Dokument Svjetske banke

SAMO ZA SLUŽBENU UPOTREBU

Izvještaj br: 43032-ME

DOKUMENT OCJENE PROJEKTA

VEZANOG ZA

PREDLOŽENI ZAJAM

U IZNOSU OD 11 MILIONA EURA

VLADI CRNE GORE

ZA

PROJEKAT ZEMLJIŠNE ADMINISTRACIJE I UPRAVLJANJA

6. maj 2008.

Ovo je dokument ograničene distribucije i može se koristiti samo u obavljanju zvaničnih dužnosti. Sadržaj ovog dokumenta se ne može otkrivati bez odobrenja Svjetske banke.

VALUTNI EKVIVALENTI

(Efektivni devizni kurs od {Datum})

Valutna jedinica = EURO = US$1

US$ =

FISKALNA GODINA 1. januar – 31. decembar

SKRAĆENICE I AKRONIMI

BEEPS Istraživanje poslovnog okruženja i ekonomskih performansi CPS Strategija partnerstva sa zemljom Dept UP Sektor za urbanističko planiranje DUP Detaljni urbanistički plan EA Ocjena uticaja na životnu sredinu EMP Plan upravljanja životnom sredinom EU Evropska unija FIAS Savjetodavna služba za strana ulaganja GIS Geografski informacioni sistem VCG Vlada Crne Gore GTZ Njemačko društvo za tehničku saradnju GUP Generalni urbanistički plan ICT Informaciono-komunikacione tehnologije MER Ministarstvo za ekonomski razvoj MF Ministarstvo finansija PP Prostorni plan PAC Kampanja podizanja svijesti javnosti PCU Jedinica za koordinaciju projekta PSC Upravljački odbor projekta READ Uprava za nekretnine REC Katastar nekretnina RPF Okvirna politika raseljavanja TSU Jedinica za tehničke usluge UNDP Program za razvoj Ujedinjenin nacija

Potpredsjednik: Shigeo Katsu Direktor za zemlje zapadnog Balkana

(ukljucujuci i Crnu Goru):

Jane Armitage Menadžer sektora: John Kellenberg

Vođa tima: Gavin P. Adlngton

CRNA GORA Projekat zemljišne administracije i upravljanja

SADRŽAJ

Strana

I. STRATEŠKI KONTEKST i obrazloženje ......................................................................... 1 A. Pitanja vezana za zemlju i dati sektor ................................................................................. 1

B. Obrazloženje za uključivanje Banke................................................................................... 2

C. Viši ciljevi kojima doprinosi ovaj projekat......................................................................... 2

II. OPIS PROJEKTA ............................................................................................................ 2 A. Instrument pozajmljivanja .................................................................................................. 2

B. Cilj i faze programa ............................................................................................................ 2

C. Razvojni cilj projekta i osnovni indikatori.......................................................................... 2

D. Komponente projekta.......................................................................................................... 3

E. Naučene lekcije i kako se odražavaju u predlogu projekta................................................. 4

F. Razmatrane alternative i razlog za njihovo odbacivanje .................................................... 4

III. REALIZACIJA................................................................................................................. 4 A. Sporazumi o partnerstvu ..................................................................................................... 4

B. Institucionalni i aranžmani za realizaciju projekta ............................................................. 5

C. Monitoring i evaluacija ishoda/rezultata............................................................................. 6

D. Održivost............................................................................................................................. 6

E. Najveći rizici i moguće kontroverze ................................................................................... 7

F. Uslovi zajma/kredita ........................................................................................................... 8

IV. REZIME PROCJENE.................................................................................................... 10 A. Ekonomska i finansijska analiza....................................................................................... 10

B. Tehnički detalji ................................................................................................................. 11

C. Fiducija ............................................................................................................................. 12

D. Socijalna pitanja................................................................................................................ 14

E. Životna sredina.................................................................................................................. 15

F. Zaštitne mjere.................................................................................................................... 16

G. Izuzeci politike i spremnost .............................................................................................. 16

Prilog 1: Osnovne informacije o zemlji i sektoru ili programu.............................................. 17

Prilog 3: Tabela rezultata i praćenje rezultata/monitoring .................................................... 23

Prilog 4: Detaljni opis projekta ................................................................................................. 27

Prilog 5: Troškovi projekta........................................................................................................ 33

Prilog 6: Aranžmani za implementaciju................................................................................... 34

Prilog 7: Upravljanje finansijama i načini plaćanja................................................................ 38

Prilog 8: Sistem nabavke ............................................................................................................ 45

Prilog 9: Ekonomske i finansijske analize ................................................................................ 57

Aneks 11: Priprema projekta i nadzor ..................................................................................... 68

Aneks 12: Dokumenti u Projektnom registru .......................................................................... 69

Aneks 13: Prikaz zajmova i kredita .......................................................................................... 70

Aneks 14: Kratak prikaz situacije u zemlji .............................................................................. 71

Aneks 15: Mape........................................................................................................................... 72

I. STRATEŠKI KONTEKST I OBRAZLOŽENJE

A. Pitanja vezana za zemlju i dati sektor

Osnovne informacije o zemlji.

1. Crna Gora je zvanično proglasila nezavisnost 3. juna 2006. godine i postala članica Svjetske banke 18. januara 2007. godine. Crna Gora se nalazi na jugoistočnom dijelu jadranske obale. Ima ukupnu površinu od oko 13.938 km2, a trenutno procijenjeni broj stanovnika je 675.000. Mediteranska klima i prirodne ljepote Crne Gore su pomogle da zemlja razvije prosperitetnu turističku privredu, i na primorju i u planinskoj regiji u unutrašnjosti. Tokom socijalisitčkog perioda privreda je industrijalizovana, ali je to drastično smanjeno tokom post-socijalističkog perioda, a sproveden je i opsežan program privatizacije. Proizvodnja, pogotovo industrija aluminijuma, i dalje čini 25% ukupne ekonomije i preko 50% ukupnog izvoza. Međutim, trenutno visok nivo interesovanja za ulaganja u Crnoj Gori odnosi se prvenstveno na turistički sektor na koji otpada 15% BDP-a i koji upošljava gotovo 17% radne snage.

2. I nedavni izvještaj Savjetodavne službe za strana ulaganja (FIAS) iz oktobra 2007. godine i Strategija partnerstva sa zemljom (CPS) su identifikovali probleme sa obezbjeđivanjem opštinskih saglasnosti i dozvola za preduzeća i odlaganja pri uknjižbi nekretnina kao osnovna ograničenja za investicije. Iako je ukupni rejting Crne Gore vezan za vođenje biznisa prilično jak, pao je na treće mjesto na Zapadnom Balkanu i 81. mjesto u svijetu, uz niz indikatora koji ukazuju na nedostatak transparentnosti i konzistentnosti u pretjeranim administrativnim i regulatornim procedurama. Ove procedure imaju negativan uticaj na poslovne aktivnosti – prema Istraživanju produktivnosti i investicione klime (PICS, 2003.), viši menadžeri preduzeća su provodili u prosjeku 13,6 % svog vremena u bavljenju zahtjevima nametnutim propisima vlade. Situacija se dalje komplikuje djelimičnim naporima na prenošenju odgovornosti na opštine i nedovoljno jasnom podjelom nadležnosti i ovlašćenja na različitim nivoima vlasti.

3. Najnovije istraživanje o mogućnostima za vođenje biznisa iz 2007. godine utvrdilo je da zahtjevi za izdavanje saglasnosti i dozvola (180 dana za izgradnju skladišta) i uknjižbu nekretnina (8 koraka i 86 dana) spadaju među najvažnija ograničenja za vođenje biznisa u Crnoj Gori. Posebno se opštine suočavaju sa teškoćama u izdavanju građevinskih dozvola i nadzoru gradnje u ovom trenutku pravog buma u izgradnji i kada se postižu rekordni nivoi potencijalnih stranih i lokalnih investicija. Djelimičan razlog za to je nepostojanje ažuriranih urbanističkih i prostornih planova u gotovo svakoj od ukupno 21 opštine. A da bi se izradili prostorni i urbanistički planovi potrebno je napraviti osnovne karte i ažurirane katastarske planove.

4. Ograničeni tehnički i administrativni kapaciteti i na centralnom i na opštinskom nivou za implementaciju važećeg regulatornog okvira takođe doprinose teškoćama investitora. Postoji veliki prostor za reformu i regulatorno pojednostavljenje u ovoj oblasti kao i poboljšanje pružanja usluga na opštinskom nivou.

5. Vlada Crne Gore (VCG) je prepoznala ove prepreke za strane i domaće investicije. Potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju (SAA) sa EU u martu 2007. godine, Crna Gora se obavezala na sprovođenje sveobuhvatnih reformi na usaglašavanju svojih politika i zakonodavstva sa EU, pa se zemlja sada suočava sa značajnim izazovom osnaživanja svojih

1

ograničenih adminstrativnih kapaciteta za implementaciju zakonskog i regulatornog okvira usaglašenog sa EU. Ozbiljna ograničenja resursa su očita u javnoj službi i na nacionalnom i na opštinskom nivou.

6. Nedavne promjene zakonskog okvira su dovele do toga da sada postoji zakonska osnova koaj podržava veću efikasnost u sektorima urbanističkog planiranja, katastra i izdavanja dozvola za rad. VCG je čvrsto opredijeljena za rješavanje ovih pitanja što se ilustruje novim zakonima o planiranju i izdavanju dozvola, novim prostornim planom i petogodišnjim planom rada za katastar nekretnina.

B. Obrazloženje za uključivanje Banke 7. Banka trenutno implementira mnoge slične projekte u nekoliko zemalja bivše Jugoslavije i širom regiona koji se odnose na upravljanje zemljištem i, u principu, ti projekti se dobro odvijaju. Novi projekat u Albaniji kombinuje poboljšanja zemljišne uprave i urbanističkog planiranja. VCG je prepoznala da joj Banka u ovom pogledu može pružiti stručnu pomoć i obratila se lokalnoj kancelariji sa konkrentim zahtjevom za pomoć u oblasti upravljanja zemljištem i poboljšanja planiranja i izdavanja dozvola. C. Viši ciljevi kojima doprinosi ovaj projekat 8. Odbor je u maju 2007. godine odobrio prvu CPS za Crnu Goru za period od fiskalne godine 2007. do fiskalne godine 2010. Za dati period, zemlja je identifikovala tri ključna prioriteta: (i) unapređenje održivog ekonomskog rasta putem povećanja ekonomskih sloboda i osnaživanja uloge privatnog sektora; (ii) izgradnja institucija i vladavine prava; i (iii) poboljšanje životnog standarda građana putem efikasnih sistema obrazovanja, zdravstvene i socijalne zaštite. Sve predložene intervencije treba projektovati u okviru sveobuhvatnog cilja Vlade koji se ogleda u evroatlantskim integracijama, posebno integraciji u EU. Predloženi projekat je blisko povezan sa prioritetima (i) i (ii) i zadovoljavanjem standarda EU u tom sektoru.

II. OPIS PROJEKTA

A. Instrument pozajmljivanja 9. Koristiće se princip konkretnog investicionog zajma (SIL) jer se na sličnim projektima u regionu pokazalo da je on prilagođeniji potrebi izgradje djelotvornih sistema upravljanja zemljištem. Projekat će se usredsrediti na poboljšanje sistem uknjižbe i katastra, izradu novih urbanističkih planova i poboljšanje regulatornog i administrativnog okvira za ukupno poslovno okruženje. Takvom zadatku je primjerenija jedinstvena intervencija. B. Cilj i faze programa Nema podataka C. Razvojni cilj projekta i osnovni indikatori

2

10. Razvojni cilj projekta bi bio: poboljšati efikasnost sistema izdavanja dozvola i uknjižbe nekretnina. Korisnici investicije će biti: (a) građani koji žive na teritoriji opština kako se više reda bude uvodilo u izgrađeno okruženje; i (b) poslovna zajjednica kako se budu uspostavljali transparentniji i efikasniji procesi. Nivo neformalnog razvoja trebalo bi da se znatno smanji, tako da se suzbije neodrživa i neugledna gradnja, a da poslovna zajednica i građani mogu da koriste sopstvenu imovinu sa više lakoće i uz veći osjećaj sigurnosti. Do kraja projekta trebalo bi da bude omogućeno da građani imaju lak pristup informacijama o procesima neophodnim da se razvije biznis ili koristi nekretnina i da se ima pristup imovinsko-pravnom stanju nekretnina, planovima namjene zemljišta i obrascima i procedurama koje treba primijeniti da bi se izgradila nekretnina ili pribavile neophodne građevinske dozvole. To bi trebalo da dovede do manjeg obima nelegalne gradnje i neformalnog poslovanja i većeg obima investicija putem formalnih procedura. Rezultati će se mjeriti procentualnim smanjenjem vremena koje se provodi ako se žele ispoštovati regulatorni zahtjevi, smanjenjem broja koraka i dana potrebnih za pribavljanje dozvola i drugih dokumenata i boljim pristupom informacijama. D. Komponente projekta 11. Sam projekat će imati tri komponente i to:

(A) Uprava za nekretnine. [Približno 71% ukupne vrijednosti projekta]. Ova komponenta se fokusira na poboljšanje usluga uknjižbe nekretnina za građane poboljšanjem kapaciteta područnih jedinica, pogotovo u Podgorici u kojoj se odvija najveći broj transakcija. U čitavoj zemlji će se poboljšati standardi usluga putem poboljšane tehnologije i katastarske obrade najmanje 100.000 hektara u odabranim područjima. Projekat će pomoći Upravi da učini podatke o svim vrstama zemljišta i nekretnina dostupnim opštinama i ostalim korisnicima ‘on-line’ i osiguraće da će Uprava moći blagovremeno da opštinama obezbijedi osnovne karte za potrebe izrade planskih dokumenata i upravljanja. Aktivnosti u okviru projekta se uklapaju u petogodišnji plan rada Uprave za period od 2008. do 2013. godine i uključuju četiri podkomponente: (i) poboljšanje usluga uknjižbe; (ii) razvoj informacionog sistema; (iii) obezbjeđivanje osnovnih karti; i (iv) i izradu katastra nekretnina.

(B) Poboljšanje procesa izrade planova i izdavanja dozvola. [Približno 24% ukupne vrijednosti projekta]. Ova komponenta će podržati Ministarstvo za ekonomski razvoj (MER) u unapređenju procesa planiranja i izdavanja dozvola i osnažiti kapacitete MER kako bi podržao sektor planiranja u Crnoj Gori. Ova komponenta će podržati i one opštine koje imaju ograničena sredstva za izradu prostornih i generalnih urbansitičkih planova u skladu sa nedavno usvojenim Prostornim planom Republike. Opština Podgorica i primorske opštine mogu same da iznesu projekat izrade sopstvenih urbanističkih planova, ali će svim opštinama koristiti standardi i priručnici za izradu planskih dokumenata i informacioni sistemi koji će usmjeravati i poboljšati proces izrade planova i izdavanja dozovla, a koji će se odraditi u okviru ovog projekta. Ovdje postoje četiri podkomponente: (i) poboljšanje procesa planiranja i podrška Ministarstvu za ekonomski razvoj; (ii) poboljšanje procesa izrade planova na opštinskom nivou i završetak radova na planovima; (iii) poboljšanje procesa izdavanja građevinskih dozvola i vršenja inspekcijskog nadzora i (iv) podrška poslovnom okruženju.

3

(C) Upravljanje projektom. [Približno 5% ukupne vrijednosti projekta]. Ovom komponentom će se podržati Jedinica za koordinaciju projekta (PCU) da pomogne MER u implementaciji komponente B projekta i postojeća Jedinica za tehničke usluge (TSU) u okviru MF koja će biti odgovorna za fiducijarnu kontrolu i upravljanje. PCU će biti odgovorna i za monitoring i evaluaciju projektnih aktivnosti i rezultata.

E. Naučene lekcije i kako se odražavaju u predlogu projekta 12. Na području bivše Jugoslavije i Balkana odrađeni su i drugi projekti koji se odnose na katastar nekretnina, pa se pokazalo da je jako teško promijeniti pristup koji se koristi u tehničkim disciplinama, čak i kada su oni zastareli, prevaziđeni, zahtijevaju previše vremena i kada su skupi. Najuspješniji je bio onaj pristup koji je podrazumijevao pružanje pomoći organima koji su nosioci aktivnosti da postepeno uvode promjene kako se upoznaju sa modelima najboljih praksi u ostatku Evrope i kako mogu da uklope poboljšanja u sopstveni zakonski okvir i prakse. Katastar nekretnina, urbanističko planiranje i postupak izdavanja dozvola u Crnoj Gori su u tom smislu slični ostalim zemljama u regionu, pa ćemo takav pristup praktikovati i ovdje. U čitavom regionu se pokazalo da je jako teško i da je potrebno jako mnogo vremena za uvođenje informacione i komunikacione tehnologije (ICT), a opet to je jedan od osnovnih zahtjeva za transparentnost, poboljšanje usluga i očekivanja u pogledu pristupanja EU. ICT procedure upravljanja projektom su integrisane u predlog projekta da bi se osigurala uspješna implementacija ove tako suštinske aktivnosti. F. Razmatrane alternative i razlog za njihovo odbacivanje 13. VCG je veoma usredsređena na potrebu poboljšanja sistema uknjižbe i urbanističkog planiranja pa stoga nije razmatrano mnogo alternativa. Jedna od razmotrenih ideja je bila da se završi izrada urbanističkih planova u cijeloj zemlji, a ne svega u par siromašnijih opština, jer su (bogatiji) primorski gradovi i Podgorica one lokacije na kojima se odvija najveći dio aktivnosti vezanih za tržište nekretnina, investicije i nelegalnu gradnju. Međutim, ove lokacije su već daleko odmakle na putu rješavanja svojih problema, a imaju i sredstva za to. Projekat će im pružiti tehničku pomoć, obuku i monitoring, pa se smatralo nepotrebnim opredijeliti sredstva njima, kada postoje isti takvi zahtjevi i u siromašnijim opštinama. Postoji veliki potencijal za razvoj (pogotovo turisitčki) siromašnijih opština, tako da se ova ograničena sredstva mogu bolje utrošiti upravo tamo.

III. REALIZACIJA

A. Sporazumi o partnerstvu 14. Poslednjih nekoliko godina GTZ je angažovan u Crnoj Gori na pružanju pomoći opštinama u uspostavljanju poboljšanih sistema planiranja. Uglavnom su pružali tehničku pomoć, ali je GTZ takođe obezbijedio i određene softvere i opremu opštinama. Podržali su izradu projektnog zadatka za pripremu raznih vrsta urbanističkih planova i primjenu GIS podataka za opoorezivanje nekretnina. Pružili su određenu pomoć i u razvijanju standarda za izradu planskih dokumernata. UNDP od 2004. godine pruža pomoć stambenom i urbanističkom

4

sektoru. Oni su pružili pomoć u izradi Zakona o planiranju i uređenju prostora (donesenom u maju 2005. godine) i u izradi nacrta Prostornog plana, koji se trenutno nalazi u parlamentarnoj proceduri. Oni će nastaviti da pružaju tehničku i finansijsku pomoć opštinama na pripremi lokalnih prostornih i generalnih urbanističkih planova (GUP). Tokom pripreme projekta vršena je stalna koordinacija i sa GTZ-om i sa UNDP-em, pa su napravljene liste opština i planova koji se rade u okviru svakog projekta. Projekat će se baviti izradom urbanističkih planova samo za ona područja koje ne budu pokrili GTZ i UNDP. Tehnička pomoć koju pružaju GTZ i UNDP nastaviće se paralelno sa projektom, a time će se nastaviti koordinacija aktivnosti.

15. Japanska vlada je pružila pomoć Upravi za nekretnine u vidu opreme i obuke za izradu mapa. Taj rad se više odnosio na topografske, nego na katastarske potrebe, tako da je razmjera ovih karata obično premala za potrebe projekta. Međutim, i oprema i obuka su primjenljivi, pa će se projektom dopuniti i oprema i obuka. Japanska vlada planira da nastavi sa pružanjem ograničene tehničke pomoći za izradu osnovnih karti.

B. Institucionalni i aranžmani za realizaciju projekta 16. Za implementaciju projekta prvenstveno su zadužena dva organa: Uprava za nekretnine i MER. Osim toga, projekat će sarađivati sa svim opštinama, njih 21, budući da se izrada planova, izdavanje dozvola i inspekcisjki nadzor prvenstveno sprovode na lokalnom nivou. MER je podijeljeno na sektore, sa pomoćnicima ministra odgovornim za svaki sektor. Sektor za urbanističko planiranje odgvoran je za aktivnosti u okviru Komponente B, koja direktno podržava MER. MER ima veoma ograničene kapacitete, tako de će osnovati Jedinica za koordinaciju projekta (PCU) u okviru ovog projekta da podrži MER u implementaciji aktivnosti u okviru ovog Projekta i da koordinira aktivnosti usmjerene na opštine Kako bi mogle učestvovati u projektu i ostvariti korist od sredstava zajma, dogovoreno je da opštine treba da obezbijede određeno sufinansiranje i da odrede kontakt osobu u opštini koja će koordinirati Projekat. Ovakav dogovor bi odobrila svaka skupština opštine.

17. Uprava za nekretnine odgovara MF, ali predstavlja poseban organ sa odjeljenjima odgovornim za geodeziju, fotogrametriju, kartografiju, premjer zemljišta, izradu planova, finansije, ljudske resurse i vođenje katastra nekretnina sa stalnom uknjižbom. Postoje kancelarije Uprave u svim opštinama i dvije gradske kancelarije kao ogranci lokalnih kancelarija katastra. Uprava posjeduje opsežan petogodišnji plan za period od 2008.-2013. godine i ima kapacitete da upravlja Komponentom A projekta uz korištenje postojećih resursa.

18. Uspostaviće se i Upravljački odbpr projekta (PSC) koji će donositi odluke o osnovnim pitanjima koja utiču na realizaciju cjelokupnog projekta; primaće i odobravati godišnje planove rada i odobravati kvartalne izvještaje. PSC će u svom sastavu imati predstavnike MF, MER, Uprave za nekretnine i Zajednice opština. Uprava i MER su imenovali koordinatore komponenti iz svojih redova za Komponentu A i B da bi vršili nadzor nad upravljanjem ovim komponentama. PCU će u svom sastavu imati stručna lica koja će pomagati MER u realizaciji Komponente B i za konkretnu koordinaciju aktivnosti koje su usmjerene na opštine. PCU će biti odgovorna i za vršenje monitoringa i evaluacije, sve nabavke vezane za ICT i davanje savjeta cjelokupnom projektu. Jedan od ciljeva Projekta je izgradnja dovoljnih kapaciteta u okviru MER i opština za planiranje i izdavanje dozvola, kako bi mogle da nastave sa radom bez dodatne podrške po završetku ovog projekta. Stoga će PCU postojati samo za period trajanja Projekta,

5

kako bi podržala dodatnu koordinaciju i monitoring kao obaveze koje nastaju po osnovu Projekta i kako bi pomogla u izgradnji kapaciteta.

19. Postojeća Jedinica za tehničke usluge (TSU) u okviru MF je već odgovorna za fiducijarne aspekte projekata Svjetske banke, pa će se oni baviti upravljanjem finansijama i nabavkama i za ovaj projekat. Više detalja o aranžmanima za upravljanje projektom može se naći u Dodatku 6.

C. Monitoring i evaluacija ishoda/rezultata 20. Uprava već evidentira informacije koje se odnose na uspostavljanje katastra nekretnina, tekućih transakcija i korišćenje njihovih usluga od strane građana i privatnih organizacija ili pojedinaca. Veći dio informacija o njihovim uslugama dostupan je na njihovom sajtu. Mnogo je teže prikupiti informacje o urbanističkom planiranju, izdavanju dozvola ili razvoju biznisa jer se te informacije moraju prikupiti od opština i nema centralnog mjesta na kome bi sve bile objedinjene. Tokom pripreme projekta bilo je neophodno posjetiti svaku opštinu da bi se prikupili podaci o početnom stanju.

21. Treba sprovesti anketiranje klijenata i socijalnu procjenu prije otpočinjanja projekta, a to će se ponavljati u redovnim intervalima i tokom trajanja projekta. Anketiranje klijenata predstavlja osnovu za utvrđivanje stvarne razlike u percepciji javnosti do koje dolazi sa uvođenjem poboljšanja koja će se napraviti u pogledu pružanja usluga u okviru Projekta. Sada su nosioci projektnih aktivnosti itekako svjesni nezadovoljstva građana sa trenutnim stanjem stvari, a svrha inicijalnog anketiranja klijenata jeste da se prikupe početni podaci što će omogućiti praćenje promjena.

22. Jedna osoba u okviru PCU će biti odgovorna za praćenje ishoda projekta. Ključni indikatori uspjeha su nabrojani u Dodatku 3, a izvještaji na osnovu ovih indikatora će se pripremati kvartalno i podnositi PSC i timu Banke na pregled. To će omogućiti blagovremeno preduzimanje korektivnih mjera, ako je neophodno.

D. Održivost 23. Uprava za nekretnine je budžetska organizacija, ali njeni prihodi su direktno povezani sa uslugama koje pruža, pri čemu prihodi idu direktno Vladi CG. Uprava se shvata kao značajna organizacija putem koje se prikuplja veliki dio prihoda. Značajne naknade se prikupljaju od uknjižbe, a informacije koje postoje u katastru nekretnina čine osnovu za poreze na nekretnine. Porez od tri odsto na promet nekretnina naplaćuju poreski organi. Direktni i indirektni prihodi koji se prikupljaju po osnovu usluga Uprave za nekretnine umnogome premašuju troškove samih usluga. Kako se bude odvijao projekat i kako se bude razvijao informacioni sistem, razmotriće se potreba za obezbjeđivanjem područnih jedinica u svakoj opštini, međutim osnovne funkcije Uprave i podaci koje vodi nastaviće da služe osnovnim funkcijama vlade.

24. Same opštine i centralna vlast će imati najveće koristi od ovog projekta. Trenutna haotična situacija koja je odvukla investitore na druge lokacije ili omogućila izgradnju objekata bez dozvole ima ogroman negativan uticaj jer su porezi na prihod i nekretnine, komunalije i naknade za usluge mnogo niže nego što bi potencijalno mogle da budu. Podgorica i primorske opštine se već dobro finansiraju iz prihoda koje ostvaruju, a osim toga, svaka opština će moći da poveća svoje prihode i pruži bolje usluge građanima nakon pomoći koja će biti pružena kroz

6

projekat. Siromašnije opštine koje se trenutno suočavaju sa teškoćama u pružanju usluga građanima biće mnogo opremljenije da to rade nakon uspješne realizacije ovog projekta.

E. Najveći rizici i moguće kontroverze 25. Ukupna ocjena rizika za ovaj projekat kaže da je on umjeren1. Osnovni rizici uključuju socijalne rizike vezane za komponentu izrade panova, korupciju i institucionalne kapacitete. Oni se smatraju značajnima prije nego što se sprovede njihovo ublažavanje. Međutim, ocijenjeni su kao umjereni s obzirom na mjere za njihovo ublažavanje. U narednom pasusu se opisuju ti i drugi potencijalni rizici i mjere za ublažavanje.

26. Socijalni Postoji značajan broj objekata podignutih bez dozvole za gradnju ili upotrebne dozvole. Mnoge su podignute jer nisu postojali urbanistički planovi, pa investitori nisu ni mogli pribaviti građevinske dozvole. U principu, VCG namjerava da legalizuje podignute objekte gdjegod je to moguće kada budu doneseni urbanistički planovi. Međutim, neminovno će biti i slučajeva objekata koji se ne mogu legalizovati zbog same svoje lokacije (npr., sliv, nacionalni parkovi) ili nebezbjedne gradnje. Iako ovaj projekat ne utiče na njihov status, može biti pritisaka za rušenje objekata koji se ne mogu uklopiti u nove urbanističke planove ili su konstruktivno nebezbjedni. U onim opštinama za koje će se napraviti GUP-ovi u okviru ovog projekta, podrška će biti uslovljena zahtjevom da nema rušenja objekata koji se smatraju nezakonitim do formulisanja relevantnog prostornog/ urbanističkog plana kroz konsultativni proces i do njegovog formalnog usvajanja. Komponenta B će uključiti tehničku pomoć da pomogne u osnaživanju i poboljšanju nacionalnih i lokalnih politika, zakona, propisa i praksi koje se odnose na postupanje sa bespravno podignutim objektima i onima koji ih posjeduju ili koji u njima borave i pomoć kako bi se ove regulatorne mjere razvijale kroz konsultativni proces, bile dobro promovisane u javnosti i kako bi se uspostavili pravični kriterijumi i procedure koji regulišu uklanjanje nezakonitih objekata, uključujući i prikladne odredbe za pomoć ugroženim licima čiji su primarno prebivalište ili sredstva za život na ovaj način ugroženi. Na taj način, putem ovog instrumenta, značajni rizik se ublažava i svodi na umjereni rizik.

27. Korupcija Zemlja i nekretnine predstavljaju imovinu velike vrijednsoti. Vjerovatno postoje slučajevi u kojima su investitori dali novac da bi dobili dozvole, ubijedili inspektore da ignorišu kršenja propisa ili došli do brzog uknjiženja imovinskih prava ili pribavljanja građevinskih dozvola putem potkupljivanja. Prihodi do kojih na takav način dolaze inače nedovoljno plaćeni državni službenici mogu biti značajni, pa to može dovesti do nespremnosti za promjenom sadašnjeg stanja i od strane onih koji profitiraju od sadašnjeg stanja stvari i od strane onih koji su ranije vršili takva plaćanja. Vlada ulaže istinske napore da eliminiše korupciju, a za to ima i veliku podršku od strane građana. Novi priručnici, procedure, tokovi rada i automatizacija učiniće vjerovatnijom transparentnost rada. Renoviranje zgrada (pogotovo javnih prostorija), kampanje podizanja nivoa svijesti i pristup evidencijama putem interneta će pomoći u postizanju mnogo većeg nivoa transparentnosti. To je značajan rizik koji se ublažava na nivo umjerenog rizika dobro osmišljenim projektima i dobrim monitoringom.

