d f y

D I S P U T A T I OD O

P H r S I C A ü™S *s *s »J t rs » s*SvÄ tjtr■s» » à#> Sfr Sfr à * &fr &fr S * b * b * &•> s ï » s *Sfr à * &fr &fr

Sfr SfrSfr- Sfr Sfr

„Sfr - ©Sfr

MOTU& QUIETEQ uam j

Divina favcnte gratia, cum confenfufacultatis Philofophicæ,

Sub PrafidioClarißimi & do Hißt mi v ir i

Z>.t3fC J O N Æ M A G N I , I N C E L E B R I S V E C O R U M A C A D E -

M I A P H I L O S O P H I Æ P R A C T I C Æ & H i *Itoriarum Profefïoris publici, & p. t. fa-

cultatis Philoiophicæ Decani, præceptoris ac fautoris fui

oflficiofè colendi,

Pro gradu in P&Hofipbia adipifcendo, publica ventilationifrbijeit

A R v i D u s J o h a n n i s t i d e r u s , s .

Ad 16. Junij, Loco &: horis confuetisr3.

U B S A L I ÆExcudebat E S C H I L L U S M A T T H I Æ ,

Typographies Academia.A N N O

M. DC . X X I .e©6 a 6 0 6 0 0 6 e0 &0© 6 0 6 >6 0a e 0©e0 OßO yO 09O ö^ O ö© O Q 9O Q 0© Ö Ö O e9© O 0O 0

V I R I S

A N T I Q y A G E N E R I S P R Q S A P T A N O B I L I S S I -, mis y heroicarum VirtutumJplendore clariß. authoritate

rcrumfy multiplici ufu praßantiß.

Dn. CARO-L O CA.R Q L I {jtflm / Libero Baroni de ^ c r^ q m a rtta / Domino de 0UttM>9fjöfm & inclyti Sveciæ Regni fenato-

ri &■ Admiraldo magni- ficentiflimo.

Dn. NICO-l a o ©t)flm ftüerna/Li-bero Baroni de Jo^latvqf/

Regni Sveciæ fubadmi- raldo peritiffimo.

Dn. JESPE-R O M A T T H I Æ C. E- quit* aurato, Regni Sveciæ fenatori, confultiflimo , e- jusdemq; Regni ærariopræ»

fe&o feu quæftori amr pliflimo..

Dn. JESPE-R O A N D R E Æ , C. de Edeby & Lundby , Vplan-

defilium & Dalakarlorum militum præfe&o & hy-

parcho dexterrimo.

Dominis* mecænatibusac fautoribus fuis benigniilimis,, debito obfervantiæ ftudio iugiter

colendis.

Dijputationem hanc, in quale cun^ gratitudinis & obfer- vantii. reverenter & fubmiße in—

fcrtbn & ojferty Autb. & Rejß

Agnifici dom ini ̂G ener of i fle mm ate dari* Laudibus eximij, conjpicuify Tfiri,

A Domino vobis optat mea mufa filutem-»,Infigni ïeftrofuitafavore diu.

Non aliud fed habens, dignas, hoc tempore, grates, y£pro meritis filvvrepofle, putat,

Hoc (licet exiguum) tamen au Ha favore priori, Munere chartarum limina veflra petit.

Mentis & exiftens veflra, haud ignara, benigna,Iri f i acceptum, fi em fovet illa ratam-».

Cohfcia nam fioliti, (fier at meliora)favor is, fpuo fufcepißis vilia forte prius.

Vilia cfua vobisJunt mente oblatafideli,Hac ut candoris pignora funto, mei.

£jfe breves f t erile s% the fis agnofio, tenello Ingenio f a l l um largior idcp meo.

In f i materies nam f i t gravis, infp receffu Concludit rerum pondera magna fuo.

Siquts enim vigili, Phyfios my f t er ia, cura Et rerum c au fis nofcere rite, cupit,

'Irritus is ne fit labor & fruftranetts, effis Motus inflru&um cognitione, jut> at.

