W  swojej  długiej,  ponadtysiącletniej  historii  nowożyt-nej  Kalisz  przeżył  wiele  tragicznych  chwil.  Jednakże  to, co wydarzyło się w sierpniu 1914  roku, było prawdziwą katastrofą, tym bardziej zdumiewającą, że nic  jej nie za-powiadało. Marne  to pocieszenie,  że nie był  jedyny,  że podobnego losu doświadczyły inne miasta na wschodzie i zachodzie Europy. Cywilne, bezbronne, pozbawione ja-kiegokolwiek znaczenia militarnego miasto zostało obró-cone w ruiny przez wojska niemieckie, które od wejścia do  Kalisza  rozpoczęły Wielką,  pierwszą  ze  światowych, Wojnę.

Zginęło  kilkuset  mieszkańców,  ponad  czterysta  domów i kamienic, ratusz, teatr, banki zostały zburzone i spalone. Piękne, bogate miasto zamieniło się w morze ruin.

Program  „Kalisz-Feniks  1914-2014”  ma  przypominać tamte chwile grozy, ale także coś niezwykłego – powrót do życia, wielkie dzieło odbudowy. Bo Kalisz zmartwych-wstał, odrodził się większy i wspanialszy, stał się symbo-lem II Rzeczypospolitej, sił witalnych młodego niepodle-głego państwa. 

Te  wszystkie  różnorodne  wątki  umieszczone  zostały w projekcie „Kalisz-Feniks”. Zapraszam do uczestnictwa w wydarzeniach, które znajdują się w  jego kalendarzu – w imieniu wszystkich, którym bliski jest Kalisz, bliska jest Polska.

Prezydent  Kalisza  dr inż. Janusz Pęcherz  

Kalisz-Feniks. Tragedia i odrodzenie

19 – 23 maja

Mosty Sztuki. Kalisz 2014 Międzynarodowy Plener Artystyczny „Kalisz jako miejsce konfrontacji artystycznych i naukowych, miejsce rodzących się nowych idei i możliwości” z udziałem artystów polskich oraz gości z USA, Turcji, Białorusi i Anglii

6 czerwca, godz. 16.30, ul. Nowy Świat

„Kalisz-Feniks” Uroczyste odsłonięcie muralu na ścianie budynku Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego UAM przygotowanego przez studentów i młodzież kaliską pod kierunkiem Hanka Foremana z USA oraz prof. Moniki Kostrzewy

czerwiec – październik, Główny Rynek

Zbuduj mnie – Twój Kalisz Edukacyjny panel dla dzieci.

Koncepcja i projekt – Wojciech Stefaniak

lipiec – październikWystawy plenerowe 

Kalisz. Sierpień 1914.Wystawa fotograficzna w przestrzeni miejskiej

Koncepcja – Ryszard Bieniecki Projekt – Wojciech Stefaniak

Odbudowa Kalisza po zburzeniu miasta w 1914 r.Wystawa przygotowana przez Archiwum Państwowe w Kaliszu, Złoty Róg

Wystawa prac nadesłanych na konkurs ogłoszony w 1915 r. przez Uniwersytet Warszawski i Koło Architektów; ikonografia i dokumenty odbudowy

3 sierpnia, godz. 18.00, Kościół pw. św. Józefa i Piotra z Alkantary (Nazaretanek)

Uroczysta msza święta w intencji kaliszan poległych podczas zburzenia miasta oraz wszystkich osób, które przyczyniły się do odbudowy Kalisza

4 sierpnia, godz 17.00, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej

„Gdy dymy opadły, został wielki cmentarz, wymarła ruina...” „Koniec czasu oswojonego” „Sierpniowa tragedia i wojenny czas” „Jak Feniks z popiołów”

Otwarcie wystawy.

KALISZ-FENIKS 1914 – 2014 KALENDARIUM

6 września, ratusz

Święto KsiążkiNarodowe Czytanie i obchody Roku Czytelnika pod patronatem Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego. Odczytanie tekstu odezwy Henryka Sienkiewicza „Do narodów cywilizowanych”

Prezentacja wydawnictw związanych z 100. rocznicą zburzenia Kalisza; spotkania z autorami, kiermasz

Konkurs na gazetę historyczną – Jednodniówka „Feniks”

6 września, Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego

„Na pograniczu imperiów”Otwarcie wystawy

październik, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej i Galeria WPA UAM

Mosty Sztuki. Kalisz 2014 Wystawy poplenerowe

14 listopada, ratusz

„Przyodziany klęski chmurą i ognia purpurą”. Kalisz w 1914 roku Sesja historyczna

DNi PAMięci

2 sierpnia, godz. 22.00 i 23.00

I narodzę się znowu. Jak Feniks Widowisko światła i dźwięku

3 sierpnia, godz. 12.00

Pod patronatem honorowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego

Uroczyste otwarcie Skweru Historycznego Rozmarek – miejsca upamiętniającego tragedię sierpnia 1914 r. 