28. Kapacitet MER MER nema dovoljno kadrova ispod nivoa pomoćnika ministara i suočava se sa ozbiljnim ograničenjima u pogledu vremena koje mogu da posvete preuzimanju dodatnih odgovornosti. Jasno je naznačeno tokom faze pripreme projekta da zaposlenima u MER 1 Kako je ocijenjeno prilikom Procjene rizika, novembar 2007. godine.

7

treba pomoć na realizaciji ovog projekta i novi sistemi koji bi im omogućili da savladavaju sve svoje radne obaveze. Osnovaće se PCU koja će pomagati MER pri implementaciji ovog projekta i uspostavljanju neophodnih održivih kapaciteta za urbanističko planiranje, izdavanje dozvola i vršenje inspekcijskog nadzora i u MER i u opštinama. To je značajan rizik koji se ublažava do umjerenog rizika osnivanjem PCU i pažljivim monitoringom i nadzorom projekta.

29. Kapacitet privatnog sektora U privatnom sektoru u Crnoj Gori ne postoji dovoljan broj kompanija koje su u stanju da izrađuju urbanističke planove ili obavljaju aktivnosti potrebne za izradu katastra nekretnina. Tokom pripreme projekta je dogovoreno da će svi tenderi biti međunarodni, a biće osmišljeni na takav način da pomognu izgradnji kapaciteta lokalnog privatnog sektora. To je umjereni rizik koji se svodi na mali rizik uspostavljanjem i korišćenjem dobrih tenderskih procedura.

30. Tehnička složenost Postoji tradicija u zemljama bivše Jugoslavije da se veoma sporim tempom odrađuje tehnički dio posla (izrada urbanističkih planova i katastarsko snimanje u okviru ovog projekta) zbog pretjerano složenih i ponekad nepotrebnih propisa. Time ukupan posao postaje i skup i dugotrajan. Kada smo pokušavali rješavati slične probleme u ostalim zemljama regiona Balkana uspjeli smo da postignemo samo ograničen i veoma postepen uspjeh. I ovaj projekat će usvojiti takav postepen pristup time što će stručnjake upoznavati sa međunarodnim dobrim praksama putem studijskih posjeta i međunanrodnih tendera sa ciljem poboljšavanja metodologije. To je umjereni rizik koji se svodi na mali rizik usvajanjem takvog pristupa samog projekta.

31. Kapaciteti opština i koordinacija Predloženi projekat podrazumijeva blisku saradnju među i sa svim od ukupno 21 opštine koje će biti korisnici Komponente B. To stvara rizik za balgovremenu implementaciju projekta, jer među opštinama postoji različit nivo izgradnje kapaciteta, među kojima su neke u stanju da jasno artikulišu svoje potrebe, čak i da pripreme dokumente potrebne za objavljivanje tendera za izradu prostornih planova, dok u drugima gotovo da nema nikakvih kapaciteta za obavljanje takvih zadataka. PCU će u svom sastavu uključivati najmanje dva tehnička lica koja će pružati podršku opštinama u njihovom dijelu posla i biti zaduženi za koordiniranje aktivnosti, robe i obuku. Projekat je osmišljen tako da se postepeno gradi kapacitet opština putem obuke, tehničke pomoći, poboljšanih procedura i detaljnih priručnika i drugih aktivnosti – tako unaprijeđen kapacitet predstavlja ključni ishod samog projekta. To je umjereni rizik koji se svodi na mali rizik usvajanjem takvog pristupa samog projekta, kao i osnivanjem PCU.

F. Uslovi zajma/kredita 32. Uslovi Odbora: Nema.

33. Uslovi stupanja na snagu: Nema.

34. Uslovi zajma:

a. Vlada neće mijenjati, suspendovati, abrogirati, stavljait van snage niti ukidati zakonske propise koji utiču na administraciju nekretnina, izradu planova ili izdavanje dozvola za biznis aktivnosti na takav način da, po mišljenju Banke, to materijalno utiče na mogućnost Zajmoprimca da postigne ciljeve ovog Projekta.

8

b. Vlada će uspostaviti i održavati Upravljački odbor projekta u roku od šest mjeseci od datuma stupanja na snagu i obezbijediće da se ovaj Upravljački odbor sastaje najmanje kvartalno, uz obavezu odlučivanja o pitanjima vezano za implementaciju Projekta i usvajanje Godišnjih planova rada i Izvještaja o realizaciji projekta.

c. Vlada će osnovati i voditi Jedinicu za koordinaciju projekta (PCU) sa dovoljno sredstava i osoblja koje će imati kvalifikacije i Projektne zadatke koji su zadovoljavajući za Banku. PCU će biti osnovana u roku od dva mjeseca od dana kada Projekat stupa na snagu.

d. Vlada će pripremati godišnji plan rada, plan nabavki i plan obuke koji je prihvatljiv Banci do kraja novembra svake kalendarske godine za realizaciju tokom naredne kalendarske godine.

e. Zajmoprimac će pripremiti sporazum sa svakom pojedinom opštinom koja će imati koristi od izrade prostornih i urbanističkih planova koji se finansiraju u okviru Projekta. Takav sporazum mora uključivati najmanje sledeće: (a) aranžmane za sufinansiranje na strani opštine, (b) određivanje odgovornog lica koje će vršiti koordinaciju aktivnosti sa PCU, (c) da neće doći do rušenja objekata koji se smatraju nelegalnim dok se ne formulišu relevantni prostorni/urbanistički planovi kroz konsultativni proces i dok ne budu formalno usvojeni; i izrade regulatornih mjera, podzakonskih akata i smjernica kroz konsultativni proces, zatim, njihovog usvajanja i publikovanja, uspostavljanja transparentnih i pravičnih kriterijuma i procedura koje regulišu uklanjanje bespravnih objekata, uključujući i prikladne odredbe za pomoć ugroženim licima čiji su primarno prebivalište ili sredstva za život ugroženi; i (d) sve aktivnosti opštine vezano za obavezno pribavljanje zemljišta koje se realizuje u vezi sa implementacijom prostornog ili urbanističkog plana biće realizovane u skladu sa procedurama koje su zadovoljavajuće za Zajmoprimca i Banku.

f. Zajmoprimac će osigurati da svaka opština poštuje svoje obaveze po osnovu ugovora i odmah će informisati Banku o bilo kakvom očiglednom kršenju tog ugovora.

g. Zajmoprimac se slaže da nijedna druga vladina agencija neće preduzimati rušenje objekata lociranih u relevantnim opštinama, izuzev u skladu sa navedenim uslovima.

h. Zajmoprimac će realizovati Projekat u skladu sa Procjenom uticaja na životnu sredinu i neće dopunjavati, suspendovati, abrogirati, opozvati ili ukinuti nijednu odredbu tog Ugovora bez prethodnog pismenog odobrenja Banke.

i. Lokacija odabrana za izgradnju nove zgrade za Upravu za nekretnine neće podrazumijevati eksproprijaciju zemljišta niti raseljavanje.

j. Za lokaciju koja je izabrana za renoviranje objekata ili radove, a prije otpočinjanja radova na svakoj predloženoj lokaciji, Zajmoprimac će dostaviti Banci na odobrenje: (a) predloženu lokaciju za date radove i relevantni plan upravljanja životnom sredinom za datu lokaciju, kao i spisak za provjeru koji je po formi i sadržini zadovoljavajući za Banku; i (b) predloženi ugovor za date radove, kako bi se osiguralo da su odredbe plana za konkretnu lokaciju i spisak za provjeru na adekvatan način uključeni u ugovor.

k. TSU će voditi sistem upravljanja finansijama, uključujući i vođenje računa i evidencije na nivou dovoljnom da omogućava praćenje izvora i korišćenja sredstava za implementaciju projekta.

l. Privremeni finansijski izvještaji (IFR) koji nisu prošli reviziju podnosiće se Banci najdalje 45 dana po isteku svakog kvartala.

9

m. Finansijski izvještaji ovog projekta će prolaziti godišnju reviziju od strane nezavisnih revizora pod uslovima koji su prihvatljivi za Banku najkasnije šest mjeseci po isteku godine koja podliježe reviziji. Revizije će biti sprovođene u skladu sa Međunarodnim revizorskim standardima (ISA) koje je izdala Međunarodna federacija računovođa (IFAC).

n. Zajmoprimac će pratiti i ocjenjivati napredak Projekta i pripremati Izvještaje o projektu na osnovu indikatora koji su dogovoreni sa Bankom. Svaki Izvještaj o projektu obuhvatiće period od jednog kalendarskog semestra i biće dostavljen Banci najkasnije mjesec dana po završetku perioda koji je tim izvještajem obuhvaćen.

o. Izvještaj o izvršenju projekta i relevantni plan biće dostavljeni Banci najkasnije šest mjeseci po Datumu zatvaranja.

p. U roku od šest mjeseci od Datuma efektivnosti, Zajmoprimac će usvojiti Operativni priručnik koji je zadovoljavajući za Banku. Zajmoprimac će realizovati Projekat u skladu sa Operativnim priručnikom i neće dopunjavati, suspendovati, abrogirati, opozvati ili ukinuti nijednu odredbu bez prethodnog pismenog odobrenja Banke.

q. Zajmoprimac će osigurati da radovi na Projektu ne podrazumijevaju sticanje imovine ili raseljavanje stanovništva.

IV. REZIME PROCJENE

A. Ekonomska i finansijska analiza 35. Cilj projekta je poboljšanje efikasnost u procesu izdavanja dozvola i uknjižbu nekretnina. Korisnici projekta su tri lica: (a) javnost – uključujući i poslovnu zajednicu; (b) lokalne vlasti na opštinskom nivou; i (c) centralna vlast – uključujući sektore koji su nadležni za planiranje i uknjižbu. Očekivane koristi sastoje se od: (a) povećanja aktivnosti na tržištu nekretnina, uključujući uticaj na vrijednost nekretnina i uticaj povećanog broja transakcija svih vrsta; (b) pojednostavljenje i povećanje efikasnosti urbanističkog planiranja i poboljšanje procesa izdavanja građevinskih dozvola i praćenja građevinskih radova, i (c) povećanje prihoda vlade i opština po osnovu gore navedenih poboljšanja. 36. Očekuje se da će Komponenta A (Administracija u oblasti nekretnina), koja bi po planu trebalo da se bavi pitanjima proširenja pokrivenosti katastra nekretnina i poboljšanjem usluga, biti ključna pokretačka snaga ka generisanju koristi od projekta, dok će komponenta B (izrada planova i izdavanje dozvola) pomoći u stvaranju dodatnih sinergijskih efekata ovom procesu i doprinijeti konsolidaciji koristi od projekta. Do kraja projekta očekuje se da će, preko pomoći koja je obezbijeđena po osnovu Komponente A, biti omogućeno sledeće: (a) javnost i svaki investitor moći će da preko interneta pristupe informacijama o imovini i pravima nad tom imovinom; (b) usluge će biti pružane brzo, a on-line podnošenje zahtjeva za transakcije će biti omogućeno; (c) ažurirane osnovne karte i katastarske mape i evidencija će biti dostpuni opštinama preko interneta; i (d) zahtjevi za izdavanje novih osnovnih karti i katastarskih mapa će biti na ekspeditivan način rješavani. To će, zauzvrat, obezbijediti osnovne informacije koje su potrebne opštinama i MER u izvršavanju njihovih ovlašćenja vezano za obezbjeđivanje urbanističkih i drugih planova, izdavanje građevinskih dozvola i efikasno vršenje inspekcije. Regulatorna pojednostavljenja koja nudi Komponenta B doprinijeće mnogo boljem poslovnom okruženju, unaprijediti kvalitet pružanja usluga, smanjiti troškove vezane za poštovanje

10

regulatornih zahtjeva, a time pozitivno uticati na konkurentnost crnogorskih preduzeća, mogućnosit za zapošljavanje i državne prihode. 37. Izvršena je ekonomska analiza na osnovu prodaje imovine i hipoteka. Ona pokazuje da bi zajednička uvećana vrijednost hipoteka i prodaje iznosila oko 407 miliona eura u poslednjoj godini projekta, i da bi ova sredstva dostigla iznos od 1.5 milijardi na kraju desete godine. Ako pretpostavimo da bi samo 1% povećane vrijednosti kod transakcija od prodaje i hipoteka predstavljalo realni i upotrebljivi prihod, projekat bi odbacio ERR od 24% i C/B razmjeru od 1,55 za i predviđene investicije u porastu od 22,15 miliona eura. B. Tehnički detalji 38. Zakonski okvir Postojeći zakonski okvir predstavlja dovoljnu osnovu za projekat i u saglasnosti je sa većinom zahtjeva međunarodnih dobrih praksi. Usvojen je model jedinstvene agencije, a uknjiženje se vrši na principu sistema parcela koji povezuje objekat u katastru nekretnina sa pravima nad tom nekretninom. Novi Zakon o državnom premjeru i katastru nekretnina (2007.) dodatno modernizuje ovaj sistem razjašnjenjem uloga javnog i privatnog sektora i usaglašavanjem ovog propisa sa drugim novim zakonima. Novi Zakon o planiranju i uređenju prostora iz maja 2005. godine (LPPD) jasno određuje odgovornosti i proces odobravanja planova na oba nivoa izrade planova. Pregledom ovog Zakona smo utvrdili da se radi o sasvim modernom pristupu izradi planova i da ne bi trebalo da predstavlja prepreku ekonomskom razvoju, već obezbjeđuje uređen razvoj koji je u nacionalnom interesu. Analiza zakonskog i institucionalnog okvira koja je urađena tokom pripremnih aktivnosti pokazala je da se osnovna slabost u zakonskom okviru ogleda u tome kako se on odnosi prema pitanju nelegalne gradnje. Postoji preklapanje institucionalnih nadležnosti i nedostatak jasnog poimanja toga koji propis je relevantan. Trenutno nije moguće legalizovati gradnju ako urbanistički planovi ne obuhvataju lokaciju ili ne sadrže zone za te objekte. Ove slabosti će se rješavati direktno kroz projekat izradom prostornih i urbanističkih planova koji su potrebni za razjašanjavanje namjene zemljišta i planiranja i da se omogući zakonito izdavanje dozvola za gradnju; poboljšanjem kapaciteta za izdavanje dozvola i vršenje nadzora; i zaokruživanjem zakonskog okvira (podzakonska akta, propisi). Očekuju se amandmani na ovaj Zakon (LPPD) za vrijeme trajanja projekta u pravcu daljeg pojednostavljenja procedura i jasnog razdvajanja uloga centralne vlasti i opština. Projekat će takođe pomoći u osnaživanju zakona, propisa i praksi koje se odnose na rješavanje pitanja bespravno podignutih objekata i onih koji ih posjeduju ili u njima borave, a posebno kako bi se osiguralo bolje konsultovanje javnosti i podizanje svijesti i uspostavili transparentni i pravični kriterijumi i procedure. 39. Katastarski premjer i izrada mapa. Uprava nekretnina je završila sa izradom katastra nekretnina za ekonomski najaktivnija područja unutar zemlje. Evidencije se vode u elektronskoj formi, a obuhvataju i legalno i bespravno podignute objekte. Međutim, katastar nekretnina je uspostavljen kroz duži vremenski period i mnogi planovi su 20 do 30 godina stari. Nelegalna gradnja uključena je u Katastar nekretnina ako je podnijet zahtjev, ali se procjenjuje da oko polovina vlasnika nije nikada podnijela takav zahtjev. Još uvijek predstoji izrada katastra nekretnina za veliki dio zemlje, uglavnom na sjeveru i u planinskom regionu. Već postoji evidencija što se tiče zemljišta, ali svega mali broj katastarskih mapa. Aktivnosti u okviru Projekta će biti kompletirane uz angažovanje privatnih firmi za premjer u Crnoj Gori. Uprava za

11

nekretnine ima kontinuirano operativnu referentnu mrežu koja se može koristiti kao osnova za modernu opremu za premjer koja koristi satelitski određene pozicije. Međutim, ta mreža se malo koristi zbog malog obima privatnog sektora, nedostatka znanja i nedostatka opreme koja može da koristi signale iz tog sistema. Ostale državne agencije uglavnom ne koriste taj sistem. Planira se da projekat kombinuje razvoj privatnog sektora uz veliko korištenje modernih metoda za vršenje premjera (putem obuke, javnosti rada i sredstava dostupnih kroz dodjelu ugovora), što će dovesti do veće brzine i manjih troškova uključenih u izradu katastra nekretnina. Takođe je neophodno da se osigura stalno ažuriranje karata, tako da opštine i drugi korisnici uvijek imaju pristup ažuriranim osnovnim kartama. 40. Uprava za nekretnine ima kapacitete za obezbjeđivanje digitalnih katastarskih mapa, ortofoto mapa i informacija o reljefu, a može da obezbijedi kompletne konvencionalne topografske mape u bilo kom razmjeru ako joj se ostavi dovoljno vremena. Postoje i novi snimci iz vazduha urađeni tokom 2007. godine uz podršku japanske vlade koji se mogu koristiti za izradu mapa različitih razmjera i za mnoge lokacije postoji dovoljan broj snimaka iz vazduha da se urade osnovne karte, kako bude bilo potrebno opštinama za izradu prostornih planova i GUP-ova. Uprava za nekretnine pruža svoje usluge besplatno, ali često postoje troškovi koji su povezani sa ugovaranjem vršenja premjera ili izradu koje mora da pokrije opština koja traži osnovne karte. 41. Izrada planova i izdavanje dozvola Prostorno planiranje za nivo čitave zemlje je zadatak Sektora za planiranje prostora u MER. Urbanističko planiranje vrše sekretarijati za urbanizam opština (21) širom Crne Gore i centralna jedinica u okviru MER. Zakon (LPPD) jasno razdvaja nadležnosti i proces izdavanja saglasnosti za oba nivoa planiranja. Osnovna teškoća sa prostornim i urbanističkim planovima, a otuda je to i prepreka za brzo izdavanje saglasnosti na građevinske dozvole, leži u tome da su GUP-ovi u većini opština zastarjeli. Da bi se izradili GUP-ovi, potrebno je da Uprava za nekretnine obezbijedi osnvne karte, a treba napraviti i nove standarde i priručnike za planiranje u skladu sa novim Zakonom (LPPD).

42. Vlanici preduzeća i građani se žale na netransparentnost i konfuziju u procesima planiranja i izdavanja dozvola. Ne postoje jasna pravila i smjernice. Priručnik za planiranje kojim bi se standardizovali procesi izrade planova i izdavanja dozvola u cijeloj Crnoj Gori uklonili bi prostor „slobodne procjene“ pojedinih opština ili sektora za urbanističko planiranje da prihvataju ili odbacuju zahtjeve bez ikakvog obrazloženja. Izrada vodiča za planiranje za građane i biznis učinila bi mnogo jasnijima pravila, procedure, naknade i standarde usluga za izdavanje dozvola u svakoj opštini. Nepostojanje zaokruženih GUP-ova takođe doprinosi problemu bespravne gradnje. To posebno predstavlja problem u Podgorici i na primorju gdje je došlo do dramatičnog porasta broja stanovnika od 1990-tih godina naovamo, a gdje su najočitije perspektive za investiticije. Opštine i nacionalna vlada prepoznaju navedeno kao problem i već su počeli da rade na njegovom rješavanju – pokušavajući da poboljšaju izdavanje građevinskih dozvola i vršenje inspekcijskog nadzora i zaustave dalju bespravnu gradnju. Sa preciznim osnovnim kartama i usvojenim Porstornim planom Republike, opštine mogu da krenu u angažovanje ugovarača za izradu lokalnih prostornih panova i GUP-ova. To bi trebalo da bude dovoljno za izdavanje građevinskih dozvola i za prepoznavanje područja trenutno bespravno podignutih objekata za buduću legalizaciju.

C. Fiducija

12

43. Aranžmani vezano za finansijski menadžment projekta ocijenjeni su kao prihvatljivi. Već je nabavljen i instaliran prihvatljiv softver za računovodstvo i izvještavanje po osnovu projekta. Ukupni rizik projekta u oblasti finansijskog menadžmenta je značajan prije primjene mjera za ublažavanje tog stanja, pa je nakon postizanja dogovora o adekvatnim mjerama za ublažavanje rizika, preostali rizik u oblasti finansijskog menadžmenta ocijenjen kao umjeren.

44. Uprava za nekretnine (koja je odgovorna MF) i MER imaju ukupnu odgovornost za realizaciju projekta, dok će Jedinica za tehničke usluge (TSU) locirana u Ministarstvu finansija biti zadužena za fiducijarne aspekte implementacije projekta, naime upravljanje finansijama i nabavke. TSU je već dobro ustanovljena i funkcioniše na zadovoljavajući način. Zadužena je za fiducijarne aspekte za tri projekta koja su trenutno u toku u Crnj Gori. Jedinica je kadrovski popunjena kvalifikovanim i iskusnim kadrovima za sve funkcije, uključujući i upravljanje finansijama. Predviđeno je da će u bliskoj budućnosti Jedinica za tehničku podršku biti zadužena za implementaciju 6 ili 7 projekata, tako da će biti neophodno blisko pratiti njihov rad, kako bi se osiguralo da će im ostati dovoljno resursa za ove dodatne aktivnosti.

45. Godišnji finansijski izvještaji projekta koji su prošli reviziju dostaviće se Banci u roku od šest mjeseci po isteku svake fiskalne godine, kao i po završetku projekta. Reviziju će obavljati neka privatna revizorska kuća koju Svjetska banka smatra prihvatljivom. TSU će podnositi sve privremene finansijske izvještaje (IFR) koji nisu prošli reviziju za svaki kalendarski kvartal tokom čitavog trajanja projekta. IFR će uključivati kompletne konsolidovane finansijske informacije o ukupnim sredstvima projekta i između ostalih stvari izvještaji će sadržavati detaljne informacije o izvorima i namjeni sredstava projekta i kretanju sredstava na računu projekta.

46. U okviru TSU je uspostavljen odgovarajući sistem interne kontrole za projekte koje finansira Banka koji su u toku. Definisane kontrole i procedure koje se primjenjuju u praksi su verifikovane nadzorom finansijskog menadžmenta od strane Banke i godišnjim revizijama od strane privatnih revizorskih kuća Procedure i kontrole su ocijenjene adekvatnim za ovaj projekat. Revizori su davali čista revizorska mišljenja, bez primjedbi, o finansijskim izvještajima tekućih projekata.

47. Značajni napori uloženi su u smanjenje korupcije među javnim zvaničnicima, zloupotrebu javnih sredstava i slučajeve finansijskog kriminala u Crnoj Gori. Ti napori uključuju i osnivanje Uprave za antikorupcijsku incijativu, izradu ključnih zakona i propisa koji treba da osnaže finansijsku arhitekturu i zakonski okvir, što bi sve trebalo da doprinese boljem upravljanju i smanjenju polja za korupciju. Ipak, PEIR je 2006. godine konstatovao da su podaci o upravljanju za Crni Goru vrlo oskudni, a Fiducijarni pregled za 2007. godinu je identifikovao značajan broj nezavršenih pitanja i preostale izazove. Neki od njih su opisani u GRECO izvještaju za Crnu Goru iz 2006. godine i uključeni su kao takvi u Vladin Akcioni plan za borbu protiv korupcije koji je pripremljen u avgustu 2006. godine. Te proporuke uključuju studije potrebne da bi se stekao jasniji uvid u obim korupcije u zemlji, uz izmjene Zakona o javnim nabavkama i osnaživanje kapaciteta Uprave za antikorupcijsku inicijativu. Što se tiče nivoa samog projekta, mjere koje treba preduzeti da bi se ublažio rizik od korupcije uključuje korišćenje odvojenog sistema upravljanja finansijama za sam projekat. To uključuje sistem interne kontrole i odvojeni računovodstveni softver. Primjena kontrola i procedura u praksi biće verifikovana tokom nadzora upravljanja finansijama koji sprovodi Banka. Dalje mjere uključuju angažovanje privatne revizorske kuće za vršenje revizije projekta i nadzor od strane stručnjaka Banke za pitanja finansijskog menadžemtna.

13

48. Otvoriće se poseban račun za potrebe projekta kod neke komercijalne banke koja je prihvatljiva za Banku.

D. Socijalna pitanja 49. Od ranih 90-tih godina prošlog vijeka u Crnoj Gori se mnogo gradi. Razlozi kojima se objašnjava ovaj fenomen u Podgorici i na primorju nalaze se u migracijama stanovništva iz drugih djelova zemlje i, poslednjih godina, u otvorenosti za strane investicije i turizam. Veći dio gradnje obavljen je bez odgovarajućih planova ili građevinskih dozvola zbog nedostatak planskih dokumenata (kako je prethodno pomenuto) i zamornog postupka pribavljanja dozvola. Osim toga, mnogi objekti su izgrađeni na državnom zemljištu (u vlasništvu i države i opština). Mnoge zainteresovane strane očekuju da implementacija detaljnih urbanističkih planova dovede do legalizaicje većine postojećih bespravno podignutih objekata. Takvi objekti su podignuti bez potrebne dokumentacije, tako da će legalizacija podrazumijevati pribavljanje dozvola, moguće izvođenje nekih sanacionih radova i plaćanje naknada. Međutim, vlada prepoznaje da u nekim slučajevima neće biti moguće izvršiti legalizaciju objekata, recimo onih koji su podignuti na određenim vrstama zemljišta u državnom vlasništvu, uključujući i zonu morskog dobra i slivove. 50. Priprema projekta uključuje i socijalno istraživanje u opštinama u kojima će projekat podržati izradu GUP-ova. Očekuje se da će istraživanje pružiti više podataka o socio-ekonomskom profilu stanovnika na koje može da utiče priprema GUP-ova i u kojoj mjeri besparvno podignuti objekti predstavljaju primarne domove, vikendice ili predstavljaju izvor prihoda kao kuće koje se iznajmljuju. U okviru projekta opštine će dobiti tehničku pomoć i podršku u organizaciji kampanja za bolje informisanje javnosti tokom procesa planiranja, kako bi se povećalo učešće javnosti. Prije angažovanja kompanije koja će izraditi neki plan za potrebe opštine, biće potpisan sporazum sa opštinom koji će opisati resurse i finansijska sredstva koja će opština opredijeliti za izradu planova. Sporazum će sadržati i izjavu da neće doći do rušenja postojećih nezakonitih objekata koji su postojali prije otpočinjanja tenderskog postupka. 51. Dvije studije su obezbijedile dodatne podatke o socijalnom kontekstu koji su od interesa za ovaj projekat. Uz podršku UNDP-a, jedna lokalna NVO je sprovela istraživanje u fokusnim grupama u svim opštinama po pitanjima koja se odnose na prostorno planiranje, bespravno podignute objekte i predlog zakona o legalizaciji. Nalazi dobijeni iz fokusnih grupa odražavaju zabrinutosti građana koje se odnose na to da se ne posvećuje dovoljna pažnja zaustavljanju bespravne gradnje u ranim fazama, a da tržišni faktori stimulišu taj trend. Učesnici fokus grupa su pokrenuli i neka pitanja koja će rješavati sam projekat uključujući i: komplikovane procedure (uključujući i one za pribavljanje dozvola), neinformisanost građana i potreba za ažuriranim katastarskim sistemom u kome su jasna imovinska prava nad zemljištem. 52. Ispitivanje zadovoljstva korisnika uslugama koje pruža Uprava za kadrove sprovedno je u vezi sa projektom GTZ-a koji je u toku. Većina ispitanika smatra da proces pribavljanja informacija iz katastra traje duže nego što su očekivali i podrazumijeva veći broj dolazaka. Postoje značajne razlike među opštinama u vezi dodatnih informacija koje su bile potrebne ispitanicima; ali dokumentacija i vremenski rok su pitanja koja su ispitanici najčešće pokretali kao ona o kojima bi željeli da imaju više informacija.

