dk;zdkjh lkjka’k - mpcb.gov.in filedk;zdkjh lkjka’k ewfxut vkwdlkbm] ewfxut mk; vkwdlkbm o...
TRANSCRIPT
dk;Zdkjh lkjka’k
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM
o fofo/k Qsjks vykW;t mRiknukpk izLrko
rQsZ
esllZ flax Qsjks vYkkW;t
IykV Ø. B – C/156, MIDC cqVhcksjh] ftYgk ukxiwj ¼egkjk’Vª½
izLrqrdrsZ
iksY;q’ku vWUM bdksykWth dUVªksy lfOgZlsl (PECS)] ukxiwj
/karksyh iksfyl LVs”ku toG] ukxiwj&12
NABET No. 119
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 1
dk;Zdkjh lkjka”k
eWfXut] vY;qfefu;e fdaok flfydkWu ;k lkj[;k ,d fdaok vusd brj ?kVdkaP;k
mPpre vuqikrklg vk;uZP;k fofo/k vYkkW;t”kh Qsjks vYkkW;t lacaf/kr vkgs- R;kapk
okij fLVy vkf.k vykW;tP;k mRiknuke/;s gksrks- vykW;t fLVy o dkLV vk;uZyk
oSf”k’Viw.kZ xq.koRrk iznku djrs fdaok mRiknu izfØ;s njE;ku egRoiw.kZ xq.koRrk
iznku djrs fdaok mRiknuk izfØ;s njE;ku egRoiw.kZ dk;Z djrs] o ;keqGs vk;uZ
vkf.k fLVy dkj[kkUks] Qsjks vYkkW;tps izeq[k xzkgd ÓkaP;k”kh Qsjks vykW;t
mRiknukpk ?kfu’B laca/k vkgs- 2008 e/;s pk;uk] nf{k.k vfÝdk] jf”k;k]
dtkdhLrku o ;qØsu gs Qsjks vykW;t mRiknu dj.kkjs izeq[k ns”k gksrs- ts tkxfrd
mRiknukP;k 77 VDds vkgs- 2008 e/ks cYd Øksfe;e] eWfXut o flfydkWu Qsjks
vykW;tps mRiknu tkxfrd Lrjkoj 29-1 fefy;u Vu (MT) vankftr gksrs] ts
2007 P;k rqyusr 3 VDD;kauh deh vkgs-
fLVy r;kj djrkauk Qsjks vykW;t ,d egRoiw.kZ ?kVd vkgs- ts gkfudkjd
v”kqn~/krsyk fu;af=r d:u fLVyP;k xq.koRrsr ok< djrs vkf.k R;kp cjkscj feJ
/kkrqP;k ek/;ekus fLVyP;k ;kaf=d xq.koSf”k’VÓkae/;s lq/kkj.kk djrs- tkxfrd rlsp
LFkkfud fLVy dkj[kkU;kr >kysY;k ok<heqGs Qsjks vykW;tP;k ekx.khr iR;{ki.ks
ok< gksr vkgs- Hkkjrh; fLVy dkj[kkU;kr >kysY;k izpaM foLrkfjdj.kkeqGs Qsjks
vykW;t mRiknuke/;s xqrao.kwdhdfjrk [kqi eksB;k izek.kke/;s miyH;rk >kysyh
vkgs-
Qsjks vykW;tph ok<rh ekx.kh] T;kP;k okij fLVy vkf.k LVsuysl fLVy
dkj[kkU;ke/;s dsyk tkrks] esllZ flax Qsjks vYkkW;t gÓkauh eWfXut vkWDlkbM]
eWfXut Mk; vkWDlkbM] Qsjks fVVÓfu;e] fuEu@e/;e dkWcZu Qsjks eWfXut] Qsjks
eksfyCMsue] Qsjks oWuMh;e bR;kfn r;kj dj.Ókl izzsfjr vkgsr-
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 2
esllZ flax Qsjks vYkkW;t ;kaP;k la;a=kph LFkkiuk eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk;
vkWDlkbM o fofo/k Qsjks vykW;t r;kj dj.Ókdfjrk dj.Ókr ;sr vkgs- izdYi {ks=
ukxiwj “kgjkiklwu 27 fd-eh- varjkoj fLFkr vlwu IykV Ø. C/156, MIDC cqVhcksjh]
ftYgk ukxiwj ¼egkjk’Vª½ ;sFks vkgs- izLrkfor izdYikps v{kka”k o js[kka”k vuqØes
20°56'45.91" m- o78°56'49.35"iw- vkgs-
izdYi LFkG] LFkykÑfr udk”kk vkf.k izLrkfor LFkGkps o.kZu [kkyh n”kZfoysys vkgs-
Source:mapsofindia.com
izdYi {ks=kps LFkG
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 3
Source: SOI Toposheet
LFkykÑfr udk”kk ¼10 fd-eh- f=T;k½
STREAMS
RIVER / NALA
PONDROAD
HABITATION
GRID
INDEX
FOREST AREA
PROJECT SITE
PREPARED BY-POLLUTION AND ECOLOGY CONTROL SERVICES
10 KM. STUDY AREA
C / 156, M.I.D.C. BUTOBORI, NAGPUR ( MS )
TOPO SHEET NO.55 K/16,55 P/1,55 O/4,55 L/13
SINGH FERRO ALLOYS
78°55' 79°00'
20°55'
21°00'