Z udziałem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego 

W programie m.in. koncert fortepianowy I. J. Paderewskiego w wykonaniu Mileny Antoniewicz

3 sierpnia, godz. 17.00

Pamięć dla poległych Złożenie kwiatów i zapalenie zniczy pod Pomnikiem Sierpnia 1914

22 sierpnia, godz. 21.00, Plac Wojciecha Bogusławskiego,

Koncert plenerowy „Feniks”Wykonawcy:

Dawid Podsiadło – wokalMonika Borzym – wokal Mariusz Obijalski – fortepianPaweł Pańta – kontrabasPaweł Dobrowolski – perkusjaDariusz Grodziński – gitaraEwa Lipska i Dawid Podsiadło – teksty Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Kaliskiej Adam Klocek – dyrygent, kompozytor i aranżer

DZiAłANiA tOWARZySZącEWystawy, konkursy, projekty literackie i wirtualne

styczeń – grudzień

Wirtualne Muzeum Fotografii – ponadczasowy portal internetowy

23 maja

Mosty Sztuki. Kalisz 2014Podsumowanie konkursu plastycznego dla młodzieży gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej Kalisza oraz południowej Wielkopolski

7 czerwca „Kaliszanie piszący – Kaliniec utracony”V Literacka Gra Miejska 

czerwiec – październik

„Kalisz wczoraj i dziś”Wizualna strona miasta

lipiec – grudzień

„Przyodziany klęski chmurą i ognia purpurą”. Kalisz w 1914 r. Wystawa w Bibliotece Głównej

lipiec – sierpień

„Wtedy i dzisiaj... Od zburzenia Kalisza upłynął już wiek” Wystawa w Filii nr 9 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. A. Asnyka

1 sierpnia

Projekt „Bekanntmachung 1914 -1918”

sierpień – wrzesień

„Kalisz 1914” Wystawa w Filii nr 4 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. A. Asnyka

wrzesień – grudzień

„Bo masz w łunach, bo masz w dymie wypalone imię” Prezentacja multimedialna dla uczniów kaliskich szkół

2 – 6 listopada

XXXVII Międzynarodowy Listopad Poetycki oraz II Międzynarodowe Zaduszki Poetyckie

14 ‑ 16 listopada

IV Ogólnopolski Festiwal Poetycki im. Wandy Karczewskiej

grudzień

Artyści kaliscy – „Siła tworzenia silniejsza jest niż siła niszczenia”Polsko-angielska internetowa strona Galerii Sztuki im. Jana Tarasina

DZiAłANiA tOWARZySZącE

Wydarzenia sportowe

8 czerwca, tor kolarski, Wał Matejki

Zawody kolarskie na torze z okazji Święta Miasta o Wielką Nagrodę Kalisza

5 lipca

„Poznaj Kalisz i okolice”I Kaliski Rajd

2 sierpnia

Tour de Calisia

2 – 3 sierpnia, godz. 14.00, Hala Kalisz Arena,

„Szczypiorno Cup” Międzynarodowy turniej Piłki Ręcznej z udziałem drużyn: Górnik Zabrze, Gaz System Pogoń Szczecin Azoty Puławy, Füche Berlin oraz mecz drużyn oldboyów Kalisz-Ostrów Wlkp./impreza biletowana/

27 września

120-lecie Kaliskiego Towarzystwa Wioślarskiego

5 października

XXXIV Międzynarodowy Bieg Uliczny Ptolemeusza

WyDAWNictWA KSiążKOWE

Józef Szutkowski, poemat Dzieje Kalisza w 1914 roku

Album de Kalisch. Zbiór 22 fotografii z widokami miasta Kalisza – reprint pierwszego albumu Kalisza z fotografiami Jana Wilhelma Diehla z lat 60. XIX w.

Statut Kaliski ilustrowany przez Artura Szyka – reprint oryginalnych kart. 750. rocznica nadania przez księcia 

Bolesława Pobożnego przywilejów

Inwentarz zespołu akt Naczelnika Powiatu Ka-liskiego (Deutscher Kreischef in Kalisch) z lat 1914‑1918 w opracowaniu Edyty Pietrzak

