®¹i häc quèc gia hµ néi

Tr­êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n

D­¬ng tuÊn anh

T­ t­ëng gi¸o dôc truyÒn thèng

qua t¸c phÈm ``Nam S¬n tïng tho¹i``

cña NguyÔn §øc §¹t

LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc ng÷ v¨n

Hµ néi - 2002

LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc ng÷ v¨n

Tªn ®Ò tµi:

T­ t­ëng gi¸o dôc truyÒn thèng qua t¸c phÈm ``Nam S¬n tïng tho¹i``

cña NguyÔn §øc §¹t

Chuyªn ngµnh: H¸n N«m.

M· sè: 5.04.32

Ng­êi h­íng dÉn khoa häc:

pgs §Æng ®øc siªu

Ng­êi thùc hiÖn:

D­¬ng tuÊn anh

Lêi c¶m ¬n

T«i tr©n träng c¶m ¬n sù h­íng dÉn tËn t×nh cña PGS.

§Æng §øc Siªu ®· gióp t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy. T«i còng

xin ®­îc c¶m ¬n c¸c thÇy gi¸o trong Bé m«n H¸n N«m -

Khoa V¨n häc - Tr­êng §¹i häc Khoa häc x· héi vµ Nh©n

v¨n, c¸c thÇy gi¸o trong Bé m«n H¸n N«m - Khoa Ng÷ v¨n -

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi, c¸c b¹n ®ång m«n ®· t¹o

®iÒu kiÖn gióp ®ì t«i trong suèt qu¸ tr×nh lµm luËn v¨n .

T¸c gi¶ luËn v¨n

D­¬ng TuÊn Anh

Môc lôc

PhÇn më ®Çu

1. LÝ do chän ®Ò tµi:

2. LÞch sö vÊn ®Ò:

3. Môc ®Ých, nhiÖm vô, giíi h¹n cña ®Ò tµi:

4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu:

5. §ãng gãp míi, ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi:

PhÇn néi dung

Ch­¬ng I: NguyÔn §øc §¹t

vµ t¸c phÈm “Nam S¬n tïng tho¹i”.

1. 1. NguyÔn §øc §¹t.

1. 1. 1. Thêi ®¹i

1. 1. 2. TiÓu sö:

1. 1. 3. Mét sè thu ho¹ch vÒ NguyÔn §øc §¹t sau chuyÕn ®i ®iÒn d·.

1. 1. 4. Sù nghiÖp gi¸o dôc:

1. 1. 5. C¸c tr­íc t¸c:

1. 2. Nam S¬n tïng tho¹i.

1. 2. 1. Hoµn c¶nh ra ®êi vµ vÞ trÝ cña t¸c phÈm:

1. 2. 2. T×nh h×nh v¨n b¶n:

1. 2. 3. Tãm t¾t néi dung:

1. 2. 4. Mét sè ®¸nh gi¸ s¬ bé gi¸ trÞ néi dung:

Ch­¬ng II: Nam S¬n tïng tho¹i – Sù kÕ thõa

nh÷ng gi¸ trÞ gi¸o dôc truyÒn thèng.

4

5

6

7

8

9

9

9

13

18

21

22

28

28

30

34

39

42

T

r

a

n

g

2. 1. Môc ®Ých gi¸o dôc c¨n b¶n vÉn lµ ®µo t¹o mÉu ng­êi v¨n

hãa cña thêi ®¹i – mÉu ng­êi qu©n tö:

2. 2. Néi dung gi¸o dôc xoay quanh nh÷ng chñ ®Ò mang tÝnh x· héi, nh÷ng kinh s¸ch cña Nho gia:

2. 3. Ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc dùa trªn nh÷ng kinh nghiÖm c¸ nh©n cña ng­êi thÇy, cã tiÕp thu nh÷ng ng­êi ®i tr­íc:

Ch­¬ng III: Nam S¬n tïng tho¹i

– Nh÷ng KiÕn gi¶i míi trong gi¸o dôc.

3. 1. Môc ®Ých gi¸o dôc s¸t víi thùc tÕ:

3. 2. Néi dung gi¸o dôc cã nh÷ng ®æi míi vµ cã tÝnh cô thÓ cao:

3. 3. Ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc lµ sù kÕt hîp gi÷a nh÷ng ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng vµ mét sè c¸ch t©n.