20°55'
21°00'
78°55' 79°00' RAILWAY LINE
Degama RF
Open mixed jungle
BID SUKLI RF
Kanholi distributaryJUNAPANI RF
DONGARGAON R F
INJOLI RF
Borgaon
Ajangaon
Kinara
VarangaKanholi
Power line
Vanadongri
Singardip
Nanhi
Khadki Canal
Khapri
Canal
Tembhari
Devapur
Open scrub
Fairly dense mixed jungle mainly salai
jungle mainly salaiFairly dense mixed
Open mixed jungle
Kinhi khurd
Sivnal
Khairi Khurd
SavangiVeterinary
Asola
mainly salaiFairly dense mixed jungle
Can
al
Devli
Masalkund
Bhansuli
Open mixed jungle
Pitesur
Kohal
Khapri
Mandva
Vayphad
Sukli
Open mixed jungle
Pohi
Gangapur
Vateghat
PO
Takalghat
Murjhari
Khairmixed jungle mainly
Fairly dense
JUNAPANI
mainly khairFairly dense mixed jungle
Datal
Umri
Hospital
Murharpur
Krishna Nala
Sukli
kinhi BuzurgBharkas
Turakmari
Salai Dabha
MadnapurDevli Peth
Vadgaon
Vathoda
Kanholi Khurd
Bothli
Mohagaon
Borkheri
Ziarat
Butti Bori
Weir
Masala
Amgaon
DeoliSaongi
Dhanoli
Gumgaon
VENA RIV
ER
Khairi Buzurg
Bori
Bid GaneshpurKhapaAmgaon
Bothli
Pipri
Ghodeghat
TarsiJangeshwar
Khairi Buzurg
Sirur
Pipaldhara
Nagajhari
KatandharaMandva
Borgaon
Lakhimapur
Khadki
Krishn
a Nala
CHICHOLI
NH
7
NH
7
Dongargaon
Borkhedi
R S
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 4
izdYikps fooj.k
vuq
Ø-
ri'khy fooj.k
1. izdYi LFkG MIDC & cqVhcksjh
ftYgk & ukxiwj
jkT; & egkjk’Vª
2. toGps jkLrs NH – 7 % 5-5 fd-eh- ¼n-iw-½
3. funsZ”kkad v{kka”k & 20°56'45.91"m-
js[kka”k & 78°56'49-35 "iw-
4. toGps jsYosLVs”ku CkqVhcksjh jsYosLVs”ku % 8 fd-eh- ¼Ikw-½
5. leqnz likVh iklqu maph 288 eh-
6. LFkykÑfr Øekad 55 L/13,55K/16, 55 P/1 vkf.k 55 O/4
7. gokeu ifjfLFkrh
IMD vk/kkfjr
ljkljh deky: 28 0
C
ljkljh fdeku: 130
C
ljkljh vknzZrk : 20 to 80%
ljkljh itZU;eku: 1000mm
8. toGps xko iksgh % 1 fd-eh- ¼m-iw-½
9. toGps izeq[k “kgj Ukkxiwj & 25 fd-eh- ¼m-iw-½
10. toGps tylkBs osuk unh % 3-5 fd-eh- ¼iw-½
fØ’.kk ukyk % 3 fd-eh- ¼n-iw-½
dkUgksyh dkyos % 4-5fd-eh- ¼n-i-½
oMxko ryko % 9-6 fd-eh- ¼n-iw-½
11. laj{k.k izfr’Bkiuk &
12. Lkaosnu”khy LFkGs iqjkrRo lajpuk] ,sfrgkfld LFkGs]
vHk;kj.Ó vkf.k thokoj.k 10 fdeh P;k
vkr fLFkr ukgh
13. toGps ous vkjf{kr ou%
fcM lqdyh % 0-5 fd-eh- ¼i-½
Mksaxjxko R.F. % 6-0 fd-eh- ¼n-iw-½
tquikuh R.F. % 6-5 fd-eh- ¼n-½
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 5
izfØ;k fooj.k
eWfXut MkW;vkWDlkbM r;kj dj.;kph izfØ;k
dPpk eky izkIr >kY;kuarj R;kP;k xq.koÙksph pkp.kh dj.;kr ;srs- v”kqn~/krsph
laiw.kZ ekfgrh feGkY;kuarj R;krhy v”kqn~/krk dk<.;kdfjrk o eWfXut /kkrqph
“kqn~/krk ok<fo.;kdfjrk [kkyhy izfØ;k dj.;kr ;srs-
PkkG.k % ekykyk pkGY;k tkrs] ts.ks d:u iq<hy izfØ;s dfjrk ,dlkj[;k
vkdkjkph lkexzh izkIr gksbZy-
f>fxax % v”kqn~/krk osxGs dj.;kdfjrk ik.;k}kjs f>fxax dj.;kr ;srs-
eWfXusVkts”ku % osxosxGîk vkdkjkps MnO2 /kkrq eWXusV e/ks Hkjys tkrkr tsFks
vuko”;d v”kq/nrk ckgsj dk<Y;k tkrs-
ty larqyu CykWd vkÑfr MnO2
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 6
eWfXut vkWDlkbM r;kj dj.;kph izfØ;k
izdYi {ks=kr dPPkk eky izkIr >kY;kuarj R;kr vlysY;k fofo/k ?kVdkaph