14

E. Životna sredina 53. Ovaj projekat je klasifikovan u Kategoriju B. Očekuje se da će aktivnosti imati ograničeni uticaj na životnu sredinu, a većina njih su neutralne sa aspekta uticaja na životnu sredinu (razvoj informacionih sistema; izrada osnovnih katastarskih mapa) ili će imati pozitivan uticaj (završetak prostornih planova i GUP-ova, definisanje planskih standarda, kodeksa, propisa); očekuje se manji i ograničen negativni uticaj gradnje, vezano za ograničene projekte renoviranja i izgradnje objekata. Sprovedena je Procjena uticaja na životnu sredinu, kako bi se osiguralo da su radovi na rekonstrukciji i modernizaciji objekata prihvatljivi sa aspekta uticaja na životnu sredinu i da ne prouzrokuju nikakvu, ili samo minimalnu štetu po životnu sredinu. 54. Uprava za kadrove je pripremila Procjenu uticaja na životnu sredinu i objavila je u javnosti 28. februara 2007. godine. Procjena opisuje potencijalne aktivnosti u okviru projekta i opisuje u kratkim crtama procese procjene i izdavanja dozvola za takve investicije, u skladu sa politikama i procedurama Vlade i Svjetske banke. Procjena revidira i nacionalno zakonodavstvo i regulatorni okvir, kao i kapacitete za implementaciju, kako bi ocijenila njihovu usklađenost i prikladnost sa aspekta zahtjeva Svjetske banke. Procjena se bavi i ocjenom potencijalnog uticaja projekta na životnu sredinu i rizika koje on nosi, i opisuje proces izrade ekološkog monitoringa i planova za ublažavanje uticaja na životnu sredinu (EMP) kod konkretnih investicija, uključujući i primjer takvog plana i listu za provjeru stanja vezano za životnu sredinu. 55. Izuzev izgradnje i renoviranja kancelarisjkog prostora, ovaj projekat neće podržavati građevinske radove, prenamjenu zemljišta, ekspolataciju resursa ili bilo koju drugu aktivnost koja bi potencijalno mogla da šteti životnoj sredini. Što se tiče radova na opštinskim kancelarijama i centrali Uprave za nekretnine, ugovori za izvođenje građevinskih radova u okviru ovog projekta podliježu ocjeni uticaja na životnu sredinu od strane organa nadležnog za pitanja životne sredine. Ako je to neophodno u skladu sa novim nacionalnim zakonodavstvom, cjelokupan proces izdavanja ekoloških dozvola biće sproveden, kao i samostalna procjena u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom. Pored toga, prije početka aktivnosti na dizajniranju, biće urađen Plan upravljanja životnom sredinom i spisak pitanja za provjeru stanja (EMP) za svaku lokaciju (centrala Uprave za nekretnine), kako bi se osiguralo poštovanje ključnih elemenata i ispunili zahtjevi Svjetske banke vezano za procjenu uticaja na životnu sredinu po osnovu OP 4.01. EMP i spisak pitanja podliježu odobrenju Banke prije otpočinjanja bilo kakvih građevinskih radova. Sva tenderska dokumentacija i ugovori uključivaće mjere za svođenje na minimum ili ublažavanje štete po životnu sredinu. Standardne radne procedure će uključivati mjere koje su primjenljive na izgradnju objekata, kao što su mjere za kontrolu prašine, buke i saobraćaja na gradilištu, i smjernice za kontrolu erozije i čišćenje terena nakon završetka gradnje. Mjere za tretiranje ovih pitanja biće definisane i prdložene u okviru EMP: Aktivnosti vezano za građevinske radove podrazumijevaju tijesno praćenje i nadzor stručnjaka Svjetske banke za životnu sredinu, imajući na umu složenost potencijalnih negativnih uticaja na životnu sredinu. Projekat neće podržati eksproprijaciju zemljišta i sa tim povezano nedobrovoljno raseljavanje. 56. Ukupno posmatrano, očekuje se da će ovaj projekat imati pozitivan uticaj sa stanovišta životne sredine. Uknjižba i katastarsko mapiranje podstakli bi niz promjena u ponašanju kod

15

vlasnika nekretnina, a mnoge među njima bi imale pozitivan uticaj na životnu sredinu. Ipak, svaki negativan uticaj, kao što je intenzivno korišćenje poljoprivrednih repromaterijala i povećanje urbanog razvoja, bio bi više nego odgovarajuće kompenziran koristima po životnu sredinu koje generiše ukupan projekat. F. Zaštitne mjere

Zaštitne mjere potaknute ovim projektom Yes No Procjena uticaja an životnu sredinu (OP/BP 4.01) [X] [ ] Prirodna staništa (OP/BP 4.04) [ ] [X] Kontrola štetočina (OP 4.09) [ ] [X] Resursi fizičke kulture (OP/BP 4.11) [ ] [X] Nedoborovoljno raseljavanje (OP/BP 4.12) [ ] [X] Autohtoni narodi (OP/BP 4.10) [ ] [X] Šume (OP/BP 4.36) [ ] [X] Sigurnost brana (OP/BP 4.37) [ ] [X] Projekti u područjima pod sporom (OP/BP 7.60)* [ ] [X] Projekti na međunarodnim plovnim putevima (OP/BP 7.50) [ ] [X]

57. Projekat neće podržati eksproprijaciju zemljišta i sa tim povezano nedobrovoljno raseljavanje. Projekat će obezbjeđivati samo tehničku pomoć i izgradnju kapaciteta za planiranje. Ta tehnička pomoć/izgradnja kapaciteta nije direktno povezana sa pripremom bilo kojih budućih investicija. Zbog toga je utvrđeno da, u skladu sa uobičajenom praksom za projekte putem kojih sa obezbjeđuje tehnička pomoć, OP4.12 nije aktuelan za ovaj projekat i nije potrebna Okvirna politika raseljavanja.

58. Zakonski sporazum će uključivati odredbu da lokacija za svaku novu zgradu koja će biti izgrađena ili renovirana u okviru ovog projekta neće zahtijevati eksproprijaciju ili raseljavanje.

G. Izuzeci politike i spremnost Nema

* Podržavajući ovaj predloženi projekta, Banka ne namjerava da prejudicira konačnu odluku o zahtjevima stranaka na područjima koja su pod sporom

16

Prilog 1: Osnovne informacije o zemlji i sektoru ili programu

CRNA GORA: Projekat zemljišne administracije i upravljanja Osnovne informacije o zemlji

1. Crna Gora je zvanično proglasila nezavisnost 3. juna 2006. godine i postala članica Svjetske banke 18. januara 2007. godine. Crna Gora je potpisala Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju (SAA) sa Evropskom komisijom u martu 2007. godine, a VCG je evropske integracije odredila za ključni prioritet za budućnost Crne Gore. Zemlja nastavlja da nadgrađuje na čvrstio postavljenim osnovama ekonomske tranzicije i reformi i uspješno je postavila temelje tržišne ekonomije. Takvi napori su osnažili brz rast, i trenutno ima najveću stopu rasta na Zapadnom Balkanu. Ukupan BDP pibližno iznosi 2,4 milijarde $, uz ukupnu trgovinu koja čini približno 130% BDP-a.

2. Republika se nalazi na jugoistočnom dijelu jadranske obale. Ima ukupnu površinu od oko 13.938 km2 i trenutno procijenjen broj stanovnika od 675.000. Mediteranska klima i prirodne ljepote Crne Gore su pomogle da zemlja razvije prosperitetnu turističku privredu, i na primorju i u planinskoj regiji u unutrašnjosti. Tokom socijalisitčkog perioda privreda je industrijalizovana, ali je to drastično smanjeno tokom post-socijalističkog perioda, a sproveden je i opsežan program privatizacije. Proizvodnja, pogotovo industrija aluminijuma, i dalje čini 25% ukupne ekonomije i preko 50% ukupnog izvoza. Međutim, sektor usluga raste i čini 60% ekonomske aktivnosti, sa turizmom koji čini četvrtinu sektora usluga i upošljava gotovo 17% radne snage. Turizam predstavlja ključnu komponentu ekonomije i veliki izvor rasata, pogotovo duž Jadranske obale, ali potencijalno i u planinskom dijelu na sjeveru, gdje poljoprivreda i dalje čini dominantnu ekonomsku aktivnost.

3. Odbor je u maju 2007. godine odobrio prvu CPS za Crnu Goru za period od fiskalne godine 2007. do fiskalne godine 2010. Za dati period, zemlja je identifikovala tri ključna prioriteta: (i) unapređenje održivog ekonomskog rasta putem povećanja ekonomskih sloboda i osnaživanja uloge privatnog sektora; (ii) izgradnja institucija i vladavine prava; i (iii) poboljšanje životnog standarda građana putem efikasnih sistema obrazovanja, zdravstvene i socijalne zaštite. Sve predložene intervencije treba projektovati u okviru primarnog cilja Vlade koji se ogleda u evroatlantskim integracijama, posebno integraciji u EU. Predloženi projekat je u bliskoj vezi sa prioritetima (i) i (ii) i zadovoljavanjem standarda EU u tom sektoru. 4. I nedavni izvještaj Savjetodavne službe za strana ulaganja (FIAS) iz oktobra 2007. godine i Strategija partnerstva (CPS) su identifikovali probleme sa obezbjeđivanjem opštinskih saglasnosti i dozvola za preduzeća i odlaganja u uknjižbi nekretnina kao osnovna ograničenja za investicije. Najnovije istraživanje o mogućnostima za vođenje biznisa iz 2007. godine je utvrdilo da zahtjevi za izdavanje saglasnosti i dozvola (180 dana za izgradnju skladišta) i uknjižbu nekretnina (8 koraka i 86 dana) spadaju među najvažnija ograničenja za vođenje biznisa u Crnoj Gori. Posebno se opštine suočavaju sa teškoćama u izdavanju građevinskih dozvola i nadzorom gradnje u trenutku pravog buma u izgradnji i kada se postižu rekordni nivoi potencijalnih stranih i lokalnih investicija. Postojeći urbanistički planovi su zastarjeli, kao i neophodne osnovne karte, a Uprava za nekretnine ne obezbjeđuje blagovremeno neophodne

17

osnovne karte. Problem predstavljaju i ograničeni kapaciteti sektora urbanizma. Opšti proces izdavanja dozvola za poslovne aktivnosti je složen u administrativnom smislu i vezan je za pribavljanje odgovarajućeg poslovnog prostora, a otuda i obezbjeđivanje urbanističkih planova, izdavanje građevinskih i upotrebnih dozvola. Pribavljanje potrebnih dozvola zahtijeva veći broj odlazaka i pribavjanja saglasnosti na različitim mjestima, ponekad na nivou centralne, a nekad na nivou lokalne vlasti. Ukupno posmatrano, proces dobijanja opšte dozvole za rad i potrebnih dozvola se doživljava kao zbunjujući i netransparentan. Sektorska pitanja 5. U Crnoj Gori za pitanja katastra i izradu karti zadužena je Uprava za nekretnine, koja odgovara Minsitarstvu finansija. Uprava za nekretnine je završila sa izradom katastra nekretnina za ekonomski najaktivnija područja unutar zemlje. Evidencije se vode u elektronskoj formi, a obuhvataju i legalno i bespravno podignute objekte. Međutim, katastar nekretnina je razvijan tokom dužeg vremenskog perioda i obuhvata samo nezakonite objekte ako je vlasnik tražio registraciju. To je vjerovatno nekih 50% slučajeva. To stvara problem kad opština traži informacije iz osnovnih karti za potrebe urbanističkog planiranja jer nema pouzdanih podataka o stvarnom fizičkom stanju na terenu. Potrebne su nove oprtofoto mape i možda dodatni premjer za preklapanaje sa katastarskim informacijama da bi se dobile informacije sa osnovnih karti za ptrebe opština. Uprava za nekretnine je pripremila petogodišnji plan rada za period od 2008. do 2013. godine. 6. Tek predstoji da se napravi katastar nekretnina za veći dio zemlje, uglavnom za sjeverni i planinski region. Postojeća evidencija izgleda ne obuhvata katastarske mape. Izrada katastra nekretnina za ova područja je neophodna jer postoji veliko interesovanje za razvoj turizma, što pruža mogućnosti grupama sa nižim prihodima da iskoriste svoju imovinu da bi popravili svoj životni satndard. Uprava za nekretnine ima kontinuirano operativnu referentnu mrežu koja se može koristiti kao osnova za modernu opremu za premjer koja koristi satelitski određene pozicije (GPS) i ima potencijal da je koristi mnogo veći broj stručnjaka i drugih vladinih agencija nego što je to trenutno slučaj. Uprava za nekretnine mora osigurati i stalno ažuriranje karti, tako da opštine i drugi korisnici uvijek imaju pristup ažuriranim osnovnim kartama. Uprava za nekretnine ima kapacitete za obezbjeđivanje digitalnih katastarskih mapa, ortofoto mapa i informacija o reljefu u kratkom vremenskom roku, a može da obezbijedi kompletne konvencionalne topografske mape u bilo kom razmjeru ako joj se ostavi dovoljno vremena. Postoje i novi snimci iz vazduha urađeni početkom 2007. godine koji se mogu koristiti (ponekad uz dodatne aktivnosti premjera) za izradu mapa različitih razmjera - kako bude bilo potrebno opštinama za izradu prostornih planova i GUP-ova.. 7. Uprava za nekretnine ima područne jedinice u svakoj od 21 opštine i već imaju softver koji se koristi za uknjižbu imovinskih prava. Broj transakcija koje treba uknjižiti rapidno raste – u prvih šest mjeseci ta brojka je već premašila ukupan broj za 2006. godinu. Vjerovatno je da će se nastaviti takav rast kako Crna Gora bude poboljšavala sisteme uknjižbe i planiranja. Usluge uknjižbe se mogu poboljšati poboljšanjem fizičkih kapaciteta područnih jedinica, standardizacijom formata aplikacija i formata dokumenata i većim korišćenjem tehnologije za obezbjeđivanje informacija i podnošenje zahtjeva. Mogu se uspostaviti standardi za pružanje

18

usluga, možda čak i sa ciljem obezbjeđivanja informacija ili uknjižbe standardnih transakcija u roku od jednog dana2. 8. Mnoga poboljšanja i transparentnosti i efikasnosti se mogu postići boljim korišćenjem tehnologije. Biće neophodno poboljšati softvere koji su u upotrebi, pogotovo u Upravi za nekretnine, kao i pomoći u razvijanju novih modula kao što su interkonekcije između grafičkih i atributivnih modula, registara adresa i posebnih linkova za korisnike kao što su privatni geometri, javni bilježnici, opštine i banke. Treba inkorporirati veći nivo e-poslovanja. Taj dio aktivnosti treba odraditi u saglasnosti sa softverom koji se trenutno razvija uz podršku GTZ-a. 9. Od ranih 90-tih godina prošlog vijeka u Crnoj Gori se mnogo gradi. Razlozi kojima se objašnjava ovaj fenomen u Podgorici i na primorju nalaze se u migracijama stanovništva iz drugih djelova zemlje i, poslednjih godina, u otvorenosti za strane investicije i turizam. Veći dio gradnje obavljen je bez odgovarajućih planova ili građevinskih dozvola zbog nedostatka planskih dokumenata (kako je prethodno pomenuto) i zamornog postupka pribavljanja dozvola. Osim toga, mnogi objekti su izgrađeni na uzurpiranom zemljištu (u vlasništvu i države i opština). Mnoge zainteresovane strane očekuju da implementacija detaljnih urbanističkih planova dovede do legalizaicje većine postojećih bespravno podignutih objekata3. Takvi objekti su podignuti bez potrebne dokumentacije, tako da će legalizacija podrazumijevati pribavljanje dozvola, moguće izvođenje nekih sanacionih radova i plaćanje naknada. Međutim, vlada prepoznaje da u nekim slučajevima neće biti moguće izvršiti legalizaciju objekata, recimo onih koji su podignuti na određenim vrstama zemljišta u državnom vlasništvu, uključujući i zonu morskog dobra i slivove. Očekuje se da će takvi objekti biti srušeni. 10. Nadležnost za pitanja bespravne gradnje je podijeljena između centralne vlasti – gdje je za to odgovorno MER – i opština. MER je odgovorno za objekte sa više od četiri sprata, koji imaju površinu veću od 1.000 m2, i one koji se grade u posebnim zonama, kao što su zona morskog dobra i nacionalni parkovi. Opštine su nadležne za sve ostalo. I komunalna preduzeća i elektrodistribucija imaju svoje nadležnosti, pogotovo vezano za bespravne priključke na vodu i struju. 11. Institucionalni odgovor na ovakvo stanje stvari bilo je formiranje nacionalnog koordinacionong odbora koji nadzire bespravnu gradnju. Sastoji se od predstavnika MER, ministarstava turizma, saobraćaja, poljoprivrede, kulture i rada, socijalnog staranja i zdravlja, Uprave za nekretnine, policije, nacionalnih parkova, komunalnih preduzeća i Morskog dobra. Lokalna tijela uključuju gradonačelnika, lokalne i republičke građevinske inspektore i službenike iz istih organizacija koje su zastupljene u nacionalnom organu. 12. Na osnovu onoga što kažu predstavnici zainteresovanih strana sa strane vlade, poslednjih godina se pitanju bespravne gradnje pristupa na sistematičniji način. Dugi niz godina vlada nije mnogo toga radila po pitanju bespravne gradnje. Ljudi su mogli da grade bez dozvola, i da to ujedno rade na uzurpiranom zemljištu bez bojazni da će ih vlasti u tome spriječiti. Međutim, 2004. godine vlada je počela da aktivno zaustavlja bespravnu gradnju kada je izdala naredbu za

2 To isključuje obavezni period čekanja od 8 dana za javnu najavu prije nego što registracija postane punovažna. 3 Procenat varira, ali cifre koje se navode kreću se između 80 i 95%.

19

zaustavljanje bespravne gradnje u zoni morskog dobra i nacionalnih parkova. Početkom 2007. godine, centralna vlada i lokalne uprave su proširile ovu kampanju na šest primorskih opština. 13. Vlasti su već preduzele korake na rušenju nelegalno podgnutih objekata. MER izvještava da je u zoni morskog dobra zaustavilo velike projekte bespravne gradnje time što su zapečatili gradilišta i porušili objekte. Nacionalni parkovi su drugo područje od posebnog interesa i tu je MER preduzelo korake. Porušili su najmanje 70 objekata tokom protekle dvije godine u jednom nacionalnom parku (novogradnja – u fazi gradnje), mada su ostavljeni stariji, završeni objekti. Sudeći prema njihovim izvještajima, gradnja u nacionalnim parkovima se uglavmom odnosi na vikendice, tako da nema preseljenja ljudi iz urbanih područja u nacionalne parkove. 14. U Podgorici, u kojoj, prema dostupnim podacima, postoji najveći broj bespravno podignutih objekata, vlasti su se aktivno angažovale i na regulisanju bespravne gradnje donošenjem novih detaljnih planova i na rušenju bespravno podignutih objekata. Slično je i u Ulcinju, gdje je kampanja za koju se kaže da je bila dobro publikovana dala rok od 6. aprila 2007. godine prije nego što je implementirana i dovela je do toga da je deset djelimično izgrađenih objekata ili zapečaćeno ili srušeno. U Budvi, slična kampanja, koja je počela u februaru 2007. godine, dovela je do pečaćenja ili rušenja 31 djelimično izgrađenog objekta. I u Ulcinju i u Budvi su opštinske vlasti naglasile da su srušeni objekti bili u fazi gradnje i u vrijeme rušenja u njima niko nije živio niti boravio. U Podgorici, vlasti su rušile i završene objekte u kojima se živjelo ili boravilo. 15. Da bi se rješavalo pitanje postojećih bespravno podignutih objekata i spriječila dalja nelegalna gradnja, biće neophodno izraditi lokalne prostorne planove i GUP-ove i osnažiti službe za izdavanje građevinskih dozvola i inspekciju u opštinama i MER. Sektor planiranja u Crnoj Gori reguliše Zakon (LPPD) koji je usvojen u maju 2005. godine. Ovaj Zakon reguliše osnove planiranja i uređenja prostora; vrste, sadržaj i procedure za izradu i usvajanje planske dokumentacije; postavlja zahtjeve za izradu planske dokumentacije i njihovo sprovođenje i predviđa vršenje nadzora nad implementacijom ovih planskih dokumenata. Prostorno planiranje na nivou Republike je u nadležnosti sektora za planiranje prostora u MER, a urbanističko planiranje vrše sekretarijati za urbanizam u svakoj od 21 opštine. Prostorni plan Republike je pripremljen i usvojen od strane VCG. Sada je u skupštinskoj proceduri za formalno usvajanje. Kada bude usvojen, Prostorni plan će predastavljati ukupni okvir za donošenje lokalnih planova. 16. Kada se usvoji Prostorni plan, svaka od 21 opštine će morati da izmijeni ili donese nove lokalne prostorne planove i GUP-ove. Neke opštine već pripremaju dokumentaciju da bi odmah bili spremni za objavljivanje tendera za izradu novih planova, a u pojedinim slučajevima planovi su već u procesu izrade. Međutim, mnoge od manjih opština, pogotovo na sjeveru nemaju ni finansijska sredstva ni kapacitete za izradu prostornih planova i GUP-ova. Do sada, GUP-ovi, a u nekim slučajevima i detaljni urbanistički planovi (DUP), su neophodni radi bržeg izdavanja građevinskih dozvola i poboljšanog poslovnog okruženja u Crnoj Gori. Biće neophodno takođe i zaokružiti zakonski okvir postavljen novim Zakonom (LPPD), uključujući donošenje relevantnih propisa, kao i standarda i priručnika za planiranje kojima bi se sintetizovali i pojasnili svi važeći zakoni, norme, propisi itd. za svaki poseban aspekat urbanističkog planiranja. Takođe će biti važno osnažiti kapacitete MER radi praćenja pripreme i implementacije planskih dokumenata na nacionalnom nivou i odobravanja planskih dokumenata na opštinskom nivou. Od privatnog sektora će se tražiti da pripremi sve neophodne lokalne prostorne i urbanističke planove i njihovi

20

trenutni kapaciteti će biti maksimalno iskorišteni. Standardi i priručnici za planiranje će takođe podržati privatni sektor u izradi planova dajući jasne i konzistentne standarde za sve aspekte planiranja. 17. Obezbjeđivanje ažuriranih osnovnih karata i priprema digitalnih planskih dokumenata će takođe imati uticaja na vremenski period potreban za izdavanje građevinskih dozvola. Možda postoje mogućnsti za dalje smanjenje broja koraka potrebnih za izdavanje građevinskih i upotrebnih dozvola u vezi sa tekućim administrrativnim reformama koje imaju za cilj smanjenje barijera za razvoj poslovnih aktivnosti. Sektor izgradnje reguliše se Zakonom o izgradnji objekata koji je usvojen u novembru 2000. godine. Ovaj zakon reguliše izgradnju i rekonstrukciju objekata i procedure za izdavanje građevinskih dozvola. Član 70 ovog zakona predviđa da u roku od dvije godine od stupanja na snagu zakona (odnosno od decembra 2002. godine), opštine treba da pripreme spiskove objekata izgrađenih bez građevinskih dozvola i da pokrenu postupak za utvrđivanje mogućnosti izdavanja dozvola ili rušenja takvih objekata (gdje nije moguće izdavanje dozvola, odnosno gdje je to u suprotnosti sa javnim interesom ili tamo gdje su takvi objekti locirani u zaštićenim područjima). Te mjere je trebalo preduzeti u roku od jedne godine od pripreme spiska takvih objekata (što će reći da je rok za to bio decembar 2003. godine). To se, međutim, tek sada počinje dešavati na organizovan način i do sada je fokusirano samo na primorski region. Hitno je potrebno poboljšati kapacitete opština da bi mogle da realizuju taj osjetljivi zadatak. Poboljšani kapaciteti će takođe biti potrebni za unapređenje inspekcijskog nadzora i zaustavaljanje buduće bespravne ili neformalne gradnje prije nego što i otpočne. Mogu biti neophodne i dalje promjene i izmjene zakonskog okvira; međutim VCG mora prvo u potpunosti implementirati važeće zakone da bi provjerila njihovu sveobuhvatnost.

21

Prilog 2: Veći relevantni projekti koje finansira Banka i/ili druge agencije CRNA GORA: Projekat zemljišne administracije i upravljanja

1. GTZ je angažovan u Crnoj Gori već nekoliko godina i njihovo angažovanje ide u pravcu pružanja pomoći opštinama na razvijanju unapređenijih sistema planiranja. Njihove aktivnosti su realizovane uglavnom u formi tehničke pomoći, ali GTZ je takođe opštinama obezbijedio određene softvere i opremu. Podržali su neke opštine u razradi projektnog zadatka i tenderske dokumentacije za planove i pomagali su opštinama tokom tenderskog procesa za pripremu generalnih urbanističkih planova, izmjena postojećih planova i pripreme nekih detaljnih urbanističkih planova. Konkretno, GTZ je finansirao izradu: 1 opštinskog prostornog plana (Danilovgrad); 1 GUP-a (Kolašin); izmjena 4 GUP-a i raznih DUP-ova, urbanističkih projekata i studija lokacije. GTZ je takođe pružio pomoć u primjeni GIS-a za potrebe oporezivanja nekretnina u opštinama. Takođe su pokušali da uspostave standarde i norme planiranja pokušavajuću da unificiraju različite tipologije koje se trenutno koriste. 2. UNDP od 2004. godine pruža pomoć stambenom i urbanističkom sektoru u Crnoj Gori. Prva faza njihovih aktivnosti počela je 2004. godine sa: (i) pružanjem podrške u izradi Akcionog plana stambene politike u okviru Inicijative za upravljanje stambenim i urbanističkim sektorom Pakta stabilnosti za Jugoistočnu Evropu; i (ii) pružanje pomoći Vladi u izradi Zakona o planiranju i uređenju prostora (donesenom u maju 2005. godine). Druga faza pomoći je otpočela u januaru 2007. godine i usmjerena je na tri osnovne aktivnosti: (i) finaliziranje nacrta Prostornog plana; (ii) pružanje tehničke i finansijske pomoći opštinama u pripremi lokalnih prostornih planova i GUP-ova; (iii) podrška izradi nacrta zakona o legalizaciji bespravno podignutih objekata. 3. FIAS i IFC PEPSE, kao fondovi za tehničku pomoć takođe će podržati pojednostavljenje propisa radi unapređenja poslovnog okruženja. Ove aktivnosti se preklapaju sa komponentom planiranja i izdavanja dozvola u okviru Projekta, jer mnoge dozvole koje su potrebne poslovnom sektoru oslanjaju se na pravovremeno izdavanje građevinskih dozvola i dozvola za korišćenje prostora. Projekat IFC PEPSE podržaće pojednostavljenje propisa na primorju, a FIAS-ov projekat će podržati ta pojednostavljenja na nacionalnom nivou. IPA program Evropske unije će dati podršku razvoju kancelarija „sve na jednom mjestu“ na opštinskom nivou, kako bi se podržao pristup javnosti i pojednostavio proces.

22

Prilog 3: Tabela rezultata i praćenje rezultata/monitoring

CRNA GORA: Projekat zemljišne administracije i upravljanja

Tabela rezultata

Razvojni cilj projekta Indikatori rezultata projekta Upotreba informacija o

rezultatima projekta Poboljšati efikasnost na planu izdavanja dozvola i uknjižbe imovine.

Veći porez na promet nekretnina i veći prihodi od poreza na imovinu

Veće investicione aktivnosti u opštinama koje su obuhvaćene projektom

Smanjenje potrebnog vremena za dobijanje građevinske dozvole

Veće zadovoljstvo potrošača sa uslugama uknjižbe

Informacije će koristiti Vlada radi praćenja stanja na realnom tržištu nekretnina i efikasnosti sistema uknjižbe imovine, sistema planiranja i sistema izdavanja dozvola i sprovedenih prilagođavanja politike.

Srednjoročni rezultati Indikatori srednjoročnih rezultata

Upotreba srednjoročnog praćenja rezultata

Komponenta A Uknjižba nekretnina

Unapređenje usluga koje se pružaju klijentima kroz bolje prostorije za rad, bolju organizaciju rada i bolje procedure.

- Izgrađena kancelarija u Podgorici, koja funkcioniše u boljim uslovima i pruža bolje usluge klijentima.

Jedan primjer dobre prakse za druge kancelarije širom države, koji će se iskoristiti kao model dobre prakse za obnovu i poboljšanje usluga uz korišćenje vladinih sredstava

Pružanje on-line usluge opštinama i drugim korisnicima.

- Sve opštine imaju on-line pristup i pravnim i grafičkim podacima.

Kašnjenje može ukazati na preambiciozna očekivanja

Poboljšati efikasnost u izradi i obezbjeđivanju geodetskih podloga i ažuriranih katastarskih podataka.

-Odgovor na zahtjeve za izdavanje novih mapa ili ažuriranje katastarskih podataka biće dostavljen u roku od 12 nedjelja, ako nisu potrebna nova snimanja iz vazduha.

Kašnjenja mogu ukazati na prekomplikovane procedure ili slabe kapacitete.

Smanjenje vremena potrebnog da se transakcija uknjiži

-Smanjiće se prosječno vrijeme potrebno za uknjižbu

Praćenje će se oslanjati na evidenciju Uprave. Ukoliko ne dođe do skraćenja vremena za transakcije, to će ukazati na nedostatak volje da se poboljšaju usluge za javnost.

Komponente B Poboljšanje planiranja i izdavanja dozvola

Završetak planova - Smanjen broj novih bespravno podignutih objekata. - Skraćenje vremena potrebnog da Ministarstvo za ek. razvoj odobri GUP-ove.

Podaci će se iskoristiti za potrebe praćenja ukupnog poboljšanja u sistemima planiranja i inspekcije što vodi većoj legalnoj gradnji.

Unaprijediti proces planiranja i kapacitete za planiranje na opštinskom nivou

-Increase in level of satisfaction from the public and regular users of the planning systems following customer surveys.

Spori napredak naznačio bi da postoji nedovoljno učešće javnosti ili nedovoljno prihvatanje procesa planiranja.

23

24

Unaprijediti proces izdavanja građevinskih dozvola i rad inspekcija

-Smanjenje potrebnog vremena za dobijanje građevinske dozvole (centralni i opštinski nivo). - Povećanje privatnih investicija u izgradnju objekata (broj i iznos)

Spori napredak naznačio bi da postoji nedovoljni napredak u razvoju kapaciteta na lokalnom nivou ili da i dalje postoji potreba za poboljšanjem zakonskog okvira

Aranžmani za praćenje rezultata 1. Praćenje i evaluacija predstavljaju važno sredstvo u implementaciji Projekta, jer menadžerima i donosiocima odluka obezbjeđuju podatke o ključnim rezultatima i učincima tokom čitavog procesa implementacije. Praćenje rezultata vršiće Jedinica za koordinaciju projekta (PCU) u okviru Ministarstva za ekonomski razvoj tokom čitavog trajanja Projekta. Stručnjak za monitoring i evaluaciju biće angažovan u PCU. Taj stručnjak biće zadužen za izradu jednostavnog sistema praćenja rezultata i neophodnih mjesečnih i kvartalnih izvještaja na osnovu ovdje prikazane Tabele rezultata. Dio Operativnog priručnika za projekat sadržaće i format za izradu mjesečnih i kvartalnih izvještaja i redovni raspored dostavljanja podataka od strnae relevantnih organa za implementaciju projekta. 2. Indikatori su dizajnirani tako da obezbijede raspoloživost podataka i njihovo redovno dostavljanje. Podatke će stručnjaku za M&E (monitoring i evaluaciju) dostavljati Uprava za nekretnine, Ministarstvo za ekonomski razvoj i opštine i to na kvartalnoj i godišnjoj osnovi, po potrebi. Podaci će biti prikupljani i iz vladinih izvora – MONSTAT-a i Minsitarstva finansija; kao i iz periodičnih istraživanja među klijentima. S obzirom na različite kapacitete u opštinama, stručnjak za M&E može obezbijediti određenu obuku i tehničku pomoć onim opštinama kojima je to potrebno radi prikupljanja i dostavljanja podataka. Ostalo osoblje Jedinice za koordinaciju projekta zaduženo za tehničku koordnaciju Komponenti B i C takođe će podržati prikupljanje podataka i redovno izvještavanje, ako je to potrebno. 3. Istraživanja mišljenja klijenata biće dizajnirana i sprovedena u tri navrata tokom Projekta: prve godine, radi prikupljanja polaznih/nultih podataka; treće godine radi mjerenja srednjoročnih učinaka; i pete godine radi prikupljanja konačnih podataka o Projektu. Istaživanja, kao i participatorni monitoring preko nevladine organizacije, biće ugovorena sa drugim licima, pri čemu će Stručnjak za M&E pripremiti projektni zadatak, u dogovoru sa Bankom.

