i Autoritetit Europian pёr Sigurinё Ushqimore. Detyra e Autoritetit Europian pёr Sigurinё e Ushqimit ishte:

1. dhёnia e kёshillave shkencore pёr hartimin e legjislacionit dhe politikave qё do tё zbatoheshin nё BE mbi sigurinё ushqimore,

2. tё ofronte mbrojtje pёr konsumatorёt dhe nёpёrmjet kёsaj mbrojtjeje tё ofruar do ndikonte nё funksionimin normal tё tregut tё brendshёm,

3. tё vlerёsonte dhe vёzhgonte rrezikun mbi sigurinё e produkteve ushqimore, me qёllim pёr tё miratuar masa pёr mbrojtjen e konsumatorit.

Gjithashtu, Rregullorja (EC) Nr. 178/2002 parashikonte themelimin e njё mekanizmi tjetёr mbrojtёs tё quajtuar RASFF. RASFF-ja u themelua pёr tё njoftuar nё tё gjitha ato raste kur ekziston rrezik direkt ose i tёrthortё mbi shёndetin e konsumatorit sepse produktet ushqimore ose ushqimet me tё cilat ushqehej gjёja e gjallё, qё mё pas u shitej konsumatorёve nё treg nuk ishin tё sigurta. Pjesё e informacionit qё do tё pёrcillet nga RASFF-ja do tё jenё njoftimet pёr rastet e alarmit dhe njoftimet pёr refuzimet kufitare pёr produktet ushqimore, si pasojё e kontrolleve tё kryera nёpёr pikat kufitare. RASFF-ja ka luajtur rol tё rёndёsishёm nё shkёmbimin e informacionit me qёllim mbrojtjen e shёndetit tё konsumatorit dhe sigurinё e tij nё tё gjitha Shtetet e tjera Anёtare. Ky informacion do tё shёrbente pёr tё marrё masa pёr heqjen e kёtyre produkteve nga tregu nё rastin e shpёrthimit tё sёmundjeve si pёr shembull nё rastin e Escherichia coli. • Problematikat e hasura nё Bashkimin Europian mbi sigurinё e ushqimore sollёn si pasojё shtimin e masave pёr tё mbrojtur konsumatorin. Shitja e produkteve me rrezatim jonizues, prania e substancave tё dёmshme nё produkte dhe materialeve tё cilat bien nё kontakt me ushqimet, ndikuan nё miratimin e ligjeve tё veçanta pёr mbrojtjen e konsumatorit. Miratimi i masave pёr tё garantuar sigurinё e konsumatorit nё kёto raste ndikoi ndjeshёm nё rritjen e nivelit tё konsumatorit. • Mёnyrat qё pёrdoren nё ditёt e sotme pёr t’iu ofruar konsumatorёve produkte janё tё shumta. Njё nga mёnyrat mё tё pёrdorura nga konsumatorёt janё blerjet e bёra online. Pёr tё gjitha ato produkte qё konsumatori blen nёpёrmjet internetit gёzon mbrojtje dhe produktet duhet tё jenё tё sigurta. Nё rastin e tregtisё elektronike, procedura qё do tё zbatohet pёr miratimin e masave mbrojtёse do tё jetё e njёjtё me masat qё miratohen pёr mbrojtjen e konsumatorit nё tregjet e shumicёs ose nё tregjet e pakicёs. Pёr tё mbrojtur tё drejtёn e konsumatorit pёr produktet qё blihen nёpёrmjet internetit nё Bashkimin Europian, do tё zbatohet legjislacioni mbi sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve nё BE-e. • Nё kuadёr tё sё drejtave themelore qё konsumatori gёzon ёshtё edhe e drejta pёr produkte cilёsore. Si pasojё e shfaqjes sё sёmundjeve tё cilat merreshin nёpёrmjet ushqimeve, konsumatorёt filluat tё kёrkonin produkte cilёsore. Bashkimi Europian, pёr tё mbrojtur kёtё tё drejtё zbatoi tё ashtuquajturёn Politika e fermёs e cila nxiste prodhuesit tё prodhonin produkte cilёsore sepse kishte ardhur momenti qё theksi tё vendosej te cilёsia e produktit. Praktika ka treguar se konsumatorёt i klasifikojnё produktet si cilёsore duke u nisur nga origjina e produktit dhe nga treguesit gjeografikё tё saj. Krahas kёtyre dy elementeve, bazuar nё praktikёn gjyqёsore tё GJED-sё, element tjetёr qё tregon mbi cilёsinё e produktit ёshtё edhe etiketa e cilёsisё. Pёr sa i pёrket cilёsisё sё produkteve ushqimore, legjislacioni dytёsor i BE-sё pёsoi zhvillime thelbёsore. Pёr tё garantuar cilёsinё e produkteve pёr konsumatorin, masat e para u morёn pёr kёto produkte ushqimore bazё si:

a. uji mineral natyral,

196

b. qumёshti, c. mishi dhe nёnproduktet e tij.

Garantimi i cilёsisё sё produkteve ushqimore ndikoi nё rritjen e besimit tё konsumatorit dhe nivelin e mbrojtjes sё tij nё BE. Tё drejtёn pёr produkte cilёsore e gёzojnё tё gjithё konsumatorёt, qё prej fёmijёve tё sapolindur deri te personat e moshuar. • Konsumatorёt gёzojnё tё drejtёn pёr t’u trajtuar nё mёnyrё tё barabartё nё furnizimin me mallra dhe shёrbime. Gjatё furnizimit me mallra dhe shёrbime konsumatori nuk mund tё diskriminohet. Ndalimi i diskriminimit parashikohet nё legjislacionin primar dhe atё sekondar tё Bashkimin Europian. Parimi i mosdiskriminimit nё mbrojtje tё konsumatorit ёshtё njё parim i rёndёsishёm, por me respektimin e kёtij parimi njёkohёsisht zbatohet dhe parimi pёr trajtim tё barabartё. Duke u bazuar nё legjislacionin sekondar kemi arritur nё pёrfundimin se shkaqet e diskriminimit tё konsumatorit janё:

1. pёr shkak tё shtetёsisё, 2. pёr shkak tё prejardhjes etnike ose raciale 3. dhe pёr shkak tё gjinisё.

Pёr secilin prej kёtyre rasteve u miratuan direktivat pёrkatёse tё cilat synojnё tё mbrojnё konsumatorin nga diskriminimi. Mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi parashikohet nga legjislacioni i BE-sё, por edhe nga legjislacionet kombёtare. Masat kombёtare tё miratuara nga Shtetet Anёtare do tё zbatohen vetёm nё ato raste kur ato justifikohen objektivisht pёr tё arritur qёllimin e parashikuar nga ligji, ku konsumatori do tё mbrohet mё shumё sesa nga masat e parashikuara nga acquis communautaire mbi konsumatorin. • Nё nenin 18 tё TFBE-sё parashikohet se ndalohet çdo lloj diskriminimi pёr shkak tё shtetёsisё. Pёr respektimin dhe zbatimin e parimit tё mosdiskriminimit pёr shkak tё shtetёsisё rol tё rёndёsishёm ka luajtur dhe Gjykata Europiane e Drejtёsisё. Gjykata nё çёshtjet Cowan, Komisioni i Komunitetit Europian kundёr Mbretёrisё Spanjolle ёshtё shprehur se ndalohet diskriminimi i konsumatorit pёr shkak tё shtetёsisё. Sipas saj edhe nё ato raste kur diskriminimi bёhet pёr shkak tё vendbanimit tё konsumatorit, ky fakt do tё cilёsohet diskriminim i tёrthortё pёr shkak tё shtetёsisё. Konsumatorёt kanё tё drejtё tё kёrkojnё qё tё trajtohen nё mёnyrё tё barabartё mbi mallrat dhe shёrbimet qё u ofrohen duke mos u trajtuar nё mёnyrё tё diferencuar pёr shkak tё shtetёsisё. Çdo trajtim i diferencuar qё i bёhet konsumatorit pёr shkak tё shtetёsisё dhe qё nuk mund tё justifikohet objektivisht nё bazё tё ligjit do tё cilёsohet si diskriminim. • Duke u bazuar nё çёshtjen Komisioni i Komunitetit Europian kundёr Republikёs Italiane arrijmё nё pёrfundimin se secili prej Shteteve Anёtare ka tё drejtё tё miratojё dhe tё zbatojё masa kombёtare pёr tё mbrojtur konsumatorin nga diskriminimi pёr shkak tё shtetёsisё, mbi shёrbimet qё i ofrohen. Kёto masa nuk duhet tё vijnё nё kundёrshtim me parimet e tё drejtёs Komunitare. Nga zbatimi i tyre nuk duhet tё shkelet parimi i mosdiskriminimit dhe parimi pёr trajtim tё barabartё, nё tё kundёrt kёto masa duhet tё justifikohen objektivisht. Nё qoftё se masat kombёtare vijnё nё kundёrshtim me parimet e Bashkimit Europian, kёto masa nuk do tё zbatohen nёse nuk justifikohen objektivisht. • Miratimi i Direktivёs 2006/123/EC pёr shёrbimet nё tregun e brendshёm rriti nivelin e mbrojtjes sё konsumatorit nga diskriminimi pёr shёrbimet qё i ofrohen. Konsumatorёt nё shёrbimet qё iu ofrohen nuk duhet tё diskriminohet pёr shkak tё shtetёsisё ose vendbanimit. Detyrimi pёr mbrojtjen e konsumatorit nё bazё tё nenit 20 tё kёsaj direktive bie si mbi autoritetet publike ashtu edhe mbi ofruesin e shёrbimit.

197

Konsumatorёt duhet tё kenё mundёsi tё njёjta dhe tё drejta tё barabarta pёr tё pёrfituar njё shёrbim qё ofrohet lirisht edhe nё ato raste kur shёrbimi ofrohet nё njё Shtet tjetёr Anёtar, i ndryshёm ky nga vendi i origjinёs sё tij. Pёr arsye objektive Shtetet Anёtare kanё tё drejtё tё miratojnё dhe tё zbatojnё masa ndaluese dhe nё kёtё rast çdo veprim i kryer nuk pёrbёn diskriminim. Mbrojtja e konsumatorit nga diskriminimi pёr shkak tё shtetёsisё dhe tё vendbanimit ёshtё pёrgjegjёsi e Shtetit Anёtar ku kryhet trajtimi i diferencuar i konsumatorit nё ofrimin e shёrbimit. • Direktiva 2000/43/EC pёr trajtimin e barabartё tё personave pavarёsisht prejardhjes racore ose etnike mbron konsumatorёt dhe ndalon diskriminimin e tyre. Kjo direktivё e shtrinё sferёn e mbrojtjes si nё sektorin publik ashtu edhe nё atё privat nё BE, ku konsumatori gёzon tё drejtёn pёr t’u furnizuar me mallra dhe shёrbime qё ofrohen nё treg. Nё mbrojtje tё konsumatorit nga dikriminimi pёr kёto motive, tё drejtё pёr tё miratuar masa e kanё edhe Shtetet Anёtare. Shteteve Anёtare kanё tё drejtё tё miratojnё masa tё natyrёs parandaluese dhe kompesuese tё cilat janё nё mbrojtje tё konsumatorit dhe kjo pёrbёn atё qё quhet veprim pozitiv i shtetit. • Nё çёshtjen CHEZ Razpredelenie Bulgaria theksi vihet nё mbrojtjen e konsumatorit nga diskriminimi pёr shkak tё prejardhjes etnike. Nё shёrbimin qё ofrohet, konsumatorёt nuk duhet tё trajtohen nё mёnyrё tё diferecuar pёr shkak tё prejardhjes etnike. Gjykata e Drejtёsisё ёshtё shprehur se dispozitat kombёtare nuk mund tё zbatohen nё ato raste kur ato diskriminojnё konsumatorin. Sipas Gjykatёs, diskriminimi i kryer nё çёshtjen CHEZ do tё trajtohet si diskriminim i tёrthortё pёr shkak tё prejardhjes etnike. Praktika e ndjekur nё kёtё rast ёshtё diskriminuese pёr arsyet e mёposhtme:

1. Kjo praktikё ёshtё neutrale vetёm nё dukje sepse banorёt nuk janё trajtuar nё mёnyrё tё barabartё nё shёrbimin e ofruar nё lagjen rome nё krahasim me lagjet e tjera tё shtetit bullgar qё furnizohen me energji elektrike nga kjo kompani.