Vera D ei in motu celfivefligia cernis,Sfui movet, immotus, cunHa,fi dip f i manet.

Hacfi prafentem fiftit ratione, fiiarum-»Et manuum fimper fic monumenta fovet.

ReHc ergo in domino nos vivere, nofip moveri, (Attingens Arati carmina) paulus ait.

Magnus

Magnus Arißotelesy divino lumine eaffuSy Utens naturay n overa t effe Dturns.

E tß ignoraJfe t, qu&ß t ratione colendus,( Non eU humana nam rationis opus)

Is tamen afiidua quarens indagine rerums CaufaSy concluditfirmiter y effe DEums.

Ejus per motum fed eo proceßit acumens,De rerum quarens mobilitate diu,

A tjj hujus caufamprimam dum redderet-,efis ffuoddam quod moveat nec moveatur y ait.

Etfic invento primo motore y reduxitHic calamum medio deficiente^fiiums.

Materies ergo hac,fludiofo dignafopbia,Digna labore graviy digna favore pari.

Ad vos mejj iterum Generofilperto patroni,Vile rogans placide ut fufeipiatis, opus}

Me parte incp aliqua dignemini habere favoris,£)ub pofiim inceptum currere latus iter.

Amplius e clariofi fonte haurire liquores â Grata mihi fefifo contigeritvè quiesy

Non Veßrum memori nomen memoral ile ab avor ( Carmina f i valeant) eximet ulla dies.

Veßras inclytas Generofitates t>era animi reverentia ( f Jubjediones

colens

A R V I D V S T I D E R U S , S.

' $

D I S P U T A T I O N I S D o

M O T U & CLU I E T £,.The fis Prim o»

Um naturæ contemplationi non_. parum inferviat cognitio motus,ut- pote quo ignorato 3 illam quoq; i- gnorari confequens eft, de ipfo in

è> præfentiarum, divinu implorantes auxiliü, paucis agere conftituimus.

I LCOm vero motus inter fpecies corporum natu

ralium referatur in te rn a s n o n de motu in lata fignifi- catione, prout naturis incorporeis rebufq; artificiofis com petit , fed paulo ftri

mut>notandæ Tunt tres ejus acceptiones. D eno ta t enim_j. i. PerfeCtionem feu exiftentiam rei , & dicitur aCtus primus. 2. operationem, & dicitur adus fecundus. 3. T endentiam , feu contentionem ad aliquam form am , quæ refpeCtu aCtualis exiflentiæ & operationis, aCtus quidam imperfe&us dicim eretuo.

V I."Quarum poftrema acceptio , in propofita de

finitione , locum fibi vendicat. Motus enim eft, fuc- ceflivus & continuus quidam fluxus, feu via ad perfectionem vel formam aliquam acquirendam, quæ non in m om en to , fed per partes, una pofl alteram acquir i tu r , undè confequens efi, omnem motum fieri luc- ceflivè & in tempore^.

V I I .Quam diu enim illud quod movetur, potentiam

habet ad ulteriorem formam, durar talis fucceffivus continuatus fluxus,& dicitur atfus imperfeCtus,forma vero acquifttâ, ceffat fluxus & dicitur quies feu aCtus perfedtus. V I I I .

Cum itaq; motus confiflat, in tali continuation e , feu tendentia ab aliquo ad aliquod, requiruntur ad illum terminus, à quo& terminus ad quem. Ille a quo motus fumit initium , hic in quem ultimo te rm inatur & definio-

I X .Præter hæc duo ex trem a, motum àpriore & po-

fteriore lim itantia, funt & alia duo in quibus confiftit, quorum unum agens,alterum patiens appellatuo.

X.Quidquid enim m ovetur, movetur abalio , ergo

movens, quod efi agens, præfupponitur ; & quidquidm o-

nm vet, m ovet aliud, ergo Aibicdum, in quod ilia ^ d io terminetur, quod eft patiens, requ ir itu r .