25

Aranžmani za praćenje rezultata

Ciljne vrijednosti Prikupljanje podataka i izvještavanje Indikatori rezultata

projekta Polazni osnov

God. 1 God. 2

God. 3 God. 4 God. 5 Učestalost izvještavanja

Instrumenti za prikupljanje

podataka

Obaveza prikupljanja

podataka Porez na promet nekretnina (3% od vrijednosti) na registrovane transakcije povećan za 300%4

€41.46 m €70 m €80m €92 m €106m €121 m Godišnje Izvještaji opraćenju projekta – izvor Min. finansija

Jedinica za koordinaciju projekta (PCU)

Procenat klijenata vrlo zadovoljnih/ zadovoljnih brzinom pružanja usluge dostavljanja zvaničnih i standardnih informacija (podaci odvojeno prikupljeni za Upravu za nekretnine, opštine i MER)

Podaci za 2008.

X% X+10% X+20% Dvogodišnje Izvještaji opraćenju projekta

Jedinica za koordinaciju projekta (PCU)

Srednjoročni rezultati projekta

Automatizovani sistemi razvijeni za katastar nekretnina i koriste ih profesionalni korisnici5.

Atributi dostupni samo putem web stranice.

Strategije su pripremljene.

Sistemi suuspostavljeni

21 opština + 2 lokalne kancelarije povezane on line i barem 100 drugih korisnika

Godišnje Izvještaji opraćenju projekta

Uprava za nekretnine i Jedinica za koordinaciju projekta (PCU)

Neriješeni predmeti u katastarskim kancelarijama smanjeni na ispod 8% godišnjeg broja predmeta u svim kancelarijama.

Podgorica 15.7% Budva 24.7% Žabljak 33.2%

12% 18% 25%

8% 12% 12%

8% 8% 8%

Kvartalno Izvještaji opraćenju projekta

Uprava za nekretnine i Jedinica za koordinaciju projekta (PCU)

Izrada planova u ciljanim opštinama u okviru Projekta (godišnje)

2 3 3 3 Godišnje Izvještaji opraćenju projekta

Opštine i Jedinica za koordinaciju projekta (PCU)

Smanjenje broja novih 34,386 u 35% 70% 95% Godišnje Izvještaji o Opštine i Jedinica

4 Procjenjuje se da ¼ ovih 300% može da se pripiše poboljšanjima koja je donio projekat. 5 Trenutno svih 21 opštinska kancelarija Uprave za nekretnine su povezane sa centralom, a 16 opštinskih poreskih kancelarija je povezano sa glavnim sistemom. Takođe, neki korisnici geodetske mreže su uvezani. Plan je da se novi sistem poveže, uključujući i grafike, i da se konekcija proširi teritorijalno.

26

nezakonito izgrađenih objekata.

septembru 2007. Prosječno povećanje 3,725 godišnje

smanjenje smanjenje smanjenje

praćenju projekta za koordinaciju projekta (PCU)

Smanjenje vremena za pripremu i usvajanje urbanističkih planova.

18-24 mjeseci

14-20mjeseci

10-16 mjeseci

6-12 mjeseci Godišnje Izvještaji o praćenju projekta

Opštine i Jedinica za koordinaciju projekta (PCU)

Smanjenje vremena koje je potrebno Min. za ekon. razvoj za usvajanje lokalnih prostornih planova i GUP-ova.

6-12 mjeseci

5-10 mjeseci 3-6mjeseci

2-4 mjeseci Godišnje Izvještaji o praćenju projekta

Min.za ekon.razvoj i Jedinica za koordinaciju projekta (PCU)

Smanjenje vremena potrebnog za dobijanje građevinske dozvole (centralni i opštinski nivo).

6-12 mjeseci

4-8 mjeseci 3-5mjeseci

1-2 mjeseci Dvogodišnje Izvještaji o praćenju projekta

Opštine, Min.za ekon,razvoj i Jedinica za koordinaciju projekta (PCU)

Prilog 4: Detaljni opis projekta

CRNA GORA: Projekat zemljišne administracije i upravljanja 1. Razvojni cilj projekta je povećanje efikasnosti u izdavanju dozvola i registraciji nekretnina.

2. Korisnici investicije će biti: (a) građani koji žive u opštinama, s obzirom da će se uvesti veći red u izgrađeno okruženje; i (b) poslovna zajednica, s obzirom da će biti uvedeni transparentniji i efikasniji procesi osnivanja i rada preduzeća. Trebalo bi da dođe do drastičnog smanjenja broja novih nezakonitih objekata, kako bi se prekinula neodrživa i neatraktivna gradnja, dok će poslovna zajednica i građani moći da izgrađuju svoja dobra sa većom lakoćom i sigurnošću. Do kraja projekta trebalo bi da javnost ima lak pristup informacijama o zakonskoj situaciji vezano za imovinu i procese koji su potrebni za uređenje poslovnog prostora ili imovine. Zoniranje (detaljno planiranje) i forme i procedure za registraciju imovinskih prava, podnošenje zahtjeva za gradnju ili izdavanje neophodnih dozvola i licenci za započinjanje poslovne aktivnosti treba da budu pojednostavljeni i lako dostupni.n To bi trebalo da dovede do manjeg broja nezakonitih objekata i preduzeća koja rade na crno, kao i do većih investicija preko formalnih procedura. Rezultati će se mjeriti smanjenjem procenta vremena utrošenog na ispunjavanje regulatornih zahtjeva, smanjenje broja koraka i dana koji su potrebni za registraciju ili pribavljanje dozvola i drugih dokumenata, i bolji pristup informacijama.

3. Projekat će biti podijeljen na dvije glavne komponente: prva će se baviti administracijom vezano za nekretnine; a druga planiranjem i radom inspekcija. Treća komponenta će obuhvatiti upravljanje projektom.

Komponenta A. Administracija vezano za nekretnine. 4. Srednjoročni program za period 2008-2013 za Upravu za nekretnine je odobren i obuhvata 12 glavnih zadataka.

1) Osnivanje državnih geodetskih sistema u vezi sa referentnim evropskim sistemima i njihovim standardima;

2) Uspostavljanje katastra nekretnina na nesnimljenim djelovima Republike Crne Gore i zaokruživanje postojeće baze podataka u katastru nekretnina;

3) Uspostavljanje katastra cijevnih vodova u svim većim gradovima; 4) Izrada topografskih mapa različitih razmjera za čitavu zemlju; 5) Snimanje, očuvanje i inoviranje međunarodnih graničnih oznaka; 6) Uspostavljanje registra trgova, ulica i brojeva pojedinačnih stanova, kao i registar

prostornih jedinica; 7) Nastavak modernizacije postojećeg informacionog sistema koji bi predstavljao sastavni

dio i osnov informacionog sistema javnih organa i koji bi sadržao sve podatke vezano za teritoriju Republike, nosioce imovinskih prava i drugih materijalnih prava, u digitalnoj formi, koji će biti na raspolaganju svim zainteresovanim pravnim i fizičkim licima na bilo kom mjestu i u bilo koje vrijeme;

8) Nastavak aktivnosti na konsolidaciji zemljišta; 9) Reorganizacija Uprave za nekretnine, modernizacija i izgradnja objekata Uprave za

nekretnine i regionalnih jedinica katastra i poboljšanje njihovih usluga; 10) Uspostavljanje savremenih arhiva; 11) Usvajanje novih i revidiranje postojećih podzakonskih akata u oblast državnog snimanja

i katastra nekretnina; 12) Modernizacija obrazovnog sistema zaposlenih za rad na radnim mjestima vezano za

državno snimanje i kataster nekretnina.

5. Kompletan petogodišnji plan zahtijeva budžet od skoro 53 miliona eura. Godišnji plan rada i budžet za 2008. godinu su odobreni i opredijeljen je budžet od 10,45 miliona eura. Predloženi projekat uklapa se u ukupnu petogodišnju strategiju i može finansirati samo mali dio ukupnog programa. Projekat će se koncentrisati na one djelove koji bi imali najveći uticaj na unapređenje usluga registracije i obezbjeđivanje informacija putem internet portala. Opštinama su potrebne informacije za izradu generalnih urbanističkih

27

planova, a informacioni portal će obezbijediti informacije i brojnim drugim ministarstvima i organima uprave, poslovnoj zajednici i privatnim licima. Podkomponenta A1. Poboljšanje usluga registracije u kancelarijama Uprave za nekretnine. 6. Tražnja za uslugama registracije transakcija vezano za prodaju, hipoteku i izdavanje imovine rapidno raste. Broj registrovanih transakcija 2006. godine bio je dvostruko veći nego 2005. godine, a stopa povećanja nastavila se i u 2007. godini. Kancelarija koja je time dobila najveći obim posla je kancelarija u Podgorici, gdje zaposleni nemaju dovoljno prostora da bi obavljali svoj posao, a ne postoji ni prikladan prostor za prijem stranaka, za arhivu ili stolove i opremu koji su zaposlenima potrebni. Ovi uslovi slični su i u ostatku zemlje. Direkcija za javne radove će projektovati novi objekat za Podgoricu i objekat nove centrale, a planovi bi trebalo da budu gotovi do kraja juna 2008. godine. Projekat će finansirati izgradnju novog objekta, ukoliko se postigne dogovor oko njegovog dizajna, ili će finansirati rekonstrukciju većeg broja kancelarija katastra u različitim gradovima Crne Gore. Budžet Uprave za nekretnine pokriće troškove za one kancelarije koje nisu pokrivene iz budžeta Projekta. Prilikom projektovanja novih ili rekonstrukcije postojećih objekata mogu se uvesti i mjere za smanjenje korupcije i poboljšati sami radni proces. Lokacije koje će biti odabrane da se rekonstrukcija vrši iz sredstava kredita mogu poslužiti kao model za ostale lokacije. Lokacije za rekonstrukciju biće izabrane na osnovu najpreče potrebe. 7. Uprava za nekretnine nalazi se među liderima tehnološkog razvoja zemlje i pokušava da zadovolji obaveze koje bi se od nje očekivale u budućnosti, kada se zemlja pridruži Evropskoj uniji. U sektoru administriranja nekretnina u EU postoji niz inicijativa i aktivnosti koje su u toku, a neke od njih su: (a) izrada infrastrukture nacionalnih prostornih podataka, koja se koristi za standardizovanje svih geografskih informacija koje dostave razni sektori vlade i drugi izvori; (b) zajednički koordinatni sistemi, koji koriste sisteme za određivanje lokacije uz pomoć satelita; (c) pružanje informacija o zemljištu i namjeni zemljišta (posebno informacija vezano za životnu sredinu) preko INSPIRE Direktive; i (d) veći kvalitet pružanja usluga i veća transparentnost preko inicijativa za uvođenje elektronske vlade. Post-diplomski studij u ovoj oblasti je od presudnog značaja za Crnu Goru, kako bi se na kompetentan način ostvario napredak u ovim oblastima. Postoji nekoliko univerziteta u Evropi koji nude potrebnu obuku u ovoj oblasti, kao i u obezbjeđivanju da se zakonska prava definisana zajedničkim sistemom registracije i katastarskim sistemima integrišu u novu tehnologiju. Projekat planira da pošalje tri postdiplomca godišnje na univerzitete u Švedskoj ili Holandiji (ni druge mogućnosti nisu isključene) na postdiplomski studij, počev od 2009. godine. Dakle, do 12 lica će dobiti visoko obrazovanje u oblasti administriranja nekretnina (uključujući pravna i ekonomska pitanja, pitanja registracije i planiranja), Geografskog informacionog sistema i geodezije. 8. Podkomponenta će obuhvatiti:

• Renoviranje, namještaj i opremu za izabrane kancelarije; • Obuku za zaposlene.

Podkomponenta A2. Razvoj informacionog sistema. 9. Sektor za GIS u Upravi za nekretnine već ima alfanumerički softver (TerraSoft) i različite grafičke softvere (MAPSoft, Digit 98 I DMapBase i TerraDGP). Lokalne i centralna kancelarija povezane su mrežom - Wide Area Network, ali grafički i alfanumerički podaci nisu automatski uvezani. Građani imaju pristup informacijama preko web stranice Uprave za nekretnine, ali tu vezu treba unaprijediti i uključiti i grafičke podatke. Srednjoročna strategija navodi program za unapređenje informacionih sistema, a projekat će pomoći u sledećem: izrada ICT strategije, analiza potreba klijenata i definisanje standarda i sporazuma o podacima; novi modeli podataka; i implementacija Geoportala kojemu će građani imati pristup. Informacioni sistem će obuhvatiti potrebe za digitalnom arhivom i mogućnosti za on-line podnošenje zahtjeva za zvanične izvode i prijava za transakcije Isto tako, izvršićemo izradu softvera, nabavku dozvola i hardvera, po potrebi, a obezbijedićemo i obuku za sve zaposlene. Poboljšanja u smislu završetka registracije transakcija i obezbjeđivanja pristupa informacijama mogu se u velikoj mjeri ostvariti preko ove podkomponente. Podkomponenta A3. Obezbjeđivanje osnovnih mapa

28

10. Opštinama su potrebne osnovne mape u razmjeri1:5000 kako bi pripremile Generalne urbanističke planove (GUP-ove). Aktivnosti koje vrši Uprava za nekretnine su besplatne, a Uprava već ima fotografske i fotogrametrijske kapacitete za 2007. godinu koje može koristiti kao osnov za izradu osnovnih mapa koje su opštinama potrebne za izradu GUP-ova. To obuhvata i ortofotomape, reljef u vidu kontura i katastarsku indeksnu šemu. Poređenjem ortofotomape i katastarske indeksne šeme jasno se vidi koji objekti su zakonski registrovani, a koji nisu. Detaljni urbanistički planovi (DUP) zahtijevaju i dodatne informacije koji se moraju prikupiti uz prilično velike troškove, dok se osnovna mapa za generalni urbanistički plan može pripremiti brzo i uz male troškove. Samo je potreban zahtjev od date opštine. 11. Podgorica i neki primorski gradovi već su tražili osnovne mape za GUP i DUP6, a imaju i neophodne resurse da plate preduzimače za završetak tih radova. Postoji mnogo veća potreba u planinskim oblastima gdje postoji velika tražnja za dozvolama za gradnju, jer su investitori prepoznali mogućnosti za razvoj turizma, ali još uvijek ne postoje dovoljni kapaciteti za izradu GUP-ova. Ova podkomponenta će obezbijediti dovoljne kapacitete fotogrametrijskom/ kartografskom sektoru (uključujući softverske licence i kompjutere, koje trenutno nemaju) kako bi se pripremile osnovne mape. Kartografski sektor će se povezati sa stručnjaciima koji rade u okviru Komponente B, kako bi osigurali da se osnovne mape izrađuju uz koordinaciju sa lokacijama koje su izabrane za izradu posebnih planova ili generalnih urbanističkih planova. Ugovori će biti dodijeljeni privatnom sektoru, kako bi se osiguralo da su osnovne mape urađene za lokacije za koje će prostorni planovi i GUP-ovi (a možda i DUP-ovi) biti izrađeni iz sredstava projelta. Podkomponenta će obuhvatiti:

• Obezbjeđivanje softverskih licenci i obuke; • Izradu osnovnih mapa i katastarske indeksne šeme za odabrane lokacije7 u planinskim krajevima.

Podkomponenta A4. Katastar nekretnina. 12. Srednjoročni program obuhvata aktivnosti na izradi katastra nekretnina na odabranim lokacijama. Oko 51% zemlje ima već završen katastar nekretnina, ali to obuhvata 90% gradskih zona i primorja. Troškovi završetka katastra nekretnina su jako visoki, oko 80 eura po hektaru. Troškovi bi se mogli smanjiti promjenom metodologije, a iskustva drugih zemalja pokazuju da veće angažovanje privatnog sektora i objavljivanje međunarodnih tendera za ove poslove mogu značajno smanjiti troškove i vrijeme za završetak aktivnosti na katastru nekretnina. Dogovoreno je da se pokrije barem 100.000 hektara katastra nekretnina u Žabljaku, Plavu i NP Biogradska gora, objavljivanjem međunarodnog tendera. Preostale oblasti za izradu katastra nekretnina pokrivene su državnim sredstvima u okviru Srednjoročnog programa. Očekuje se da se naučene lekcije i poboljšana metodologija mogu primijeniti i na drugim lokacijama. Komponenta B: Poboljšanje planiranja i izdavanja dozvola 13. Upravljanje urbanističkim zemljištem i planiranje, kao i izdavanje građevinskih dozvola i inspekcijski radu značajni su za organizovani razvoj svake zemlje i treba da promovišu opšte javno dobro, ne predstavljajući pri tom barijere stranim i domaćim investitorima u otpočinjanju i razvoju poslovne aktivnosti. Crna Gora planira i da se pridruži Evropskoj uniji, tako da će organizovano planiranje i upravljanje nekretninama biti neophodni kako bi se zadovoljili standardi EU o zaštiti životne sredine, vladavini prava i zaštiti privatne imovine. 14. Sektor planiranja u Crnoj Gori regulisan je Zakonom o prostornom planiranju i uređenju prostora, koji je usvojen 2005. godine. Zakon reguliše osnove prostornog planiranja i uređenja prostora, vrste, sadržaj i procedure za izradu i usvajanje planske dokumentacije; on definiše uslove za izradu planske dokumentacije i njihovu primjenu; a definiše i praćenje primjene ovih planskih dokumenata. Nacionalno prostorno planiranje predstavlja obavezu Uprave za planiranje pri Ministarstvu za ekonomski razvoj, a urbanističko planiranje vrše sektori planiranja u opštinama (21). Nacionalni prostorni plan za Crnu Goru je pripremljen i Vlada ga je

6 GUP-ovi zahtijevaju osnovni plan razmjere 1:5000, a DUP-ovi 1:1000. 7 U startu su identifikovane sledeće lokacije: Žabljak, Šavnik, Plav, Rožaje, Berane, Andrijevica i Mojkovac, plus lokacije za koje će biti urađeni prostorni planovi i GUP-ovi.

29

odobrila. Sada je predmet skupštinske procedure radi formalnog usvajanja. Kada bude usvojen, Nacionalni prostorni plan predstavljaće opšti okvir na osnovu kojeg će se vršiti planiranje na lokalnom nivou. 15. Kada Nacionalni prostorni plan bude usvojen, 21 opština će morati da izmijeni postojeće ili pripremi nove lokalne prostorne planove i Generalne urbanističke planove. Neke opštine već pripremaju dokumentaciju kako bi bile spremne da raspišu tender za njihove nove planove odmah, a u nekoliko slučajeva planovi su već u fazi izrade. Međutim, mnoge manje opštine, posebno na sjeveru, nemaju ni sredstava ni kapaciteta da pripreme nove prostorne planove i GUP-ove. Ažurirani GUP-ovi, a u nekim slučajevima i detaljni urbanistički planovi (DUP) neophodni su za brzo izdavanje građevinskih dozvola i unapređenje poslovnog okruženja u Crnoj Gori. 16. Građevinski sektor u Crnoj Gori regulisan je Zakonom o izgradnji objekata, koji je usvojen u novembru 2000. godine. Zakon reguliše izgradnju i rekonstrukciju objekata i procedure za izdavanje građevinskih dozvola. Član 70 zakona definiše da će u roku od dvije godine od stupanja zakona na snagu (tj. u decembru 2002. godine) opštine morati da pripreme spisak objekata koji su izgrađeni bez građevinske dozvole ili bez upotrebne dozvole i inicirati postupak za utvrđivanje mogućnosti izdavanja građevinskih dozvola ili neophodnosti rušenja objekata (ako izdavanje dozvole nije moguće, tj. ako ometa javni interes ili se objekat nalazi u zaštićenoj zoni). Ove mjere trebalo je da budu preduzete godinu dana nakon izrade spiska nezakonitih objekata (drugim riječima, rok je bio decembar 2003.). To tek sada počinje da se realizuje na organizovani način i do sada je pažnja bila fokusirana na primorje. Potrebno je hitno poboljšati kapacitete opština kako bi realizovale ovaj delikatan zadatak. 17. Predložena Komponenta B ima četiri podkomponente: B.1 Unapređenje procesa planiranja i podrška MER 18. Ova podkomponenta će se fokusirati na pružanje podrške MER u zaokruživanje neophodnog zakonskog okvira uz zakon o planiranju – izrada podzakonskih akata, planskih standarda i priručnika, itd. Podkomponenta će pružiti i tehničku pomoć i obuku MER-u radi implementacije zakona o planiranju i radi praćenja lokalnih planova, uključujući izradu Sistema upravljanja urbanističkim planiranjem, koji će omogućiti odobravanje lokalnih planova od strane MER. 19. Konkretne planirane aktivnosti su sledeće:

Izrada detaljnih standarda planiranja i priručnika za planiranje, kao i propisa, standarda vezano za podatke, radi njihovog objedinjavanja i pojašnjenja svih postojećih zakona, normi, propisa, itd za svaki pojedinačni aspekt urbanističkog planiranja. Ova aktivnost podržaće i obuku i distribuiranje ovih novih standarda opštinama, privatnom sektoru i ostalima, po potrebi;

Podrška Ministarstvu za ekonomski razvoj za praćenje izrade i završetka izrade planova. Jačanje zakonskog okvira (podzakonski akti, propisi, itd). Ova aktivnost fokusiraće se na jačanje kapaciteta Ministarstva za ekonomski razvoj za praćenje izrade i implementacije planskih dokumenata na nacionalnom nivou i za odobravanje planskih dokumenata na opštinskom nivou. Obuhvatiće obuku i studijske posjete za službenike Ministarstva za ekonomski razvoj. Uključiće i reviziju postojećih zakona i pomoć u formulisanju podzakonskih akata, propisa, itd;

Izrada strategije informacione i komunikacione tehnologije (ICT), analize potreba korisnika, dalji razvoj rječnika i standarda vezano za podatke, model podataka, sporazumi za razmjenu podataka i izrada i implementacija Sistema upravljanja urbanističkim planiranjem i Geoportala za urbanističko planiranje za pristup javnosti. Razvoj softvera, licence i hardver, po potrebi, će takođe biti obezbijeđeni/kupljeni, a za osoblje će biti obezbijeđena obuka.

Proces unapređenja i pojednostavljenja procesa izdavanja građevinskih i operativnih dozvola u skladu sa postojećim zakonskim okvirom, kao i moguća poboljšanja zakonskog okvira;

Obuka za planere iz privatnog sektora vezano za nove standarde, podzakonske akte i propise; Podrška Univerzitetu radi daljeg razvoja nastavnog plana i programa za urbanističko i prostorno

planiranje i primjena novog nastavnog plana i programa.

30

B.2 Unapređenje planiranja na opštinskom nivou i završetak izrade planova 20. Podkomponenta će obezbijediti sufinansiranje izrade lokalnih prostornih planova i GUP-ova u onim opštinama koje imaju ograničene finansijske i ljudske resurse. Lokalni prostorni planovi i GUP-ovi su obavezni planovi koje sve opštine moraju pripremiti. Izrada ovih planova poštovaće proceduru definisanu postojećim Zakonom o prostornom planiranju. Planovi će biti pripremljeni korišćenjem mapa koje obezbijedi Uprava za nekretnine u digitalnoj, vektorskoj formi. Ova aktivnost biće realizovana uzimajući u obzir ono što drugi donatori – GTZ i UNDP – planiraju u opštinama, kako bi se izbjeglo preklapanje i dupliranje. Ako preostane dovoljno sredstava nakon finansiranja izrade obaveznih planova i ako bude interesovanja, Projekat može finansirati i izradu nekih DUP-ova. 21. Podkomponenta će podržati i kampanju za informisanje/ podizanje svijesti javnosti, zajedno sa procesom planiranja i ohrabriti uključivanje javnosti, posebno vezano za angažovanje građana u širu problematiku planiranja i gradnje. Ostale aktivnosti u okviru ove podkomponente obuhvatiće obezbjeđivanje neophodne obuke i opreme sektorima planiranja u opštinaa, kako bi mogli izraditi i implementirati opštinske planove. Oprema će obuhvatiti kompjutere, štampače, plotere i softver (uglavnom AutoCAD i drugi uobičajeni softver), Ova aktivnost će biti realizovaan u saradnji sa drugim donatorima – GTZ i UNDP – kako bi se izbjeglo preklapanje i/ili dupliranje aktivnosti. Konkretne planirane aktivnosti su:

Izrada lokalnih prostornih planova i GUP-ova u opštinama, posebno onim koje imaju ograničena finansijska sredstva; i izrada nekih DUP-ova, po potrebi i zavisno od raspoloživih sredstava;

Kampanja za informisanje javnosti, koja će pratiti proces planiranja u opštinama i učešće građana u široj problematici planiranja i gradnje, na lokalnom i nacionalnom nivou;

Obezbjeđivanje neophodne opreme (štampači, ploteri, kompjuteri) i softvera za sektore planiranja u 21 opštini, i instaliranje i umrežavanje, po potrebi;

Obuka vezano za izradu Projektnog zadatka i tenderske dokumentacije za izradu planova; upravljanje procesom nabavki; nove standarde planiranja, priručnik za planiranje, kako čitati i održavati GUP-ove i vezano za upotrebu hardvera i standardnog softvera, po potrebi.

B.3 Unapređenje procesa izdavanja građevinskih dozvola i rada inspekcije 21. Obezbjeđivanje ažuriranih osnovnih mapa i izrada digitalne planskih dokumenata imaće uticaja i na vrijeme koje je potrebno za izdavanje građevinskih dozvola. Ova podkomponenta će proučiti mogućnosti za dalje smanjenje koraka koji su potrebni za izdavanje građevinskih i upotrebnih dozvola, zajedno sa tekućom administrativnom reformom usmjerenom na smanjenje barijera za razvoj preduzeća. Ova podkomponenta će finansirati kampanje za podizanje svijesti u javnosti o tome koje su koristi od borbe protiv nezakonite gradnje i izradu brošura i online informacija, kako bi se povećala transparentnost procesa izdavanja građevinskih dozvola i rada inspekcije. Zaposleni u građevinskom i inspekcijskom sektoru u opštinama biće obučeni, a biće obezbijeđena i neophodna oprema (hardver, softver i automobili). Ova podkomponenta će obuhvatiti:

Kampanje za podizanje svijesti javnosti i izrada brošura i online informacija radi veće transparentnosti čitavog procesa i bolje informisanosti javnosti. Ova kampanje će informisati javnost i o koristima od borbe protiv nelegalne gradnje. Nekoliko pilot projekata je u toku na primorju i na sjeveru vezano za legalizaciju nezakonitih objekata i dalju borbu protiv nezakonite gradnje, a ova iskustva će biti uključena u Kampanju;

Obuka za zaposlene u opštinama vezano za korišćenje kompjuterskog hardvera i softvera; upotreba digitalnih planova za traženje podataka potrebnih građevinskoj inspekciji; i usaglašene procedure i postupci za izdavanje dozvola;

Obuka i tehnička pomoć inspekcijama u 21 opštini; i Oprema, hardver i softver, po potrebi.

B.4 Unapređenje poslovnog okruženja

31

23. Ova podkomponenta će podržati MER kroz tehničku pomoć i obuku potrebne za poboljšanje ostalih aspekata izdavanja dozvola za rad preduzeća. Aktivnosti u okviru ove podkomponente biće realizovane u konsultaciji sa FIAS-om i Sektorom za privredu i preduzetništvo u okviru MER. Komponenta C. Upravljanje projektom

24. Jedinica za tehničku podršku pri Ministarstvu finansija obezbijediće fiducijarnu podršku projektu. Dodatni konsultanti biće angažovani za pružanje podrške Ministarstvu za ekonomski razvoj, s obzirom da ono nema resursa da upravlja projektnim aktivnostima ili aktivnostima koje će biti realizovane na opštinskom nivou. Dodatni konsultanti sačinjavaće Jedinicu za koordinaciju projekta i biće zaduženi za izvještavanje o projektu (monitoring i evaluacija), kao i za tehničku podršku. Biće obezbijeđena sredstva za kupovinu vozila, s obzirom da se očekuje da će biti potrebna brojna putovanja u opštine, a sredstva će biti obezbijeđena i za iznajmljivanje kancelarije, prevođenje i opšte operativne troškove. Detaljan opis aranžmana za upravljanje projektom dat je u Aneksu 6.

32

Prilog 5: Troškovi projekta

CRNA GORA: Projekat zemljišne administracije i upravljanja

Troškovi projekta po komponentama i/ili aktivnostima

Vlada u milionima

eura

IBRD u milionima

eura

Ukupno u milionima

eura A. Administracija nekretnina 7,990 7,490 15,480 B. Poboljšanje planiranja i izdavanja dozvola 2,612 2,612 5,225 C. Upravljanje projektom 560 560 1,120 Ukupni polazni troškovi 11,162 10,662 21,825

Fizički nepredviđeni izdaci 112 106 218 Cjenovni nepredviđeni izdaci 244 232 475

Ukupni troškovi projekta1 11,518 11,000 22,518 početna-krajnja provizija 0 0 0

Ukupna potrebna finansijska sredstva 11,518 11,000 22,518

33

Prilog 6: Aranžmani za implementaciju

CRNA GORA: Projekat zemljišne administracije i upravljanja 1. Projekat će biti implementiran preko dvije glavne agencije za implementaciju:

Uprava za nekretnine, u okviru Ministarstva finansija, zadužena je za pitanja koja se tiču registracije imovine, izrade geodetskih mapa i katastarskih mapa i drugih relevantnih geodetskih aktivnosti. Ona će upravljati Komponentom A.