PhÇn kÕt luËn

T­ liÖu tham kh¶o

Phô lôc1

Phô lôc 2

42

48

59

66

66

68

75

81

89

93

99

C¸c ký hiÖu viÕt t¾t sö dông trong luËn v¨n:

Ký hiÖu VÝ dô ý nghÜa

Ch÷ sè ®Æt trong dÊu

ngoÆc vu«ng

[15] Tµi liÖu theo sè trong môc t­

liÖu tham kh¶o

Sè quyÓn, sè trang trÝch

dÉn ®Æt trong ngoÆc ®¬n

(QuyÓn 1,

trang 2a)

DÉn theo sè quyÓn, sè trang

cña t­ liÖu [38]

Tªn thiªn s¸ch ®Æt trong

ngoÆc ®¬n

(Häc vÊn) DÉn theo thiªn s¸ch trong

Nam S¬n tïng tho¹i cña

NguyÔn §øc §¹t

D·y ch÷, sè, kÝ hiÖu Q1, 6a, 2, 4 Ch÷ thø 4 tÝnh tõ d­íi lªn cña

dßng thø 2, tê 6a, quyÓn 1(t­

liÖu [38])

Q1, 6a, 2, 2 Ch÷ thø 2 tÝnh tõ trªn xuèng

cña dßng thø 2, tê 6a, quyÓn 1

(t­ liÖu [38])

PhÇn më ®Çu

1. LÝ do chän ®Ò tµi:

ViÖt Nam lµ mét ®Êt n­íc cã truyÒn thèng hiÕu häc. TruyÒn thèng

Êy kh«ng chØ ®Ó l¹i dÊu Ên trong tinh thÇn t«n s­ träng ®¹o cña ng­êi d©n

ViÖt mµ cßn ®­îc b¶o tån trong nh÷ng trang s¸ch l­u l¹i cho hËu thÕ. §ã

lµ di s¶n v¨n hãa thµnh v¨n v« cïng quý gi¸ mµ chóng ta cÇn t×m hiÓu ®Ó

cã thÓ tiÕp tôc kÕ thõa vµ ph¸t huy nh÷ng g× ng­êi tr­íc ®Ó l¹i.

Trong di s¶n H¸n N«m ®å sé hiÖn cßn l­u gi÷ ®­îc, m¶ng c¸c v¨n

b¶n vÒ gi¸o dôc chiÕm mét tØ träng kh¸ lín, tõ nh÷ng v¨n b¶n gi¸o huÊn,

gia huÊn, Êu häc, nh÷ng v¨n b¶n Ýt nhiÒu mang néi dung khuyÕn thiÖn

trõng ¸c,… cho ®Õn nh÷ng tr­íc t¸c mang tÝnh chÊt nh­ s¸ch gi¸o khoa

phôc vô trùc tiÕp cho qu¸ tr×nh d¹y häc. Nam S¬n tïng tho¹i cña NguyÔn

§øc §¹t lµ mét trong sè ®ã.

Còng ph¶i nãi thªm r»ng, gi¸o dôc nhµ tr­êng1 ViÖt Nam kÓ tõ

b­íc khëi x­íng cho tíi tËn nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kØ XX ®· chÞu ¶nh h­ëng

s©u s¾c cña nÒn gi¸o dôc theo tinh thÇn Nho gi¸o. Trong kho¶ng hai ngµn

n¨m lÞch sö Êy, trong m«i tr­êng Êy, ng­êi ViÖt chñ yÕu häc ch÷ H¸n, t­

t­ëng cña Nho gia, vµ c¶ s¸ch vë cã xuÊt xø Trung Hoa. ViÖc ng­êi ViÖt

tù viÕt s¸ch ®Ó d¹y häc trß lµ rÊt h·n h÷u bëi c¸c s¸ch Trung Hoa ®­îc

®­a vµo trong nhµ tr­êng ®Òu ®· mÆc nhiªn ®­îc thõa nhËn lµ “kinh ®iÓn”,

khã cã s¸ch kh¸c thay thÕ ®­îc, ®ã lµ cßn ch­a kÓ tíi chuyÖn c¸c Nho sÜ

– t¸c gi¶ th­êng bÞ t­ t­ëng “thuËt nhi bÊt t¸c” cña Khæng Tö chi phèi.

1 Ch÷ “nhµ tr­êng” ë ®©y ®­îc dïng víi nghÜa rÊt réng, bao hµm c¶ nh÷ng

tr­êng häc do nhµ n­íc ®øng ra tæ chøc mét c¸ch quy cñ lÉn nh÷ng líp häc tù

ph¸t do nh©n d©n tæ chøc.

