doktoratura milidin bakalli, fakulteti i shkencave i natyrore
TRANSCRIPT
UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I SHKENCAVE TË NATYRËS
DEPARTAMENTI I BIOTEKNOLOGJISË
DISERTACION
VLERËSIMI I CILËSISË SË UJIT TË PUSEVE NË
ZONËN E GËRDECIT NËPËRMJET ANALIZAVE
FIZIKO-KIMIKE DHE MIKROBIKE
Kandidati Udhëheqës shkencor
MSc. MILIDIN BAKALLI Prof. Dr. MARGARITA HYSKO
Tiranë, 2013
UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I SHKENCAVE TË NATYRËS
DEPARTAMENTI I BIOTEKNOLOGJISË
Disertacion Paraqitur nga:
Msc. Milidin BAKALLI
Udhëhequr nga
Prof. Dr. Margarita HYSKO
Për marrjen e gradës
DOKTOR I SHKENCAVE
Specialiteti: Bioteknologji Bimore
TEMA: “VLERËSIMI I CILËSISË SË UJIT TË PUSEVE NË
ZONËN E GËRDECIT NËPËRMJET ANALIZAVE
FIZIKO-KIMIKE DHE MIKROBIKE’’
Mbrohet me datë,_____/______, 2013 para Jurisë
1. ________________________________________ Kryetar
2. ________________________________________ Anëtar (Oponent)
3. ________________________________________ Anëtar (Oponent)
4. ________________________________________ Anëtar
5. ________________________________________ Anëtar
iii
“Dedikuar prindërve të mi,
në veçanti babait”
iv
MIRËNJOHJE
Disertacioni në fjalë është realizuar gjatë një bashkëpunimi të ngushtë midis
Laboratorit Qendror të Forcave të Armatosura dhe Departamentit të Bioteknologjisë
pranë Fakultetit të Shkencave Natyrore të Universitetit të Tiranës.
Gjej rastin për të falenderuar nga zemra udhëheqësen time Prof. Dr. Margarita
Hysko. Motivacioni, diskutimet intensive, bashkëpunimi shembullor dhe përkushtimi i
saj më kanë shoqëruar gjatë gjithë rrugës së këtij studimi. Një falenderim të vecantë i
shpreh shefes së Departamentin të Bioteknologjisë Prof. As. Dr Ariola Bacu për
mbështetjen e saj të pa kursyer gjatë gjithë punës time kërkimore.
Pa mbështetjen dhe bashkëpunimin e drejtpërdrejtë të familjarëve të fshatit Gërdec
nuk do të ishte i mundur suksesi i këtij studimi. Ndaj i falenderoj të gjithë për
gatishmërinë dhe interesin e treguar në mbështetjen ndaj meje. Shokët dhe koleget/ët
e mi të Laboratorit Qëndror të Forcave të Armatosura kanë një kontribut të çmuar në
realizimin e punimit duke u treguar në çdo çast të gatshëm për të ofruar ndihmën e
tyre maksimale. Në veçanti falenderoj thellë nga zemra Julisin por edhe të tjerët
(edha ata që nuk janë më pjesë e LQFAsë) që për arsye vendi nuk mund t’jua
përmend të gjithëve emrat.
Falenderoj shokët, miqtë, të gjithë të afërmit e mi dhe rrethin e ngushtë familjar për
mbështetjen e vazhdueshme dhe motivacionin e dhënë. Nënën time të dashur Sebë
(Dadën) e falenderoj nga thellësia e zemrës pasi pa dashurinë, lutjet dhe mbështetjen
e saj shpirtërore gjatë gjithë jetës sime unë nuk do të kisha arritur këtu ku jam. S’gjej
dot fjalë për të falenderuar vëllain tim Mirdashin për mbështetjen e tij të madhe e të
pa kursyer për çdo nevojë timen në plotësimin e këtij studimi dhe çdo hap të arsimimit
tim.
Një falenderim special shkon në drejtim të bashkëshortes time Danjelës për
mbështetjen dhe kurajon e vazhdueshme që më ka dhënë. Gatishmëria e saj për të
marrë përsipër vështirësitë që e kanë shoqëruar jetën familjare gjatë angazhim tim
shkencor ka qenë një motivacion më shumë duke kontribuar në mënyrë të
padiskutueshme në suksesin e këtij punimi. Unë kurrë nuk do ti harroj buzëqeshjet dhe
tingujt e ëmbël të djalit tim Arionit që ishin si fllad i lehtë gjatë momenteve të
lodhshme dhe të mundimshme gjatë punimit të disertacionit.
Në fund do të doja të shpreh ndjenjën time të madhe të emocionit për babain tim i cili
nuk ndodhet pranë meje. Ndjehem i lehtësuar që plotësova ëndërrën dhe amanetin e
tij falë ndihmës e mbështetjes së familjes dhe gjithë dashamirësve.
v
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
PASQYRA E LËNDËS
Falenderime ..................................................................................................................iii
Pasqyra e lëndës ............................................................................................................v
Parathënie ...................................................................................................................viii
Hyrje .............................................................................................................................ix
Qëllimi i studimit ...........................................................................................................x
KAPITULLI I ................................................................................................................1
1.Uji dhe karakteristikat e tij ...................................................................................1
1.1.Ujërat natyrore dhe ekologjia e ujit ...................................................................1
1.2.Ujërat nëntokësorë në përgjithësi ......................................................................2
1.3.Të dhënat gjeografike dhe klima në qytetin e Tiranës ......................................2
1.4.Përshkrimi i zonës dhe llojet e puseve në Gërdec .............................................3
1.5.Burimet potenciale të ndotjes ............................................................................3
1.5.1. Burimet natyrore të ndotjes ...........................................................................4
1.5.2. Sistemet septike ............................................................................................5
1.5.3. Plehërat bujqësore .........................................................................................5
1.5.4. Burime të tjera ndotjeje .................................................................................6
1.6.Mundësit e trajtimit të ujit .................................................................................6
1.6.1. Klorinimi .....................................................................................................6
1.6.2. Karboni i aktivizuar .....................................................................................7
1.6.3. Filtrat membranorë ......................................................................................7
1.6.4. Rrezatimi ultra-violet ..................................................................................7
1.6.5. Ozoni ...........................................................................................................8
1.6.6. Mundësi të tjera trajtimi ..............................................................................8
1.6.7. Testimi për të përcaktuar variantet e trajtimit .............................................8
1.7.Akuiferet ...........................................................................................................8
1.7.1. Rimbushja, lëvizja dhe ruajtja e ujit nëntokësor..........................................9
1.7.2. Karakteristikat e akuiferit dhe ndotja ..........................................................9
1.7.3. Burimet ose ndotja e akuifereve ................................................................10
1.8.Zonat e mbrojtjes së burimit ............................................................................10
1.9.Rregullat për ndërtimin e puseve .....................................................................11
1.9.1. Karakteristikat e puseve dhe ndotja ............................................................11
1.10. Treguesit fiziko-kimik dhe ndotësit .............................................................11
1.10.1. Aciditeti dhe baziciteti (pH) ......................................................................11
1.10.2. Temperatura ...............................................................................................12
1.10.3. Turbulenca dhe lëndët pezull ....................................................................13
1.10.4. TDS ...........................................................................................................13
1.10.5. Përcjellshmëria ..........................................................................................13
1.10.6. Nitratet .......................................................................................................14
1.10.7. Amoniaku ..................................................................................................15
1.10.8. Lëndët plasëse (2,4,6-trinitrotoluoli) ........................................................ 15
1.11. Ndotësit Mikrobiologjik, Indikatorët mikrobialë të cilësisë së ujërave ....... 16
1.11.1. Koliformet totale ...................................................................................... 16
1.11.2. Streptokoket .............................................................................................. 17
vi
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
1.11.3. Escherichia coli ........................................................................................ 17
1.11.4. Aktinomicetet ........................................................................................... 18
1.12. Ndotja kundrejt karakteristikave të pusit ..................................................... 19
1.13. Nitratet kundrejt karakteristikatve të puseve, burimeve të ndotjes,
vendndodhjes/dendësis banimit, kohës .......................................................... 19
1.14. Koliformet kundrejt karakteristikave të puseve ........................................... 20
1.15. Ndërveprimet midis karakteristikave të puseve ........................................... 20
KAPITULLI II
2. MATERIALI DHE METODAT ....................................................................... 22
2.1.Vendmarrja e mostrave të ujit për monitorim ............................................... 22
2.2.Plani i monitorimit ...........................................................................................23
2.3.Marrja e mostrave dhe transporti në laborator ............................................... 24
2.4.Frekuenca e marjes mostrave ......................................................................... 24
2.5.Reagentët dhe paisjet e përdoruara ................................................................. 24
2.6.Metodat analitike të përcaktimit ..................................................................... 24
2.6.1. Analizimi i treguesve fiziko-kimike .......................................................... 25
2.6.2. Përcaktimi i Escherichia coli ..................................................................... 25
2.6.3. Përcaktimi i Streptococcus faecalis ........................................................... 26
2.6.4. Përcaktimi i Aktinomiceteve ..................................................................... 27
2.7.Llogaritjet dhe përpunimi i të dhënave .......................................................... 28
KAPITULLI III
3. REZULTATE DHE DISKUTIME ................................................................... 29
3.1.Interpretimi i rezultateve të analizave ............................................................ 29
3.2.Parametrat e analizuar..................................................................................... 29
3.3.Treguesit fiziko-kimik.................................................................................... 29
3.3.1. pH ...............................................................................................................30
3.3.2. Temperatura ............................................................................................... 35
3.3.3. TDS ............................................................................................................ 39
3.3.4. Përcjellshmërisa ......................................................................................... 43
3.4.Lëndët e padëshiruara ..................................................................................... 47
3.4.1. Nitratet ....................................................................................................... 47
3.4.2. Amoniaku ................................................................................................... 51
3.5.Treguesit mikrobiologjik .................................................................................55
3.5.1. Prania e Escherichia coli ............................................................................55
3.5.2. Prania e Streptococcus faecalis ...................................................................68
3.5.3. Prania e Aktinomiceteve .............................................................................80
3.6.Analiza statistikore e vlerave të matura sipas klimës ......................................92
3.7.Krahasimi i vlerave mesatare të rezultateve sipas puseve ...............................93
3.7.1. Parametrat fiziko-kimike ............................................................................93
3.7.2. Lëndët e padëshiruara .................................................................................95
3.7.3. Parametrat mikrobiologjik ..........................................................................96
3.8.Korrelimi linear midis vlerave të matura ........................................................99
vii
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
3.9.Krahasimi i pranisë së indikatorëve të ndotjes në vite të ndryshme .............107
KAPITULLI IV
PERFUNDIME ...................................................................................................109
KAPITULLI V
REKOMANDIME ...............................................................................................111
LITERATURA ....................................................................................................112
PERMBLEDHJE ........................................................................................120
ABSTRACT ...............................................................................................120
viii
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
PARATHËNIE
Fshati Gërdec ndodhet në veri-perëndim të qytetit të Tiranës. Zona është e populluar
me shtëpi private nga 1 deri 4 kate dhe është shumë afër qytezës së Vorës. Lartësia
mbi nivelin e detit për këtë zonë varion nga 55-60 metër. Klima mbizotëruese është
ajo mesdhetare e qytetit Tiranës me temperatura mesatare vjetore rreth 16 0C. Në
korrik temperatura mesatare është rreth 24 °C dhe në janar rreth 6°C. Sasia
mesatare e rreshjeve është 1297 mm në vit. Në Mars të vitit 2008 ndodhi një incident
ku shpërtheu një depo demontimi municionesht. Zona ku ka ndodhur ky shpërthim
është midis kordinatave gjeografike 41°24′17.98″ gjerësi e 19°38′2.59″gjatësi.
Kjo qe arsyeja e përzgjedhjes së kësaj zone për studim. Të dhënat e paraqitura në këtë
doktoraturë janë që nga momenti i incidentit dhe intensiteti më i madh i testimit u
krye nga muaji gusht 2011 – korrik 2012 mbi ndotjen e ujit dhe tokës në këtë zonë.
Punimi i kësaj doktorature u përqendrua në testimin e ujit të puseve për treguesit
fiziko-kimik, lëndët e padëshiruara dhe treguesit mikrobiologjik, gjithashtu u testuan
dhe mostra dhu për praninë e lëndëve plasëse (2,4,6, trinitrotoluoli). Ky studim është
i pari i këtij lloji për këtë zonë në qytetin e Tiranës dhe u realizua nga bashkëpunimi i
Laboratorit Qendror të Forcave të Armatosura dhe Departamentit të Bioteknologjisë.
Të dhëna mbi cilësinë e ujit të puseve janë paraqitur në publikime të ndryshme për
treguesit e analizuar.
Kur uji i puseve është i ndotur mbi normën e lejuar të EPAs dhe standardeve të tjera
kombëtare dhe ndërkombëtare për ujin e pijshëm, atëherë ky ujë është i pasigurtë për
tu pirë. Si për treguesit fiziko-kimik dhe indikatorët bakterialë janë caktuar kufijtë e
lejuar nga vendime përkatëse apo standarde për cilësin e ujit të pijshëm.
Përqendrimi i treguesve fiziko-kimik, lëndëve të padëshiruara mbi vlerat maksimale të
lejuara konsiderohet i rrezikshëm, ashtu siç është dhe prania e ndotësve bakterialë.
Degradimi, ndërtimi në vend të pa papërshtashëm i pusit, dhe uji nëntokësor i ndotur,
së bashku kontribojnë në ndotjen e ujit të pusit.
Faktorë të tillë si, tipi i pusit, mosha, thellësia, mënyra e trajtimit, intensiteti i
popullimit, materialet hidraulike të përdoruara dhe afërsia me burimet e ndotjes
mund të ndikojnë në cilësin e ujit të puseve.
Të dhënat dhe përfundimet e paraqitura në këtë Doktoraturë shpresojmë që të kenë
një kontribut dhe të ndihmojnë në njohjen më të plotë të cilësisë së ujit në puset e
fshatit Gërdec, por edhe më gjerë duke nxitur në marjen e masave të duhura dhe në
kohë të duhur për të parandaluar dukuri të papëlqyeshme.
ix
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
HYRJE
Burimet nëntokësore në Shqipëri janë burimi kryesor i ujit të pijshëm. Afërsisht 70%
e qyteteve kryesore të vendit tonë furnizohen me ujë nga puset nëntokësore.
Gjithashtu, ato janë edhe burimi kryesor për ujitjen dhe bujqësinë. Ujërat nëntokësore
gjithashtu janë të ndjeshëm ndaj ndotjes dhe për të ruajtur cilësinë e tyre ato duhen
mbrojtur. Puset private ndryshe nga ujësjellësat publik nuk mbrohen nga legjislacioni
për cilësinë e ujit. Prandaj përgjegjës për cilësinë e ujit të pusit është vetëposeduesi i
tij. Në ujin nëntokësor mund të jenë disa përbërës; asnjë burim natyral nuk
konsiderohet “i pastër”. Nga këto përbërës, disa janë konsideruar me risk për
shëndetin ndërkohë disa të tjerë janë të bezdisshëm (Weigman & Kroehler, 1990). Dy
ndotës shëndetësor të lidhur janë nitratet dhe bakteret koliforme. Nitratet janë
konsideruar me rrezik shëndetësor kryesisht për foshnjat. Foshnjat, pas gëlltitjes së
nitrateve të shumta, mund të zhvillohet methemoglobinemia, ose "blu-baby syndrom",
e cila mund të jetë fatale (Weigman & Kroehler 1990). Me qëllim për të mbrojtur
foshnjat, Akti i mbrojtes së ujit të pijshëm përcakton që standardi i nitrateve të jetë 10
ppm. Bakteret koliforme janë konsideruar të rrezikshme për shëndetin sepse ato
tregojnë praninë e mundëshme të mikroorganizmave patogjene. Mikroorganizmat
patogjene mund të rezultojnë në sëmundje potencialisht serioze dhe ndoshta
vdekjeprurëse. Për të reduktuar probabilitetin dhe ekspozimin nga mikroorganizmat
patogjene që transportohen me ujin, standardi i ujit të pijshëm për koliformet e
përgjithshme është caktuar zero. Uji i puseve mund të ndotet në dy mënyra: 1)
akuiferi nga i cili tërhiqet uji është i ndotur ose 2) uji sipërfaqësor i ndotur hyn në pus.
Ujërat sipërfaqësore të ndotur shpesh hyjnë edhe kur struktura e pusit është e
rrezikuar. Rrjedhimisht, lloji i pusit, mosha e pusit, si dhe thellësia janë faktorë të
rëndësishëm për cilësinë e ujit. Në Gërdec ka dy lloje pusesh, puse artizane të
gërmuara me dorë dhe puse të shpuara me sonda me gjerësi të ngushtë. Puset e
gërmuara kanë thellësi nga 5-7 metër dhe shpesh uji i tyre përzihet me ujin
sipërfaqësor, ndërsa puset e shpuara me sondë variojnë nga 40-70 metra dhe uji i tyre
ka të ngjarë të bie në kontakt më pak me ujërat sipërfaqësor të ndotur. Mosha e pusit
është e lidhur zakonisht me tipin e pusit dhe thellësin, kështu që puset e vjetra kanë
tendencë të bëhen të cekët (Baker et al., 1994), ndërsa puset e reja priren të jenë të
thellë (Glanville et al., 1997). Cilësia e ujit të puseve ka rëndësi shumë të madhe përsa
i përket konsumimit të tij. Burimet ujore publike janë të mbrojtura me ligj, ato
menaxhohen nga operatorë të çertefikuar, dhe mbahen në testim të vazhduar për të
garantuar standardet e ujit të pijshëm. Shumica e faktorëve më të rëndësishëm për
sigurimin e cilësisë së ujit të puseve janë, vendndodhja e pusit rrugët e jashtme të
ndotjes, ndërtimi i pusit sipas standardeve aktuale, menaxhimi i pozicionit të pusit
për të mbrojtur pusin nga ndotjet dhe mirëmbajtja vjetore e pusit. Rekomandohet
testimi i ujit të pusit të paktën një herë në vit për puset private kur treguesit e ndotjes
janë brenda normave. Megjithatë nuk është vendimtare kjo formë testimi për ujin e
puseve. Standarti që përdoret për furnizimin e ujit publik, zakonisht përdoret edhe për
puset private, i cili jep informacion, ose rekomandon testimin dhe frekuencën e
testimit (Bradshaw, 2004). Testimi i ujit përfshin testimin mikrobiologjik, testimin për
elementët inorganikë, testimin për komponimet organike si pesticidet, komponimet
organike sintetike dhe radioaktive.
x
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
QËLLIMI I STUDIMIT
Uji është thelbësor për jetën. Mjaftueshmëria, furnizimi i sigurt dhe i arritshëm duhet
të jetë në dispozicion për të gjithë. Për më tepër, në shpërthimet e sëmundjeve
infektive shpesh nuk është e mundur të identifikohet shkaku i shpërthimit dhe faktorët
e rrezikut që përfshihen. Kudo në botë, është faktuar se uji nëntokësor i ndotur çon në
shpërthimin e sëmundjeve dhe kontribon në sëmundjet endemike në situata ku
burimet nëntokësore të përdorura për tu pirë janë të ndotura.
Në këtë mënyrë, studimi i paraqitur synon vlerësimin e cilësisë së ujit të puseve në
fshatin Gërdec afër zonës së shpërthimit nëpërmjet:
Analizimit të treguesve fiziko-kimik si pH, temperaturë, TDS dhe
përcjellshmëri.
Analizimit të lëndëve të padëshiruara, nitrate dhe amoniak.
Analizimit të treguesve mikrobiologjik Escherichia coli, Streptococcus
faecalis dhe aktinomicetet.
Analizimit të mostrave të tokës për praninë e lëndëve plasëse kryesisht
2,4,6,trinitrotoluoli (TNT).
Vlerësimin mbi ndikimin e ndotjes mikrobike në ujin e puseve nga shpërthimi
i depos së municioneve në vitin 2008.
Uji dhe karakteristikat e tij
1
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
KAPITULLI I
1. Uji dhe karakteristikat e tij
Uji është komponimi kimik më i përhapur në natyrë dhe më i përdorshëm në të gjitha
fushat e veprimtarisë njerëzore. Përdorimi i ujit në industri, bujqësi dhe në aktivitetin
e përditshëm të jetës se njeriut është i domosdoshëm dhe i pazëvendësueshëm. Në
industri uji përdoret për përgatitjen e pezullive dhe tretësirave të ndryshme si dhe për
proçeset e larjes, kondensimit, ftohjes etj. Karakteristikat e vecanta të molekulës së
ujit dhe aftësia e shumë substancave në gjendje të ngurtë dhe të gaztë për tu tretur në
ujë, bëjnë që përdorimi i tij në industrinë kimike të jetë i pashmangshëm qoftë në
proceset e ndryshme kimike, qoftë edhe në opercionet sekondare që i shoqërojnë ato.
Kërkesat për ujë dhe furnizimi me ujë të pastër janë dhe do të jenë për një kohë të
gjatë sfida jo të lehta së pari për vendet në zhvillim, por edhe për ato me teknologji të
avancuar (Haxhimihali. Dh, 2002).
1.1.Ujërat natyrore dhe ekologjia e ujit
Uji është lëngu jetësor i planetit tonë. Kjo është thelbësore për biokiminë e të gjitha
organizmave të gjallë. Ekosistemet e tokës janë të lidhura dhe mirëmbahen nga uji. Ai
mundëson rritjen e bimëve dhe ofron një vendbanim të përhershëm për shumë lloje,
duke përfshirë rreth 8500 specie peshqish. Uji shërben si terren ushqyes ose
vendëbanim i përkohshëm për të lloje të tjera si p.sh. mbi 4200 llojeve të botës së
amfibëve dhe reptilëve të njohura deri më tani. Këto ekosisteme mjedisore ofrojnë
mundësi (McCartney et al., 1999) për njerëzit në sigurimin e gjërave të tilla si,
peshqit, bimët për ushqim e ilaçe dhe produktet e drurit. Nga ana tjetër harmonia e
ekosistemeve ofron shërbime të tilla, si mbrojtje nga përmbytjet dhe përmirësimin e
cilësisë së ujit dhe biodiversitetit. Pra pa praninë e uji në tokë jeta qoftë ajo bimore
apo shtazore do të ishte e pamundur. Si i tillë është e domosdoshme që sasi të
mjaftueshme, furnizimi i sigurt dhe i arritshëm duhet të jetë në dispozicion për të
gjithë njerëzit. Përmirësimi i qasjes me ujë të pijshëm dhe higjenikisht të sigurt mund
të rezultojë në përfitime të mëdha për shëndetin. Prandaj duhen bërë përpjekje të
parreshtura për të arritur cilësi sa më të lartë të mundshme të ujit pijshëm (WHO,
2008). Shumë njerëz luftojnë për të konsumuar ujë të pastër dhe të sigurtë për
shëndetin. Një furnizim me ujë të pastër dhe të trajtuar për çdo shtëpi mund të jetë
diçka e vetëkuptueshme në Evropën Perëndimore dhe Amerikën e Veriut, por pse jo
edhe për shumë vende në zhvillim. Dy miliardë e gjysmë njerëz nuk kanë qasje në
higjenën e përmirësuar, dhe më shumë se 1.5 milion fëmijë vdesin çdo vit nga
sëmundjet e diaresë (Fenwick, 2006). Sipas OBSH-së, vdekshmëria e shkaktuar nga
sëmundjet të lidhura direkt apo indirekt me ujin i kalon 5 milionë njerëz në vit. Nga
këto, më shumë se 50% janë infeksione mikrobiale të zorrëve, ku kolera qëndron në
vendin e parë. Në terma të përgjithshme, rreziqet më të mëdha mikrobiale janë të
lidhur nga pirja (përdorimi) e ujit që është ndotur me feçe të njeriut ose të kafshëve.
Shkarkimet e ujërave të zeza në ujërat e freskëta dhe ujërat bregdetare janë burimi
kryesor i mikroorganizmave fekale, duke përfshirë patogjenët (WHO, 2008; Fenwich,
2006; George et al., 2001; Grabow, 1996). Sëmundjet akute mikrobiale të diaresë janë
një problem i madh për shëndetin publik në vendet në zhvillim. Njerëzit e prekur nga
sëmundjet e diaresë janë ato me burime financiare të pamjaftueshme dhe banojnë në
objekte me nivel higjene mjaft të ulët. Fëmijët nën pesë vjeç, kryesisht në vendet
aziatike dhe afrikane, janë më të prekur nga sëmundjet mikrobiale që transmetohen
Uji dhe karakteristikat e tij
2
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
përmes ujit (Seas et al., 2000). Sëmundjet mikrobiale të transmetueshme nga uji
paraqesin rrezik edhe në vëndet e zhvilluara. Në SHBA, është llogaritur se çdo vit
rreth 560.000 njerëz vuajnë nga sëmundje të rënda të transmetuara nga uji, dhe
7.100.000 vuajnë nga infeksione të lehta të moderuara, duke rezultuar me rreth 12.000
vdekje në vit (Medema et al., 2003).
1.2. Ujërat nëntokësore në përgjithësi
Uji nëntokësor është uji nën sipërfaqe të shkëmbinjëve dhe tokës që mblidhet nën
tokë në akuifere. 97 % e ujit të globit përbëhet nga uji nëntokësor i freskët që është
një burim i rëndësishëm i ujit të pijshëm në shumë rajone të botës. Në shumë pjesë të
botës burimet nëntokësore janë furnizimi i vetëm për prodhimin e ujit të pijshëm,
veçanërisht në zonat me sipërfaqe të kufizuar ose me burime sipërfaqësore të ndotura.
Për shumë komunitete ai mund të jetë varianti i vetëm ekonomikisht i qëndrueshëm.
Kjo sepse uji nëntokësor është më i sigurtë nga pikëpamja burimore dhe më i mirë
nga cilësia mikrobiale se ujërat sipërfaqësore. Ujërat nëntokësore shpesh kërkojnë pak
ose aspak trajtim që të jenë të përshtatshëm për tu pirë, ndërsa ujërat sipërfaqësore në
përgjithësi duhet të trajtohen në disa etapa. Ka shumë shembuj të ujërave nëntokësore
që shpërndahen pa u trajtuar. Eshtë me rëndësi jetike, që cilësia e ujit nëntokësor të
jetë e sigurtë dhe e mbrojtur nga institucione që nuk bëjnë kompromis në kurriz të
cilësisë si p.sh. Institutet e Shëndetin Publik. Ku është i mundshëm, uji nëntokësor
shpesh ka avantazhe të rëndësishme mbi ujërat sipërfaqësore. Përdorimi i ujërave
nëntokësore si burim i ujit të pijshëm është preferuar shpesh për shkak të cilësisë
përgjithësisht të mirë mikrobiale në gjendjen e tij natyrore. Megjithatë, ai mund ti
ekspozohet ndotjeve të ndryshme dhe përhapje të sëmundjeve nga burimet
nëntokësore të ndotura janë raportuar nga vendet në të gjitha nivelet e zhvillimit
ekonomik. Disa ujëra nëntokësore natyrisht përmbajnë elementë të rrezikshëm për
shëndetin si p.sh. fluorin dhe arsenikun në veçanti. Megjithatë, të kuptuarit e ndikimit
të ujërave nëntokësore në shëndetin publik shpesh është i vështirë dhe interpretimi i të
dhënave shëndetësore është kompleks. Për më tepër, në përhapjen e sëmundjeve
infektive, ku shpesh nuk është i mundur të identifikohet shkaku i shpërthimit
përfshihen shpesh shumë faktorë të tjerë si shkaktarë. Kudo në të gjithë botën, është
faktuar se uji nëntokësor i ndotur çon në përhapjen e sëmundjeve dhe kontribon në
sfond te sëmundjet endemike, sidomos në situata kur këto ujëra përdoren për tu pirë.
Megjithatë, transmetimi i sëmundjes së diaresë zakonisht është për shkak të
mosvëmendjes së jashtëqitjeve dhe mungesës së theksuar të higjenës. Përmirësimi i
te dyjave bashkë është çelësi i ndërhyrjes për të zvogëluar transmetimin e sëmundjes
(Esrey et al, 1991;. Curtis et al, 2000). Ndodh shpesh që uji pse ka cilësi të lartë në
burimin e tij, mund të ndotet gjatë transportit dhe magazinimit shtëpiak. Kjo
kushtëzon trajtim të mëvonshëm dhe ruajtje të sigurtë të ujit në shtëpi (Sobsey, 2002).
1.3. Të dhënat gjeografike dhe klima në qytetin e Tiranës
Qyteti i Tiranës karakterizohet nga një klimë mesdhetare, ku vera është e nxehtë dhe e
thatë dhe dimri i butë dhe i lagësht (Kabo, 1991). Muajt me më shumë reshje janë
nëntori dhe dhjetori, gjatë të cilëve bien përkatësisht 9-13% si dhe 12-13% të sasisë
vjetore të reshjeve. Gjatë periudhës me lagështi të vitit (tetor-maj) bien rreth 80-82%
të reshjeve vjetore, ndërsa në periudhën e thatë (qershor-shtator) bien rreth 18-20% të
sasisë vjetore të reshjeve. Në bazë të statistikave muajt më të ftohtë të vitit janë janari
dhe shkurti. Në këto muaj temperatura mesatare e ajrit arrin vlerat nga 1.2 deri 7.0°C.
Muajt më të ngrohtë të vitit janë korriku dhe gushti, ku temperatura mesatare mujore
arrin vlerat nga 20.0°C deri 24.5°C. Lagështia relative e ajrit është shumë e
Uji dhe karakteristikat e tij
3
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
ndryshueshme ku vlera mesatare shumëvjeçare e saj rezulton të jetë nga 59% deri
78% (Kabo, 1991).
