do swi adc zenia

Syszaem i zapomniaem. Widziaem i zapamitaem.

Zrobiem i zrozumiaem.

[Konfucjusz]

DOWIADCZENIA

Z FIZYKI

DO SAMODZIELNEGO

WYKONANIA PRZEZ UCZNIW

GIMNAZJUM

opracowaa Dorota Zarzeczna

Zakrzwek 2006

2

Dowiadczenie w fizyce pozwala na zaobserwowanie prawidowoci

rzdzcych otaczajcym nas wiatem jak i na weryfikacj opisujcych je praw;

jest wic nieodcznym elementem tej dziedziny wiedzy.

Dla ucznia samodzielne wykonanie dowiadczenia jest najlepszym

sposobem poznawania i zrozumienia praw fizycznych, dlatego te zachcam

wszystkich uczniw do wykonania choby jednej prby.

W opracowaniu tym przedstawiam proste dowiadczenia fizyczne, ktre

uczniowie gimnazjum mog samodzielnie wykona w domu. Do ich wykonania

wykorzystujemy tylko przedmioty codziennego uytku, za forma opisu

dowiadcze zawierajca szereg pyta i polece pozwala na podsumowanie

wynikw i wycignicie odpowiednich wnioskw.

Opisy dowiadcze zawieraj:

spis potrzebnych przedmiotw,

szczegowe instrukcje przeprowadzenia dowiadczenia,

pytania i wskazwki pozwalajce na podsumowanie wynikw i

wycignicie wnioskw.

Przedstawione tutaj dowiadczenia s tylko przykadowymi, wybranymi

spord wielu, ktre ucze moe samodzielnie wykona. Dlatego te

zainteresowanych zachcam do zajrzenia do ksiki M. Godlewskiej i D. Szot

Gawlik pt. Dowiadczenia z fizyki dla uczniw gimnazjum, bdcej

uzupenieniem podrcznikw Fizyka dla gimnazjum cz 1,2,3

wydawnictwa ZamKor.

3

Dowiadczenie 1

WAGA PROSTO Z SZAFY

Zagadnienie: Pomiary

Potrzebne przedmioty:

drewniany wieszak

kilka haczykw zrobionych ze spinaczy biurowych

dwa kubeczki po jogurcie

gumki recepturki lub nitka

owek, dziurkacz

czysty pasek papieru, kawaek tekturki

n lub wiertarka

kilka jednakowych cukierkw, monet, ktre speni rol odwanikw.

1. Wykonaj w wieszaku 8 otworw- cztery po jednej, cztery po drugiej stronie w taki sposb, aby odlegoci kolejnych otworw po jednej i drugiej stronie od rodka wieszaka byy jednakowe (zamiast otworw moesz wykona nacicia noem na grnej krawdzi wieszaka).

2. Umie w otworach (naciciach) haczyki. 3. Z kubeczkw po jogurcie wykonaj szalki wagi: gwodziem wykonaj po trzy

otwory w kadym i przywi kawaki nitki; powie szalki na ostatnich haczykach po jednej i drugiej stronie.

4. Na rodku wieszaka za pomoc plasteliny lub kleju przymocuj zaostrzony owek, ktry bdzie peni rol wskazwek a na uchwycie wieszaka przywi nitk a obcieniem, wyznaczajc kierunek pionowy.

5. Powie wieszak na klamce drzwi lub uchwycie meblowym tak, aby mg si swobodnie porusza. Za wskazwk wagi przymocuj do drzwi kawaek kartonu.

6. Zaznacz na kartce papieru punkt, ktry wskazuje owek przymocowany do wieszaka i oznacz go jako punkt zerowy skali wagi.

7. Do jednej z szalek wkadaj kolejno 1, 2, 3, ... cukierki i zaznaczaj pooenie wskazwki. Dokonasz w ten sposb skalowania wagi (w jednostkach cukierek); Jeli znasz mas cukierka, moesz wyskalowa wag w gramach.

8. Sprawd jak zachowa si waga, gdy jedn z szalek przewiesisz np. na trzeci haczyk liczc od rodka wieszaka.

opisz zachowanie wagi;

co naley zrobi, aby doprowadzi wag do stanu rwnowagi?