2. dhe nuk mund tё justifikohet objektivisht sepse : a. qёllimi qё kёrkohej tё arrihej nuk ishte i parashikuar nga ligji, b. mjetet qё u pёrdorёn nuk ishin tё pёrshtatshme, c. masat e zbatuara nuk ishin tё domosdoshme pёr tё mundёsuar mbrojtjen e

shёndetit tё konsumatorit dhe tё rrjetit elektrik siç edhe pretendohej nga kompania CHEZ.

• Duke studiuar dhe analizuar çёshtjen CHEZ arrijmё nё pёrfundimin se kemi harmonizim nё nivel minimal tё ligjit bullgar me Direktivёn 2000/43/EC. Nga ky harmonizim minimal i ligjit bullgar problematikat e lindura u shfaqёn nё dy drejtime, si mbi ligjin e aplikueshёm nё rastin konkret ashtu edhe nё diskriminimin e konsumatorit, duke i trajtuar nё mёnyrё tё diferencuar nё shёrbimin e ofruar nga kompania CHEZ. Nё kёtё rast shteti bullgar jo vetёm qё ka bёrё njё harmonizim minimal tё legjislacionit kombёtar, por nuk ka zbatuar as nenin 2 pika 2/b tё Direktivёs 2000/43/EC pёr tё mbrojtur konsumatorin nga diskriminimi. • Nё varёsi tё gjinisё, femёr ose mashkull, bazuar nё praktikёn gjyqёsore kemi arritur nё pёrfundimin se konsumatorёt nuk janё trajtuar nё mёnyrё tё barabartё nё ofrimin e mallrave dhe shёrbimeve. Ky trajtim i diferencuar i konsumatorёve ka shkaktuar diskriminimin e tyre, ndaj pёr t’i dhёnё fund rasteve diskriminuese tё konsumatorёve janё zbatuar disa prej dispozitave tё Direktivёs 2004/113/EC. Kjo direktivё parashikon tё ofrojё mbrojtje pёr konsumatorёt vetёm pёr ato mallra dhe shёrbime tё cilat ofrohen lirisht dhe pa asnjё lloj kufizimi pёr publikun. Ajo qё kemi

198

konstatuar ёshtё se faktorёt tё cilёt janё burim diskriminimi pёr konsumatorёt pёr shkak tё gjinisё janё si mё poshtё: 1. Çmimi i ndryshёm qё zbatohet nё ofrimin e tё njёjtin shёrbim pёr tё dyja gjinitё; 2. Ofrimi i njё shёrbimi vetёm pёr njёrёn gjini duke i mohuar gjinisё tjetёr tё njёjtin

shёrbim; 3. Masat e marra pёr t’i ofruar siguri konsumatorit, duke u bazuar mbi gjininё e

konsumatorit. Rastet pёr mbrojtjen e konsumatorit nga diskriminimi pёr shkak tё gjinisё kanё marrё zgjidhje nё nivel kombёtar, nga Gjykatat ose Avokati i Popullit. • Pёr herё tё parё nё vendin tonё filloi tё flitej pёr konsumatorin dhe mbrojtjen e tij nё bazё tё ligjit vetёm pas viteve ‘90. Arsyet pse mbrojtja e konsumatorit filloi tё kryhej vetёm me vendosjen e sistemit demokratik nё vendin tonё buron prej faktit se tё gjitha produktet tё cilat u shiteshin konsumatorёve nё sistemin komunist vlerёsoheshin si tё sigurta dhe cilёsore dhe mundёsia pёr t’u dёmtuar shёndeti i njerёzve nuk ekzistonte. Pasi nuk kishte asnjё lloj mundёsie qё nё tregun vendas tё futeshin produkte nga shtetet e tjera. • Me vendosjen e sistemit demokratik filluan tё nёnshkruheshin marrёveshje tё shumta tregtare, ndёr to mё e rёndёsishmja ishte Marrёveshja e Tregtisё dhe Bashkёpunimit Ekonomik. Nё tregun shqiptar filluan tё futeshin produkte nga Bashkimi Europian. Me futjen nё treg tё produkteve tё importuara nga BE-ja, filloi tё ndihej nevoja pёr miratimin e masave nё mbrojtje tё konsumatorit dhe krijimin e mekanizmave mbrojtёse. Fillimisht nuk kishte njё ligj konkret pёr konsumatorin, por mbrojtja e tij realizohej nёpёrmjet dispozitave ligjore qё parashikoheshin nga ligje tё veçanta, tё cilat u miratuan dhe u zbatuan nё fusha tё caktuara. • Nё vitin 1997 u miratua Ligji Nr. 8192, datё 6.2.1997 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”, ligj i cili pёr herё tё parё shёnon miratimin e njё ligj tё veçantё pёr konsumatorёt. Ky ligj pёrcaktonte se konsumator do tё quhej çdo person fizik i cili blen ose pёrdor mallra dhe shёrbime pёr qёllime vetjake, por jo pёr t’i shitur dhe pёr tё nxjerrё fitim prej tyre. Nё nenin 3 tё kёtij ligji parashikoheshin tё drejtat bazё qё i njiheshin konsumatorit nga ligji. Ligji bёri njё pёrcaktim tё qartё tё pёrgjegjёsive tё furnizuesit dhe tё shitёsit mbi detyrimet e tyre nё mbrojtje tё konsumatorit, pёr mallrat dhe shёrbimet qё ata u ofronin pёr shitje. Krijimi i shoqatave dhe bashkimeve tё konsumatorёve qё parashikoheshin nё Kreun V tё ligjit ishte mekanizmi i vetёm qё parashikohej pёr tё mbrojtur interesat e konsumatorёve nё atё kohё. • Nё vitin 2003 u miratua Ligji Nr.9135, datё 11.09.2003“Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”, i cili shfuqizoi ligjin e vitit 1997. Me miratimin e kёtij ligji u zgjeruan fushat ku konsumatori do tё gёzonte mbrojtje. U rrit numri i tё drejtave themelore qё konsumatori shqiptar gёzonte, si dhe u parshikua natyra qё duhet tё kishin politikat qё do tё miratoheshin nё tё ardhmen. Tё drejtat qё konsumatori gёzonte u forcuan akoma edhe mё shumё duke ndikuar nё rritjen e nivelit tё mbrojtjes sё konsumatorit. Mbi informimin e konsumatorit parashikohej shtimi i masave, ndaj edhe nё nenin 13 tё ligjit sanksionohej si detyrim qё nё etiketimin e produktit tё dhёnat dhe karakteristikat e tij tё shkruheshin edhe nё gjuhёn shqipe. Pёr t’i dhёnё fund rasteve abuzive me çmimet e mallrave ose shёrbimeve mbi shitёsin binte detyrimi pёr tё pajisur konsumatorin me faturё fiskale kur blinte njё produkt ose shёrbim qё ofrohej lirisht nё treg. Njё vёmendje e veçantё i’u

199

kushtua mbrojtjes sё konsumatorit nё rastin e tregtisё elektronike dhe nё Kreun IV tё ligjit parashikoheshin dispozita ligjore pёr mbrojtjen e konsumatorit nё kёtё fushё. • Me nёnshkrimin e MSA-sё, ndёrmjet Bashkimi Europian dhe Shqipёrisё do tё vendosej zona e tregtisё sё lirё, ku palёt do tё kishin mundёsi pёr qarkullimin e lirё tё mallrave dhe shёrbimeve midis tyre pa barriera fizike. Me krijimin e zonёs sё tregtisё sё lirё, ndalohej qё tё zbatoheshin kufizime sasiore mbi mallrat qё do tё importoheshin dhe eksportoheshin ndёrmjet tё dy palёve. Nё nenin 70 tё MSA-sё parashikohej qё Shqipёria duhet tё harmonizonte legjislacionin me acquis communautaire. Pjesё e kёtij harmonizimi do tё ishte dhe ligji pёr konsumatorin, pёr kёtё arsye nё nenin 76 tё MSA-sё parashikoheshin dhe pikat ku do tё konsistonte ky pёrafrim nё fushёn e mbrojtjes sё konsumatorit. • Nё kuadёr tё pёrmbushjes sё detyrimeve pёr harmonizimin e legjislacionit me acquis communautaire edhe ligji pёr konsumatorin do tё ishte pjesё e kёtij procesi. Si rrjedhojё Ligji Nr.9135, datё 11.09.2003“Pёr mbrojtjen e konsumatorёve” u shfuqizua dhe nё vend tё tij u miratua Ligji Nr.9902, datё 17.4.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i cili shёnon dhe etapёn e tretё tё zhvillimit dhe tё konsolidimit tё legjislacionit shqiptar mbi konsumatorin. Me miratimin e kёtij ligji u arrit mbrojtja e konsumatorit nё nivelin mё tё lartё tё arritur gjatё gjithё kёtyre viteve. Mbrojtja e konsumatorit nё bazё tё kёtij ligji mundёsonte barazi nё mbrojtjen e konsumatorit shqiptar pa asnjё lloj diferencimi nga konsumatori europian. Ky ligj kishte si qёllim tё mbronte interesat e konsumatorit, pёrcaktimin e rregullave qё do tё zbatoheshin rast pas rasti, si dhe krijimin e mekanizmave mbrojtёse. Pёr herё tё parё dhe tё vetme ishte ky ligj qё zgjeroi sferёn e subjekteve qё do tё trajtoheshin si konsumator. Me anё tё kёtij ligji edhe organizatat jofitimprurёse do tё quheshin konsumator. Ky pёrcaktim do tё zbatohej vetёm pёr njё periudhё 5 vjeçare sepse Ligji Nr. 15/2013 Për disa shtesa dhe ndryshime nё ligjin nr. 9902 “ Për mbrojtjen e konsumatorëve” e kufizoi pёrsёri sferёn e subjekteve duke pёrcaktuar si konsumator vetёm personin fizik. • Krahas zhvillimit qё pёsoi legjislacioni pёr mbrojtjen e konsumatorit, filluan tё zbatoheshin edhe politika nё mbrojtje tё tij tё cilat u pёrmblodhёn nё dy strategji. Strategjia e parё u miratua nё vitin 2007 dhe ishte Strategjia Ndёrsektoriale “Pёr mbrojtjen e konsumatorit dhe Mbikёqyrjen e tregut 2007-2013. Kjo strategji pёrcaktonte objektivat kryesorё qё do tё zbatoheshin pёr tё mbrojtur konsumatorin pёr produktet ushqimore, joushqimore dhe farmaceutike. Me realizimin e objektivave nё kёta tre sektorё, kjo strategji kishte si qёllim tё rriste nivelin e mbrojtjes sё konsumatorit dhe tё mbronte interesat ekonomike tё tyre. Politikat nё mbrojtje tё konsumatorёve morёn njё zhvillim edhe mё tё madh nё vitin 2015 me miratimin e Strategjisё Ndёrsektoriale “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve dhe mbikёqyrjen e tregut 2020”. Nё kёtё strategji theksi vihej nё sigurinё dhe cilёsinё e produkteve, si dhe edukimin e konsumatorёve. Njё tjetёr politikё qё kjo strategji synon tё realizojё ёshtё dhe mbikёqyrja e tregut, me qёllim qё tё arrihet njё treg sa mё transparent dhe tё zbatohen politika tregtare sa mё efektive ndaj konsumatorёve. • Me harmonizimin e legjislacionit shqiptar pёr konsumatorin me atё tё Bashkimit Europian, arrijmё nё pёrfundimin se legjislacioni ynё pёsoi ndryshime tё cilat rritёn ndjeshёm nivelin e mbrojtjes sё konsumatorit. Harmonizimi i legjislacionit kishte si qёllimi tё ofronte njё mbrojtje sa mё efikase pёr konsumatorёt ku siguria e konsumatorit duhet tё ishte primare, tё mbronte interesat e tij, tё rriste nivelin e informimit dhe