1.4. Përshkrimi i zonës dhe llojet e puseve në GërdecFshati Gërdec ndodhet në
veri-perëndim të qytetit të Tiranës. Zona ku ka ndodhur shpërthimi i depos së
municioneve ndodhet midis kordinatave gjeografike 41°24′17.98″ gjerësi dhe
19°38′2.59″gjatësi. Zona është e populluar dhe banorët strehohen kryesisht në shtëpi
private me lartësi nga 1 deri 4 kate. Kjo zonë është gjeografikisht shumë afër qytezës
së Vorës dhe ndodhet 55-60 metër mbi nivelin e detit. Klima që mbizotëron në këtë
zonë është klimë mesdhetare me temperatura mesatare vjetore rreth 16°C. Në korrik
temperatura mesatare është rreth 24 °C ndërsa në janar rreth 6°C. Sasia mesatare e
rreshjeve është rreth 1297 mm në vit. Në zonën e përfshirë në këtë studim ka
aktivitete industriale që shkarkojnë gazra por jo mbetje të ujërave industrial apo
grumbullime të mbetjeve të ngurta. Duke qenë zonë rurale, mbeturinat që depozitohen
nga banorët nuk janë të sistemuara në vënde përkatëse (kosha mbeturinash), por të
lëna në cepe rrugësh. Banorët e kësaj zone mbarshtojnë kafshë si lopë, dele, pula dhe
pata. Në tokat bujqësore përreth shtëpive të banimit kultivohen hardhitë dhe drurë
frutorë të ndryshëm. Mbetjet organike të kafshëve (plehu organik) kompostohen dhe
përdoren për plehërimin e tokës bujqësore. Në kultivimin e produkteve bujqësore
përveç plehut me origjine shtazore përdoren edhe plehërat kimik komercial. Për
furnizimin me ujë në fshatin Gërdec përdoren kryesisht puse uji private ku pothuajse
çdo familje ka një pus. Puset janë dy tipesh; a) puse arizane me thellësi që varion nga
5-7 metra dhe gjerësi 70-90 cm, 2) puse të shpuar me sondë ku thellësia varion nga
40-70 metra dhe gjerësi rreth 10 cm. Familjet që posedojnë puse nuk kanë protokoll
mbi cilësinë e ujit të tyre, pavarësisht se uji i tyre gjen një përdorim të gjerë deri në
konsumim për ujë të pijshëm.
1.5.Burimet potenciale të ndotjes
Është konstatuar se aktivitetet njerëzore dhe burimet natyrore së bashku janë shkaku
kryesor për ndotjen e ujërave nëntokësore (USEPA, 1993; Hallberg, 1989; Powell et
al, 1990). Aktivitetet e ndryshme njerëzore kanë efekte negative afatgjatë në ujin
nëntokësor (Weigman & Kroehler, 1990). Megjithatë për burimet e tjera potenciale të
ndotjes së ujit ka paqartësi të shumta (Glanville et al., 1997). Sado të vogla qofshin
këto burime ndotje fakt është që heqja e ndotësve nga uji nëntokësor është e vështirë,
prandaj pastrimi i ujit ka kosto të lartë (Weigman & Kroehler, 1990). Pavarësisht nga
distanca, një burim potencial ndotje nuk duhet të vendoset mbi lartësin e pusit
(Gosselin el at., 1997). Duhet patur parasysh që mënyra e ndërtimit të pusit dhe
vendosja e tij mund të jenë premisë që të ndodhë ndotja me nitrate, por ato nuk janë
shkaku i vetëm i ndotjes (Hallberg, 1989). Një përmbledhje e burimeve potenciale të
ndotjes që rezultojnë nga aktivitetet njerëzore është paraqitur në Tabelën 1.1.
Uji dhe karakteristikat e tij
4
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Tabela 1.1. Burimet potenciale të ndotjes së ujit (IEN, 1992)
Ndotësit potencial bujqësorë
* aplikimet e papërshtatshme të pesticideve, fungicideve dhe plehërave
* rrjedhjet nga kontenierët e ruajtjes
* ushqimi i tepër i kafshëve
* përdorimi i bagëtive
Ndotësit potencial të përhershëm (rezident)
* vendqëndrimi i sistemeve septike
* gropat e ujërave të zeza
* sistemet e ruajtjes së lëndëve djegëse
* fermat, lëndinat, motorët e makinave dhe kimikatet e pishinave
* mbetjet urbane
* puset e abandonuara Shënim: sistemet septike dhe tanket e depozitave nëntokësore janë burimet kryesore të mbetjeve që priren të
penetrojnë në tokë.
Menaxhimi i mbeturinave ndotëse
* landfildet e vjetra
* landfildet e pa rrethuara
* rrebeshet e ujit
Ndotësit potencial industriale
* kimikatet
* nafta
* pajisjet pastruese
* makineritë
* metalet
* produktet elektronike
* asfaltet
* minierat (sipërfaqësore dhe nëntokësore)
* tubacionet
* depozitat e ruajtjes (mbi dhe nëntokësore)
* funksionimi dhe puset e abandonuar ( p.sh. gaze, vaj, furnizimet me ujë) injektimet,
monitorimi dhe eksplorimi)
* muret ndarëse të lagunave me llumin
* aplikimet në toka llumore
Ndotësit potencial komercial
* serviset e makinave
* stacionet e gazit
* depot e mirëmbajtjes së rrugëve
* paisjet ngrirëse
* oborret tip barke, makineritë hekurudhore, etj.
* zonat ndërtuese, aeroportet
* lavanderitë, pastrimet kimike
* institucionet mjekësore, laboratoret kërkues
* larjet fotografike, printerat
1.5.1. Burimet natyrore të ndotjes
Substanca të tilla si; hekuri, mangani, arseniku, kloruret, fluoridet, sulfatet, ose
radionukleidet gjenden në mënyrë të natyrshme formacionet minerare, shkëmbore apo
në tokë dhe mund të shpërbëhen nga uji dhe toka. Substanca të tjera natyrale, të tilla si
materialet e kalbura organike, mund të lëvizin në ujë dhe tokë si grimca. Nëse ndonjë
grimcë e këtyre substancave shfaqet në ujë apo tokë, kjo varet nga kushtet lokale.
Disa substanca mund të përbëjnë kërcënim për shëndetin nëse merren në sasi të
tepërta nëpërmjet ujit, të tjerat mund të prodhojnë erë, shije apo ngjyrë të
padëshirueshme. Uji nëntokësor që përmban përqendrime të këtyre substancave mbi
vlerat e lejuara nuk përdoren për tu pirë apo për përdorime të tjera të brendshme. Ky
Uji dhe karakteristikat e tij
5
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
ujë përdoret nëse trajtohet dhe hiqen këto ndotës. Disa nga burimet natyrore të ndotjes
janë përmbledhur në Tabelën 1.2.
Tabela 1.2. Burimet natyrore potenciale të ndotjes së ujit (Clawges & Vowinkel,
1996; Madison & brunett, 1985; Wegman & Kroehler, 1990) Ndotësit potencial natyror
* azoti i tokës
* depozita gjeologjike me azot
* depozitimet atmosferike
* jashtëqitjet e lakuriqit natës
* bakteret azot fiksuese
* thatësirat
* dekompozimi i materialeve organike
* precipitimet
* depozitimet gjeologjike që përmbajnë materiale
1.5.2. Sistemet septike
Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit në Shtetet e Bashkuara raporton se sistemet septike
janë burimi kryesor i ndotjes së ujit nëntokësor me mundësi çlirimin e nitrateve dhe
baktereve brënda në ujin nëntokësor (Weigman & Kroehler, 1990). Përqendrimi
mesatar i azotit në kanalizimet e brendshme është rreth 35 mg/L (Horsley, 1995), por
janë raportuar edhe raste përqëndrime më të larta se 70 mg/L (Madison & Brunett,
1985). Eshtë konstatuar se rreth 60% e 23 milion tankeve septike në SHBA veprojnë
në mënyrë të paligjshme. Problemet potenciale me sistemet septike janë zmadhuar për
shkak se ata që i përdorin ato shpesh mbështeten në puse të afërta për ujë të pijshëm
(Weigman & Kroehler, 1990). Toka në të cilën një sistem septik është vendosur duhet
të thithë rrjedhjet dhe të sigurojë një nivel të lartë trajtimi. Rëra lejon që ujërat e zeza
të kalojnë përmes saj shumë shpejt, ndërsa baltat e rënda i pengojnë lëvizjet e ujërave
të zeza. Ashtu si rëra, tokat e depërtueshme, zonat me fraktura ose kanalet lejojnë
gropat septike të çlirojnë nitratet direkt në ujërat nëntokësore të cekëta. Problematika
rritet gjithashtu kur sistemet septike janë të vendosura më dendur, sepse ata mund të
tejkalojnë kapacitetin filtrues të tokës ndaj papastërtive. Sistemet septike duhet të
vendoset siç duhet (të paktën 30 metra poshtë puseve ose burimeve), të projektohen
dhe ndërtohen në mënyrë të tillë për të parandaluar ndotjen e ujërave nëntokësore
(Weigman & Kroehler, 1990).
1.5.3. Plehërat bujqësore
Burimi më i madh i paqëllimshëm i nitrateve rezulton nga aktiviteti bujqësor
(Madison & Brunett, 1985) dhe më konkretisht nga përdorimi i plehrave kimike me
përqendrim të lartë të azotit dhe sasitë e mëdha të përdorimit të këtyre plehrave.
Historia e përdorimit të plehërave në Shqipëri filloi në fillim të viteve 1970 me
ndërtimin e dy fabrikave, një për plehëra azotik dhe një tjetër për plehëra fosfatik.
Plehëra kryesore të përdorura ishin nitrat amoni, ure, super fosfat, klorur kaliumi dhe
sulfati (Zdruli, P, 2005). Përdorimi i plehut ka qenë konstant gjatë periudhës 1985-
1990, por pati një rënie sidomos në vitin 1991 në rreth 33% (Thompson & Xia, 1992)
të konsumit mesatar gjatë gjashtë viteve të kaluara. Këto rënie rezultuan nga
shpërbërja e kooperativave bujqësore dhe fermave shtetërore, çoroditja e shpërndarjes
së plehrave, mungesa e kredisë për blerjet e plehërave si dhe reformat relativisht të
ngadalta në zhvillimin bujqësor (Zdruli, P, 2005).
Uji dhe karakteristikat e tij
6
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
1.5.4. Burime të tjera ndotjeje
Burime të tjera të mundshme të ndotjes janë p.sh. minierat dhe toksinat. Këto të fundit
janë vërtetë kërcënuese për ujit. Çarja e akuifereve, efektet e lëvizjeve dhe rimbushja
e ujërave nëntokësore, fundosja e tokës dhe transformimet gjeologjike mund të
shkaktohen në terma afatgjatë nga punimet minerale (Weigman & Kroehler, 1990;
IEN, 1992).
1.6. Mundësit e trajtimit të ujit
Në vend që të pijmë ujë të ndotur mund të pijmë ujë në shishe ose ujë të trajtuar diku
në shtëpi me një sistem uji (Weigman & Kroehler, 1990). Ose mund të jetë i
nevojshëm një variant tjetër, sidomos në rastin e përbërësve natyror, ose në rast se
problemi është shkaktuar nga ndotës jo natyral, ai nuk mund të korigjohet. Ndërsa uji
i puseve private rurale shpesh është i patrajtuar (Amundson et al., 1988), pikat e
trajtimit përdorin pajisje që janë të zakonshme sot dhe individët janë bërë më të
vetëdijshëm për çështjet e cilësisë së ujit të pijshëm (Bell et al., 1984). Duhet patur
parasysh se teknologjia e lartë apo projektimet komplekse mund të mos jenë më të
mirë se projektimet e thjeshta (Regunathan et al., 1983). Megjithatë në rastin e
nitrateve dhe disa ndotësve të tjerë mund të jetë më e lehtë (e leverdisshme) për të
gjetur një burim të ri uji sesa përdorimi i teknologjive ekzistuese për heqjen e
nitrateve që mund të jenë të kufizuara dhe vështirë për tu zbatuar (Spalding & Exner,
1993). Këto trajtime janë shpesh të kushtueshme dhe nuk mund të jenë të
leverdisshme për trajtimin e vëllime të mëdha të ujit (Madison & Brunett, 1985). Në
tabelën 1.3 tregohet shumëllojshmëria e mundësive të trajtimit dhe heqjes së ndotësve
në çdo proçes.
Tabela 1.3. Mundësitë e trajtimit (Weigman & kroehler, 1990)
Procesi trajtimit Largimi/Vrasja e ndotësve
klorinimi mikroorganizmat
rrezatimi ultra-violet mikroorganizmat
filtrat e me karbon aktiv disa kimikate organike dhe shumë pesticide
filtrat absorbues fibrat e asbestit dhe pjesëza tjera
njësitë distiluese metalet toksike, ndotësit radioaktiv dhe disa organik
zbutësit ujorë kalcium dhe magnez
osmoza reverse mineralet e tretshme, metalet toksike dhe ndotësit radiologjik
anionet shkëmbyese nitratet
filtërat gëlqeror rrit pH dhe redukton korrozionin
1.6.1. Klorinimi
Klorinimi është metoda më e zakonshme e trajtimit për vrasjen e baktereve dhe
viruseve të caktuara. Temperatura e ujit, pH, cilësia e përgjithshme e ujit, si dhe koha
e kontaktit me ujin përcaktojnë efikasitetin të klorinimit. Nivelet e larta të turbitetit
lejojnë bakteret për tu "fshehur" dhe kështu kërkojnë kohë më të gjatë kontakti për tu
eleminuar. Doza e klorit duhet të rritet kur përbërës të tjerë, të tillë si, hekuri,
mangani, sulfur hidrogjeni, dhe amoniaku janë të pranishëm për shkak se ata
"përdorin" klor nga kombinimi me klorin. Trihalometanet (THMs) formohen kur klori
kombinohet me lëndë organike dhe mund të jenë të dëmshme për shëndetin e njeriut.
Prandaj, në qoftë se uji fillon e trajtohet kur përmbajtja e lëndëve organike është në
nivele të larta, metoda e trajtimit me klor duhet të menduar me kujdes (Wagenet et al.,
1995).
Uji dhe karakteristikat e tij
7
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
1.6.2. Karboni i aktivizuar
Shtresa të grimcuara të karbonit aktiv janë pajisje më të zakonshme trajtimi dhe janë
përdorur për të trajtuar së bashku shijen dhe problemet e aromës, turbitetin në një farë
mase, si dhe për të hequr klorin e tepërt, dhe disa ndotës organikë (Regunathan et al,
1983;. Fiore & Babineau, 1977), dhe komponime kimike të prodhuara nga
mikroorganizmat (Geldreich & Reasoner, 1990). Uji përfundimtar mund të përmbajë
një shumëllojshmëri të mikrobeve, lloje të tilla ku numri i mikrobeve që nuk është
prekur nga filtrat e karbonit aktiv, janë edhe koliformet. Mikrobet janë gjetur të
kolonizuara në njësitë e filtrave të karboni aktiv dhe përbëjnë një rrezik potencial për
shëndetin. Filtrat e karbonit aktiv nuk janë menduar të jenë filtra mikrobial dhe duhet
të jenë neutral për trajtimin mikrobial (Fiore & Babineau, 1977). Kjo nuk është e
pazakontë për pajisjet e përdorimit me karbon aktiv për tu bërë kolonizues mikrobial
nga organizmat e jashtëm menjëherë pas instalimit (Snyder et al, 1995; Geldreich &
Reasoner, 1990). Bakteret heterotrofilike kolonizojnë filtrat ushqyes me lëndë
organike duke bllokuar filtrat e karbonit aktiv (Snyder et al., 1995). Kjo mund të jetë
për shkak se bakteret e mbijetuara indigjene të rubinetit të ujit shumohen në një
shtresë të karbonit duke ofruar konkurencë tek koliformet (Fiore & Babineau, 1977).
Popullatat mikrobiale rriten gjatë periudhës së përgjumësisë dhe ulen kur sistemi
është i vrullshëm ose përdoret pavarësisht nga prania ose mungesa e një kutie me
karbon aktiv (Fiore & Babineau, 1977; Geldreich & Reasoner, 1990).
1.6.3. Filtrat membranorë
Turbiteti, grimcat materiale, dhe lloje të caktuara të ngjyrës koloidale janë hequr nga
uji nga pajisjet mekanike të filtrimit (Geldreich & reasoner, 1990). Megjithatë,
ndryshe nga njësit e karbonit aktiv, filtrat mekanik nuk janë të rekomanduar për
heqjen e kimikateve organike (Wagenet et al., 1995). Filtrat e ujit në shtëpi mund të
çojnë në nivel të larta mikrobiale, por kështu mund të ndalojnë filtrimin e ujit. Uji i
filtruar nuk tregon nivele të ulëta të koliformeve pasi uji kalon përmes një sistemi
filtri (Fiore & Babineau, 1977). Për të hequr këto organizma që i rezistojnë
dezinfektimit, Giardia dhe Cryptosporidium, filtrimi mund të jetë alternativa e vetme
(Wagenet et al., 1995).
1.6.4. Rrezatimi ultra-violet
Rrezatimi ultra-violet (UV) është një proces fizik që punon pa shtuar kimikate, pa
prodhuar trihalometan, pa ndryshuar shijen, dhe pa hequr mineralet e dobishme ose të
parëndësishme. Ky proces gjithashtu punon me karbonin filtrues, zbutësit e ujit dhe
osmozën reverse për të siguruar trajtimin e plotë të solucioneve (Carrigan, 1990).
Rrezatimi ultra-violet asgjëson bakteret, viruset, dhe disa cyste (duke mos përfshirë
Giardia dhe Cryptosporidium) duke depërtuar në qelizë dhe rirregulluar
informacionin gjenetik në mënyrë që riprodhimi nuk mund të transportohet (Carrigan,
1990;. Wagenet et al, 1995). Pezullitë e ngurta (turbiteti), thithin rrezet UV, dhe
veshin mëngën e llambës së kuarcit që ndikojnë në efektivitetin e rrezeve UV.
Turbullira e krijuar nga pezullitë e ngurta parandalon rrezet UV për të gjitha mikrobet.
Mikrobet brenda grimcave janë të pakapshëm me intensitet drite të mjaftueshëm për
tu inaktivizuar. Kalciumi, magnezi, mangani, dhe hekuri mund të ndikojnë edhe në
procesin e dezinfektimin UV me kalimin e kohës, madje edhe kur rekomandohen
nivelet e ujit të pijshëm ose më pak, nga precipitimi mbi mbështjellësen e llambës dhe
reduktojnë intensitetin e rrezeve UV. Mënyra e vetme për tu siguruar që sistemi i
Uji dhe karakteristikat e tij
8
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
rrezatimit ultra-violet është duke punuar siç duhet, bëhet prova për praninë e
mikrobeve (Carrigan, 1990).
1.6.5. Ozoni
Ozoni është oksidant i fuqishëm dhe mund të përdoret për të dezinfektuar ujin dhe
mund të jetë vetëm për trajtimin e ujit. Ozoni është efektiv për shumë qëllime, duke
përfshirë dezinfektimin bakterial dhe oxidimin e nitriteve. Jonet nitrite oksidohen
shpejt në jone nitrate, të cila janë tej të ozonuar. Kur ozoni përdoret për trajtimin e ujit
që përmban jone hekur, mangan, arsenik, dhe disa jone organike, duhet bërë filtrimi
sepse, reagimi midis ozonit dhe këtyre elementeve prodhon materiale të patretshme
(Rice, 1989).
1.6.6. Mundësitë tjera trajtimi
Rrëshirat shkëmbyese mund të përdoren për të zbutur ujin duke shkëmbyer jonet
natrium për kalcium, magnez, dhe jonet hekur. Këto rrëshira jono-shkëmbyese
gjithashtu mund shkarkojnë kationet minerale në ujë dhe anionet që rrjedhin në nitrate
dhe sulfate (Geldreich & Reasoner, 1990;. Wagenet et al, 1995). Kur është e
nevojshme për të hequr të gjitha patogjenët do të përdoret një pastrues uji. Pastruesit e
ujit janë kombinimet e një ose më shumë metodave të trajtimeve të tilla si, filtra
membranorë me pore të vogla, argjend i imprenjuar granular në karbonin aktiv,
disinfektant me bazë halogjeni, ekspozim ultraviolet ose kontakt ozoni (Geldreich &
Reasoner, 1990). Osmoza reverse mund të përdoret për të ulur materialet e ngurta të
tretshme (jonet e tretshme, molekulat, dhe materialet e ngurta), disa kimikate
organike, dhe organizma (Geldreich & Reasoner, 1990; Wagenet et al, 1995).
Megjithatë, përdorimi i osmozë reverse për heqjen e organizmave nuk është i
rekomanduar për shkak të grisjeve dhe vrimave të vogla që mund të formohen në
membrana dhe të lejojnë kalimin e organizmave (Wagenet et al., 1995). Papastërtitë e
paqëndrueshme, duke përfshirë metalet toksike, disa kimikate organike dhe
inorganike, dhe mikroorganizmat, lihen jashtë njësisë së ekstraktit (Geldreich &
Reasoner, 1990;. Wagenet et al, 1995). Giardia dhe Cryptosporidium mund të hiqen
nga njësitë e ekstraktit (Wagenet et al., 1995).
1.6.7. Testimi për të përcaktuar variantet e trajtimit
Furnizuesit publike të ujit janë të rregulluar, monitoruar, dhe të testuar rregullisht nga
laboratorët e kualifikuar siç kërkohet nga rregulloret federale ose shtetërore (Pawell et
al., 1990). Furnizuesit me ujë sipërfaqësor kërkohen që të monitorohen çdo vit dhe
furnizuesit me ujë nëntokësor tre herë në vit (Fedkiw, 1991). Furnizuesit privat me ujë
janë testuar vetëm vullnetarisht nga pronari i tokës ose përdoruesi (Powell et al.,
1990). Përdoruesit e puseve janë të inkurajuar që në mënyrë rutinë të testojnë ujin e
tyre edhe pse është e vështirë të parashikohen përqendrimet e nitrateve (Fedkiw,
1991). Në disa lokalitete uji kërkohet për tu testuar kur ndryshojnë karakteristikat
(Powell et al., 1990). Duhet patur parasysh se një mostër uji pusi nuk është e
mjaftueshme për të përcaktuar nëse një pus është rregullisht i sigurt ose i ndotur në
intervale (Fedkiw, 1991), kështu nevojitet testim i rregullt. Para se të merret një
mostër, sistemi duhet të lahet pavarësisht nga prania ose mungesa e një paisje
përdorimi për shkak të rritjes së popullatave bakteriale që ndodhin gjatë periudhave
statike (Snyder et al, 1995;. Bell et al,. 1984; Geldreich & Reasoner, 1990).
1.7.Akuiferet
Një akuifer është një formacion ku është gjetur uji nëntokësor. Brenda profilit të tokës
është një zonë e pangopur dhe një zonë e ngopur. Zona e pangopur është e njohur
Uji dhe karakteristikat e tij
9
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
edhe si zonë e ventilimit dhe përmban së bashku ajrin dhe ujin në hapësirat boshe.
Brenda zonës së ngopur, të gjitha hapësirat boshe janë të mbushura me ujë dhe ky ujë
njihet si ujë nëntokësor (Weigman & Kroehler, 1990). Një sistem akuifer rajonal është
i përbërë nga një akuifer surficial dhe një aquifer artezian (Hubbard & Sheridan,
1989). Akuiferi surficial është konsideruar i pambyllur ndërsa akuiferi artezian është i
mbyllur (IEN, 1992). Dallimi mes akuiferit të pambyllur dhe akuiferit të mbyllur
është se si lëviz uji brenda dhe jashtë akuiferit (IEN, 1992). Aquiferet janë rimbushur
nëpërmjet infiltrimit, filtrimit, dhe karakteristikave të tretësirave të tilla nga gropat e
fundosura (Hubbard & Sheridan, 1989). Gropat e fundosura nga të çarat
nënsipërfaqësore dhe nëntokësore të lumenjëve janë karakteristikë e zonave karstike
dhe jo vetëm rimbushin akuiferet por edhe lehtësojnë lëvizjen e ujërave sipërfaqësore
dhe ndotësve për të hyrë në ujrat nëntokësore (Amundson et al, 1988;. Fedkiw, 1991).
Akuiferi artezian ose akuiferi i mbyllur është i mbushur me ujë nën presion, dhe i
rrethuar nga njësi kufizuese (Weigman & Kroehler, 1990). Akuiferet janë gjithashtu
të konsoliduar, formacione të forta shkëmbore ose të pakonsoliduara, formacionet e
paçimentosura me shtresat shpërndarëse të baltës, rërës, dhe zhavorrit (IEN, 1992).
Një lloj shkëmbi që mund të përmbaj një akuifer është shkëmbi sedimentar, i cili
është një depozitë e pakonsoliduar. Uji rrjedh në mes të kokërrizave të rërës dhe
shkëmbit sedimentar. Një tjetër shkëmb, shkëmbi metamorfik, është një formacion i
kristaltë, ku uji rrjedh në mes të kokërrizave dhe thyerjeve. Së fundi, ata janë
formacione kristalore apo shkëmbinj vullkanik, ku uji rrjedh vetëm në thyerje,
shkarje, dhe çarje. Gjeologjia e një akuiferi ndikon në sasinë dhe cilësinë e ujërave
nëntokësore brenda tij. Prandaj, nuk ka asnjë gjë të tillë si uji natyral i pastër
(Weigman & Kroehler, 1990).
1.7.1. Rimbushja, lëvizja dhe ruajtja e ujit nëntokësor
Ruajtjen dhe lëvizja e ujërave nëntokësore varet nga poroziteti i akuiferit (Weigman
&
Kroehler, 1990). Tokat me çarje të mëdha lejojnë depërtimin e shpejtë dhe lëvizjen e
ujit (Powell et al, 1990; USEPA, 1993). Kur uji nëntokësor lëviz me një ritëm të
ngadaltë, mund të ndodhin efektet afat-gjata (Weigman & Kroehler, 1990) dhe uji
nëntokësor i ndotur mund të mos zbulohet për vite apo edhe dekada (IEN, 1992;
USEPA, 1993). Për shembull, uji nëntokësor brenda gjysmë milje nën sipërfaqe është
mesatarisht 200 vjet i vjetrër, ndërsa më shumë se gjysma e e një milje sipërfaqe është
mesatarisht 10.000 vjet i vjetër (Weigman & Kroehler, 1990).
1.7.2. Karakteristikat e akuiferit dhe ndotja
Në mënyrë ideale, një akuifer duhet të ketë kapacitet të lartë ruajtje, prodhim specifik
të lartë, përçueshmëri të lartë hidraulike, dhe cilësi të mirë uji. Fatkeqësisht,
përshkueshmëria e lartë e bën akuiferin të ndjeshëm ndaj ndotjes (Weigman &
Kroehler, 1990). Uji sipërfaqësor i ndotur mund të ndotë akuiferin (USEPA, 1993).
Përveç kësaj, gropat e fundosura, puset e braktisura, puset e minierave, dhe gropat e
ujërave të zeza sigurojnë një lidhje të drejtpërdrejtë me ujërat nëntokësor (Powell et
al., 1990). Disa karakteristika e bëjnë ujin nëntokësor më të ndjeshëm ndaj ndotjes
(Amundson et al., 1988). Akuiferet e pakufizuara me materiale me përshkueshmëri të
lartë janë të prekshme për qasje nga burimet sipërfaqësore (Fedkiw, 1991). Furnizimi
me ujë nga formacionet e pakonsoliduara ka më shumë gjasa të jetë i ndotur se në
formacionet e konsoliduara (Whitsell & Hutchinson, 1973). Akuiferet sipërfaqësore të
cekëta, akuiferet e hedhura lymore dhe akuiferet me tretësira gëlqerore janë më të
prirur ndaj ndotjes. Në përgjithësi, akuiferet e mbyllur janë më pak të prirur për ndotje
Uji dhe karakteristikat e tij
10
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
(Hubbard & Sheridan, 1989). Rimbushja e zonave të akuiferit është i lidhur
hidrogjeologjikisht me akuiferin dhe ndihmon për ta mbushur akuiferin. Prandaj nëse
një zonë rimbushje përmban burime ndotje, ujërat nëntokësore të akuiferit janë në
rrezik (IEN, 1992). Që të rritet rimbushja e akuiferit, madhësia e hollimit rritet me
shtimin e efikasitetit të transportit të ndotësve në brendësinë e ujit nëntokësor
(Robins, 1998). Në zonat ku manteli i tokës është i trashë dhe përbërja e saj ka
ndërthurje të mirë, ose kur zona është e trashë dhe e pangopur, ndotja e ujërave
nëntokësore mund të rezultojë dhe të shkoj pa u vënë re prej vitesh (Hallberg, 1989).
Vrimat sigurojnë jo vetëm mundësinë e ndotjes së tokës në përgjithësi, por ndotjen me
nitrate në veçanti. Përqendrimet e nitrateve ndryshojnë brenda një akuiferi dhe "pikat
e nxehta", ku mund të gjendet sasia e nitrateve më e madhe se 10 mg/l. Xhepat ku
përqendrimet e nitrateve janë të larta shpesh lidhen me akuiferin e pakufizuar ose
karakteristikat karstike (Fedkiw, 1991). Ndryshe nga nitratet, densiteti bakterial është
përgjithësisht më i lartë në sipërfaqen e tokës dhe ulet kur rritet thellësia. Ndërlidhja
më e madhe e makroporeve, bën më të lehtë lëvizjen e baktereve nëpër tokë (Conboy
& Goss, 2000).
1.7.3. Burimet ose ndotja e akuifereve
Për shkak të shtrydhjes përmes mantelit të sipërm të tokës, ujërat nëntokësore janë
konsideruar prej kohësh si një vend i sigurtë dhe burim i besueshëm i ujit (Amundson
et al., 1988). Ky filtrim i lejon tokës të absorboj, filtroj, dhe të degradojë ndotësit
(Powell et al., 1990). Megjithatë, është e mundur që puset sigurojnë një kanal të
drejtpërdrejtë me ujërat nëntokësore që kontribon në ndotjen e tij. Prandaj, një pus i
ndotur domosdoshmërisht nuk tregon që uji i akuiferit është burim i ndotjes (Richards
et al, 1996; Baker et al, 1994). Kjo është plotësisht e mundur kur, ndërtimi i keq i
pusit, përkeqësim i gjendjes së tij, ose ndotja e pikës burimit janë më shumë
përgjegjës për ndotjen e pusit se kushtet gjeologjike ku është pusi (Glanville et al,
1997).