pkp.kh dsyh tkrs o uarj R;k ekykyk PkkGY;k tkrs- pkGY;k uarj fofo/k
vkdkjkps lkexzh izkIr gksrs th Lo;apfyr ik.Ókus f>fxax dsY;k tkrs-
;kuarj R;k lkexzhyk dksjMs dsys tkr o eWXusfVd lsijs”ku uarj R;kyk
xzkbZfMax ;a=kr HkjY;k tkrs] ftFks rs vko”;d lq{e vkdkjkr dj.;kr ;srs
xzkbZfMax >kY;kuarj lkexzhP;k lseh Loa;pfyr i/nrh }kjs 25 kg/50 kg/ or
1000 kg HDPE P;k fi”kO;k r;kj dsys tkrs o ikBfo.;k dfjrk r;kj d:u
BsoY;k tkrs-
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 7
eWfXut vkWDlkbM dfjrk izfØ;spk izokg rDrk
Qsjks vYkkW;t @ o brj mPpre Qsjks vYkkW;t FkjekbZV izfØ;k
FkjekbZV izfØ;s}kjs Qsjks vykW;t r;kj dj.ks [kqip lksis o ljG vkg-s
[kkyhy izek.ks izfØ;k dsyh tkrs-
osxosxGÓk feJ /kkrq @ [kfut ps pq.kZ dsys tkrs
vko”;d vuqikrke/;s CysaMj e/ks fefJr dsys tkrs
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 8
R;kuarj izfØ;k ik=kr ¼vY;qfeuh;e pq.kkZ }kjs½vYi”kh vkx r;kj dsyh tkrs]
ftFks ,d:i >kysyh lkexzh gGqgGq feGfo.;kr ;srs- ik=k e/ks pw.kZ
forG.;kr lqjokr gksrs o vlysys /kkrq vkiksvkip osxGs gksrkr ts rGk”kh
clrkr o xkG oj rjaxrks-
/kkrq o xkG gkrkauh osxGs dsys tkrs-
/kkrq ckfjd dsys tkrs o fxj.kh e/ks R;kpk pq.kZ r;kj dsyk tkrks-
/kkrq ckfjd dsys tkrs o fi”kohr Hk:u forj.kk dfjrk r;kj BsoYks tkrkr-
FkekZbV izfØ;k
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 9
i;kZoj.kkps o.kZu
izdYi {ks=k lHkksorkyhy 10 fdeh f=T;sP;k {ks=ke/ks vkDVkscj] uksOgsacj o fMlsacj
2016 ;k dkyko/khdfjrk ik;kHkwr i;kZoj.kh; xq.koÙksps eqY;kadu dj.;kr vkys-
ok;q i;kZoj.k
vls funsZ”kukl vkys dh] ,dw.k osGsP;k toGikl 46-36 VDds ok;q laFk gksrh
Eg.ktsp ok;qp osx 1 fdeh izfr rklkis{kk deh gksrk- izcG ok;qph fn”kk mRrjiwoZ
iklwu (35%) gksrh- fufj{k.k dkGk njE;ku ljkljh ok;qpk osx 5-9 fdeh izfr rk”kh
v”kk gksrk o vf/kdka”k osGh ok;qpk osx 1 rs 5 fdeh izfr rk”kh gksrk- -
ifjos”kh ok;q xq.koÙksps ifj{k.k dfjrk izcG ok;qph fn”ksP;k vk/kkjs vkB fBdk.ks
fuoG.;kr vkys] ts [kkyhy Js.kh n”kZfors-
PM10 : 31.5 to 57.6 µg/m3.
PM2.5 : 15.4 to 32.5 µg/m3
SO2 : 7.6 to 24.5 μg/m3
NOx : 9.9 to 25.2 μg/m3
PM10, PM2.5 , SO2 , o NOx ph frozrk jk’Vªh; ifjos’kh xq.koÙks P;k izek.kr vk<Gyh-
vk|ksfxd {ks=
fuoklh] xzkfe.k {ks= (CPCB Norms)
PM10
PM2.5
SO2 NOx
100 μg/m3 60 μg/m3 80 μg/m3 80 μg/m3
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 10
ty i;kZoj.k
2 Hkqi`’Bty o 8 Hkqtykps ,dq.k 10 uequs xksGk d:u fo”ys’k.k dj.;kr vkys-
ik.;kP;k ueqU;kps fo”ys’k.k] ik.kh o lkaMik.;kph fo”ys’k.k in~/krh] vesfjdu
ifCyd gsYFk vlksf”k,”ku (APHA) ifCyds”ku P;k izekf.kr i/nrhP;k vuqlkj
dj.;kr vkys-
Ekkfgrhuqlkj vls fun”kZukl vkys dh Hkqty rlsp Hkwi`’Btykph xq.koRrk fi.;kps
ik.kh (IS 10500-2012) dfjrk vuqca/khr izek.kkr gksrh- Hkqi`’B tykr dksyk; vk<Gys
ts ekuoh okijkeqGs vkgs-
/ouh iznq’k.k
loZ vkB fBdk.kh /ouhph ikrGh jk’Vªh; ifjos”kh /ouh ikrGh izek.kdklkBh i;kZoj.k
o ou ea=ky;k P;k jkti=kP;k vf/klqpusr fnY;k izek.ks jfgoklh {ks=kdfjrk 55-0
dB(A) fdaok 75-0 dB(A) vkS|ksfXkd {ks=kdfjrk ;k izek.ks vkgs-
jk’Vªh; ifjos”kh /ofu ikrGh ekud