200

edukimit tё tij, tё forconte dhe tё shtonte institucionet kompetente pёr mbrojtjen e konsumatorit. • E drejta pёr produkte tё sigurta ёshtё njё e drejtё themelore e konsumatorit shqiptar. Me harmonizimin e legjislacionit u shtuan masat mbi sigurinё e produkteve, duke ndikuar ndjeshёm nё rregullat qё do tё zbatoheshin pёr tё vlerёsuar njё produkt si tё sigurt ose jo. Njё element i rёndёsishёm nё vlerёsimin e sigurisё sё produktit ёshtё mjedisi ku prodhohet ose ofrohet njё produkt pёr shitje pasi ai duhet tё jetё i tillё qё tё mos paraqesё rrezik pёr jetёn dhe shёndetin e konsumatorit. Njё prej çёshtjeve qё paraqet shqetёsim pёr konsumatorin ёshtё fakti kur produktet ushqimore mund tё kenё rrezatim jonizues. Mbi kёtё pikё u bё njё pёrafrim i plotё i legjislacionit dhe nё pikёn 6 tё Udhëzimit Nr. 4, datë 14.5.2014 “Për produktet ushqimore dhe ingredientët ushqimorë të trajtuar me rrezatim jonizues” parashikohet qё nё etiketёn e produktit duhet tё shkruhet qartё kur produkti ёshtё me rrezatim jonizues. Duke u informuar konsumatori do tё jetё nё gjendje tё bёjё njё zgjedhje tё drejtё. • Mbi kontrollin e sigurisё sё produkteve tё importuara janё konstatuar problematika nё pikat e inspektimit kufitar mbi mёnyrat qё zbatohen pёr kontrollin e sigurisё sё produkteve ushqimore. E vetmja mёnyrё qё zbatohet nё pikat e inspektimit kufitar ёshtё kalimi i produkteve ushqimore nё skaner, duke bёrё qё produkti tё pёrthithё rreze tё skanerit. Pёr tё kontrolluar sigurinё e produkteve ushqimore tё importuara, nuk duhet tё pёrdoret skaneri. Skanimi i kthen ato nё produkte tё dёmshme pёr shёndetin dhe jetёn e konsumatorit. • Pёr sa i pёrketё sigurisё sё produkteve ushqimore nё vitin 2008 u miratua Ligji Nr.9863, datë 28.1.2008 “Për ushqimin”. Siguria e produkteve ndikon direkt nё shёndetin dhe jetёn e konsumatorit. Nё ligj pёrcaktohen kёrkesat e etiketimit tё ushqimit pёr tё informuar drejtё konsumatorin mbi atё çfarё ёshtё duke blerё. Çdo e dhёnё qё do tё shkruhet nё etiketim duhet tё jetё e saktё. Nё praktikё, nё rastin e Ujit Tepelena, kemi konstatuar qё tё dhёnat e shkruara nё etiketim nuk janё tё sakta dhe mashtrojnё konsumatorin. Shkrimi i tё dhёnave jo tё sakta nё etiketim mashtron dhe ul besimin e konsumatorit ndaj produktit. Mungesa e pёrcaktimit tё kёtij elementi nё dispozitёn ligjore mbi kёrkesat e etiketimit ka lёnё vend pёr abuzim nga subjekti tregtar. Tё gjitha kёto problematika mbi etiketimin e produkteve ushqimore kanё ardhur si pasojё e harmonizimit jo tё plotё tё kёtij ligji me Direktivёn 79/112/EEC. • Nё drejtim tё garantimin tё sigurisё ushqimore pёr konsumatorёt rol tё rёndёsishёm shёnoi ngritja e Autoritetit Kombёtar tё Ushqimit. AKU-ja ёshtё mekanizimi kryesor nё mbrojtje tё sigurisё sё konsumatorit. Nga mbikёqyrja e tregut qё ёshtё bёrё nga inspektorёt e AKU-sё ka rezultuar se, nё disa raste, siguria e konsumatorit ёshtё vёnё nё rrezik pёr shkak tё sёmundjeve qё janё shfaqur te shpendёt, prodhimet e bulmetit dhe sёmundja e Dermatozёs Nodulare. Nё kёto raste tё konstatuara janё miratuar masa prandaluese dhe masa kufizuese tё cilat kishin si qёllim tё ndalonin nxjerrjen nё treg tё produkteve tё cilat paraqisnin rrezik pёr sigurinё e konsumatorit. • Mbi sigurinё e produkteve ushqimore rёndёsi tё madhe kanё edhe kushtet higjenike dhe sanitare nё momentin e importimit, prodhimit, pёrpunimit, shpёrndarjes dhe nxjerrjes nё treg tё produktit. Mosrespektimi i kushteve higjeniko-sanitar e kthen njё produkt nё jo tё sigurt pёr konsumatorin dhe e bёn atё tё rrezikshёm pёr shёndetin dhe jetёn e tij.

201

• Nga kontrollet dhe mbikёqyrjet qё janё kryer nё treg nga autoritetet kompetente ёshtё konstatuar se nё treg janё nxjerrё produkte ushqimore me OMGJ. Pёr sa i pёrket mbrojtjes sё sigurisё sё konsumatorit pёr kёto produkte, ka mungesё legjislacioni nё kёtё fushё. Aktualisht mbrojtja e konsumatori pёr produktet OMGJ bёhet njёlloj si pёr ato kategori ushqimesh qё ligji i emёrton si ushqime tё reja dhe nuk ka njё ligj tё veçantё pёr kёto produkte. Nё kёtё pikё, vendi ynё nuk ka bёrё progres pёr mbrojtjen e konsumatorёve. • Nё fushёn e produkteve joushqimore pёr tё garantuar sigurinё e konsumatorit u miratua Ligji Nr.10 480, datё 17.11.2011 “Pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve joushqimore”. Njё produkt joushqimor, sipas kёtij ligji, do tё jetё i sigurt pёr konsumatorin vetёm nё ato raste kur plotёson standardet e harmonizuara shqiptare. • Pёr mbrojtjen e konsumatorit shqiptar u morrёn masa edhe pёr produktet tё cilat ishin imitime tё rrezikshme. Pёr tё pёrcaktuar se si do tё veprohej pёr mbrojtjen e konsumatorёve nga imitimet e rrezikshme, Kёshilli i Ministrave miratoi VKM-nё Nr. 441, datё 22.05.2013. Nuk mund tё tolerohet nё asnjё rast kur nё treg konstatohen produkte tё cilat janё imitime tё rrezikshme. Nё kёto raste Inspektorati Shtetёror pёr Mbikёqyrjen e Tregut duhet tё marrё masa pёr heqjen e tyre nga tregu. • Nё mbrojtje tё sigurisё dhe shёndetit tё konsumatorit pёr herё tё parё u miratua Ligji Nr.26/2017, datё 16.03.2017 “Pёr produktet kozmetike”. Miratimi i kёtij ligji shёnoi njё evoluim tё mёtejshёm tё legjislacionit nё mbrojtje tё konsumatorit. Me miratimin e kёtij ligji synohet t’iu jepet fund rasteve abuzive nё treg pasi shpeshherё shёndeti i konsumatorit ёshtё rrezikuar nga produkte qё nuk kanё qenё tё sigurta apo nga aplikimi i tyre nga subjekte tё palicensuar. Ligji parashikon mbrojtje tё konsumatorit duke filluar qё nga siguria e produktit, pёrgjegjёsia e prodhuesit dhe shpёrndarёsit, informimi i konsumatorit, mbikёqyrjen e tregut, subjektet qё do tё aplikojnё kёto produkte kozmetike dhe deri te pёrcaktimi i rasteve qё pёrbёjnё kundёrvajtje administrative. • Një tjetër fushë qё ёshtё bёrё pёrafrim i legjislacionit ёshtё siguria e lodrave. Me Vendim tё Kёshillit tё Ministrave Nr. 262, datё 3.04.2013 u miratuan rregullat teknike pёr sigurinё e lodrave. Miratimi i kёtyre rregullave teknike ndikon nё sigurinё e konsumatorit dhe nё qarkullimin e lirё tё lodrave nё tregun shqiptar. Nga kontrollet e kryera nё treg nga Inspektorati Shtetёror pёr Mbikёqyrjen e Tregut konsumatori rrezikohet nga lodrat e nxjerra nё treg. Aktualisht nuk ka njё laborator qё tё bёjё analizat kimike me qёllim kontrollin e lёndёve kimike dhe nivelit tё tyre, tё pёrdorur nё lodrёn e prodhuar. Problematikё pёr sigurinё e konsumatorit paraqesin lodrat e importuara nga Kina dhe lodrat tё cilave u ёshtё vendosur shenja CE e falsifikuar. • Siguria e konsumatorit shtrihet edhe mbi shёrbimet e ofruara. Nё fushёn e shёrbimeve, njё nga sektorёt ku konsumatorёt gёzojnё mbrojtje ёshtё ai i transportit. Nё sektorin e transportit, konsumatorёt gёzojnё mbrojtje nё transportin rrugor, ajror dhe atё detar nё bazё tё Ligjit Nr. 10076, datё 12.02.2009 “Pёr sigurimin e detyrueshёm nё sektorin e transportit”. Nё kёtё sektor kemi konstatuar se ligji nё fuqi nuk ёshtё i harmonizuar me acquis communautaire. • Masat pёr tё mbrojtur interesat ekonomike tё konsumatorit, me miratimin e Ligjit Nr.9902, datё 17.04.2008 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve” janё shtuar. Nё çdo rast kur produkti del me defekt nё bazё tё nenit 31 pika 3 tё ligjit ka tё drejtё t’i drejtohet shitёsit pёr riparimin e produktit, zёvendёsimin e tij, uljen e çmimit ose anullimin e kontratёs. Krahas kёsaj ligji i njeh tё drejtёn konsumatorit pёr t’u dёmshpёrblyer nё çdo rast kur

202

produkti i del me defekt. Mbrojtja e interesave tё konsumatorit bёhet brenda periudhёs kohore tё parashikuar nё deklaratёn e garancisё. • Masat e marra pёr informimin e konsumatorit janё shtuar me miratimin e ligjit nr.9902. Informacioni qё do t’u shpёrndahet konsumatorёve duhet tё bёhet pa asnjё lloj diskriminimi ndёrmjet tyre dhe nuk mund t’u mohohet. Tё drejtёn pёr t’u informuar konsumatorёt e gёzojnё edhe mbi shёrbimet qё u ofrohen. Informacioni qё u jepet konsumatorёve duhet tё jetё i plotё, i saktё dhe tё jepet nё kohёn e duhur. Nё tё kundёrt ofruesi i produktit dhe i shёrbimit ngarkohet me pёrgjegjёsinё pёr tё dёmshpёrblyer konsumatorin pёr dёmin qё i shkaktohet nga mungesa e informacionit qё duhej t’i jepej. Nga mbikёqyrjet e kryera nё treg janё konstatuar problematika mbi informimin e konsumatorit. Kёto problematika janё konstatuar nё lidhje me etiketimin e produkteve dhe publicitetin krahasues, pёr produkte tё caktuara. Me konstatimin e kёtyre rasteve abuzive, autoritetet kompetente morёn masa pёr mospёrsёritjen e tyre nё tё ardhmen. • E drejta pёr edukim ёshtё njё e drejtё themelore e konsumatorit shqiptar. Thelbi i kёsaj tё drejte qёndron nё faktin qё konsumatori tё fitojё dhe tё pёrvetёsojё sa mё shumё njohuri pёr tё bёrё njё blerje tё duhur, rrugёn qё duhet tё ndjekё pёr tё mbrojtur tё drejta e tij dhe se si duhet tё veprojё pёr tё paraqitur ankesё. Pёr edukimin e konsumatorin janё zhvilluar aktivitete sensibilizuese dhe janё shpёrndarё fletёpalosje. Procesi i edukimit realizohet edhe nёpёrmjet transmetimit tё njohurive nёpёrmjet lёndёve qё zhvillohen nё sistemin arsimor, por kjo mёnyrё e pёrdorur nuk ёshtё e mjaftueshme sepse vetёm njё pjesё e konsumatorёve arrijnё tё arsimohen. Vazhdon akoma tё jetё problematikё mungesa e njohurive nga konsumatorёt, e nё veçanti nga konsumatorёt vulnerabёl, pёr tё mbrojtur tё drejtat e tyre. • Nё mbrojtje tё konsumatorit rol tё rёndёsishёm kanё edhe institucionet kompetete qё parashikohen nga Ligji Nr.15/2013, datё 04.04.2013 “Pёr disa shtesa dhe ndryshime nё Ligjin 9902”. Kёto institucione kompetente ndahen nё:

a. Organet shtetёrore- pjesё e organeve shtetёrore ёshtё Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Turizmit, Tregtisё dhe Sipёrmarrjes, dhe Kёshilli bashkёrendues.