X r.Agens porro,in duplici eft differentia, vel eft na

turale fimpliciter,per contadum operans corporeum, quodq; propter formæ& matcriæ, (exquibus confiât.) concretionem,agendo aliquid viciflim p a t i tu r .

X I I ,Eft enim partim a d u ,& fie a g it , contrariumq;

patiens conatur reddere fibi fimile ; partim potentiâ, & fie potiendo aliquid in fe recipiu«

X I ILVel eft naturale fecundum quid, feu agens remo

tu m , potentia tantum virtuali in objedis abfentibus operans, ideoq; nihil repatitur agendo,cum non contingat patiens tad u aliquo corporeo , fie fol ex luto producens mufeas & eiusmodi, nihil repa titu r, quia eft virtualis operatio corporis procul ablêntis.

X IV .Patiens feu mobile eft, in quo motus ab agente

excitatur , & ineft tanquàm in fubiedo, cujus adus- motus de fin itu r-

X V .Quod ut redius percipiatur, advertendum eft,

duo adionum elle genera , unum, immanentium, quæ (u t nomen indicat) in agente recipiuntur, alterum tranfeuntium , quæ in patiente term inantur, de hoc,, non illo, nobis eft fermo.

X V I .Movere & moveri idem eft adus, rationetamem

diverfus, quatenus refpedu hujus paffio,- illius veroeifc-

effe&io quædam dici po teft, idem enim eft quod movens efficit agendo , & quod res mota recipit patiendo. XVIÏ.

Atq; tantum de primo : ad fecundum,quod pro- pofuimus, accedamus. Motus eft vel, per ie vel per accidens. Per f e , quondo corpus fua infita vi & virtute m o v e tu r .

XVIII.Hic iterum dividitur In naturalem & animalem;

Ille ab interno motionis principio , videlicet ipfa natura oritur, & plerumq; eft fibi fimilis & uniformis, ad principem finem â natura deftinatum tendens , hoc eft, in aliquod fpecie fibi fimile ceftans. Hic vero profluit ex anima in corpore animantis.

X I X ;Horum prior in principio debilis & lentus, ad fi

nem , viribus paulatimacquifiris, fit in ten tior, ut videre eft in co rup tiono . Poftejior, in principio quidem lentus, in medio velocior, in fine tamen languidior eft. X X .

Ad motum.* naturalem referuntur motus voluntarius & involuntarius. Ille eft ratione utentium, cum deliberatione conjun&us; hic vero ratione ca-. rentium, vel ea non utentium, deliberationis expers.

XXI.Ec horum neuter uniformem & fibi fimilem fine

à natura propofitum habet, fertur enim fecundum o- mnes corporis litus,furfum, deorium,in circulum,&c.

XXII.Motus per accidens eft , cum mobile movetur

m otu a lien o ,ut orbes cæleftes inferiores ad motum fu- periorurrLs. ✓

Ta-

xxm.Talis eft vel violentos,vel violentia carens^. Vio*

lentus eft qui perficitur fola vi alterius, natura mobi» lis ad hoc nihil conferentc , ut lapidis la t io , fagittæ c- mifsio, cftq; in principio vehemens, poftea ad finem ufq; remifsion..

X X I V , .Sub hoc comprehenditur, i. Pulfio,cum movens

àfe difpellit m o b ilo . 2. T raâ io , pulfioni oppofita_,.3. Vertigo feu volutatio , cum mobile in gyrum verti*» tur, ut lapis molaris, affatura in veru,

X X V .Motus violentia carens,eft cum aliquid movetur

m oto alio, ut farcina cum navi vel curru. Quôd fit bifariam^. i. Cum partes moventur ad motum totiusr*. 2. Cum accidens movetur ad motum fubftantiæ

X X V I ,Ha

X X I X .Requiritur ergo fubjedum feu materia praecedens

eaq; habilis & apta ad hanc vel illam formam fufcipi-1, endam,cum fine illa nulla pofsit generatio fieri,in quo

ii generationis, & creatifdififerentia confifiit, in illa e- nim fitproceflus ab ente potentia, ad ens adu ; In hac vero à non ente,ad ens adu > quod eft potentiæ infini- tæfolius proprium.».