4

Dowiadczenie 2

PCHERZYK POWIETRZA

Zagadnienie: Jak opisujemy ruch?


szklana rurka o dugoci okoo 1 m

gliceryna

papierowa tama o dugoci okoo 1 m

metronom

1. Szklan rurk napenij gliceryn pozostawiajc bardzo may pcherzyk powietrza i zamknij ja z obydwu stron.

2. Papierow tam przyklej do ciany. 3. Rurk umie obok tamy i obserwuj ruch pcherzyka. 4. Na tamie zaznaczaj pooenia pcherzyka powietrza w rwnych odstpach czasu,

mierzone za pomoc metronomu. 5. Zdejmij papierow tam i przetnij j w zaznaczonych miejscach.

co mona powiedzie o dugoci paskw? 6. Przy pocite odcinki do osi ukadu wsprzdnych; za, e szeroko paska

odpowiada jednostce czasu.

jaki wykres otrzymujemy w ten sposb?

oblicz warto prdkoci w kolejnych sekundach ruchu oraz warto prdkoci redniej; co zauwaye?

jakim ruchem porusza si pcherzyk powietrza?

5

Dowiadczenie 3

RWNIA POCHYA 1

Zagadnienie: Jak opisujemy ruch?


rwnia pochya o dugoci okoo 1,5 m

metalowy walec lub wzek

papierowa tama o dugoci okoo 1,5 m

metronom

1. Papierow tam przyklej wzdu rwni pochyej. 2. Wzek lub metalowy walec ustaw na rwni i obserwuj jego ruch. 3. Na tamie zaznaczaj pooenia wzka w rwnych odstpach czasu, mierzone za

pomoc metronomu. 4. Zdejmij papierow tam i przetnij j w zaznaczonych miejscach.

co mona powiedzie o dugoci paskw?

czy istnieje jaka zaleno midzy dugociami kolejnych paskw? 5. Przy pocite odcinki do osi ukadu wsprzdnych; za, e szeroko paska

odpowiada jednostce czasu.

jaki wykres otrzymujemy w ten sposb?

oblicz warto prdkoci w kolejnych sekundach ruchu; co zauwaye?

o ile wzrasta prdko wzka w kolejnych sekundach ruchu; jak nazywamy t wielko?

jakim ruchem porusza si wzek?

6

Dowiadczenie 4

DLACZEGO ZAPINAMY PASY BEZPIECZESTWA?

Zagadnienie: Siy w przyrodzie


may samochodzik zabawka, ktry ma siedzenie z oparciem (mona go zbudowa np. z klockw)

may ludzik (moe by zrobiony z plasteliny)

gumka do wosw

przeszkoda np. stos ksiek

1. Na samochodzie umie ludzika (pamitaj, aby ludzik nie przyklei si do siedzenia). W niewielkiej odlegoci od samochodu postaw przeszkod.

2. Popchnij samochodzik tak, aby si z ni zderzy. Obserwuj zachowanie ludzika podczas zderzenia.

3. Przymocuj ludzika do pojazdu pasami mona uy gumki do wosw, a nastpnie powtrz dowiadczenie.

jak zachowuje si ludzik, ktry nie jest przymocowany do siedzenia w chwili zderzenia samochodu z przeszkod?

z jakim zjawiskiem masz do czynienia w tym dowiadczeniu?

dlaczego zapinamy pasy bezpieczestwa, mimo e ogranicza to ruchy?

7

Dowiadczenie 5

AKROBATA



butelka szklana

dwa korki o rednicy dopasowanej do otworu w butelce

iga

dowolna moneta

dwa jednakowe masywne widelce

1. Do jednego z korkw wbij ig ostrzem do gry , korek ten umie w butelce. 2. W drugim korku noykiem zrb nacicie wzdu jego rednicy a nastpnie umie

w nim monet tak, aby wiksza jej cz wystawaa poza korek. 3. Do korka z umieszczon monet wbij po obydwu jego stronach na tej samej

wysokoci widelce. Otrzymae model akrobaty. 4. Model umie na czubku igy tak, aby moneta staa na ostrzu i nie spada.

co powoduje, e moneta utrzymuje si na igle?

jak rol w przygotowanym przez Ciebie modelu speniaj widelce?

dlaczego linoskoczek w cyrku uywa dugiego drka?

8

Dowiadczenie 6

RWNIA POCHYA 2



rwnia pochya o dugoci okoo 1,5 m

wzek oraz cztery dodatkowe masy (po 0,5 masy wzka kada)

kilka sztuk papierowej tamy o dugoci okoo 1,5 m

metronom

kilka jednakowych klockw

siomierz

1. Rwni ustaw kolejno na jednym, na dwch i na trzech klockach; sprawd siomierzem, e na wzek dziaa odpowiednio sia 1F, 2F, 3F.