Nam S¬n tïng tho¹i cña NguyÔn §øc §¹t lµ cuèn s¸ch n»m trong sè Ýt ái

c¸c s¸ch do c¸c Nho sÜ ViÖt Nam viÕt ra.

Trong cuéc ®êi d¹y häc cña m×nh, NguyÔn §øc §¹t ®· ®µo t¹o bao

thÕ hÖ häc trß. RÊt nhiÒu häc trß cña «ng ®· tr­ëng thµnh trë thµnh nh÷ng

c«ng d©n h÷u Ých, nh÷ng ng­êi ®ç ®¹t, nh÷ng vÞ quan gióp d©n, gióp

n­íc. §iÒu ®ã thÓ hiÖn n¨ng lùc s­ ph¹m cña nhµ gi¸o NguyÔn §øc §¹t,

rÊt ®¸ng ®­îc quan t©m nghiªn cøu ph¸t huy. ¤ng cã nhiÒu tr­íc t¸c phôc

vô trùc tiÕp cho qu¸ tr×nh d¹y häc nh­ Nam S¬n song kho¸; Nam S¬n

song kho¸ phó tuyÓn; Nam S¬n song kho¸ chÕ nghÜa, Nam S¬n tïng

tho¹i… trong ®ã Nam S¬n tïng tho¹i lµ tr­íc t¸c thÓ hiÖn râ nhÊt quan

®iÓm, môc ®Ých, néi dung gi¸o dôc cña «ng.

Nghiªn cøu Nam S¬n tïng tho¹i sÏ gióp chóng ta phÇn nµo tiÕp cËn

®­îc víi t­ t­ëng gi¸o dôc cña NguyÔn §øc §¹t nãi riªng vµ gi¸o dôc

truyÒn thèng nãi chung. Víi t×nh h×nh gi¸o dôc hiÖn t¹i liªn tôc t×m c¸ch

c¶i c¸ch, ®æi míi ®Ó cã ®­îc hiÖu qu¶ gi¸o dôc ngµy mét tèt h¬n th× mét

c¸i nh×n lÞch sö lµ cÇn thiÕt ®Ó rót ra nh÷ng bµi häc cho h«m nay.

Víi nhËn thøc nh­ vËy, chóng t«i nhËn thÊy ®Ò tµi “T­ t­ëng gi¸o

dôc truyÒn thèng qua t¸c phÈm Nam S¬n tïng tho¹i cña NguyÔn §øc §¹t”

lµ h÷u Ých vµ phï hîp víi møc ®é cña mét luËn v¨n Cao häc.

2. LÞch sö vÊn ®Ò:

Nh÷ng nghiªn cøu vÒ truyÒn thèng gi¸o dôc ViÖt Nam cho ®Õn nay

thùc sù vÉn cßn lµ mét vÊn ®Ò ch­a ®­îc quan t©m ®óng møc. BiÓu hiÖn

cña ®iÒu nµy lµ cã rÊt Ýt c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, s¸ch vë tr×nh bµy mét

c¸ch cô thÓ, cã hÖ thèng vÒ truyÒn thèng gi¸o dôc cña ViÖt Nam. Ngay c¶

víi tµi liÖu cã tiªu ®Ò lµ LÞch sö gi¸o dôc ViÖt Nam [12] th× phÇn néi dung

nãi vÒ gi¸o dôc truyÒn thèng còng chØ chiÕm chõng h¬n chôc trang ®¸nh

m¸y ch÷, hÕt søc s¬ l­îc. Nh÷ng s¸ch viÕt vÒ lÝ luËn gi¸o dôc hiÖn nay

chñ yÕu xoay quanh lÝ luËn gi¸o dôc hiÖn ®¹i, rÊt Ýt chó ý tíi qu¸ khø.

Cßn víi riªng NguyÔn §øc §¹t, cho tíi nay sè c«ng tr×nh nghiªn

cøu vÒ nhµ H¸n häc nµy còng chØ ®Õm trªn ®Çu ngãn tay cho dï «ng lµ

mét häc gi¶ lín, cã nhiÒu tr­íc t¸c trªn c¸c lÜnh vùc v¨n ch­¬ng, gi¸o

dôc, chÝnh trÞ…. Theo th©n nh©n cña nhµ gi¸o NguyÔn §øc §¹t, hiÖn cã

hai ng­êi n¾m gi÷ ®­îc kh¸ nhiÒu t­ liÖu vÒ «ng, mét lµ «ng Ninh ViÕt

Giao (mét ng­êi viÕt nhiÒu vÒ m¶nh ®Êt vµ con ng­êi NghÖ An, hiÖn ®ang

sèng t¹i thµnh phè Vinh) vµ hai lµ «ng NguyÔn §øc Tïng (ch¸u ®êi thø 5

cña nhµ gi¸o NguyÔn §øc §¹t, hiÖn còng ®ang sèng t¹i thµnh phè Vinh).