Arkadiusz Błaszczyk, Miasto ponad ogień i czas. Echa katastrofy kaliskiej

Materiały źródłowe do katastrofy kaliskiej pod redakcją Bogumiły Celer

Maciej Drewicz, Wypadki kaliskie 1914. Reinterpre-tacje obrazu wydarzeń

Rocznik Kaliski, tom XL – poświęcony zburzeniu Kalisza

Kalisz. Sierpień 1914

Wystawa fotograficzna w przestrzeni miejskiej, lipiec – październik– Wykorzystaliśmy zdjęcia i pocztówki pokazujące Ka-lisz sprzed 100 laty, które bardzo dobrze dokumen-tują tamten czas. Takich wystaw w przestrzeni miasta do tej pory nie było w Kaliszu. Chcemy pokazać skalę i ogrom tego zniszczenia, co byłoby niemożliwe w kla-sycznej wystawie, zlokalizowanej w jednym miejscu. Zamysł jest taki, żeby ludzie, zarówno mieszkańcy Ka-lisza, jak i przyjezdni napotykali obrazy sprzed 100 lat w wielu miejscach na frontonach budynków, chodząc po ulicach, jadąc przez miasto. Zniszczenia, kataklizm, które przeszły, są bezimienne, mniej ważne są po-szczególne adresy, bo tutaj patrzymy na morze ruin; podobnie później wyglądała Warszawa po powstaniu, chociaż oczywiście skala była inna – mówi Ryszard Bie-niecki,  autor  koncepcji  ekspozycji.  Autorem  koncep-cji  graficznej  tego wydarzenia  jest Wojtek  Stefaniak. W zamyśle autorów wystawa ma oddziaływać na wy-obraźnię  i  wrażliwość  odbiorców,  uzmysławiając  im, jak Kalisz wyglądał po kataklizmie 100 lat temu. Ważny jest  też  charakter edukacyjny  tego przedsięwzięcia  – na pewno dla współczesnych będzie to znakomita lek-cja historii. Wystawie towarzyszy katalog-przewodnik.

Odbuduj swoje miasto – „Zbuduj mnie – Twój Kalisz”Edukacyjny panel dla dzieci na Głównym Rynku, czerwiec – październik

Zabawa dla dzieci z wykorzystaniem kolorowych kloc-ków, które uczestnicy mogą ustawiać dowolnie na po-stumencie przed ratuszem. Duże klocki z rysunkami ka-liskich kamienic, sklepów, banków oraz Ratusza usta-wiono na postumencie stojącym na Rynku Głównym. Postument  wyłożono  specjalną  wykładziną  imitującą nawierzchnię  rynku  oraz  sztuczną  trawą.  Poszczegól-ne  klocki  trzeba  ułożyć  w  odpowiedni  sposób,  aby powstały  z  nich wizerunki  różnych  budowli.  Dookoła postumentu  postawiono  kolorowe  siedziska.  Przez całe lato dzieci będą miały okazję bawić się i kreować własną wizję najstarszego miasta. 

www.1914kalisz.pl

Dni Pamięci

I narodzę się znowu. Jak Feniks, 2 sierpniaWidowisko światła i dźwięku oparte na technice map-pingu,  polegające  na wyświetleniu  animacji  na  fasa-dzie dawnego Pałacu Gubernatorskiego, czyli obecnej siedzibie starostwa.

Celem widowiska ma być pokazanie panującej w Ka-liszu  grozy  widzianej  z  punktu  widzenia  ówczesnych mieszkańców. Data spektaklu, czyli wieczór 2 sierpnia, nie jest przypadkowa. Będzie to bowiem dokładnie sto lat po rozpoczęciu kataklizmu, który sprawił, że najstar-sze z polskich miast legło w gruzach.

Uroczyste otwarcie Skweru Historycznego Rozmarek z udziałem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego, 3 sierpnia

Przy ul. Targowej  i Przechodniej powstaje skwer Roz-marek  upamiętniający  tragiczny  dla  naszego  miasta sierpień  1914  roku.  Przestrzeń,  jaką  stwarza  skwer, otwarta, dostępna, otoczona budynkami, zostanie za-budowana  elementami  symbolicznymi,  ale  także  ilu-stracyjnymi, które wprowadzą mieszkańców i turystów w klimat miasta sprzed stu laty. To miejsce na terenie ówczesnej  dzielnicy  żydowskiej  także  zostało mocno zniszczone,  jak cały Kalisz. To będzie swoisty pomnik tragicznych wydarzeń  z  sierpnia  1914  roku w  środku miasta, pokazujący najtragiczniejsze chwile w postaci autentycznych  zdjęć  wkomponowanych  w  gabiony, 

Koncert plenerowy „Feniks”