1.8. Zonat e mbrojtjes së burimit
Zona e mbrojtjes së burimit është përcaktuar një truall i rrethuar për furnizim publik
me ujë dhe është i mbrojtur në mënyrë që ndotësit pengohen për tu futur në ujin
nëntokësor (IEN, 1992). Përcaktimi i këtij termi lejon përdorimin e truallit dhe
aktivitetin pranë puseve publike të furnizimit me ujë që të menaxhohet dhe të
planifikohet për të parandaluar problemet para se ato të ndodhin (VGPSC, 1993; IEN,
1992). Koncepti i mbrojtjes së burimit është për të parandaluar ndotjen e ujit të
pijshëm dhe mbështetjen në rehabilitim (USEPA, 1993). Zonat e mbrojtjes së burimit
mund të mbrohen duke përdorur kufizime në zonë, performancë të standardeve për
trajtimin e ndotësve potencial, si dhe planet për trajtimin e një aksidenti (VGPSC,
1993). Madhësia e zonës së mbrojtjes së burimit varet nga hidrologjia në afërsi të
pusit, ritmi i tërheqjes, aktivitetet aktuale ose të ardhshme pranë pusit, dhe opsionet e
mundshme të zëvendësimit nëse pusi ndotet (IEN, 1992; VGPSC, 1993). Prandaj,
madhësia e zonë së mbrojtjes së burimit mund të ndryshojnë nga pak hektar në disa
milje katrorë ose më shumë (IEN, 1992). Eshtë e mundur që brenda zonës së
mbrojtjes së burimit, ujërat nëntokësore mund të rrjedhin më shumë se 10 vjet për të
lëvizur nga skaji në qendër, ku është vendosur pusi (Horsley, 1995).
Uji dhe karakteristikat e tij
11
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
1.9. Rregullat për ndërtimin e puseve
Disa shtete kanë kodet moderne të ndërtimit të puseve, por kërkojnë shumë pak që ato
të ndiqen (Whitsell & Hutchinson, 1973). Ndërsa në vendin tonë nuk ka ndonjë
standard për ndërtimin e puseve. Puset ndërtohen dhe meren përsipër nga vetë
përdoruesit. E njëja gjë është edhe për banorët e fshatit Gërdec ku kemi kryer këtë
studimin.
1.9.1. Karakteristikat e puseve dhe ndotja
Problemet me cilësinë e ujit shpesh mund të lidhen me mangësitë e ndërtimit,
përzgjedhjen e vendit të gabuar, ose praninë e çarjeve, kanaleve, dhe formacioneve
shpella. Shumë ekspertë mendojnë se ndërtimi i gabuar është arsyeja kryesore
(Whitsell & Hutchinson, 1973). Ndërtimi i pusit ka rëndësi të madhe sepse kur
ndodhin gabime është shumë e mundshme që uji sipërfaqësor të hyjë drejtpërdrejt në
pus (Richards et al, 1996;. Baker et al, 1994). Marëdhëniet mes gabimeve të ndërtimit
të pusit dhe ndotjes me nitrate janë përcaktuar në studimet e mëparshme (Hallberg,
1989). Për shkak të ndikimit të madh në ndërtimin ose mosmirëmbajtjen e pusit, uji i
puseve nuk përfaqëson domosdoshmërisht akuiferin ose kushtet e ujit nëntokësor
(Fedkiw, 1991). Thellësia e pamjaftueshme e puseve ose ndërtimi i dobët (duke lejuar
rrjedhjen preferenciale) kërkon përmirësimin e projektit në ndërtimin e pusit
(Glanville et al., 1997). Pasi pusi është përmirësuar, atëherë problemet me nitratet dhe
bakteret duhet të zgjidhen (Fawcett & Lym, 1992;. Gosselin et al, 1997). Problemet
që mund të ekzistojnë me puset individuale përfshijnë: 1) pamjaftueshmërin e shtresa
të jashtme jostandarde të pusit 2) mbylljen e pamjaftueshme 3) ngjitjen e dobët të
nyjeve 4) mungesën e mbulesës sanitare 5) mospërdorimin e ngjitësave në pikat e
jashtme bashkuese 6) besimin në puset e bëra me dorë 7) përdorimin e gropave për ta
mbrojtur nga ngrirja (Whitsell & Hutchinson, 1973). Izolimi i pusit është një tipar që
ka për qëllim parandalimin efutjes së ujërave sipërfaqësore të ndotura në hapësirat
unazore ndërmjet shtresës së jashtme dhe vrimave të pusit. Kjo hapësirë unazore
mund të jetë një rrugë kryesore me të cilën çdo ndotës futet brenda në pus (VDH,
1992). Mbushja e shtresës jashtme (Tuthil et al., 1998), dhe veshja e brendshme e të
gjitha bashkimeve ndihmon në parandalimin e futjes së ndotësve në pus (Conboy &
Goss, 2000). Për të mbrojtur një pus nga ndotja, ai duhet të jetë i thellë dhe të mbrohet
nga dy ose më shumë shtresa të brendshme (Amundson et al., 1988). Për të siguruar
ujë të pijshëm, pusi duhet vendosur dhe ndërtuar siç duhet, si dhe të testohet
rregullisht (Powell et al., 1990).
1.10. Treguesit fiziko-kimik dhe ndotësit
Elementët inorganik janë prezentë në gjithë ujërat e pijshëm dhe ndihmojnë e i japin
ujit shijen unike. Niveli i shumë elementëve inorganik është influencuar nga toka,
shkëmbinjtë, mineralet dhe ndotësit që janë në kontakt me ujin (Haxhimihali, et al
2002). Ndotës apo “pollutant” quhet një substancë që në mjedis ndodhet në
përqendrime më të larta se niveli natyror i saj, si rezultat i veprimtarisë njerëzore dhe
që paraqet një rrezik të dukshëm për mjedisin (Çullaj 2005).
1.10.1. Aciditeti dhe baziciteti (pH)
Niveli i pH tregon se uji që përdoret është acid apo bazik. Niveli i pH në ujë mund të
ndryshoj shijen e tij. Nëse pH i ujit është shumë i ulët ose shumë i lartë ai mund të
dëmtojë rrjetin e tubacionit dhe shkakton gërryerjen e metaleve dhe tretjen e tyre në
ujë duke shkaktuar sëmundje të ndryshme. pH nuk ka shumë ndikim në biotën bimore
por se ndikon në tretshmërinë e shumë lëndëve kimike përfshirë dhe fosforin (Çullaj,
Uji dhe karakteristikat e tij
12
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
et al., 2009). Nivelet teje të larta dhe teje të ulëta të pH mund të jenë të dëmshme për
përdorimin e ujit. pH i lartë shkakton një shije të hidhur. Tubat e uji dhe pajisjet që
përdorin këtë ujë formojnë kore dhe depozitime, si dhe zvogëlohet efektiviteti i
dezinfektimit të klorit, duke shtuar nevojën për klor shtesë kur pH është i lartë. pH i
ulët i ujit do të prish ose shpërndajë metalet dhe substancat e tjera. Shumë tregues të
cilësisë së ujërave nëntokësore, të tillë si, pH, oksido-reduktuesit, oksigjeni i tretur,
ose prania e përbërësve mineral të veçantë, mund të ndikohen nga aktiviteti
mikrobiologjik në akuifer. Kjo veçanërisht është e vërtetë kur akuiferi është i ndotur
me substanca që bakteret mund të përdorin për rritjen e tyre.
1.10.2. Temperatura
Temperatura e tokës dhe e ujërave nëntokësor kryesisht janë të varur nga rrezatimi
diellor (Rybach, 2000). Temperatura e ujit të burimit mund të luhatet sezonalisht dhe
kjo varet nga lloji i burimit. Për shembull, ujërat nëntokësore kanë pothuajse
temperaturë konstante, ndërsa temperatura e ujërave sipërfaqësor varet fuqimisht nga
klima (Viessman & Hammer, 1993). Temperatura e ujit është e rëndësishme për
shkak se ajo ndikon fort në përmbajtjen e oksigjenit të tretur, në aktivitetin e biotës
ujore dhe shpejtësinë e mjaft reaksioneve kimike (Çullaj, et al., 2009). Ujërat
nëntokësore kanë temperaturë sezonale shumë konstante. Temperatura në puset e
thellë ndryshon vetëm 2 °C deri 3 °C, ndërsa luhatje të mëdha ndodhin në burimet e
cekëta (Van Everding, 1978). Nga temperatura varen shumica e reaksioneve kimike
që burojnë nga aktivizimi i energjisë i lidhur me ta. Në përgjithësi ritmi i reaksioneve
kimike ulet me uljen e temperaturës. Prandaj temperatura mund të ndikojë në çdo
aspekt të trajtimit dhe shpërndarjes së ujit pijshëm. Rritja e temperaturës gjithashtu do
të rrisë presionin e avujve të gjurmëve volative në ujin e pijshëm dhe kështu mund të
çojë në rritjen e aromës. Temperatura standarde e përdorur për testimin e aromës në
ujë është 40 0C (APHA 1976). Temperatura është e lidhur me karakteristikat
mikrobiologjike të ujit të pijshëm nëpërmjet efektit të saj në proçeset e trajtimit të ujit,
sidomos dezinfektimi, dhe efektit të tij në rritjen dhe mbijetesën e mikroorganizmave.
Në përgjithësi, dezinfektimi është ndihmuar nga rritja e temperaturës. Shumica e të
dhënave të disponueshme lidhen me klorinimin. Duke punuar me Escherichia coli,
blektorët dhe kooperativistët vërejtën një rritje pesëfish të efikasitetit baktericid të
klorit mes temperaturës 2 ° C deri 5 °C dhe 20 °C deri në 25 °C. (Butterfield, et al
1943). Në një studim për ushtrinë amerikane, Ames dhe Whitney-Smith (1944) gjetën
një rritje nëntëfish të efikasitetit mes temperaturës 8 °C dhe 40 °C. Chambers (1974)
ka raportuar se është vështirë që temperatura të ndryshoj efikasitetin e klorit në vlerat
e pH midis 7.0 dhe 8.5, ndërsa në vlerat e larta të pH rritet katër deri tetëfish
efikasiteti, në shkallë temperature nga 4 °C deri 22 °C. Rezultate të ngjashme janë
marrë dhe me viruset (White, 1975). Rritja e organizmave të bezdisshme është
zgjeruar gjithashtu nga uji i ngrohtë dhe mund të çojë në zhvillimin e shijeve dhe
aromave të pakëndshme që janë mundësi rreziku për shëndetin. Rritja e algave në ujin
sipërfaqësor normalisht bëhet e dukshme vetëm në temperaturë mbi 15 0C (Silvey,et
al 1972). Temperatura e ujërave nëntokësor poshtë 10 metër thellësi janë mjaft të
qëndrueshme në një vend të caktuar në lidhje me ujërat sipërfaqësore. Temperatura e
ujërave nëntokësor rritet 1 deri 5 °C (mesatarisht rreth 2,5 0C) për 100 metër thellësi
(Pullin, 1993). Rritjet më të larta mund të jenë për shkak të aktivitetit lokal
gjeotermal. LeChevallier et al., (1996) ka gjetur se, prania e baktereve koliforme
dominohet më shumë kur, temperatura e ujit është > 15 0C. Sipas Sharma, (2002)
temperatura ideale e ujit për pirje është 5 deri 12 0C, ndërsa mbi 25
0C uji nuk
rekomandohet për tu pirë.
Uji dhe karakteristikat e tij
13
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
1.10.3. Turbulenca dhe lëndët pezull
Turbullira dhe lëndët pezull nuk janë sinonime, edhe pse shumica prej nesh i përdorim
si terma të këmbyeshëm. E folura korrekte për lëndët pezull është se materiali që
mund të hiqet nga uji nëpërmjet filtrimit ose procesit të filtrim-koagulimit. Turbullira
është matje e sasisë së dritës së shpërhapur dhe që absorbohet nga uji sepse ka lëndë
pezull në ujë. Turbullira është mungesa e qartësisë apo shkëlqimi në ujë. Turbullira
dhe lëndët pezull tregojnë sasinë e grimcave të ngurta që ndodhen në ujë në gjendje
pezull, qofshin ato me natyrë minerale (argjilat) apo organike (algat) Përmbajtja e
grimcave të ngurta ndikon në prodhimtarinë e biotës ujore si dhe në kapjen e lëndëve
ndotëse, në veçanti fosforit, azotit, metaleve dhe baktereve. Vlerat e këtyre
parametrave mund të ndryshojnë për dy arsye kryesore, njëra për shkak të erozionit të
rrymave ujore dhe tjetra biologjike për shkak të ndryshimeve stinore në shpejtësinë e
rritjeve të algave (Çullaj, et al., 2009). Sipas EPAs turbiteti i ujit të pijshëm duhet të
jetë më pak se 1 dhe më pak se 5 njësi sipas kushteve speciale. Lëndët pezull
turbullojnë ujin dhe mund të jenë shkak i substancave inorganike të tilla si, pluhur
shkëmbi, baltë, karbonat kalciumi, silicë, hekur, mangan, mbeturina squfuri ose
mbetje indrustiale. Përsëri turbullira mund të shkaktohet nga substanca organike të
tilla si, mikroorganizma të ndryshme, fije bimore ose mbetje kafshësh, graso, yndyrë,
vaj dhe të tjerë. Rritja e turbitetit dhe e përqendrimit të nitrateve paraqesin prezencë
dhe kërcënim potencial për cilësinë e ujit në zonat rurale. Nebbache et al., (2001)
sugjeroi se turbullira ose piku i përqendrimit të nitrateve gjatë episodeve me shira të
rëndë janë ngjarje afatshkurtëra.
1.10.4. TDS
TDS është masë totale e substancave organike dhe inorganike të kombinuara të tretura
në ujë. Kjo përfshin çdo gjë të pranishme në ujë përveç molekulave të pastra të ujit.
Këto ngurtësime janë kryesisht minerale, kripëra dhe lëndë organike që mund të jenë
një tregues i përgjithshëm i cilësisë së ujit. Në përgjithësi TDS-ja e lartë, tregon për
ujë të fortë, i cili mund të shkaktojë zmërç që grumbullohet në tuba dhe paisje. Zmërçi
i grumbulluar redukton performancën dhe shton koston e mirëmbajtjes së sistemit. Siç
dihet shumë ndotës inorganik të tretur në ujë ose ekzistenca e papastërtive si jone në
solucione. Këto grimca të ngarkuara treten në ujë të zakonshëm natyror. Në anën
tjetër uji i pastër ka një rezistencë të lartë elektrike dhe rezistenca është përdorur
shpesh si masë e pastërtisë. Ndërkohë vetëm disa nga jonet ndotëse janë të lidhura me
shëndetin, shumica e furnizimeve me ujë natyral janë të sigurtë për tu pirë nga
pikëpamja e ndotësve inorganik të tretur. Megjithatë, edhe pse gjenden shumë rrallë,
dhe në sasi shumë të ulët, jone të caktuara inorganike mund të jenë toksike. Turbullira
dhe bakteret janë shembuj të ndotësve të patretur në ujë. Vlerat e larta të TDS në
ujërat nëntokësore në përgjithësi nuk janë të dëmshme për qeniet njerëzore, por
përqendrimet e larta të këtyre mund të ndikojnë në personat që vuajnë nga veshkat
dhe sëmundjet e zemrës (Kumaraswamy, 1999; Geetha et al., 2008). Një përmbajtje e
lartë e mbetjeve të tretura rrit dendësinë e ujit, influencon osmorregullimin e
organizmit me ujë të freskët, ul tretjen e gazrave (si oksigjeni) dhe zvogëlon dobishëm
ujin për pirje, për ujitje, dhe qëllime industriale (Maiti, 2004).
1.10.5. Përcjellshmëria
Përcjellshmëria është matja e përmbajtjes së joneve në një lëng (Gray, 2004)
Përcjellshmëria në ujë vlerësohet nga prania e mbetjeve inorganike të tretura të tilla si,
klorure, nitrate, sulfate dhe anionet fosfat ose natrium, magnez, kalcium, hekur dhe
katione alumini. Komponimet organike si vaj, fenol, alkool dhe sheqerna nuk kryejnë
Uji dhe karakteristikat e tij
14
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
përcjellshmëri elektrike shumë të mirë dhe për këtë arsye kanë një përcjellshmëri të
ulët kur janë në ujë. Përcjellshmëria gjithashtu është e ndikuar nga temperatura, uji i
ngrohtë ka përcjellshmëri të lartë. Për këtë arsye, përcjellshmëria raportohet në 25 0C.
Përcjellshmëria elektrike e ujit është funksion i drejtëpërdrejtë i TDS (Harilal et al,
2004). Prandaj ky është një indeks që përfaqëson përqendrimin total të kripërave të
tretura në ujë (Purandara, et al, 2003).
1.10.6. Nitratet
Nitratet merren lehtë nga bimët, por gjithashtu nga enët kulluese kalojnë lehtë përmes
tokës, sepse ato janë shumë të tretshëm dhe shumë të lëvizshëm (Hallberg, 1989;
Clawges & Vowinkel, 1996). Kullimi më i madh i nitrateve është në tokë ranore
(Hubbard & Sheridan, 1989). Kullimi i nitrateve duhet të kontrollohet në mënyrë
mbrojtjen ose përmirësimin e cilësisë së ujit (Schepers et al., 1991). Proçeset kimike
dhe biologjike mund të ulin më tej nitritet në komponime tjera ose i oksidojnë ato në
nitrate (ICAIR, 1987). Në përqëndrime të larta, nitratet janë ndotës të rrezikshëm në
ujin e pijshëm (Madison & Brunett, 1985). Nitratet janë ndotës të zakonshëm të një
numri të madh akuiferesh (Clawges & Vowinkel, 1996; Madison & Brunett, 1985)
dhe është një shqetësim në mbarë botën (Schepers et al., 1991). Brenda akuifereve të
tokës, nivelet e nitrateve janë në rritje (Spalding & Exner, 1993; Madison & Brunett,
1985). Rritja e niveleve të nitrateve është e lidhur me rritjen e shpejtë të popullsisë
(Madison & Brunett, 1985). Ka disa parametra që mund të ndikojnë në përqendrimin
e nitrateve në ujërat nëntokësore. Këto përfshijnë sasinë e azotit në dispozicion, sasinë
e infiltrimit të ujit, përçueshmërin hidraulike të tokës, thellësinë ku ndodhet uji, dhe
mundësinë për denitrifikimit (Hallberg, 1989). Proçeset natyrore të tilla si aspiratorët
vegjetativ dhe denitrifikimi mund të zvogëlojnë nivelet e nitrateve (Spalding & Exner,
1993; Fedkiw, 1991). Denitrifikimi mund të zbatohet me rrjedhjen e ujërave të zeza
në mënyrë që të ulet norma e ngarkesës së azotit (Tuthil et al., 1998). Për denitrifikim
zgjidhet vendi ku toka duhet të jetë e ngopur ose me lagështi (në mënyrë që oksigjeni
të mungojë) dhe duhet të jetë i pranishëm karboni i bollshëm. Diskutimi i menaxhimit
të ujit është duke u konsideruar si një praktikë e mirë e menaxhimit në rritjen e
denitrifikimit dhe eleminin ose zvogëlimin e kullimit të azotit (Fedkiw, 1991). Veç
kësaj në denitrifikim mund të jetë e mundur izolimi i nitrateve nga një sistem septik,
duke mbjellë një rrip me pemë midis sistemit septik dhe puseve të vendosura poshtë
(Tuthil et al., 1998). Puset me thellësi të vogël janë të mbrojtura nga absorbimi,
degradimi, dhe mbrojtja e akuiferit (Glanville et al., 1997). Këto proçese natyrore
kanë një shans më të mirë për eliminimin ose reduktimin e ndotësve kur distanca
midis burimeve të ndotjes dhe burimit të ujit nëntokësor është rritur (USEPA, 1993).
Lëvizja e nitrateve në ujërat nëntokësore varet nga klima, hidrologjia, gjeologjia,
menaxhimi bujqësorë, tokat dhe konturet e tokës (Hubbard & Sheridan, 1989). Zonat
me sasi të lartë reshjesh kanë përqëndrime të ulëta nitratesh në ujin nëntokësor për
shkak të hollimit (Robins, 1998). Menaxhimi bujqësor përfshin sasinë, mënyrën dhe
kohën e aplikacioneve të azotit, sekuencën prodhuese, dhe menaxhimin e vaditjeve
me ujë. Lëvizja e nitrateve në ujrat nëntokësore është një shqetësim i madh në Shtetet
e Bashkuara për shkak të; 1) tokave ranore dhe futjeve të sasive të larta të azotit, 2)
mesatare e lartë e reshjeve vjetore dhe mungesës së tyre, si dhe 3) janë rritur
sipërfaqet e ujitura vitet e fundit (Hubbard & Sheridan, 1989). Ndotja e ujërave
nëntokësore të cekëta me nitrate nga plehërat bujqësore (Volokita et al, 1996;
Weisenburger, 1993; Veldre, 1991), mbetjet e kafshëve (Cho, 2000) ose sistemet
septike janë probleme të dokumentuar gjerësisht (Neal et al, 2000a; Neal et al,
2000b).
Uji dhe karakteristikat e tij
15
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
1.10.7. Amoniaku
Cikli mjedisor i azotit mbështetet kryesisht te nitratet, i ndjekur nga amoniaku dhe
kationet e tij, të cilat predominojnë. Kationet e amoniakut janë më pak të lëvizshme
në tokë dhe ujë sesa amoniaku dhe janë të përfshirë në proçeset biologjike të fiksimit
të azotit, mineralizimit dhe nitrifikimit (EPA, 1989). Nivelet natyrore të amoniakut në
ujërat nëntokësore janë zakonisht nën 0.2 mg për litër. Përmbajtjet natyrore më të
larta (deri në 3 mg/l) janë gjetur në shtresat e pasura me substanca humike ose hekur,
ose në pyje (Dieter, 1981). Ujërat sipërfaqësore mund të përmbajnë deri në 12 mg/l
(WHO, 1986). Amoniaku mund të jetë i pranishëm në ujë të pijshëm si rezultat i
dezinfektimin me kloraminë. Prania e amoniakut në nivele më të larta se sa raportimet
nga toka është një tregues i rëndësishëm i ndotjes fekale (IOS, 1986). Probleme me
shijen dhe aromën, si dhe ulja e efikasitetit të dezinfektimit priren nëse uji i pijshëm
përmban më shumë se 0.2 mg për litër amoniak kur uji është klorinuar (Weil D,
1975), aq sa 68% e klorit mund të veproj me amoniakun dhe bëhet i padisponueshëm
për dezinfektim (Wendlandt, 1988). Llaçi i çimentos i përdorur për shtresën e
brendshme në tubat e ujit mund të lëshojë sasira të konsiderueshme të amoniakut në
ujin e pijshëm dhe rrezikohet dezinfektimin me klor (Wendlandt, 1988). Prania e
niveleve të larta të amoniakut në ujin e papërpunuar mund të ndërhyjë në
funksionimin e heqjes së manganit, filtrimin, sepse është konsumuar shumë oksigjen
nga nitrifikimi, duke rezultuar në ujë me aromë toke ose myku (Dieter, 1981). Prania
e amoniakut në ujë të papërpunuar mund të rezultojnë në ujë të pijshëm me përmbajtje
nitrititesh si rezultat i veprimit katalitik (Reichert J, 1984) ose kolonizimit aksidental
të filtrave nga bakteret amoniak-oksiduese. Amoniaku është i pranishëm në shumicën
e ujërave si pasojë e degradimit biologjik të lëndëve azot organike, gjithashtu ai mund
të ushqejë ujërat nëntokësore dhe sipërfaqësore nga shkarkimet e mbeturinave
industriale. (USEPA, 1976). Përqendrimi i amoniakut priret të jetë më i lartë në puset
ku uji nëntokësor përmban shumë materiale të tretura, përfshi sulfate, klorure dhe
hekur (Schilling, 2002). Amoniaku mund të ndikojë në ndotjen fekale, rrezikon
efiçencën e dizinfektimit, shkakton probleme me shijen e aromën, si dhe pasohet me
formimin e nitriteve në sistemet e shpërndarjes duke shkaktuar dëmtime të filtrave
(WHO, 1996)
1.10.8. Lëndët plasëse (2.4.6-trinitrotoluoli)
2,4,6-trinitrotolueni (TNT) është çliruar në atmosferë si pasojë e shpërthimeve të
hapura dhe teknikave të djegieve të hapura të përdorura në demilitarizimin e
municioneve (Army,1986e). Gazet dhe lëndët çlirohen në atmosferë si rezultat i
këtyre aktiviteteve dhe nga asgjësimi i municioneve që përmbajnë 2,4,6-trinitrotoluol
në furrat incineratore rrotulluese. Pluhuri dhe avulli i 2,4,6-trinitrotoluoli çlirohet në
ajrin atmosferik në objektet ushtarake të prodhimit dhe të përpunimit gjatë procesit të
2,4,6-trinitrotoluolit dhe municioneve (Hathaway 1985). Pluhurat përmbajnë
komponime që mund të krijohen në vende ku sipërfaqja e tokës është e ndotur (psh,
instalimet ushtarake të djegies) (Kraus et al., 1985). 2,4,6-trinitrotoluoli historikisht
shkarkohet në sasi të mëdha në rrjedhat ujore të prodhimit të eksplozivëve, objektet e
prodhimit, ngarkimit të municioneve, mbledhjes, dhe paketimit nga aktivitetet e
demontimit, dhe nëpërmjet përdorimit në terren demontuese. Vlerësimet mbi
ngarkesën e 2,4,6-trinitrotoluoli në këto rrjedha ndryshon. Disa gjurmues kanë
raportuar përqendrimet e rreth 120 mg/l në ujërat e shkarkimeve në fabrikat e
prodhimit dhe 25 mg/l në uzinat e ngarkimit dhe rrjedhjes (Freeman & Colitti 1982).
2,4,6-trinitrotoluoli çlirohet në tokë nga derdhjet, asgjësimi i mbetjeve të ngurta,
djegiet e hapura dhe shpërthimi i artilerisë, kullimi nga mbylljet e papërshtatshme
Uji dhe karakteristikat e tij
16
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
(p.sh, gropa, pellgje, dhe laguna), dhe demilitarizimi i municioneve (EPA 1989c;
Kraus et al., 1985;. Army 1986e). Demilitarizimi i municioneve mund të rezultojë në
ndotjen e tokave sipërfaqësore nga veprimtari të tilla si djegia e hapur dhe shpërthimet
e hapura apo groposjet e mbeturinave të ngurta të krijuara gjatë djegies në furrat
rrotulluese dhe ripërpunimin e shkatërrimin e municioneve që përmbajnë 2,4,6-
trinitrotoluol (Army, 1986e).
1.11. Ndotësit Mikrobiologjik, Indikatorët mikrobialë të cilësisë së ujërave
Analizimi i vazhdueshëm i ujit për përcaktimin e mikroorganizmave me origjinë
fekale është rruga më e mirë dhe më e ndjeshme për përcaktimin e cilësisë higjenike
të ujit të pijshëm. Bakteret indikatore të ndotjes fekale, të cilat përdoren si tregues i
cilësisë higjenike të ujit duhet të përmbushin disa kritere. Në radhë të parë ato duhet të
jenë gjithmonë prezente dhe në numër të madh në materiet fekale të njerëzve ose
kafshëve me gjak të nxehtë, si dhe duhet të zbulohen lehtë me anë të metodave të
thjeshta dhe nuk duhet të shumohen në ujërat natyrale. Gjithashtu një rëndësi të
veçantë ka fakti se prania, largimi, apo pastrimi i tyre në proçeset e trajtimit të ujit
duhet të jenë të njëjtë me atë të mikroorganizmave patogjene. Sipas të dhënave të
fundit të OBSH, mikroorganizmi kryesor i cili shërben si indikator i ndotjes bakteriale
në ujin e pijshëm, është Escherichia coli termotolerant. Gleeson & Gray (1997) kanë
publikuar një rishikim tërësor të aplikimit të organizmave fekale që janë tregues në
monitorimin e cilësisë së ujit që mund të konsultohen për informacion të mëtejshëm.
Ky grup përfshin, bakteret total koliforme, bakteret koliform tolerante, E.coli, S.faecal
dhe bakteriofagët. Qëndrueshmëria e organizmave fekale nënujore është një çështje e
rëndësishme që ka ndikim të drejtpërdrejtë në interpretimin e të dhënave të cilësisë së
ujit. Idealisht indikatorët fekal do të hiqen nga mjedisi me një ritëm më të ngadaltë se
patogjenët e qëndrueshëm pasi potenciali i tyre i shpërndarjes është më i madh.
Studimet me koliformet aerotolerante në përgjithësi, dhe E. coli në veçanti, nga
testimet kanë treguar që përqendrimi i tyre mund të rritet me shpejtësi në mjedis steril,
por mbetet statike, ose reduktohen në mjedise jo-sterile (Gerba dhe McLeod, 1976).
1.11.1. Koliformet totale
Koliformet totale janë gram-negative, oksidazë-negative, shufra josporoformuese, që
fermentojnë laktozë bashkë me prodhimin e gazit në temperaturë 35 deri 37 °C pas 48
orësh, në një medis me kripëra biliare dhe detergjentë (WHO, 2008; Grabow, 1996;
Medema & Payment, 2003; George & Servais 2002; Payment et al., 2003).