RÊt tiÕc lµ nh÷ng t­ liÖu nµy ®Òu ch­a ®­îc c«ng bè vµ còng ch­a qua

kiÓm chøng. Trong nh÷ng nghiªn cøu ®· c«ng bè vÒ nhµ gi¸o NguyÔn

§øc §¹t, ®¸ng chó ý h¬n c¶ lµ luËn ¸n sau ®¹i häc NguyÔn §øc §¹t, nhµ

gi¸o vµ häc gi¶ nöa cuèi thÕ kØ XIX cña Ng« §øc Thä [10]. Trong luËn ¸n

nµy t¸c gi¶ ®· cã nh÷ng nghiªn cøu kh¸ tØ mØ vÒ cuéc ®êi, sù nghiÖp còng

nh­ con ng­êi cña nhµ gi¸o NguyÔn §øc §¹t. Nh­ng luËn ̧ n nµy chñ yÕu

®Ò cËp tíi nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh chÊt chÝnh trÞ – x· héi trong t­ t­ëng

cña NguyÔn §øc §¹t mµ th«i.

3. Môc ®Ých, nhiÖm vô, giíi h¹n cña ®Ò tµi:

Víi ®Ò tµi “T­ t­ëng gi¸o dôc truyÒn thèng qua t¸c phÈm Nam S¬n

tïng tho¹i cña NguyÔn §øc §¹t”, luËn v¨n tËp trung t×m hiÓu khai th¸c

nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ thÓ hiÖn t­ t­ëng gi¸o dôc cña NguyÔn §øc §¹t

trong tËp s¸ch. Trªn c¬ së ®ã, luËn v¨n ®Æt nhiÖm vô ®èi chiÕu kÕt qu¶ Êy

trong dßng m¹ch cña truyÒn thèng gi¸o dôc ViÖt Nam ®Ó thÊy ®­îc ë ®ã

nh÷ng tiÕp thu, nh÷ng ®ãng gãp, còng nh­ nh÷ng ®iÒu cßn h¹n chÕ, qua

®ã rót ra bµi häc cho hiÖn t¹i.

Víi yªu cÇu ®ã, luËn v¨n chñ yÕu khai th¸c t­ liÖu tõ t¸c phÈm

Nam S¬n tïng tho¹i cña NguyÔn §øc §¹t. §èi víi t¸c phÈm nµy, bªn

c¹nh c«ng t¸c v¨n b¶n häc ®Ó lùa chän mét v¨n b¶n lµm c¬ së cho viÖc

nghiªn cøu, chóng t«i tËp trung nhiÒu vµo m¶ng dÞch, chó gi¶i vµ khai

th¸c gi¸ trÞ v¨n b¶n.

4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu:

Trong tËp luËn v¨n, chóng t«i sö dông mét sè ph­¬ng ph¸p nghiªn

cøu sau:

- Ph­¬ng ph¸p t×m hiÓu, kh¶o s¸t v¨n b¶n, dÞch vµ chó gi¶i v¨n b¶n.

- Ph­¬ng ph¸p m« t¶, ph©n tÝch: Trªn c¬ së néi dung v¨n b¶n,

chóng t«i tiÕn hµnh m« t¶, ph©n tÝch nh»m lµm s¸ng tá nh÷ng gi¸ trÞ cña

v¨n b¶n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ®ãng gãp trªn lÜnh vùc gi¸o dôc.

- Ph­¬ng ph¸p ®èi chiÕu, so s¸nh: C¨n cø vµo nh÷ng biÓu hiÖn, néi

dung cña v¨n b¶n, chóng t«i ®èi chiÕu, so s¸nh, ®Æt v¨n b¶n trong dßng

m¹ch cña nÒn gi¸o dôc d©n téc ®Ó cã nh÷ng ®¸nh gi¸ thÝch øng.