Koncert plenerowy Filharmonii Kaliskiej, 22 sierpnia Plenerowy koncert wieńczący obchody setnej rocznicy zburzenia Kalisza odbędzie się 22 sierpnia tego roku. Muzykę komponuje Adam Klocek, dyrygent i wiolon-czelista, dyrektor Filharmonii Kaliskiej; autorką  tekstu jest Ewa Lipska, najwybitniejsza polska poetka. Orkie-strę poprowadzi maestro Adam Klocek, a zaśpiewają znakomici  soliści:  Dawid  Podsiadło  –  gwiazda  mło-dego pokolenia, tegoroczny zdobywca Fryderyków – oraz Monika Borzym. Przy fortepianie zasiądzie Mariusz Obijalski, a na kontrabasie zagra Paweł Pańta. Dźwięki gitary popłyną spod palców Dariusza Grodzińskiego, a Paweł Dobrowolski zasiądzie przy perkusji.

to  jest  ozdobne  elementy  architektoniczne  –  pro-stopadłościany  zbudowane  z  siatek  wypełnionych kruszywem.  Usytuowany  w  posadzce  z  kostki  grani-towej odlew w brązie ze znakiem Kalisz-Feniks wska-zywał będzie na symboliczny charakter  tego miejsca. Na  skwerze  zaplanowano  także  postawienie  tablicy pamiątkowej  z  napisami w  językach polskim,  hebraj-skim i angielskim mówiącymi o tym, że w tym miejscu stała  synagoga  zburzona  przez  Niemców.  Podobna tablica stanie przy ul. Kościuszki i będzie znakiem pa-mięci po synagodze  reformowanej, która znajdowała się przy ul. Krótkiej.

Koncepcja Rozmarku powstała przy udziale: idea i kon-cepcja historyczna: Ryszard Bieniecki, projekt architek-toniczny: Tadeusz i Filip Wiekierowie, projekt plastycz-ny:  Wojciech  i  Witold  Stefaniakowie,  projekt  znaku programu: Kalisz-Feniks i projekty graficzne Wojciech Stefaniak, ikonografia wystawy: Mariusz Hertmann

www.1914kalisz.pl

V Literacka Gra Miejska „Kaliszanie Piszący”

Śladami powieści Marii Dąbrowskiej, 7 czerwcaW  tym  roku  kanwą  gry,  którą  zorganizowało  Stowa-rzyszenie  im. Haliny Sutarzewicz,  jest wielka powieść Noce i dnie Marii Dąbrowskiej. Gra, która odbędzie się w sobotę 7 czerwca, jest przeznaczona dla wszystkich –  dzieci,  młodzieży  i  dorosłych.  Od  uczestników  nie jest  wymagana  znajomość  książki  ani  historii miasta. Czas  trwania zabawy  to ok. 2 godziny. W tym czasie zawodnicy będą mieli za zadanie pokonać wytyczoną trasę, na której czekać będą na nich zadania. Podczas ich wykonywania trzeba będzie wykazać się spostrze-gawczością, sprytem, ale też opanowaniem. Po wypeł-nieniu wszystkich zadań uczestnicy spotkają się na fi-nale, gdzie odbędzie się losowanie nagród.

Autor Maciej Stadtmüller oparł scenariusz na fragmen-tach powieści Marii Dąbrowskiej Noce i dnie, w których autorka opisuje Kaliniec. Pisząc swoją najważniejszą po-wieść, Dąbrowska utkała poszczególne sceny ze wspo-mnień o rodzinnym mieście i jego ludziach. Wystawiła miastu najwspanialszy z pomników – literacki.

Kalisz 1914 w literaturze

Wystawa w Filii nr 4 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. A. Asnyka, sierpień – wrzesień

Włączając się w obchody setnej rocznicy zburzenia Ka-lisza, Filia nr 4 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Ada-ma Asnyka w Kaliszu przygotowuje wystawę pt. „Ka-lisz 1914 w  literaturze”. Jej celem  jest ukazanie skali oddźwięku,  jaki  wywołała  tragedia  naszego  miasta. Przeciętnemu  czytelnikowi  literacki  obraz  zniszczenia Kalisza w  1914  r.  przywodzi  na myśl  głównie  utwory Marii  Dąbrowskiej.  Tymczasem  sierpniowa  tragedia sprawiła, że o mieście było głośno niemal w całej Eu-ropie. Zagłada wywołała powszechne oburzenie, a sło-wo „Kalisz” stało się synonimem najbardziej okrutnych zbrodni Wielkiej Wojny.  Stąd  też wzmianki  o  Kaliszu znajdziemy w utworach  tak  znanych pisarzy  jak Wło-dzimierz Majakowski czy Izaak Bashevis Singer.