Koliformet fekale (ose koliformet aerotolerante) janë të përcaktuar tradicionalisht si
koliforme që çlirojnë laktozë në 44.5 °C, në një mjedis me kripëra biliare (WHO,
2008; Grabow, 1996; George & Servais 2002; Payment et al., 2003). Gama e specieve
të zbuluara me procedurë eksperimentale është shumë më e ulët se ajo e koliformeve
totale. Me ujërat e ndotura mjedisore, vetëm E. coli, K. oxytoca dhe K. pneumoniae
japin rezultate pozitive gjatë analizimit (Cabral & Marques 2006). Testet tradicionale
për koliformet totale dhe fekale kryhen ose nga teknika e fermentimit të tubave të
shumëfisht ose membranë filtruese. Teknika e fermentimit të tubave të shumëfisht
është përdorur për mjedise ose ujëra të ndotura shumë, dhe teknika e membranës
filtruese për ujërat më pak të ndotur ose shumë të ndotur. Filtrimi nëpërmjet
membranës filtruese është një teknikë shumë e ndjeshme që mund të zbulojë një
qelizë (kulturore) në 500 apo edhe 1000 ml ujë.
Uji dhe karakteristikat e tij
17
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
1.11.2. Streptokoket
Streptokoket fekale gjithashtu i përkasin treguesve të ndotjes fekale tradicionale.
Streptokoket fekal janë gram-pozitive, katalaz-negative, josporeformues, kokokoide
që rriten në temperaturë 35 °C në një mjedis që përmban kripëra biliare dhe anioneve
azide të natriumit. Qelizat hidrolizojnë esculin (WHO, 2008; Grabow, 1996; George
& Servais 2002). Anionet e azotit janë një frenues i fortë i zinxhirit të frymëmarrjes.
Që streptokoket janë një nga bakteret shumë pak që nuk kanë zinxhir të frymëmarrjes,
testi është shumë specifik për këtë grup, dhe testet false positiv janë gjetur rrallë
(Klein, 2003; Kúhn et al., 2003). Enterokoket fekal (E. faecalis, E. faecium, E. avium
dhe E. gallinarum) janë streptokoket fekale që rriten në prani të NaCl 6.5% në 45 °C.
Terrenet selektive përdorin këto karakteristika të veçanta në mënyrë që enterokoket të
ndahen nga streptokoket e tjera (Klein, 2003; Kúhn et al., 2003). Disa studime (Klein,
2003; Wheeler et al., 2002) kanë raportuar në lidhje me përbërjen mikrobiologjike të
njeriut dhe feçeve të kafshëve (bagëti, mish pule, dreri, qen, zogjtë, patë, dhe derrat).
E. faecalis dhe E. faecium ishin të pranishëm në feçet e njeriut dhe të kafshëve.
Megjithatë, ndërsa në feçet e njeriut pothuajse kanë vetëm këto dy enterokok, në
kafshë të tjera speciet ndodhen bashkë, si E. avium, E. cecorum, E. durans, E.
gallinarum dhe E. hirae. Eshtë konstatuar se në zonat urbane, ku ndotja me feçet e
qenëve dhe pulave nuk është e mundshme, shënues i mirë për ndotjen fekale të njeriut
është E. faecalis. Enterokoket në grupin e zorrëve është përdorur si një indeks i
ndotjes fekale. Specie ku shumica e tyre nuk rritet në ujërat e mjedisit. Në këtë
mjedis, enterokoket fekale janë në gjendje të mbijetojnë më gjatë, e janë më rezistente
ndaj tharjes dhe klorinimit të E. coli (WHO, 2008; Payment et al., 2003). Megjithatë,
duhet patur kujdes me interpretimin e rezultateve të fituara për Enterokoket në
procedurën e analizimit të ujit. Enterokokët dhe të tjerë streptokok të grupit D janë të
pranishme në shumë ushqime, veçanërisht ato me origjinë shtazore. Izolimi i E.
faecalis dhe E. faecium është përdorur për të treguar ndotjen fekale të ushqimit.
Megjithatë, Enterokoket tani janë konsideruar edhe si pjesë normale të mikroflorës
ushqimore dhe jo vetëm si tregues për higjenë të dobët (Klein, 2003). Përveç kësaj,
tokat bujqësore dhe të mbjellat ku është shtuar pleh organik gjithashtu janë strehë për
enterokoket (Kúhn et al., 2003). Raporti i njesimit të koliformeve fekale me
streptokoket fekale është propozuar si një mënyrë për të dalluar ndotjen midis ndotjes
nga burimet e njeriut apo të kafshëve. Raportet më të mëdha se 4 sugjerojnë për një
burim ndotjeje nga njerëzit, ndërsa raportet më pak se 0,7 sugjerojnë për burim
ndotjeje të kafshëve. Kjo rezulton nga fakti se përqendrimet e streptokokeve në feçet e
njeriut në përgjithësi janë më pak se koliformet. Në të kundërt, në feçet e kafshëve
streptokoket fekale në përgjithësi tejkalojnë koliformet fekale. Në ujërat e zeza
urbane, streptokoket fekale priren të jenë të pranishëm në përqëndrime 10-100 herë
më pak se koliformet fekale (Sinton et al., 1998).
1.11.3. Escherichia coli
Escherichia coli është anëtar i familjes Enterobakteriace, janë oksidazë-negative e
katalaz-pozitive, me formë shufre të drejtë që fermentojnë laktozë. Qelizat janë
pozitive në testin me metilin e kuq, por negative në testin Voges-Proskauer. Qelizat
nuk përdorin citrat, nuk prodhojnë H2S ose lipazë, dhe nuk hidrolizojnë urenë
(William & Wilkins, 1994). Escherichia coli është pjesë e natyrshme dhe themelore e
florës bakteriale në zorrët e njerëzve dhe kafshëve. Shumica e shtameve të E. coli janë
jopatogjenik dhe jetojnë në zorrë në mënyrë harmonike. Megjithatë, sterotipe të
caktuara luajnë një rol në sëmundjet ekstra-intestinale të zorrëve aq sa infektojnë
traktin urinar (Scheutz & Strockbine, 2005). Në një studim të baktereve enterike të
Uji dhe karakteristikat e tij
18
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
pranishëm në feçet e gjitarëve Australiane, Gordon dhe FitzGibbon (1999) raportuan
se E. coli është specie e zakonshme, duke u izoluar nga gati gjysma e specieve të
studiuara.
1.11.4. Aktinomicetet
Aktinomicetet janë baktere gram-pozitive, të cilat tregojnë shfaqje kimike dhe
diversitet morfologjik, por forma e qartë dhe e veçantë e linjës së zhvillimit të
organizmave varion nga forma kokoid dhe pleomorfik deri në velëza e filamente
(Goodfellow, 1989). Aktinomicetet formojnë një pjesë integrale të tokës, ujit dhe
vegjetacionit. Zhvillimi i aktinomiceteve çon në formimin e metabolitëve të
paqëndrueshëm. Gjurmët e këtyre metabolitëve të paqëndrueshëm janë të
mjaftueshëm për të kujtuar aromën e papëlqyeshme në ujë ose një shije të peshkut që
jeton në baltë. Aktinomicetet gjithashtu shkaktojnë shqetësime në trajtimin e ujërave
të zeza duke formuar rritje masive, të cilat janë të afta për të prodhuar shkumë të
trashë në procesin e llum aktivizimit. Aktinomicetet ishin konsideruar dhe interpretuar
si grup i ndërmjetëm i baktereve dhe kërpudhave, por tani janë pranuar si prokariot
me mundësi metabolike ekstremisht të ndryshueshme. Aktinomicetet janë baktere
gram pozitive që kur shënohen me element kimik, shprehin diversitet morfologjik dhe
formojnë një linjë evolutive të organizmave. Bakteret gram pozitive përfshijnë dy
degë kryesore; organizmat me Guanin e Citozin të ulët që përfshijnë gjininë si
Bacillus, Closdridium, Staphylococcus dhe Streptococcus, si dhe organizmat me
Guanin e Citozin të lartë. Emri “Aktinomicete” derivon nga Greqishtja aktis (tufë
rrezesh) dhe mykes (kërpudha) kjo u tha nga vrojtimi fillestar i morfologjisë së tyre.
Pjesa më e madhe e aktinomiceteve jetojnë të lira, bakteret saprofite gjenden
gjerësisht të shpërndara në tokë, ujë dhe kolonizojnë bimët. Aktinomicetet populluese
janë identifikuar si një grup kryesor i popullimeve të tokës (Kuster, 1986). Këto
organizma praktikojnë në kthimin e komponentëve të tokës, veçanërisht në
transformimin e komponimeve organike (Konova 1966, Kuster 1976, Kuzner 1968,
Huntzens 1972). Në tokë këta janë përfshirë në dekompozimin dhe mineralizimin e
cikleve me prodhimin e enzimës jashtëqelizore, si celulaza, kitinaza, dhe lignin
peroksidaza. Që ata mund të dekompozojnë përzierje komplekse të polimerëve në
vdekjen e bimëve, kafshëve dhe materialeve kërpudhore (Mc Carthy 1987, Crawford
1988, Wong et al. 1991), ato kanë një rol të rëndësishëm në biodegradimin e tokës
nga riciklimi i ushqyesve lidhës me polimerët e pabindur (Mc Carthy, 1992).
Aktinomicetet janë të rëndësishme dhe në dekadën e fundit janë burimi më i mirë për
prodhimin e disa antibiotikëve. Streptomyces janë veçanërisht prodhues të një sasie të
madhe antibiotikësh dhe klasa të tjera metabolitesh dytësor. (80% e antibiotikëve
prodhohen nga kjo gjini). Micromonospora është e dyta me më pak sesa një e dhjeta e
Streptomyces (Hopwood, et al,. 2000). Aktinomicetet janë kozmopolit në natyrë dhe
gjenden në disa mjedise. Toka është e kolonizuar nga aktinomicetet hife, të cilat mund
të formojnë micel ajror që sjell spore hidrofobike të shpërndara nga ajri, uji dhe
mikroatropodët. Disa grupe si aktinoplanet janë adaptuar nga uji dhe ndërmjet tij ato
shpërndajnë dhe prodhojnë zoospore brenda sporangit të tharë e rezistent.
Aktinomicete janë gjetur edhe në shumë mjedise ujore. Ato janë izoluar së bashku në
det (Okami, 1978; Weyland, 1981; Jensen et al., 1991; Bruns et al., 2003) dhe në
sistemet e ujërave të ëmbla ((Willoughby, 1969; Rowbotham , 1977; Niemi et al.,
1982; Jiang, 1996; Terkina et al., 2002; Klausen et al., 2004b), si dhe në kënetat e
kripura. (Hunter et al., 1981). Në sistemet e ujërave të ëmbla, prodhimi i aromave të
aktinomicete është gjetur në bashkëpunim me cianobakteret (Sugiura et al., 1994), me
bimët ujore (Raschke et al, 1975;. Zaitlin et al, 2003a.), dhe me vijëzat e guackave të
Uji dhe karakteristikat e tij
19
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
midhjeve (Lange , 1997a;. Zaitlin et al, 2003a). Shumë aktinomicete janë të afta të
formojnë spore, të cilat mund t’u mbijetojnë kushteve të pafavorshme (p.sh kripësisë)
(Weyland, 1969) dhe të luajnë një rol të rëndësishëm në shpërndarjen e tyre të gjerë
nga era dhe sedimentet notuese (Lloyd, 1969; Goodfellow, 1983).
1.12. Ndotja kundrejt karakteristikave të pusit
Shumica e burimeve të nitrateve është në afërsi të sipërfaqes së tokës, e ku akuiferet e
cekët janë më të prirur për tu ndotur sesa akuiferet e thellë (Madison & Brunett,
1985). Por akuiferet e mbyllur janë më pak të rrezikuar nga ndotjet sipërfaqësore se
akuiferet e pambyllura (IEN, 1992). Brenda një akuiferi, përqendrimet e ndotësve janë
përgjithësisht më të lart në drejtim të majës së akuiferit (Spalding & Exner, 1993).
Cektësia e pusit mund të jetë rrezikshmëri për ndotjen (Hallberg, 1989;. Powell et al,
1990) dhe ky ndryshim mund të jetë për shkak të karakteristikave të akuiferit të
pambyllur kundrejt akuferit të mbyllur (Bruggeman et al., 1995) ose kalimit nga
materialet e hedhura në shtresat shkëmbore (Baker et al., 1994). Puset e ndërtuara në
mënyrë të papërshtatshme si dhe pikat e burimeve të ndotjes janë gjetur se, janë
faktorë kryesorë degradimi në lidhje me cilësinë e ujit (Gosselin et al, 1997;.
Reichenberger, 1990). Puset e shpuara me sondë me diametër të ngusht zakonisht
kanë rrezik të ulët ndotje (Conboy & Goss, 2000). Burimet janë më të prirur të ndoten
më shpejt se puset e shpuara, sepse burimet janë të cekët dhe më të ndjeshëm ndaj
ndotjes sipërfaqësore (Snyder et al., 1995). Përveç kësaj, puset e gërmuara me dorë
me thellësi nga 3-15 metra janë më të prirur për tu ndotur se puset e shpuara me sondë
(Baker et al., 1994). Puset e shpuara me sondë me diametër të ngusht janë gjithashtu
më të sigurtë se puset e shpuara por me diametër më të gjërë (Whitsell & Hutchinson,
1973). Puset e vjetër, të cekët, të ndërtuar keq e që ndodhen në afërsi të burimeve të
nitrateve janë më të ndjeshëm ndaj ndotjes (Fedkiw, 1991). Puset e shpuar thellë dhe
cekët, mund të jenë të ndjeshme ndaj ndotjes në mjediset e varfëra. Rrezik të lartë për
puset janë, gërmimet ose vrimat me një mesatare prej 29 vjetësh më të vjetër se puset
që kanë rrezik të ulët ndotjeje (Conboy & Goss, 2000). Në përgjithësi, puset e
vendndosura keq dhe puset e ndërtuara keq rrisin ndjeshmërinë për tu ndotur (Fedkiw,
1991).
1.13. Nitratet kundrejt karakteristikatve të puseve, burimeve të
ndotjes,vendndodhjes, dendësis banimit dhe kohës
Në përgjithësi marrëdhënie të anasjelltë vërehet ndërmjet përqëndrimit të nitrateve
dhe thellësisë (Hallberg, 1989; Clawges & Vowinkel, 1996;. Glanville et al, 1997).
Kjo marrëdhënie është funksion i kohës dhe ritmit. Një trend i ngjashëm gjithashtu
është vërejtur midis thellësisë dhe ndotësve të tjerë me origjinë sipërfaqësore
(Hallberg, 1989). Edhe pse Glanville et al. (1997) gjeti një korrelacion të fortë midis
nitrateve dhe thellësisë, Baker et al., (1994) gjeti se thellësia e pusit nuk duket se
ndikon në ndotjen me nitrate. Thellësia e pusit, mosha e tij, pH i ujit, dhe temperatura
janë të gjithë faktorë të gjetur të lidhur me zbulimin e nitrateve (Bruggeman et al.,
1995). Puset e vjetra dhe të cekëta kanë tendencë të kenë më shumë probleme me
nitratet (Baker et al, 1994; Richards et al,1996). Eshtë gjetur se mosha ka një ndikim
në ndotjen me nitrate, ndërsa lloji i pusit nuk është gjetur se ka ndikim te nitratet
(Glanville et al., 1997). Thellësia e vogël, ndërtimi i keq i pusit, dhe vendosja e
papërshtashme lidhen me nivelet e larta të nitrateve (Fedkiw, 1991; Spalding &
Exner, 1993). Shumica e rasteve të ndotjes me nitrate ndodh për shkak të aktiviteteve
pranë pusit apo të ndërtimit të keq të tij (Fawcett & Lym, 1992). Ashtu si ndërtimi,
Uji dhe karakteristikat e tij
20
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
dhe vendndodhja ndikojnë në përqendrimet e nitrateve (Fawcett & Lym, 1992;
Richards et al, 1996; Baker et al, 1994). Mosha, thellësia, lloji, dhe potenciali i
burimet të ndotjes mund të ndikojnë në ndotjen me nitrate (Richards et al, 1996). Në
Ohajo, u gjetë se mosha e pusit dhe thellësia ndikojnë në nivelet e nitrateve më shumë
se afërsia me burimet me nitrate (Fedkiw, 1991). Ka shumë faktorë që ndikojnë në
përqendrimin e nitrateve, duke përfshirë, thellësinë, vendndodhjen dhe kohën të cilët
ndërveprojnë me njëra-tjetrën (Hallberg, 1989). Burimet potenciale të ndotjes, në disa
studime, japin të dhëna të palogjikshme të nivele të nitrateve (Glanville et al, 1997;
Richards et al., 1996). Rritja e niveleve të nitrateve në ujë të cekët, ku kullimi
zakonisht është në proporcion të drejtpërdrejtë me sasinë e plehut azotit të aplikuar.
Përqendrimet inorganike të azotit janë gjetur se kanë lidhje direkte me sasinë e ujitjes
së agrikulturës. Azotit inorganik është kryesisht nitrat azoti (Hallberg, 1989). Zonat
me marketing bujqësor të lartë kanë treguar se kanë nivel nitratesh më të madh se 10
mg/l sesa zonat e tjera. Në Uashington, është gjetur një korrelacion midis dendësisë së
nitrateve dhe dendësisë së banimit (Fedkiw, 1991). Banuesit urban dhe zonat
bujqësore kanë përqëndrime më të larta nitratesh se zonat e pazhvilluara për shkak të
veprimtarive njerëzore (Clawges & Vowinkel, 1996). Ndotja me nitrate mund të
shkaktohet nga burime të pa përcaktuara të ndotjeve (Fawcett & Lym, 1992). Tokat,
gjeologjia, dhe përdorimi i tokës mund të shpjegojnë modelet e ndotjes me nitrate në
një fushë të caktuar (Baker et al., 1994). Ndotja me nitrate ndryshon shumë midis
rajoneve (Richards et al, 1996).
1.14. Koliformet kundrejt karakteristikave të puseve
Ka patur një numër studimesh që kërkonin se cilët parametra influencojnë dhe çfarë
faktorësh ndikojnë në ndotjen bakteriale, ndonëse nuk është arritur konsensus.
Marrëdhënia mes thellësisë dhe densitetit të koliformeve u gjet, në një rast, që është i
pa rëndësishëm. Megjithatë, u tregua se frekuenca dhe numri i koliformeve ishte më i
madh në puset e cekët. Arsyeja për këtë diferencë është shpjeguar ndoshta nga
rrjedhimi preferencial. U gjet gjithashtu se nuk ka korrelacion të dukshëm që ekziston
midis moshës dhe nivelit të koliformeve (Glanville et al., 1997). Një tjetër studim ka
gjetur se thellësia e pusit nuk është një faktor në rritjen e niveleve të baktereve
koliforme në puse por ndërtimi në vend të papërshtatshëm (Tuthil et al., 1998). Në një
rast tjetër, tipi i pusit, thellësia dhe grupi hidrologjik i tokës janë gjetur se janë të
rëndësishëm në përcaktimin e ndotjes bakteriale (Conboy & Goss, 2000). Në anën
tjetër, një studim ka treguar se mosha e pusit, thellësia, pamja apo ndërtimi nuk kanë
korrelacion të dukshëm në ndotjen bakteriale (VDH, 1983).
1.15. Ndërveprimet midis karakteristikave të puseve
Ka disa ndërveprime dhe korrelacion midis, thellësisë, moshës dhe llojit së bashku me
karakteristikat e ndërtimit të pusit. Shpesh mosha është konsideruar një variablël i
vetëm, por më shumë kjo përfshin karakteristikat e ndërtimit dhe gjendjen e pusit.
Kurrë puset nuk priren të jenë më të thella (Glanville et al., 1997). Puset e gërmuara
priren të jenë të cekët dhe të vjetër (Baker et al., 1994). Puset e shpuara me gjerësi
deri 90 cm zakonisht janë më pak se 22 metër të thellë dhe për shkak të kësaj thellësie
të cekët mund të ndoten më me lehtësi nga aktivitetet sipërfaqësore (Weigman, 1990).
Këto puse ndonjëherë janë më të preferuar, sepse ata janë më pak të kushtueshëm se
puse e shpuara me sonda të thella, kryesisht për shkak të thellësisë së tyre të cekët
(VDH, 1983). Shumë puse të ndërtuara në mënyrë të papërshtatshme dhe në vënde të
varfëra janë të vjetra (Spalding, 1993). Puset e vjetra nuk janë të përshtatshëm për tu
Uji dhe karakteristikat e tij
21
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
izoluar dhe kështu lejojnë ujërat sipërfaqësore të hyjnë drejtpërdrejtë dhe të ndotin
ujin e pusit (VDH, 1983).
KAPITULLI II: Materiali dhe metoda
22
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
KAPITULLI II
2. MATERIALI DHE METODAT
2.1. Vendmarrja e mostrave të ujit për monitorim
Për zgjedhjen e puseve u bazuam në një skemë e cila përfshin puset e testuara për herë
të parë në Mars të vitit 2008 për treguesit mikrobiologjik, si dhe puse të tjerë duke e
zgjeruar sipërfaqen e zonës me mendimin që ajo të jetë sa më përfshirëse për sa i
përket shpërhapjes së ndotjes nga shpërthimi i depos së municioneve. Zona e zgjedhur
në këtë studim përfshin një distancë që varion nga 100 deri në 2000 metër nga
epiqendra e shpërthimit të depos së municioneve në vitin 2008. Për të parë ndikimin e
ndotjeve në mjedis janë marrë mostra uji dhe mostra dheu afër secilit pus. Kjo zonë e
zgjedhur nga ne është luginë që rrethohet nga kodra. Në këtë zonë rrjedh dhe një
përrua me prurje shumë të vogla gjatë stinës së verës por prurjet shtohen gjatë
periudhës vjeshtë-dimër-pranverë dhe sidomos kur ka reshje të shumta shiu. Puset e
përzgjedhura në këtë studim janë puse të ndërtuara privatisht nga banorët dhe nuk
janë nën mbykëqyrjen e autoritetit të ujësjellës-kanalizimeve apo Institutit të
Shëndetit Publik. 88% e puseve janë të ndërtuara në mënyrë artizane me thellësi 5-7
metra e gjerësi 80 deri 90 cm, ndërsa 12 % e puseve janë puse të shpuara me sondë ku
thellësia e tyre varion nga 40 deri 70 metra me diametër 10 cm. Nga 30 puse të
analizuara në këtë studim vetëm 6 puse janë ndërtuar pas viti 2008. Puset e ndërtuara
para vitit 2008 janë puse të gërmuara dhe të ndërtuara me gurë nga brenda, ndërsa
puset pas vitit 2008 janë puse të gërmuara ku janë montuara tuba betoni me diametër
80-90 cm. Në asnjë pus nuk përdoret ndonjë metodë trajtimi për largimin e ndotësve
nga uji. Në ditët me reshje shiu sidomos gjatë periudhës vjeshtë-dimër, në disa puse
vërehej turbullim i ujit, mbeturina mekanike dhe aromë jo e këndshme e tij. Nga
bisedat me banorët e kësaj zone rezulton se disa familje e përdorin ujin e puseve edhe
për pirje pa patur informacion mbi cilësinë e tij. Konsumimi i ujit të puseve vinte nga
fakti pasi uji i rrjetit nga i cili furnizoheshin thuajse në të gjithë periudhën shoqërohej
nga aromë e shije jo e këndshme, njëkohësisht krijonte një shtresë të bardhë në enët e
qelqit, kur lihej për një kohë të shkurtër. Në figurën 2.1 jepet zona e marë në studim,
vija e kuqe tregon zonën ku ka ndodhur shpërthimi i depos së municionit, ndërsa vija
blu zona ku janë marrë mostrat e ujit për analizë. Synimi ynë ka qenë përfshirja e të
gjithë puseve në zonën e zgjedhur për studim, por kemi patur mbi 6 raste kur nuk na
është lejuar marrja e ujit pavarësisht se posedohej pus nga familja.
KAPITULLI II: Materiali dhe metoda
23
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 2.1. Pamje nga zona e mare në studim, me vijë blu zona e monitoruar, me vijë të kuqe zona e
shpërthimit
2.2. Plani i monitorimit
Objektivi i monitorimit të cilësisë së ujit të puseve është nxjerrja e një informacioni
sasior në lidhje me karakteristikat fiziko-kimike, kimike dhe mikrobiologjike të ujit të
puseve nëpërmjetë analizave dhe përpunimit statistikor, si dhe ndikimi i shpërthimit të
municioneve në ndotjen mikrobike të ujit. Ky objektiv studimor përfshiu zonën pas
incidentit shpërthyes të deposë së demontimit të mucioneve në Mars të vitit 2008.
Plani i monitorimit përfshiu përcaktimin e:
Parametrave që u matën;
Metodave dhe paisjet e kampionimit;
Frekuencën e monitorimit;
Metodave analitike të përcaktimit;
Ruajtjen e të dhënave dhe përdorimin e informacionit, duke përfshirë të dhënat
e analizave si dhe raportimin.
KAPITULLI II: Materiali dhe metoda
24
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
2.3. Marrja e mostrave dhe transporti në laborator
Për marrjen dhe trajtimin e mostrave të ujit të puseve është vepruar sipas procedurës
së marjes së mostrave ujore në përputhje me metodat standarde për ekzaminimin e
ujit, ujit të shkarimeve (APHA, 1998, 1995), dhe ekzaminimit të ujit për kontrollin e
ndotjes dhe direktivave për cilësin e ujit të pijshëm (WHO, 1982, 1996). Në çdo pus
është plotësuar një skedë e posaçme me të dhëna të përgjithshme dhe me disa të dhëna
të matura drejtpërdrejt. Sasia e mostrës është përcaktuar nga kërkesa e laboratorit në
varësi të analizave që do të kryhen. Janë marrë dy mostra paralele për çdo pus. Njëra
mostër është marrë për përcaktimin e parametrave kimik dhe mostra tjetër është marrë
për përcaktimin e parametrave mikrobiologjik. Nxjerrja e ujit është realizuar nga
pompat zhytëse të cilat ishin të instaluara, sidomos në puset e shpuara me sondë dhe
në rastet kur ka munguar pompa, mostrat e ujit janë marrë duke lëshuar në pus një enë
plastike të sterilizuar dhe më pas nga kjo enë është marë mostra përfaqësuese. Në
rastet kur uji është marrë nga pompa e instaluar në pus, uji është lënë të rrjedh për
pesë minuta, pastaj është mbushur shishja me ujë dhe në këtë moment është
konsideruar mostër për analizë. Mostrat për analizimin e treguesve kimikë janë marrë
në shishe PET sipas metodës së konservimit të mostrave për analizat kimike të
nitrateve dhe amoniakut të përshtatshme për përbërjet kimike të forta (Çullaj, 2005).
Mostrat për analizimin e treguesve mikrobiologjik janë marrë në shishe qelqi të
sterilizuara më parë në autoklavë në temperaturë 121°C për 20 minuta (Borrell
Fontelles & Winkler, 2006). Shishet e sterilizuara kanë qenë të mbështjella me letër
filmi të parafinuar. Fillimisht është bërë dezinfektimi i tubit me alkool në vendin ku
del uji, pastaj shishja nuk është mbushur plot, por është lënë një hapësirë pa u
mbushur rreth 2.5 cm në mënyrë që të bëhej përzierja përpara ekzaminimit. Mbyllja e
shishes është bërë me kujdes pa e prekur tapën dhe grykën e shishes, duke shmangur
ndotjet e mundshme gjatë mbushjes e marrjes së mostrës. Mostrat në momentin e
marrjes u vendosën në termoboks dhe u transportuan brenda 3 orëve në laborator. Kjo
mënyrë transporti inhibon shumimin e baktereve. Mostrat janë analizuar po atë ditë që
janë marrë (Figueras & Borrego, 2000). Theksojmë se koha e analizimit të mostrave
edhe për treguesit kimik nuk ka kaluar 6 orë nga momenti i marrjes së tyre.
2.4. Frekuenca e marjes mostrave
Mbajtja e protokollit për herë të parë për cilësinë e ujit të puseve ka filluar që në Mars
të vitit 2008 dhe ka vazhduar më tej, por intensiteti më i madh për studimin tonë është
periudha gusht 2011 - korrik 2012. Frekuenca e marrjes së mostrave u krye 1 herë në
muaj për 12 muaj rrjesht. Qëllimi i kësaj frekuence ishte njohja me gjendjen e puseve
në studim dhe monitorimin direkt në terren për treguesit që janë analizuar. Sasia totale
e mostrave të analizuara për këtë studim është 360, ku secila është testuar për nëntë
tregues dhe çdo tregues është matur tre herë.
2.5. Reagentët dhe pajisjet e përdorura
Të gjithë reagentët kimikë dhe terrenet për analizat mikrobiologjike të përdoruara
kanë qenë reagentë AR të marra nga prodhues të ndryshëm si Sigma Aldrich,
Himedia, dhe Sifin. Pajisjet që janë përdorur janë HPTLC camag, spectrofotometer
UV-Vis LI-295 dhe multimeter MM40+.
2.6. Metodat analitike të përcaktimit
Shumë përcaktime kimike të ujërave sot bëhen drejtpërdrejt në terren si parametrat
fiziko-kimike, ngjyra, era dhe shija. Vlerësimi për cilësinë e ujit është bërë në
përputhje me standardin Shqiptar STASH 3904:1988 dhe rekomandimet e EPAs.
KAPITULLI II: Materiali dhe metoda
25
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Analizat për treguesit e ndotjes mikrobiologjike janë kryer në Laborator, duke zbatuar
me korrektësi sterilitetin e terreneve mbjellëse, mjeteve dhe ambjenteve të punës për
të eleminuar në maksimum ndikimin e ndotjeve të mundshme në mostrat e analizuara,
si dhe duke përdorur detergjentë antibakterial për tavolinën e punës, sterilizim në
autoklavë për tubat, pjatat e petrit, si dhe sterilizim me llampë ultraviolet. Për
vlerësimin e densitetit të mikroorganizmave Escherichia coli dhe Streptoccoccus
faecal është përdorur metoda me MPN me kufi besimi 95%.