- Ph­¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö: B»ng c¸i nh×n duy vËt lÞch sö, kÕt

hîp víi nh÷ng ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c, chóng t«i cè g¾ng t¸i hiÖn

ch©n dung nhµ gi¸o dôc NguyÔn §øc §¹t cïng nh÷ng ®¾c thÊt cña «ng

trong ho¹t ®éng gi¸o dôc, tõ ®ã rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm bæ Ých.

- Ph­¬ng ph¸p ®iÒn d· thùc tÕ: Chóng t«i ®· tiÕn hµnh vÒ quª qu¸n

cña nhµ gi¸o dôc NguyÔn §øc §¹t, tËn m¾t chøng kiÕn nh÷ng di vËt cßn

l¹i cña «ng, nh÷ng n¬i «ng ®· tõng sèng, d¹y häc, n¬i an nghØ cña «ng…

- Ph­¬ng ph¸p pháng vÊn: Chóng t«i ®· tiÕn hµnh pháng vÊn nh÷ng

ng­êi th©n trong gia ®×nh «ng vµ mét sè c¸ nh©n cã liªn quan ®Ó cã thªm

t­ liÖu vÒ cuéc ®êi vµ con ng­êi cña nhµ gi¸o NguyÔn §øc §¹t.

5. §ãng gãp míi, ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi:

KÕ tiÕp nh÷ng ng­êi ®i tr­íc, luËn v¨n chñ tr­¬ng ®i s©u t×m hiÓu

chñ yÕu mét khÝa c¹nh quan träng trong cuéc ®êi cña nhµ H¸n häc

NguyÔn §øc §¹t: khÝa c¹nh ho¹t ®éng gi¸o dôc.

Nãi c¸ch kh¸c, luËn v¨n cè g¾ng kh¾c häa nh÷ng t­ t­ëng gi¸o dôc

cña NguyÔn §øc §¹t, t×m hiÓu nh÷ng nÐt kÕ thõa, nh÷ng ®æi míi cña «ng

®èi víi gi¸o dôc truyÒn thèng. Tõ ®ã, thÊy ®­îc nh÷ng ®ãng gãp còng

nh­ nh÷ng h¹n chÕ cña «ng trªn lÜnh vùc gi¸o dôc. §©y lµ mét vÊn ®Ò cßn

ch­a ®­îc nhiÒu ng­êi quan t©m hoÆc quan t©m ch­a ®óng møc. Do ®ã,

luËn v¨n cã thÓ trë thµnh tµi liÖu tham kh¶o cho viÖc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸

vÒ nh÷ng ®ãng gãp cña nhµ gi¸o NguyÔn §øc §¹t.

Víi nh÷ng cèng hiÕn trong cuéc ®êi (h¬n m­êi n¨m t©m huyÕt víi

nghÒ d¹y ng­êi dï bËn rén viÖc n­íc, viÖc nhµ), víi sè trang s¸ch viÕt,

s¸ch in phôc vô cho gi¸o dôc Ýt ng­êi cïng thêi (vµ c¶ kh«ng cïng thê i)

s¸nh kÞp, víi sè häc trß ®«ng ®¶o vµ thµnh ®¹t, víi danh tiÕng vang déi

mét thêi cña tr­êng §«ng S¬n, NguyÔn §øc §¹t xøng ®¸ng ®­îc ghi

nhËn nh­ mét nhµ gi¸o dôc lín, xøng ®¸ng ®Ó chóng ta nghiªn cøu t×m

hiÓu ®Ó häc tËp.

Trong bèi c¶nh ®Êt n­íc ®ang trªn ®µ ®æi míi, sù nghiÖp gi¸o dôc

còng ®ang cã nhiÒu nç lùc c¶i c¸ch nh»m h­íng tíi ®µo t¹o thÕ hÖ chñ

nh©n t­¬ng lai cho mét n­íc ViÖt Nam giµu m¹nh, viÖc “«n cè nhi tri t©n”,

viÖc nghiªn cøu nh÷ng thµnh tùu trong qu¸ khø cña nÒn gi¸o dôc cã

truyÒn thèng hai ngµn n¨m lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt, cã ý nghÜa thiÕt thùc

cho cuéc sèng hiÖn t¹i.

PhÇn néi dung

Ch­¬ng I

NguyÔn §øc §¹t

vµ t¸c phÈm “Nam S¬n tïng tho¹i”

1. 1. NguyÔn §øc §¹t.