Ministarstvo za ekonomski razvoj je zaduženo za urbanističko planiranje, izdavanje dozvola i inspekcije na centralnom nivou. Ove dvije agencije moraju blisko sarađivati sa opštinskim vlastima, jer većina urbanističkih planova, odobrenja za planove, aktivnosti izdavanja dozvola i inspekcijske kontrole vrše opštinski organi. Ministarstvo za ekonomski razvoj je samo direktno odgovorno za veće građevinske poduhvate i pravna lica ili lokacije koje su regulisane posebnim zakonima. U okviru Ministarstva za ekonomski razvoj, Sektor za urbanističko planiranje je odgovoran za aktivnosti u okviru Komponente B.

2. Uključivanje opština je od ključnog značaja za sve aktivnosti u okviru Projekta, posebno za Komponentu B. Iako opštine neće biti direktno finansirane iz projekta (nema direktnog usmjeravanja sredstava zajma), važno je da one budu aktivno uključene u aktivnosti čiji su korisnici. Za one opštine koje će dobiti finansijsku podršku za izradu lokalnih prostornih planova i GP-ova, projekat će tražiti odluku Skupštine opštine kojom se određuje uzajamno prihvatljivi iznos sredstava za sufinansiranje (ne više od 20%) od strane opštine za izradu planova, kao i nadležno lice za koordinaciju u okviru projekta (preko PCU). Opštine će preko PCU pripremiti tehničke detalje vezano za planove, ocijeniti ponude i nadgledati rad preduzimača koji dobiju posao.

3. Koordinacija u okviru svih 21 opštine predstavlja pravi izazov, a ne postoji centralna administracija koja bi to mogla raditi. Pored toga, Ministarstvo za ekonomski razvoj nema dovoljno resursa da implementira svoje aktivnosti u okviru projekta. Jedinica za koordinaciju projekta biće osnovana u sa primarnim ciljem da obezbijedi ovu vrstu veze i koordinacije sa opštinama, ali i da pomogne Ministarstvu za ekonomski razvoj da implementira svoj dio Projekta (podkomponente B.1. i B.4.). Uprava za nekretnine će implementirati Komponentu A bez dodatnog osoblja.

4. Postojeća Jedinica za tehničku podršku, u okviru Ministarstva finansija, biće zadužena za fiducijarne aspekte Projekta (finansijski menadžment i nabavke), ali će sama implementacija biti obaveza Uprave za nekretnine (Komponenta A), Sektora za urbanističko planiranje (Komponenta B) i PCU. Koordinator je imenovan za Komponentu A i za aktivnosti MER u okviru Komponente B (B.1), kako bi se obezbijedila adekvatna realizacija Projekta. PCU će koordinirati aktivnosti u okviru Komponente B koje se realizuju u korist opština.

5. Upravljački komitet Projekta obezbijediće opšte vođstvo i smjernice za realizaciju Projekta. Biće osnovan u skladu sa zvaničnom Odlukom Vlade i uključivaće visoke predstavnike Ministarstva finansija, Ministarstva za ekonomski razvoj, Uprave za nekretnine, Zajednice opština kao i drugih organa, zavisno od potrebe. Predsjedavajućeg ovog Komiteta treba da zvanično imenuje Vlada. Komitet bi trebalo da se sastaje najmanje kvartalno, a njegove obaveze obuhvataju:

• Odlučivanje o ključnim pitanjima vezano za sveukupnu implementaciju Projekta; • Prijem i odobravanje godišnjih planova rada i godišnjih ciljeva, relevantnih godišnjih

budžeta Projekta i godišnjih izvještaja po tom osnovu, kao i da osigura koordinaciju između različitih aktera u implementaciji Projekta; i

• Da odobrava kvartalne izvještaje o napretku za Svjetsku banku.

34

6. Sastav i dužnosti Upravljačkog komiteta projekta opisane su u prethodnom tekstu. Implementacija različitih komponenti Projekta je obaveza agencija za implementaciju, a one će to postići uz pomoć Jedinice za koordinaciju projekta i Jedinice za tehničku podršku. Viši službenik biće imenovan ispred svake agencije kao Koordinator, koji će upravljati svojom komponentom ili podkomponentom i koordinirati sa Jedinicom za koordinaciju projekta i Jedinicom za tehničku podršku, po potrebi, kako bi osigurali da se aktivnosti realizuju brzo i kvalitetno. Koordinatori komponenti su zaduženi za sveukupnu implementaciju svojih komponenti ili podkomponenti. Koordinatori komponenti će se redovno sastajati sa relevantnim osobljem Jedinice za koordinaciju projekta i Jedinice za tehničku podršku, radi usvajanja planova i aktivnosti i donošenja neophodnih odluka u definisanju politike.

7. Jedinica za koordinaciju projekta (PCU) Ova Jedinica je osnovana da pomogne Ministarstvu za ekonomski razvoj i opštinama u implementaciji Komponente B. Međutim, ona će pomagati i Upravi za nekretnine vezano za programe obuke i davanje savjeta od pitanjima informacionih tehnologija (kao što su nabavke), po dostavljenom zahtjevu. Konsultant zadužen za aktivnosti obuke biće zadužen i za praćenje i evaluaciju u okviru Projekta, tako da se od njega očekuje da radi na obje Komponente. Osoblje Jedinice za koordinaciju projekta uključilo bi i sledeća dva tehnička stručnjaka, koji bi sarađivali sa opštinama i Ministarstvom za ekonomski razvoj vezano za Komponentu B, Koordinatora obuke/ stručnjaka za monitoring i evaluaciju i stručnjaka za informacione i komunikacione tehnologije. Jedinicom za koordinaciju projekta upravljao bi jedan od tehničkih stručnjaka angažovanih u okviru Projekta, pa bi, samim tim, bio direktno odgovoran Koordinatoru Komponente B. Ova Jedinica bila bi zadužena za sledeće:

• Svakodnevne obaveze upravljanja Projektom vezano za Komponentu B. • Izrada tehničkih specifikacija i projektnih zadataka za aktivnosti u okviru Komponente B, u

konsultaciji sa relevantnim službenicima Ministarstva za ekonomski razvoj i opština. • Upravljanje svim ugovorima potpisanim u sklopu komponente B. • Redovna komunikacija i protok dokumenata prema TSU za potrebe nabavki, finansijskog

upravljanja i isplata. • Redovne procjene potreba opština u pogledu planske dokumentacije, opreme, i obuke. • Priprema godišnjeg plana obuke u dogovoru sa Ministarstvom za ekonomski razvoj,

opštinama i Upravom za nekretnine i nadgledanje aktivnosti obuke. • Priprema godišnjeg plana rada i budžeta u dogovoru sa Ministarstvom za ekonomski razvoj,

Upravom za nekretnine i opštinama. • Priprema kvartalnih i godišnjih izvještaja o monitoringu koji će se prosljeđivati Vladi i

Svjetskoj banci. 8. U slučaju Komponente A, Uprava za nekretnine će dostaviti tehničke specifikacije i druge potrebne instrukcije za nabavke i finansijski menadžment direktno Jedinici za tehničku podršku. Uprava za nekretnine će, isto tako, raditi sa Jedinicom za koordinaciju projekta na procjeni godišnjih potreba za obukom i na realizaciji obuke, kao i na aktivnostima monitoringa i evaluacije. Stručnjak za informacione tehnologije iz Jedinice za koordinaciju projekta obezbijediće, pomoć Upravi za nekretnine na njen zahtjev, u izradi specifikacija i drugih pitanja vezano za informacione i komunikacione tehnologije.

9. Jedinica za implementaciju projekata (TSU) TSU je osnovana pri Ministarstvu finansija u cilju podrške implementaciji svih projekata koje finansira Svjetska banka. TSU je nadležna za obavljanje sljedećih funkcija: (i) nabavke; (ii) finansijsko upravljanje i (iii) isplate i revizija. TSU će pružiti navedene usluge nosiocima implementacije LAMP projekta. Biće pripremljen Memorandum o razumijevanju između MF i MER, koji će naznačiti uloge i obaveze TSU i agencija za implementaciju i on bi trebalo da bude potpisan prije otpočinjanja realizacije projekta.

35

Agencije za implementaciju 10. Uprava za nekretnine: Uprava za nekretnine je administrativna agencija, diretno odgovorna Ministarstvu finansija. Sjedište joj je u Podgorici, a ima i 21 područnu kancelariju, po jednu u svakoj opštini (i dvije opštinske kancelarije u okviru glavnog grada). Svaka opština ima svoju podružnu kancelariju. Uprava za nekretnine je nadležna za katastar i registraciju imovine i trenutno je u postupku uspostavljanja katastra nekretnina širom zemlje, preko 21 područne kancelarije i 2 opštinske kancelarije . Uprava je nadležna i za kartografiju, fotogrametriju, geodeziju, vazdušno snimanje, konsolidaciju zemljišta, označavanje međunarodnih granica, lokacija kanalizacionih vodova, adresa i građevinskih registara, vrjednovanje zemljišta, izdavanje dozvola i nadzor nad radom ovlašćenih geometara. Uprava za nekretnine zapošljava 346 službenika na neodređeno vrijeme i dodatnih 30 službenika po ugovoru. Uprava je pripremila petogodišnji srednjoročni program za period 2008-2013, i on naznačava neophodna sredstva za završetak izrade katastra nekretnina, kao i za druge investicije (uključujući informacione tehnologije), u iznosu od 53 miliona eura. Srednjoročni program je Vlada odobrila, a Uprava za nekretnine ima usvojeni program rada za 2008. godinu, sa budžetom od 10,45 miliona eura. 11. Uprava za nekretnine ima neophodno tehničko osoblje i upravljačke sposobnosti da implementira Komponentu A Projekta, uz podršku jedinice za tehničku podršku (TSU). Uprava planira stručno obrazovanje svojih službenika u okviru srednjoročnog plana, pa je zatražila finansijsku podršku za dodatno obrazovanje 150 geodetskih inžinjera i 80 pravnika. I obuka i stručno obrazovanje biće finansirani preko LAMP projekta. Uprava ima jedinicu za razvoj i implementaciju informacionih tehnologija i na centralnom, i na lokalnom nivou. To je Sektor za GIS, u okviru Odjeljenja za planiranje, analizu i GIS. Trenutno ovaj sektor zapošljava 13 eksperata, od kojih su 2 tu privremeno, kao pripravnici. Po nedavno usvojenim amandmanima na Zakon o državnom premjeru i katastru nekretnina, Sektor za GIS dobio je nove nadležnosti, a u pripremi je i nova organizaciona struktura. Predviđeno je da se broj zaposlenih u GIS Sektoru poveća na 20. Projekat će to podržati Sektor za GIS kroz obuku i tehničku pomoć. 12. Ministarstvo za ekonomski razvoj: Ministarstvo za ekonomski razvoj osnovanno je u novembru 2006. godine i nadležno je za prostorno planiranje i uređenje prostora; stambenu politiku; multilateralnu i regionalnu trgovinsku saradnju; međunarodne ekonomske odnose; privredu i preduzetništvo, uključujući mala i srednja preduzeća; unutrašnju trgovinu i konkurenciju; rudarstvo i geološka istraživanja; energetiku; i mnoge druge aspekte neophodne za održivi i uravnoteženi rast i razvoj crnogorske privrede, njene konkurentnosti i izradu politike. Mandat Ministarstva je prilično širok; ključni sektori u Ministarstvu za potrebe Projekta su Sektori za urbanističko planiranje, pravna pitanja i inspekcije i prostorno planiranje. 13. Pitanja prostornog planiranja su regulisana novim Zakonom o prostornom planiranju i uređenju prostora, koji je usvojen u maju 2005. godine. Po Zakonu, planovi na lokalnom nivou moraju biti usklađeni sa planovima na nacionalnom nivou vezano za propisanu namjenu zemljišta i koncept uređenja prostora. Nacionalni prostorni plan je Vlada već usvojila i trenutno je u parlamentarnoj proceduri, radi konačnog usvajanja. Ministarstvo za ekonomski razvoj nadležno je za Nacionalni prostorni plan i za prostorne planove od posebnog nacionalnog interesa (veliki infrastrukturni projekti, nacionalni parkovi); međutim, Ministarstvo mora odobriti i sve lokalne planove, kako bi osiguralo da su usklađeni sa planovima višeg reda. Pored toga, Ministarstvo za ekonomski razvoj ima i određene nadležnosti za izdavanje građevinskih dozvola za objekte preko 1000 m2 ili objekte sa više od 4 sprata nad zemljom, kao i za inspekciju takvih objekata. Ministarstvo je nadležno i za sve podzakonske akte i propise koji regulišu oblast planiranja, izdavanja dozvola i inspekcijski nadzor.

36

14. Ministarstvo ima ograničen broj službenika u samom ministarstvu da bi moglo realizovati Projekat, pa će stoga biti osnovana Jedinica za koordinaciju projekta pri Ministarstvu. Ministarstvo za ekonomski razvoj trenutno nema Sektor za informacione tehnologije i ima vrlo ograničene ICT kapacitete. Predloženi projekat obuhvata i značajne aktivnosti na izradi i implementaciji informacionih tehnologija, koje zahtijevaju i razvoj institucionalnih kapaciteta u samom Ministarstvu za informacione i komunikacione tehnologije. U prošlosti je Ministarstvo angažovalo lica izvan ministarstva po ugovoru, da bi pomogli u zradi nacionalnog prostornog plana, GIS strategije, prostornog plana morskog dobra, i drugih važnih planskih dokumenata. Očekuje se da će se ova vrsta javno-privatnih partnerstava nastaviti. Jedinica za koordinaciju projekta shvaćena je kao privremena mjera za period trajanja projekta. Kada se projekat završi, nove procedure i IT sistemi omogućiće Ministarstvu da funkcioniše efikasnije (bez dodatnog osoblja), mada se očekuje da će oni nastaviti sa privatno-javnim partnerstvima za pojedine aktivnosti – uključujući i upravljanje ICT sistemom (sistemom informacionih i komunikacionih tehnologija). 15. Opštine: Crna Gora ima 21 opštinu. Opštine su jedinice lokalne samouprave ispod nacionalnog nivoa i obuhvataju i urbane i ruralne oblasti. Po veličini variraju od 200,000 do 4,000 hektara, a po broju stanovnika od 170,000 (Podgorica) do ispod 10,000. Opštine su nadležne za prostorno planiranje na lokalnom nivou i za urbanističko planiranje. Nadležne su i za izdavanje građevinskih dozvola i inspekcijski nadzor nad objektima na njihovoj teritoriji koji su manji od 1,000 m2 ili imaju manje od pet spratova. Opštine su nadležne za izdavanje građevinskih dozvola i inspekciju. Iako postoji zakonski okvir na nacionalnom nivou, implementacija ovih aktivnosti značajno varira od opštine do opštine. To je rezultat različitih kapaciteta koje opštine imaju, kao i nedovoljno jasnih propisa i procedura, koje ostavljaju značajna diskreciona prava opštinama. 16. Opštine rade po principu samofinansiranja, finansiraju se iz sopstvenih prihoda (opštinski porezi, takse, nadoknade i drugo); prenijetih prihoda Republike (prihodi od poreza na dohodak fizičkih lica, poreza na promet nekretnina i od koncesionih naknada za upotrebu prirodnih resursa); Egalizacionog fonda (za uravnoteženje opštinskih budžeta prenosom sredstava iz bogatijih primorskih opština i opština u centralnom dijelu zemlje, siromašnijihm opštinama na sjeveru); i uslovnih subvencija iz državnog budžeta za finansiranje kapitalnih projekata (kao što su velike investicije u infrastrukturu).

37

Prilog 7: Upravljanje finansijama i načini plaćanja

CRNA GORA: Projekat zemljišne administracije i upravljanja. Pitanja zemlje.

1. Ostvaren je napredak u razvoju sistema javnog upravljanja finansijama, jer su nalazi CFAA 2002.g. bili impresivni u nekim oblastima. Povjerilačka revizija sprovedena 2007.g. zaključuje da je budžetska kontrola značajno unparijeđena kroz uspostavljanje potpuno funkcionalnog trezorskog sistema povezanog sa svim budžetskim korisnicima. Sistemi za proces izdvajanja i obračuna za prihode od poreza su unaprijeđeni. Kredibilitet predviđanja vezanih za prihode i rashode je ukazao na to da je proces planiranja postao mnogo pouzdaniji. Elementi moderne funkcije revizije javnog sektora (i interna i eksterna reviziju) su uspostavljeni i već su rezultirali promjernom kvaliteta kontrole i pokrivenošću cijele zemlje.

2. Iako je prepoznat ostvareni napredak, ipak je sotalo dosta izazova. Uprkos značajnom investiranju u razvoj programa budžetiranja, proces tek treba da postigne značajan uticaj na planiranje politike i određivanje prioriteta u čitavoj vladi. Zajedno sa drugim zemljama, potreban je dalji rad kako bi se razvio srednjoročni okvir rashoda koji povezuje politike i planiranje u proces budžetiranja. Vlada takođe treba da izgradi kompletnu sliku fiskalnih rizika koji preovladavaju u javnom sektoru; posebno kredite, zaloge i garancije od strane opština i javnih predueća. I na kraju osnovni građevinski blokovi sistema finansijske kontrole nedostaju; na primejr trezorski sistem tek treba da implementira kontrolni sistem preuzimanja obaveze koji bi omogućio Ministarstvu finansija da uključi plaćanja po računima u računovodstveni sistem.

Analiza rizika

3. Cjelokupan rizik finansijskog upravljanja za projekat je od veće važnosti u odnosu na mjere za ublažavanje rizika i uz odgovarajuće dogovrene mjere za ublažavanje rizika preostali rizik finansijskog upravljanja se rangira kao umjeren. U tabeli nie sumirana je procjena rizika finansijskog upravljanja i rangiranje rizika za ovaj projekat:

Rizik Rangiranje rizika

Mjere za ublažavanje rizika Rangiranje rizika nakon

mjera za ublažavanje

rizika

1. INHERENTI RIZIK

Rizik zemlje. Uošena korupcja u zemlji je vrlo visoka. Kapacitet Državne revizorske institucije (DRI) i interne revizije je još uviejk relativno nizak. Treazorski sistem je modernizovan tokom prethodnih nekoliko godina ali ga treba još usavršavati kako bi se postigli mjerljivi i specifični rezultati. Interne kontrole nisu uvijek primjenljive u praksi, što potvrđuju izvještaji interne i

S Rizici koji su opisani na lijevoj strani inhibiraju upotrebu sistema zemlje. Rizik koji se nameže zbog nedovoljnog kapaciteta Državne revizorske institucije i interne revizije u okviru Vlade će se ublažiti angažovanjem privatnog revizora za revidiranje finansijskog izvještaja projekata i sektora za kontrolu banaka Banke. Zatim robusni sistem internih kontrola primijeniće se tokom implementacije projekta kako bi se obezbijedilo korišćenje sredstava za opredijeljene namjene i obezbjeđivanje sredstava projekta. Interne kontrole i procedure opredijeljene za tekuće projekte koje implementira Jedinica za tehničku podršku se procjenjuju da li su adekvatne za ovaj projekat takođe. Posebni račun će se otvoriti u poslovnoj

M

38

eksterne revizije. Sektor u okviru Ministarstva Finansija koje obavlja nadgledanje izvještaje o kapitalu(SOE) ima vrlo slab kapacitet (1 osoba zaposlena).

banci koja Banci odgovara. Računovodstveni sistem Stand alone će se koristiti za računovodstvo za projekat i za finansijsko izvještavanje.

Rizik na nivou preduzeća. Jedinica za tehničku podršku će pomoći preduzećima u upravljanju finansijama. Oni imaju osnovno iskustvo i znanja o procedurama Banke. Jedinica za tehničku podršku pomagaće nekolicini projekata koje finansira Banka I primarni rizik se odnosi na to da se može desiti da Jedinica za tehničku podršku preuzme više posla nego što može da podnese.

M Sistem finansijskog menadžmenta Banke će detaljno pratiti aspect upravljanja finansijama u implementaciji I srodnim aktivnostima ove funkcije. Pogledajte dio pod nazivom “zapošljavanje osoblja” u tekstu niže.

M

Rizik na nivou projekta. Dva subjekta su zadužena za cjelokupnu implementaciju projekta i Jedinica za tehničku podršku sa povjerilačkim odgovornostima. Dakle treba preduzeti odgovarajuće mjere koje će obezbijediti da komunikacija među različitim jedinicama bude efikasna.

S Adekvatne procedure koje jasno razlikuju linije odgovornosti i komunikaciju između različitih entiteta su izrađenje ra potrebe implementacije projekta.

M

Cjelokupan inherentni rizik S M

2. RIZIK KONTROLE

1. Budžetiranje i planiranje.

M Nisu potrebne nikakve dodatne mjere za ublažavanje. Planiranje i budžetiranje za prethodne/tekuće projekte Svjetske banke koje implementira Jedinica za tehničku podršku su se pokazale adekvatnima. Ovaj rizik se dodatno smanjuje obezbjeđivanjem adekvatnog softvera.

M

2. Računovodstvo.

S Dobavljanje i instaliranje FMS.sys će unaprijediti pouzdanost računovodstvenih informacija i ublažiće rizik od izostavljanja, greške ili netačnosti u računovodstvu projekta i izvještavanju. Softver omogćava pouzdane računovodstvene informacije i automatizovan je do značajnog nivoa.

M

3. Interne kontrole. Sistem internih kontrola u okviru javnog sektora u Crnoj Gori je relativno slab i ne obezbjeđuje dovoljna uvjeravanja o korišćenju sredstava za opredijeljene namjene.

S Zdrav sistem internih kontrola će se primjenjivati tokom implementacije projekta kako bi se obezbijedilo korišćenje sredstava za određene namjene i obezbjeđivanje/čuvanje sredstava projekta. Interne kontrole i procedure koje su uspostavljene za tekuće projekte a koje primjenjuje Jedinica za tehničku podršku se procjenjuju da se vidi da li su adekvatne za ovaj projekat.

M

4. Tokovi sredstava. M Posebni račun će se otvoriti u poslovnoj banci koju Banka smatra prihvatljivom.

L

5. Finansijsko izvještavanje. S Dobavljanje i instaliranje FMS.sys će unaprijediti pouzdanost računovodstvenih informacija i ublažiće rizik od izostavljanja, greške ili netačnosti u računovodstvu

M

39

projekta i izvještavanju. Softver omogćava pouzdane računovodstvene informacije i automatizovan je do značajnog nivoa.

6. Revizija. S Privatna revizorska kuća koju Banka prihvata na osnovu nalaza revizorske kuće će sprovoditi reviziju projekta.

M

7. Zapošljavanje osoblja.. Imajući u vidu činjenicu da je predviđeno da u bliskoj budućnosti Jedinica za tehničku podršku bude zadužena za implementaciju 6 do 7 projekata, treba pažljivo pratiti i analizirati da li su stvorena potencijalna mimoilaženja između kvantiteta posla i kapaciteta jedinice kako bi se preduzele adekvatne aktivnosti da bi se približili opseg posla i kapacitet.

S Sistem finansisjkog upravljanja Banke će pažljivo pratiti aspekt upravljanja finansijama vezan za implementaciju i srodne aktivnosti ove funkcije. Ukoliko bude potrebno uradiće se akcioni plan sa jasnim informacijama o tome šta predstavlja razmimoilaženje izmežu kapaciteta Jedinice za tehničku podršku i obima njenih poslova i koje korake treba preduzeti da bi se smanjio rizik koji nastaje zbog takvog disbalansa.

M

Cjelokupni rizik kontrole S L

CJELOPKUPNI RIZIK FINANSIJSKOG UPRAVLJANJA

S L

Prednosti.

4. Jedinica za tehničku podršku ima kvalifikovano i iskusno osoblje, što je važan pokretač uspješne implementacije. Zatim, osoblje ima osnovno prethodno iskustvo u implementaciji projekata koje je podržavala Svjetska Banka, koji su dobijeni tokom implementacije tri trenutno aktivna projekta. Projekat ima prilično jednostavan tok sredstava i plaćanja, kao i računovodstva i izvještavanja.

Nedostaci.

5. Bez podrivanja nedostataka koji proistuču iz iskustva Jedinice za tehničku podršku i njihovog prethodnog iskustva, treba pratiti i analizirati potencijalni rizik preangažovanosti kapaciteta Jedinice. Jedinica za tehničku podršku je već nadležna za povjerilačku oblast implementacije tri projekta, i proširenje njihvog djelokruga rada sa novim projektom može zahtijevati izgradnju kapaciteta Jedinice za tehničku podršku kroz proširenje rukovodeće trukture sa iskusnim i kvalifikovanim profesionalcima. I pored toga što se mora imati na umu ova potencijalna prijetnja, ostaje zaključak da razloga za dodjeljivanje povjerilačkih odgovornosti Jedinci za tehničku podršku ima više nego razloga protiv. Prethodno dogovoreni akcioni plan se implementira jer je dobavljen softver koji je potreban za ralunovodstvo projekta I potpuno je funkcionalan. Dva entiteta su zadužena za implementaciju cjelokupnog projekta I Jedinica za tehniče usluge za povjerilačke odgovornosit te stoga terba preduzeti adekvatne mjere da se osigura da komunikacija između jedinica bude efikasna.

Tijelo koje vrši implementaciju.

6. Uprava za nekretnine, sektor koji podnosi izvještaje Minsitarstvu finansija i Ministarstvu za ekonomski razvoj, snosiće cjelokupnu odgovornost za implementaciju Projekta, dok će Jedinica za

40

tehničku podršku o okviru Vlade Crne Gore biti zadužena za povjerilačke aspekte implementacije projekra, to jeste upravljanje finansijama i nabavke. Jedinica za tehničku podršku je već ustanovljena i funkcioniše. Ona je zadužena za povjerilačke aspekte tri tekuća projekta u Crnoj Gori. Jednica zapošljava kvalifikovano i iskusno ososblje sa iskustvom u implementaciji projekata koje je pdoržavala Svjetska banka u svim funkcijama, uključujući upravljanje finansijama. Rad Jedinice za tehničku podršku tokom implementacije tekućih projekata je u cjelini bila zadovoljavajuća.

Planiranje i budžetiranje.

7. Planiranje i budžetiranje za prethodne /tekuće projekte Svjetske banke koje implementira Jedinica za tehničku podršku pokazali su se adekvatnim. Nedavna nabavka prihvatljivog računovodstvenog softvera olakšaće dalje planiranje i budžetiranje, i u određenim analizama i upoređenjima budžetiranih i konkretnih cifara. Uprava za nekretnine i Ministarstvo za ekonomski razvoj igraće važnu ulogu u procesu planiranja i budžetiranja, te je stoga dobra komunikacija između tih entiteta i Jedinice za tehničke usluge jedan of veoma važnih faktora.

8. Važno je da ima dovoljno kapaciteta za planiranje i budžetiranje kako bi se moglo upravljati sredstvima Projekta na optimalan način sa aspekata izdvajanja sredstava, likvidnosti i cjelokupnog rada. Neslaganje između aktuelnih i budžetiranih brojki treba redovno pratiti, na adekvatan način analizirati i treba preduzeti korektivne radnje. Činjenica da Jedinica za tehničku podršku ima prethodna iskustva u ovoj oblasti sa tri aktivna projekta predstavlja čvrst osnov za kvalitettno pokretanje i budžetiranje za Projekat. Međutim, Uprava za nekertnine i Ministarstvo za ekonomski razvoj će takođe igrati važnu ulogu u ovom procesu, tako da je dobra komunikacija između Uprave za nekretnine i Ministarstva za ekonomski razvoj i Jedinice za tehničku podršku jedan od važnih faktora. Upotreba pouzdanih i operativnih softvera će dalje olakšavati planiranje i budžetiranje i u konkretnim analizama i upoređenju budžeta i konkretnih brojki.

Računovodstvo.

Osoblje

9. Sektor upravljanja finansijama u Jedinici za tehničku podršku sastoji se od iskusnog i kvalifikovanog osoblja. Finansijski ekspert za upravljanje finansijsama već obavlja istu ulogu u tri akivna projekta i stekao je osnovno iskustvo radeći u programima koje podržavala Svjetska banka. Druge funkcije unutar Jedinice za tehničku podršku takođe imaju adekvatno osoblje. Međutim, širenje portfolija pod implementacijom Jedinice za tehničku podršku može zahtijevati izgradnju kapaciteta Jedinice za tehničku podršku povećanjem rukovodeće strukture sa iskusniom i kvalifikovanim profesionalcima. Potreba za jačanjem kapaciteta Jedinice za tehničku podršku i njen intenzitet će se procjenjivati tokom ocjenjivanja.

10. Opterećenje poslom Jedinice za tehničke usluge će se pomno pratiti kako bismo bili sigurni da jedinica ima kapaciteta da implementira povjerilačke odgovornosti I prilikom preuzimanja novih dodatnih odgovornosti za druge projekte koje finansira Banka. U zavisnosti od budućeg napretka u reformi Trezora, jedna od mogućnosti koja se može razmatrati u slučaju da dođe do diskrepance u kapacitetima bial bi d ase napusti poseban računovodstveni sistem za projekte i da se da se prebaci težište i oslanajnje na trezorssko računovodstvo i izvještavanje dopunjeno objedinjavanjem finansijskih izvještaja u odgovarajući dogovoreni oblik korišćenjem Excel programa. Ovo bi za rezultat imalo veliku uštedu vremena i predstavljalo bi jedan od načina da se prevaziđe problem kapaciteta.

41

11. Projektni zadatak za osoblje koje upravlja finansijama, sa detaljnim opisima dužnosti, biće pripremljen i dostavljen uz Zapisnik pregovora. Tijelo za impelmentaciju odgovorno je za načine upravljanja finansijama ovog Projekta i njegov računovođa će obezbijediti dodatnu ekspertizu i vrijeme koje se je potrebno za posebne procedure Svjetske banke za računovodstvo, izvještavanje, plaćanja i prema potrebi procedure nabavke.