{ks= ladsr {ks=kph oxZokjh e;kZnk dB(A) Leq e/;s
fnolk jk=h
A vkS|ksfxd {ks= 75 70
B O;kikfjd {ks= 65 55
C jfgoklh {ks= 55 45
D “kkarrk >ksu** 50 40
**“kkarrk >ksu Eg.kts :Xuky;] “kS{kf.kd laLFkk o U;k;ky;kP;k ifjljk Hkksorkyhy
10 eh i;Zarps {ks= ;k {ks=ke/;s okgukapk gkWuZ ykÅM fLidj o vkfr”kckth ;kl
izfrca/k vlrks-
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 11
tfeu i;kZoj.k
izLrkfor izdYi {ks=kP;k lHkksorkyhy ekrhph l| fLFkrh ps eqY;kadu dj.;kdfjrk
HkkSfrd o jklk;fud xq.kfo”ks’kkadfjrk rhu osxosxG;k izdkjP;k ekrhps uewus
ladfyr dj.;kr vkys- lacaf/kr izkpy [kkyhy y{k.ks n”kZforkr-
Ñ’kd o ifMr tfeuhiklwu ladfyr ueqU;kaph iksr flYVh ykse o ou
tfeuhiklwu ladfyr ueqU;kaph iksr Dysw&ykseh e/;s oxhZÑr dj.Ókr vkyh
Ñ’kd o ukfid tfeuhiklwu ladfyr ueqU;kpk jax djMk ifMr tfeuh
iklwu ladfyr e`nk uewU;kpk jax xMn djMk vkgs-
ou tfeuhiklwu xksGk dsysY;k ueqU;kr LFkwy ?kurk 1-64 rs 1-93 gm/cc P;k
Js.khr vkgs o Ñ’kd tfeuhP;k ueqU;kr 1-85 rs 1-88 gm/cc o ifMr
tfeuhP;k ueqU;kr 1-68 rs 1-75 gm/cc vkgs-
ou tfeuh ps xksGk dsysY;k ueqU;ke/ks pH ph ek=k 8-1 rs 8-5 Js.khr vkgs o
Ñ’kd tfeuhP;k ueqU;ke/ks 8-15 rs 8-20 o ifMr tfeuhP;k ueqU;ke/ks 7-83
rs 7-90 e/ks vkgs- pH ek=k n”kZfors fd e`nk ueqU;kps Lo:i vfØ; rs
vYd/kehZ vkgs-
ou tfeuhP;k e`nk ueqU;ke/ks okgdrk 0-137 o 0-192 µmhos/cm Js.khe/ks
vkgs- tsOgk dh] Ñ’kd tfeuhiklwu ladfyr ueqU;ke/ks okgdrk 0-260 rs 0-
292 µmhos/cm Js.khe/ks vkgs- ifMr tfeuh iklwu ladfyr ueqU;ke/ks
okgdrk 0-125 rs 0-162 µmhos/cm Js.khe/ks vkgs-
ou tfeuhP;k ueqU;ke/ks tSfod inkFkZ 8-6 rs 15-6 % P;k e/ks o Ñ’kd
tfeuhP;k ueqU;kr 1-97 rs 2-16 % tSo inkFkZ o ifMr tfeuhe/ks 1-13 rs 1-
65 ;k Jsf.kr vkgs- g;k ek=k tfeuhph lqfidrk n”kZforkr-
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 12
ou tfeuhP;k ueqU;ke/ks miyC/k uk;Vªkstuph rhozrk 98 rs 150 kg/ha P;k
e/;s o Ñ’kd tfeuhP;k ueqU;kr 801-+1 rs 878-2 P;k e/;s o ifMr
tfeuhP;k ueqU;kr miyC/k uk;Vªkstu ph frozrk 458-2 rs 668-2 kg/ha P;k
Jsf.kr vkgs-
ou tfeuh iklwu xksGk dsysY;k ueqU;kr miyC/k QkLQksjlph frozrk 3-6 rs
4-9 kg/ha vkgs- Ñ’kd tfeuhrhy ueqU;krhy QkLQksjlph frozrsph ek=k 34-5
rs 45-1 kg/ha P;k e/ks vkgs o ifMr tfeuhe/ks frozrsph ek=k 7-4 rs 10-7
kg/ha vkgs-
ou tfeuh iklwu xksGk dsysY;k ueqU;kr miyC/k iksVWf”k;eph frozrk 137 rs
194 kg/ha vkgs- ;ke/ks miyC/k iksVWf”k;eph frozrk mÙke vkgs- tsOgkdh Ñ’kd
tfeuhrhy ueqU;krhy miyC/k iksVWf”k;eph frozrsph ek=k 989-7 rs 1482-4
kg/ha P;k e/ks vkgs o ifMr tfeuhe/ks miyC/k iksVWf”k;eph frozrsph ek=k
245-4 rs 286-0 kg/ha vkgs-
ou o ifMr tfeuhrhy e`nk e/ks iks’kd rRokapk fdaphr vHkko gksrk tsOgkdh
Ñ’kd tfeuhph e`nk eksleh “ksrhP;k ykxoMh dfjrk lk/kkj.kr% ;ksX;r vkgs
o lqfidrk pkaxyh vkgs-
iwokZuqekfur i;kZoj.kh; vk?kkr o “keu mik;
ok;w xq.koÙksoj gks.kkjs izHkko
izLrkfor miØekeqGs ok;w iznw’k.kkP;k L=ksrkaeqGs ok;w xq.koRrsoj gks.kkÚ;k izHkkokaph
vksG[k dsyh xsyh vkgs-
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 13
mRltZukps L=ksr
izfØ;k VII;k njE;ku fpeuh iklwu fu?k.kkjs mRltZu okrkoj.kkr iljsy vkf.k