1. 1. 1. Thêi ®¹i:

NguyÔn §øc §¹t sèng trong mét thêi k× lÞch sö ®Çy biÕn ®éng.

Trong giai ®o¹n lÞch sö nµy, nh÷ng yÕu tè chuÈn bÞ cho mét thêi k× b·o

t¸p cña lÞch sö ®· ®­îc ghi nhËn.

C¸c vua nhµ NguyÔn trong thêi gian ®Çu còng ®· cã nhiÒu cè g¾ng

®Ó chÊn h­ng ®Êt n­íc: Gia Long (t¹i vÞ: 1802 - 1820) sau khi lËp quèc ®·

sím t×m c¸ch kh¼ng ®Þnh chñ quyÒn quèc gia nh­ ®Æt tªn n­íc, thiÕt lËp

bé m¸y nhµ n­íc thèng nhÊt tõ trung ­¬ng tíi ®Þa ph­¬ng, nhµ n­íc thùc

hiÖn “ba kh«ng” (kh«ng Th¸i tö, kh«ng TÓ t­íng, kh«ng Tr¹ng nguyªn) ®Ó

tr¸nh tranh chÊp, léng quyÒn… Minh MÖnh (1820 - 1840) còng rÊt quan

t©m chØnh ®èn quèc gia, c¸c quan v¨n vâ tõ cÊp Thµnh, Dinh, TrÊn trë lªn

®Òu ph¶i ®Õn kinh ®« trùc tiÕp gÆp, trao ®æi viÖc víi vua, ®­îc vua kiÓm

tra n¨ng lùc råi míi ®­îc bæ nhiÖm; cho lËp Quèc Tö Gi¸m t¹i HuÕ, t¨ng

gÊp ®«i sè k× thi Héi vµ thi §×nh (tr­íc 6 n¨m tæ chøc mét lÇn, nay rót

xuèng 3 n¨m) ®Ó chän ng­êi tµi; lËp Quèc sö qu¸n biªn so¹n lÞch sö qua

c¸c triÒu ®¹i; ®Ëp tan sù x©m lÊn cña ng­êi Xiªm; c¶i c¸ch hµnh chÝnh;