Okolicznościowa ekspozycja pozwoli zapoznać się z li-teraturą  piękną  traktującą  o  kaliskim  sierpniu.  Będą to  utwory w większości  nieznane,  bądź  niekojarzone z  Kaliszem:  od  dzieł  pisarzy-amatorów,  powstałych z  potrzeby  serca,  poprzez  teksty  satyryczne  i  propa-gandowe, aż po literackie wzmianki nadające Kaliszowi rangę  symbolu.  Tekstom  towarzyszyć  będą  ilustracje przedstawiające  zniszczenie  Kalisza. Wystawa  będzie eksponowana od 1 sierpnia do końca września w po-mieszczeniach Filii nr 4 przy Al. Wolności 27.

www.1914kalisz.pl

Święto Książki

Kaliski ratusz, Główny Rynek, 6 wrześniaNarodowe czytanie pod patronatem Prezydenta RP – w tym roku twórczości Henryka Sienkiewicza – to do-skonała okazja, żeby przy okazji zorganizować Święto Książki. – Chcemy, żeby w tym dniu mogli się zaprezen-tować czytelnikom także kaliscy literaci oraz wydawcy spoza Kalisza publikujący literaturę związaną w pierw-szej kolejności z I wojną światową, bo z okazji jubile-uszu na rynku pojawiło się sporo pozycji temu poświę-conych – wyjaśnia Adam Borowiak, dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Adama Asnyka w Kaliszu. 

Zaplanowano  też  premiery  kaliskich  wydawnictw z  okazji  100-lecia  zagłady miasta,  które  przygotowa-ły  zarówno MBP  im. Adama Asnyka, Książnica Peda-gogiczna,  jak  i Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Kiermasz i narodowe czytanie odbędą się w ratuszu. – Zapraszamy mieszkańców, żeby przychodzili z własny-mi książkami Henryka Sienkiewicza, co pozwoli im śle-dzić czytane akurat fragmenty – mówi Adam Borowiak. – Ponadto jeszcze przed wakacjami ogłoszony zosta-nie konkurs na jednodniówkę adresowany do wszyst-kich, którzy chcieliby przygotować takie wydawnictwo związane ze stuleciem tragedii zagłady bezbronnego miasta, ale także jego heroicznej odbudowy. Jak wia-domo, pierwsze projekty odbudowy Kalisza powstały już w 1916 r. w kole architektów warszawskich, a były także koncepcje niemieckie, które zakładały, że Niem-cy tutaj na zawsze zostaną, dlatego warto odbudować „pruskie miasto” Kalisz.

Wydawnictwa

Z okazji jubileuszu w Kaliszu ukazało się kilka wydaw-nictw. Jednym z nich są Dzieje Kalisza w 1914 r. Józefa Szutkowskiego, sprawozdawcy „Kuriera Powszechne-go”, na łamach którego już w 1919 r. ukazała się zapo-wiedź  publikacji  jego  poematów  będących  świadec-twem zniszczenia miasta. Niestety, nigdy do tej publi-kacji nie doszło. Dopiero w 2012 roku wnuczka autora Zofia Matyjaszczyk  skontaktowała  się  z  prezydentem Kalisza, deklarując chęć przekazania jedynego egzem-plarza książeczki, czyli rękopisu oprawionego w 1920 w introligatorni S. Sztyfta. – Po blisko 100 latach zreali-zowaliśmy marzenie i testament Szutkowskiego, który umarł młodo, w 1925 r. w wieku 33 lat. Wykonaliśmy benedyktyńska pracę, przekopując archiwa, księgi pa-rafialne, itd., żeby przybliżyć postać autora poematu i jego rodziny. Książeczka nie jest dokładnym reprin-tem, bo oryginał został niedbale oprawiony i trze-ba było naprawić błędy introligatora  –  wyjaśnia  dyr. A. Borowiak. Poemat opisujący m.in. zburzenie miasta w sierpniu 1914 r. składa się z utworów, które powstały na przestrzeni lat 1912-1916 w Czarnożyłach, Godzie-szach Wielkich oraz Kaliszu. 

Drugim wydawnictwem jest „Album de Kalisch. Zbiór 22  fotografii  z widokami miasta Kalisza”, czyli pierw-szy album miasta z fotografiami Jana Wilhelma Diehla z  lat 60. XIX wieku. – Szczęśliwie w 2009 udało nam się kupić ten zbiór na aukcji w Bibliotece Narodowej, później pokazaliśmy fotografie na wystawie z okazji jubileuszu 1850-lecia miasta i teraz wreszcie możemy je wydać w formie albumu. To luksusowe wydawnic-two ze skórzaną okładką, w nakładzie 500 egzempla-rzy, ze wstępem Jerzego A. Splitta, który przybliża XIX-wieczne tajniki fotografowania. Ten album funk-cjonował w literaturze, tylko nikt go nie widział i po-wszechnie sądzono, że żaden egzemplarz się nie za-chował. Okazało się inaczej i trochę na aukcji dopisało

nam szczęście, dzięki czemu oryginał wrócił do Kalisza, do publicznej instytucji, a teraz możemy go i ponow-nie udostępnić – cieszy się Adam Borowiak. 