2.6.1. Analizimi i treguesve kimik
Në këtë studim matja e pH, Temperatura, Përcjellshmëria dhe TDS-ja janë kryer me
saktësi drejtpërdrejt nga ana jonë në momentin e marrjes së mostrës për analizë, me
paisjen portative multimeter MM40+. Analizat e lëndëve të padëshiruara, nitrate,
amoniak janë kryer në Laborator me metodën e Spektrofotometrisë UV-VIS, duke
përdorur metodat standarde të rekomanduara për analizimin e ujit të pijshëm. Lëndët
plasëse, 2,4,6 trinitrotoluoli u mat me metodën e kromatogafisë në shtresë të hollë
(HPTLC).
2.6.2. Përcaktimi i Escherichia coli
Përcaktimi i Escherichia coli u bë me metodën e tubave të shumëfishtë (EPA, 1986).
Terreni i përdorur është Lactose pepton broth . Inkubimi është bërë në termostat në
temperaturë 36 0C ± 1
0 C për 44 orë. Pas 44 orëve u bë verifikimi i tubave. Në tubat
ku vërehej prania e flluskave të gazit u hodh indol, ndryshimi i ngjyrës tregon për
praninë e E.Coli dhe e kundërta tregon mungesën e këtij mikroorganizmi.
Figura 2.1. Tuba ku testohet E.coli
KAPITULLI II: Materiali dhe metoda
26
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 2.2. Reaksioni tipik për praninë e koliformeve Figura 2.3. Reaksioni tipik me indol për
E. Coli
2.6.3. Përcaktimi i Streptococcus faecalis
Metoda e përdorur për përcaktimin e S. faecalis është ajo tubave të shumëfishtë
(MPN). Terreni i përdorur është Bromocresol-purple Azide Broth. Edhe në këtë
rast, inkubimi është bërë në termostat në temperaturë 36 0C ± 1
0 C për 24-48 orë. Pas
48 orëve u verifikuan tubat. Në tubat ku vërehej ndryshimi i ngjyrës së terrenit nga
ngjyrë vjollcë në ngjyrë të verdhë tregon për praninë e Streptococcus faecalis.
Figura 2.4. Tuba ku testohet prania e S.faecalis
KAPITULLI II: Materiali dhe metoda
27
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 2.5. Reaksioni i pranisë së S.faecalis
2.6.4. Përcaktimi i Aktinomiceteve
Për praninë e aktinomiceteve u përdor terreni Aktinomycete Isolation Agar, ky
terren përdoret për izolimin dhe shumimin e aktinomiceteve nga toka dhe uji. Metoda
e përdorur është mbjellje me mbulim, sasia e mostrës së mbjellë është 1 ml ujë. Pjatat
e petrit janë inkubuar në termostat me temperaturë 35-37 °C për 40-72 orë. Pas kësaj
procedure është parë reagimi i terrenit. Ekzistenca e kolonive me ngjyrë të
shndritshme tregon për praninë e aktinomiceteve. Në këtë terren rriten këto specie,
Nocardia asteroides, Subsp Streptomyces Albus dhe Streptomyces lavendulae, ndërsa
pengohet rritja e Escherichia coli. Nuk kemi bërë identifikim të specieve por janë
numëruar kolonit që janë rritur në këtë terren.
Figura 2.6. Koloni aktinomicetesh në pjata petri
KAPITULLI II: Materiali dhe metoda
28
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 2.7. Fotografi e aktinomiceteve me mikroskop elektronik
2.7. Llogaritjet dhe përpunimi i të dhënave
Përpunimi i të dhënave analitike është bërë me programe matematikore Exel, duke
nxjerrë parametrat statistikore për provat e analizuara, shpërndarjet e tyre, histogramat
përkatëse, grafikët etj. Në interpretimin e vlerave janë përdorur treguesit statistikorë si
mesatarja, deviacioni standard, kufitë e besimit ± mesataren.
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
29
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
KAPITULLI III
REZULTATE DHE DISKUTIME
3.1. Interpretimi i rezultateve të analizave
Në këtë kapitull paraqiten rezultatet dhe interpretimet e 360 mostrave të analizuara
për 9 parametra, të marra në 30 puse të testuara për 12 muaj rrjesht nga gushti i vitit
2011 deri korrik 2012, si dhe rezultatet e 20 mostrave të analizuara në vitin 2008.
Puset kodohen me numra arabikë nga 1 deri 30. Në tabelat 3.2 deri 3.9 jepen rezultatet
e analizave për të gjithë parametrat fiziko-kimik, lëndët e padëshiruara dhe treguesit
mikrobiologjik. Këtu saktësohen treguesit e matur, vlerat minimale dhe maksimale,
deviacioni standard dhe kufitë e besimit ± mesataren. Sipas këtyre të dhënave janë
ndërtuar edhe grafikët e monitorimit të parametrave (Figura 3.1 deri në figura 3.30) që
shprehin mesataret e vlerave për çdo tremujor për treguesit fiziko-kimike dhe ecurinë
e tyre gjatë muajve të monitorimit për të gjithë puset e marra në studim për treguesit
mikrobiologjik. Gjithashtu pasqyrohen dhe vlerat minimale dhe maksimale të
parametrave të matur për treguesit fiziko-kimik pH, temperaturë, përcjellshmëri, TDS,
lëndët e padëshiruara nitrate e amoniak. Treguesit mikrobiologjik janë pasqyruar në
grafikë për prezencën e tyre, gjithashtu është llogaritur minimumi dhe maksimumi i
tyre si dhe mesatarja gjatë gjithë kohës së monitorimit. Vlerësimi i cilësisë së ujit të
puseve dhe krahasimi i vlerave të parametrave të matur janë krahasuar me Standardin
STASH 3904:1988 dhe rekomandimet e EPAs. Krahasimet janë bërë sipas normat e
lejuara dhe vlerave maksimale të pranueshme. Rezultatet e analizave janë ruajtur
(krijimi i një baze të dhënash), përpunuar, interpretuar dhe paraqitur duke i ndarë në
tregues fiziko-kimik, lëndë të padëshiruara dhe tregues mikrobiologjik.
3.2. Parametrat e analizuar
Gjatë këtij studimi për ujin e puseve u testuan parametrat fiziko-kimikë, (lëndët e
padëshiruara) dhe ato mikrobiologjik që konsiderohen si tregues me rëndësi në cilësin
e ujit të pijshëm sipas standardit kombëtar, rekomandimeve të EPAs dhe Direktivave
të Komisionit të Bashkimit Evropian. Parametrat u klasifikuan në parametra fiziko-
kimike, lëndë të padëshiruara dhe parametrat mikrobiologjik. Në tabelën 3.1 jepen
parametrat që u analizuan dhe u monitoruan me njësitë matëse të tyre, numrin e
përgjithshëm të provave për çdo parametër.
3.3. Treguesit fiziko-kimik
Treguesit fiziko-kimik që u analizuan janë pH-i, temperatura, TDS dhe
përcjellshmëria. Mbi këto vlera pasqyrohen dhe grafikët e figurave 3.2 deri 3.21 ku
jepen ecuritë e parametrave fiziko-kimike të monitoruar në ujin e puseve sipas çdo tre
mujori. Në grafikë pasqyrohen dhe vlerat minimale dhe maksimale e parametrave të
matur si dhe vlera mesatare e krahasuar me normën e lejuar apo dhe vlerën maksimale
të pranueshme.
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
30
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Tabela 3.1. Parametrat e analizuar
Nr Parametrat Njësia Nr
mostrave
Parametrat fiziko-kimike
1 Temperatura 0C 360
2 pH pH 360
3 Përcjellshmëria elektrike µS/cm 360
4 TDS (lëndët e përgjithshme të tretura) mg/l 360
Lëndët e padëshiruara
5 NO3-
mg/l 360
6 NH4+
mg/l 360
Parametrat mikrobiologjik
7 Escherichia coli Cfu/100ml 360
8 Streptococcus faecalis Cfu/100ml 360
9 Aktinomicetet Cfu/ml 360
10 TNT (2,4,6-trinitrotoluoli në mostra toke) µg/kg 30
3.3.1. pH
Siç dihet pH është një faktor i rëndësishëm në shijen dhe përshtatshmërinë e ujit për
qëllime të ndryshme, si dhe në vetitë gërryese të tij. Shkalla e lartë e pH shfaq
produktivitetin e ujit (Khan, 1985). Në tabelën 3.2 janë paraqitur përshkrimet
statistikore të vlerave të pH. Mesatarja 3 mujore e vlerave të pH për secilin pus
paraqitet në grafikun (Figura 3.1 deri në Figura 3.4), ndërsa në grafikun (Figura 3.5)
pasqyrohen vlerat minimale dhe maksimale gjatë gjithë kohës së monitorimit për
puset. Vlerate pH-it luhaten nga 6.5 deri 7.94; vlerat mesatare luhaten në kufijtë 6.7
deri 7.13 të cilat e kategorizojnë ujin e tyre lehtësisht bazik. Vlera e intervalit të
kufirit të besimit janë 6.971 deri 6.973. Vlera mesatare e pH për të gjithë puset është
6.97. Vlerat më të ulta janë regjistruar në puset 2, 13, 17, 21 dhe 26 që është 6.5 dhe
vlera më e lartë është regjistruar në pusin 25 që është 6.94.
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
31
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Tabela. 3.2. Përshkrimi statistikor i vlerave të pH
Puset Mestarja Dev. Stan Min Maks Kb - Kb+ Mak.lejuar
1 6,964 0,1889 6,65 7,33 6,857262 7,071071 9,5
2 6,788 0,2025 6,5 7,23 6,673771 6,902896 9,5
3 7,038 0,2119 6,69 7,33 6,917593 7,157407 9,5
4 7,043 0,1614 6,78 7,33 6,952026 7,134641 9,5
5 6,961 0,1871 6,58 7,18 6,854969 7,066698 9,5
6 6,912 0,2822 6,52 7,23 6,752019 7,071315 9,5
7 7,016 0,2567 6,58 7,33 6,870567 7,1611 9,5
8 7,033 0,178 6,78 7,33 6,931801 7,133199 9,5
9 7,034 0,2209 6,58 7,37 6,909166 7,159167 9,5
10 6,966 0,1891 6,58 7,18 6,85882 7,072846 9,5
11 7,074 0,239 6,75 7,54 6,938965 7,209368 9,5
12 6,858 0,253 6,27 7,18 6,715158 7,001509 9,5
13 6,528 0,2888 6,06 6,89 6,364902 6,691765 9,5
14 7,072 0,3284 6,45 7,66 6,885868 7,257465 9,5
15 7,138 0,1829 6,9 7,53 7,034821 7,241845 9,5
16 7,075 0,2328 6,85 7,7 6,943287 7,206713 9,5
17 6,859 0,3407 6,06 7,23 6,666424 7,051909 9,5
18 7,073 0,3129 6,54 7,63 6,896269 7,250398 9,5
19 7,078 0,3391 6,65 7,77 6,885625 7,269375 9,5
20 7,052 0,2207 6,72 7,51 6,926774 7,17656 9,5
21 6,942 0,297 6,5 7,31 6,773617 7,109716 9,5
22 6,953 0,2407 6,54 7,31 6,81717 7,089497 9,5
23 6,941 0,2116 6,58 7,23 6,821137 7,06053 9,5
24 6,998 0,3461 6,58 7,82 6,801676 7,193324 9,5
25 7,028 0,3768 6,58 7,94 6,814315 7,240685 9,5
26 6,955 0,2947 6,5 7,36 6,788243 7,121757 9,5
27 6,919 0,2845 6,57 7,4 6,758182 7,080151 9,5
28 6,898 0,239 6,58 7,3 6,762263 7,032737 9,5
29 6,901 0,2288 6,58 7,23 6,771372 7,030294 9,5
30 7,058 0,2951 6,6 7,7 6,891379 7,225288 9,5
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
32
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.1. Mesatarja e vlerave të pH për tre mujorin e I
Figura 3.2. Mesatarja e vlerave të pH për tre mujorin e II
6,5
6,6
6,7
6,8
6,9
7
7,1
7,2
7,3
7,4
7,5
7,6
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori I
6,4
6,5
6,6
6,7
6,8
6,9
7
7,1
7,2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori II
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
33
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.3. Mesatarja e vlerave të pH për tre mujorin e III
Figura 3.4. Mesatarja e vlerave të pH për tre mujorin e IV
6,2
6,3
6,4
6,5
6,6
6,7
6,8
6,9
7
7,1
7,2
7,3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori III
6,3
6,4
6,5
6,6
6,7
6,8
6,9
7
7,1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori IV
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
34
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Grafiku 3.5. Vlera mesatare minimale dhe maksimale e pH
0 1 2 3 4 5 6 7 8
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Max Min
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
35
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
3.2.2. TEMPERATURA
Në tabelën 3.3 pasqyrohet përshkrimi statistikor i vlerave të temperaturës për secilin
pus. Mesatarja e vlerave të temperaturës për çdo tre mujor paraqitet në grafikun
(Figura 3.6 deri në Figura 3.9), ndërsa në grafikun (Figura 3.10) pasqyrohen vlerat
minimale dhe maksimale gjatë gjithë kohës së monitorimit të cilat variojnë nga 12 0C
në pusin 30 deri në 20.1 0C në puset 5, 6, 7 dhe 9. Variacioni i temperaturës së ujit
mendohet se ka të bëj me cektësinë e puseve. Kjo është konfirmuar pasi ujërat
nëntokësore kanë temperaturë sezonale shumë konstante, ndërsa temperatura në puset
e thellë ndryshon me vetëm 2 °C deri 3 °C, luhatje të mëdha ndodhin në burimet e
cekëta (Van Everding, 1978).
Tabela. 3.3. Përshkrimi statistikor i vlerave të temperaturës
Puset Mestarja Dev. Stan Min Maks Kb - Kb+ Nor.lejuar
1 17,55 0,582315 16,4 18,4 17,22052 17,87948 25
2 18,033333 0,508712 17,1 18,9 17,7455 18,32116 25
3 18,466667 0,770281 17,2 19,5 18,03084 18,90249 25
4 18,791667 0,579119 18,1 20 18,464 19,11933 25
5 18,658333 0,82292 18 20,1 18,19272 19,12394 25
6 19,408333 0,586915 18,6 20,1 19,07625 19,74041 25
7 18,533333 1,078158 17 20,1 17,92331 19,14336 25
8 18,275 0,723784 17,1 19,3 17,86548 18,68452 25
9 19,341667 0,323218 18,9 20,1 19,15879 19,52454 25
10 17,35 0,828471 16,2 18,9 16,88125 17,81875 25
11 18,483333 0,417424 18 19,3 18,24715 18,71951 25
12 17,358333 0,551788 16,5 18,1 17,04613 17,67054 25
13 17,033333 0,506922 16,1 17,8 16,74652 17,32015 25
14 15,758333 0,791384 15 16,9 15,31057 16,2061 25
15 15,783333 0,800946 14,8 16,9 15,33016 16,23651 25
16 15,691667 0,488892 15,1 16,6 15,41505 15,96828 25
17 16,308333 0,323218 16 16,8 16,12546 16,49121 25
18 14,416667 0,482104 13,8 15,2 14,14389 14,68944 25
19 16,091667 0,571216 15,3 16,9 15,76847 16,41486 25
20 15,241667 0,508935 14,5 16,1 14,95371 15,52962 25
21 15,291667 0,71409 14,3 16,4 14,88763 15,6957 25
22 14,175 0,700811 13,2 15,2 13,77848 14,57152 25
23 16,158333 0,627344 15,2 16,9 15,80338 16,51329 25
24 13,433333 0,33665 13 14 13,24286 13,62381 25
25 14,383333 0,483986 13,7 15 14,10949 14,65717 25
26 14,3 0,520489 13,8 15,1 14,00551 14,59449 25
27 13,641667 0,287492 13,1 14 13,479 13,80433 25
28 14,566667 0,60952 13,7 15,4 14,2218 14,91154 25
29 16,291667 0,824024 15 17,2 15,82543 16,7579 25
30 13,241667 0,888777 12 14,2 12,73879 13,74454 25
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
36
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.6. Mesatarja e vlerave të temperaturës për tre mujorin e I
Figura 3.7. Mesatarja e vlerave të temperaturës për tre mujorin e II
0
5
10
15
20
25
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori I
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori II
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
37
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.8. Mesatarja e vlerave të temperaturës për tre mujorin e III
Figura 3.9. Mesatarja e vlerave të temperaturës për tre mujorin e IV
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori III
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori IV
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
38
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.10. Vlerat mesatare minimale dhe maksimale të temperaturës
0 5 10 15 20 25
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Max
Min
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
39
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
3.2.3. TDS
Në tabelën 3.4 pasqyrohen vlerat statistikore të TDS në mg/l të llogaritura për secilin
pus, ku përfshihet mesatarja, deviacioni standard, minimumi e maksimumi si dhe
kufitë e besimit. Mesatarja e vlerave të TDS për çdo tre mujor paraqitet në grafikët
(Figura 3.11 deri në 3.14), ndërsa në grafikun (Figura 3.15) paraqiten vlerat minimale
dhe maksimale për gjithë puset. Vlerat e TDS për të gjithë matjet variojnë nga 91
mg/l në pusin 29 deri 650 mg/l në pusin 16. Kufitë e besimit të TDS janë 286.8 mg/l
deri 318.07 mg/l.
Tabela. 3.4. Përshkrimi statistikor i vlerave të TDS
Puset Mestarja Dev. Stan Min Maks Kb - Kb+ Nor.lejuar
1 497,25 35,2 450 560 477,3361 517,1639 500
2 548,92 28,2 514 600 532,9635 564,8698 500
3 541,5 30,04 496 584 524,5011 558,4989 500
4 229,42 38,89 173 287 207,4125 251,4209 500
5 198,17 10,78 178 215 192,0688 204,2645 500
6 297,33 42,06 235 359 273,5374 321,1293 500
7 497,33 38,53 430 548 475,5326 519,1341 500
8 222,67 45,98 160 308 196,6483 248,685 500
9 209,17 28,88 170 260 192,8253 225,508 500
10 224 15,75 185 239 215,0865 232,9135 500
11 283,83 31,63 243 341 265,9397 301,727 500
12 188,58 34,34 145 250 169,1542 208,0125 500
13 207,92 14,37 190 230 199,7871 216,0463 500
14 266,42 49,01 215 360 238,6892 294,1441 500
15 307,92 22,85 280 349 294,9885 320,8448 500
16 562,5 35,3 529 650 542,5271 582,4729 500
17 543,83 42,26 499 611 519,9221 567,7446 500
18 590,5 24,28 543 628 576,7641 604,2359 500
19 508,92 29,45 461 561 492,255 525,5783 500
20 196,25 28,12 161 250 180,3413 212,1587 500
21 199,25 17,44 171 220 189,3845 209,1155 500
22 174,42 18,89 145 213 163,7262 185,1071 500
23 155,92 28,45 107 185 139,8182 172,0151 500
24 178,83 25,13 142 223 164,6157 193,0509 500
25 222,83 35,94 163 289 202,499 243,1677 500
26 194,75 23,54 155 231 181,4301 208,0699 500
27 293,83 33,39 237 350 274,9428 312,7239 500
28 261,75 45 199 325 236,2893 287,2107 500
29 114,08 19,21 91 160 103,2147 124,9519 500
30 155,08 13,49 137 185 147,4485 162,7182 500
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
40
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.11. Mesatarja e vlerave të TDS për tre mujorin e I
Figura 3.12. Mesatarja e vlerave të TDS për tre mujorin e II
0
100
200
300
400
500
600
700
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori I
0
100
200
300
400
500
600
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori II
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
41
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.13. Mesatarja e vlerave të TDS për tre mujorin e III
Figura 3.14. Mesatarja e vlerave të TDS për tre mujorin e IV
0
100
200
300
400
500
600
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori III
0
100
200
300
400
500
600
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori IV
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
42
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.15. Vlerat mesatare minimale dhe maksimale të TDS
0 100 200 300 400 500 600 700
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Max
Min
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
43
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
3.2.4. PERCJELLSHMERIA
Përcjellshmëria elektrike tregon shumën totale të kripërave të tretura në ujë (Sudhir,
D, 1999). Në tabelën 3.5 jepet përshkrimi statistikor i vlerave të përcjellshmërisë për
ujin e puseve. Mesatarja e vlerave të përcjellshmërisë për secilin tre mujor për të
gjitha puset pasqyrohen në grafikë (Figura 3.16 dhe 3.19), ndërsa në grafikun (Figura
3.20) pasqyrohen vlerat minimale dhe maksimale të puseve. Vlerat e përcjellshmërisë
sipas matjeve variojnë nga 142 μC/cm në pusin 29 deri në 800 μC/cm në pusin 19.
Vlera mesatare e të gjithë puseve është 315.86 mg/l. Kufitë e besimit variojnë nga
302.61 μC/cm deri 329.1 μC/cm. Përcjellshmëria e ujit të puseve paraqitet më e lartë
në muajt e vjeshtës dhe të dimrit, kjo mund të shpjegohet me faktin se uji i puseve
gjatë kësaj periudhe nuk përdoret (konsumohet) dhe ekziston mundësia më e madhe e
depërtimit të ujërave sipërfaqësore në puse gjatë kësaj periudhe.
Tabela. 3.5. Përshkrimi statistikor i vlerave të përcjellshmërisë
Puset Mestarja Dev. Stan Min Maks Kb - Kb+ Nor.lejuar
1 539,5 29,82 495 590 522,6282 556,3718 500
2 704,83 21,62 684 754 692,5983 717,0684 500
3 259,58 11,79 240 274 252,9128 266,2539 500
4 257,58 40,56 189 301 234,6339 280,5327 500
5 341,5 27,35 301 410 326,0265 356,9735 500
6 235,33 36,29 190 289 214,8017 255,865 500
7 386,08 38,64 324 452 364,2185 407,9482 500
8 253,08 38,86 210 318 231,095 275,0717 500
9 322,83 35,77 277 391 302,5922 343,0744 500
10 262,5 13,54 231 281 254,8384 270,1616 500
11 255,67 31,13 200 300 238,0542 273,2791 500
12 221,18 40,79 164 289 198,098 244,252 500
13 250 32,31 207 283 231,7199 268,2801 500
14 314,17 27,72 265 356 298,4851 329,8482 500
15 263,5 36,66 229 348 242,7566 284,2434 500
16 264,25 25,45 229 310 249,8488 278,6512 500
17 432,33 48,35 384 532 404,979 459,6876 500
18 546,42 37,17 497 600 525,3877 567,4456 500
19 565,42 202,4 295 800 450,9025 679,9309 500
20 259,08 36,03 211 348 238,6966 279,47 500
21 271 15,64 245 291 262,152 279,848 500
22 248,67 25,14 208 286 234,4399 262,8935 500
23 241,33 41,28 174 289 217,9781 264,6886 500
24 261,75 28,77 219 302 245,4742 278,0258 500
25 209,67 41,83 142 278 185,997 233,3363 500
26 254,17 38,79 198 348 232,2216 276,1118 500
27 266,5 29,36 210 300 249,8855 283,1145 500
28 266,67 67,91 175 351 228,2402 305,0931 500
29 244,42 25,8 207 294 229,8201 259,0133 500
30 276,92 16,36 256 312 267,6589 286,1744 500
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
44
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.16. Mesatarja e vlerave të përcjellshmërisë për tre mujorin e I
Figura 3.17. Mesatarja e vlerave të përcjellshmërisë për tre mujorin e II
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori I
0
100
200
300
400
500
600
700
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori II
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
45
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.18. Mesatarja e vlerave të përcjellshmërisë për tre mujorin e III
Figura 3.19. Mesatarja e vlerave të përcjellshmërisë për tre mujorin e IV
0
100
200
300
400
500
600
700
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori III
0
100
200
300
400
500
600
700
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori IV
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
46
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.20. Vlerat mesatare minimale dhe maksimale të përcjellshmërisë
0 100 200 300 400 500 600 700 800
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Max
Min
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
47
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
3.4. Lëndët e padëshiruar
Lëndët e padëshiruara që u analizuan në këtë studim janë përmbajtja e nitrateve dhe
amoniakut. Mbi rezultatin e analizave dhe vlerave të marra janë ndërtuar grafikët e
figurave nga 3.21 deri në 3.30 ku jepen mesataret e ecurive për çdo tremujor në ujin e
puseve. Po ashtu në tabela jepen vlerat minimale dhe maksimale, deviacioni standard
për çdo pus si dhe kufitë e besimit për të gjitha matjet.
3.4.1. Nitratet
Përqendrimi statistikor i nitrateve për puset pasqyrohet në tabelën 3.6. Mesatarja e
përqendrimeve të nitrateve për çdo tre mujor paraqitet në grafikë (Figura 3.21 deri në
3.24), ndërsa në grafikun (Figura 3.25) paraqiten përqendrimet minimale dhe
maksimale të nitrateve që variojnë nga 0 mg/l në puset 10, 24 dhe 30 deri në 277.1
mg/l në pusin 15. Mesatarja e të gjitha vlerave të monitoruara është 39. 56 mg/l.
Kufitë e besimit për nitratet variojnë nga 34.54 mg/l deri 44.57 mg/l.
Tabela. 3.6. Përshkrimi statistikor i vlerave të nitrateve
Puset Mestarja Dev. Stan Min Maks Kb - Kb+ Nor.lejuar
1 62,48 37,785 21,3 124,3 41,10281 83,86053 50
2 13,19 2,9985 9,54 16,4 11,49346 14,88654 50
3 32,24 10,036 17,52 45,12 26,56065 37,91768 50
4 12,32 7,1621 3,25 22,2 8,266181 16,37082 50
5 26,98 24,181 10,3 86,47 13,2957 40,6593 50
6 7,234 4,7337 1 14,38 4,555814 9,912519 50
7 8,732 6,4933 0 19,53 5,05773 12,4056 50
8 9,7 6,3089 3,25 21,3 6,130404 13,2696 50
9 13,97 9,9238 3,12 32,69 8,352565 19,58244 50
10 6,373 2,529 0 10,82 4,941557 7,803443 50
11 70,73 48,746 14,32 121,8 43,15357 98,31476 50
12 39,95 46,875 5,63 171,5 13,4298 66,47353 50
13 47,42 40,87 7,11 108 24,29589 70,54411 50
14 88,06 88,369 6,59 218,8 38,06532 138,064 50
15 81,78 92,579 5,69 277,1 29,40123 134,1644 50
16 34,47 18,077 12,02 60,2 24,24308 44,69859 50
17 99,98 104,75 10,2 271,5 40,71164 159,2472 50
18 56,72 18,958 25,3 82,12 45,99686 67,4498 50
19 89,15 46,821 39 181,1 62,6543 115,6374 50
20 71,58 20,693 45,2 110 59,87406 83,29094 50
21 61,35 51,3 15,6 175,2 32,32404 90,37596 50
22 84,12 28,355 45,2 136 68,07774 100,1639 50
23 24,01 33,264 1,02 90,77 5,187696 42,82897 50
24 3,269 2,0701 0 6,3 2,097623 4,44021 50
25 26,24 12,331 8,63 43,2 19,2639 33,21793 50
26 12,97 5,4526 6,5 23,6 9,882386 16,05261 50
27 5,802 2,1691 1,9 9,1 4,574943 7,029557 50
28 11 3,5816 6,5 19,6 8,971867 13,0248 50
29 70,06 40,67 20,3 163 47,04364 93,06636 50
30 4,764 2,7628 0 9,1 3,200992 6,327342 50
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
48
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.21. Mesatarja e vlerave të nitrateve për tre mujorin e I
Figura 3.22. Mesatarja e vlerave të nitrateve për tre mujorin e II
0
20
40
60
80
100
120
140
160
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori I
0
20
40
60
80
100
120
140
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori II
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
49
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.23. Mesatarja e vlerave të nitrateve për tre mujorin e III
Figura 3.24. Mesatarja e vlerave të nitrateve për tre mujorin e IV
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori III
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori IV
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
50
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.25. Përqendrimi mesatar minimal dhe maksimal i nitrateve
0 50 100 150 200 250 300
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Max
Min
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
51
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
3.4.2. Amoniaku
Përqendrimi statistikor i vlerave të amoniakut paraqitet në tabelën 3.7. Mesatarja e
vlerave për përmbajtjen e amoniakut për çdo tremujor në ujin e puseve pasqyrohet në
grafikët (Figura 3.26 deri në Figura 3.29, ndërsa në grafikun (Figura 3.30) pasqyrohen
vlerat minimale dhe maksimale të përqendrimeve të amoniakut në puse. Rezultatet e
matjeve tregojnë se amoniaku është prezent në të gjitha mostrat e ujit përjashto vetëm
dy mostra ku ai mungon. Vlerat e amoniakut variojnë nga 0 mg/l në puset 6, 7, 17 dhe
30 deri në 176.2 mg/l në pusin 2. Kufitë e besimit për amoniakun variojnë nga 2.01
mg/l deri 6.01 mg/l. Vlera mesatare e të gjitha matjeve gjatë këtij monitorimi është
4.01 mg/l vlerë e cila është rreth 80 herë më e lartë se norma e lejuar për ujin e
pijshëm. Kjo ecuri e vlerave të amoniakut thuajse në të gjithë puset e kalon kufirin e
lejuar për ujin e pijshëm.