b. Organet zbatuese – nё tё bёjnё pjesё Inspektorati Pёrgjegjёs pёr Mbikёqyrjen e Tregut dhe Komisioni i Mbrojtjes sё Konsumatorit.

c. Shoqatat e konsumatorёve. Secili prej kёtyre institucineve nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga ligji ka si qёllim tё mbrojnё konsumatorin me veprimtarinё qё do tё ushtrojnё. • Konsumatorёt kanё tё drejtё tё formojnё shoqatat e tyre ose tё drejtohen nё kёto shoqata pёt t’u informuar si tё veprojnё pёr tё mbrojtur tё drejtat e tyre. Pёr herё tё parё kёto shoqata filluan tё themelohen pas vitit 2000. Sot, nё mbrojtje tё konsumatorit janё prezente “Shoqata e Mbrojtjes sё Konsumatorit Shqiptar”, “Zyra pёr mbrojtjen e konsumatorit”, “Konsumatori nё focus”. Ajo qё konstatojmё ёshtё se kёto shoqata nuk financohen nga buxheti i shtetit, gjё e cila ka ndikuar nё rolin e tyre tё ulёt nё mbrojtjen e tё drejtave dhe interesave tё konsumatorёve. • Nё vendin tonё funksionojnё dy qёndra pёr kёshillimin e konsumatorёve tё cilat drejtohen nga shoqatat e konsumatorёve. Ato janё qendra “Peshёmatje-çmime” dhe qendra “Konsumatori Shqiptar”. Pavarёsisht kёsaj, ngelet problematikё niveli i kёshillimit tё konsumatorit nga kёto qendra.

203

6.2. Rekomandime

Rekomandimi 1: Ngritja e kapaciteteve tё specializuara administrative nё pikat e inspektimit kufitar. Gjatё kontrolleve tё kryera nё pikat kufitare pёr sigurinё e produkteve ushqimore, pёr tё vlerёsuar nёse njё produkt ushqimor ёshtё i sigurtё ose jo, rekomandojmё ngritjen e kapaciteteve tё specializuara administrative nё pikat e inspektimit kufitar pёr marrjen e mostrave tё produktit me qёllim analizim e tyre. Rekomandimi 2: Ndryshim nё pёrmbajtjen e nenit 36 tё ligjit Nr.9863, datë 28.1.2008 “Për ushqimin”. Lidhur me etiketimin e produkteve, propozojmё tё bёhen ndryshime nё nenin 36 tё Ligjit Nr.9863, datë 28.1.2008 “Për ushqimin” mbi tё dhёnat qё shkruhen nё etiketimin e produktit ushqimor, pasi ato duhet tё jenё tё sakta. Si pasojё e ankesave tё paraqitura nga konsumatorёt, KMK-ja ka konstatuar se ekzistojnё raste abuzive nё treg mbi vёrtetёsinё e tё dhёnave qё shkruhen nё etiketimet e produkteve ushqimore. Pёr tё parandaluar kёtё lloj problematike rekomandojmё tё bёhen ndryshime nё pёrmbajtjen e kёsaj dispozite ligjore. Ky ndryshim ёshtё nё pёrputhje tё plotё me Direktivёn 79/112/EEC e cila vё theksin tё saktёsia e tё dhёnave qё do tё shkruhen nё etiketёn e produktit ushqimor. Propozim: Pika 2 e nenit 36 , tё ndryshohet me kёtё pёrmbajtje si mё poshtё: “Etiketa duhet tё shkruhet nё gjuhёn shqipe, tё jetё e dallueshme, e lexueshme dhe e

kuptueshme. Tё dhёnat qё shkruhen nё etiketё duhet tё jenё tё sakta dhe tё mos

mashtrojnё konsumatorin”. Rekomandimi 3: Harmonizim i plotё i legjislacionit pёr ushqimin me legjislacionin e Bashkimit Europian. Gjatё analizёs qё kemi bёrё tё legjislacionit pёr ushqimin kemi konstatuar se ky ligj ёshtё harmonizuar pjesёrisht me legjislacionin e Bashkimit Europian. Mosharmonizimi i plotё i legjislacionit pёr ushqimin ndikon nё nivelin e ulёt tё mbrojtjes sё konsumatorit, duke bёrё qё tё drejtat e tij nё disa raste tё shkelen. Pёr tё patur njё konsumator sa mё tё mbrojtur rekomandojmё tё bёhet harmonizim i plotё i legjislacionit shqiptar me legjislaconin e Bashkimit Europian.

Rekomandimi 4: Propozojmё tё hartohet dhe tё miratohet njё ligj i veçantё pёr produktet gjenetikisht tё modifikuara (OMGJ). Aktualisht nё vendin tonё nuk ka njё ligj tё veçantё pёr produktet gjenetikisht tё modifikuara. Mbrojtja e konsumatorit nga produktet OMGJ duhet tё bёhet me ligj tё veçantё dhe pёr tё mbrojtur konsumatorin rekomandojmё tё miratohet sa mё shpejtё njё ligj pёr kёto lloj produktesh. Projektligji qё do tё hartohet duhet tё jetё nё pёrputhje tё plotё me legjislacionin e BE-sё pёr produktet gjenetikisht tё modifikuara.

204

Rekomandimi 5: Ngritja e infrastrukturёs dhe laboratorёve pёr tё bёrё analizёn e lёndёve kimike qё kanё nё pёrmbajtje lodrat. Prania e lodrave tё cilat nuk janё tё sigurta pёr shёndetin dhe jetёn e konsumatorit ёshtё njё problem evident nё vendin tonё. Prania e lёndёve kimike tё dёmshme ose mbi nivelet e lejuara pёr prodhimin e lodrёs e kthen atё nё burim rreziku pёr konsumatorin. Ndaj, pёr tё pёrcaktuar pёrmbajtjen e lёndёve kimike dhe nivelin e tyre qё pёrmban njё lodёr, rekomandojmё ngritjen e infrastrukturёs dhe laboratorёve pёr kryerjen e analizave kimike tё lodrave. Ngritja e infrastukturёs dhe e laboratorёve do tё ndikojё pozitivisht nё sigurinё e konsumatorit duke pёrcaktuar tё gjitha ato raste kur lodrat, tё cilat kanё lёndё kimike tё dёmshme ose mbi nivelin e lejuar, do tё hiqen nga tregu nga institucionet pёrgjegjёse. Rekomandimi 6: Harmonizim tё legjislacionit nё sektorin e transportit me acquis communautaire.

Nё kuadёr tё pёrmbushjes sё detyrimeve tё parashikuara nga Marrёveshja e Stabilizim-Asociimit, vendi ynё akoma nuk ka bёrё pёrafrim tё legjislacionit nё sektorin e transportit. Mosharmonizimi i legjislacionit nё kёtё sektor ndikon negativisht nё sigurinё dhe mbrojtjen e konsumatorit. Ndaj rekomandojmё qё legjislacion i cili zbatohet nё sektorin e transportit duhet tё harmonizohet me acquis communautaire.

Rekomandimi 7: Pёrmirёsim i nivelit tё informimit tё konsumatorit pёr produktet dhe shёrbimet qё vendosen nё treg. Informimi i konsumatorit ёshtё njё çёshtje e rёndёsishme. Pavarёsisht masave tё marra pёr mbrojtjen e kёsaj sё drejte nё interes tё konsumatorit, rekomandojmё tё pёrmirёsohet niveli i informimit tё konsumatorit sepse vetёm kёshtu do tё mund tё kemi njё konsumator tё mbrojtur dhe tё aftё pёr tё bёrё zgjedhjet e duhura. Pёr tё pёrmirёsuar nivelin e informimit tё konsumatorit, propozojmё tё kryhen aktivitete informuese, tё ngrihen stenda informimi dhe tё shpёrndahen fletёpalosje me qёllim rritjen e nivelit tё informimit tё konsumatorit dhe tё mos pёrsёriten rastet abuzive nё treg.

Rekomandimi 8: Pёrmirёsimin e edukimit dhe ndёrgjegjёsimin e konsumatorёve pёr tё mbrojtur tё drejtat qё gёzojnё nё bazё tё ligjit. Jo tё gjithё konsumatorёt kanё njohuri tё mjaftueshme se si duhet tё veprojnё pёr tё mbrojtur tё drejtat qё gёzojnё nё bazё tё ligjit pёr konsumatorёt. Metodat qё pёrdoren pёr edukimin e konsumatorit duhen tё zhvillohen mё shumё, tё jenё tё qarta dhe tё mos krijojnё vёshtirёsi pёr pёrthithjen e njohurive nga konsumatori. Edukimi i konsumatorёve duhet tё jetё nё atё nivel qё njohuritё tё pёrthithen nga tё gjithё konsumatorёt dhe nё veçanti nga konsumatorёt vulnerabёl. Ndaj, pёr kёtё arsye, rekomandojmё tё pёrmirёsohet edukimi i konsumatorёve dhe ata tё ndёrgjegjёsohen pёr tё mbrojtur tё drejtat qё ligji iu njeh. Vetёm nё kёtё mёnyrё do tё kemi njё mbrojtje efektive tё konsumatorit.

205

Rekomandimi 9: Financimin e shoqatave tё konsumatorёve pёr njё funksionim normal tё tyre. Mungesa e financimit tё shoqatave tё konsumatorёve nga buxheti i shtetit ka penguar funksionimin normal tё tyre. Kjo gjё pasqyrohet edhe nё rolin e ulёt tё kёtyre shoqatave pёr mbrojtjen e tё drejtave dhe interesave tё konsumatorёve. Qё kёto shoqata tё funksionojnё normalisht dhe tё ofrojnё mbrojtje pёr konsumatorёt rekomandojmё financimin e tyre nga buxheti i shtetit. Mosfinancimi i shoqatave nga buxheti i shtetit i ka bёrё ato joaktive nё mbrojtje tё konsumatorit.

Rekomandimi 10: Pёrmirёsim dhe rritje tё nivelit tё kёshillimit tё konsumatorёve nga qendrat e kёshillimit qё drejtohen nga shoqatat e konsumatorёve.

Dhёnia e kёshillave pёr konsumatorёt nga qendra e kёshillimit duhet tё jetё e saktё, e pavarur dhe e plotё ndaj konsumatorit. Nёpёrmjet kёtyre kёshillave tё marra nga kёto qendra, konsumatorёt do tё jenё tё aftё tё veprojnё drejt pёr t’u mbrojtur. Pёr tё patur njё konsumator tё aftё qё tё mbrojё tё drejtat e veta, rekomandojmё qё kёto qendra kёshillimi tё pёrmirёsojnё dhe tё rrisin nivelin e kёshillimit ndaj konsumatorёve.