X X X ,Corruptio è contra,ed motus feu mutatio ab efle

ad non elle (non quidem ad efle nihil, ex aliquo enim nihil,& ex nihilo aliquid facere,nulla vis finita poteft) fed ah efle hocin adu fpecifico,ad non efle hoc in adu fpecifico,. ut cutn ex cadaverer nafcuntur ferpentesT*.

X X X LIn corruptione enim abijcitur forma fubftantia-.

lis, materia verô manec T quæ cum fine forma efle nequit, priorerecedente, aliam mox induit,idq; mirando fuppremi opificis corçfilio&: difpofitione , ad perpetuam rerum generationem &fpeciernm conferva» tionem , corruptio enim unius efl generatio alterius & è contrà.

X X X I I .Motus qui in accidente verfantur, vel rei Jnfunty

vel circumflant.. Et tales funt vel quantitatis vel qua- litaiisr5. X X X I I I .

Ad motum quantitatis referuntur Augmentation feu accretio: diminutiofèu decretio.

X X X I V .'A ugm entatio eft mutatio qua corpusidem nu

mero m anens, nutrimento extrinfecus allato , de minore quantitate in inajorem, beneficio animæ vege

tantis*

tantis,ratione totius compofiti, apta proportione,fit maius,& crefcit ufq; ad terminum definitum à naturâ.

X X X V.Requiritur ergo ad augmentationem. i. Mate

ria feu nutrimentum corporeum^. 2. Idem numero manens fubje£tum_i>, ut fit eadem caro in majore, quæ antea fuit in minore quantitate. 3. Ut compofitum crefcat apta proportione fecundum omnes partesf.4. Terminus à natura definitus3.

X X X V I .Huius ultimi requifiti ratio hæc e ft , quia omnis

res creata comprehenditur fub certa aliqua creatoris in ten tion e , tàm quoad terminu accretionis feu dura- tionis, qua quoad ufu,undèpofitis omnibus requifitis, crefcit corpus,donec terminum à natura præfcriptum fquæ infinitum non appetit ) fuerit adeptum.

X X X V I I .Diminutio augmentationi oppofita, efl mutatio,

quâ corpus nutrimento vel facultate comutante nutrimentum ad partium feu virium abfumtarum reflau- rationem ,defic iento , de quantitate maiore in minorem mutatuL..

X X X I I X .Ab aliis motus fpeciebus differunt augmentatio

& diminutio , loci vel amplioris vel anguflioris occup a t i o n s . Res enim accrefcens ampliùs, decrefcens anguflius acquirit fpatium.

X X X I X .Qualitatis motus efl alteratio , quâ alià qualita

te recedente , a liafucccdit,ut, in aquâ efl vicifsitudo caloris & frigoris.

B z 40. Mo-

X L ,Motus fecundum accidens, qui rem confequitttt*

& circumflat, dicitur latio feu motus localis, quo fub- je&um mutat locum , alium atq; alium acquirens, Et hic in omnibus aliis motibus efl præfupponendus,pro- pterca quôdilli fine hoc effe nequeant*.

X L I.Dividitur in fimplicem &compofitum. Simplex

uniformiter fibiq; fimiliter habens, fimplici competit corpori, & fub fe comprehendit motum circularem & te&um*

X L II.Circularis efl, qui à centro æqualem perpetuo fer

vat diflantiam , primo mobili præcipuè competensr*, cuius vi fecunda mobilia 24. horarum fpatio regulariter & uniformiter circumgyrantun,.

X L IL LRe£lus eft, qui vel furfum à medio > vel deorfum

ad medium tendit, Elementorum rerumq; Elementar tium propriusr*.

X L IV*Compofitus feu mixtus motus eft, qui fit ex regu

lari & redlo, Corporibus mixtis, animalibus,nubibus & fluminibus competens'*.