Tabela. 3.7. Përshkrimi statistikor i vlerave të amoniaku
Puset Mestarja Dev. Stan Min Maks Kb - Kb+ Nor.lej
uar
1 0,199167 0,118203 0,08 0,4 0,086478 0,311856 0,05
2 16,28533 50,38627 0,32 176,2 7,071039 25,49963 0,05
3 0,360917 0,414307 0,065 1,11 0,156709 0,565124 0,05
4 1,677917 2,710009 0,063 9,908 0,728546 2,627287 0,05
5 1,744083 2,081201 0,11 5,6 0,757275 2,730891 0,05
6 1,215083 1,5261 0 5,361 0,527585 1,902581 0,05
7 1,673333 2,174716 0 7,35 0,726556 2,620111 0,05
8 11,405 30,34677 0,3 107,6 4,952014 17,85799 0,05
9 11,9895 36,7716 0,084 128,6 5,205802 18,7732 0,05
10 12,73375 39,96252 0,06 139,6 5,528953 19,93855 0,05
11 0,7695 0,898421 0,07 2,31 0,334114 1,204886 0,05
12 13,51692 38,04375 0,6 133,9 5,869001 21,16483 0,05
13 5,085 12,49001 0,54 44,65 2,20789 7,96211 0,05
14 2,083833 2,222987 0,6 8,946 0,904794 3,262873 0,05
15 12,30942 36,87687 0,4 129,3 5,344709 19,27412 0,05
16 1,374667 1,735188 0,37 6,606 0,596876 2,152458 0,05
17 1,334667 2,451319 0 8,946 0,579508 2,089825 0,05
18 14,26 43,17447 0,5 151,2 6,191645 22,32835 0,05
19 0,904083 0,913928 0,22 3,499 0,39255 1,415617 0,05
20 1,956667 4,175599 0,11 15,13 0,849578 3,063755 0,05
21 1,029583 1,199739 0,09 4,655 0,447042 1,612125 0,05
22 1,225917 1,420434 0,23 5,361 0,532289 1,919544 0,05
23 2,6575 5,454343 0,35 19,84 1,153878 4,161122 0,05
24 0,032083 0,028846 0,011 0,09 0,01393 0,050236 0,05
25 0,87125 0,460356 0,48 2,065 0,378294 1,364206 0,05
26 1,405917 1,734646 0,41 6,751 0,610444 2,201389 0,05
27 0,070583 0,022142 0,049 0,12 0,030647 0,11052 0,05
28 0,08125 0,023833 0,05 0,13 0,035278 0,127222 0,05
29 0,082167 0,020122 0,055 0,12 0,035676 0,128657 0,05
30 0,021167 0,024903 0 0,09 0,00919 0,033143 0,05
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
52
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.26. Mesatarja e vlerave të amoniakut për tre mujorin e I
Figura 3.27. Mesatarja e vlerave të amoniakut për tre mujorin e II
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori I
0
10
20
30
40
50
60
70
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori II
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
53
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.28. Mesatarja e vlerave të amoniakut për tre mujorin e III
Figura 3.29. Mesatarja e vlerave të amoniakut për tre mujorin e IV
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori III
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja 3- mujori IV
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
54
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.30. Përqendrimi mesatar minimal dhe maksimal i amoniakut
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Max
Min
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
55
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
3.5. Treguesit mikrobiologjik
Treguesit mikrobiologjik të analizuar janë E. coli, S.faecalis dhe aktinomicetet. Duke
u bazuar në rezultatin e analizave dhe numrin e mikroorganizmave prezentë në mostra
janë ndërtuar grafikët e figurave nga 3.31 deri në 3.123, ku jepet numri i
mikroogranizmave i shprehur në Cfu/100 ml për indikatorët e ndotjes dhe Cfu/ml për
aktinomicetet. Po ashtu në tabela pasqyrohet dhe prania ose mungesa e tyre duke
shpreheur respektivisht shenjën (+) dhe shenjën (-). Vlerësimi i cilësisë së ujit për
indikatorët e ndotjes është bërë duke ju referuar tabelës statistikore të MPN për
interpretimin e rezultateve si numër mikroorganizmash për 100 ml (Cfu/100ml).
Prania e aktinomiceteve është shprehur CFU/ml. Për aktinomicetet nuk ka ndonjë
standard krahasimi për të bërë vlerësimin e cilësisë së ujit.
3.5.1. Prania e Escherichia coli
Në tabelën 3.8 pasqyrohet prania e Escherichia coli gjatë gjithë muajve të monitorimit
për të gjithë puset. Nga Figura 3.31 deri në 3.60 pasqyrohen ecuritë e densitetit në
Cfu/100 ml për të gjithë puset, ndërsa në figurën 3.61 jepen përqindja e pranisë së
Escherichia coli. Aktualisht prania e këtij mikroorganizmi është konsideruar si
indikator specifik i ndotjes fekale (PADWTM, 2010). Në tabelën 3.6 është pasqyruar
prania e Escherichia coli e cila rezulton pozitive për të gjitha mostrat e analizuara në
këtë studim gjatë gjithë kohës së monitorimit. Escherichia coli varion nga 5.2 deri në
>16 Cfu/100ml. Ekzistenca e këtij indikatori në ujin e puseve tregon se kemi të bëjmë
ndotje me origjinë fekale.
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
56
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Tabela 3.8. Prezenca e Escherichia colit për të gjitha puset e monitoruara
Pu
set
Muajt e monitorimit (Prezenca (+) ose mungesa (-) e E.coli)
G SH T N DH J SH M P M Q K
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + +
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
57
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.31. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 1
Figura 3.32. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 2
Figura 3.33. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 3
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
58
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.34. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 4
Figura 3.35. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 5
Figura 3.36. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 6
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
59
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.37. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 7
Figura 3.38. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 8
Figura 3.39. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 9
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
60
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.40. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 10
Figura 3.41. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 11
Figura 3.42. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 12
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
61
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.43. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 13
Figura 3.44. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 14
Figura 3.45. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 15
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
62
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.46. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 16
Figura 3.47. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 17
Figura 3.48. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 18
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
63
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.49. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 19
Figura 3.50. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 20
Figura 3.51. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 21
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
64
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.52. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 22
Figura 3.53. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 23
Figura 3.54. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 24
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
65
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.55. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 25
Figura 3.56. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 26
Figura 3.57. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 27
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
66
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.58. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 28
Figura 3.59. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 29
Figura 3.60. Ecuria e vlerave të Escherichia coli për pusin 30
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
67
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.61. Prania e Escherichia coli në për të gjithë mostrat e analizuara
0
50
100
150
200
250
300
350
400
e ndotur e pastër
360
0
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
68
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
3.5.2. Prania e Streptococcus faecalis
Në tabelën 3.9 paraqitet prania (+) ose mungesa (-) e Streptococcus faecalis. Prania e
këtij indikatori pasqyrohet në grafikë (Figura 3.62 deri në Figura 3.91). Në figurën
3.92 jepet % e mostrave të analizuara për praninë ose mungesën e këtij
mikroorganizmi. Ky indikator për të gjitha mostrat e testuara varion nga 2 Cfu/100 ml
deri në >16 Cfu/100 ml. Rezultatet tregojnë për prani të lartë në mostrat e ujit të
puseve. Duke i vlerësuar mostrat e ujit për praninë ose mungesën e këtij
mikroorganizmi rezulton se, 81% e tyre janë të ndotura, ndërsa 19% është brenda
kufirit të lejuar për ujin e pijshëm. Prezenca e këtij mikroorganizmi në 81% të
mostrave të analizuara për këtë qëllim tregon se kemi të bëjmë me ndotje me origjinë
fekale nga njerëzit apo dhe kafshët.
Tabela 3.9. Pasqyrimi i prezencës apo mungesës së Streptococcus faecalis
Pu
set
Muajt e monitorimit
G SH T N DH J SH M P M Q K
1 - + + + + + + + + + - - 2 + + + + + + + + + + + + 3 + + + + + + + + + + + + 4 + + + + + + + + + + + + 5 - + + + + + + + + + - - 6 - + + + + + + + + + + - 7 - + - + + + + + + + + - 8 - - - + + + + + + + - - 9 - + + + + + + + + + + - 10 - + + + + + + + + + - - 11 - + + + + + + + + + - - 12 - + + + + + + + + + - - 13 - + + + + + + + + + + - 14 - + + + + + + + + + + - 15 - - + + + + + + + + - - 16 - + + - - + + + + + - - 17 - + + + + + + + + + + - 18 + + + + + + + + + + + + 19 + + + + + + + + + + + + 20 + + + + + + + + + + + + 21 + + + + + + + + + + + - 22 + + + + + + + + + + + - 23 + + + + + + + + + + - - 24 + + + + + + + + + + + - 25 - - - - + - + + + - - - 26 + + + + + + + + + + + - 27 - + + + + + + + + + + - 28 - + + + + + + + + + + - 29 + + + + + + + + + + + - 30 - + + + + + - - - - - -
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
69
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.62. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 1
Figura 3.63. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 2
Figura 3.64. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 3
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
70
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.65. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 4
Figura 3.66. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 5
Figura 3.67. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 6
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
71
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.68. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 7
Figura 3.69. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 8
Figura 3.70. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 9
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
72
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.71. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 10
Figura 3.72. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 11
Figura 3.73. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 12
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
73
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.74. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 13
Figura 3.75. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 14
Figura 3.76. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 15
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
74
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.77. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 16
Figura 3.78. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 17
Figura 3.79. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 18
0
1
2
3
4
5
6
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
75
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.80. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 19
Figura 3.81. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 20
Figura 3.82. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 21
0
2
4
6
8
10
12
14
16
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
76
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.83. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 22
Figura 3.84. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 23
Figura 3.85. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 24
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
77
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.86. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 25
Figura 3.87. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 26
Figura 3.88. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 27
0
1
2
3
4
5
6
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
78
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.89. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 28
Figura 3.90. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 29
Figura 3.91. Ecuria e vlerave të Streptococcus faecalis për pusin 30
0
1
2
3
4
5
6
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
J SH M P M Q K G SH T N DH
1,9
1,95
2
2,05
2,1
2,15
2,2
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
79
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.92. Prania e Streptococcus faecalis në të gjithë mostrat e analizuara
0
50
100
150
200
250
300
e ndotur e pastër
291
69
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
80
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
3.4.3. Prania e Aktinomiceteve
Kolonitë e aktinomiceteve janë paraqitur në Cfu/ml. Janë analizuar tre mostra paralele
për çdo mostër uji. Mostrat e ujit nuk janë testuar për identifikimin e specieve apo
subspecieve por është parë vetëm prezenca e tyre në ujë. Terreni që kemi përdorur
shërben për rritjen e; Nocardia asteroides, Subsp Streptomyces Albus dhe
Streptomyces lavendulae, ndërsa pengohet rritja e Escherichia coli. Në tabelën 3.10
janë paraqitur përshkrimet statistikore të kolonive të aktinomiceteve. Numri i
kolonive në ujin e puseve dhe ecuria e tyre njëvjeçare pasqyrohet në grafikë (Figura
3.93 deri në 3.122). Në figurën 3.123 paraqitet minimumi dhe maksimumi i kolonive
për secilin pus. Numri i kolonive varion nga 2 koloni në puset 13, 19 dhe 20 deri në
60 koloni në puset 1, 2, 3, 21, 22 dhe 23. Mesatarja e kolonive të aktinomiceteve për
të gjithë puset është 18.36 Cfu/ml. Kufiri i besimit për aktinomicetet varion nga 17.09
deri në 19.6. Rezultatet tregojnë se aktinomicetet janë prezent gjatë gjithë muajve të
monitorimit, por sasia më e madhe e tyre vërehet gjatë muajve të vjeshtës dhe dimrit.
Tabela. 3.10. Përshkrimi statistikor i kolonive të aktionomiceteve
Puset Mestarja Dev. Stan Min Maks Kb - Kb+
1 27,25 17,35263 10 60 17,43183 37,06817
2 27,33333 15,42332 10 60 18,60677 36,0599
3 27,25 14,49843 10 60 19,04674 35,45326
4 17,41667 7,913835 8 37 12,93899 21,89434
5 12,83333 5,096047 6 21 9,949973 15,71669
6 15,58333 6,258933 5 25 12,04201 19,12466
7 20,16667 11,98357 6 50 13,38632 26,94701
8 25,33333 12,75171 8 50 18,11838 32,54829
9 19,66667 8,896714 7 32 14,63288 24,70046
10 12,66667 5,898125 4 20 9,329488 16,00385
11 18,83333 6,644661 9 30 15,07376 22,5929
12 7,416667 3,654594 3 12 5,348885 9,484448
13 3,166667 1,527525 2 6 2,302388 4,030945
14 19,25 6,770591 10 30 15,41918 23,08082
15 9,833333 3,157483 6 16 8,046819 11,61985
16 15,41667 6,052172 8 29 11,99233 18,84101
17 29,58333 10,33492 20 51 23,7358 35,43087
18 28,08333 10,97483 17 51 21,87374 34,29293
19 4,166667 2,037527 2 8 3,013827 5,319506
20 4,166667 2,480225 2 8 2,763347 5,569986
21 27,25 17,35263 10 60 17,43183 37,06817
22 27,33333 15,42332 10 60 18,60677 36,0599
23 27,25 14,49843 10 60 19,04674 35,45326
24 17,41667 7,913835 8 37 12,93899 21,89434
25 12,83333 5,096047 6 21 9,949973 15,71669
26 15,58333 6,258933 5 25 12,04201 19,12466
27 20,16667 11,98357 6 50 13,38632 26,94701
28 25,33333 12,75171 8 50 18,11838 32,54829
29 19,66667 8,896714 7 32 14,63288 24,70046
30 12,66667 5,898125 4 20 9,329488 16,00385
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
81
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.93. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 1
Figura 3.94. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 2
Figura 3.95. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 3
0
10
20
30
40
50
60
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
10
20
30
40
50
60
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
10
20
30
40
50
60
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
82
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.96. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 4
Figura 3.97. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 5
Figura 3.98. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 6
0
5
10
15
20
25
30
35
40
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
5
10
15
20
25
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
5
10
15
20
25
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
83
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.99. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 7
Figura 3.100. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 8
Figura 3.101. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 9
0
5
10
15
20
25
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
84
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.102. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 10
Figura 3.103. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 11
Figura 3. 104. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 12
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
5
10
15
20
25
30
35
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
85
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.105. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 13
Figura 3.106. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 14
Figura 3.107. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 15
0
5
10
15
20
25
30
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
1
2
3
4
5
6
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
86
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.108. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 16
Figura 3.109. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 17
Figura 3.110. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 18
0
5
10
15
20
25
30
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
5
10
15
20
25
30
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
87
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.111. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 19
Figura 3.112. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 20
Figura 3.113. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 21
0
10
20
30
40
50
60
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
10
20
30
40
50
60
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
10
20
30
40
50
60
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
88
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.114. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 22
Figura 3.115. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 23
Figura 3.116. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 24
0
10
20
30
40
50
60
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
10
20
30
40
50
60
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
5
10
15
20
25
30
35
40
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
89
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.117. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 25
Figura 3.118. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 26
Figura 3.119. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 27
0
5
10
15
20
25
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
5
10
15
20
25
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
90
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.120. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 28
Figura 3.121. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 29
Figura 3.122. Ecuria e kolonive të aktinomiceteve për pusin 30
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
5
10
15
20
25
30
35
J SH M P M Q K G SH T N DH
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
J SH M P M Q K G SH T N DH
KAPITULLI III: Rezultate dhe diskutime
91
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.123. Kolonitë mesatare minimale dhe maksimale të aktinomiceteve
0 10 20 30 40 50 60 70 80
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Koloni minimale Koloni maksimale
KAPITULLI III: Analiza statistikore e vlerave të matura sipas klimës
92
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
3.6. Analiza statistikore e vlerave të matura sipas klimës
Në tabelën e mëposhtme (Tabela 3.11) jepen rezultatet statistikore të vlerave të
matura të pH, temperaturës, TDS, përcjellshmërisë, nitrateve dhe amoniakut. Analiza
është bërë në varësi të klimës, kohë e thatë dhe kohë e lagësht. Periudha e thatë e
klimës përfaqëson periudhën maj-shtator, ndërsa periudha e lagësht përfaqëson
periudhën nëntor-prill. Vlera mesatare e pH për periudhën e lagësht është 0.032 njësi
më e lartë se ajo e periudhës së thatë. Temperatura për periudhën e lagësht është 1.1 0C më e lartë se ajo e periudhës thatë. TDS për periudhën e lagësht është 36.66 mg/l
më e lartë se ajo e periudhës së thatë. Përcjellshmëria në periudhën e lagësht është
33.25 µC/cm më e lartë se në periudhën e thatë. Përqendrimi i nitrateve për periudhën
e lagësht është 35.46 mg/l më i lartë se për periudhën e thatë dhe përqendrimi i
amoniakut për periudhën e lagësht është 5.96 mg/l më i lartë se për periudhën e thatë.
Vlerat më të larta në periudhën e lagësht sesa në atë të thatë mendohet se vijnë si
rezultat i lëvizjes së elementëve nga shtresa e sipërme e tokës në drejtim të bazës ku
ndodhet uji nëntokësor, kur reshjet janë të pranishme pasi në këtë kohë ndodh dhe
ajrimi i tokës.
Tabela 3.11. Rezultatet e analizës statistikore të parametrave sipas klimës
Param. pH Temp. TDS Përcjellshmëria Nitratet Amoniaku
that
ë
lag
ësh
t
that
ë
lag
ësh
t
that
ë
lag
ësh
t
that
ë
lag
ësh
t
that
ë
lag
ësh
t
that
ë
lag
ësh
t
Mesa
t-
arja
6.7
9
7.1
1
15,6
3
16,7
4
281
,1
317
,7
303
,3
336
,6
18,5
3
54
0,5
3
6,4
97
Dev
. S
t
0.1
7
0.2
1
1,9
36
1,8
93
146
,7
153
,1
123
,8
134
,2
18,9
9
57,0
4
0,8
7
25,0
5
Va
ria
nca
0.0
3
0.0
4
3,7
47
3,5
84
2151
0
2343
8
1531
9
1800
1
360
,8
3254
0,7
6
627
,5
Min
6.5
6.5
12
13,2
91
101
142
178
0
0
0
0
Ma
x
7.1
8
7.9
4
20
20,1
598
650
800
800
113
,6
277
,1
7,1
176
,2
Nr.
prov
av
e
150
210
150
210
150
210
150
210
150
210
150
210
KAPITULLI III: Krahasimi i vlerave mesatare të rezultateve sipas puseve
93
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
3.7. Krahasimi i vlerave mesatare të rezultateve sipas puseve
Ecuritë e vlerave mesatare të parametrave të analizuar sipas çdo pusi, duke krahasuar
kështu secilin pus, janë paraqitur në histogramat e mëposhtme nga figura 3.124 deri
në figurën 3.132. Këto histograma janë grupuar sipas parametrave fiziko-kimike,
lëndëve të padëshiruara dhe parametrave mikrobiologjik. Gjykimi mbi cilësinë e ujit
të puseve është bërë duke u mbështetur në vlerat e lejuara të standardit shqipëtar dhe
rekomandimeve të EPAs.
3.7.1. Parametrat fiziko-kimike
pH
Sipas grafikut (Figura.3.124 ) vëmë re se vlera më e lartë mesatare e pH-it haset në
pusin 16 që është 7.13 njësi pH, ndërsa vlerën më të ulët e takojmë në pusin 14 që
është 6.07 njësi pH. Duke ju referuar grafikut përkatës rezulton se vlerat mesatare të
pH-it për të gjitha puset janë brenda kufijve të lejuar për ujin e pijshëm. Të dhënat
analitike tregojnë që pH-i në muajt e vjeshtës dhe dimrit është lehtësisht më bazik se
në muajt e pranverës dhe verës.
Temperatura
Vlerat mesatare të temperaturës variojnë nga 13.24 0C në pusin 30 deri në 19.4
0C në
pusin 6. Sipas grafikut (Figura. 3.125) temperatura mesatare minimale në pusin 30
është 13.24 0C, ndërsa temperatura mesatare maksimale në pusin 6 është 19.4
0C. Në
figurën 3.125 vlerat mesatare të temperaturës për gjithë puset krahasohen me vlerën
maksimale të lejuar. Nga ky krahasim rezulton se vlerat mesatare të temperaturës për
të gjithë puset janë poshtë kufirit të normës së lejuar por me tendecë sa më afër tij.
Gjithashtu vihet re që temperatura e ujit të puseve është sezonale, në vjeshtë dhe
dimër temperatura është më e lartë sesa në pranverë dhe verë.
TDS
Në figurën 2.126 jepen vlerat mesatare vjetore të TDS që variojnë nga 114 mg/l në
pusin 29 deri në 590.5 mg/l në pusin 18. Vlerat mesatare janë krahasuar me normën e
lejuar sipas (EPAs) që është 500 mg/l. Bazuar në mesataren vjetore të vlerave të TDS
rezulton se uji i 8 puseve ka TDS mbi 500 mg/l që është norma e lejuar, ndërsa pjesa
tjetër e puseve ka vlerë mesatare brënda kësaj norme të rekomanduar. Si përfundim
themi se 23% e puseve nuk plotësojnë kriteret për vlerat e TDS sipas standardit të ujit
të pijshëm. Vlerat e larta të TDS mendohet se vijnë si kontribut i karbonateve,
fosfateve, nitrateve, kalciumit, lëndëve organike, kripërave dhe gjithë pjesëzave të
tretura në ujë (Mahananda et al., 2010).
Përcjellshmëria
Vlerat mesatare vjetore variojnë nga 209.66 në pusin 25 deri në 704.83 në pusin 2.
Nisur nga vlerat mesatare vjetore rezulton se në ujin e 5 puseve përmbajtja e
përcjellshmërisë e kalon vlerën 500 μC/cm që është vlera e rekomanduar sipas EPAs
duke e kategorizuar ujin e puseve kategoria e dytë. Këto të dhëna pasqyrohen në
grafikun (Figura 3.127).
KAPITULLI III: Krahasimi i vlerave mesatare të rezultateve sipas puseve
94
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.124. Vlerat mesatare të pH sipas puseve
Figura 3.125. Vlerat mesatare të temperaturës sipas puseve
Figura 3.126 Vlerat mesatare të TDS sipas puseve
0
2
4
6
8
10
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
V. minimale e lejuar V.mesatare e pusit V. maksimale e lejuar
0
5
10
15
20
25
30
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
T. Mes T.Maks e lejuar
0
100
200
300
400
500
600
700
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mes Norma lejuar
KAPITULLI III: Krahasimi i vlerave mesatare të rezultateve sipas puseve
95
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.127. Vlerat mesatare të përcjellshmërisë sipas puseve
3.7.2. Lëndët e padëshiruara
Nitratet
Në figurën 3.128 jepen vlerat mesatare që variojnë nga 3.29 mg/l në pusin 25 deri në
100 mg/l në pusin 18. Nga këto të dhëna rezulton se 37% e puseve kanë përqendrim
mesatar nitratesh mbi 50 mg/l që është vlera maksimale e lejuar për ujin pijshëm,
duke e kategorizuar atë të papranueshëm për tu përdorur për konsum. Ndërsa 20% e
puseve kanë vlerë mesatare mbi 25 mg/l që është norma e lejuar. Rrezik shumë i
madh i nitrateve është, pasi në aparatin tretës ato mund të kalojnë në nitrite (kjo ndodh
sidomos tek foshnjat); ku jonet Fe2+
të hemoglobinës oksidohen në Fe3+
duke dëmtuar
seriozisht aftësinë e hemoglobinës për të lidhur oksigjenin (sëmundja quhet
methaemoglobinaemi), gjithashtu nitratet mund të çojnë në formimin e nitrozaminave,
të cilat kanë veti kancerogjene. Ujërat nëntokësore përmbajnë nitrate për shkak të
shpëlarjes së tyre me ujë. Gjithashtu ujërat nëntokësore mund të ndoten nga ujërat e
zeza dhe mbetje të tjera të pasura me nitrate. Kjo përmajtje e lartë e nitrateve
mendohet se është kryesisht nga aktivitetet bujqësore dhe depërtimi i tyre në tokë.
Amoniaku
Në figurën 3.129 jepen vlerat mesatare të amoniakut të cilat variojnë nga 0.021 mg/l
në pusin 30 deri në 16.28 mg/l në pusin 2. Bazuar në të dhënat e paraqitura në Figurën
3.129 rezulton se vetëm 7% e puseve ka amoniak brënda normës së lejuar, ndërsa
93% e puseve ka amoniak mbi normën e lejuar për ujin e pijshëm. Kjo prani e lartë e
amoniakut është një tregues i lartë i ndotjes fekale (IOS). Prania e amoniakut në nivel
të lartë reflektohet edhe në ndotjen e ujit për praninë e indikatorëve të ndotjes.
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mes Norma lejuar
KAPITULLI III: Krahasimi i vlerave mesatare të rezultateve sipas puseve
96
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.128. Vlerat mesatare të nitrateve sipas puseve
Figura 3.129. Vlerat mesatare të amoniakut sipas puseve
3.7.3. Parametrat mikrobiologjik
Escherichia coli
Në Figurën 3.130 jepet mesatarja e kolonive për të gjitha mostrat e testuara për
praninë e Escherichia coli, të cilat variojnë nga 7.86 Cfu/100ml në pusin 20 deri në
15.53 Cfu/100 ml në pusin 6. Këto të dhëna tregojnë se Escherichia coli është prezent
gjatë gjithë kohës së monitorimit. Ky rezultat shpreh ndalimin absolut të përdorimit të
ujit të marrë direkt në puse pa i’u nënshtruar një metode trajtimi për largimin e këtij
mikrorganizmi i cili mund të shkaktojë probleme dhe rrezik të lartë shëndetësor në
popullatë.
Streptococcus faecalis
0
20
40
60
80
100
120
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja Sasia min. E rekomanduar Sasia maksimale e lejuar
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Norma e lejuar Vlera mestare
KAPITULLI III: Krahasimi i vlerave mesatare të rezultateve sipas puseve
97
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Në Figurën 3.131 paraqiten mesataret e kolonive për të gjithë puset që variojnë nga
2.08 Cfu/100 ml në pusin 30 deri në 15.53 Cfu/100 ml në pusin 3. Të dhënat analitike
tregojnë se ky indikator ndotjeje është prezent në ujin e puseve thuajse në të gjithë
muajt me shumë pak përjashtime. Prezenca e lartë e tij në ujë tregon për një burim
ndotje i cili mund të vij nga njerëzit ose dhe kafshët dhe nuk rekomandohet
konsumimi i tij pa ju nënshtruar trajtimit për eleminimin e këtij mikroorganizmi.
Aktinomicetet
Në Figurën 3.132 pasqyrohen mesataret e kolonive që variojnë nga 3.1 Cfu/ml në
pusin 13 dhe 20 deri në 29.58 Cfu/ml në pusin 17. Prezenca e tyre në ujin e puseve
tregon se toka është e populluar me sasi të konsiderueshme aktinomicetesh. Fakti se
uji i puseve shpesh herë shoqërohej nga një aromë karakteristike mund të përforcoj
rezultatet tona për praninë e aktinomiceteve, pasi disa aktinomicete prodhojnë dy
terpenoide potente si geosmin e MIB dhe pyrazin, ku së bashku shkakëtojnë aromë në
ujin e pijshëm (Kikuchi et al., 1973; Gerber, 1979; Wilkins, 1996; Jachymova eta al.,
2002). Geosmina dhe të tjerë komponime me aromë toke dhe myku prodhohen në
tokë dhe mund të transportohen brënda në ujë. Rritja e niveleve të geosminës dhe
aromës është e lidhur me periudhat e rritjes dhe largimit (Raschke et al., 1975; Hrudey
et al., 1992; Jensen et al., 1994). Prania e aktinomiceteve në ujin e burimeve rezulton
të ketë korrelacion me rritjen e turbiditetit dhe rritjen e nivelit te aromës, ku
implikohen rrjedhjet tokësore si burim primar (Jensen et al.,1994).
Figura 3.130. Mesatarja e kolonive për Escherichia coli
0
2
4
6
8
10
12
14
16
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja e Cfu/100 ml
KAPITULLI III: Krahasimi i vlerave mesatare të rezultateve sipas puseve
98
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.131. Mesatarja e kolonive për Streptococcus faecalis
Grafiku 3.132. Mesatarja e kolonive të aktinomiceteve
0
2
4
6
8
10
12
14
16
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mesatarja e Cfu/100 ml
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
KAPITULLI III: Korrelimi midis vlerave të matura për të gjithë puset
99
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
3.8. Korrelimi midis vlerave të matura
Korrelimi i vlerave të matura është bërë midis treguesve fiziko-kimik, lëndëve të
padëshiruara dhe treguesve mikrobiologjik. Këto të dhëna pasqyrohen në matricat e
korelimit për secilin pus. Korelimi i vlerave të matura gjatë këtij studimi është bërë
duke ju referuar matjeve për 12 muaj rrjesht për secilin pus. Korelimi midis vlerave të
matura paraqiten nga tabela 3.12 deri në tabelën 3.41. Ku ka patur korelim mbi 0.5
kemi bolduar shifrën. Nga korrelimi i vlerave të matura shikohet se korrelim pozitiv të
theksuar dhe më të shpeshtë kemi midis temperaturës e pH, TDS e pH,
përcjellshmërise e pH, temperaturës e përcjellshmërisë, përcjellshmërisë e TDS,
Nitrateve e indikatorët mikrobiologjik. Korrelim pozitiv i qëndrueshëm për të gjitha
puset vërehet vetem midis TDS dhe përcjellshmërisë.