2. Papierow tam przyklej wzdu rwni pochyej. 3. Na tamie zaznaczaj (rnymi kolorami) pooenia wzka w rwnych odstpach

czasu, mierzone za pomoc metronomu dla kadego z trzech nachyle rwni.

co zaobserwowae?

co mona powiedzie o przyspieszeniu wzka w zalenoci o rnego nachylenia rwni (m=const)?

4. Powtarzamy dowiadczenie dla tych samych jak poprzednio nachyle rwni, jednak dobieramy teraz mas wzka w ten sposb, by za kadym razem sia dziaajca na wzek wynosia 3F; si te mierzymy za pomoc siomierza

co zaobserwowae? 5. Dokonaj analizy pooe wzka w kolejnych sekundach ruchu w zalenoci od

masy wzka.

co mona powiedzie o przyspieszeniu wzka w zalenoci od jego masy (F=const)?

9

Dowiadczenie 7

STRZELAJCA KLAMERKA



cztery kredki (dwie musz by jednakowych rozmiarw)

klamerka do bielizny

linijka

1. Na gadkiej, poziomej powierzchni po klamerk. 2. Zacinij klamerk na ustawionej prostopadle do stou kredce tak, jak si zaciska

klamerk na wieszanym praniu. 3. Dwie jednakowe kredki umie na przeciwnym kocu klamerki, jedn po jednej,

drug po drugiej stronie tak, aby znajdoway si na jednej linii, ale ostrzami zwrcone przeciwnie.

4. Czwart kredk podtrzymuj klamerk w miejscu, gdzie znajduje si sprynka, aby klamerka nie moga si przesuwa.

5. Zaznacz na stole punkt, w ktrym znajduje si koniec klamerki. 6. Wycignij pionowo do gry kredk, na ktrej zacinita jest klamerka.

co zaobserwowae? 7. Zmierz za pomoc linijki odlegoci, na jakie przesuny si obie kredki.

zapisz swoje wyniki

na podstawie jakiej zasady mona wytumaczy to dowiadczenie? 8. Powtrz dowiadczenie, usuwajc jedn z kredek znajdujcych si przy sucych

do zaciskania ramionach klamerki.

opisz przebieg dowiadczenia

czy w tym przypadku rwnie obowizuje ta sama zasada co poprzednio?

10

Dowiadczenie 8

D Z NAPDEM ODRZUTOWYM



przykrywka plastikowego opakowania np. po margarynie

somka do napojw (taka, ktr mona zgina)

balonik, klamerka do bielizny

kawaek nitki, gwd

wanna lub dua miednica wypeniona wod

1. Na brzegu przykrywki zrb otwr za pomoc gwodzia. 2. Do jednego koca somki przywi balonik (zwr uwag na to, aby somka nie

ulega zniszczeniu). 3. Przez somk nadmuchaj balonik i aby powietrze nie uchodzio zepnij szyjk

balonika klamerk. 4. Przygotowany odrzutowiec po na powierzchni wody. Wolny koniec somki

umie tu pod powierzchni wody. 5. Zdejmij klamerk blokujc wylot powietrza z balonika.

jak zachowuje si Twoja d na wodzie? zapisz te obserwacje

wyjanij zasad dziaania napdu dki, co powoduje jej ruch?

11

Dowiadczenie 9

PODUSZKOWIEC Z BALONIKA



balonik

kubek po jogurcie lub inny o maej rednicy dna

iga albo gwd, kombinerki, wieczka, zapaki

1. Rozgrzan nad wieczka ig lub gwodziem zrb w dnie kubka po jogurcie kilkanacie otworw o rednicy okoo 3 mm.

2. Nadmuchaj balonik i ciskajc palcami szyjk (eby powietrze nie ucieko) nacignij go na dno kubka.

3. Pu szyjk balonika i obserwuj zachowanie si balonika z kubkiem.

co dzieje si z powietrzem znajdujcym si w baloniku?

w jakich pojazdach znalazo zastosowanie obserwowane zjawisko?

jak rol spenia powietrze wydostajce si z balonika?