Ponadto MBP  im. A. Asnyka organizuje  lekcje multi-medialne dla kaliskich szkół poświęcone wydarzeniom sprzed 100 lat. – To jest nasza specjalność, wcześniej przygotowaliśmy lekcje multimedialne o Konopnic-kiej i Asnyku. Lekcje mogą być prowadzone u nas – w Bibliotece Głównej lub w szkole, która zaprosi nas do siebie. To są ciekawe, bardzo dobrze odbierane przez młodzież zajęcia, które przełamują szkolną ruty-nę – zapewnia A. Borowiak. 

www.1914kalisz.pl

„Gdy dymy opadły, został wielki cmentarz, wymarła ruina...” Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, sierpieńGdy dymy opadły, został wielki cmentarz, wymarła ru-ina... to tytuł wystawy zaczerpnięty z wiersza Eligiusza Kor-Walczaka, który pisał o zburzeniu miasta. Wystawa będzie się składała z trzech części:

„Koniec czasu oswojonego”,  która przedstawi Kalisz przed wybuchem wojny, początek XX wieku  i przede wszystkim  lata  1913-1914.  Jako  tytuł  wykorzystano sformułowanie z artykułów publikowanych na łamach „Ziemi Kaliskiej”.

„Sierpniowa tragedia i wojenny czas” – część poświę-cona  tragicznym  wydarzeniom  sierpniowym  i  temu, co później nastąpiło, bo nie powinniśmy zapomnieć, że wojna toczyła się dalej i nie skończyła się na zagładzie miasta. Materiału z tego okresu jest niewiele, ale po-stanowiliśmy pokazać to, co związane jest z Kaliszem, I wojną światową i bardzo mocno osadzone w dziejach miasta. Dotyczy to na przykład obozu w Szczypiornie. 

„Jak Feniks z popiołów” –  ta część ma pokazać,  jak kaliszanie  w  dziewięćdziesięciu  procentach  własny-mi  siłami  i  środkami  dźwignęli  miasto  z  ruin.  Całe to przedsięwzięcie robimy wspólnie z Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego, bo do dzisiaj gdzieś poku-tuje „czarne widmo”, że za zniszczenie miasta odpo-wiada batalion majora Hermana Preuskera, który przy-był z Ostrowa, a rzeczywistość była inna: oni rzeczywi-ście zaczęli szykany, przede wszystkim psychiczne, wo-

bec kaliszan, natomiast zniszczenie miasta rozpoczęło się w nocy z 7 na 8 sierpnia, kiedy oddział Preuskera został wycofany, a jego miejsce zajęły dwa bataliony saskie dowodzone przez pułkownika Hoffmana – wy-jaśnia Jerzy A. Splitt, dyrektor Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej.  – Już w trakcie wojny strona rosyjska przeprowadziła dochodzenie na podstawie relacji osób, które z Kalisza uciekły, bo jak wiadomo z bli-sko 70 tysięcy ówczesnych mieszkańców po pożodze w mieście pozostało około 5000 ludzi, czyli exodus był olbrzymi. Także po zakończeniu I wojny władze polskie starały się wyjaśnić przyczyny tej tragedii, przesłucha-no kilkudziesięciu świadków i, niestety, nie udało się jednoznacznie ustalić, jak do tego doszło. Najprawdo-podobniej reakcję żołnierzy pruskich wywołał strach, dlatego zaczęli strzelać do siebie, a władze batalionu odpowiedzialność zrzuciły na mieszkańców Kalisza i w odwecie odpowiedziały terrorem.

Organizatorzy  chcą  pokazać  na  sali  multimedialnej sceny  spalenia  Kalisza  z  filmu Noce i dnie  Jerzego Antczaka  nakręconego na podstawie wielkiej  powie-ści Marii Dąbrowskiej. – Autorka napisała, że Sasi, nie Prusacy, nie ostrowiacy, z żagwiami chodzą od domu do domu i podpalają. Długo pokutowało przekonanie, że miasto zostało zniszczone przez ostrzał artyleryjski, ale to wcale nie przyniosło tak wielkich zniszczeń. Do-piero celowe podpalenia, które rozpoczęły w nocy z 7 na 8 sierpnia, oddziały płk. Hoffmana przyniosły miastu zagładę – przekonuje dyr. Splitt. 

Na  wystawie  zostaną  pokazane  pocztówki,  plakaty z  czasów  wojny,  militaria,  oczywiście  zdjęcia  sprzed zburzenia miasta,  bogaty  serwis  fotograficzny  z  pro-cesu odbudowy  i miasta  już odbudowanego,  łącznie z tym, co miasto samo zaprezentowało na Powszech-nej Wystawie Krajowej w 1929 roku w Poznaniu. Więk-szość materiałów stanowią zbiory własne MOZK. Wy-stawie towarzyszyć będzie katalog w formie wydawnic-twa multimedialnego. 