Tabela 3.12. Matrica e korrelimit linear për pusin 1
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Tem 0.74 1
TDS 0.8 0.57 1
Përcje 0.97 0.79 0.84 1
NO3+ -0.64 -0.27 -0.68 -0.7 1
NH4+ 0.6 0.54 0.56 0.69 -0.81 1
E.coli -0.53 -0.62 -0.55 -0.66 0.59 -0.8 1
S.faecalis -0.7 -0.88 -0.37 -0.71 0.26 -0.52 0.44 1
Tabela 3.13. Matrica e korrelimit linear për pusin 2
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.col
i
S.faecalis
pH 1
Tem 0.6 1
TDS 0.95 0.48 1
Përcje 0.93 0.5 0.9 1
NO3+ -0.41 -0.52 -0.37 -0.49 1
NH4+ -0.3 -0.01 -0.35 -0.2 -0.66 1
E.coli -0.77 -0.31 -0.79 -0.80 0.34 0.18 1
S.faecalis -0.67 -0.29 -0.65 -0.64 0.24 0.14 0.82 1
KAPITULLI III: Korrelimi midis vlerave të matura për të gjithë puset
100
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Tabela 3.14. Matrica e korrelimit linear për pusin 3
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.72 1
TDS 0.95 0.66 1
Përcjell. 0.92 0.55 0.93 1
NO3+ -0.73 -0.72 -0.72 -0.64 1
NH4+ 0.55 0.38 0.52 0.67 -0.67 1
E.coli -0.6 -0.63 -0.46 -0.5 0.73 -0.68 1
S.faecalis -0.57 -0.24 -0.5 -0.69 0.4 -0.73 0.71 1
Tabela 3.15. Matrica e korrelimit linear për pusin 4
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. -047 1
TDS 0.95 -0.58 1
Përcjellsh. 0.92 -0.61 0.9 1
NO3+ -0.49 0.01 -0.65 -0.23 1
NH4+ -0.05 0.31 0.54 -0.21 -0.63 1
E.coli -0.68 0.17 -0.61 -0.5 0.42 0.002 1
S.faecalis -0.78 0.36 -0.74 -0.67 0.51 0.068 0.76 1
Tabela 3.16. Matrica e korrelimit linear për pusin 5
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.16 1
TDS 0.9 0.007 1
Përcjell. 0.81 0.04 0.9 1
NO3+ -0.68 -0.09 -0.65 -0.55 1
NH4+ 0.48 -0.4 0.54 0.62 -0.59 1
E.coli -0.47 0.13 -0.6 -0.77 0.41 -0.78 1
S.faecalis -0.14 0.04 -0.29 -0.36 0.13 -0.48 0.46 1
Tabela 3.17. Matrica e korrelimit linear për pusin 6
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.81 1
TDS 0.95 0.87 1
Përcjell. 0.94 0.89 0.99 1
NO3+ -0.2 -0.28 -0.18 -0.23 1
NH4+ -0.17 0.09 -0.18 -0.1 -0.79 1
E.coli -0.66 -0.65 -0.75 -0.76 0.62 -0.27 1
S.faecalis -0.42 -0.48 -0.42 -0.45 0.52 -0.46 0.5 1
KAPITULLI III: Korrelimi midis vlerave të matura për të gjithë puset
101
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Tabela 3.18. Matrica e korrelimit linear për pusin 7
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.66 1
TDS 0.97 0.6 1
Përcjell. 0.95 0.57 0.97 1
NO3+ -0.17 -0.23 -0.15 -0.13 1
NH4+ 0.17 0.07 0.18 0.18 -0.85 1
E.coli -0.66 -0.41 -0.71 -0.69 0.38 -0.16 1
S.faecalis -0.71 -0.92 -0.66 -0.63 0.31 -0.16 0.59 1
Tabela 3.19. Matrica e korrelimit linear për pusin 8
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.58 1
TDS 0.98 0.59 1
Përcjell. 0.94 0.59 0.92 1
NO3+ -0.17 -0.44 -0.17 -0.39 1
NH4+ -0.23 0.45 -0.23 -0.12 -0.36 1
E.coli -0.9 -0.47 -0.84 -0.91 0.34 -0.2 1
S.faecalis -0.28 -0.41 -0.25 -0.47 0.81 -0.2 0.41 1
Tabela 3.20. Matrica e korrelimit linear për pusin 9
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.07 1
TDS 0.96 -0.06 1
Përcjell. 0.72 0.08 0.89 1
NO3+ -0.46 -0.57 -0.35 -0.39 1
NH4+ -0.01 0.75 -0.08 0.08 -0.36 1
E.coli -0.79 0.28 -0.86 -0.68 0.18 0.22 1
S.faecalis -0.46 0.034 -0.59 -0.59 0.47 -0.23 0.54 1
Tabela 3.21. Matrica e korrelimit linear për pusin 10
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.05 1
TDS 0.95 0.11 1
Përcjell. 0.79 0.44 0.83 1
NO3+ 0.14 0.009 0.16 0.14 1
NH4+ -0.31 0.05 -0.26 -0.19 -0.8 1
E.coli -0.64 -0.23 -0.5 -0.4 0.11 0.20 1
S.faecalis -0.65 -0.09 -0.61 -0.61 0.5 -0.24 0.54 1
KAPITULLI III: Korrelimi midis vlerave të matura për të gjithë puset
102
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Tabela 3.22. Matrica e korrelimit linear për pusin 11
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.39 1
TDS 0.97 0.45 1
Përcjell. 0.9 0.41 0.94 1
NO3+ -0.01 -0.33 -0.04 0.11 1
NH4+ -0.05 0.33 -0.05 -0.21 -0.92 1
E.coli -0.59 -0.41 -0.63 -0.52 0.57 -057 1
S.faecalis -0.65 -0.64 -0.61 -0.57 0.31 -0.34 0.53 1
Tabela 3.23. Matrica e korrelimit linear për pusin 12
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.63 1
TDS 0.97 0.59 1
Përcjell. 0.9 0.5 0.93 1
NO3+ 0.21 0.28 0.18 0.26 1
NH4+ -0.35 0.18 -0.3 -0.33 -0.21 1
E.coli -0.77 -0.67 -0.72 -0.55 -0.18 0.16 1
S.faecalis -0.03 -0.31 -0.08 -0.07 -0.21 -0.12 0.28 1
Tabela 3.24. Matrica e korrelimit linear për pusin 13
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. -0.17 1
TDS 0.97 -0.25 1
Përcjell. 0.97 -0.13 0.94 1
NO3+ -0.33 -0.58 -0.27 -0.36 1
NH4+ -0.33 0.38 -0.37 -0.31 -0.36 1
E.coli -0.19 -0.52 -0.04 -0.27 0.72 -0.53 1
S.faecalis -0.009 -0.42 -0.06 -0.08 0.6 -0.19 0.4 1
Tabela 3.25. Matrica e korrelimit linear për pusin 14
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.44 1
TDS 0.95 0.29 1
Përcjell. 0.96 0.4 0.91 1
NO3+ -0.23 -0.52 -0.16 -0.58 1
NH4+ -0.14 0.54 0.02 -0.49 -0.49 1
E.coli -0.51 -0.68 -0.44 0.67 0.67 -0.61 1
S.faecalis -0.45 -0.57 -0.42 0.4 0.4 -0.17 0.49 1
KAPITULLI III: Korrelimi midis vlerave të matura për të gjithë puset
103
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Tabela 3.26. Matrica e korrelimit linear për pusin 15
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.59 1
TDS 0.95 0.51 1
Përcjell. 0.94 0.47 0.95 1
NO3+ -0.4 -0.58 -0.33 -0.38 1
NH4+ -0.08 0.46 -0.09 -0.09 -0.28 1
E.coli -0.49 -0.58 -0.79 -0.76 0.52 0.2 1
S.faecalis -0.49 -0.63 -0.57 -0.48 0.2 -0.21 0.54 1
Tabela 3.27. Matrica e korrelimit linear për pusin 16
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.84 1
TDS 0.97 0.86 1
Përcjell. 0.84 0.84 0.93 1
NO3+ -0.68 -0.63 -0.59 -0.49 1
NH4+ 0.23 0.42 0.13 0.03 -0.62 1
E.coli -0.76 -0.82 -0.77 -0.73 0.7 -0.55 1
S.faecalis -0.21 -0.08 -0.17 -0.04 0.15 -0.2 0.32 1
Tabela 3.28. Matrica e korrelimit linear për pusin 17
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.52 1
TDS 0.88 0.35 1
Përcjell. 0.81 0.19 0.96 1
NO3+ -0.81 -0.63 -0.65 -0.61 1
NH4+ 0.18 0.48 0.04 -0.05 -0.4 1
E.coli -0.32 -0.28 -0.27 -0.26 0.6 -0.7 1
S.faecalis -0.36 -0.38 -0.64 -0.59 0.18 -0.13 0.068 1
Tabela 3.29. Matrica e korrelimit linear për pusin 18
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.83 1
TDS 0.95 0.72 1
Përcjell. 0.92 0.78 0.91 1
NO3+ -0.8 -0.94 -0.71 -0.81 1
NH4+ 0.19 0.42 0.15 0.21 -0.55 1
E.coli -0.77 -0.81 -0.63 -0.62 0.81 -0.45 1
S.faecalis -0.46 -0.58 -0.37 -0.44 0.55 -0.23 0.46 1
KAPITULLI III: Korrelimi midis vlerave të matura për të gjithë puset
104
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Tabela 3.30. Matrica e korrelimit linear për pusin 19
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.6 1
TDS 0.97 0.68 1
Përcjell. 0.7 0.68 0.75 1
NO3+ -0.68 -0.44 -0.73 -0.8 1
NH4+ 0.4 0.12 0.46 0.53 -0.68 1
E.coli -0.77 -0.49 -0.65 -0.76 0.69 -0.69 1
S.faecalis -0.32 -0.58 -0.13 -0.48 -0.08 0.09 0.36 1
Tabela 3.31. Matrica e korrelimit linear për pusin 20
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.54 1
TDS 0.98 0.62 1
Përcjell. 0.97 0.5 0.94 1
NO3+ -0.48 -0.82 -0.51 -0.54 1
NH4+ 0.32 0.6 0.39 0.24 -0.49 1
E.coli -0.71 -0.52 -0.77 -0.73 0.67 -0.29 1
S.faecalis -0.51 -0.34 -0.56 -0.4 0.1 -0.08 0.49 1
Tabela 3.32. Matrica e korrelimit linear për pusin 21
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.7 1
TDS 0.96 0.58 1
Përcjell. 0.81 0.5 0.86 1
NO3+ -0.38 -0.56 -0.34 -0.47 1
NH4+ 0.34 0.56 0.3 0.21 -0.53 1
E.coli -0.66 -0.63 -0.57 -0.51 0.52 -0.14 1
S.faecalis -0.55 -0.22 -0.59 -0.61 0.05 -0.15 0.46 1
Tabela 3.33. Matrica e korrelimit linear për pusin 22
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.74 1
TDS 0.91 0.68 1
Përcjell. 0.88 0.54 0.95 1
NO3+ -0.48 -0.79 -0.38 -0.24 1
NH4+ 0.41 0.7 0.33 0.14 -0.72 1
E.coli -0.68 -0.58 -0.69 -0.69 0.54 -0.19 1
S.faecalis -0.45 -0.39 -0.55 -0.59 0.5 -0.23 0.48 1
KAPITULLI III: Korrelimi midis vlerave të matura për të gjithë puset
105
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Tabela 3.34. Matrica e korrelimit linear për pusin 23
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.63 1
TDS 0.93 0.59 1
Përcjell. 0.96 0.58 0.96 1
NO3+ -0.39 -0.72 -0.36 -0.31 1
NH4+ 0.41 0.45 0.3 0.33 -0.35 1
E.coli -0.54 -0.5 -0.49 -0.45 0.47 0.01 1
S.faecalis -0.46 -0.64 -0.63 -0.58 0.44 -0.22 0.34 1
Tabela 3.35. Matrica e korrelimit linear për pusin 24
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.67 1
TDS 0.93 0.76 1
Përcjell. 0.8 0.69 0.94 1
NO3+ -0.16 -0.42 -0.38 -0.53 1
NH4+ 0.02 0.06 0.17 0.33 -0.82 1
E.coli -0.63 -0.87 -0.69 -0.6 0.11 0.28 1
S.faecalis -0.39 -0.34 -0.5 -0.54 0.3 -0.29 0.28 1
Tabela 3.36. Matrica e korrelimit linear për pusin 25
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.61 1
TDS 0.93 0.69 1
Përcjell. 0.87 0.76 0.96 1
NO3+ -0.21 -0.69 -0.39 -0.46 1
NH4+ 0.18 0.6 0.36 0.36 -0.85 1
E.coli -0.78 -0.65 -0.79 -0.81 0.49 -0.51 1
S.faecalis -0.34 -0.36 -0.55 -0.54 0.45 -0.28 0.27 1
Tabela 3.37. Matrica e korrelimit linear për pusin 26
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.68 1
TDS 0.97 0.73 1
Përcjell. 0.86 0.69 0.89 1
NO3+ -0.42 -0.73 -0.51 -0.47 1
NH4+ 0.52 0.64 0.6 0.31 -0.5 1
E.coli -0.74 -0.83 -0.74 -0.7 0.62 -0.55 1
S.faecalis -0.3 -0.24 -0.28 -0.24 0.38 -0.15 0.22 1
KAPITULLI III: Korrelimi midis vlerave të matura për të gjithë puset
106
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Tabela 3.38. Matrica e korrelimit linear për pusin 27
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.63 1
TDS 0.96 0.53 1
Përcjell. 0.88 0.44 0.93 1
NO3+ -0.72 -0.71 -0.77 -0.64 1
NH4+ 0.65 0.76 0.68 0.51 -0.92 1
E.coli -0.73 -0.68 -0.7 -0.61 0.83 -0.82 1
S.faecalis -0.39 -0.27 -0.44 -0.41 0.5 -0.33 0.24 1
Tabela 3.39. Matrica e korrelimit linear për pusin 28
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.59 1
TDS 0.94 0.39 1
Përcjell. 0.96 0.41 0.96 1
NO3+ -0.26 -0.62 -0.2 -0.18 1
NH4+ 0.55 0.7 0.49 0.52 -0.87 1
E.coli -0.57 -0.77 -0.54 -0.5 0.7 0.82 1
S.faecalis -0.47 -0.4 -0.37 -0.36 0.28 -0.37 0.31 1
Tabela 3.40. Matrica e korrelimit linear për pusin 29
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.59 1
TDS 0.65 0.38 1
Përcjell. 0.5 0.31 0.94 1
NO3+ -0.71 -0.69 -0.67 -0.71 1
NH4+ 0.72 0.6 0.77 0.82 -0.85 1
E.coli -0.75 -0.58 -0.71 -0.62 0.61 -0.51 1
S.faecalis -0.64 -0.29 -0.48 -0.58 0.45 -0.43 0.35 1
Tabela 3.41. Matrica e korrelimit linear për pusin 30
pH Temp TDS Përcjell NO3+
NH4+
E.coli S.faecalis
pH 1
Temp. 0.65 1
TDS 0.91 0.53 1
Përcjell. 0.95 0.58 0.87 1
NO3+ -0.67 -0.58 -0.6 -0.78 1
NH4+ 0.58 0.33 0.65 0.65 -0.78 1
E.coli -0.68 -0.87 -0.49 -0.6 0.46 -0.29 1
S.faecalis 0.23 -0.12 0.34 0.39 -0.27 0.42 0.16 1
KAPITULLI III: Krahasimi i pranisë së indikatorëve të ndotjes në vite të ndryshme
107
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
3.9. Krahasimi i pranisë së indikatorëve të ndotjes në vite të ndryshme
Në grafikët (Figura 3.133 dhe 3.134) janë paraqitur krahasimet e pranisë së
indikatorëve të ndotjes në puset e ujit të analizuar në vitit 2008 dhe rezultateve të
marra gjatë vitit 2012. Testimi i ujit të puseve në vitin 2008 është kryer nga ana jonë
menjëherë pas shpërthimit të depos së municioneve. Mostrat janë marrë dhe testuar
për prezencën e indikatorëve të ndotjes nga data 18 deri më 28 Mars. Gjatë kësaj
periudhe ne kemi testuar vetëm 20 puse uji. Mundësia për të analizuar më shumë puse
uji në atë kohë ishte shumë e vështirë. Kështu që krahasimi i rezultateve është bërë
për puset e njëjta dhe për muaj të njëjtë por në vite të ndryshme. Rezultati i pranisë së
indikatorëve është shprehur në Cfu/100 ml.
Figura 3.133. Krahasimi i pranisë së Escherichia coli në vite të ndryshme
Në figurën 3.133 konstatohet se; në pusin 9 dhe 19 në vitin 2012 Escherichia coli ka
prezencë më të vogël se në vitin 2008, ndërsa në pusin 15, 18 dhe 21 prezenca në vitin
2012 është më e madh se në vitin 2008. Për puset e tjera prania e këtij indikatori është
e njëjtë në të dy vitet e testimit.
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
Pusi
1
Pusi
2
Pusi
3
Pusi
4
Pusi
5
Pusi
6
Pusi
7
Pusi
8
Pusi
9
Pusi
11
Pusi
12
Pusi
13
Pusi
14
Pusi
15
Pusi
16
Pusi
17
Pusi
18
Pusi
19
Pusi
20
Pusi
21
2008 2012
KAPITULLI III: Krahasimi i pranisë së indikatorëve të ndotjes në vite të ndryshme
108
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Figura 3.134. Krahasimi i pranisë së Streptococcus faecalis në vite të ndryshme
Siç shikohet në figurën 3.134 Streptococcus faecalis është i pranishëm në të dy vitet e
testimit, por ka disa ndryshime përsa i përket numrit të tyre. Vetëm në pusin 2 prania
e Streptococcus faecalis është e barabartë në të dy vitet, ndërsa në puset e tjera numri
i kolonive është i ndryshëm.
Pavarësisht ndryshimeve shumë të vogla për praninë e Escherichia coli, gjithashtu
dhe për Streptococcus faecalis konstatojmë se këta indikatorë ndotjeje janë prezentë
në ujin e puseve si në momentin e incidentit në vitin 2008 dhe në vitin 2012, duke e
karakterizuar ujin e puseve mikrobilogjikisht të ndotur.
Këto të dhëna tregojnë se nuk kemi ndonjë ndikim specifik në ndotjen mikrobike nga
shpërthimi i depos së demontimit të municioneve në vitin 2008. Ky rezultat
përforcohet edhe nga mungesa e lëndëve plasëse në mostrat e dheut të marra afër çdo
pusi.
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
Pusi
1
Pusi
2
Pusi
3
Pusi
4
Pusi
5
Pusi
6
Pusi
7
Pusi
8
Pusi
9
Pusi
11
Pusi
12
Pusi
13
Pusi
14
Pusi
15
Pusi
16
Pusi
17
Pusi
18
Pusi
19
Pusi
20
Pusi
21
2008 2012
Kapitulli IV: Përfundime
109
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
KAPITULLI IV
PERFUNDIME
Bazuar në informacionet e mbledhura për gjendjen fizike të puseve, konkludojmë se:
Thuajse të gjitha puset janë të vendosur (ndërtuar) nën nivelin e shtëpive të banimit
dhe në disa raste poshtë nivelit të objekteve ku mbahen bagëtitë (ahure) dhe shpendët
e ndryshëm.
Grumbullimi i mbetjeve organike të kafshëve (plehu organik) nuk është i sistemuar
mirë, në rastet e reshjeve dallohej rrjedhja e lëngut të këtyre mbetjeve në sipërfaqe të
tokës.
Në disa banesa mungojnë kanalizimet e ujërave të zeza, ato grumbullohen në gropa
septike, të vendosura afër puseve.
Në asnjë prej puseve nuk aplikohen metoda trajtimi të ujit, qoftë edhe ato më të
thjeshtat si p.sh. klorinim apo vendosje filtri për mënjanimin e pjesëzave të ngurta dhe
pezullive.
Për të ndihmuar të mbjellat bujqësore në tokën përreth puseve sistematikisht
aplikohen plehra kimik komercial dhe mbetje organike të kafshëve.
Vërehej një neglizhencë në mirëmbajtjen periodike të puseve. Mungesa e mbylljes me
kapakë hermetik higjenikë përbën gjithashtu një problem të konsiderueshëm.
Gjatë muajve të verës dhe pranverës në ujin e puseve janë verejtur jashtëqitje të
shpendëve, ndërsa gjatë muajve të vjeshtës dhe të dimrit kur reshjet ishin të dendura
dhe afatgjata uji i puseve kishte pezulli dhe lëndë të patretura si rërë, barishte dhe në
disa raste uji ishte edhe i turbullt.
Bazuar në të dhënat analitike të këtij studimi dhe duke i’u referuar standartit STASH
3904:1988 dhe rekomandimeve të EPAs për ujin e pijshëm, për treguesit fiziko-kimik
rezulton se:
pH dhe temperatura janë brenda kufijve të lejuar gjatë gjithë kohës së monitorimit,
ndërsa kemi luhatje të vlerave për TDS dhe përcjellshmërinë, ku 23% e puseve
rezulton mbi vlerat normale për TDS dhe 20% për përcjellshmërinë sipas
rekomadimeve të EPAs.
Për lëndët e padëshiruara, rezulton se 37% e puseve kanë përqendrim nitratesh mbi 50
mg/l që është vlera maksimale e lejuar, ndërsa 20% e tyre ka përqendrim mbi 25 mg/l
që është norma e rekomanduar. Amoniaku është i pranishëm mbi limitin e lejuar në
93% të puseve gjatë gjithë periudhës së monitorimit.
Treguesit mikrobiologjik janë prezentë në vlera të larta: Escherichia coli është e
pranishme në 100% të mostrave të marra në këtë studim, e varion nga 5.2 Cfu/100ml
deri mbi 16 Cfu/100ml. Streptococccus faecalis është i pranishëm në 81% të mostrave
të analizuara dhe varion nga 2 deri mbi 16 Cfu/100ml. Aktinomicetet janë të
pranishme gjatë gjithë muajve të monitorimit dhe variojnë nga 2 deri në 70 Cfu/ml.
Mungon prania e TNT (2,4,6, trinitrotoluoli) në gjithë mostrat e tokës në zonën ku
kemi kryer studimin.
Nuk vërehet ndonjë ndryshim specifik për cilësinë e ujit midis puseve artizane dhe
puseve të shpuara me sondë.
Kapitulli IV: Përfundime
110
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Nga krahasimi i vlerave të treguesve fiziko-kimike dhe lëndëve të padëshiruara për
periudhën e lagësht dhe të thatë, rezulton se vlerat më të larta takohen gjatë periudhës
së lagësht.
Nga korrelimi i vlerave për treguesit fiziko-kimik dhe lëndët e padëshiruara rezulton
se kemi korelim pozitiv dhe korelim negative si për treguesit fiziko-kimike dhe lëndët
e padëshiruara por ky korrelim varion në puse të ndryshme. Korrelim pozitiv të
theksuar për të gjithë puset kemi vetëm midis TDS dhe përcjellshmërisë. Kufijtë e
korelimit luhaten nga -0.92 deri në 0.97. Korrelimi midis lëndëve të padëshiruara dhe
indikatorëve të ndotjes është pozitiv vetëm për nitratet, ndërsa për amoniakun
korrelimi është negativ.
Nga krahasimi i bërë për prezencën e treguesve mikrobiologjikë për vitin 2008 dhe
vitin 2012 rezulton se uji i puseve në këtë zonë nuk ka ndonjë ndikim specifik sa i
përket ndotjes mikrobiologjike nga shpërthimi i depos së demontimit të municioneve.
Pasqyrimi i të dhënave të mësipërme tregon se uji i puseve afër zonës së shpërthimit
në fshatin Gërdec është i ndotur. Prania e lëndëve të padëshiruara dhe treguesit e
indikatorëve të ndotjes mund të ndikohen nga shkaqe të ndryshme të përmendura më
sipër. Indikatorët e ndotjes dhe efektet sinergjike të ndotësve të ndryshëm janë tregues
të rëndësishëm për potencialin e rrezikshmërisë me efekte të paparashikuara në
shëndetin e njerëzve nëse nuk ndërhyhet pa u bëre vonë.
KAPITULLI V: Rekomandime
111
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
KAPITULLI V
REKOMANDIME
Për të përmirësuar dhe rritur cilësinë e ujit të puseve të monitoruara dhe që uji i tyre të
mund të përdoret edhe për pirje nga banorët e zonës, rekomandojmë që vëmendja të
përqëndrohet në:
Testimin laboratorik për praninë e ndotësve kimik dhe mikrobik në ujë përpara
përdorimit për konsum.
Depozitimin në kontenierë dhe klorinimin në bazë të standarteve për cilësinë,
në varësi të rezultateve laboratorike.
Testimin e ujit sa herë që vërehen fenomene si p.sh. turbullim apo aromë, për
të eleminuar problemet që mund të vijnë nga konsumimi i ujit të ndotur.
Eleminimin e depërtimit të ujërave sipërfaqësore apo çarjeve nëntokësore
brënda në pus.
Mbulimin sa më hermetik të puseve me mbulesa higjenike për të mënjanuar
ndotjen nga agjentët e jashtëm.
Mirëmbajtjen vjetore për pastrimin e puseve nga llumi i krijuar në fund apo
materialet e hedhura në të.
Sistemimin sa më të organizuar të mbetjeve organike të kafshëve.
Përdorimin sa më të ulur të plehërave kimike në tokat përreth puseve.
Vendosjen e paisjeve klorinuese dhe filtruese në ujin e puseve.
Miratimin e akteve ligjore për kontrollin e cilësisë së ujit për puset private.
Investigime më të thelluara përsa i përket pranisë së aktinomiceteve nga
studiues të interesuar, pasi ato paraqesin interes të veçantë për të parë nëse
aktinomicetet posedojnë metabolitë që prodhohjnë geosmin vetëm në tokë apo
edhe pasi futen në ujë (apo metabolitë të tillë kalojnë në një fazë prehje në
ujë?).
LITERATURA
112
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
American Public Health Association/American Water Works Association/Water Pollution Control
Federation. Standard methods for the examination of water and wastewater. 14th edition. Washington,
DC, 1976.
Ames, M. and Whitney-Smith, W.J. Bacteriology, 1944, 47: 445.
Amundson, D., C. Lindholm, S. M. Goyal, and R. A. Robinson. "Microbial Pollution of Well Water in
Southeastern Minnesota." Journal of Environmental Science and Health. 1988; 23(5):453-468.
Army, 1986e. Demilitarization of conventional ordnance: Priorities for data base assessments of
environmental contaminants. Frederick, MD: U.S. Army Medical Research and Development
Command, Fort Detrick. Document no. AD UCRL-15902.
Baker, D. B., L. K. Wallrabenstein, and R. P. Richards. "Well Vulnerability and Agrichemical
Contamination: Assessments from a Voluntary Well Testing Program." Proceedings of the Fourth
National Conference on Pesticides. 1994.
Bell, F. A., D. L. Perry, J. K. Smith and S. C. Lynch. "Studies on Home Water Treatment Systems."
Journal American Water Works Association. 1984; 76:126-130.
Borrell Fontelles & Winkler. DIRECTIVE 2006/7EC of European Parliament andd the Council of 15
February 2006, Concerning the Management of Bathing Water Quality and Repealing Directive
76/160/EEC. - Official Journal of European Union, 2006, 64:35-51.
Bradshaw, M, H. and Powell, G, M. Understanding your Water Test Report, Kansas State
University, 2004.
Bruggeman, A. C., S. Mostaghimi, G. I. Holtzman, V. O. Shanholtz, S. Shukla, and B. B. Ross.
"Monitoring Pesticide and Nitrate in Virginia's Groundwater - A Pilot Study." Transactions of the
ASAE. 1995; 38(3):797-807.
Bruns, A., Phillipp, H., Cypionka, H., Brinkhoff, T., Aeromicrobium marinum sp. nov., an abundant
pelagic bacterium isolated from the German Wadden Sea. Int. J. Syst. Evol. Microbiol. 2003, 53 (3),
1917–1923.
Butterfield, C.T., Wattie, E., Megregian, S. and Chambers, C.W. Influence of pH and temperature on
the survival of coliforms and enteric pathogens when exposed to free chlorine. Public Health Rep.,
1943, 58: 1837.
Cabral, J.P.; Marques, C. Faecal Coliform Bacteria in Febros river (Northwest Portugal): Temporal
Variation, Correlation with Water Parameters, and Species Identification. Environ. Monit. Assess.
2006, 118, 21–36.
Chambers, C.W. An overview of the problems of disinfection. In: Proceedings of the Symposium on
Wastewater Treatment in Cold Climates, University of Saskatchewan, Saskatoon. Environment Canada
Rep. EPS 3-WP-74-3, March. 1974, p. 423.
Cho, J, C., Kim, S, J; Increase in bacterial community density in subsurface aquifers receving livestock
wastewater inputt. Applied and Environmental Microbiology, 2000, 66, 3, 956-965.
Carrigan, P. "Water Disinfection Using Ultraviolet Technology." Water Quality Association. 1990, 68-
73.
Clawges, R. M. and E. F. Vowinkel. "Variables Indicating Nitrate Contamination in Bedrock Aquifers,
Newark Basin, Neë Jersey." Water Resources Bulletin. 1996, 32(5):1055-1066.
Conboy, M. J. and M. J. Goss. "Natural protection of groundëater against bacteria of fecal origin."
Journal of Contaminant Hydrology. 2000, 43(1):1-24.
Crawford DL , Biodegradation of agricultural and urban wastes. In Goodfellow, M., Williams, ST and
Mordarski, M. (eds), Actinomycetes in Biotechnology.Academic Press, London, 1988, pp. 433-439.
Cold Regions Research and Engineering Laboratory (CRREL). Conceptual Model for the Transport of
Energetic Residues from Surface Soil to Groundwater by Range Activities. ERDC/CRRELTR-06-
18.www.dtic.mil/cgi bin / GetTRDoc? Location = U2&doc = GetTRDoc. pdf&AD=ADA472270,
2006.
LITERATURA
113
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Curtis. V., Cairneross. S., Yonli. R. Review: Domestic hygiene and diarrhoea-pinpointing the problem.
Tropical Medicine and International Health. 2000, 5, 1, 22-32.
Çullaj. A, Kimia e Mjedisit, FShN, UT 2005.
Çullaj.A, Duka.S, Pjeshkazi.L: Vlerësimi kimiko-limnologjik i cilësisë së ujit të bovillës fokusuar në
përdorimin për ujë të pijshëm. Limnological Study Bovilla Albania, 2009, 47-92
Dieter HH, Möller R. Ammonium. In: Aurand K et al., eds. Die Trinkwasser verordnung, Einführung
und Erläuterungen. [The drinking-ëater regulations, introduction and explanations.] Berlin, Erich-
Schmidt Verlag, 1991, 362-368.