12

Dowiadczenie 10

ODRZUTOWA FIOLKA

Zagadnienie: Siy w przyrodzie (zasada zachowania pdu)


fiolka z tabletkami musujcymi

woda

20 gramowy odwanik

nitka, gumka do wosw

1. Za pomoc nitki umocuj fiolk w taki sposb, aby wisiaa swobodnie w pozycji poziomej gdy trzymasz za wolny koniec nitki.

2. Do fiolki z tabletk musujc nalej troch wody i szczelnie zamknij j korkiem. 3. Odczekaj chwil i zwr uwag na to, jak zachowa si fiolka w chwili wystrzelenia

korka.

jak mona wytumaczy zachowanie si fiolki? 4. Powtrz to samo dowiadczenie, ale z przyczepionym do fiolki za pomoc gumki

odwanikiem.

jak teraz wytumaczysz zachowanie si fiolki/

wykonaj plansz z rysunkiem do wyjanienia zaobserwowanego zjawiska

13

Dowiadczenie 11

FIZYCZNA STRONA WIROWANIA PRANIA

Zagadnienie: Ruch po okrgu


plastikowa butelka po wodzie mineralnej

plastikowy kubek np. po jogurcie

patyczek, gwd, kombinerki, wieczka i zapaki

trzy kawaki grubej nici, kady o dugoci 50 cm

kawaek gbki, woda

1. odetnij z plastikowej butelki cz z gwintem tak, by w pozostaej czci mona byo swobodnie umieci kubek.

2. Za pomoc rozgrzanego gwodzia zrb w kubku rwno rozmieszczone trzy niewielkie otwory przy jego grnej krawdzi i kilkanacie w jego ciance bocznej. Przez te otwory w grnej czci kubka przecignij nitki i zawie kubeczek na patyku.

3. Obracajc patykiem mocno skr sznurki, na ktrych umocowany jest kubek. Do kubka w kawaek mocno namoczonej zabarwion wod gbki lub mokr szmatk.

4. Umie kubek we wczeniej przygotowanej osonie z butelki. Pu go, aby mg si swobodnie obraca.

co obserwujesz w trakcie obracania si (wirowania) kubka?

wytumacz to zjawisko;

gdzie zjawisko to jest wykorzystane?

14

Dowiadczenie 12

WIECA NA HUTAWCE

Zagadnienie: Praca, moc, energia


dugi drut, (moe to by na przykad drut sucy do robienia ubra z weny)

prosta, redniej dugoci wieca

zapaki

kawaek gazety

1. Przebij wiec drutem przez jej rodek i zapal j na obydwu kocach. umie drut ze wiec w ten sposb, aby wieca moga swobodnie si huta. Dowiadczenie przeprowadzaj nad rozoon gazet.

jak zachowuje si wieca w trakcie wykonywania dowiadczenia?

jak wytumaczy to zjawisko?

15

Dowiadczenie 13

WOLNE PRZESTRZENIE POMIDZY

CZSTECZKAMI CIECZY

Zagadnienie: Waciwoci materii


szklanka pena wody

cukier

drobna kaszka

1. Patrzc z boku na szklank sprawd, czy rodek powierzchni wody siga krawdzi 2. Do wody wsypuj porcjami cukier i obserwuj poziom wody w szklance. 3. Powtrz dowiadczenie wsypujc do wody kaszk.

ile yeczek cukru, a ile kaszki mona zmieci w szklance penej wody tak, aby woda si nie wylaa?

jak wyjani ten fakt?

16

Dowiadczenie 14

DYFUZJA W CIECZY



2 szklanki

woda zimna i gorca

atrament, zakraplacz lub cienka rurka do napojw

zegarek

1. Do jednej szklanki nalej zimnej wody, do drugiej gorcej. Odczekaj okoo 1 min., eby powierzchnia wody si uspokoia.

2. Do obu szklanek przy pomocy zakraplacza lub rurki, ostronie wprowad w poblie dna po 3 krople atramentu.

3. Zanotuj czas rozpoczcia obserwacji.

jak zachowuje si atrament w obu szklankach?

jak wytumaczy rnice w zalenoci od temperatury wody?

17

Dowiadczenie 15

DYFUZJA W ZIEMNIAKU



ziemniak lub jabko

n

atrament

1. Przekrj ziemniak lub jabko w taki sposb, by po zoeniu jedna cz dobrze leaa na drugiej.

2. Na rozkrojonej powierzchni umie ma kropl zabarwionej cieczy. zapamitaj jak du plamk utworzya ciecz, a nastpnie ostronie pocz obie czci; pozostaw je na stole na okoo 15 minut.