Informacioni sistemi

12. Jedinica za tehničku podršku je dobavila i instalirala FMS.sys računovodstveni softver koji će se koristiti za računovodstvo projekta za tekuće aktivnosti. Softver je prihvatljiv za banku i isti računovodstveni sistem će se koristiti i za ovaj Projekat. Ovaj softver obezbjeđuje pouzdane računovodstvene informacije i prilično je automatizovan. Upravljanje informacionim sistemom (management information system) koji je izrađen radi implementacije tekućih projekata je procijenjen kao adekvatan za implementaciju ovog projekta i biće unaprijeđen pribavljanjem FMS.sys softvera zbog potreba različitih izvještaja za menadžment koje sistem generiše.

Računovodstvene politike i procedure

13. Računovodstvene knjige i evidencija u vezi sa blagajnom (gotovinom) se čuvaju uz dodatne informacije o potpisanim ugovorima. Finansijskih izvještaji za Projekat će se iskazivati u EURO. Računovodstvene politike i procedure koje se trenutno koriste za projekte u koje je Jedinica za tehničku pdoršku uključena služiće kao osnov za novi Projekat.

14. Dodatne računovodstvene politke koje će se primjenjivati za Projekat će obuhvatati sljedeće glavne pretpostavke:

- Računovodstvo blagajne kao osnov za evidenciju transakcija; - Izvještavanje treba vršiti u EURO (izvještajna valuta); - Konsolidovano međunarodno finansijsko izvještavanje treba pripremati za sredstva svih

donatora i za sve komponente; - Sredstva druge ugovorne strane treba da budu prikazana u finansijskijm izvještajima.

Interne kontrole. 15. Adekvatni sistem internih kontrola je uspostavljen u okviru Jedinice za tehničke usluge za projekte koji se implementiraju i oni će se takođe primjenjivati i u ovom projektu. Definisane kontrole i procedure koji se primjenjuju u praksi verifikovali su susupervizija banke za upravljanej finansijama i godišnja revizija koju su sprovodile privatne revizorske kompanije. Revizori iznose jasna revizorska mišljenja o finansijskim izvještajima tekućih projekata. Adekvatnost prethodno pomenutih kontrola i procedura za novi Projekat će se procjenjivati tokom ocjenjivanja i ako je potrebno kontrole i procedure će se kreirati prema nacrtu Projekta.

16. Generalno gledano, ključne interne kontrole koje treba da se primijene za Projekat uključuju:

- Adekvatne autorizacije i odobrenja; - Raspodjelu dužnosti; - Različite osobe koje su odgovorne za različite faze transakcija; - Usaglašavanje evidentiranih i konkertnog salda kao i usalašavanja sa trećim stranama treba

redovno obavljati; - Kompletna originalna dokumentacija treba da postoji kao podrška transakcijama Projekta.

42

17. Uprava za nekretnine i Ministarstvo za ekonomski razvoj objavljuju tendere i potpisnici su ugovora. Nakon što dobiju fakturu, ona se prosljeđuje na verifikaciju tehničkom osoblju (koordinator projekta) ili drugim insitucijama koje su relevantne za to da provjere kvalitet i kvantitet isporuke koju pokriva ta faktura. Nezavisni konsultanti takođe mogu biti ovlašćeni da obavljaju verifikaciju tih dobara, usluga ili poslova koji su isporuleni tj obavljeni, do određenog nivoa, prije nego što se obavi plaćanje.

18. Nakon što je tehničko osoblje odobrilo fakturu u smislu kvaliteta i kvantiteta posla/usluge, fakturu zavodi Arhiva Jedinice za tehničke usluge. Fakturu onda ponovo razmatra računovođa projekta koji zavodi fakturu u jednostavni registar sa imenom dobavljača, iznosom i datumom plaćanja. On provjerava fakturu, obračunati iznos na fakturi, i nalazi adekvatan budžet iz koga će se izvršiti plaćanje (broj ugovora, broj stavke i programa (komponenta). Računovođa treba da napiše računovodstvene kodove na fakturi. Nakon što napiše svoje inicijale faktura se prosljeđuje osoblju projekta zaduženog za nabavke. Osoblje za nabavke proovjerava fakturu i upoređuje da li ima odgovarajuće brojeve ugovora, i ako je potrebno uz nju prilaže i kopiju stava iz ugovora na kome je faktura bazirana i potpisuje.

19. Sva relevantna dokumentacije treba da se priloži uz fakturu kako bi direktor Projekta mogao da provjeri da li su sve potrebne provjere već obavljene. Na kraju faktura odlazi opet računovođi projekta. Potvrda o potvrđenoj fakturi se zavodi u prethodno pomenutom registru i time se obezbjeđuje da se plaćanje obavi prema utvrđenim uslovima plaćanja. Nalog za plaćanje i faktura sa svim odobrenjima i potpisima se daju na plaćanje.

20. Jedinica za tehničku podršku dobija izvode Banke svakog dana i izvještaje Trezora po redovnoj dinamici. Na osnovu izvoda Banke / izvještaja Trezora finansijski stručnjak Jedinice za tehničke usluge će evidentirati izvršena plaćanja i obavljati potrebna usaglašavanja stanja. Jedinica za tehničku podršku će pripremiti trenutne nerevidirane finansijske izvještaje koji su prethodno pomenuti kvartalno u dogovorenom formatu i dostaviće izvještaje Banci i za te izvještaje Finansijski specijalista Jedinice za tehničke usluge će biti odgovoran.

Izvještavanje i monitoring. 21. Privrenemo nerevidirani finansijski izvještaji (MFI) orjentisani na upravljanje Projektom će se koristiti za praćenje i supreviziju Projekta. Format MFI će se dogovoriti tokom pregovora i biće dostavjen uz Zapisnik pregovora. Jedinica za tehičku pdoršku će podnositi izvještaje usklađene sa MFI za svaki kalendarski kvartal tokom trajanja Projekta. Oni će se dostavljati 45 dana nakon isteka svakog kvartala. MFI će sadržati sljedeće izvještaje predstavljene u dogovorenom formatu:

- Iskazi o izvorima i korisnicima sredstava; - Korićenje sredstava po aktivnostima; - Izvod sa posebnog računa; - Jedinica ishoda prema aktivnosti; - Tekstualni prilozi uz izvještaje.

22. Računovodstvo za Projekat zasnovano je na blagajni (gotovini) uz dodatne informacije koje se daju uz komentare o potpisanim ugovorima.

Eksterna revizija.

23. Finansijski izvještaji Projekta će revidirati, u skladu sa projektnim zadatkom prihvatljivim za Banku, privatne revizorske kompanije prihvatljive za Banku, i revizorski izvještaj će se predati

43

banci najmanje šest mjeseci nakon isteka perioda revizije. Godišnji troškovi revizije Projekta pokriće sredstva Projekta. Finansijski izvještaji Projekta se pripremaju na osnovu blagajne. Revizija treba da se sprovode u skladu sa međunarodnim računovodstvenim standardima.

24. Sljedeća tabela identifikuje revizorske izvještaje koje će agencija koja implementira Projekat morati da preda zajedno sa naznačenim datumom podnošenja izvještaja.

Izvještaj reizije Datum podnošenja izvjšetaja

Finansijski izvještaj entiteta Na Finansijki izvještaj Projekta (PFS), uključujući izvještaj o kapitalu (SOE) i posebni/namjenski račun. Finansijski izvještaji projekta (PFS) uključuju izvore i korišćenje sredsatva po kategoriji, po komponentama i po finansijskim izvještajima; izvještaje o kapitalu (SOE), izvode sa posebnih računa, priloge uz finansijske izvještaje, iskaze o usklađivanjima

U roku od šest mjeseci od kraja svake fiskalne godine i prilikom zatvaranja Projekta

25. Neće biti oslanjanja na revizije koje obavi Državna revizorska institucija, jer je procijenjeno da, iako se prilično brzo razvija, instituciji nedostaje dovoljno kapaciteta zbog postojećeg jaza između ljudskih resursa u okviru institucije i širokog opsega rada kao i potrebe za daljim unaprjeđenjem vještina.

Tokovi sredstava i načini plaćanja.

26. Sredstva Projekta će ići od: (i) Banke - ili što je prednost, kroz posebni račun koji će se otvoriti kod komercijalne banke, koju Banka prihvata, na kome će se sredstva obnavlajti nakon plaćanaj zbog transakcije i kojim će se rukovoditi kao što je opisano u tekstu niže vezanom za načine plaćanja, ili putem direktnih plaćanja na osnovu zahtjeva za povlačenjem sredstava radi direktnog plaćanja; ili (ii) od Vlade Crne Gore.

27. Jedinica za tehničku podršku će administrirati posebnim računom. Jedinica za tehničku podršku će pripremiti naloge za povlačenje sredstava radi obnavljanja sredstava na posebnom računu koji treba da bude potpisan od strane ovlašćenih potpisnika i uključivaće vladinog funkcionera koji je u rangu pomoćnika ministra. Plaćanja sa posebnog računa se vrše putem naloga za plaćanje. Nakon što su primijene sve procedure koje se tiču redosljeda dokumenata, verifikacije i autorizacije opisane u dijelu koji se tiče internih kontrola, platne naloge koje potpisuju ovlašćeni potpisnici se dostavljaju na plaćanje sa posebnog računa ili na plaćanje iz budžeta (doprinosi Vlade) u skladu sa poželjnim procentom finansiranja. U slučaju direktnog plaćanja, prijavni formular za takav način plaćanja se podnosi banci sa istim ovlašćenim potpisnicima kao što je navedeno u tekstu gore.

28. Gornja granica posebnog računa će se difinisati u pismu o načinu plaćanja. Dokumentacija koja se tiče obnavljanja sredstava na računu pratiće standardnu proceduru Banke kao što je opisano u Priručniku za plaćanja. Mjesečni bankovni izvodi iz posebnog računa, koji su usklađeni, treba da prate sve zahtjeve za obnavljanje sredstava na računu.

Plan supervizije.

29. Tokom implementacije Projekta, Banka će kontrolisati aranžmane za upravljanje finansijama Banke, na dva glavna načina: (i) revidiranjem privremeno nerevidiranih finansijskih izvještaja Projekta za svaki kalendarski kvartal, kao i godišnje finansijske izvještaje Projekta i entiteta koji su prošli reviziju kao i pismo revizora menadžmentu; i (ii) sprovođenjem on-sajt kontrole, revidiranjem aranžmana za upravljanje finansijama i načinima plaćanja po Projektu kako bi se provjerilo da li postoji usaglašenost sa minimumom zahtjeva koje Banka postavlja. On-sajt

44

kontrola uklučuje monitoring dogovorenih aktivnosti, revidiranje nasumice izabranih transakcija, revidiranje inetrnih kontrola i drugih posebnih aktivnosti suprevizije. Superviziju može da sprovodi specijalista za upravljanje finansijama koga ovlasti Banka.

Prilog 8: Sistem nabavke CRNA GORA: Projekat zemljišne administracije i upravljanja.

A. Opšte infromacije Nabavke za predloženi Projekat će se sprovoditi u skladu sa „Smjernicama: Nabavke po kreditima IBRD i IDA“ – dokumenta Svjetske banke koji je kreiran u maju 2004.g., revidiran u oktobru 2006.g.; i prema dokumentu „Smjernice: Odabir i angažovanje konsultanata od strane korisnika kredita Svjetske banke“ od maja 2004.g., revidiranog u oktobru 2006.g. i prema odredbama koje propisuje pravni sporazum. Različite stavke po kategorijama različitih rashoda opisani su u daljem tekstu. Za svaki ugovor koji teba da se finansira iz kredita, različiti metodi nabavke ili metodi odabira konsultanta, potreba za prethodnom kvalifikacijom, predračun, potrebni elementi pred samo revidiranje i vremenski okvir definišu se između korisnika kredita i Banke, u Planu nabavke. Plan nabavke će se ažurirati najmanje jednom godišnje ili onako kako je potrebno da bi se odražavale potrebe implementacije Projekta kao i poboljšanja u institucionalnim kapacitetima.

Plan opštih nabavki (GPN) će se objaviti u septembru 2008.g. gdje dio koji se odnosi na Razvoj poslovanja gdje se navodi koju robu, konsultantske usluge treba obezbijediti i pozivaju se zainteresovani poželjni dobavljači i konsultanati da izraze interesovanje i da zatraže bilo kakve potrebne informacije od korisnika kredita. Planovi posebnih nabavki (SPN) će se objaviti u on-line izdanju Razvoja poslovanja za sve potpisnice ugovora međunarodnih tendera (ICB) i u štampanom izdanju po izboru korisnika kredita. Za robu koja treba da se nabavi putem međunarodnog tendera, objaviće se pojedinačne mogućnosti za nadmetanje u glavnim lokalnim novinama istog (ili u roku od 5) dana od dana objavljivanja u on-line izdanju. Lokalni oglasi će biti na engleskom jeziku i ukoliko to korisnik kredita želi i na lokalnom jeziku. Za konsultantske ugovore preko US $200.000 Planovi posebnih anbavki/Zahtjev za izražavanje interesa će se objaviti u on-line izdanju Razvoja poslovanja i u najmanje jednim glavnim nacionalnim novinama visokog tiraža (na nacionalnom i enleskom jeziku). Državni službenici su pogodni da budu angažovani kao individualni konsultanti ili članovi tima, gdje se finansiranje obavlja putem kredita, samo ako su na neplaćenom odsustvu i da nisu radili ni za jednu instituciju koja je korisnik neposredno prije uzimanja neplaćenog odsustva.

Nabavka robe: Roba koja se pribavlja po ovom Projektu će uglavnom biti informaciona tehnologija, što podrazumijeva direktnu nabavku hardvera i softvera, kao i kreiranje i izradu novih sistema. Uz glavnu IT opremu, nabavljaće se i druga periferna oprema. Ostala roba može da obuhvata namještaj, sitniju opremu (uključujući kancelarijsku opremu), komunikacionu opremu, vozila, materijal za obuku i štampanje. Sva nabavka imovine će se obavljati preko standardne tenderks edokumentacije (SBD) Banke za sve međunarodne tendere kako je dogovoreno sa Bankom. Standardna dokumenta za nadmetanje za nabavku informacionih sistema će se koristiti za nabavke za svu IT opremu čija cijena može da se kreće preko US$100,000 po ugovoru. Nabavka i instalacija informacionih sistema – koristiće se dokument o jednom nadmetanju (Single Stage Bidding). Glavni ugovori za IT će takođe uključiti pružanje pojedinačnih usluga kao što su instaliranje, davanje uputstava i obuka korisnika u vezi sa njihovim korišćenjem i održavanjem. Tamo gdje je to adekvatno, veliki broj IT opreme koja se nabavlja u direktnoj prodaji, biće nabavljana standatdne tenderske dokumentacije za usaglašenu robu (Harmoniyed Goods SBD). Zatim, uzorci za dokumente za nabavku i formulari koji su napravljeni u ECA Regionu za nabavke male vrijednsoti će se adaptirati tako da odgovaraju potrebama Projekta za nabavkom. Sva roba će biti grupisana do odgovarajućeg stepena koliko je to moguće da se podstakne konkurentsko nadmetanje. Treba slijediti sljedeće metode nabavke:

45

(i) Međunaradoni tenderi (ICB). Kompjuterska oprema i softveri po svim komponentama Projekta za ugovore preko US$100.000 po svakom ugovoru će se nabavljati putem međunardonog tendera. Ovo uključuje: sve glavne IT stavke, srodnu tehnologiju i IT poboljšanja prema svim komponentama, što će obuhvatiti i sistem razvoja, i nabavka potrepština u redovnoj prodaji će biti obavljana korišćenjem procedura međunarodnog konkurentskog nademtanja u skladu sa Smjerniciama o nabavci Banke. Tenderska dokumentacija bi se pripremila uz korišćenje standardne tenderske dokumentacije Banke (SBD) za Nabavku robe datirane na maj 2007.g., ili ukoliko se smatra adekvatnom, putem usaglašene verzije. Nabavka velikih vrijednosti IT sistema uključujući izradu softvera će se sprovoditi kroz specijalozovanu standardnu tendersku dokumentaciju za informacione sisteme sa jednim krugom nadmetanja;

(ii) Procedura trgovanja (SH) će se koristiti za već gotovu robu u redovnoj prodaji, materijal za obuku i objavljivanje i za manje količine kompjutera, softvera i drugog sitnijeg materijala propisanog Projektom. Sve stavke bi imale standardne specifikacije, sa procijenjenom cijenom od manje of US$100.000 za svaki ugovor. Ova procedura će biti zasnovana na pribavljanju i upoređivanju ponuda cijena od najmanje tri dobavljača iz najmanje dvije različite zemlje u skladu sa stavom 3.5 Smjernica za nabavke. Regionalni uzorak formata za trgovanje „Poziv na navod” (Invitation to Quote) će se koristiti.

(iii) Direktno sklapanje ugovora. Kada se određena roba može nabaviti samo od određenih dobavljača ili u slučaju kada kompatibilnost sa postojećom opremom tako zahtijeva, roba se može nabaviti posredstvom direktnog ugovaranja (jedan izvor) uz prethodno odobrenje od Banke (u saglasnosti sa stavom 3.6 Smjernica o nabavkama).

Dobijanje radova: Radovi dobijeni po ovom Projektu bi uključivali: građevinske radove za kancelarije Uprave za nekretnine koje treba renovirati i/ili izgradnju novih, što će se odabrati prema onima u najvećoj potrebi.

Do određenog stepena koji je potreban, ugovori za ove radove će se grupisati u tenderske pakete za koje se procjenjuje da koštaju više os US$ 1.000.000,00 svaki i koji će se obezbjeđivati prema procedurama međunarodnih tendera (ICB), koristeći relevantnu standardnu tendersku dokumentaciju koju izdaje Banka radi obezbjeđivanja radova. Ugovori za radove koji se ne mogu grupisati u veće tenderske pakete i koji se procjenjuju na manje od US$ 1.000.000,00 po ugovoru mogu se pribaviti uz pomoć NCB procedura i tenderske dokumentacije za obezbjeđivanje radova koji su zadovoljavajući za Banku. 8

Obezbjeđivanje ne-konsultantskih usluga: Ne-konsultantske tehničke usluge kao što su istraživanje i mapiranje, brojčanost i drugo, ukoliko se ukaže potreba za tim tokom implementacije projekta, obezbijediće se u skladu sa prethodno navedenim aranžmanima za Obezbjeđivanje radova.

Odabir konsultanata: Konsultantske usluge od firmi i pojedinaca koje su potrebne za projekat uključivaće tehničku pomoć u učešću entiteta i institucija, razvoj komunikacionih aktivnosti, IT / IM strategiju, studije, Upravljanje Projektom, QA & QC, kampanju za podizanje nivoa svijsti kod javnosti, unaprjeđenje pravnog okvira, tehničku pomoć za smanjenje administrativnih barijera i procjenu regulatornog uticaja itd.

8 NCB će biti izložen sljedećim uslovima: bodovni system evaluacije se neće koristiti; domaće preference se neće primjenjivati; međunarodni ponuđači neće biti isključeni iz nadmetanja; ni jedna ponuda neće biti odbijena na otvaranju ponuda. Sve ponude na dan ili prije krajnjeg roka za podnošenje ponuda će se otvoriti i pročitati na javnom otvaranju ponuda; lokalni ponuđači treba da pokažu spremnost za ahrije od vrijednsoti I mogućnost razumnog pristupa kreditima; kriterijumi za vrednovanje ponuda biće prethodno dostavljene ponuđaćima; tehničke specifikacije je biti jasno napisane. Ovi uslovi će se razmatrati na pregovorima I činiće fio finansijskog sporazuma.

46

Kratka lista konsultanata za usluge koje su procijenjene na manje od $100,000 po ugovoru mogu da se sastoje u potpunosti od nacionanih konsultanata u skladu sa odredbama stava 2.7 Konsultantskih smjernica i uz prethodni pristanak Banke.

Sljedeće procedure nabavke će se koristiti za odabir konsultantskih usluga:

(i) Procedure odabira po osnovu kvaliteta i cijene (QCBS) , kako je opisano u Dijelu II, stavovi 2.1 do 2.31 Konsultanstskih smjernica će se koristiti ako bude potrebno za zadatke po svim komponentama Projekta;

(ii) Procedura Odabira najniže cijene (LCS) bi se koristila za odabir revizora da sprovede reviziju Finansijskog izvještaja Projekta. Kratka lista treba da sadrži samo odabrane kompanije sa liste poželjnih firmi Banke;

(iii) Odabir prema fiksnom budžetu (FBS) se može koristiti za zadatke vezane za odnose sa javnošću (PR). U skladu sa stavom 3.5 Konsultantskih smjernica, RFP treba da navede maksimalni raspoloživi budžet a odabraće se ona firma koja nudi najbolji tehnički prijedlog u okviru raspoloživog budžeta.

(iv) Odabir zasnovan na konsultanskim kvalifikacijama (CQ) će se koristiti za sklapanje ugovora sa kompanijama za određene zadatke po svim komponentama Projekta za koje je procijenjena vrijednost angažovanja da košta manje od US$100.000 po ugovoru. Biće napravljena kratka lista nakon oglasa u nacionalnoj štampi ili Razvoju poslovanja.

(v) Individualni konsultanti (IC). Mnoge specijalizovane aktivnosti gdje su poterbne specifične vještine za kratki vremenski period u kratkim intervalima i koje ne bi bile praktične za spajanje sa zadacima za konsultantske firme opisane gore, najbolje bi funkcionisale kroz angažovanje pojedinačnih konsultanata (i inostranih i domaćih) da pomažu u izgradnji kapaciteta i institucionalnom jačanju u okviru svih komponenti Projekta i da pomognu Jedinici za kooridnaciju projekta (PCU) u različitim zadacima. Odabir pojedinačnih konsultanata će se sprovoditi u skladu sa Dijelom V Konsultantskih smjernica. Pojedinci će biti odabrani na osnovu njihovih kvalifikacija za angažovanje na osnovu njihovih biografija koje se dostavljaju u skladu sa zahtjevima javnog oglasa objavljenog u nacionalnoj štampi ili Razvoju poslovanja.

(vi) Sami izvor (SS). Konsultanti mogu da se unajmljuju prema ugovorima jednog izvora uz prethodno odobrenje Banke u skladu sa stavovima 3.9 do 3.13 Konsultanstskih smjernica i u skladu sa dogovorenim Planom nabavki.

Aktivnosti obuke: Obuka je integralni element cilja izgradnje kapaciteta Projekta. Kredit će finansirati programe obuke, uključujući radionice, studijske posjete i lokalne treninge. Takvi programi obuke mogu da se uključe u veće ugovore tehničke pomoći (TA) sa firmama da se smanji administrativni teret koji nosi Jedincia za tehničku podršku (TSU). Jedinica za koordinaciju projekta (PCU) bila bi odgovrna za administraciju ograničenog broja lokalnih radionica (uključujući pokretanje Projekta, srednjoročne i završne radionice) i ograničen broj studijskih posjeta za korisnika. Troškovi vezani za takve aktivnosti obuke uključuju: (a) za lokalne obuke i radionice – dnevnice za učesnike da pokriju troškove transporta, smještaja i ishrane; organizacioni troškovi (kancelarijski materijal, izručci, materijali za obuku, kafe pauze); (b) za međunarodne studijske posjete – međunarodne putne i troškove viza, dnevnice (smještaj i ishranu) i rashode vezane za kurseve (fiksna cijena kursa ili troškovi učešća).

Od Jedinice za koordinaciju projekta (PCU) se očekuje da pripremi i da se složi oko plana obuke sa Bankom svake godine. Ovaj Plan će definisati dogovorene procedure koje će se koristiti za obezbjeđivanje različitih usluga obuke. Predviđeni budžet, lista učesnika i radna verzija dnevnog reda za svaku obuku biće izložena Banci na razmatranje, mađutim, ovo se može uraditi i kroz godišnji plan. O stavkama rashoda za aktivnosti obuke, uključujući studijske posjete, se izvještava

47

prema SOE. Status plana obuke bio bi uključen kao dio kvartalnog izvještaja o napretku i bio bi ažuriran i/ili modifikovan što se mogu međusobno gogovoriti jedinice za kooridnaciju i Banka.

Operativni troškovi: Povećani operativni troškovi koje snose Jedinica za tehničku podršku i Jedinica za koordinaciju Projekta za transport, lokalna putovanja, hranu i piće, i kancelarijske potrebe bili bi finansirani kreditom tokom trajanja Projekta. Zatim, periodični troškovi vezani za rad i održavanje opreme prema Projektu za Jedinicu za tehničku podršku i Jedninicu za koordinaciju Projekta, uključujući dnevne operativne troškove za kancelarijsku opremu i održavanje, hranu i piće, će se takođe finansirati kroz kredit.

B. Procjena kapaciteta agencije da implementira proces nabavki Javne nabavke u zemlji su regulisane novim Zakonom o javnim nabavkama (ZJN) koji je donešen u julu 2006.g. koji je zamijenio Zakon o javnim nabavkama iz 2001.g. Novi Zakon usaglašava crnogorski zakon sa direktivama EU vezane za javne nabavke i predviđa stvaranje dva posebna entiteta za javne nabavke: (i) Direkciaj za javne nabavke je nadležna za administrativne funkcije javnih nabavki i, (ii) Komisija za javne nabavke koja će i dalje nastaviti da se bavi pritužbama. Međutim, obje agencije će imati potrebu da adekvatnim osobljem, izgradnjom kapaciteta i jačanjem svoje institucionalne infrastrukture kako bi se unaprijedioli kapaciteti Vlade u smislu obavljanja javnih nabavki.

Krajem 2006.g. osoblje Banke je obavilo reviziju povjerilačkih aranžmana u zemlji tako što je snimilo zakonodavni okvir, institucionalne kapacitete, prakse u nabavkama i rizike korupcije. Izvještaj je sadržao niz preporuka koje su kreirane sa ciljem da se ojača okruženje za javne nabavke / kapaciteti u zemlji9, uključujuići i dopunske zakonske propise, unaprjeđenje procedura i prakse javnih nabavki, kao i izgradnju kapaciteta. Ministarstvo i Uprava za nekretnine zapošljavaju stručnjake iz različitih oblasti koji su spremni da pripreme različite tehničke specifikacije. Takođe će se angažovati konsultanti iz različitih oblasti ukoliko je potrebno da se podrže ili izgrade kapaciteti Klijenata.

Implementacija procjene rizika agencije. Agencije implementatori bile bi odgovorne za implementaciju Projekta i njihovih relevantnih komponenti kao što je opisano u Prilogu 6.

Jedinica za tehničku podršku je uspostavljena u okviru Ministarstva finansija za podršku implementacije projekata koje finansira Svjetska banka. Jedinica za tehničku podršku je odgovorna za sljedeće funkcije: (i) nabavke; (ii) finansijski menadžment; i (iii) aranžmane plaćanja i revizije. Jedinica za tehničku podršku će obezbijediti ove usluge agencijama koje su implementatori kroz ugovor o uslugama. Jedinica za tehničku podršku u okviru Vlade Crne Gore smještena je u zgradi Vlade Crne Gore. Jedinica za tehničku podršku ima relevantno prethodno iskustvo u nabavkama po projektima koje finansira Svjetska banka u Crnoj Gori i uspostavila je zadovoljavajuće aranžmane za nabavku za tekući Projekat.

Na osnovu relevantnog prethodnog iskustva Jedinica za tehničku podršku u nabavkama po Projektu finasiranom od strane Svjetske banke i na osnovu saznanja za sprovođenjem i

9 Glavne preporuke su : (i) o dodatnim propisima, (ii) pravila i procedure, (iii) standardna dokumentacija za javno nadmetanje, (iv) uspostavljanje efektivne internre i eksterne revizije, jačanje odnosa između institucija javnih nabavki (Direkcija za javne nabavke/ Komisija za javne nabavke) I druge institucije kao što su interna revizija / Državna revizorska institucija / Upravni sud / Komisija za sprječavanje konflikta interesa / Agencija za anti-korupcijske inicijative.

48

upravljanjem nabavkama u skladu sa procedurama banke o nabavkama određuje da je cjelokupni rizik za nabavke prosječan.

Preporučuje se da donja granica nabavke za nabavku robe, ugovori o radu i konsultantski ugovori budu izrađeni u skladu sa posljednjom ECA regionalnom donjom granicom. Donje granice revidiranja za Projekat će se odrediti nakon pripremljenog plana nabavke prije pregovora o kreditu. Uz prethodnu reviziju supervizije koju treba da sprovodi Banka, preporučuje se jedna misija supervizije godišnje posjeti teren i da sprovede post reviziju aktivnosti nabavke.

Jedinica za tehničku podršku treba da zapošljavas, ali ne nužno samo njih, manadžera Jedinice za tehničku podršku/ višeg specijalistu za nabavke, višeg finansijskog specijalistu, i jednog asistenta. Funkcija nabavke će biti popunjena višim službenikom za nabavke koji ima pomoć asistenta.

Ključna pitanja i rizici koji se tiču nabavki po Projektu: Jedinica za tehničku podršku biće odgovorna za implementaciju do osam projekata finansiranih od strane Svjetske banke, svi na različitom stupnju implementacije i stoga se predviđa veliki obim aktivnosti vezanih za nabavke. Jedinica za tehničku podršku će možda morati da unajmi dodatne potpuno kvalifikovane i iskusne specijaliste za nabavke, ali možda neće moći da to uradi praviovremeno i ovo predstavlja tekuće otvoreno pitanje.

Tenderske komisije takođe mogu da budu te zbog kojih se odlažu navake jer njihovi članovi nisu dovoljno obučeni za poslove nabavki. Sljedeće mjere mogu da ublaže ove rizike: (a) obezbjeđivanje osnovnoe obuke o javnim nabavkama za članove komisije, i (b) upućivanje zahtijeva da Ministarstvo za ekonomski razvoj i Uprava za nekretnine obezbijede Banci za kvalifikovanim i iskusnim članovima tenderske komisije i traženje odobrenja za isto. Nadalje od članova tenderske komisije se može zahtijevati da potpišu potvrdu kojojm se garantuje da će se povući iz bilo kog procesa javne nabavke ukoliko utvrde da postoji bilo kakav konflikt interesa.