“ksoVh L=ksrkaiklwu fof”k’V varjkoj tfeuhoj fLFkj gksbZy- izLrkfor miØekiklwu
ok;w xq.koRrsoj gks.kkÚ;k i;kZoj.kh; izHkkok [kkyh L=ksrkaeqGs ifjdfYir vkgs--
dPph lkexzh gkrkG.kh@okgrwd iz.kkyh
dPph lkexzh gkrkG.kh {ks= tls yksfMax@vuyksfMax] bZa/ku lkBo.kwd vkokj bR;kfn
iklwu gks.kkjs mM.kkjs /kqG mRltZu gs laHkkfor iznw’kds vkgs- izLrkfor ;qfuV iklwu
gks.kkÚ;k iznw’k.kkps izeq[k L=ksr [kkyhy f”k’kZdkarxZr oxhZÑr dsY;k tkow “kdrs-
vif”k’V xWlsl ef/ky iznw’kds tls fuyafcr df.k; inkFkZ (SPM), lYQj
Mk;vkWDlkbM, NOX o dkcZu eksuksvkWDlkbM bR;kfn
okgukaP;k gkypkyh njE;ku mMR;k /kqGhph fufeZrh
“keu mik; ;kstuk
esllZ flax Qsjks vYkkW;t /kqG “kks’k.k iz.kkyh iqjorhy ts lkexzheqGs o dPph
lkexzh gkrkGrkauk mM.kkÚ;k mRltZukyk fu;af=r djsy-
ty fNMdkokP;k Lo:ike/ks /kqG neu iz.kkyh iqjfo.Ókr ;sbZy-
/kqG xGrhiklwu dkGth ?ks.Ókdfjrk gkWijP;k rGk”kh vlysY;k loZ daiu
inZs o vksys laHkzjd Ms fcUl bR;kfn iw.kZi.ks vkoj.k jfgr dsys tkrhy-
loZ fcUl can o vkoj.kjfgr vlrhy ts.ks d:u /kqG xGrh gks.Ókph
“kD;rk jkg.kkj ukgh-
ok;w iznq’kdkP;k frozrsph fu;fer rikl.kh dj.Ókr ;sbZy-
fpeuh uarj cWx fQYVj izLFkkfir dj.Ókr ;sbZy-
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 14
vH;kl vo/kh lkBh GPM-ekWMy pk okij d:u vankt cka/kysys vkgsr-
jfgoklh- {ks=klkBh foghr NAAQ izek.kklkscr tsOgk vk<GysY;k fudkykph
frozrk riklyh xsyh R;ko:u tfeu ikrGh ojhy frozrsP;k izek.kkps Hkkfdr
dsys xsys- PM10, PM2.5 gs 0.28 µg/m3 o 0.1 µg/m
3 us rj SO2 gs 0.54 µg/m
3
ok<rhy.
dPP;k lkexzh P;k okgrqdheqGs gks.kkjk izHkko
dPP;k lkexzhP;k okgrqd izHkkokps eq[; dkj.k vkgs- vH;kl {ks=ke/k okgukaP;k
okgrwdheqGs gks.kkjk mRltZu bZa/ku vk/kkfjr mRltZukps ?kVd o ifjljkrhy
okgukaP;k la[;sP;k vk/kkjs fu/kkZfjr dj.Ókr vkys- dPph lkexzh Hkj.ks o okgrqd
mRltZukps egRoiw.kZ L=ksr vkgs-
vH;kl {ks=kr pky.kkjs vf/kdkf/kd VªDl (95%) Hkkjrkr r;kj >kysys vlwu
izekf.kr ekinaMkizek.k vkgs R;keqGs vls x`fgr vkgs fd] R;k VªDl iklwu gks.kkjs
mRltZu ,dlkj[ks jkfgy vkf.k eksVkj okgu dk;nÓk varxZr okgu cufo.kkÚÓkauk
mRltZu ekinaMkps ikyu dj.ks vfuok;Z vkgs- jLR;kojhy okgu (CPCB izdk”ku
1998½ dfjrk mRltZu ?kVdkaP;k vk/kkjs okgrwdhP;k ek/;ekus eqY;kadu dj.Ókr
vkys-
“kefo.;kps mik;
okgrqdh njE;ku gks.kkÚ;k /kqG mRltZukiklwu lqjs{ksdfjrk dPpk eky okgrwd
dj.;kP;k okgukauk rkMi=h us vkPNkfnr dj.;kr ;sbZy
okgrqdhe/;s okij.;kr ;s.kkjs okgu eksVkj okgrqd dk;nîk fu;ekvuqlkj
jkgrhy
okgukaph nq:Lrh o ns[kjs[k VªkUliksVZj }kjs dsyh tkbZy
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 15
pkyfo.;kdfjrk fi-;q-lh- lkscrp okgukauk ekU;rk fnyh tkbZy-
ok;q iznq’k.k “kefo.;kps mik;
dk;Z{ke /kqG neu o fu%lkj.k iz.kkyh }kjs df.k; inkFkZ 50 mg/Nm3 is{kk
[kkyh fu;af=r dsys tkrhy- eky gkrkG.kh iz.kkyh okgrqd dsanzke/;s ty
QOokj.kh iz.kkyh izfrLFkkfir dsyh tkbZy-
izdYi {ks=k Hkksorh gfjr iêk r;kj dj.;kr ;sbZy- izdYi {ks=krhy vkarfjd
jLR;kP;k cktwus gfjr iêk r;kj dj.;kr ;sbZy-
ty QOokj.kh okjaokj dj.;kr ;sbZy-
lYQj Mk;vkWDlkbM] uk;Vªkstu vkWDlkbM o PM P;k ckgsj fu?k.;kP;k