3. Rozdziel obie czci i porwnaj wielkoci plamki z jej pierwotn wielkoci.

opisz wygld ziemniaka

jakie zjawisko fizyczne jest odpowiedzialne za zmian, ktra zasza w ziemniaku?

18

Dowiadczenie 16

WSPINAJCA SI WODA



dwie szklane pytki o wymiarach ok. 5cm x 9cm

gumka recepturka

odstpnik kawaek sztywnej tektury o gruboci ok. 0,5-1mm, szerokoci 2mm i dugoci 9cm (lub wielokrotnie zoonej folii aluminiowej)

paskie naczynie z wod mocno zabarwion np. nadmanganianem potasu lub atramentem

kawaek gbki

dugi kawaek kredy

biay kawaek licia pora

1. Zcz ze sob pytki wkadajc wzdu jednej z duszych krawdzi tekturk; na gumk.

2. Wstaw krtsz krawd pytek do zabarwionej wody i utrzymuj pytki w pozycji pionowej.

3. Do zabarwionej wody na gboko 1cm wstaw pionowo ustawion gbk i kred na okoo 30 sekund oraz li pora na dwie godziny.

jak zachowuje si woda pomidzy pytkami?

dlaczego wznosi si na rne wysokoci w rnych miejscach szybki?

co dzieje si z kred, liciem i gbk, gdy ich koce zanurzymy w zabarwionej wodzie?

czy potrafisz wyjani dlaczego fundamenty budynkw izoluje si od ziemi warstw papy?

jakie znaczenie w przyrodzie ma obserwowane w tym dowiadczeniu zjawisko?

19

Dowiadczenie 17

CO PORYWA NITK?



talerz

szklanka lub niewielki lejek

kawaek nitki

iga

troch detergentu (pyn do mycia naczy lub mydo w pynie)

1. Nalej na talerz wody, dodaj kilka-kilkanacie kropel detergentu i zamieszaj tworzc wod mydlan.

2. Po kawaek nitki na otwarty koniec szklanki wzdu jej rednicy. Przytrzymaj koce nitki palcami lekko j naprajc i odwr szklank do gry dnem.

3. Zanurz lekko szklank z nitk w wodzie mydlanej tak, aby po jej wyjciu na otworze szklanki powstaa mydlana bonka. pu koce nitki.

4. Przebij bonk mydlan z jednej strony nitki dotykajc j ig.

opisz zachowanie si nitki

o czym to wiadczy?

20

Dowiadczenie 18

UCIEKAJCY KOREK



talerz

proszek z korka (korek starty drobno na tarce lub grubym pilnikiem)

kilka kropel detergentu (pynu do mycia naczy lub myda w pynie)

1. Nalej na talerz wody i posyp rwnomiernie cienk warstwa korka. 2. Na rodek talerzyka wpu krople detergentu i zaobserwuj zachowanie si proszku

z korka na powierzchni wody.

narysuj jak wyglda wynik twojego dowiadczenia przed i po wpuszczeniu detergentu

jaka sia odpowiedzialna jest za zmian pooenia korka?

21

Dowiadczenie 19

KONWEKCJA W GAZACH

Zagadnienie: Zjawiska cieplne


krek z cienkiej tekturki o rednicy 6 cm

noyczki

owek

kawaek nitki

patyczek lub sztywny drucik o dugoci ok. 15 cm zaostrzony na jednym z kocw

kulka plasteliny

lampa stoowa lub wieczka

1. Wykonaj papierowy limaczek: nitk przywi do patyczka w pobliu ostrza; nawi na patyczek ok. 10 cm nitki, utnij reszt a koniec przymocuj do owka w pobliu zaostrzonego grafitu; patyczek oprzyj mocno ostrzem w rodku kawaka kartonu i trzymaj jedn rk nieruchomo; drug rk rysuj za pomoc owka wok patyczka lini trzymajc owek zwrcony stale t sam stron ku patyczkowi i utrzymujc nitk w napreniu; odwijajca si nitka spowoduje oddalanie si owka od patyczka; powstanie linia spiralna. Wytnij limaka przecinajc karton wzdu narysowanej linii.

2. Przymocuj do brzegu stou (np. kawakiem plasteliny) ustawiony ostrzem do gry patyczek i po na ostrzu limaka wykorzystujc zagbienie powstae w kartonie podczas rysowania linii spiralnej.