Takođe otvoreno je i pitanje postojanja međusektorskog integrisanog koncepta projekta, koji se tiče upravljanja i korodinacije između (21) opština, Ministarstva za ekonomski razvoj i Uprave za nekretnine. Da bi se obezbijedila uspješna implementacija potrebno je da Jedinica za koordinaciju Projekta ima prokativnu a ne reaktvnu ulogu.

Akcioni plan za izgradnju kapaciteta agencije. Da bi se izgradio i održao snažan kapacitet upravljanja nabavkama u Jedinci za tehničku podršku, Banka preporučuje sljedeće aktivnosti:

• Sa ciljem da se ostvari bolje razumijevanje novih nabavki Banke i konsultantskih smjernica, kao i nove tenderske i dokumentacije za prijedloge, relevantno osoblje uključeno u proces upravljanja nabavkama treba da pohađa adekvatne treninge koje organizuju relevantne institucije (npr.: MOR u Torinu), ili banka u regionu.

• Banka će sprovesti kratku obuku o nabavkama tokom radionice o pokretanju Projekta i obezbijediće agenciji puni set najskorijih smjernica, tenderske dokumentacije koja se tiče prijedloga i evaluacije, na CDu i u papirnoj formi.

Ukoliko je potrebno, ova procjena se može ažurirati prije pregovora o kreditu i dodatni koraci za izgradnju i održavanje procjene kapaciteta biće naznačeni.

Podrška i aspekti kontrole. Jedinica za tehničku podršku je izložena nezavisnim eksternim revizorima.

Čuvanje podataka. Osoblje nabavke Jedinice za tehničku podršku imaće odgovornost da čuva evidenciju o nabavkama. Međutim, svakako treba imati evidenciju o nabavkama i sistem kontrole kako bi se odgovorilo potrebama Projekta. Svi dokumenti vezani za nabavke će se čuvati u Jedinci za tehničku podršku koja će imati sistem ovlašćenog ulaska u te dokumente. Trajanje čuvanja dokumentacije u Jedinici za tehničku pdoršku biće najmanje pet godina. Nakon isteka ovog perioda,

49

sva dokumentacija poslaće se arhivi Vlade Crne Gore. Jedinica za tehničku podoršku će čuvati kompjuterizovanu bazu podataka za nabavke.

C. Plan nabavki Zajmoprimac će prilikom ocjenjivanja izraditi plan nabavki za implementaciju Projekta što obezbjeđuje osnov za metode nabavke. Plan će dogovriti Zajmoprimac i Projektni tim na dan [datum pregovora] i on će biti dostupan Jedinici za tehničku podršku. On će takođe biti dostupan u bazi podataka Projekta i eksternom webasjtu banke. Plan nabavki će se ažurirati u dogovoru sa projektnim timom i to najmanje jednom godišnje ili prema potrebi tako da odražava potrebe aktuelne implementacije Projekta i poboljšanja u institucionalnim kapacitetima.

D. Učestalost kontrole nabavki Uz prethodnu reviziju, supervizija koju treba da sprovedu kancelarije Banke, procjena kapaciteta Agencije implementatora je preporučila jednom u svakih šest mjeseci obavljanje kontrole i posjetu terenu kako bi se sprovela naknadna revizija aktivnosti nabavke i uključivaće i neformalnu obuku.

Jedinica za tehničku podršku će čuvati kompletne dosijee o nabavkama koje će revidirati supervizija Banke. Sva dokumentacija vezana za nabavku prije revizije biće pojašnjena od strane Ovlašćenog osoblja za nabavke (PAS) i relevantnog tehničkog osoblja. Nikakvi paketi van dozvoljenih revizija od strane RPA se neće uzimati u obzir. Informacije o nabavkama će evidentirati Jedinica za tehničku podršku i dostaviti Ministarstvu finansija i Banci kao dio kvartalnih (finansijski mjesečni izvještaji) i godišnjih izvještaja o napretku. Jednostavan sistem upravljanja informacijama sa modulom nabavki mogao bi biti uspostavljen da pomaže specijalistima za nabavke Jedinice za tehničku podršku da prate sve informacije o nabavkama.

E. Detalji o aranžmanima nabavki uključujuči i međunarodno nadmetanje

1. Roba, rad i nekonsultantske usluge (a) Lista ugovornih paketa koju terba nabaviti slijedeći međunarodne tendere (ICB) i direktno ugovaranje:

(b) Međnarodni tenderi za ugovore za robu i rad/tehničke usluge procijenjene na više od $100,000 / $1,000,000, po ugovoru i svim direktnim ugovorima biće izloženi prethodnoj reviziji od strane banke kao i prve dvije procedure trgovanja.

2. Konsultanstke usluge

(a) Lista konsultantskih zadataka sa kratkom listom međunarodnih firmi.

(b) Konsultantske usluge procijenjene na više od $100,000 po ugovoru i jedan izvor za izbor konsultanata (firmi) za aktivnosti procijenjene na više od $100,000 biće predmet prethodne revizije Banke, kao i prva dva ugovora za svaki tip iznad maksmalnog.

(c) Kratke liste sastavljene u cjelini od nacionalnih konsultanata: kratke liste konsultanata za usluge procijenjene na manje od $100,000 podjednako po ugovoru mogu da se sastoje u cjelini od nacionalnih konsultanata u skladu sa odredbama stava 2.7 Konsultantskih smjernica.

PLAN NABAVKI

I. OPŠTE INFORMACIJE

1. Dogovoreni datum za plan nabavki Original : datum pregovora

50

Revizija:

2. Datum obavještenja o opštim nabavkama: jul 2008.

II. Roba i rad i ne konsultanstke usluge.

1. Prethodna revizija donje granice: Odluke o nabavkama predmet su prethodne revizije od starne Banke kako je i navedeno u Prilogu 1 Smjernica za nabavke :

Metod nabavke Prethodna revizija donje granice

Komentari

1. Međunarodni tender robu

> $100,000 Sve podložno prethodnoj reviziji

2. Međunarodni tender za rad / tehničke usluge

> $1,000,000 Sve izloženo prethodnoj reviziji

3. Trgovina (roba) < $100,000 Rva dva ugovora o robi predmet su prethodne revizije

4. NCB za rad / tehničke usluge

< $1,000,000 Prva dva ugovora o radu + dva ugovora o tehničkim uslugama predmet su prethodne revizije

5. Direktno ugovaranje* - Svi su repmet prethodne revizije

* svi ugovori predmet potvrde

2. Pred-kvalifikacija. Ponuđači se prethodno kvalifikuju u skladu sa odredbama stavova 2.9 i 2.10 Smjernica (Nikakve prethodne kvalifikacije nisu pretpostavljene)

3. Bilo koji drugi aranžmani posebnih nabavki: Nema

III. Odabir konsultanata

1. Prethona revizija donje granice: odabir odluka koje su predmet prethodne revizije od starne Banke kako je navedeno u Prilogu 1 Smjernica za odabir i zapošlajvanje konsultanata:

Metod odabira Prethodna revizija donje

granice

Komentari

1. Konkurentski metodi (Firme) QCBS > $100,000 Svi podložni prethodnoj reviziji

2. Konkurentski metodi (Firme) LCS Any amount Prvi ugovor podložan prethodnoj reviziji

3. Konkurentski metodi (Firme) CQ > $50,000 Svi podložni prethodnoj reviziji

4. Konkurentski metodi (Firme) CQ < $50,000 Prva dva ugovora podložna perthodnoj reviziji

51

52

5. Individualni konsultanti (IC) > $50,000 Svi podložni prethodnoj reviziji

6. Individualni konsultanti (IC) < $50,000 Prva dva ugovora podložna perthodnoj reviziji

7. Jedan izvor (Firme i pojedinci)* - Svi podložni prethodnoj reviziji

8. Projektni zadaci za konsultantske ugovore

Svi metodi/vrijednosti

Svi podložni prethodnoj reviziji

* svi ugovori su predmet potvrđivanja

2. Kratka lista koja obuhvata sve nacionalne konsultante: Kratka lista konsultanata za usluge, procijenjeni troškovi manji od $100,000 podjednako za svaki ugovor može obuhvatiti sve nacionalne konsultante u skladu sa odredbama stava 2.7 Konsultatnstkih smjernica .

3. Bilo kakvi aranžmani posebnog odabira: Nema 4. Konsultantski zadaci sa metodima odabira i vremenskim rasporedom: vidi niže

IV. Ostalo 1. Prethodne-post revizije: Svi drugi ugovori ispod prethodne revizije donje granice Banke

predmet su selektivnih prethodnih post-revizija Banke. Periodična prethodna post revizija Banke će se preduzeti tokom redovnih misija supervizije. Dokumentacija nabavke kao što je tenderska dokumetacija, ponude, izvještaji evaluacije ponuda i korespondencija vezana za ponude i ugovore će biti na raspolaganju bivšim ekspertima Banke tokom supervizije ili u bilo kom drugom trenutku.

2. Čuvanje podataka: Jedinica za tehničku podršku će čuvati kompletne dokumente za nabavke koje će pregledati supervizija Banke. Sva dokumentacija vezana za nabavke koja zahtijeva prethodnu reviziju Banke biće pojašnjena od strane Stručnog osoblja za nabavke (PAS) i relevantnog tehničkog osoblja. Nikakvi paketi mimo obaveznih revizija donje granice od strane RPA nisu predviđeni. Informacije o nabavkama će se evidentirati od strane Jedinice za tehničku podršku i podnosiće se Banci kao dio kvartalnog (finansijsko mjesečno izvještavanje) i godišnjih izvještaja o napretku. Jednostavan informacioni sistem upravljanja sa modulom nabavke bio bi uspostavljen da pomogne da specijalisti Jedinice za tehničku podršku prate sve informacije o nabavkama.

Projekat zemljišne administracije i upravljanja – Plan nabavki

Br.

Stavka

Opis Vrsta Svjetska banka

Procijenjeni

troskovi u

hiljadama

EUR

Vlada Metodnabavk

e

Prije / Poslije revizij

e

Br. Paketa

Pripremanje

dokumentacije

Tender Otvaranje

ponuda

Dodjela

ugovora

Završetak

ugovora

Komponenta A : Adminsitracija 50% 50%

Pod -komponenta A.1: Poboljšaje usluga registracije u Upravi za nekretnine

1 A1.1 Novi objekat za REC/glavne kancelarije/drugo W 4511 2255 2255 ICB Prije Jedan oktobar 2008

decembar 2008

2 A1.2 Kancelarijski namjestaj i oprema G 615 308 308 ICB Prije Jedan februar 2009

april 2009

3 A1.3.1

Stipendije za magistarske studije TR 624 312 312 NA NA NA februar 2009

april 2009

4 A1.3.2

Obuke osoblja TR 207 104 104 CQ Prije Više februar 2009

april 2009

Medjuzbir A1: 5958 2979 2979

Pod-komponenta A.2: Razvoj informacionog sistema

5 A.2.1 IT- Razvoj strategije CS 183 91 91 QCBS Prije Jedan septembar 2008

novembar 2008

6 A.2.2 IT- Izrada software-a G 1136 550 550 1ST ICB

Prije Jedan febr.2009

apr. 2009

7 A.2.3 IT-Hardware & oprema za komunikacije G 748 350 350 ICB Prije Jedan okt. 2009

dec. 2009

8 A.2.4 Tehnička pomoć u upravljanju projektom, QA & QC, PAC za e-services

CS 205 100 100 QCBS Prije Jedan maj2009

juni 2009

9 A.2.5 Obuke i radionice TR 72 35 35 IC/CQ Poslije Više juni 2009

nov. 2009

13 A.2.8 Troškovi komunikacija CS 500 0 500 NA

Medjuzbir A2: 2762 1172 1690

Pod-komponenta A.3: Obezbjedjivanje osnovnih mapa

53

14 A.3.1 Grafičke stanice i ostalo G 41 20 20 Sh Poslije Više oktobar 2008

decembar 2008

15 A.3.2 Licence G 162 81 81 DC Prije Više oktobar2008

decembar 2008

16 A.3.3

Printer visokog kvaliteta G 51 25 25 Sh Poslije Više oktobar 2008

decembar 2008

A.3.4 Istraživački rad za osnovne mape gdje su potrebni

GUPovi i DUP-ovi TS 673 337 337 NCB Prije Više decembar 2008

februar 2009

Medjuzbir A3: 927 463 463

Pod-komponenta A.4: Katastar nekretnina

17 A.4.1 Geodetski rad za katastar nekretnina W 6213 3107 3107 ICB Prije Više januar2009

mart 2009

Ukupno komponenta A: 14830 7165 7665

Komponenta B : Poboljšanje planiranja i izdavanja dozvola

Podkomponenta B.1: Poboljšanje procesa planiranja i podrška Ministarstvu za ekonomski razvoj

19 B.1.1 Priprema standarda za planiranje i priručnika CS 204 102 100 QCBS Prije Jedan oktobar 2008

decembar 2008

21 B.1.2 Osnaživanje Min. Za ekon. razvoj (lokalni konsultanti) CS 155 78 78 IC Poslije Više oktobar 2008

decembar 2008

22 B.1.3 Poboljšanje zakonskog okvira CS 102 51 51 CQ Poslije Jedan oktobar 2008

decembar 2008

23 B.1.4 Razvoj IT strategije, početna studija, zahtjevi za korisnike, Data Model, tehničke specifikacije za sistem za menadžment prostornog planiranja i Geoportal za prostorno planiranje

CS 184 92 92 QCBS Prije Jedan oktobar2008

decembar 2008

24 B.1.5 Razvoj softwera, uključujući standardne licence G 309 155 155 1st ICB

Prije Jedan februar2009

april 2009

25 B.1.6 Hardware i druga oprema na centralnom nivou G 256 128 128 ICB Prije Jedan oktobar 2009

decembar 2009

26 B.1.7 Komunikaciona infrastruktura na centralnom nivou G 62 31 31 Sh Poslije Jedan oktobar 2009

decembar 2009

27 B.1.8 Osiguranje kvaliteta / kontrola za razvoj sisteme CS 155 78 78 IC Poslije Više oktobar2009

decembar 2009

54

28 B.1.9 Obuka za centralni nivo - IT, standardi u planiranju, privatni sektor

TR 129 65 65 CQ Prije Više decembar 2009

Januar 2009

29 B.1.10

Razvoj obrazovanja za oblast planiranja na nivou Univerziteta

CS 104 52 52 IC Prije Više oktobar2008

decembar 2008

B.

1.11 Poboljšanja zakonodavnog okvira/pojednostavljivanje procesa za izdavanja građevinskih dozvola

CS 165 82 82 IC Poslije Više oktobar2008

decembar 2008

Medjuzbir B.1: 1825 913 913

Pod-komponenta B.2: Poboljšanje planiranja na nivou opština i završavanje planova

B.2.1 Kompletna izrada prostornih i generalnih urbanističkih planova

TS 2081 1041 1041 ICB/NCB

Prije Više februar2009

april 2009

B.2.2 Kampanje za podizanje nivoa svijesti CS 311 155 155 QCBS Prije Jedan decembar 2009

januar 2009

30 B.2.3 Hardver i paket –softver G 215 108 108 ICB Prije Jedan oktobar 2009

decembar 2009

31 B.2.4 Obuka i radionice TR 104 52 52 QCBS Prije Više oktobar 2009

decembar 2009

32 B.2.5 Komunikaciona infrastruktura (B2 i B3) G 82 41 41 ICB Prije Jedan oktobar 2009

decembar 2009

Medjuzbir B.2: 2793 1396 1396

Pod-komponenta B.3: Poboljšanje izdavanja gradjevinskih dozvola i inspekcije na opštinskom nivou

33 B.3.1 Hardver i paket-softver G 215 108 108 ICB Prije Jedan oktobar 2009

decembar 2009

37 B.3.5 Obuke i radionice TR 155 78 78 QCBS Prije Jedan decembar 2009

januar 2010

38 B.3.6 Vozila, druga oprema G 203 102 102 ICB Prije Jedan oktobar 2009

decembar 2009

Medjuzbir B.3: 574 287 287

Pod-komponenta B.4: Unaprjeđenje poslovnog okruženja

33 B.4.1 Tehnička pomoć i obuka CS 207 104 104 IC Prije Više oktobar 2008

decembar 2008

Ukupno komponenta B: 5399 2699 2699 Komponenta D: Upravljanje projektom

46 C.1 Menadžer projekta / Administrator komponente B CS 124 62 62 IC Prije Jedan okt.2008

novembar 2008

55

56

47 C.2 Administrator komponente B CS 124 62 62 IC Prije Više okt.2008

novembar 2008

48 C.3 Obuka i M&E CS 124 62 62 IC Prije Jedan okt.2008

novembar 2008

49 C.4 Ekspert #2 CS 124 62 62 IC Prije Jedan okt.2008

novembar 2008

51 C.6 Ekspert za IT CS 124 62 62 IC Prije Jedan okt.2008

novembar 2008

C.7 Socijalna i analiza klijenata

CS 83 41 41 CQ Prije Dva okt.2008

novembar 2008

C.8 Troškovi osoblje Jedinice za tehničlu podršku CS 186 93 93 IC Prije Jedan 54 C.9 Kancelarijski materijal, zakup kancelarija, prevodjenje i

dr. / 186 93 93

56 C.11 Oprema za kancelariju G 15 8 8 Sh okt.2008

novembar 2008

58 C.13 Kancelarijski namještaj G 5 3 3 Sh okt.2008

novembar 2008

60 C.15 Vozilo G 20 10 10 Sh okt.2008

novembar 2008

62 C.17 Revizija CS 41 21 21 LCS Prije Jedan april 2009

maj 2009

Ukupno komponenta C: 1159 579 579 UKUPNO 22518 11000 11518

Prilog 9: Ekonomske i finansijske analize CRNA GORA: Projekat zemljišne administracije i upravljanja.

A. Pregled Projekta 1. Cilj Projekta: Cilje Projekta je da se unaprijedi efikasnost izdavanja dozvola i registracije imovine u Crnoj Gori. Ovo će pomoći da se dalje razvije trište nekretnina u zemlji pored ekonomskih benefita i podizanja životnog standarda Crnogoraca tako što će se povećati njihov prihod. Predračunska vrijednost Projekta je €22.15 miliona, što će se podijeliti u jednake djelove između Vlade i Svjetske banke. Izrada inovativnog Projekta uključuje dvije različite, ali visoko komplementarne tehničke komponente i to:

• Komponenta A: registracija nekretnina (€15.96 miliona ili 71%) • Komponenta B: Unaprjeđenje planiranja i dozvola (€5.40 miliona ili 24%) Preostali troškovi su povezani sa upravljanjem projektom pod komponentom C.

2. Benefiti i korisnici: Korisnici Projekta će se satojati od tri entiteta: (a) javnog – uključujući poslovnu zajednicu, (b) lokalne vlasti na opštinskom nivou i (c) centralne vlasti – uključujući sektore odgovorne za planiranje i registraciju. Očekivani benefiti uključuju (a) povećane aktivnosti na tržišti nekretnina, uključujući razmatranja vrijednosti i uticaj pvećanog broja transakcija svih tipova, (b) pojednostavljivanje i povećanu efikasnost urbanog paniranja i unaprjeđenje dozvola za gradnju i monitoring,i (c) uvećanje prihoda državi i opštinama koja nastaju iz unprjeđenja koja nastaju iz pobljšanja koja su gore pomenuta. 3. Očekuje se da Komponenta A ( Uprava za nekretnine ), za koju se planiralo da se bavi pitanjem širenja REC pokrivenosti i unaprjeđenjem usluga, biti glavna pokretačka snaga ka stvaranju uticaja Projekta dok Komponente B (planiranje i izdavanje dozvola) će pomoći da se doda dodatna značajna sinergija procesu tako što će se davati doprinosi u pravcu ovih benefita. Pretpostavlja se da će Komponenta A direktno i indirektno generisati glavni dio benefita Projekta kroz uvećanje aktivnosti na tržištu nekretnina, Komponenta B će uvesti povećane investicije na lokalnom nivou, što će doprinijeti uvećanju i konsolidaciji benefita Projekta. 4. Do kraja Projekta očekuje se da kroz pomoć koja će biti obezbijeđena po Komponenti A: (a) javnost i bilo koji investitori moći će da imaju on-line pristup informacijama o imovini i pravima vezanim za tu imovinu; (b) usluge će se pružati brzo i on-line prijave za transakcije će se moći napraviti; (c) ažurirane opšte mape i katastraske mape i evidencija biće dostpni opštinama preko Interneta; i (d) na zahtjeve za novim generalnim mapama i katastarskim mapama će se brzo odgovarati. Ovo će u sa svoje strane obezbijediti osnovne informacije potrebne opštinama i Ministarstvu finansija da ispune svoje mandate da obezbijede urbane i druge planove, građevinske dozvole i da uspješno okončaju inspekcije. Regulatorno pojednostavljivanje pod Komponentom B imaće pozitivan uticaj na konkurentnost crnogorskih preduzeća, stvaranje novih mogućnosti za zaposlenje, tržište rada i na kraju državne prihode. 5. Glavni mjerljivi indikatori učinka: Glavni indikatori učinka Projekta sastoje se od sljedećih širokih kategorija, sa podkategorijama kao što je prikazano i Dodatku 3: Okvir rezultata. Uvećanje poreza na prebacivanje nekretnine i prijem poreza na imovinu Uvećanje privatnih investicija u izgradnju (broj i iznos) Uvećanje godišnjih inostranih direktnih ulaganja Uvećanje broja poslovnih entiteta po godini;

57

Smanjenje troškova regulatorne usaglašenosti koje se izražva kroz vrijeme koje je potrebno da bi se obavljali administrativni poslovi.

B. Srednjoročni program i Projekat zemljišne administracije i upravljanja 6. Ključna strategije Komponente A će moći da podrži postojeći Srednjoročni program (MTP) koji je elaborilala Uprava za nekretnine (READ) i koji je usvojila Vlada 2007. Petogodišnji srednjoročni program pokriva period of 2008. do 2013. i uključuje aktivnosti na izradi Katastra nekretnina i odabranih lokacija za ukupno 253,000 ha. Danas oko 51% zemlje uživa pokrivenost Katastrom nekretnina. Ovo uključuje 90% urbanih i obalnih zona, ostavljajući ostatak zemlje bez Katastra nekretnina kod seoskih i ne-obalnih područja gdje je ekonomski razvoj prioritet. Prema procjeni Srednjoročnog programa, troškovi kompeltiranja Katastra nekretnina su veoma visoki, oko €85 po hektaru. Ovi troškovi bi mogli biti smanjeni kroz mijenjanje methodologije, i iskustva u drugim zemljama su pokazala da povećanej upotrebe privatnog sektora i međunarodnih tendera može značajno da smanji troškove i vrijeme potrebno za obavljanje posla vezanog za Katastar nekretnina. Takvo smanjenje troškova, kada se materijalizuje, bi jasno predstavljalo dodatne ekonomske koristi. 7. Prema srednjoročnom programu, program rada za 2008.g. za Upravu za nekretnine uključuje uspostavljanje katastra nekretnina u Nikšiću, Cetinju i Podgorici. Uz sredstva i pomoć Projekta zemljišne administarcije i upravljanja tokom nekoliko anrednih godina Uprava za nekretnine će završiti namanje 100,000 hektara katastra nekretnina na Žabljaku, u Plavu i parku Biogradska Gora putem međunarodnog tendera. Dio ove ciljane oblasti preklapa se sa planiranim oblastima pod srednjoročnim programom, dok dio uključuje nova i dodatna područja. Kreiranje katastra nekretnina za područja koja ne pokriva Projekat zemljišne administracije i upravljanja pokriće finansiranje iz budžeta za srednjoročni program. Očekuje se da pouke izvučene i bilo koje unaprijeđene metodologije mogu da se primjenjuju i na ove djelove i da rezultiraju sa uštedom za zemlju. 8. Crna Gora ima 13,692 kvadratnih kilometara koji korespondiraju sa 1.47 miliona zemljišnih parcela i 304,000 prava na vlasništvo (tabela niže). Zemlja ima 795 katastarskih opština. Očekuje se da će intervencije katastra nekretnina po ovom Projektu uključiti 45 katastarskih opština i nekih 55,000 parcela (tabela niže).

Katastraske opštine, zemljini papiri i parcele u Crnoj Gori

Odabrane opštine Broj

katastarskih opština

Ukupna površina

(km2)

Broj zemljišnih

listova Broj parcela

Bijelo Polje 66 925 21,300 121,951 Cetinje 36 900 12,663 82,336 Kolašin 38 905 8,084 59,298 Nikšić 91 2,084 27,609 130,651 Pljevlja 55 1,348 16,271 116,013 Podgorica 82 1,394 48,422 179,690 ZEMLJA UKUPNO 795 13,692 304,085 1,467,488

58

Municipality Year PlannedNumber of Cadastral

MunicipalitiesArea (ha)

Number of Cadastral Parcels

Number of Cadastral Cultures

Number of Objects

Number of Deeds for

LandPodgorica 2008 30 49,837 25,440 55,938 3,101 5,189 Cetinje 2009 15 54,670 20,151 52,178 2,088 3,290 Niksic 2010 7 22,806 5,995 20,337 782 1,637 Podgorica 2010 6 27,429 6,423 16,804 909 1,449 Berane 2011 25 42,680 51,823 81,320 3,467 9,837 Mojkovac 2011 1 4,203 799 1,714 78 308 Andrijevica 2012 9 14,321 7,526 13,673 588 2,073 Zabljak 2012 5 10,620 2,752 5,275 186 548 Bijelo Polje 2012 17 26,397 19,617 31,886 2,045 4,599 TOTAL 115 252,963 140,526 279,125 13,244 28,930

PROJECT: Zjablac, Plav, Biogradski

Gora Park2008-2012 45 100,000 55,552 110,342 5,236 11,436

Establishment of Real Estate Cadastre on Unsurveyed AreasREAD Medium Term Programme

C. Tržište nekretnina u Crnoj Gori 9. Tržiše nekretnina u Crnoj Gori neprekidno raste. Nakon neviđenog i spektakularnog buma 2007.g., vrijednost tržišta nekretnina (definisanog kao ukupan iznos svih prodaja) je premašio donju granicu za 2 milijarde eura (molimo pogledajte tabelu niže), koji korespondiraju sa nekih 315% budžeta centralnih vlasti nekih 90% BDPa, što je procijenjeno na 2.278 milijarde eura na kraju 2007. Što se tiče broja transakcija, tržište je poraslo po prosješnoj godišnjoj stopi za 3% u proteklih 8 godina. Bez obzira na to da li takav rast može biti održiv ostaje da se vidi. Vjerovatno je da može postojati blagi pad rasta od 2008. Trenutni istaknuti rast koji se uklapao u podatke uprave za nekretnine ima funkcionalni oblik:

N(t) = 5.0560.1289t

Sa prihvatljivim koeficijentom određenja 74%, uključujući da po postoječim trendovima na kraju perioda implementacije Projekta u 2013.g. , prodaja nekretnina će dostići 35,000 jedinica počevši od bazne linije od nekih 18,000 2007.g

59

Montenegro - Land Administration and Management ProjectProperty Transfer Tax Collections (Transaction Tax or Turnover Tax) in Euros

YearValue of

Transactions (Real Estate Market)

Transaction Tax Rate

Total Transaction Tax Raised

Transaction Tax Revenue

Allocated to Municipal Use

(50% of Tax Revenue)

Number of Recorded

Sales

Average Sale Value

of Property

Government Budget (State

Budget)

Property Market as Percent of

Government Budget

2003 329,991,662 2% 6,599,833 3,299,917 8,890 37,119 293,126,325 113%2004 192,079,042 2% 3,841,581 1,920,790 7,681 25,007 337,513,046 57%2005 256,743,891 2% 5,134,878 2,567,439 8,136 31,557 394,767,976 65%2006 725,665,851 2% 14,513,317 7,256,659 12,786 56,755 499,381,749 145%2007 2,059,000,000 2% 41,180,000 20,590,000 19,798 104,000 653,612,045 315%2008 672,976,208

Source: Ministry of Finance and Central Bank - various reports Need to confirm with READ

Average Property Value

-

20,000

40,000

60,000

80,000

100,000

120,000

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Property Market Trends

10. Strana direktna ulaganja: Podaci Centralne banke pokazuju da je Crna Gora primila nekih 644 miliona eura stranih dierktnih ulaganja (FDI) 2006.g. Ovo je fenomenalna brojka za zemlju čiji je BDP kao BDP od 2.2 milijarde. Dobar dio ovih stranih direktnih ulaganja u iznosu od 338 miliona eura ili nekih 53%,investirano je u nekretnine. Prihodovna insotrana direktna ulaganja 2007.g tokom prvih 6 mjeseci bila su 494 miliona eura. Procjenjuje se da nekih 255 miliona eura je bilo investirano u nekretnine. Nekretnine koje su u pitanju ovdje čine primarno tržište nekretnina. Priliv inostranih direktnih ulaganja imao je nevjerovatan uticaj na vrtoglav uspon cijena nekretnina tokom posljednjih godina. Samo 2006.g.,cijene nekretnina su se više nego udvostručile. Udio nekretnina u inostranim direktnim ulaganjima po godinama prikazan je na tabeli niže: Udio nekretnina u stranim direktnim ulaganjima 2003. 2004. 2005. 2006. 2007. 12% 21% 35% 53% 52% (procjena) 11. Zvanični podaci iz Uprave za nekretnine otkrivaju da imovina u stranom vlasništvu čini 1.39% ukupne površine zemlje od 13,692 kvadratnih kilometara koji kroespondiraju sa 19,200 hektara. U smislu zajedničkog vlasništva, inostrani entiteti posjeduju 8.5% korisne površine koji se mjere sa nekih 1,529,000 kvadratnih metara. Srbi imaju 85% zemlje u inostranom vlasništvu, i 72% u suvlasništvu. Preostala imovina koju posjeduju strani državljani posjeduju osobe i kompanije iz mnogih zemalja ali sa vidljivim istaknutim mjestom za one sa Balkana. D. Methodološki pristup 12. Ključna analitička sredstva: Očekuje se da intervencije planirane i finansirane prema Komponentama A, B i C gore nevedenim će pomoći da se privuku nova inostrana ulaganja i pomoći će da se uveća prihod za Crnogorce. Uz uvećane usluge registarcije i uvećani katastar nepokretnosti, intervencije na opštinskom nivou kao što su unaprijeđeno planiranje i davanje

60

dozvola i usaglašenost sa prostornim planovima, kao i poboljšanja poslovnog okruženja, očekuje se da će se povećati raspoloživosti zemljišne imovine i da će to pomoći da se privuku nova inostrana ulaganja i druge investicije vezane za zemljište. Zajedničko obilježje ovih promjena je da će oni stimulisati povećanu aktivnost na tržištu nekretnina što će se manifestovati u smislu povećanog broja transakcija i indukovanih stopa rasta za imovinu koja se trguje i uzete hipoteke. Zbog praktičnih poteškoća vezanih za izradu sveobuhvatne primjene ekonomskog modela, predloženi metod se bavi pod-dijelom potencijalnih benefita Projekta, iako se teži da se navedu oni najvažniji. Ekonomska analiza koja slijedi je zasnovana na očekivanoj dinamici i razvoju samo tržišta nekretnina. 13. Ekonomske reprkusije transkacija imovine: Sve veći porast tržišta (koji se mjeri kao razlika između scenarija sa i bez Projekta) se pokreće od strane imovinskih transakcija koje se dešavaju kao posljedica toga što ljudi kupuju, prodaju ili stavljaju hipoteku na imovinu u ekonomiji. Ovaj sve veći rast tržišta u nekoliko podsjeća na među-industrijske transakcije, što je koncept korišćen u takozvanom input-output modelu (I-O model), što je makro-ekonomsko sredstvo koje je izumio Leontief. I-O model je obračunavanje među-industrijskih transakcijai pomaže nam da odredimo veličinu i vrijdnost spona koje ti ekonomski akteri (pojedinci, firme i banke) imaju sa ostatkom privrede. Gleadjući ti spone, može se odrediti vrijednost zanimanja i ekonomskih aktera dok oni izrađuju svoj put kroz ostatak zemlje. Praktična primjena I-O modela je pokazala da veličina među-sektorskih transakcija može biti 20 puta veća od krajnje vrijednosti BNP. Stoga, transakcije imovine koje su dio makro-ekonomskog pokreta, se isto tako pretpostavlja da uključuju neke dodatne vrijednosti (uvećani BNP) ili dodatni prihod za ljude. Stoga je moguće intervenisati u vezi sa prihodom radeći unazad od ukupne vrijednosti monetarnih transakcija. U ovom procesu mi intervenišemo kod dodatnog prihoda koji pripada ekonomiji i pokušavamo da uhvatimo veličinu doadte vriejdnosti (prihoda ili benefita) kako bi se uporedila isplativost sa iznosom investicije (troška) opredijeljenog za Projekat. 14. Konkretnije i usmjerenije rečeno, kao rezultat sve većeg broja prodaja i hipoteka, Projekat će stimulisati ekonomsku aktivnost i pomoći će da se generiše uvećani prihod. Uvećani prihod (benefit) koji će se generisati kao rezultat prodaje i hipoteke uključivaće nekoliko ekonomskih sektora i biće obavezan ali ne i ograničen na sljedeće :

• Nadoknade za uslužne organizacije kao što su posrednici za prodaju nekretnina i procjenitelji poreza,

• Kapitalni dobici koje ostvaruju oni koji prodaju imovinu, • Renoviranja i obnavljanja koja sprovodi novi vlasnik imovine, • Profit koji zarađuju korisnici formalne hipoteke za komercijalne kredite i • Profit koji ima bankovni sistem kao rezultat proširenja hipotekarnih uluga.