hoµn chØnh hÖ thèng ®ª ®iÒu… ThiÖu TrÞ (1841 - 1847) tiÕp tôc di huÊn

cña cha, cñng cè sù æn ®Þnh cña quèc gia. Tù §øc (1847 - 1883) vèn lµ

ng­êi uyªn b¸c vÒ Nho häc còng ®· cã nhiÒu ho¹t ®éng ph¸t triÓn häc

thuËt n­íc nhµ…

Nh­ng nh÷ng cè g¾ng Êy kh«ng ®ñ ®Ó ®­a ®Êt n­íc trë nªn hïng

c­êng, tho¸t khái d· t©m th«n tÝnh cña c¸c n­íc ph­¬ng T©y. C¸c vua nhµ

NguyÔn sau khi gi÷ ®­îc sù æn ®Þnh ®Êt n­íc ®· kh«ng chÞu häc tËp c¸i

míi mµ kh­ kh­ nÖ cæ, häc theo nh÷ng c¸i ®· cò, ®· lçi thêi: Gia Long

x©y dùng bé m¸y nhµ n­íc, ph¸p luËt sao pháng theo m« h×nh cña nhµ

Thanh, Tù §øc hiÕu cæ “chØ lo viÖc nghiªn bót, bµn ®Õn Nghiªu, ThuÊn,

H¹, Th­¬ng, Chu xa x­a lµm tÊm g­¬ng” [7]… Néi bé nhµ NguyÔn còng

thèi n¸t, lôc ®ôc, nhÊt lµ sau khi Tù §øc b¨ng hµ, trong ván ven hai n¨m

(tõ 1883 ®Õn 1885) mµ cã tíi 5 vua trÞ v×: Dôc §øc lµm vua 3 ngµy ®· bÞ

phÕ, tèng giam vµ chÕt kh«ng ai ®­a tang; HiÖp Hoµ v× t×m c¸ch chèng l¹i

c¸c ®¹i thÇn tiÕm quyÒn mµ bÞ Ðp uèng thuèc ®éc chÕt khi míi lµm vua

®­îc 6 th¸ng; KiÕn Phóc lµm vua ®­îc 8 th¸ng còng bÞ ¸m h¹i bëi ph¸t

gi¸c nh÷ng hµnh vi hñ b¹i cña ®¹i thÇn NguyÔn V¨n T­êng; Hµm Nghi

lµm vua ch­a ®­îc mét th¸ng ®· ph¶i ch¹y ra Qu¶ng TrÞ kªu gäi cÇn

v­¬ng; trong khi ®ã t¹i HuÕ giÆc Ph¸p dùng vua bï nh×n §ång Kh¸nh lªn,

mét vÞ vua mµ chÝnh ng­êi Ph¸p còng ph¶i thèt lªn: “ch­a hÒ ë xø nµo,

thêi nµo cã mét «ng vua bÞ thÇn d©n o¸n ghÐt nh­ vua bï nh×n §ång

Kh¸nh” (dÉn theo [7]). Kh«ng nh÷ng thÕ, nhµ NguyÔn cßn hÕt søc nhu

nh­îc tr­íc d· t©m ngµy mét râ rµng cña giÆc Ph¸p: Tù §øc liªn tiÕp ký

nh÷ng hoµ ­íc ®Çu hµng n¨m Nh©m TuÊt (1862) vµ n¨m §inh M·o

(1867) biÕn 6 tØnh miÒn Nam thµnh nh­îng ®Þa, khiÕn giÆc Ph¸p dïng ®ã

lµm bµn ®¹p th«n tÝnh toµn bé n­íc ta; nh÷ng ai cã biÓu hiÖn lµm “phËt

lßng” Ph¸p liÒn bÞ Tù §øc tr¸ch cø (nh­ tr­êng hîp NguyÔn §øc §¹t cho

ng­êi gi¸m s¸t qu©n Ph¸p hµnh qu©n ®Ò phßng bÊt tr¾c, sau bÞ Tù §øc

ph¹t gi¸ng mét cÊp – theo [10])…

T­ liÖu tham kh¶o

(s¾p xÕp theo thø tù ch÷ c¸i)

A. tµi liÖu TiÕng ViÖt

1. Chu Hy - Tø th­ tËp chó. NXb V¨n hãa th«ng tin, 1998.

2. Di s¶n H¸n N«m ViÖt Nam – Th­ môc ®Ò yÕu (3 tËp). NXB Khoa

häc x· héi, 1993

3. §Æng §øc Siªu - Gi¸o tr×nh cæ v¨n. NXB Gi¸o dôc, HN, 1968.

4. §Æng §øc Siªu - Hµnh tr×nh v¨n hãa ViÖt Nam (gi¶n yÕu). NXb Lao

®éng, H, 2002.

5. §Æng Huy VËn, Ch­¬ng Th©u - Nh÷ng ®Ò nghÞ c¶i c¸ch cña NguyÔn

Tr­êng Té cuèi thÕ kØ XIX. NXB Gi¸o dôc, 1961.

6. §ç Huy - Gi¸o dôc thÈm mü – mét vÊn ®Ò lÝ luËn vµ thùc tiÔn.

NXB Th«ng tin lÝ luËn, H, 1987.

7. Hµ V¨n Th­, TrÇn Hång §øc - Tãm t¾t niªn biÓu lÞch sö ViÖt Nam.

NXB V¨n hãa th«ng tin, H, 2001.

8. Lª H÷u NhiÖm - Mét sè vÊn ®Ò vÒ truyÒn thèng gi¸o dôc gia ®×nh

cña nh©n d©n ta. Th­ viÖn ViÖn Khoa häc gi¸o dôc (tµi liÖu néi bé),

m· sè V/208.

9. Lª SÜ Th¾ng - LÞch sö t­ t­ëng ViÖt Nam (tËp II). NXB Khoa häc x·

héi, 1997.

10. Ng« §øc Thä - NguyÔn §øc §¹t, nhµ gi¸o vµ häc gi¶ nöa cuèi thÕ

kØ XIX. Th­ viÖn ViÖn nghiªn cøu H¸n N«m , m· sè LA 1, LA 46, LA

4 (luËn ¸n sau ®¹i häc).

11. Ng« §øc Thä (cb) - C¸c nhµ khoa b¶ng ViÖt Nam. NXB V¨n häc,

1993.

12. Ng« Hµo HiÖp - LÞch sö gi¸o dôc ViÖt Nam. Th­ viÖn ViÖn Khoa

häc gi¸o dôc (tµi liÖu néi bé), m· sè V/76.906.

13. NguyÔn §¨ng TiÕn (cb) - LÞch sö gi¸o dôc ViÖt Nam tr­íc C¸ch

m¹ng th¸ng 8 – 1945. NXB Gi¸o dôc, H, 1996.