3. Pod limakiem trzymaj zapalon wieczk (ostronie, tak aby karton si nie zapali) i obserwuj zachowanie si kartonowego limaka.

opisz zachowanie spirali i wyjanij je

odszukaj w encyklopedii haso szybowiec- napisz jak konwekcja jest wykorzystywana w szybownictwie

jak rol odgrywaj parapety okienne umieszczane zwykle nad grzejnikami centralnego ogrzewania?

22

Dowiadczenie 20

PRZEWODZENIE CIEPA



gruby gwd lub klucz

kawaek papieru

zapaki

kubek z zimna wod

1. Gwd owi szczelnie wskim papierowym paskiem.

2. Wprowad go do pomienia.

obserwuj co dzieje si z papierem

jak to wytumaczy?

23

Dowiadczenie 21

ROZSZERZALNO TEMPERATUROWA

POWIETRZA



szeroki , przezroczysty pojemnik

butelka po soku

pokrywka do butelki z wywierconym otworem

somka do napojw

plastelina

woda zabarwiona atramentem

gorca woda.

1. Poow butelki wypenij wod zabarwion atramentem i zakr j 2. Do otworu w somk w taki sposb aby krtki jej kawaek wystawa na

zewntrz; otwr uszczelnij plastelin. 3. Tak przygotowan butelk w do pojemnika z bardzo gorc wod.

obserwuj, co dzieje si z zabarwion wod?

jak to wytumaczy?

gdzie to zjawisko znalazo zastosowanie?

24

Dowiadczenie 22

ROZSZERZALNO TEMPERATUROWA

CIA STAYCH



moneta 5 groszowa

dwie szpilki, pudeko po zapakach

dugopis lub piro z metalow skuwk

gorca woda

pseta

tama samoprzylepna

1. Monet po na pudeku po zapakach i wbij szpilki w odlegoci rwnej jej rednicy tak, by mona j ciasno przesun pomidzy szpilkami.

2. Monet wrzu do wrztku na 1 min.; nastpnie wyjmij pset i sprbuj przesun pomidzy szpilkami.

3. Metalow skuwk wrzu do wrztku na 1 min a nastpnie na na piro najdalej jak mona; kawaeczkiem tamy zaznacz miejsce, do ktrego dochodzi skuwka.

4. Szybko zdejmij skuwk z pira i pozwl jej przestygn,. 5. Ponownie na na piro i porwnaj pooenie.

jakie zjawisko obserwujesz w tym dowiadczeniu?

dlaczego rozgrzan skuwk naleao szybko zdj z pira?

jak naoy na koo ciasn, metalow obrcz?

25

Dowiadczenie 23

JAK DZIAA TERMOMETR CIECZOWY?



buteleczka np. po lekarstwie o pojemnoci 200-300 ml

dopasowany do niej korek

cienka, przezroczysta rurka o dugoci ok. 20 cm (z wkadu do dugopisu)

zabarwiona woda

karton

tama klejca

naczynie z gorc wod

kostki lodu

1. Napenij butelk wod; w korku przewier odpowiedni dla rurki otwr lub wypal go rozgrzanym gwodziem.

2. Zatkaj butelk korkiem; pod korkiem nie powinno by powietrza. 3. Wsu rurk; jeli woda wypywa przy korku wysusz ja bibu i uszczelnij

wszystko klejem. Poziom cieczy w rurce powinien siga jej wysokoci. 4. Do rurki przyklej tam wski pasek kartonu, na ktrym bdziesz znaczy poziomy

cieczy w rnych temperaturach. 5. Wstaw butelk do wody z lodem i po 10 min. zaznacz poziom cieczy w rurce. 6. Wstaw butelk do gorcej wody i po chwili zaznacz poziom wody w rurce.

opisz wyniki dowiadcze

odpowiedz na tytuowe pytanie: jak dziaa termometr cieczowy?

26

Dowiadczenie 24

REZONANANS MECHANICZNY

Zagadnienie: Drgania i fale


sprysty sznurek np. tzw szpagat

cztery kulki z plasteliny o rednicy ok. 2 cm lub due nakrtki

nitka

1. Kawaek sznurka o dugoci ok. 60 cm mocno napnij pomidzy np. drzwiczkami szafek w kuchni. Na nim w odlegociach co 6-7 cm zawie kulki z plasteliny o rednicy ok. 2 cm na nitkach o dugociach

a) 25 cm b) 15 cm c) 25 cm d) 35 cm 2. Jedn z kulek na nitce o dugoci 25 cm wychyl z pooenia rwnowagi i pozwl

jej si waha. Obserwuj wszystkie kulki. 3. Po zatrzymaniu wszystkich kulek powtrz dowiadczenie wychylajc kolejno

nastpn kulk.

zapisz obserwacje po wychyleniu kulki na nitce o dugoci: a) 25 cm b) 15 cm c) 25 cm d) 35 cm

jak nazywa si obserwowane zjawisko?