Planowane  jest  także wprowadzenie  i  udostępnianie kodów QR,  które  pozwolą  na  ściągnięcie  na  tablety i smartfony aplikacji prezentującej wystawy w Kaliszu. –  Chcielibyśmy, żeby w świadomości zwiedzających ekspozycje zostawiły jakiś ślad z tego, co zdarzyło się przed stu laty i jak miasto, przede wszystkim dzięki swoim mieszkańcom, podniosło się z ruin – deklaruje Jerzy A. Splitt.

www.1914kalisz.pl

„Przyodziani klęski chmu-rą i ognia purpurą”. Kalisz w 1914 roku. Sesja historyczna

Kaliski ratusz, Główny Rynek, 14 listopadaSesje  przygotowuje  Miejska  Biblioteka  Publiczna im. A. Asnyka. – O zburzeniu Kalisza najwięcej wie-dzą sami kaliszanie, bo chociaż niedawno ukazało się kilka opracowań polskich historyków o I wojnie świa-towej, to nie ma tam nawet wzmianki o spaleniu Kali-sza. Referaty przygotowane na sesje będą opubliko-wane w postaci wspólnego wydawnictwa – wyjaśnia Adam  Borowiak,  dyrektor  MBP.  –  Pierwsza wojna światowa jest jakby takim tematem niechcianym, nie ma wielu opracowań na ten temat w polskiej literatu-rze, zwłaszcza o interesujących nas szczególnie wyda-rzeniach w Kaliszu czy obozie w Szczypiornie. To jest prawdziwa biała plama, którą chcielibyśmy trochę zmniejszyć na sesji historycznej, jaka planowana jest na 14 listopada i która powinna pokazać stan badań i perspektywy. Chcemy się skoncentrować na I woj-nie światowej w zakresie frontu wschodniego, wyda-rzeń, które miały miejsce na ziemiach polskich oraz okolicznościach spalenia miasta i odbudowy Kalisza, bo to był pierwszy na świecie tego typu przypadek po wojennej pożodze. Myślę, że pojawi się tam także problem legionistów oraz informacje na temat znisz-czenia Kalisza w literaturze, zwłaszcza pięknej – do-daje Jerzy A. Splitt, dyrektor Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej. 

Jednym z wątków powinno być także „kaliskie spo-tkanie trzech Józefów”. W maju 1919 roku, podczas pierwszego pobytu marszałka Piłsudskiego w Kaliszu, na dworcu kolejowym nastąpiło wielkie wydarzenie, bowiem doszło do spotkania trzech Józefów: Piłsud-skiego, Dowbór-Muścickiego i Hellera. To tutaj ta wiel-ka trójka rozmawiała, jak scalić trzy armie: błękitną Hallera, która przybyła z Francji, armię wielkopolską Dowbór-Muścickiego i legionistów Piłsudskiego. Każ-dy z nich miał swoje aspiracje, chciał być szefem i do-wodzić całym wojskiem, ale porozumieli się w sprawie połączenia swoich oddziałów w jedno wojsko polskie i przekazania dowództwa marszałkowi Piłsudskiemu. Parę miesięcy później to wojsko poszło na wojnę, żeby zatrzymać nawałę bolszewicką. Nie wiadomo, jak by się losy Polski potoczyły, gdyby nie spotkanie kali-skie – zauważa dyr. Splitt.

Odbudowa Kalisza po zburzeniu miasta w sierpniu 1914Wystawa plenerowa przygotowana przez Archiwum Państwowe w Kaliszu poświęcona odbudowie miasta Kalisza po zniszczeniach w 1914 r., Złoty Róg, lipiec – październik

Wystawa  prezentowana  na  Złotym  Rogu,  na  13  py-lonach  o  wymiarach  70x100  cm,  wpisuje  się  w  układ urbanistyczny  i  przestrzeń  kulturową  naszego  grodu. Poświęcona  odbudowie  miasta  Kalisza  po  zniszcze-niach w 1914 r. składa się z 3 zasadniczych części oraz wprowadzenia: 

• Kalisz w przededniu I wojny światowej;

• Kalisz podczas działań wojennych 1914-1915 (obraz zburzonego miasta i działań okupanta);

• Odbudowa miasta po zniszczeniach;– Droga do odbudowy (powołanie w 1914 r. w Warsza-wie Komitetu Odbudowy Kalisza,  działalność Komite-tu Kaliskiego, Centralnego Komitetu Obywatelskiego, Rady Opiekuńczej miasta Kalisza w  sprawie  rejestracji zniszczeń. Powołanie Komisji Szacunkowej miasta Kali-sza, ogłoszenie konkursu na rozplanowanie i regulację Kalisza  przez  Towarzystwo  Kredytowe  miasta  Kalisza za pośrednictwem Koła Architektów w Warszawie).