206

BIBLIOGRAFIA

Botime dhe publikime

Matthews B., Ross. L., Metodat e hulumtimit – Udhëzues praktik për shkencat sociale

dhe humane. Pearson Education Limited, 2010. Mandro A., E Drejta Romake. Tiranë, 2004. Michael J. Trebilcock, Rethinking consumer protection policy: International Perspectives

on Consumers’ Access to Justice. Cambridge University Press, 2003.

Lawrence B. Glickman, Buying Power: A History of Consumer Activism in America. The University of Chicago Press, 2009.

Borch S., International Consumer Protection. Volume 2, Springer Science+Business Media Dordrecht, 1995. Milo P., Bashkimi Europian. albPaper, Tiranё. 2002.

Weatherill S., EU Consumer Law and Policy. Elgar European Law, UK, 2005.

Luca Di Donna, Obblighi informativi precontrattuali, Volume 1: La tutela del consumatore, Giuffrè Editore, 2008.

Febbrajo T., Profili di diritto dei consumatori. eum, 2010.

Cecchini P., The European Challenge: 1992, the Benefits of a Single Market. Wildwood House, 1988.

Barton O., An analysis of the principle of subsidiarity in European Union Law. North East Law Review, 2, 2014.

https://research.ncl.ac.uk/media/sites/researchwebsites/northeastlawreview/5%20An%20analysis%20of%20the%20principle%20of%20subsidiarity%20in%20European%20Union%20Law.pdf

Lööw L., The Principle of Subsidiarity. Master's Thesis, 2013. http://www.diva-portal.se/smash/get/diva2:611135/FULLTEXT01.pdf Valant J., Consumer Protection in the EU, European Union, 2015. Schulte-Nölke H., Twigg-Flesner CH., Ebers M., EC Consumer Law Compendium: The

Consumer Acquis and its transposition in the Member State, European Law Publishers, Munich, 2008. J. Belohlávek A., B2C Arbitration: Consumer Protection in Arbitration, JurisNet, LLC, 2012.

207

Weber F., The Law and Economics of Enforcing European Consumer Law: A

Comparative Analysis of Package Travel and Misleading Advertising, Ashgate Publishing, 2014. Bowe C., Digital Europe: what does it mean for consumers? Europian Consumer Summit, 2 April 2009. http://media.ofcom.org.uk/speeches/2009/digital-europe-what-does-it-mean-for-consumers/ Thienel R., Organisation and function of the European Court of Justice, Ritsumeikan Law

Review, Nr.27, 2010. http://www.ritsumei.ac.jp/acd/cg/law/lex/rlr27/RudolfTHIENEL.pdf Sarrión Esteve J., Effective judicial protection in consumer protection in the ECJ's case

law,2014. http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2526709 R Varian H., Mikroekonomia, trajtim modern, Shtёpia Botuse Onufri, 2000. Gutierrez J., The Comparative Law Yearbook of International Business :Consumer

Protection in Spain.Volume 33, 2011. European Commission, Consumer education. December 2006. Knapp J., The benefits of consumer education, Advancing the Consumer Interest. Vol. 2, Nr.2, 1990. https://www.jstor.org/stable/23862373?seq=1#page_scan_tab_contents Hellman-Tuitert G., Promoting Consumer Education in Schools, Katarina Tryck AB, 1999. Norden, Teaching Consumer Competences :A Strategy for Consumer Education. Kailow Express ApS, 2009. Horvath A., Villafranco J., Calkins S., Consumer Protection Law Developments. American Bar Association, 2009. Goodburn K. ( edit), EU Food Law: A Practical Guide. Fogden M., Hygenie, Woodhead Publishing, 2001. K. Hervey T., V. McHale J., Health Law and the European Union. Cambridge University Press, 2015. G.J. Rinkes J., European Consumer Law: Making Sense. The Yearbook of Consumer Law

2008 (Markets and the Law). Ashgate , 2008.

208

Green Paper on consumer collective redress – Questions and answers, Memo/08/741, Europian Commission, Brussels, 27 November 2008. Benohr I., EU Consumer Law and Human Rights. Oxford University Press, 2013. Franchi L., Feroci V., Ferrari S., I quattro codici: civile e di procedura civile, penale e di

procedura penale, Hoepli, 1999. Phinnemore D., McGoman L., A Dictionary of the European Union. 7th edition, Routledge 2015. Cardiff EDC, A guide to information sources on the EU’s Consumer Policy, with

hyperlinks to further sources of information within European Sources Online and on

external websites, Cardiff University Press, 2014. http://aei.pitt.edu/75406/2/Consumer-Policy.pdf Poncibo C., A modernization for European consumer law?. Devenney J., Kenny M.,

European Consumer Protection: Theory and Practice. Cambridge University Press, 2012. Sauter W., Public Services in EU Law. Cambridge University Press, 2014. Campbell D., International Consumer Protection. Tuohino T., Finland, volume 2, Springer Science+Business Media Dordrecht, 1995. Morris L., Social Trust and Life Insurance: The Impact of Genetic Test Results in the

Republic of Ireland, Cambridge Scholars Publishing; 1st Unabridged edition, 2011. E. F. Rickett CH., G. W. Telfer TH., International Perspectives on Consumers’ Access to Justice. Ramsay I., Consumer redress and access to justice, Cambridge University Press 2003.

Langlet D., Mahmoudi S., EU Environmental Law and Policy. OUP Oxford, 2016. Mohan D., Tiwari G., Injury Prevention and Control, CRC Press, 2000. Cafaggi F., Muir Watt H., The Regulatory Function of European Private Law, Edward Elgar Pub, 2009. Klik P., International Consumer Protection, Volume 2, Springer Science+Business Media Dordrecht, 1995, E-ISBN 978-94-017-4867-4 Purnhagen K., The Politics of Systematization in EU Product Safety Regulation: Market,

State, Collectivity, and Integration. Springer; 2013, ISBN 978-9400765429.

209

Andersen S., The Enforcement of EU Law: The Role of the European Commission. OUP Oxford, 2012. Woods L., Watson Ph., Steiner & Woods EU Law. OUP Oxford, 2014, 12 edition, ISBN: 9780199641857. Ellis E., The Principle of Proportionality in the Laws of Europe. Hart Publishing, 1999, BN: 9781841130071. Kaczorowska A., European Union Law. Routledge, third edition, 2013, ISBN: 9780415695985. Alb.Ruiz García CH., Seguridad de productos: Informe anual 2006 de la Comisión

Europea. InDret, Vol. 3, 2007 http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1371824 L. Goodden R., Lawsuit!: Reducing the Risk of Product Liability for Manufacturers,

Wiley-Blackwell, first edition, 2009, ISBN: 9780470177976. Hanson D., CE Marketing, Product Standards and World Trade. Edward Elgar Publishing Ltd, 2005, ISBN: 9781843767732 . MacMaoláin C., EU Food Law: Protecting Consumers and Health in a Common Market.

Hart Publishing, 2007. Alemanno A., Trade in Food: Regulatory and Judicial Approaches in the EC and the

WTO. Cameron May, 2007, ISBN: 978-1905017379. Urek K., European Food Regulation After Enlargement: Facing the Challenges of

Diversity. Martinus Nijhoff Publishers, 2011. J. M. Smulders F., Daniel Collins J., Food Safety Assurance and Veterinary Public

Health: Safety assurance during food processing. Farkas J., Elemination of foodborne

pathogens by ionizing radiation. Volume 2, Wageningen Academic Publishers, 2004. Dickie J., Producers and Consumers in EU E-Commerce Law. Hart Publishing, 2005. Hendriksen M., E-commerce and product safety- Key challenges. European Commission, 2015. Griffiths A., Quality in European Trade Mark Law, North Western Journal of

Technology and Intellectual Property. Vol. 11, No. 7, 2013. W. Tuchman B., The Decline of Quality. The New York Times Magazine,1980.

210

European Commission Directorate General for Education and Culture, ‘Healthy Food for

Europe’s Citizens: The European Union and Food Quality’ , (2000), ISBN 92-828-8238-1. Zajmi I., Tregu i Pёrbashkёt Europian. Tiranё, 2010. Brown M., Haccp in the Meat Industry. Woodhead Publishing, 2000. Teliti E., Kontrata Konsumatore ( Kredia konsumatore dhe kontratat e paketave tё

udhёtimit). Temё Doktorature, Fakulteti i Drejtёsisё, Departamenti i tё Drejtёs Civile, Universiteti i Tiranёs, 2013. Serena Rossi L., How Fundamental are Fundamental Principles? Primacy and Fundamental Rights after Lisbon, Yearbook of European Law, Nr.27 (1), 2008. http://yel.oxfordjournals.org/content/27/1/65.full.pdf+html Ślebzak K., Scope of the EU antidiscrimination law and definitions of key concepts, Academy of European Law (ERA), November 2011. http://www.era-comm.eu/oldoku/Adiskri/02_Key_concepts/2011_11SLEBZAK_EN.pdf European Parliament, Discrimination of Consumers in the Digital Single Market, European Union, 2013. Reich N., Crisis or Future of European Consumer Law?: The yearbook of consumer law

2009: Markets and the Law”. Ashgate Publishing, ISBN 978-0-7546-7574-7. Rubin E., The Internet, Consumer Protection and Practical Knowledge, Consumer

Protection in the Age of the ‘Information Economy. Ashgate, 2006. Hobe S., Hofmannová M., Wouters J., A Coherent European Procurement Law and

Policy for the Space Sector: Towards a Third Way , LIT, 2011. Grozev R., A Landmark Judgment of the Court of Justice of the EU – New Conceptual Contributions to the Legal Combat against Ethnic Discrimination. The Equal Rights

Review, Vol.15, 2015. European Network of legal experts in the field of gender equality, Sex-segregated

Services. European Commission, 2008. Halilaj B., Consumer protection: An analysis for Albania’s positive steps towards greater protection. Mediterranean Journal of Social Sciences, Vol. 7, No. 6, November 2016. Halilaj B., Consumer protection: The genesis of consumer right in Albania. Mediterranean Journal of Social Sciences, Vol. 8, No. 2, March 2017.

211

Kolaj R., BE dhe institucionet ndёrkombёtare, Cikёl leksionesh, UFO University Press. Legjislacion i huaj dhe i Bashkimit Europian.

Act of 23 April 1964 the Civil Code (Dz. U. (Journal of Laws) of 2014, item 121, as amended), Versioni orgj. The Civil Code z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. tłum. gb Nr 16, poz. 93) https://supertrans2014.files.wordpress.com/2014/06/the-civil-code.pdf

Akti Unik Europian

Council Resolution of 14 April 1975 on a preliminary programme of the European Economic Community for a consumer protection and information policy, OJ No C 92/1, 5. 4. 75. Council Resolution “on a second programme of the European Economic Community for a consumer protection and information policy “, Official Journal, C 133, Volumi 24, 3 Qershor 1981.

Council Resolution “concerning the future orientation of the policy of the European Economic Community for the protection and promotion of consumer interests”, 23 June 1986, Official Journal, Volume 29, No C 167, 5.7.86.

Council Resolution of 9 November 1989 on future priorities for relaunching consumer protection policy, OJ No C 294/1, 22. 11. 89.

Council Regulation (EC) No 44/2001 of 22 December 2000 on jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments in civil and commercial matters, Official Journal, L 12, 16.01.2001.

Council Directive of 20 December 1985 to protect the consumer in respect of contracts negotiated away from business premises (85/577/EEC), Official Journal, L 372, 31. 12.85.

Council Directive 93/13/EEC “on unfair terms in consumer contract”, 5 April 1993, Official Journal, No L 95, 21.4.93.

Codice del consume, Decreto Legislativo 6 settembre 2005 , n. 206.

Consumer Protection Act, Numer 38/1978.

Consumer Rights Protection Law.

Council Directive of 18 December 1978 on the approximation of the laws of the Member States relating to the labelling, presentation and advertising of foodstuffs for sale to the ultimate consumer (79/112/EEC), Official Journal of the European Communities, L 33/ 1, 8 . 2. 79.