27

Dowiadczenie 25

NIEKONWENCJONALNE ZGNIATANIE PUSZEK

Zagadnienie: Hydro- i aerostatyka


przezroczysty pojemnik

butla gazowa

aluminiowa puszka po napojach

szczypce drewniane

zimna woda.

1. Przezroczysty pojemnik napenij wod. 2. Do aluminiowej puszki nalej troch wody. Puszk ogrzej nad pomieniem do czasu

doprowadzenia wody w puszce do wrzenia i odparowania wody.

3. W szybko puszk do pojemnika z zimn wod.

co dzieje si z puszk ?

jak wyjani to zjawisko?

28

Dowiadczenie 26

PRAWO BERNOULLIEGO



dwie kartki papieru

pieczka do tenisa stoowego

suszarka do wosw

1. Dmuchnij pomidzy dwie kartki papieru. 2. Nastpnie wcz suszark do wosw i w strumie gorcego powietrza wpu

pieczk do gry w tenisa.

zapisz, co dzieje si z kartkami papieru?

jak zachowuje si pieczka ?

jakie prawo pozwala wyjani takie zachowanie?

gdzie spotykamy si na co dzie z takim zjawiskiem?

29

Dowiadczenie 27

CINIENIE ATMOSFERYCZNE



kartka papieru

szklanka z wod

1. Nalej do szklanki wody do pena. 2. Przykryj j kartk papieru i odwr szybkim ruchem do gry dnem.

co dzieje si z kartka papieru i woda w szklance?

jak wytumaczy to zjawisko?

30

Dowiadczenie 28

BALON DWIGAJCY SZKLANKI



gumowy balonik

dwie szklanki (najlepiej tzw. nietukce si)

gorca i zimna woda

1. Nalej ostronie do obu szklanek wody i poczekaj chwil aby szklanki ogrzay si. 2. Wylej wod i szybko przy szklanki otworami do rednio nadmuchanego

balonika tak, aby balonik znajdowa si pomidzy nimi. 3. Umie cao na zlewozmywakiem lub du misk i (korzystajc z pomocy

drugiej osoby) skieruj na balonik ze szklankami strumie zimnej wody. Po chwili okae si, e szklanki jak gdyby przykleiy si do balonika. Trzymajc za jedn szklank mona, za porednictwem balonika, unie drug szklank.

co utrzymuje szklanki i balonik razem? co to za tajemnicza sia?

dlaczego szklanki przed przyoeniem do balonika powinny by ciepe?

jak rol odegra strumie zimnej wody?

31

Dowiadczenie 29

CO WPYCHA BALON DO BUTELKI?



gumowy balonik

plastikowa butelka po wodzie mineralnej

1. Za pomoc gwodzia zrb w butelce otwr w pobliu jej dna i zaklej go tam klejc lub plastrem.

2. Nalej do butelki wody (prawie do pena). 3. Na szyjk butelki na nienadmuchany gumowy balonik. 4. Odklej przylepion uprzednio tam (wykonaj to nad zlewozmywakiem lub

misk).

obserwuj co dzieje si z wod i balonem?

co si dzieje z cinieniem powietrza znajdujcego si nad powierzchni wody podczas jej wylewania z butelki?

jaka jest tego przyczyna?

co wpycha balon do butelki?

32

Dowiadczenie 30

CINIENIE HYDROSTATYCZNE



obcita u gry dua butelka po wodzie mineralnej

dwa mae lejki ( mona je zrobi z grnych czci maych butelek po wodzie mineralnej)

kawaki gumy z cienkiego balonika lub rkawiczki chirurgicznej

gumki - recepturki

1. W nakrtkach zrb otwory rozgrzanym gwodziem, osad w nich na kleju kawaki rurki do napojw poczone kawakiem wyka igielitowego (dug. 50 cm).

2. Na lejki na gum i umocuj j gumk recepturk. Nacinij gumk na jednym z lejkw i obserwuj zachowanie powierzchni gumy na drugim.