frozrsdfjrk fpe.kh iklwu fu?k.kkÚ;k mRltZukph fu;fer rikl.kh dj.;kr
;sbZy o CPCB P;k ekxZn”kZukuqlkj fpe.khyk uequk ?ks.;kPkh LFkGs miyC/k
vlrhy-
ik.Ókoj gks.kkjs izHkko
izLrkfor izdYikdfjrk ,dq.k 5 KLD ik.Ókph vko”Ódrk vkgs- f>fxax izfØ;siklwu
la;a= izfØ;s njE;ku lkaMik.kh r;kj gksbZy- ;k izfØ;s }kjs r;kj gks.kkjs lkaMik.kh
lsVfyax Vkdhe/ks ijr izfØ;kÑr dsys tkbZy vkf.k izfØ;se/ks R;kpk ijr okij
dsY;k tkbZy- 1-5 ?ku eh izfr fnol lkaMik.kh r;kj gksbZy ts can vlysY;k STP
e/ks izfØ;kÑr dsys tkbZy-
/ofu i;kZoj.kkoj izHkko
izfØ;s njE;ku] /ofu mRiUu gks.;kP;k eksBk L=ksr fxzfMax fey] Loa; Hkkj.k foHkkx]
CysUMj bR;kfn vkgsr- gs L=ksr ,d nqlÚ;kiklqu nqj Bso.;kr ;srhy- dqBY;kgh
ifjfLFkrhy ;k L=ksrkaiklqu mRiUu gks.kkjk /ofuph ikrGh 85 dB(A) is{kk vf/kd
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 16
vl.kkj ukgh- izdYIk {ks=kr mRiUu /ofuph ikrGh la;a=kr mRiUu /ofuP;k lhesr
jkg.kkj vkgs ts.ks d:u ifjljkr /ofuP;k ikrGh oj gks.kkjk ifj.kke ux.; jkg.kkj
vkgs-
‘kefo.;kps mik;
/ofuph ikrGh dks.kR;kgh osGh dsanzh; iznw’k.k eaMGk}kjs BjfoysY;k ekudkis{kk vf/kd
vl.kkj ukgh- /ofu deh dj.;kps loZlk/kkj.k mik; [kkyh fnysys vkgs-
daiueqGs gks.kkjk vkokt VkG.;k dfjrk cÚ;kp fBdk.kh Hkj.k miyC/k dj.ks-
loZ midj.kkaP;k fu;fer fufj{k.kk O;frfjDr] /ofu mRiUu dj.kkÚ;k
;qfuVtoG dke dj.kkÚ;k izR;sd O;fDrauk b;j Iyx@eQyj ph f”kQkjl
dsysyh vkgs-
loZ vkoj.k] foHkktukph ;ksX; izdkjs jpuk dj.;kr ;srhy-
buysV o vkmVysV ekxkZr eQylZ iqjfo.;kr ;srhy T;kph cukoV o cka/k.kh
lksih jkfgy-
loZ fQjR;k oLrqauk pkaxY;k izdkjs vkW;fyax dj.;kr ;sbZy o “kD; frrds
/ofu lapkj deh dj.;kdfjrk vkos’Bu iqjfo.;kr ;srhy-
m’.krspk rksVk gks.;kiklwu okpfo.;kdfjrk jks/kd iqjfo.;kr ;srhy o oS;fDrd
lqjf{krrs dfjrk i.k /ofu {ki.kd iqjfo.;kr ;srhy-
?kudpjk
izLrkfor izdYike/kwu fufeZr gks.kkjk ?kudpjk e/ks fnysyk vkgs-
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 17
?kudpjk fufeZrh o {keu mik;
vif”k’V ifjek.k {keu mik;
xkG
¼,df=r½
520 TPA Qsjks eWfXut pk mRiknuk iklwu fufeZr gks.kkjs xkG
flfydks eWfXutpk mRikndkauk fod.Ókr ;sbZy-
vW”k 100 TPA foVk r;kj dj.kkÚ;kuk fod.Ókr ;sbZy-
lkekftd&vkfFkZd i;kZoj.k
izLrkfor izdYikps yksdla[;k o lkekftd&vkfFkZd ifjfLFkrhoj izdYikrhy izfØ;k
njE;ku gks.kkjs izHkko [kkyhy izek.ks vkgs-
jkstxkj la/khr ok< o LFkykarj jkstxkjkr ?kV-
izfØ;s VII;k njE;ku 40 rkaf=r o rkaf=d ulysY;k yksdkauk jkstxkj ns.;kr
;sbZy-
Lons”kh oLrq o lsok] tfeuhP;k fderh] ?kjHkkMs o etqjh e/;s ok<-
vH;kl {ks=kr lkek&vkfFkZd i;kZoj.kkr lq/kkj.kk-
okgrwd] laizs’k.k] LokLF; o “kS{kf.kd lqfo/kkae/;s lq/kkj.kk-
O;kikjkr ok<] O;kikj O;olk; o lsok {ks=kr jkstxkjkr ok<]
Lkek&vkfFkZd i;kZoj.kkoj ,dq.k izHkko Qk;ns”hkj jkg.kkj vkgs-
esllZ flax Qsjks vYkkW;t ps izca/kd dq”ky o vd q”ky oxkZrhy jkstxkjk
dfjrk LFkkfud yksdkauk izk/kkU; ns.;kps izLrkfor vkgs-
i;kZoj.kh; ifj{k.k vkjk[kGk
esllZ flax Qsjks vykW;t P;k izLrkfor izdYike/;s izLFkkfir dsysY;k izn q’k.k
fu;a=.k midj.kkP;k ;ksX;rsps eqY;ekiu dj.Ókdfjrk i;kZoj.kkRed ifj{k.k