Council Resolution of 17 December 1998 on operating instructions for technical consumer goods (98/C 411/01), Official Journal, C 411/3, 31.12.98.

212

Consumer education: Policy Recommendations of the OECD’S Committee on Consumer Policy, DSTI/CP(2009)5/FINAL.

Council Directive of 10 September 1984 relating to the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning misleading advertising (84/450/EEC), OJ L 250/ 17, 19 . 9 . 84.

Council Directive 93/43/EEC of 14 June 1993 on the hygiene of foodstuffs, OJ No L 175/1, 19. 7. 93.

Council Directive of 13 November 1989 on the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning the labelling of tobacco products (89 / 622/EEC), Official Journal, NoL 359, 8. 12. 89.

Council Directive 92/41/EEC of 15 May 1992 amending Directive 89/622/EEC on the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning the labelling of tobacco products, Official Journal, No L 158/30, 11. 6. 92.

Council Directive of 24 July 1973 on the approximation of the laws of the Member States relating to cocoa and chocolate products intended for human consumption ( 73 /241 /EEC), OJ No L 228, 16. 8 . 73.

Commission Regulation (EC) No 1170/2009 of 30 November 2009 amending Directive 2002/46/EC of the European Parliament and of Council and Regulation (EC) No 1925/2006 of the European Parliament and of the Council as regards the lists of vitamin and minerals and their forms that can be added to foods, including food supplements, OJ

L 314/36, 1.12.2009. Commission Recommendation 2013/396/EU of 11 June 2013 on common principles for injunctive and compensatory collective redress mechanisms in the Member States concerning violations of rights granted under Union Law, Official Journal L 201, 26.7.2013.

Council Directive 85/374/EEC on the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning liability for defective products, 25 July 1985, OJ No L 210, 7. 8 . 85.

Commission Decision 2003/709/EC setting up a European Consumer Consultative Group, 9 October 2003, OJ L 258, 10.10.2003.

Commission Decision 2009/705/EC setting up a European Consumer Consultative Group, 14 September 2009, OJ L 244, 16.9.2009.

Commission Recommendation of 11 June 2013 on common principles for injunctive and compensatory collective redress mechanisms in the Member States concerning violations of rights granted under Union Law (2013/396/EU), OJ L 201/60, 26.7.2013.

213

Council Directive 92/59/EEC of 29 June 1992 on general product safety, OJ No L 228, 11 . 8 . 92.

Council Directive 88 / 378 /EEC of 3 May 1988 on the approximation of the laws of the Member States concerning the safety of toys , OJ No L 187 / 1, 16 . 7. 88.

Council Resolution of 7 May 1985 on a new approach to technical harmonization and standards, Official Journal of the European Communities, No C 136/1, 4.6.85. Commission Directive 2014/79/EU of 20 June 2014 amending Appendix C of Annex II to Directive 2009/48/EC of the European Parliament and of the Council on the safety of toys, as regards TCEP, TCPP and TDCP, Official Journal of the European Union, L 182/49, 21.6.2014. Council Directive 85/374/EEC of 25 July 1985 on the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning liability for defective products, OJ No L 210/29, 7. 8 . 85.

Council Directive 87/357/EEC of 25 June 1987 on the approximation of the laws of the Member States concerning products which, appearing to be other than they are, endanger the health or safety of consumers OJ L 192, 11.7.1987.

Council Directive of 25 June 1987 on the approximation of the laws of the Member States concerning products which, appearing to be other than they are, endanger the health or safety of consumers (87/357/EEC), OJ L 192, 11.7.1987.

Council Decision 84/ 133/EEC of 2 March 1984 introducing a Community system for the rapid exchange of information on dangers arising from the use of consumer products, OJ No L 70/ 16, 13 . 3 . 84. Council Decision 89/45/EEC of 21 December 1988 on a CoVnmunity system for the rapid exchange of information on dangers arising from the use of consumer products, OJ No L 17, 21. 1. 89. Commission Regulation (EU) No 16/2011 of 10 January 2011 laying down implementing measures for the Rapid alert system for food and feed (Text with EEA relevance), OJ L 6, 11.1.2011.

Council Regulation (EEC) No 315/93 of 8 February 1993 laying down Community procedures for contaminants in food, OJ No L 37/ 1, 13 . 2. 93. Commission Regulation (EC) No 466/2001 of 8 March 2001 setting maximum levels for certain contaminants in foodstuffs (Text with EEA relevance), OJ L 77/1, 16.3.2001. Council Directive of 21 December 1988 on the approximation of the laws of the Member States relating to materials and articles intended to come into contact with foodstuffs ( 89 / 109 /EEC), OJ No L 40/38, 11 , 2. 89.

214

Council Directive of 15 July 1980 on the approximation of the laws of the Member States relating to the exploitation and marketing of natural mineral waters (80/777/EEC), Official Journal of the European Communities, No L 229/1, 30.8.1980. Council Regulation (EEC) No 1898/87 on the protection of designations used in marketing of milk and milk products, of 2 July 1987, OJ L 182, 3.7.1987. Council Directive of 26 June 1964 on health problems affecting intra-Community trade in fresh meat, OJ 2012/64, 29.7.64. Council Directive of 29 July 1991 amending and consolidating Directive 64/433 /EEC on health problems affecting intra-Community trade in fresh meat to extend it to the production and marketing of fresh meat, OJ No L 268 /69, 24. 9 . 91. Council Directive 2000/43/EC implementing the principle of equal treatment between persons irrespective of racial or ethnic origin, Official Journal, L 180, 19.7.2000

Council Directive 2004/113/EC of 13 December 2004 implementing the principle of equal treatment between men and women in the access to and supply of goods and services, Official Journal, L 373/37, 21.12.2004. Charter of Fundamental Rights of The European Union.

Decreto Legislativo. 6 settembre 2005, n. 206 , Codice del consumo, a norma dell'articolo 7 della legge 29 luglio 2003, n. 229.

Directive 97/7/EC of the European Parliament and of the Council “on the protection of consumers in respect of distance contracts”, 20 May 1997 , Official Journal, No L 144, 4. 6. 1997.

Directive 1999/44/EC of the European Parliament and of the Council “on certain aspects of the sale of consumer goods and associated guarantees”, 25 May 1999, Official Journal,

L 171 , 07/07/1999.

Directive 2000/31/EC of the European Parliament and of the Council “on certain legal aspects of information society services, in particular electronic commerce, in the Internal Market (Directive on electronic commerce)”, 8 June 2000, Official Journal, L 178 , 17/07/2000.

Directive 2002/95/EC of the European Parliament and of the Council “on the restriction of the use of certain hazardous substances in electrical and electronic equipment”, 27 January 2003 , Official Journal, L 271, 9.10.2002.

Directive 94/47/EC of the European Parliament and the Council of 26 October 1994, on the protection of purchasers in respect of certain aspects of contracts relating to the purchase of the right to use immovable properties on a timeshare basis, Official Journal

No L 280, 2.9. 10. 94.

215

Directive 2005/29/EC of the European Parliament and of the Council of 11 May 2005 concerning unfair business-to-consumer commercial practices in the internal market and amending Council Directive 84/450/EEC, Directives 97/7/EC, 98/27/EC and 2002/65/EC of the European Parliament and of the Council and Regulation (EC) No 2006/2004 of the European Parliament and of the Council (‘Unfair Commercial Practices Directive’) (Text with EEA relevance), Official Journal L 149, 11.6.2005.

Directive 2011/83/EU of the European Parliament and of the Council of 25 October 2011 on consumer rights, amending Council Directive 93/13/EEC and Directive 1999/44/EC of the European Parliament and of the Council and repealing Council Directive 85/577/EEC and Directive 97/7/EC of the European Parliament and of the Council (Text with EEA relevance), Official Journal L 304, 22.11.2011.

Directive 2006/114/EC of the European Parliament and of the Council of 12 December 2006 concerning misleading and comparative advertising (codified version) (Text with EEA relevance), OJ L 376/21, 27.12.2006.

Directive 98/43/EC of the European Parliament and of the Council of 6 July 1998 on the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States relating to the advertising and sponsorship of tobacco products, OJ L 213/9, 30.7.98.

Directive (EU) 2015/412 of the European Parliament and of the Council of 11 March 2015 amending Directive 2001/18/EC as regards the possibility for the Member States to restrict or prohibit the cultivation of genetically modified organisms (GMOs) in their territory, Official Journal, 13.3.2015. Directive 2000/36/EC of the European Parliament and of the Council of 23 June 2000 relating to cocoa and chocolate products intended for human consumption, OJ L 197, 3.8.2000.

Decision No 1926/2006/EC of the European Parliament and of the Council establishing a programme of Community action in the field of consumer policy (2007-2013), 18 December 2006, OJ L 404, 30.12.2006.

Directive 2002/22/EC of the European Parliament and of the Council of 7 March 2002 on universal service and users' rights relating to electronic communications networks and services (Universal Service Directive), OJ L 108/51, 24.4.2002

Directive 2009/136/EC of the European Parliament and of the Council of 25 November 2009 amending Directive 2002/22/EC on universal service and users’ rights relating to electronic communications networks and services, Directive 2002/58/EC concerning the processing of personal data and the protection of privacy in the electronic communications sector and Regulation (EC) No 2006/2004 on cooperation between national authorities responsible for the enforcement of consumer protection laws (Text with EEA relevance), OJ L 337/11, 9002.21.81.

216

Directive 2008/6/EC of the European Parliament and of the Council of 20 February 2008 amending Directive 97/67/EC with regard to the full accomplishment of the internal market of Community postal services, OJ L 52/3, 27.2.2008.

Directive 90/314/EEC on package travel, package holidays and package tours, (currently under review and covering all means of transport), OJ L 158/59, 23.6.1990.

Directive 2008/122/EC on the protection of consumers in respect of certain aspects of timeshare, long-term holiday product, resale and exchange contracts, OJ L 33/10, 3.2.2009.

Directive 2009/72/EC of the European Parliament and of the Council of 13 July 2009 concerning common rules for the internal market in electricity and repealing Directive 2003/54/EC, OJ 55/112L, 9002.8.41.

Directive 2012/27/EU of the European Parliament and of the Council of 25 October 2012 on energy efficiency, amending Directives 2009/125/EC and 2010/30/EU and repealing Directives 2004/8/EC and 2006/32/EC, OJ L 315/1, 14.11.2012.

Directive 2010/31/EU of the European Parliament and of the Council of 19 May 2010 on the energy performance of buildings, OJ L 153/13, 18.6.2010.

Directive 2009/73/EC of the European Parliament and of the Council of 13 July 2009 concerning common rules for the internal market in natural gas and repealing Directive 2003/55/EC, OJ L 49/112, 9002.8.41.

Directive 2010/13/EU of the European Parliament and of the Council of 10 March 2010 on the coordination of certain provisions laid down by law, regulation or administrative action in Member States concerning the provision of audiovisual media services (Audiovisual Media Services Directive), OJ L 95/1, 15.4.2010.

Directive 2014/92/EU of the European Parliament and of the Council of 23 July 2014 on the comparability of fees related to payment accounts, payment account switching and access to payment accounts with basic features, OJ L 257/214, 28.8.2014.

Directive 2011/24/EU of the European Parliament and of the Council of 9 March 2011 on the application of patients’ rights in cross-border healthcare, OJ L 88/45, 4.4.2011.

Directive 98/34/EC of the European Parliament and of the Council of 22 June 1998 laying down a procedure for the provision of information in the field of technical standards and regulations and of rules on Information Society services, OJ L 217, 5.8.1998.

Directive 2001/95/EC of the European Parliament and of the Council of 3 December 2001 on general product safety, OJ L 11, 15.1.2002.

Directive 1999/2/EC of the European Parliament and of the Council of 22 February 1999 on the approximation of the laws of the Member States concerning foods and food ingredients treated with ionising radiation, OJ L 66/16, 13. 3. 1999.