14. NguyÔn HiÕn Lª - Khæng Tö. NXB V¨n hãa,1996.

15. NguyÔn HiÕn Lª - L·o Tö – §¹o §øc kinh. NXB V¨n hãa,1998.

16. NguyÔn HiÕn Lª - M¹nhTö. NXB V¨n hãa,1996.

17. NguyÔn HiÕn Lª - Trang Tö – Nam Hoa kinh. NXB V¨n hãa,1994.

18. NguyÔn ThÕ Long – Nho häc ë ViÖt Nam – gi¸o dôc vµ thi cö.

NXB Gi¸o dôc, H, 1995.

19. NguyÔn TiÕn C­êng - Sù ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ chÕ ®é thi cö ë ViÖt

Nam thêi phong kiÕn. NXB Gi¸o dôc, H, 1998.

20. NguyÔn T«n Nhan - Tõ ®iÓn v¨n häc cæ ®iÓn Trung Quèc. NXB

V¨n nghÖ TP Hå ChÝ Minh, 1999.

21. NguyÔn V¨n Kh¸nh, NguyÔn Quèc B¶o - Mét sè vÊn ®Ò vÒ trÝ thøc

ViÖt Nam. NXB Lao ®éng, H, 2001.

22. Ng÷ v¨n H¸n N«m. TËp 1: Tø th­. NXB Khoa häc x· héi, 2002.

23. Ng÷ v¨n H¸n N«m. TËp 2: Ngò kinh. NXB Khoa häc x· héi, 2002.

24. Ninh ViÕt Giao - Nhµ gi¸o danh tiÕng ®Êt Lam Hång. NghÖ An,

1996.

25. Ninh ViÕt Giao, TrÇn Thanh T©m - Nam §µn – quª h­¬ng chñ tÞch

Hå ChÝ Minh. NXB Khoa häc x· héi, 1989.

26. Ph¹m V¨n Kho¸i - Mét sè vÊn ®Ò ch÷ H¸n thÕ kØ XX. NXb §¹i häc

Quèc gia Hµ Néi, 2001.

27. Quang §¹m (cb) - LÞch sö huyÖn Nam §µn. Ban ®ång h­¬ng Nam

§µn t¹i Hµ Néi, H, 1991.

28. Quèc triÒu h­¬ng khoa lôc. Th­ viÖn Quèc gia Hµ Néi, m· sè PL:

P3 (1) 5-7.

29. Th¸i Duy Tuyªn - Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n gi¸o dôc häc hiÖn ®¹i.

NXB Gi¸o dôc, 1999.

30. TrÇn Lª S¸ng - VÒ quª qu¸n vµ n¨m sinh, n¨m mÊt cña nhµ H¸n

häc NguyÔn §øc §¹t. TC H¸n N«m 3/99.

31. TrÇn V¨n Gi¸p - L­îc truyÖn c¸c t¸c gia ViÖt Nam (tËp 1). NXb

Khoa häc x· héi, 1962.

32. TrÇn V¨n Gi¸p – T×m hiÓu kho s¸ch H¸n N«m (tËp 1). NXb Khoa

häc x· héi, 1990.

33. TrÇn Träng Kim - Nho gi¸o. NXB TP Hå ChÝ Minh, 1992.

34. Tõ ®iÓn v¨n häc (tËp II). NXB Khoa häc x· héi, H, 1984.

35. Vò Ngäc Kh¸nh - ThÇy gi¸o ViÖt Nam m­êi thÕ kû. NXb Thanh

niªn, H, 2000.

b. tµi liÖu TiÕng H¸n vµ tiÕng trung.

36. Th­ viÖn ViÖn nghiªn cøu H¸n N«m , m· sè VHv.339, (b¶n chÐp tay

ch÷ H¸n, so¹n n¨m Thµnh Th¸i thø 9 (1897)).

37. Th­ viÖn ViÖn nghiªn cøu H¸n N«m , m· sè VHv.246/1-2;

VHv1420/1-2, (b¶n in kh¾c gç ch÷ H¸n, so¹n n¨m Tù §øc 32 (1879),

biªn tËp vµ tæ chøc in n¨m Tù §øc 33 (1880)).

c. tµi liÖu TiÕng anh.

38. Encartar Reference Library 2002. Microsoft. (tõ ®iÓn b¸ch khoa

toµn th­ ®iÖn tö, 05 CD)