X L V.Ha&enus dem otu pro ratione inftituti, fatis di-

xifle videmur; Sequitur quies motui oppofita, quæ eft privatio motus eius, quod ad motum recipiendum a - ptam habet naturam, e. g. dum res frigida efl, quæ calefieri debet, quiefeere dicitur. Vel fic : quies efl ultima perfe&io & finis motusr*.

4 6, Mo-

XLVÏ.Motile enîm cum formam fuerit adeptum, in il

la velut in fuo ftatu quiefciu , quo refpe&u quies eft motupræftantior.

X L V I LUndè apparet qnantoperè quies in rebus natura

libus eft neceflaria. Nam res per m otum ad perfectionis terminum te n d u n o , quem cum a ttigerin t, gaudent quiete & fine motionisr*.

X L I I VQuies porro duplex eft, naturalis, cuius princi

pium eft intrinfecum , vel qua res in fua forma locöq; proprio quiefcit, ad quam formam vel locum inclinatione fertur na tu ra li , ut gravia deorfum * levia fur- fuiïLj.' X L IX .

Violenta, cuius principium eft extrinfecum * u t cum corpus in loco alieno, vi quadam detinetur externa, ad quem non habet inclinationem naturalem, fic lapis vel truncus in fublimi defixus,quiefcit violenter,quia gravia quæq, propendentiam habent ad cen- trurrLj.i L.

Speciebus motus to t refpondent fpccies quietis, nam res dicitur quiefcere quoad fubftantiam, quantitate, qualitatem & locum,h. e. eu neq; de integro generatur neq; corrum pitur, neq; maior vel minor fit, nec aliam formam accidentalem, nec focum acquirit novum, &c. Cum vero contrariorum eadem fit do- f tr ina , harum enumeratione merito fuperfedemusr*.

A S S E R -

A S S E R T I O N E S Q U A D A M E X A L I I S■ ; difciplinisr’.

C * . . . . ; V * » * J * 0 ' ' J ‘ . I ’ ~ ! * * ' f

R E T H O R I C A .

*Troporum caufa duplex: Neceßitas or*M tU S. LOGTCA.

L Quinarius numerus pr&dicabiliumcïlfuf,\ ficiens.

I L *Tresfuntmentis operationes : i. Simplicium apprebenßo+ 2, C ompoßtio •vel di'vifio corun• dem, Difcurfus;

E T H I C A .L Quatuorfunt •virtutes Cardinales feu prin

cipales : pŸudentia, /ortitudo 3 temperantia (ff ju* ßuia->.

IL PerfeftioÇg? integritas unius 'virtutis re* quirit reliquarumprajentiam,

P O L I T I C A .Datur refpubhca mixta 3 cacfe bona 3f i exfpe-

cie bus reft arum confletur.M E T A P H Y S I C A .

1. Qualibet res efi unum quidpropterformam.. 1 L Forma quatenus dat rei exifientiam, ab a -

lio diflinguit) & extra fu as c auf as collocatio f i pra* cipuum individuationis principium.

11L Sicut anima efi forma corporis animati U- tiafic in uno Jubjefto nonpotefi ejfe mfi una anima*

CARMEN

G R A T U L A T O R I U M ,Ornatißimo ac humanißimo Domino

/ i R FI DO TI D E R O S MO L A N D 0 , PHILO« fopbia candidato, bar um Tbeßum autbori ac propugna*

torifilertißim O f Sympatriota & amico fuofide liß i* moyamiciti£ & amoris declarandigr at ia,

poßtum-yà

ARboris ut cultor gaudet,fie frudibus omnis* - Uberibus D o d o r , gaqdeat arte fui Quondam difeipuli, Tideri, moxq; Magißri Frudus nam largos ferre paratus erio .

Virtute, ingenio, laudanda Madeq; & a rto » Tidercj incumbes artibus ailolitisr*.

Gaude ergo ac tantis feliciter utere donis,Grandævusqj vale,mente meâ ita precon..

M. J O H A N N E S t A L E N O SmoL

II• r

\