217

Directive 1999/3/EC of the European Parliament and of the Council of 22 February 1999 on the establishment of a Community list of foods and food ingredients treated with ionising radiation, OJ L 66/24, 13. 3. 1999.

Directive 2006/123/EC of the European Parliament and of the Council on services in the internal market, 12 December 2006, OJ L 376, 27.12.2006. Equal Status Act, 2000, No.8.

Equal Status Act, 2004, No.24.

General law for protection of consummator and users and other supplementary laws, Book 1, 2007.

LAW 2251/1994 (Government Gazette 191 A’/ November 16, 1994) Protection of consumers, as applicable, further to the following amendments.

https://www.eccgreece.gr/wp-content/uploads/2015/07/N2251-1994-enc2007-en1.pdf

NB-Toys, Recommendation No. 3 Rev 1, Can EC type examination be carried out in case of failure of a safety limit?, 12 April 2011.

NB-Toys,Recommendation No. 4 Rev1, Transitional period, 12 April 2011.

Rezoluta Nr.543, “Karta Europiane pёr mbrojtjen e konsumatorit”,1973.

Recommendation No. R (79) 2 “of the Committee of Ministers to the Member States concerning consumer consultation and participation in official and quasi-official bodies and consumer representation on standards bodies”, 6.02.1979.

Regulation (EC) No 593/2008 of the European Parliament and of the Council of 17 June 2008 on the law applicable to contractual obligations (Rome I).

Resolution on Antimicrobials in Animal and Food Production, Transatlantic Consumer Dialogue, DOC No. FOOD 32-11, June 2011.

Regulation (EU) No 254/2014 of the European Parliament and of the Council of 26 February 2014 on a multiannual consumer programme for the years 2014-20 and repealing Decision No 1926/2006/EC, Official Journal, L 84/42, 20.3.2014.

Regulation (EC) No 178/2002 of the European Parliament and of the Council of 28 January 2002 laying down the general principles and requirements of food law, establishing the European Food Safety Authority and laying down procedures in matters of food safety, OJ L 31, 1.2.2002.

Regulation (EC) No 852/2004 of the European Parliament and of the Council of 29 April 2004 on the hygiene of foodstuffs, OJ L 139, 30.4.2004.

Relazione della Commissione al Consiglio e al Parlamento Europeo : “sull'esperienza acquisita nell'applicare i regolamenti in tema di igiene (CE) n. 852/2004, (CE) n.

218

853/2004 e (CE) n. 854/2004 del Parlamento europeo e del Consiglio del 29 aprile 2004”, COM(2009) 403 definitivo , Bruxelles, 28.7.2009.

Regulation (EC) No 1830/2003 of the European Parliament and of the Council of 22 September 2003 concerning the traceability and labelling of genetically modified organisms and the traceability of food and feed products produced from genetically modified organisms and amending Directive 2001/18/EC, Official Journal L 268/24, 18.10.2003.

Regulation (EC) No 1925/2006 of the European Parliament and of the Council of 20 December 2006 on the addition of vitamins and minerals and of certain other substances to foods, OJ L 404, 30.12.2006.

Regulation (EC) No 300/2008 on common rules in the field of civil aviation security and repealing Regulation (EC) No 2320/2002.

Regulation (EC) No 261/2004 establishing common rules on compensation and assistance to passengers in the event of denied boarding and of cancellation or long delay of flights, OJ L 46/1, 17.2.2004.

Regulation (EC) No 1107/2006 concerning the rights of disabled persons and persons with reduced mobility when travelling by air, OJ L 204/1, 26.7.2006.

Regulation (EC) No 1371/2007 on rail passengers’ rights and obligations, OJ L 315/14, 3.12.2007.

Regulation (EU) No 181/2011 concerning the rights of passengers in bus and coach transport, OJ L 55/1, 28.2.2011.

Regulation (EU) No 1177/2010 concerning the rights of passengers when travelling by sea and inland waterway, OJ L 334/1, 17.12.2010.

Regulation (EC) No 1223/2009 of the European Parliament and of the Council of 30 November 2009 on cosmetic products (recast) (Text with EEA relevance), OJ L 342/59, 9002.21.22.

Regulation (EC) No 178/2002 of the European Parliament and of the Council of 28 January2002 laying down the general principles and requirements of food law, establishing the European Food SafetyAuthorityand laying down procedures in matters of food safety, OJ L 31, 1.2.2002.

Traktati i Romёs.

Treaty on European Union, Official Journal, No C 191, Volume 35, 29 July 1992.

Traktati i Amsterdamit.

Versioni i konsoliduar i Traktateve tё Bashkimit Europian dhe Karta e tё Drejtave Themelore tё Bashkimit Europian, 2008.

219

Raporte dhe studime .

An Equinet Report, “Equality Bodies and the Gender Goods and Services Directive”, November 2014. Federal Institute for Risk Assessment, Scientific assessment of Ephedra species (Ephedra spp.), Ref. Ares(2010)892815 – 02/12/2010. Commission of the European Communities, “Consumer protection and information policy:First report”, ECSC/EEC/EAEC, Brussels and Luxembourg, 1977.

European Commission, “Report on consumer policy: January 2012 – December 2013”. European Commission, “Study on mandatory origin labelling for pig, poultry and sheep & goat meat”, Final Report, 3 June 2013. Final raport of European Commission, State of play in the EU on GM-free food labelling schemes and assessment of the need for possible harmonization, 2015. European Commision, “Consumer Redress in the EU: Consumer Experiences, Perceptions and Choices”,Report of August 2009. European Commission, Statistics on RAPEX notifications (August 2016), 5 September 2016. Report 39 of RAPEX, 30/09/2016. Report 26 of RAPEX, 01/07/2016. The Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF): Annual Report 2009, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2010. The Rapid Alert System for Food and Feed — 2015 annual report, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2016. The Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF) - Annual Report 2010, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 2011. The Rapid Alert System for Food and Feed: 2011 Annual Report, Luxembourg: Offi ce for Offi cial Publications of the European Communities, 2012.

Komunikata tё Komisionit tё Komunitetit Europian (COM).

COM (85) 314 final, “A new impetus for consumer protection policy”, Bruksel, 27 Qershor 1985.

220

COM(90) 98 final, Three year Action Plan of Consumer Policy in the EEC: 1990-1992, 3 May 1990. COM(1998) 696 final, “Consumer Policy Action Plan 1999-2001”, 01.12.1998. COM(2001) 486 final, Report from the Commission: On the "Action Plan for Consumer Policy 1999-2001" and on the "General Framework for Community activities in favour of consumers 1999-2003, 23.8.2001. COM(2002) 208 final, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the Economic and Social Committee and the Committee of the Regions Consumer policy strategy 2002-2006, Official Journal C 137, 08.06.2002. COM(2007) 99 final, Brussels, 13.3.2007. COM(2007) 60 final, Brussels, 21.2.2007. COM(93) 532 final: “Interpretative Commission communication concerning the use of languages in the marketing of foodstuffs in the light of the judgment in the Peeters case”, Brussels, 10 November 1993. COM(93)456 final, Brussels, 10 November 1993. COM(96) 13 final, 14. 1996. COM(93)576 final, 16 November 1993. COM (2006) 744 final, 8.2.2007. COM(2003) 313 final, 6.6.2003. COM(2007) 99 final, 13.3.2007. COM(97) 176 final, 30.04. 1997. COM(97) 183 final, 30.04. 1997. COM (1999) 719 final, 12 January 2000. COM(2014) 2 final, 17.1.2014.

Dokumente mbi punёn e stafit tё Komisionit Europain (SWD).

SWD(2012) 146 final, 8.6.2012.

221

SWD (2016) 364 final, Commission staff working document Albania 2016 Report Accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions 2016 Communication on EU Enlargement Policy, Brussels, 9.11.2016. Legjislacion Shqiptar.

Dekreti Nr.295, datё 15.09.1992 “Pёr sigurimin e detyrueshёm tё mbajtёsve tё mjeteve motorike pёr pёrgjegjёsinё ndaj personave tё tretё”. Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë. Miratuar me ligjin nr. 7850 datë 29.07.1994, ndryshuar me ligjin nr. 8536 datë 18.10.1999 dhe ligjin nr. 8781 datë 03.05.2001. Ligji Nr.7643, datё 2.12.1992 “Pёr inspektoratin sanitar shtetёror”. Ligji Nr. 7941, datё 31.05.1995 “Pёr ushqimin”. Ligji Nr.9863, datë 28.1.2008 “Pёr ushqimin”. Ligji Nr. 8102, datё 28.3.1996 “ Pёr kuadrin rregullator tё sektorit tё furnizimit me ujё dhe tё largimit dhe pёrpunimit tё ujёrave tё ndotura”. Ligji Nr.8443, datё 21.1.1999 “Pёr vreshtarinё, verёn dhe produktet e tjera qё rrjedhin nga rrushi”. Ligji Nr. 8192, datё 6.2.1997 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”. Ligji Nr. 7638, datё 19.11.1992 “Pёr shoqёritё tregtare”. Ligji 9901, datё 14.4.2008 “Pёr tregtarёt dhe shoqёritё tregtare”. Ligji Nr.9135, datё 11.09.2003 “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve”. Ligji Nr.9323, datë 25.11.2004 “Për barnat dhe shërbimin farmaceutik”. Ligji Nr. 9590, datë 27.7.2006 Për ratifikimin e "Marrëveshjes së Stabilizim-Asocimit ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Komuniteteve Europiane e shteteve të tyre anëtare" Ligji Nr.9902, datё 17.4.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”. Ligji Nr. 15/2013 Për disa shtesa dhe ndryshime ne ligjin nr. 9902 “ Për mbrojtjen e konsumatorëve”. Ligji Nr.10 480, date 17.11.2011 “Pёr sigurinё e pёrgjithshme tё produkteve joushqimore”.

222

Ligji Nr. 10 489, datё 15.12.2011 “Pёr tregtimin dhe mbikёqyrjen e tregut tё produkteve joushqimore”. Ligji Nr. 10076, datё 12.02.2009 “Pёr sigurimin e detyrueshёm nё sektorin e transportit”. Ligji Nr.26/2017, datё 16.03.2017 “Pёr produktet kozmetike” Vendim i Këshillit të Ministrave nr. 797, datë 14.11.2007, Strategjia Ndёrsektoriale “Pёr mbrojtjen e konsumatorit dhe Mbikёqyrjen e tregut 2007-2013”. Vendim i Këshillit të Ministrave nr.753, datë 16.09.2015, Strategjia Ndёrsektoriale “Pёr mbrojtjen e konsumatorёve dhe mbikёqyrjen e tregut 2020”. Vendim i Këshillit të Ministrave nr. 441, datё 22.05.2013 “Pёr imitimet e rrezikshme”. Vendim i Kёshillit tё Ministrave Nr.343, datё 12.05.2010 Pёr mjetet motorike lundruese qe lejohen tё qarrkullojne ne zbatim tё moratoriumit ”Pёr mjetet motorike lundruese tё Republikёs sё Shqipёrisё”. Vendim i Kёshillit tё Ministrave Nr.1344, datё 10.10.2008 Pёr miratimin e rregullave”Pёr etiketimin e produkteve ushqimore”. Vendim i Kёshillit tё Ministrave Nr. 262, datё 3.04.2013 Pёr miratimin e rregullit teknik “Pёr sigurinё e lodrave”. Udhëzim Nr. 4, datë 14.5.2014 “Për produktet ushqimore dhe ingredientët ushqimorë të trajtuar me rrezatim jonizues”.

Vendime tё Gjykatёs Europiane tё Drejtёsisё.

Çёshtja C-541/99, Cape Snc and Idealservice Srl, [2001], ECR.

