DL ARKLARGnmzden en az 3000 yl kadar nce dili ark mekanizmalarndan yararlanld arkeoloik kaln! "e "ar#aymlardan anlalmak!adr$ lk alarda in#anlarn maaralarda yaadn% maara ka&larn kayalardan ya&!klarn 'iliyor(z$ )( ar ka&lar na#l a& ka&a!yorlard*)yk 'ir i+!imal ile dili ark mekanizma#% !ekerlek% kol "e +ala!!an ol(an 'ir #i#!em ile$$)ir milin dnme +areke!ini dier mile dnme kay' olmadan nakle!mek iin k(llanlan mekanizmalardr$)ir dili ark mekanizma# 'iri dndren dieri dndrlen olmak zere en az iki ark!an ol(mak!adr$DL ARK MEKANZMALARI)( iki diliden kk olanna ,-./-% 'yk olanna ARK ad "erilir$012032Dz4n "e deien +zl olmak zere iki !i& dili mekanizma# "ardr$ )iz dz4n +zl mekanizmalar inceleyeceiz$ )ir dili mekanizma#nn dz4n 0#a'i!2+zl olma# e"rim orannn #a'i! olma# d(r(m(nda mmkndr$ )(n(n iin 4enel dili kan(n(n(n #alanma# 4erekir$Genel Dili Kanunu /1 "e /3 nok!alar e!ra5nda dnen iki &ro5il #rekli !ema# +alinde ol#(nlar$ )( mekanizmann e"rim orannn #a'i! olma# iin ye!erli "e 4erekli 4eome!rik ko(l% e alan &ro5illerin !ema# nok!a#ndaki or!ak normalin +er an ek#enleri 'irle!iren dor( 0 /1/3 2 zerinde '(l(nan #a'i! 'ir nok!adan 4eme#idir$ 67G )6 /3) /896 /:3333) /86 /6 / $ ;3333 3=) /8;333=) /676 /6G3 3=8198367D A6 /1A /86 /6 / $ ;1111 1=A /8;111=81983DA /896 /:11118 /8 /;;i)8 / A8 /A /) /;;8 88) /$A /8;;13313 113313 1331131= == ==)(radan daolarak '(l(n(r$Genel dili kan(n(n( di &ro5il i5!i #alar ykloid dililerin 'ir 'aka ekli &imli dili ark eklidir$ ? Dor(l((n nemli olmad mekanizmalarda% rnein oy(ncak#anayinde k(llanlr$ arkn dileri !ak#ima! daire#i zerindeki #ilindirik &imlerden ol((r$ 6"ol"en! eri#i% r4 yara&nda 'ir em'erin zerinde !ee! olarakd(ran 'ir dor(n(n E !ee! nok!a#nn% dor(n(n kaydrlmadan daire zerinde y("arlanma# ile izdii eriye 6:/L:6-C denir$ r4 yara&l daireye C6E6L DAR6% dor(ya da ana dor( denir$Evolvent Dili arklarR4R4Fr4r4F? Eksenleri ayn d!zle"de #arelel olan "iller arasnda $!% ve &areket ileten "ekaniz"alar? Eksenleri ayn d!zle"de kesien "iller arasnda $!% ve &areket ileten "ekaniz"alar? Eksenleri ayn d!zle"de ol"ayan "iller arasnda $!% ve &areket ileten "ekaniz"alar6k#enlerinin kon(mlarna 4re dili ark mekanizmalar6k#enlerinin kon(mlarna 4re dili ark mekanizmalar? Eksenleri ayn d!zle"de #arelel olan "iller arasnda $!% ve &areket ileten "ekaniz"alar' 0 Dilindirik dili arklar 2

Aln +eli#el dili arklar: 0 a"(G/kH 2 dili arklarD dili arklarKremayer dili arklarAln dz dili arklarDI-I7LA-DIREA?6k#enleri ayn dzlemde ke#ien miller ara#nda 4 "e +areke! ile!en mekanizmalarDz konik dili arklar%Jeli#el 0eik dili2 konik dili arklar6ri#el 0#&iral2 konik dili arklar? 6k#enleri ayn dzlemde olmayan miller ara#nda 4 "e +areke! ile!en mekanizmalarD&iral dili arklar%Don#(z "ida mekanizma#,Ji&oid konik dililer$6"ol"en! Cri4onome!ri#i6"ol"en! eri#inin daire zerindeki izdmn% !emel daire#i yara& "e K a# cin#inden +e#a&lamak mmkndr$A)8r4e"r4r4!an$ e" 9 2 0!an2 0!an r 9 r !an r 9 A)4 4 4)8 A8 9 A)LL LLr4A)8. !erhangi bir daire zerindeki di kalnl? Dili ark Ana (oyutlar)e"el Daire(*l!" )aksi"at Dairesi)aksi"atMod!lDi (a DairesiDi Di+i Dairesi)aksi"at Dairesi ,zerindeki Di Kalnl-? Dili ark Mekaniz"asnn Ana (oyutlar.uvarlan"a DairesiAks Aral-Kavra"a A%sKavra"a Do-rusuDz Dili ark Ana )oy(!lar)e"el Daire/ Di &ro5illerinin zerinde ol(!(r(ld(( dairedir$ 0d42Dz Dili ark Ana )oy(!lard0(*l!" )aksi"at Dairesi/ Mzerinde dilerin !ak#ima! ya&lan "e e#a# dili arkn 'ykln 'elirleyen dairedir$ 0d02Dz Dili ark Ana )oy(!lar)aksi"at0di ad"1 &atve2/ 'lm daire#inin z ei! k#ma 'lnme#i ile elde edilen yay (z(nl((d(r$ 0!02t0Dz Dili ark Ana )oy(!larMod!l 0%a# taksi"at2/ Dili arklar !0N 'ykl ile 'oy(!landrlmak!adr$0m2Deeri modl diye i#imlendirilir$ Inc+ cin#inden modl GDiame!ral &i!c+H olarak i5ade edilir$Inc+ cin#inden !ak#ima! G8irc(lar &i!c+H olarak i5ade edilir$ === = 000 0 0tmz . m z .td z . t d4 , 25mCP ) t (4 , 25tDP ) m (= == =Eodl deerleri #!andar!la!rlm!r$ 0%0O 0%13 0%33 0%3 1 P Q 1R 3P PO0%0R 0%1P 0%3O 0%3O 1%3O P%O S 1S 3Q O0$ $ $ $ $ $ $ $ $ $$ $ $ $ $ $ $ $ $ $$ $ $ $ $ $ $ $ $ $0%13 0%33 0%3 1 P Q 1R 3P PO QODz Dili ark Ana )oy(!lar0 k 0 k+ 3 T d 9 dm 9 +0 kDilerin yk#eklikleri dili arkn 'a "e !a'an daire#ini 'elirler$ Di 'a daire#i