EPA, Method 9131, Total coliform: Multiple Tube Fermentation technique, 1986.
Environmental Protection Agency, Summary review of health effects associated with ammonia.
Washington, DC, US, 1989 (EPA/600/8-89/052F).
EPA. Treatability potential for EPA listed hazardous wastes in soil. Report no. EPA/600/S289/011.
Ada, OK: U.S. Environmental Protection Agency, Robert S. Kerr Environmental Research Laboratory.
1989c. Document no. PB89-166581.
Esrey S.A., Potash J.B., Roberts L. and Shiff C. Effect of improved water supply and sanitationon
ascariasis, diarrhoea, dracunculiasis, hookworm infection, schistosomiasis, and tracoma. Bulletin of the
World Health organization. 1991, 69: 609-621.
Fawcett, R. S. and R. G. Lym. "Water Quality: Solving the Right Problems." Proceedings of the
Western Society of Weed Science. 1992, 42:4-7.
Fedkiw, John. "Nitrate Occurrence in U.S. Waters (and Related Questions): A Reference Summary of
Published Sources from an Agricultural Perspective." USDA. 1991.
Fenwick, A. Waterborne Diseases—Could they be Consigned to History? Science 2006, 313, 1077–
1081.
Figueras, M. J., Borrego, J. J. “Sanitary Inspection and Microbiological Water Quality” Selected from
the Book “Monitoring Bathing Water”. A Practical Guide to the Desing and Implementation of
Assessment and Monitoring programmers, 2000, pp 22-84.
Fiore, J. V. and R. A. Babineau. "Effect of an Activated Carbon Filter on the Microbial Quality of
Water." Applied and Environmental Microbiology. 1977; 34(5):541-546.
Freeman DJ, Colitti OA.. Removal of explosives from load-assemble-pack wastewater (pink water)
using surfactant technology. Proc Ind Waste Conf, 1982, 36:383-394.
Geetha A., Palanisamy P. N., Sivakumar P., Ganaesh kumar P. and Sujatha M., E; Journal of Chemisty,
2008, 5(4), 696.
Geldreich, E. E. and D. J. Reasoner. "Home Treatment Devices and Water Quality." Drinking Water
Microbiology. 1990, 147-167.
George, I.; Crop, P.; Servais, P. Use of β-D-Galactosidase and β-D-Glucuronidase Activities for
Quantitative Detection of Total and Faecal Coliforms in Wastewater. Can. J. Microbiol. 2001, 47, 670–
675.
George, I.; Servais, P. Sources et Dynamique des Coliformes dans le Basin de la Sein; Rapport de
Synthèse; Programme PIREN-Seine 1998–2001, Sources et dynamique des coliformes dand le bassin
de la Seine; C. N. R. S.: Paris, France, 2002.
Gerba, C.P. and McLeod, J.S. Effects of sediments on the survival of Escherichia coli in marine waters.
Appl. Environ. Microbiol., 1976, 32(1), 114-120.
Gerber, N. Volatile substances from actinomycetes: their role in the odor pollution of water. CRC Crit.
Rev. Microbiol. 1979, 7, 191–214.
Glanville, T. D., J. L. Baker, and J. K. Newman. "Statistical Analysis of Rural Well Contamination and
Effects of Well Construction." Transactions of the ASAE. 1997, 40(2):363-370.
Gleeson, C. and Gray, N. The Coliform Index and Waterborne Disease, 1st edn, E&FN Spon, London,
1997.
LITERATURA
114
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Goodfellow, M. and A.G. O'Donnell, Search and discovery of significantactinomycetes. In microbial
productes. New approach. 44 the symposium of the society for General Microbiology ed. Baumberg,
S.Hunter, I. and Rhodes, M.Chambridge. U.K: Cambridge University Press. 1989, pp:343-383.
Goodfellow, M., Williams, S.T. Ecology of Actinomycetes. Ann. Rev. Microbiol. 1983, 37, 189–216.
Gordon, D.M.; FitzGibbon, F. The Distribution of Enteric Bacteria from Australian Mammals: Host
and Geographical Effects. Microbiology 1999, 145, 2663–2671.
Gosselin, D. C., J. Headrick, R. Tremblay, X. H. Chen, and S. Summerside. "Domestic Well Water
Quality in Rural Nebraska: Focus on Nitrate-Nitrogen, Pesticides, and Coliform Bacteria." Ground
Water Monitoring and Remediation. 1997, 17(2):77-87.
Grabow, W.O.K. Waterborne Diseases: Update on Water Quality Assessment and Control. Water SA
1996, 22, 193–202.
Gray, James R. "Conductivity Analyzers and Their Application". In Down, R.D; Lehr, J.H.
Environmental Instrumentation and Analysis Handbook. Wiley. 2004, pp. 491–510. ISBN 978-0-471-
46354-2. Retrieved 2009-05-10.
Hallberg, G. R. "Nitrate in Ground Water in the United States." Nitrogen Management and
Groundwater Protection. 1989, 35-74.
Harilal C. C., Hashim A, Arun P. R. and Baji S., Journal of Ecology, Environment and Conservation,
2004, 10(2), 187.
Hathaway J,A; Subclinical effects of trinitrotoluene: A review of epidemiology studies. In: Rickett DE,
ed. Toxicity of nitroaromatic compounds. New York, NY: Hemisphere Publishing Corporation, 1985,
255-274.
Hathaway. J.;Trinitrotoluene: a review of reported dose related effects providing documentation for a
workplace standard. 1. occup. Med., 1977, 19,341-345.
Haxhimihali, Dh., Jana, N. Teknologjia kimike dhe mjedisore, 2002.
Hopwood DA, Buttner MJ, Bibb MJ, Kieser T and Charter KF Antibiotic production by Streptomyces.
Practical Streptomyces Genetics. 2000, 1, 1-42.
Horsley, S. W. "Nitrogen Loading Model for Wellhead Protection Areas." Ground water Monitoring
and Remediation. 1995, 15(1):66-67.
Hrudey, S.E., Rector, D., Motkosky, N. Characterization of drinking water odour arising from spring
thaw for an icecovered upland river source. Water Sci. Technol. 1992, 25 (2), 65–72.
Hubbard, R. K. and J. M. Sheridan. "Nitrate movement to groundwater in the southeastern Coastal
Plain." Journal of Soil and Water Conservation. 1989, 44:20-27.
Hunter, J.C., Eveleigh, D.E., Casella, G., 1981. Actinomycetes of a salt marsh. In: Schaal, K.P.,
Pulverer, G. (Eds.), Actinomycetes. Zentralblatt fu¨r Bakteriologie Supplement 11. Proceedings of the
Fourth International Symposium on Actinomycete Biology. Gustav Fischer Verlag, Stuttgart.
Huntzens, JLM : Aminoacid composition of humic acid like polymers produced by streptomycetes and
humic acids from pasture & arable land. Soil Biol. Biochem., 1972, 4:339-345
ICAIR Life Systems, Inc. Drinking water criteria document on nitrate/nitrite. Washington, DC,
United States Environmental Protection Agency, Office of Drinking Water.1987.
IEN, Institute for Environmental Negotiation. "Wellhead protection: a handbook for local governments
in Virginia." UVA, University of Virginia. 1992.
International Organization for Standardization. Water quality—determination of ammonium.Geneva,
1984, 1986 (ISO5664:1984; ISO6778:1984; ISO7150-1:1984; ISO7150-2:1986).
Ja´chymova´ , J., Votruba, J., Vı´den, I., Rezanka, T. Identification of Streptomyces odor spectrum.
Folia Microbiol.2002, 47 (1), 37–41.
LITERATURA
115
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Jensen, S.E., Anders, C.L., Goatcher, L.J., Perley, T., Kenefick, S., Hrudey, S.E. Actinomycetes as a
factor in odour problems affecting drinking water from the North Saskatchewan River. Water Res.
1994, 28 (6), 1393–1401.
Jensen, P.R., Dwight, R., Fenical, W. Distribution of actinomycetes in near-shore tropical marine
sediments. Appl. Environ. Microbiol. 1991, 57 (4), 1102–1108.
Jiang, C.L., Xu, L.H. Diversity of aquatic actinomycetes in lakes of the middle plateau, Yunnan, China.
Appl. Environ. Microbiol. 1996, 62 (1), 249–253.
Kabo, M. ed,: Gjeografia fizike e Shqipërisë. Vol I & II. Akademia e Shkencave, Tiranë. 1990-1991
Khan, I.A. and Khan A.A., Physical and chemical condition in Seika Jheelat, Aligarh, Ecol.,1985, 3,
269-274.
Kikuchi, T., Mimura, T., Itoh, Y., Moriwaki, Y., Negoro, K.I., Masada, Y., Inoue, T. Odorous
metabolites of actinomycetes Biwako-C and -D strain isolated from the bottom deposits of Lake Biwa.
Identification of geosmin, 2-methylisoborneol and furfural. Chem. Pharm. Bull. 1973, 21 (10), 2339–
2341.
Klausen, C., Jørgensen, N.O.G., Burford, M., O’Donohue, M., 2004a. Actinomycetes may also produce
taste and odour. Water 2004.
Klein, G. Taxonomy, Ecology and Antibiotic Resistance of Enterococci from Food and the Gastro-
Intestinal Tract. Int. J. Food Microbiol. 2003, 88, 123–131.
Konova, MM : Soil organic Maters. Its nature, its role in soil formation & in soil fertility. 2 nd English
Ed. Pergamon Press,1966.
Kraus, D.L., Hendry, e.D. & Keirn, M.A. US Department of Defense superfund implementation at a
former TNT manufacturing faciIity. In: Sixth National Conference on Management of Uncontrolled
Hazardous Waste Sites, Silver Spring, MD, Hazardous Materials Control Research Institute, 1985, pp.
314-318
Kühn, I.; Iversen, A.; Burman, L.G.; Olsson-Liljequist, B.; Franklin, A.; Finn, M.; Aarestrup, F.;
Seyfarth, A.M.; Blanch, A.R.; Vilanova, X.; Taylor, H.; Caplin, J.; Moreno, M.A.; Dominguez, L.;
Herrero, I.A.; Möllby, R. Comparison of Enterococcal Populations in Animals, Humans, and the
Environment—An European Study. Int. J. Food Microbiol. 2003, 88, 133–145.
Kumaraswamy N., Pollute Research. 1999, 10(1), 13-20.
Kuster, E: Taxonomy of soil actinomyces & related organism. In: “Ecology of soil bacteria”, eds. Gray
(TRG) and Parkinson (D), 1968, 322-336.
Kuzner, HJ : Uber die Bildung Von Huminstaffen durch Streptomyceten Landwirtsch. Forsch, 1968,
21: 48-61
Lange, C.L., Wittmeyer, S.A., 1997a. Production of drinking water tastes and odors in zebra mussel
colonies. Dreissena! 7 (4), 11–12.
LeChevallier, M, W., Welch, N, J., Smith, D, B, Full-scale studies of factors related to coliform regroth
in drinking water. Applied and Environmental Microbiology, 1996, 62, 2201-2211.
Lloyd, A.B., Dispersal of streptomycetes in air. J. Gen. Microbiol. 1969, 57, 35–40.
Madison, R. J. and J. O. Brunett. "Overview of the Occurrence of Nitrate in Ground Water of the
United States." USGS water supply paper #2275. 1985, 93-105.
Mahananda, M, R., Mohanty, B, P & Behera, N, R. Physicho-chemical Analysis of Surface and Ground
Water of Bargarg District, Orissa, India, IJRRAS, 2010, 2 (3), 284-295.
LITERATURA
116
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Maiti S. K, Handbook of methods in environmental studies, Water and waste water analysis, ABD
Publishers, Jaipur, Vol. 1, 2004.
McCarthy AJ, Lignocellulose degrading actinomycetes. FEMS Microbiol.Rev., 1987, 46, 145-163.
McCarthy AJ, Williams ST, Actinomycetes agents of biodegradation in the environment - a
review.Gene, 1992, 115, 189-192.
McCartney, M. P., Acreman, M. C. and Bergkamp, G. Freshwater Ecosystem Management and
Environment Security. Proceedings of the workshop on a Vision for Water and Nature, World Water
Council. IUCN, Gland and Montreal, 1999.
Medema, G.J.; Payment, P.; Dufour, A.; Robertson, W.; Waite, M.; Hunter, P.; Kirby, R.; Anderson, Y.
Safe drinking water: an ongoing challenge. In Assessing Microbial Safety of Drinking Water.
Improving Approaches and Method; WHO & OECD, IWA Publishing: London, UK, 2003, pp. 11–45.
Neal, C., Jarvie, H, P., Williams, R, J., Pinder, I. C, V., Collett, G, D., Neal, M., Bhardwaj, L; The
water quality of Great Ouse, Science of the Total Environment, 2000a, 251-252, 1-3, 423-440.
Neal, C., Neal, M., Wickham, H., Harrow, M; The water quality of tributary of the Thames, the Pang,
Southern England, Science of the Total Environment, 2000b, 251-252, 1-3, 459-475.
Nebbache, S., Feeny, V., Poudevigne, I., Alard, D; Tirbidity and nitrate transfer in karstic aquifers in
rural areas; The Brionne Basin case-study, Journal of Environmental Management, 2001, 62, 2, 389-
398.
Niemi, R.M., Knuth, S., Lundstro¨m, K. Actinomycetes and fungi in surface waters and potable water.
Appl. Environ. Microbiol. 1982, 43 (2), 378–388.
Okami, Y., Okazaki, T. Actinomycetes in marine environments. In: Mordarski, M., Kurylowicz, W.,
Jeljaszwicz, J. (Eds.), Nocardia and Streptomyces. Proceedings of the International Symposium on
Nocardia and Streptomyces. Gustav Fischer Verlag, New York, 1978, pp. 145–151.
Payment, P.; Waite, M.; Dufour, A. Introducing parameters for the assessment of drinking water
quality. In Assessing Microbial Safety of Drinking Water. Improving Approaches and Method; WHO
& OECD, IWA Publishing: London, UK, 2003, pp. 47–77.
Powell, G. M., R. D. Black, and J. S. Hickman. "Groundwater and Well Contamination." Kansas State
University Cooperative Extension Service. 1990, December.
Protocol of Accepted Drinking Water Testing Methods, Version 2.0, 5 2010.
Pullin RSV, Compiler. Discussion and recommendations on aquaculture and the environment in
developing countries. In: Pullin RSV, Rosenthal H, Maclean JL, editors. Environment and aquaculture
in developing countries. ICLARM Conference Proceedings. 1993, 31. p. 312-338
Purandara B. K., Varadarajan N. and Jayshree K., Poll. Res., 2003, 22 (2), 189
Raschke, R.L., Carroll, B., Tebo, L.B. The relationship between substrate content, water quality,
actinomycetes and musty odours in the Broad River basin. J. Appl. Ecol. 1975, 12 (2), 535–560.
Regunathan, P., W. H. Beauman, and E. G. Kreusch. "Efficiency of point-of-use treatment devices."
Journal American Water Works Association. 1983, 75:42-50.
Reichert J, Lochtmann S. Auftreten von Nitrit in Wasserversorgungssystemen. [Occurrence of nitrite in
Water distribution systems.] Gas- und wasserfach, wasser- Abwasser, 1984, 125:442-446.
Reichenberger, L. "Bad Wells, Bad Water." Farm Journal. 1990, November:13-15.
Rice, R. G. "Ozone for Point-Of-Entry Point-Of-Use Applications." Water Quality Association. 1989.
Richards, R. P., D. B. Baker, N. L. Creamer, J. W. Kramer, D. E. Ewing, B. J. Merryfield, and L. K.
Wallrabenstein. "Well Water Quality, Well Vulnerability, and Agricultural Contamination in the
Midwestern United States." Journal of Environmental Quality. 1996, 25(3):389-402.
Robins, N. S. "Recharge: the key to groundwater pollution and aquifer vulnerability." Groundwater
Pollution, Aquifer Recharge and Vulnerability. 1998.
LITERATURA
117
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Rowbotham, T.J., Cross, T. Ecology of Rhodococcus coprophilus and associated actinomycetes in
fresh water and agricultural habitats. J. General Microbiol. 1977, 100, 231–240.
Rybach, L. and Sanner, B. Ground-source heat pump systems: the European experience. GHC Bulletin,
2000, 21, 16-26.
Scheutz, F.; Strockbine, N.A. Genus Escherichia. In Bergey’s Manual of Systematic Bacteriology, 2nd
ed.; Brenner, D.J., Krieg, N.R., Staley, J.T., Eds.; Springer: New York, NY, USA, 2005, Volume 2,
Part B, pp. 607–623.
Schepers, J. S., D. L. Martin, D. G. Watts, and R. B. Ferguson. "Integrated Water and Nitrogen
Management." Nitrate contamination: exposure, consequence, and control." 1991, 163-171.
Schilling, K, E, Occurrence and distribution of ammonium in Iowa groundwater, Water Environment
Research, 2002, 74, 2, 177-186.
Sharma, A, P, Physical, chemical and bacteriological quality of water. International Workshop on
Surface/River Water Quality, Jointly organized by PCRWR, UNESCO/IHP and German IHP/OHP in
cooperation with ICIMOD, Islamabad, Pakistan, 2001.
Seas, C.; Alarcon, M.; Aragon, J.C.; Beneit, S.; Quiñonez, M.; Guerra, H.; Gotuzzo, E. Surveillance of
Bacterial Pathogens Associated with Acute Diarrhea in Lima, Peru. Int. J. Infect. Dis. 2000, 4, 96–99.
Silvey, J. K., Henley, D. E. and Wyatt, J. T . Planktonic blue-green algae: growth and odor-production
studies. J. Am. Water Works Assoc., 1972, 64: 35.
Snyder, J. W., C. N. Mains, R. E. Anderson, and G. K. Bissonnette. "Effect of Point-of-Use, Activated
Carbon Filters on the Bacteriological Quality of Rural Groundwater Supplies." Applied and
Environmental Microbiology. 1995, 61(12):4291-4295.
Sinton, L.W.; Finlay, R.K.; Hannah, D.J. Distinguishing Human from Faecal Contamination in Water:
A Review. New Zealand J. Marine Freshwater Res. 1998, 32, 323–348.
Spalding, R. F. and M. E. Exner. "Occurrence of Nitrate in Groundwater - A Revieë." Journal of
Environmental Quality. 1993, 22(3):392-402.
Sobsey M.D. Managing water in the home: accelerated health gains from improved water supply.
WHO, Geneva, Switzerland, 2002.
Sugiura, N., Inamori, Y., Hosaka, Y., Sudo, R., Takahashi, G., Algae enhancing musty odor production
by actinomycetes in Lake Kasumigaura. Hydrobiologia, 1994, 288 (1), 57–64.
Sudhir, D and Amarjeet, K. Physicho-chemical Characteristics of Underground Water in Rural Areas
of Tosham subdivisions, Bhiwani District, Haryana, J. Environ. Poll., 1999, 6 (4), 281.
Terkina, I.A., Drukker, V.V., Parfenova, V.V., Kostornova, T.Ya. The biodiversity of actinomycetes in
Lake Baikal. Microbiology, 2002, 71 (3), 346–349.
Thompson, T. and Xia, Wan. The Socio-economic dimensions of agricultural production in Albania. A
national survey. International Fertilizer Development Centre. 1992, 31pp.
Tuthil, A., D. B. Meikle, and M. C. R. Alavanja. "Coliform Bacteria and Nitrate Contamination of
Wells in Major Soils of Frederick, Maryland." Journal of Environmental Health. 1998, 60(8):16-20.
USEPA. "Wellhead Protection: a guide for small communities." Center for Environmental Research
Information. 1993, February.
USEPA. Quality criteria for Water. Washington, DC. 1976, p. 16
Van Everding, R.O; Personal communication. Department of Fisheries and Environment, January
1978.
Veldre, I, a., Karlova, S, A; Nitrates in drinking water, Gigiena-i-Sanitary,1991, 10, 39-42.
Volokita, M., S., Abeliovich, A., Soares, M, I, M; Biological denitrification of drinking water usin
newspaper, Water Research, 1996, 30, 4, 965-971
LITERATURA
118
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Wagenet, Linda, Karen Mancl, and Marty Sailus. "Home Water Treatment." Northeast Regional
Agricultural Engineering Service. 1995, NRAES-48.
Weigman, D. L. and C. J. Kroehler. "Threats to Virginia's Groundwater." VPI & SU: Virginia Water
Resources Research Center. 1990.
Weil D, Quentin KE. Bildung und Wirkungsweise der Chloramine bei der Trinkwasseraufbereitung.
[Formation and mode of action of chloramines in drinking-water treatment.] 1. Teil (parts 1 and 2).
Zeitschrift für Wasser und Abwasser Forschung, 1975, 8:5- 16; 46-56.
Weisenburger, D, D, Potential health concequences of ground water contamination by nitrates in
Nebraska, Nebr, Med, J., 1993, 78, 7-12.
Viessman Jr. and Hammer. Water Supply and Pollution Control (5th
Edition). Chapter 9, pg. 312.
Harper Collins College Publishers. New York, NY. 1993.
Weyland, H., 1981. Distribution of actinomycetes on the sea floor. In: Schaal, K.P., Pulverer, G. (Eds.),
Actinomycetes. Zentralblatt fu¨r Bakteriologie Supplement 11. Proceedings of the Fourth International
Symposium on Actinomycete Biology. Gustav Fischer Verlag, Stuttgart.
Willoughby, L.G.,A study of the aquatic actinomycetes of Blelham Tarn. Hydrobiologia 1969, 34,
465–483.
VDH, Virginia Department of Health. "Rural Drinking Water: A Survey of Households with Bored
Well Water Sources South/Central Piedmont Virginia." 1983, April.
VDH, Virginia Department of Health. "Private Well Regulations." 1992.
VGPSC, Virginia Groundwater Protection Steering Committee. "Wellhead protection: case studies of
six local governments in Virginia." 1993.
Wendlandt E. Ammonium/Ammoniak als Ursache für Wiederverkeimungen in Trinkwasserleitungen.
[Ammonium/ammonia as cause of bacterial regrowth in drinking-water pipes.] Gas- und Wasserfach,
Wasser-Abwasser, 1988, 129:567-571.
Wheeler, A.L.; Hartel, P.G.; Godfrey, D.G.; Hill, J.L.; Segars, W.I. Potentital of Enterococcus faecalis
as a Human Fecal Indicator for Microbial Source Tracking. J. Environ. Qual. 2002, 31, 1286–1293.
Wilkins, K., Parkalle´ , L. Volatile metabolites from actinomycetes. Chemosphere 1996, 32 (7),
1427–1434.
Williams & Wilkins: Bergey’s Manual of Determinative Bacteriology, 9th ed.; Holt, J.G., et al., Eds.;
Baltimore, MD, USA, 1994, pp. 175–190.
White, G.C. Disinfection: the last line of defense for potable water. J. Am. Water Works Assoc., 1975,
67: 410
Whitsell, W. J. and G. D. Hutchinson. "Seven Danger Signals for Individual Water Supply."
Transactions of the ASAE. 1973, 16:777-781.
Wong HC, Ting Y, Lin HC, Reichert F, Myambo K, Watt KWK, Toy PL, Drummond RJ, Genetic
organization and regulation of the xylose degradation genes in Streptomyces rubiginosus. J. Bacteriol.,
1991, 173, 6849-6858.
WHO, Guidelines for Drinking Water Quality (Vol. 2) (2nd
end,), World Health Organization, Geneva,
Switzerland, 1996.
World Health Organization, (Environmental Health Criteria, No. 54). International Organization for
Standardization. Water quality—determination of ammonium, 1986.
World Health Organization. Guidelines for Drinking-water Quality, Incorporating 1st and 2nd
Addenda, Volume 1, Recommendations, 3rd ed.; WHO: Geneva, Switzerland, 2008.
Zaitlin, B., Watson, S., Ridal, J., Satchwill, T., Parkinson, D. Actinomycetes in Lake Ontario: habitats
and geosmin and MIB production. J. Am. Water Works Assoc. 2003a, 95 (2), 113–118.
LITERATURA
119
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
Zdruli, P. Soil Survei in Albania, Soil Resource of Europe, second edition,R. J.A. European
Soil Bureau - Research Report No.9, EUR 20559 EN, 2005, 39-45.
120
Bakalli M. (2013) Vlerësimi i cilësisë së ujit të puseve në zonën e Gërdecit nëpërmjet analizave fiziko-kimike dhe mikrobike
PERMBLEDHJE
Fshati Gërdec ndodhet në veri-perëndim të qytetit të Tiranës. Zona ku ka ndodhur shpërthimi i depos së
municioneve në vitin 2008 ndodhet midis kordinatave gjeografike 41° 24′17.98 ″ gjerësi 19° 38′
2.59″gjatësi. Studimi në fjalë ka patur synim analizimin e ujit të puseve që ndodhen afër zonës së
shpërthimit në një rreze nga 200 deri 2000 metra. Puset e ujit në këtë zonë janë dy tipesh; a) puse
arizane me thellësi nga 5-7 metra e gjerësi 70-90 cm dhe b) puse të shpuar me sondë me thellësi që
varion nga 40-70 metra e gjerësi 10 cm. Thuajse të gjitha puset janë të vendosur (ndërtuar) nën nivelin
e shtëpive të banimit dhe në disa raste poshtë nivelit të objekteve që përdoren për strehimin e bagëtive
(ahure) dhe shpendëve të ndryshëm. Në asnjë pus nuk aplikohej ndonjë metodë trajtimi e ujit, qoftë
edhe ato më të thjeshtat. Në tokat përreth puseve kultivohen perime dhe dru frutorë të ndryshëm ku
përdorimi i plehut kimik, organik komercial dhe mbetjeve organike të kafshëve është i pa shmangshëm.
Monitorimi i këtyre puseve është bërë pikërisht në kushtet e mungesës së plotë të kontrollit dhe
mirëmbajtjes periodike të puseve. Nga rezultatet e përfituara konstatohet se, vlerat e pH dhe
temperaturës së ujit të puseve janë brenda normave të lejuara gjatë gjithë kohës së monitorimit, ndërsa
23% e puseve rezultojnë mbi vlerat normale për TDS dhe 20% për përcjellshmërinë sipas
rekomadimeve të EPAs. Përmbajtje e nitrateve në 37% të puseve rezulton të jetë mbi 50 mg/l, që është
kufiri maksimal i lejuar, ndërsa në 20% të puseve përmbajtja rezulton mbi 25 mg/l që është norma e
rekomanduar. Përmbajtja e amoniakut rezulton mbi normën e lejuar në 93% të puseve. Escherichia coli
është e parnishme në 100%, ndërsa Streptococccus faecalis është i pranishëm në 81% të mostrave të
analizuara. Edhe aktinomicetet janë të pranishme gjatë gjithë muajve të monitorimit dhe variojnë nga 2
deri në 70 Cfu/ml. TNT (2,4,6, trinitrotoluoli) mungon në gjithë mostrat e tokës së analizuar në zonën
ku është kryer monitorimi i ujit të puseve. Është konstatuar se përmbajtja mesatare e treguesve fiziko-
kimike dhë lëndëve të padëshiruara për periudhën e lagësht janë në përgjithësi më të larta se në
periudhën e thatë. Midis TDS dhe përcjellshmërisë nga njëra anë si dhe nitrateve e treguesve
mikrobiologjik në anën tjetër rezulton të ketë korrelacione respektive. Nga krahasimi i bërë për
prezencën e treguesve mikrobiologjikë për vitin 2008 dhe vitin 2012 shikohet se uji i puseve në këtë
zonë deri në momentin e këtij studimi nuk ka ndonjë ndikim specifik në ndotjen mikrobiologjike nga
shpërthimi i depos së demontimit të municioneve në vitin 2008.
Fjalëkyçe: Gërdec, cilësia e ujit, indikatorë ndotje, nitrate, amoniak
ABSTRACT
Gërdec village is located in the north-west of the Tirana city. The area where the explosion happened in
2008 is located between the geographic coordinates 41°24'17.98"latitude 19°38'2.59" longitude. The
subject of this study was the investigation of water quality in wells located closer to the blast area
within a radius of 200 to 2000 meters. The origin of wells consists mainly of two types; a) dug wells
with depth varying from 5 to 7 m and width from 70 to 90 cm, b) drilled wells where the depth varies
from 40 to 70 meters and width up to 10 cm.
Almost all the wells are located (built) below the level of houses some of them even below the level of
farm animals. To clean up the water of wells no treatment methods are employed, even the simplest
ones. The land surround wells was planted with different vegetables and fruit-bearing trees and hence
the application of commercial organic, inorganic fertilizers and animal organics was unavoidable.
Under these conditions there was no periodic maintenance of the wells. The obtained results indicate
that the pH and temperature of the water wells is within permissible limits during the whole period of
monitoring, while 23% of the wells reveal over limit for TDS and 20% for conductivity according to
the recommendations of EPAS. Regarding the content of nitrates, 37% of the wells contain above 50
mg / l nitrates, which is the maximum allowed content while 20% of them reveal nitrates concentration
over 25 mg / l, which is the allowed limit. In 93% of the wells the content of ammonia resulted to be
above the allowed limit. The presence of Escherichia coli is almost in 100%, while the Streptococccus
faecalis is in 81% of analysed samples. Actinomycetes were present during all months of monitoring
and range from 2 to 70 cfu / ml. TNT (2,4,6, trinitrotoluoli) was not detectable in soil samples
analysed in the area where the investigation took place. In general the average values of physico-
chemical parameters in wet period were higher than in the dry period. The correlation between TDS
and conductivity in one side and microbiological indicators and nitrate on the other side can be
detected, respectively. The comparison of microbiological indicators in years 2008 and 2012 (until the
end of this study) indicates that water wells in the investigated location were not yet affected from
ammunition explosion in 2008.
Keywords: Gërdec, water quality, pollution indicators, nitrates, ammonia