Çёshtja C-542/99- Idealservice MN RE Sas and OMAI Sr, [2001], ECR. Çёshtja C-362/88, GB-INNO-BM via Confédération du commerce luxembourgeois, [1990] ECR. Çёshtja 407/85, Glocken GmbH and Gertraud Kritzinger kundёr USL Centro-Sud,[1988], ECR. Çёshtja C-369/89, ASBL Piageme dhe tё tjerё kunder Peeters,[1991], ECR. Çёshtja C-198/89, Commission v Greece, [1991], ECR.

223

Çёshtja C-657/11, Belgian Electronic Sorting Technology NV v Bert Peelaers Visys NV, [2013], ECLI:EU:C:2013:516 . Çёshtja C-159/09, Lidl SNC v Vierzon Distribution SA, [2012], ECLI:EU:C:2010:696. Çёshtja C-636/11, Karl Berger kundёr Freistaat Bayern, [2013], ECLI:EU:C:2013:227. Çёshtja C-376/98, Republika Federale Gjermane kundёr Parlamentit Europian dhe

Kёshillit tё Bashkimit Europian,[2000], ECR. Çёshtja C-47/09, Komisioni Europian kundёr Republikёs sё Italisё, [2010], ECLI:EU:C:2010:714. Çёshtja C-446/08, Solgar Vitaminat Francë dhe të tjerët kundёr Ministrisё sё Ekonomisë,

Financave dhe Punësimit dhe te tjerё, [2010], ECLI:EU:C:2010:233. Çёshtja C-52/00, Commission of the European Communities v French Republic, [2002], ECR. Çёshtja T-198/12, Germany v Commission, [2014] ,ECR. Çёshtja C-359/92, Federal Republic of Germany v Council of the European Union, [1994], ECR.

Çёshtja C-174/89 Hoche v Bundesanstalt für landwirtschaftliche Marktordnung, [1990], ECR. Çёshtja 137/85, Maizena Gesellschaft mbH v Bundesanstalt für landwirtschaftliche

Marktordnung (BALM), [1987] ,ECR. Çёshtja C-503/13, Boston Scientific Medizintechnik GmbH kunder AOK Sachsen-

Anhalt — Die Gesundheitskasse, [2015], ECR. Çёshtja C-504/13, Boston Scientific Medizintechnik GmbH kunder AOK Sachsen-

Anhalt — Betriebskrankenkasse RWE, [2015], ECR. Çёshtja C-183/95, AffishBV and Rijksdienst voor de Keuring van Vee en Vlees, [ 1997], ECR. Çёshtja C-312/98, Schutzverband gegen Unwesen in der Wirtschaft eV v Warsteiner

Brauerei Haus Cramer GmbH & Co. KG, [2000], ECR. Çёshtja C-325/00, Commission of the European Communities v Federal Republic of

Germany, [2002], ECR.

224

Çёshtja C-17/96, Badische Erfrischungs-Getränke v Land Baden-Württemberg, [1997], ECR. Çёshtja 216/84, Commission v France, [1988], ECR. Çёshtja C-76/86, Commission v Germany, [1989], ECR. Çёshtja C-279/93, Finanzamt Köln-Altstadt and Roland Schumacker, [1995], ECR. Çёshtja C-186/87, Ian William Cowan kunder Le Trésor public, [1989], ECR. Çёshtja C-45/93, Commission of the European Communities v Kingdom of Spain, [1994 ], ECR. Çёshtja C-388/01, Commission of the European Communities v. Italian Republic, [ 2003], ECR. Çёshtja C- 52/79, Procureur du Roi v Debauve and Other, [1980] ,ECR. Çёshtja C-83/14, CHEZ Razpredelenie Bulgaria AD v Komisia za zashtita ot

diskriminatsia, third parties: Anelia Nikolova, Darzhavna Komisia za energiyno i vodno

regulirane, [ 2015], ECR.

Vendim i Gjykatёs Irlandeze.

Çёshtja The Equality Authority v. Portmarnock Golf Club and Ors, High Court, 10th June, 2005, Neutral citation no. 2005 IEHC 235.

Vendime tё Komisionit pёr Mbrojtjen e Konsumatorit.

Komisioni pёr Mbrojtjen e Konsumatorit, Vendim Nr. 4, Datë 30.07.2010.

Komisioni pёr Mbrojtjen e Konsumatorit, Vendim Nr.39, datё 28.07.2016.

Komisioni pёr Mbrojtjen e Konsumatorit, Vendim Nr.17, datё 07.11.2011.

Komisioni pёr Mbrojtjen e Konsumatorit, Vendim Nr. 3, Datë 01.04.2010.

Burime nga interneti.

http://europa.eu/eu-law/decision-making/treaties/pdf/treaty_of_amsterdam/treaty_of_amsterdam_it.pdf http://www.europarl.europa.eu/RegData/bibliotheque/briefing/2013/130477/LDM_BRI(2013)130477_REV1_EN.pdf

http://consumers.ofcom.org.uk/disability/consumer-vulnerability/

225

http://www.fca.org.uk/static/documents/occasional-papers/occasional-paper-8.pdf

http://www.sviluppoeconomico.gov.it/images/stories/impresa/consumatori/CdConsumo2012.pdf

http://ec.europa.eu/consumers/eu_consumer_policy/consumer_consultative_group/eccg/index_en.htm

http://ec.europa.eu/consumers/solving_consumer_disputes/non-judicial_redress/ecc-net/index_en.htm#contact

http://www.anec.eu/anec.asp

http://www.beuc.eu/

http://ec.europa.eu/finance/finservices-retail/redress/index_en.htm http://www.eurocoop.org/en/euro-coop/who-we-are http://www.coface-eu.org/en/About-COFACE/What-is-COFACE/

http://tacd.org/about-tacd/ https://www.icpen.org/

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/GA/TXT/?uri=uriserv:l21001a

https://ec.europa.eu/growth/single-market/goods/building-blocks/notified-bodies_en

http://ec.europa.eu/DocsRoom/documents/6808/attachments/1/translations

https://law.resource.org/pub/eu/toys/guidance/recommendation-3-rev1-failure-safety-limit-en.pdf

http://ec.europa.eu/consumers/consumers_safety/safety_products/rapex/alerts/main/?event=main.listNotifications

http://ec.europa.eu/consumers/consumers_safety/safety_products/rapex/alerts/main/?event=main.weeklyOverview&web_report_id=2071&Year=2016

http://ec.europa.eu/consumers/consumers_safety/safety_products/rapex/alerts/main/?event=main.notification&search_term=A12/1184/16&exclude_search_term=0&search_year=2016

http://ec.europa.eu/consumers/consumers_safety/safety_products/rapex/alerts/main/?event=main.weeklyOverview&web_report_id=1951&Year=2016

http://ec.europa.eu/food/safety/rasff/index_en.htm http://ec.europa.eu/food/safety/rasff/index_en.htm

226

http://www.eurocommerce.eu/media/86151/omnichannel_policy_guidance_final_mar_2014.pdf http://ec.europa.eu/growth/smes/business-friendly-environment/sme-definition_en http://www.punetejashtme.gov.al/al/misioni/integrimi-ne-be/marredheniet-shqiperi-be http://www.panorama.com.al/ushqimet-kalojne-ne-skaner-tregtaret-rrezik-rrezatimi/ http://www.bujqesia.gov.al/al/lajme/njoftime-per-shtyp/masat-per-gripin-e-shpendeve-ministri-i-bujqesise-viziton-nje-stabiliment-te-rritjes-se-shpendeve&page=3 https://veterineret.com/njoftim/njoftim-lsd-dermatoza-nodulare-e-gjedhit-semundja-e-gungezimit-te-lekures-eshte-prezente-dhe-ne-shqiperi-dhe-vendet-fqinje/ http://aku.gov.al/?p=1815 http://www.integrimi.gov.al/al/dokumenta/dokumente-strategjike/rekomandimet-e-nenkomiteteve-2014&page=1 http://aku.gov.al/?page_id=932 http://www.ere.gov.al/doc/Broshura_per_mbrojtjen_e_konsumatorit.pdf http://time.ikub.al/Renia-e-inflacionit-Ekonomi-Niveli-nuk-perben-rrezik-presim-permiresim/Fushate-per-mbrojtjen-e-konsumatoreve-Broshura-me-31-veprimet-e-ndaluara.aspx http://kmk.ekonomia.gov.al/index.php/sample-page/ http://www.europartners.al/index.php?ep=ngo_det&ngoid=48&menu=ngo

227

Abstrakt

Tema “Mbrojtja e konsumatorit nё legjislacionin e Bashkimit Europian, ndikimi nё sistemin tonё tё sё

drejtёs” ka nё fokus tё saj mbrojtjen e konsumatorit. Çdo konsumator nё bazё tё parashikimeve tё bёra nga

ligji gёzon mbrojtje. Kjo mbrojtje ndaj konsumatorit duhet tё ofrohet pa asnjё kufizim. Punimi ёshtё i

ndёrtuar nё dy pjesё, tё cilat trajtojnё mbrojtjen e konsumatorit nё Bashkimin Europian dhe nё Shqipёri.

Nё pjesёn e parё punimi synon tё japё njё shpjegim tё detajuar tё termit konsumator dhe mbrojtjen e tij nё

bazё tё legjislacionit tё Bashkimin Europian. Nё kёtё pjesё nё kuadёr tё mbrojtjes sё konsumatorit jemi

fokusuar mbi politikat e miratuara nё vite tё cilat kishin si qёllim mbrojtjen e tij, tё drejtat qё ai gёzon,

mekanizmat mbrojtёs dhe mbrojtjen nga diskriminimi. Mbrojtja e ofruar ndaj konsumatorit nё bazё tё

legjislacionit tё Bashkimit Europian mundёson mbrojtjen e tij nё nivel tё lartё.

Nё pjesёn e dytё punimi synon tё japё shpjegime mbi mbrojtjen e konsumatorit nё bazё tё legjislacionit

shqiptar, nё kuadёr tё pёrafrimit tё tij me acquis communautaire. Me nёnshkrimin e Marrёveshjes sё

Stabilizim-Asociimit u bё njё pёrafrimi i legjislacionit tonё me acquis communautaire. Pёrafrimi i

legjislacionit solli rritjen e nivelit tё mbrojtjes sё konsumatorit nё vendin tonё. Nё kёtё pjesё studimi

pёrqёndrohet nё hapat e para tё mbrojtjes sё konsumatorit, miratimin e politikave, mbrojtjen qё fillon tё

gёzojё konsumatori deri te ngritja e kuadrit institucional pёr mbrojtjen e tij.

Fjalё kyçe: konsumator, politika mbi konsumatorin, tё drejtat e konsumatorit, siguri dhe cilёsi produktesh

dhe shёrbimesh, mosdiskriminim tё konsumatorit, legjislacion shqiptar, kuadёr institucional.

Abstract

The topic "Consumer Protection in EU Legislation, the Impact on our Right System" focuses on consumer

protection. Each consumer based on the predictions provided by the law enjoys protection. The protection

toward the consumer must be offered without any restriction. The work is built in two parts, which deal

with the consumer protection in the European Union and in Albania.

The first part, aims to provide a detailed explanation of the term 'consumer' and its advocacy based on

European Union legislation. In this regard, in the framework of consumer protection, we are focused on

the policies adopted over the years that aimed its protection, the rights it enjoys the protective mechanisms

and the support against discrimination. The protection offered to the consumer based on European Union

legislation is at a high level.

In the second part of the paper it is intended to provide explanations on consumer protection on the basis

of Albanian legislation, in the framework of its approximation with the acquis communautaire. By signing

of the Stabilization and Association Agreement, they attained an approximation of our legislation with the

acquis communautaire .The approximation of the legislation brought an increase of the level of consumer

protection in our country. Here, the study is focused on the first steps of consumer protection, policy

adoption, and the institutional framework for his protection.

Key words: consumer, consumer policy, consumer rights, security and quality of products and services,

non-discrimination of consumer, Albanian legislation, institutional frame.

disertacion pËr mbrojtjen e gradËs shkencore … · 2.9 e drejta e konsumatorit p ёr mbrojtje...

Documents