3. do butelki nalej wody i zanurzaj w niej jeden z lejkw obserwujc rwnoczenie zachowanie powierzchni gumy na drugim.

jak zmienia si powierzchnia gumki na drugim lejku w zalenoci od gbokoci zanurzenia pierwszego lejka?

jakie zjawisko fizyczne jest przyczyn tego efektu?

33

Dowiadczenie 31

STATKI



duy kawaek plasteliny

butelka po lekarstwie z zakrtk

drobne przedmioty (koraliki, kasza, rut)

miska z wod

kg soli

1. Sprbuj pooy poow plasteliny ostronie na wodzie, z drugiej poowy ulep cienkocienn deczk i powtrz prb. Zaznacz na plastelinie poziom, do ktrego zanurza si dka.

2. Zakrcon butelk po na wodzie, zapamitaj stopie zanurzenia. stopniowo napeniajc butelk np. koralikami spowoduj, by zanurzenie butelki zmienio si.

3. Nasyp do wody kg soli.

jaki jest teraz poziom zanurzenia dki z plasteliny?

co stao si z butelk po nasypaniu do wody soli?

jak wyjanisz zmian poziomu zanurzenia dki po wsypaniu soli do wody?

jakie s konsekwencje tego zjawiska dla eglugi dalekomorskiej?

34

Dowiadczenie 32

ELEKTROSTATYCZNY PIKARZ

Zagadnienie: Elektrostatyka


stara, nieprzydatna pyta winylowa lub inny gruby, paski kawaek plastiku

folia aluminiowa

puszka metalowa po groszku (nie lakierowana na zewntrz) lub inny przedmiot podobnej wielkoci

kawaek weny lub futra

cienka nitka

dwie szklanki

1. Z aluminiowej folii zrb figurk o wysokoci ok. 5 cm, ktra moe pewnie sta na pycie oraz ma, lekk kulk, ktr zawie na nitce o dugoci ok. 25 cm.

2. Pyt potrzyj wen, a nastpnie umie figurk na skraju pyty. 3. Postaw cao ostronie na szklance, za metalow puszk ustaw na drugiej

szklance w odlegoci 3 cm od figurki. 4. Zawieszon na nitce kulk wsu pomidzy figurk a puszk.

obserwuj zachowanie kulki i zapisz je

wyjanij, dlaczego kulka zachowuje si w taki sposb?

35

Dowiadczenie 33

ELEKTROSTATYCZNY KOPCIUSZEK



yeczka gruboziarnistej soli

troch zmielonego pieprzu

plastikowa linijka lub dugopis

kawaek weny lub futerka

1. Na kartk papieru wysyp sl i pieprz; wymieszaj dokadnie. 2. Naelektryzuj linijk przez potarcie jej wen, a nastpnie trzymajc poziomo zbli

od gry do zmieszanych substancji na odlego okoo 2 cm.

obserwuj co dzieje si z pieprzem i sol? 3. Zbli linijk na mniejsz odlego .

zapisz swoje obserwacje

dlaczego mona oddzieli pieprz od soli tak metod?

36

Dowiadczenie 34

ROBIMY DOMOWY ELEKTROSKOP



szklany soik o pojemnoci ok. 1l

folia aluminiowa

bardzo dobrze oczyszczona yeczka metalowa lub inny podobny przedmiot

plastikowy dugopis

klej biurowy

kawaek weny lub futerka

1. Z gadkiej aluminiowej folii wytnij dwa prostokty o wymiarach okoo 10cm x 15cm oraz pasek o dugoci ok. 26 cm i szerokoci 2cm.

2. Prostokty naklej symetrycznie od zewntrz na pobocznicy soika. Pasek z w p i zawie na yeczce opartej na otworze soika, dobrze dociskajc foli do yeczki. Tak powsta domowy elektroskop.

3. Potrzyj wen plastikowy dugopis a nastpnie dotknij nim yeczki;

zaobserwuj pooenie paskw aluminiowych 4. Ponownie naelektryzuj dugopis i dotknij nim yeczki;

czy co si zmienio? 5. Dodatkowym paseczkiem folii pocz oba aluminiowe prostokty i yeczk, a

nastpnie dotknij naelektryzowanym dugopisem yeczki.

co obserwujesz teraz?

zapisz swoje obserwacje

wyjanij dziaanie elektroskopu w obu przypadkach.

do swi adc zenia

Documents