– Odbudowa miasta po I wojnie światowej (działalność parlamentarzystów,  powołanie  Komitetu  Rozbudowy miasta Kalisza, odbudowa, m.in. obiektów użyteczności publicznej, sakralnych, domów prywatnych).

Wystawa przygotowana w oparciu  o materiały  archi-walne  pochodzące  z  zasobu  Archiwum  Państwowe-go w Kaliszu  (z  zespołów, m.in.: Akta miasta Kalisza, Spuścizna  Tadeusza  Martyna  z  Kalisza,  Spuścizna Władysława  Kościelniaka  z  Kalisza,  Spuścizna  Witol-da  Wardęskiego  z  Kalisza)  i  Archiwum  Akt  Nowych w Warszawie (z zespołów, m.in.: Główny Urząd Likwi-dacyjny w Warszawie, Ministerstwo Spraw Wewnętrz-nych w Warszawie, Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Warszawie,  Centralny  Komitet  Obywatelski  Króle-stwa Polskiego w Warszawie, Rada Główna Opiekuń-cza  w Warszawie)  oraz  prasy  kaliskiej.  Prezentowane  są, m.in.:  plany miasta Kalisza, w  tym plan  z budyn-kami,  które  zostały  zniszczone  podczas  działań  wo-jennych, z nowo pobudowanymi i nieodbudowanymi, pocztówki Kalisza sprzed 1914 r., z okresu 1914-1915 i  z  okresu  międzywojennego,  obwieszczenia  władz niemieckich,  m.in.  odezwa  Komendanta  m.  Kalisza, majora  i  dowódcy  155.  pułku  piechoty  Hermanna Preuskera do mieszkańców Kalisza w sprawie przejęcia miasta pod pruski zarząd wojskowy, wykazy spalonych w sierpniu 1914 r. nieruchomości w Kaliszu z sierpnia 1916  r., projekty przebudowy Kalisza, które otrzyma-ły I i II nagrodę w konkursie ogłoszonym przez Towa-rzystwo Kredytowe miasta  Kalisza  za  pośrednictwem Koła  Architektów  w  Warszawie,  projekty  budynków użyteczności  publicznej  z  okresu  międzywojennego, wykaz strat wojennych sporządzony w 1918 r., prośba dotycząca odszkodowania dla Kaliszan za zniszczenia wojenne, sprawozdania z działalności Rady Opiekuń-czej miasta Kalisza.

Więcej o jubileuszu: www.1914kalisz.pl

Bezpłatny dodatek do wydawnictwa„Kalisia Nowa” (4, 5, 6 / 2014) | Redakca: KLIM | Projekt i skład: Tomek Wolff

• Kancelaria Prezydenta Miasta Kalisza

• Wydział Kultury i Sztuki, Sportu i Turystyki

• Wydział Rozbudowy Miasta i Inwestycji

• UAM w Poznaniu – Wydział Pedagogiczno-Artystyczny w Kaliszu 

• Archiwum Państwowe w Kaliszu

• Ośrodek Sportu, Rehabilitacji i Rekreacji 

• Miejski Komitet Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa

• Przewodnicy PTTK-WKST

• Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej

• Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego

• Stowarzyszenie Szczypiorniak 

• Filharmonia Kaliska

• Miejska Biblioteka Publiczna  im. Adama Asnyka

• Towarzystwo Opieki Nad Zabytkami  Oddział w Kaliszu 

• Stowarzyszenie im. Haliny Sutarzewicz

• Fundacja Rozwoju Inicjatyw Kreatywnych

• Stowarzyszenie Kalisz Literacki

• Związek Literatów Polskich Oddział w Poznaniu 

• Stowarzyszenie Promocji Sztuki,  „Łyżka mleka”

• Galeria Sztuki im. Jana Tarasina

• Kaliskie Towarzystwo Kolarskie 

• Klub Turystyki Kolarskiej  „Cyklista” PTTK, Kalisz

• Kaliskie Towarzystwo Wioślarskie

• Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk

• Polskie Towarzystwo Historyczne

Mecenasem i organizatorem projektu Kalisz–Feniks 1914-2014 jest Miasto Kalisz

Realizatorzy i organizatorzy programu:

Pełnomocnik Prezydenta ds. Obchodów 100-lecia Zburzenia Kalisza, idea i koncepcja historyczna obchodów: Ryszard BienieckiProjekt znaku programu Kalisz-Feniks i projekty graficzne: Wojciech Stefaniak

Ikonografia wystaw: Mariusz Hertmann