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 18
dk;ZØe egÙoiw.kZ vkgs- izLrkfor izdYi eWfXut Mk;vkWDlkbM] eWfXut vkWDlkbM]
o Qsjks vykW;t ¼FkekZbV izfØ;s }kjk½ cufo.;kdfjrk vkgs- ifj{k.k LFkGkalg
i;kZoj.kkrhy ?kVdkaps uequk ladyu o fo”ys’k.k dsanzh; iznq’k.k fu;a=.k eaMGkP;k
ekxZn”kZuk vuqlkj dj.Ókr ;sbZy-
esllZ flax Qsjks vykW;t }kjs izLrkfor izdYike/ks iznq’k.kkP;k ikrGhps eqY;ekiu
MOEF&CC }kjs ekU;rk izkIr iz;ksx”kkGsP;k ek/;ekus fu;fer vk/kkjkoj dj.;kr
;sbZy- R;keqGs vH;kl {ks+=krhy i;kZoj.kkrhy iznq’kdkaph ekfgrh feGfo.Ókdfjrk
i;kZoj.kkRed funZs”kdkaph fu;fer iMRkkG.kh dj.ks vko”;d vkgs-
iMrkG.khps mn~ns”k
uohu fodklk lkscr izHkko eqY;ekiu vH;klkP;k ifj.kkekps rif”kyokj
iMrkG.kh dj.ks
xaHkhj Eg.kwu T;k izHkkokaph vksG[k dj.Ókkr vkyh R;k ?kVdkaP;k fn”ksus
ekxksok ?ks.ks-
fu;a=.k mik; ;kstukaP;k dk;Z {kersph rikl.kh o eqY;ekiu dj.ks-
izLrkfor miØekeqGs gks.kkjs vk?kkr eqY;kadu vH;klke/;s vk<Gys izHkko ts
fparktud ukgh R;k O;frfjDr uohu ?kVd lqfuf”pr dj.ks
fodklk lacf/kr ?ks.Ókr vkysys x`ghrds rikl.ks o vko”Ód mik; ;kstuk
izkjaHk dj.Ókps fopyu “kks/kwu dk<.ks-
xq.kfo”ks’k T;kaph fu;fer ifj{k.k vko”Ódrk vkgs- [kkyh uewn dsys vkgs-
ok;q xq.koÙkk
ik.kh o lkaMik.kh xq.koÙkk
/ouh ikrGh
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 19
Ek`nk xq.koÙkk
i;kZoj.k O;oLFkkiu ;kstuk
ok;q mRltZu
ok;q iznq’k.kkps L=ksr dPpkeky gkrkG.kh iz.kkyh] lkexzh okgrwd] izfØ;k
midj.kke/;s dPpk eky Hkj.ks bR;kfn vkgsr- ¶YÓw xWlps ;ksXÓ izdkjs viLdj.k
gks.Ókdfjrk 30eh- P;k i;kZIr maphoj fpeuh izLrkfor vkgs- ok;q mRltZu fu;af=r
dj.Ókdfjrk [kkyhy i;kZoj.kh; O;oLFkkiu ;kstusph veyctko.kh dj.Ókr ;sbZy-
/kwj fu;a=fr dj.Ókdfjrk izfØ;k ;kstuk
HkV~VhP;k oj fLFkr dWukWih gwM P;k }kjs HkV~Vh iklwu fu?k.kkjk /kwj laxzfgr
dsyk tkbZy o ckgsj dk<.Ókdfjrk lkj[;k dGk vlysyh MS uGh
tksM.Ókr ;sbZy-
fpe.kh uarj cWx fQYVj clfo.Ókr ;srhy-
lkexzh fjdkes dj.;kP;k izfØ;sr] eky okgrqdhP;k {ks=kr gks.kkÚ;k mM.kkÚ;k
mRltZukyk iq.kZi.ks vkoj.kklfgr fu;af=r dj.Ókr ;sbZy-
jk’Vªh; ifjos”kh ok;q xq.koÙkk izek.kd lkscr vuqikyukps izfrosnu lqfuf”pr
dj.Ókdfjrk fu;fer vk/kkjkoj ifjos”kh ok;q xq.koÙkk rikl.kh dj.;kr
;sbZy- dkj[kkU;kPÓk ifjljkr ifjos”kh ok;q xq.koÙkk CPCB us fnysY;k
izek.kkis{kk vf/kd ul.kkj (PM10 100g/m3, PM2.560g/m
3 SO2 80g/m
3, NOx
80g/m3 and CO 04g/m
3)
ok;q xq.koÙkk rikl.khph okjaokjrk jkT; iznq’k.k fu;a=.k eaMGk}kjs ekU;rk
izkIr eqn~nîkkuqlkj jkfgy o vgoky vuqikyukpk Hkkx Eg.kwu tek dj.;kr
;sbZy o R;kph uksan BsoY;k tkbZy-
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 20
fpeUkhph fu;fer rikl.kh dsyh tkbZy- izdYikiklwu gks.kkÚ;k loZ mRltZu
CPCB/ jkT; iznq’k.k fu;a=.k eaMGkus izLrqr izek.kkr feGfo.;kdfjrk fu;af=r
dsY;k tkbZy-
Lojfyax ef”ku o nzo vksr.;kP;k uGh lg ViP;k ek/;ekus Hkêh iklwu
fu?k.kkjs /kqj ljG ckgsj dk<.;kr ;sbZy-
i;kZoj.k LoPN o vkjksX;nk;d Bso.;kdfjrk mM.kkjs mRltZu o ok;q iznq’kd
fu;af=r dj.;kdfjrk gfjr iV~Vk ok<fo.;kr ;sbZy-
ty i;kZoj.k
f>fxax izfØ;siklwu la;a= izfØ;s njE;ku lkaMik.kh r;kj gksbZy- ;k izfØ;s
}kjs r;kj gks.kkjs lkaMik.kh lsVfyax Vkdhe/ks ijr izfØ;kÑr dsys tkbZy
vkf.k izfØ;se/ks R;kpk ijr okij dsY;k tkbZy-
1-5 ?ku eh izfr fnol lkaMik.kh r;kj gksbZy ts MIDC P;k lkaMik.kh
tkGÓkP;k ek/;ekus fuLlkfjr dj.Ókdfjrk lksd fiV vlysY;k lsIVhd
V¡dP;k ek/;ekus fuLlkfjr dsY;k tkbZy
/ofu i;kZoj.k
daiukeqGs gks.kkjh froz /ofu VkG.Ókdfjrk fofo/k fBdk.kh iWfMax iqjfo.Ókr
;sbZy-
fu;fer ns[kjs[kh O;frfjDr /ofu mRiUUk gks.kkÚ;k ;qfuV e/;s dke dj.kkÚ;k
deZpkÚ;kdfjrk oS;fDrd b;j IYkWx@eQph f”kQkjl dj.Ókr ;sbZy-
loZ [kqY;k midj.kkauk ;ksXÓ vkoj.k] foHkktukph jpuk dj.Ókr ;sbZy-
buysV vkf.k vkÅVysV iqjfo.Ókr ;srhy ts ;ksXÓ vk[k.Ókr o r;kj
dj.Ókr lksih vlrhy-
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 21
loZ fQj.kkÚ;k lk/kukauk ;ksX; izdkjs oax.k dsys tkbZy vkf.k “kD; rso<s /ofu
izlkj.k deh dj.;kdfjrk vkoj.k iqjfo.;kr ;srhy-
m’ekpk rksVk VkG.Ókdfjrk foHkktd iqjfo.Ókr ;srhy o /ofu {ki.kkdfjrk
oS;fDrd lk/k.ks iqjfo.Ókr ;srhy-
tfeu i;kZoj.k
iznw’k.k fu;a=.k mik; ;kstus O;frfjDr izca/kdkus ,dw.k laikfnr {ks=kP;k 33
VDds is{kk vf/kd {ks= gfjriV~Vk Eg.kwu fodflr dj.ÓkP;k fuf”pr dsys
vkgs- o`{kkjksi.k njE;ku ifjn`”Ó izdkj fopkjd ?ksrhy
?kudpjk O;oLFkkiu ;kstuk
izfØ;sdfjrk mPp rkikph vko”Ódrk vkgs o R;kr izR;sd efgU;kr cny
dj.Ókr ;sbZy
FkekZbV izfØ;s}kjk /kkrweGhpk ?kudpjk 520 TPA brdk r;kj gksbZy-
?kudpjk /kksdknk;d o fo’kkjh vl.kkj ukgh-
vf/kÑr O;Drh iklwu vko”Ód rh ekU;rk izkIr dsY;k uarj /kkrqeGh
?kudpÚ;kapk okij izdYi ifjljkrhy toGiklP;k xkokrhy jLrs
Hkj.Ókdfjrk vkf.k lhek fHkar cka/kdke dj.Ókdfjrk dsY;k tkbZy-
fufeZr gks.kkjh ¶YkkW; vW”k foVk r;kj dj.Ókr ijr okij.Ókr ;sbZy-
lkekftd & vkfFkZd i;kZoj.k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t {ks=kP;k laiw.kZ lkekftd vkf.k vkfFkZd fodkl dj.Ókl
djkjcn~/k jkfgy izdYikarxZr LFkkfud ifjljkrhy toGikl 40 jkstxkj ns.Ókr
;sbZy- izLrkfor miØekeqGs fuekZ.k gks.kkÚ;k izfrdqy izHkkokauk “kefo.Ókdfjrk o
LFkkfud yksdkae/khy vk”kadk deh izdYikpk lqjGhr izkjaHk o izdYi dk;Zjr
eWfXut vkWDlkbM] eWfXut Mk; vkWDlkbM o Qsjks vykW;tP;k mRiknukdfjrk EIA/EMP
dk;Zdkjh lkjka”k
esllZ flax Qsjks vYkkW;t 22
Bso.Ókdfjrk izHkko”kkyh i;kZoj.kh; O;oLFkkiu ;kstuk (EMP) r;kj dj.ks vko”Ód
vkgs- R;kdfjrk [kkyhy izek.ks lq>ko Bso.Ókr vkys vkgs-
izdYi vf/kdkÚ;kauh LFkkfud yksdka”kh fu;fer laidZ izLFkkfir dj.ks]
LFkkfud ;qodkauk jkstxkjkph la/kh miyC/k d:u ns.ks-+
izdYi vf/kdkÚ;kus i;kZoj.kh; O;oLFkkiusoj fu;fer i;kZoj.kh ?kMkeksMh
dk;ZØe ?ks.ks-
jkstxkjkP;k la/kh gk ekx.khpk egRoiw.kZ ?kVd vkgs] LFkkfud yksdkquk R;kaP;k
“kS{kf.kd ik=rsuqlkj jkstxkj ns.ks-
izdYi vf/kdkÚ;k}kjs ?ks.Ókr ;s.kkÚ;k lkekftd dY;k.k ;kstuk ikj
ikM.Ókdfjrk LFkkfud iz”kklu] xzke iapk;r] xV fodkl vf/kdkjh gÓkaP;k”kh
;ksXÓ lgdk;kZdfjrk leUo; lk/k.ks-
O;oLkk;kfo’k;d lqj{kk o vkjksXÓ O;oLFkkiu
esllZ flax Qsjks vykW;t }kjs QWDVjh dk;nÓkraxZRk loZ vko”Ód rjrwnh iqjfo.Ókr
;srhy- loZ OkS;fDRkd lqj{kk lk/kus tls lqj{kk tqrs] gsYesV o x.kos”k ns.Ókr izR;sd
depkÚ;kauk R;kaP;k dk;ZizdkjkP;k vk/kkjs ns.Ókr ;srhy-