15. Vrste preduzetih analiza: Ekonomska i finansijska analiza sadržana u ovom Dodatku ima tri dijela : (a) ekonomsku analizu – targetiranje dobiti za opštu javnost ili obične ljude, (b) finansijsku analizu – posmatranje kako bi Uprava za nekretnine i opštinski budžeti i finansije pretrpjeli uticaj, i konačno (c) fiskalni uticaj – istraživanje anticipiranog uticaja na ubiranje i izdvajanje javnih prihoda koji sve više nastaju kao rezultat implementacije predloženog Projekta. Ekonomska analiza nudi ekonomsku stopu prihoda od investicionog paketa od € 22.15 miliona. Fiskalna i finansijska analiza daje monetarne procjene očekivanih prihoda. 16. Iako može djelovati kao ponavljanje, korisno je ponoviti da ova ekonomska analiza je zasnovana na očekivanim promjenama u dva ključna parametra za predloženi crnogosrski Projektat zemljišne administracije i upravljanja i to prodaje i hipoteke. Analiza znatno počiva na promjenama koje se dešavaju u ovim ključnim parametrima koristeći osnovne nivoe i pretpostavljenih stopa

61

rasta kao što je prikazano niže za scenarije sa i bez Projekta. Da bi se omogućila izgradnja sprovodivog ekonomskog modela, dodatne pretpostavke su takođe uključene. Cjelokupni set pretpostavki korišćenih u analizi je sumiran u tabeli niže. Projekat zemljišne administracije i upravljanja Crne Gore – ekonomska analiza – pretpostavke Ključni analitički parametri jedinica Bez projekta Sa projektom HIPOTEKE Broj registrovanih hipoteka u bazboj godini Broj 3,000 3,000 Pretpostavlje na stopa rasta – broj Procenat 5% 6% Prosječna vrijsnost hipoteke u bazboj godini € 91,000 91,000 Pretpostavljena stopa rasta – vrijednost Procenat 5% 6% PRODAJA Broj registrovanih prodaja Broj 17,972 19,800 Pretpostavljena stopa rasta – broj Procenat 7% 8% Prosječna vrijednost imovine u baznoj godini € 114,567 114,567 Pretpostavljena stopa rasta - vrijednost imovine Procenat 5% 6% BROJ KOMERCIJALNE IMOVINE Broj imovine u baznoj godini (*) Imovina 266,000 266,000

Godišnji rast kod broja imovine Procenat 1% 1% Neto benefiti kao % rastuće vrijednosti prodaje i hipoteke Procenat N/A 1%

Mogućnosti trošak kapitala Procenat N/A 22.15% Troškovi investiranja Projekta € Milion 0 7 Period implementacije projekta Godine N/A 5 Operativni period Projekta Godine N/A 5 (*) Isključuje zemlju Napomena: Konsenzus iz 2003. je pokazao da je bilo 410 smanjenja na 1000 osoba ili 0.41 smanjenja po osobi. Crna Gora ima 650,000 stanovnika. Stoga broj nekretnina je 650,000 * 0.41 = 266,000. Hipoteka pokriva i stambene hipoteke i kredite za stanovanje koji su jednaki sa poslovnim kreditima.

17. Ove pretpostavke jasno predstvaljaju veoma konzervativne poglede na potencijalne uvećane benefite projekta, zato što pretpostavljamo da će neto benefiti biti u iznosu od samo jedan procenat uvećane vrijednosti prodaje i hipoteke koji su rezultat osnovnih transakcija. Ovo je jedna vrlo konzervativna procjena i daje indikativan karakter analizi. E. Rezultati i zaključci 18. Ekonomska stopa prihoda: Osnov prosječne vrijednosti hipoteke je € 91,000 i prosječna vrijdnost imovine je € 114,500. Broj transakcija za hipoteke i prodaju u baznoj godini je 3.000 odnosno 18,000. Vjeruje se da manji broj hipoteka čine stambene hipoteke, dok ostatak čine kreditne hipoteke za komercijalne svrhe. Pretpostavljeni plan za analize je 10 godina, od kojih če se pet potrošiti na implementaciju dok će preostalih pet godina biti ispod takozvanog operativnog

62

63

perioda. Pretpostavljena mogućnost vrijednosti kspitala je 12%. Šta pokreće ekonomske analize u gore pomenutom ekonomskom modelu je razlika od 1 procenta između sa i bez stopa rasta Projekta za prodaje i hipoteke. 19. Projekcije iz ove konzervatvne ekonomske analize ukazuju na to da kombinovana uvećana vrijednost hipoteka i prodaje će biti oko 407 miliona eura u posljednjoj godini Projekta (godina 5), i one će dostići oko 1.514 milijardi eura na kraju 10. godine. Slično tome, na kraju 10. godine uvećani broj prodaja bio bi oko 3,500 nekretnina, a dodatno bi bilo 500 hipoteka. Pretpostavimo da samo 1% vrijednosti uvećanih transakcija od prodaje i hipoteka predstavlja realni i raspoloživi prihod, Projekat bi prihodovao ERR od 24% i C/B stopa od 1.55 za pretpostavljene uvećane investicije od 22. 15 miliona eura. Ako bi trebalo kvantifikovati sve ekonomske koristi, Projekat ERR bi značajno premašio 24% inicijalne procjene. Sljedeća tabela sadrži rezime ekonomske analize. Priložena tabela sadrži detalje. Rezime ekonomskih analiza

Parametar Jedinica Simbol Nivo Interna stopa prihoda Procenat IRR 24% Moguća vrijdnost kapitala Procenat OCC 12% Neto sadašnja vrijednost € M NPV 9.27 Neto sadašnja vrijnost benefita € M NPV(B) 25.97 Neto sadašnja vrijdnost investicionih troškova € M NPV (C) 16.71 Koeficijent isplativosti € M C/B 1.55

20. Finansijske i fiskalne analize: Porez na transakcije je najvažniji element koji bi generisao fiskalne prihode. Porez na transakcije se ubira na prodaju po stopi od 3% od vrijednosti imovine (porast na 3% sa 2% u martu 2008.g.). Polovina prihoda ide opštinama, dok polovinu zadržava centralna vlada. Očekuje se da bi povećani prihodi od poreza na transakcije dostigli iznos od 107 miliona eura tokom narednih 10 godina. U međuvremenu opštinski sudovi će ostvarivati uvećan prihod od 13.7 miliona eura. Uvećani prihod same Uprave za nekretnine od prodaje bi bio oko 3.5 miliona eura, ne računajući uštedu troška tokom stvaranja REC uz pomoć Svjestke banke. Cjelokupni uvećani fiskalni prihod koji se očekuje bio bi oko 178 miliona eura, od čega bi 51.5 miliona išlo centralnim vlastima a 126.5 miliona eura opštinama. Tabela koja je data u prilogu sadrži sve detalje.

M o n te n e g r o L A M P - E c o n o m ic A n a ly s isU n its B a s e lin e 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0

W ith o u t P r o je c t 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 7M O R T G A G E SN u m b e r o f R e g is te r e d M o r tg a g e s N u m b e r 3 ,0 0 0 A s s u m e d G ro w th R a te o f M o r tg a g e s P e r c e n t 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 %N u m b e r o f R e g is te r e d M o r tg a g e s - F o re c a s t N u m b e r 3 ,1 5 0 3 ,3 0 8 3 ,4 7 3 3 ,6 4 7 3 ,8 2 9 4 ,0 2 0 4 ,2 2 1 4 ,4 3 2 4 ,6 5 4 4 ,8 8 7 A v e ra g e V a lu e o f a M o r tg a g e € 9 1 ,0 0 0 A s s u m e d G ro w th R a te - V a lu e P e r c e n t 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 %A v e ra g e V a lu e o f a M o r tg a g e - F o re c a s t € 9 5 ,5 5 0 1 0 0 ,3 2 8 1 0 5 ,3 4 4 1 1 0 ,6 1 1 1 1 6 ,1 4 2 1 2 1 ,9 4 9 1 2 8 ,0 4 6 1 3 4 ,4 4 8 1 4 1 ,1 7 1 1 4 8 ,2 2 9 T o ta l V a lu e o f M o r tg a g e s - F o re c a s t € M ill io n 3 0 1 3 3 2 3 6 6 4 0 3 4 4 5 4 9 0 5 4 1 5 9 6 6 5 7 7 2 4

S A L E SN u m b e r o f R e g is te r e d S a le s N u m b e r 1 9 ,8 0 0 A s s u m e d G ro w th R a te o f S a le s P e r c e n t 7 % 7 % 7 % 7 % 7 % 7 % 7 % 7 % 7 % 7 % 7 %N u m b e r o f R e g is te r e d S a le s - F o re c a s t N u m b e r 2 1 ,1 8 6 2 2 ,6 6 9 2 4 ,2 5 6 2 5 ,9 5 4 2 7 ,7 7 1 2 9 ,7 1 4 3 1 ,7 9 4 3 4 ,0 2 0 3 6 ,4 0 1 3 8 ,9 5 0 A v e ra g e V a lu e o f a P ro p e r ty € 1 0 4 ,0 0 0 A s s u m e d G ro w th R a te - V a lu e o f P r o p e r ty P e r c e n t 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 %A v e ra g e V a lu e o f a P ro p e r ty - F o re c a s t € 1 0 9 ,2 0 0 1 1 4 ,6 6 0 1 2 0 ,3 9 3 1 2 6 ,4 1 3 1 3 2 ,7 3 3 1 3 9 ,3 7 0 1 4 6 ,3 3 8 1 5 3 ,6 5 5 1 6 1 ,3 3 8 1 6 9 ,4 0 5 T o ta l V a lu e o f S a le s - F o re c a s t € M ill io n 2 3 1 4 2 5 9 9 2 9 2 0 3 2 8 1 3 6 8 6 4 1 4 1 4 6 5 3 5 2 2 7 5 8 7 3 6 5 9 8

O p e r a t io n a l P e r io dU n its B a s e lin e 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0

W ith P r o je c t 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 7M O R T G A G E SN u m b e r o f R e g is te r e d M o r tg a g e s N u m b e r 3 ,0 0 0 A s s u m e d G ro w th R a te - N u m b e r P e r c e n t 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 %N u m b e r o f R e g is te r e d M o r tg a g e s - F o re c a s t N u m b e r 3 ,1 8 0 3 ,3 7 1 3 ,5 7 3 3 ,7 8 7 4 ,0 1 5 4 ,2 5 6 4 ,5 1 1 4 ,7 8 2 5 ,0 6 8 5 ,3 7 3 A v e ra g e V a lu e o f a M o r tg a g e € 9 1 ,0 0 0 A s s u m e d G ro w th R a te - V a lu e P e r c e n t 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 %A v e ra g e V a lu e o f a M o r tg a g e - F o re c a s t € 9 6 ,4 6 0 1 0 2 ,2 4 8 1 0 8 ,3 8 2 1 1 4 ,8 8 5 1 2 1 ,7 7 9 1 2 9 ,0 8 5 1 3 6 ,8 3 0 1 4 5 ,0 4 0 1 5 3 ,7 4 3 1 6 2 ,9 6 7 T o ta l V a lu e o f M o r tg a g e s - F o re c a s t € M ill io n 3 0 7 3 4 5 3 8 7 4 3 5 4 8 9 5 4 9 6 1 7 6 9 4 7 7 9 8 7 6

S A L E SN u m b e r o f R e g is te r e d S a le s N u m b e r 1 9 ,8 0 0 A s s u m e d G ro w th R a te - N u m b e r P e r c e n t 8 % 8 % 8 % 8 % 8 % 8 % 8 % 8 % 8 % 8 % 8 %N u m b e r o f R e g is te r e d S a le s - F o re c a s t N u m b e r 2 1 ,3 8 4 2 3 ,0 9 5 2 4 ,9 4 2 2 6 ,9 3 8 2 9 ,0 9 3 3 1 ,4 2 0 3 3 ,9 3 4 3 6 ,6 4 8 3 9 ,5 8 0 4 2 ,7 4 7 A v e ra g e V a lu e o f a P ro p e r ty € 1 0 4 ,0 0 0 A s s u m e d G ro w th R a te - V a lu e o f P r o p e r ty P e r c e n t 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 %A v e ra g e V a lu e o f a P ro p e r ty - F o re c a s t € 1 1 0 ,2 4 0 1 1 6 ,8 5 4 1 2 3 ,8 6 6 1 3 1 ,2 9 8 1 3 9 ,1 7 5 1 4 7 ,5 2 6 1 5 6 ,3 7 8 1 6 5 ,7 6 0 1 7 5 ,7 0 6 1 8 6 ,2 4 8 T o ta l V a lu e o f S a le s - F o re c a s t € M ill io n 2 3 5 7 2 6 9 9 3 0 8 9 3 5 3 7 4 0 4 9 4 6 3 5 5 3 0 6 6 0 7 5 6 9 5 4 7 9 6 1

O p e r a t io n a l P e r io dU n its B a s e lin e 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0

In c r e m e n ts 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 7V a lu e o f R e s id e n t ia l M o r tg a g e L o a n s € M ill io n 6 1 3 2 1 3 2 4 4 5 9 7 7 9 8 1 2 2 1 5 1T o ta l V a lu e o f S a le s - F o re c a s t € M ill io n 4 4 9 9 1 6 9 2 5 6 3 6 3 4 9 4 6 5 4 8 4 7 1 0 8 2 1 3 6 3T o ta l V a lu e o f In c r e m e n ts (M o r tg a g e + S a le s ) € M il l io n 5 0 1 1 2 1 9 1 2 8 8 4 0 7 5 5 3 7 3 0 9 4 5 1 2 0 4 1 5 1 4N e t E c o n . B e n e f its a s % o f In c re m e n ta l V a lu e P e r c e n t 1 % 1 % 1 % 1 % 1 % 1 % 1 % 1 % 1 % 1 % 1 %In c re m e n ta l E c o n o m ic B e n e f its € M ill io n 0 .5 0 1 .1 2 1 .9 1 2 .8 8 4 .0 7 5 .5 3 7 .3 0 9 .4 5 1 2 .0 4 1 5 .1 4

P r o je c t In v e s tm e n t C o s ts € M ill io n 4 .1 9 8 .5 3 4 .4 9 2 .5 5 2 .3 8

C a s h F lo w (B e n e f i ts - C o s ts ) € M ill io n -3 .6 9 -7 .4 1 -2 .5 8 0 .3 3 1 .6 9 5 .5 3 7 .3 0 9 .4 5 1 2 .0 4 1 5 .1 4

M a r k e t T u r n o v e rN u m b e r o f P ro p e r t ie s p r o p e r ty 2 6 6 ,0 0 0 2 6 6 ,0 0 0 2 7 1 ,3 4 7 2 7 9 ,5 6 9 2 9 0 ,9 2 0 3 0 5 ,7 6 0 3 2 4 ,5 7 1 3 4 7 ,9 8 4 3 7 6 ,8 1 6 4 1 2 ,1 1 8 4 5 5 ,2 3 5 N u m b e r o f S a le s - w / P r o je c t p r o p e r ty 2 1 ,3 8 4 2 3 ,0 9 5 2 4 ,9 4 2 2 6 ,9 3 8 2 9 ,0 9 3 3 1 ,4 2 0 3 3 ,9 3 4 3 6 ,6 4 8 3 9 ,5 8 0 4 2 ,7 4 7 N u m b e r o f S a le s - w /o P ro je c t p r o p e r ty 2 1 ,1 8 6 2 2 ,6 6 9 2 4 ,2 5 6 2 5 ,9 5 4 2 7 ,7 7 1 2 9 ,7 1 4 3 1 ,7 9 4 3 4 ,0 2 0 3 6 ,4 0 1 3 8 ,9 5 0 M a rk e t T u rn o v e r w / P r o je c t p e rc e n t 8 .0 4 % 8 .5 1 % 8 .9 2 % 9 .2 6 % 9 .5 1 % 9 .6 8 % 9 .7 5 % 9 .7 3 % 9 .6 0 % 9 .3 9 %M a rk e t T u rn o v e r w /o u t P r o je c t p e rc e n t 7 .9 6 % 8 .3 5 % 8 .6 8 % 8 .9 2 % 9 .0 8 % 9 .1 6 % 9 .1 4 % 9 .0 3 % 8 .8 3 % 8 .5 6 %

In t e r n a l R a t e o f R e t u r n P e r c e n t IR R 2 4 %O p p o r tu n ity C o s t o f C a p it a l P e r c e n t O C C 1 2 %N e t P re s e n t V a lu e € M il l io n N P V 9 .2 7N e t P re s e n t V a lu e o f B e n e f it s € M il l io n N P V (B ) 2 5 .9 7N e t P re s e n t V a lu e o f In v e s tm e n t C o s ts € M il l io n N P V (C ) 1 5 .3 6C o s t -B e n e f i t R a t io € M il l io n C /B 1 .6 9

Im p le m e n ta t io n P e r io d O p e r a t io n a l P e r io d

Im p le m e n ta t io n P e r io d

Im p le m e n ta t io n P e r io d

64

M N LAM P - F inancial/F iscal Analysis for Transaction Tax, READ Fees and M unicipal Court Incom e

U nits Baseline 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

W ithout Project 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017PR O PER TY SALESN um ber of R egis tered Sales N um ber 19,800 Assum ed G rowth R ate of Sales Percent 7% 7% 7% 7% 7% 7% 7% 7% 7% 7% 7%N um ber of R egis tered Sales - Forecast N um ber 21,186 22,669 24,256 25,954 27,771 29,714 31,794 34,020 36,401 38,950 Average Value of a Property € 104,000 Assum ed G rowth R ate - Value of Property Percent 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5%Average Value of a Property - Forecast € 109,200 114,660 120,393 126,413 132,733 139,370 146,338 153,655 161,338 169,405 Total Va lue of Sales - Forecast € M illion 2314 2599 2920 3281 3686 4141 4653 5227 5873 6598Fee Charged by R EAD (Euro 25/per sa le) € 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25Fee Incom e for R EAD € M illion 0.53 0.57 0.61 0.65 0.69 0.74 0.79 0.85 0.91 0.97Fees C harged by M unic ipa l Courts € 291 304 318 334 349 366 383 402 421 441Fee Incom e for M unic ipal C ourts € M illion 6.15 6.89 7.73 8.66 9.70 10.87 12.19 13.66 15.32 17.18

O perational PeriodU nits Baseline 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

W ith Project 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

PR O PER TY SALESN um ber of R egis tered Sales N um ber 19,800 Assum ed G rowth R ate - Num ber Percent 8% 8% 8% 8% 8% 8% 8% 8% 8% 8% 8%N um ber of R egis tered Sales - Forecast N um ber 21,384 23,095 24,942 26,938 29,093 31,420 33,934 36,648 39,580 42,747 Average Value of a Property € 104,000 Assum ed G rowth R ate - Value of Property Percent 6% 6% 6% 6% 6% 6% 6% 6% 6% 6% 6%Average Value of a Property - Forecast € 110,240 116,854 123,866 131,298 139,175 147,526 156,378 165,760 175,706 186,248 Total Va lue of Sales - Forecast € M illion 2357 2699 3089 3537 4049 4635 5306 6075 6954 7961Fee Charged by R EAD (Euro 35/per sa le) € 35 35 35 35 35 35 35 35 35 35 35Fee Incom e for R EAD € M illion 0.75 0.81 0 .87 0.94 1.02 1 .10 1.19 1.28 1 .39 1.50 Fees C harged by M unic ipa l Courts € 293 310 327 346 365 386 408 432 457 483 Fee Incom e for M unic ipal C ourts € M illion 6.27 7.15 8 .16 9.31 10.63 12.14 13.86 15.83 18.08 20.65

O perational PeriodU nits Baseline 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Increm ents 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017Increm ental Value of Property Sales € M illion 44 99 169 256 363 494 654 847 1082 1363Transaction tax rate Percent 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2%Increm enta l F isca l Benefits € M illion 0.88 1.99 3.39 5.12 7.26 9.88 13.07 16.95 21.63 27.26Increm enta l READ Fees € M illion 0.22 0.24 0.27 0.29 0.32 0.36 0.39 0.43 0.48 0.52Increm enta l M unic ipa l Court Incom e € M illion 0.11 0.26 0.44 0.66 0.93 1.26 1.67 2.16 2.76 3.47

Project Investm ent Costs € M illion 4.19 8.53 4.49 2.55 2.38

Investm ent Costs € M illion 22.14Increm enta l T ransaction Tax R evenue (10 year) € M illion 107.43Increm enta l READ Fees € M illion 3.52Increm enta l M unic ipa l Court Incom e € M illion 13.73TO TAL IN CR EM EN TAL F ISCAL R EVEN UE € M illion 124.68

Increm enta l Incom e to C entra l G overnm ent € M illion 35.75Increm enta l Incom e to M unic ipa lities € M illion 88.93

Im plem entation Period O perational Period

Im plem entation Period

Im plem entation Period

65

Aneks 10: Pitanja vezano za Politiku obezbjeđenja

CRNA GORA: Projekat zemljišne administracije i upravljanja

1. Projekat zemljišne administracije i upravljanja u Crnoj Gori želi da poboljša efikasnost izdavanja dozvola i registracije zemljišta u čitavoj zemlji. Od investicije će korist ostvariti: (a) stanovnici opština, s obzirom da će veći red biti uveden u oblast gradnje; (b) poslovna zajednica, kroz obezbjeđivanje transparentnijih i efikasnijih procedura. Stepen nezakonite gradnje trebalo bi da se značajno smanji, tako da se spriječi izgradnja neodrživih i ružnih objekata i zaštite nacionalni parkovi i druge zaštićene zone, a da poslovna zajednica i građani i dalje imaju mogućnost da izgrađuju svoja dobra jednostavnije i na bezbjedan način. Do kraja projekta trebalo bi da javnost može lako doći do informacija o postupku koji je potreban za izgradnju nekog objekta ili razvoj preduzeća, kao i do informacija o zakonskom statusu imovine i detaljnim urbanističkim planovima i formama i procedurama za podnošenje zahtjeva za izgradnju objekta. 2. Ovaj aneks sadrži informacije vezano za Politike obezbjeđenja neophodne po osnovu ovog projekta, mjere koje će biti preduzete da se smanje rizici, kao i procedure za realizaciju tih mjera tokom implementacije samog Projekta. Kako je naznačeno u daljem tekstu, Projekat je dizajniran da promoviše zdravi pristup upravljanju životnom sredinom i da ublaži moguće negativne efekte aktivnosti u okviru projekta. Životna sredina (OP/BP 4.01) 3. Projekat je klasifikovan kao Kategorija B, pa je potrebna samo analiza, a ne puna procjena uticaja na životnu sredinu. Analiza uticaja na životnu sredinu (EA), koja je realizovana kao dio pripremnih aktivnosti u okviru projekta, radi identifikacije potencijalnih direktnih ili indirektnih uticaja projekta na životnu sredinu, utvrdila je da su potencijalni negativni uticaji projekta na životnu sredinu mali ili zanemarljivi. U slučajevima gdje su identifikovani negativni uticaji projekta predložene su adekvatne mjere za ublažavanje tih efekata. Ne postoje značajniji, dugoročni i nepopravljivo negativni uticaji realizacije i implementacije ovog projekta. 4. Komponenta i podkomponenta projekta koje bi mogle imati negativan uticaj (ako se ne ublaži) jesu komponenta A, podkomponenta A1 – Zemljišna administracija, poboljšanje usluga uknjižbe u kancelarijama Uprave za nekretnine. 5. Ugovori za građevinske radove u okviru projekta podliježu analizi uticaja na životnu sredinu od strane nadležnog organa za pitanja životne sredine. Ako je to primjenljivo, cjelokupna Analiza uticaja na životnu sredinu (EIA) i proces izdavanja dozvola biće sprovedeni u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom. Pored toga, prije početka aktivnosti na dizajniranju, biće urađen Plan upravljanja životnom sredinom i spisak pitanja za provjeru stanja (EMP) i provjeren za svaku lokaciju (centrala Uprave za nekretnine), kako bi se osiguralo poštovanje ključnih elemenata i ispunili zahtjevi Svjetske banke vezano za procjenu uticaja na životnu sredinu po osnovu OP 4.01. EMP i spisak pitanja podliježu odobrenju Banke prije otpočinjanja bilo kakvih građevinskih radova. Sva tenderska dokumentacija i ugovori za građevinske radove uključivaće mjere za svođenje na minimum ili ublažavanje štete po životnu sredinu. Standardne radne procedure i dobra inžinjerska praksa će uključivati mjere koje su primjenljive na izgradnju objekata uopšte, a posebno mjere za kontrolu prašine, buke, vibracija i drugih fizičkih faktora, saobraćaja na gradilištu, i mjera za upravljanje i odlaganje nastalog otpada nakon završetka gradnje.

66

6. Praćenje poštovanja nalaza ovog Izvještaja i zahtjeva iz EMP, uključujući praćenje napretka u implementaciji EMP vršiće Uprava za nekretnine najmanje dva puta godišnje. Njih će dostavljati Svjetskoj banci na reviziju i odobrenje od strane stručnjaka Banke za životnu sredinu. 7. Projekat neće podržati otkup zemljišta i nedobrovoljno raseljavanje u vezi sa tim. 8. Projekat će podržati zaokruživanje katastra nekretnina i lokalnih prostornih i urbanističkih planova, kao i unapređenje zakonskog okvira i IT sisteam. Zaštita životne sredine imaće koristi od ovog opšteg okvira i unaprijeđenih sistema informacionih tehnologija, jer će podaci biti lakše dostupni drugim akterima, npr. Direkciji za šume, drugim ministarstvima u vladi i NVO. 9. Generalno, predloženi projekat bi trebalo da bude pozitivan sa stanovišta uticaja na životnu sredinu. Poboljšanja katastarske evidencije i bolja registracija vlasnika, kao i promjene politike pokrenule bi niz promjena u ponašanju među vlasnicima nekretnina, koje bi bile pozitivne sa aspekta životne sredine. Svi negativni uticaji, kao što je intenzivno korišćenje poljoprivrednih sirovina i intenzivnija gradnja bili bi više nego adekvatno nadoknađeni kroz ekološke koristi koje ovaj projekat generiše. Ne-dobrovoljno raseljavanje (OP/BP 4.12) 10. Projekat obezbjeđuje samo tehničku pomoć i podršku izgradnji kapaciteta za planiranje, i ova tehnička pomoć/izgradnja kapaciteta nisu direktno povezani sa izradom bilo kakvih konkretnih budućih investicija. Stoga je odlučeno da – u skladu sa uobičajenom praksom za projekte koji obezbjeđuju tehničku pomoć – ovaj projekat ne inicira OP4.12, tako da nije obavezna izrada Okvirne politike raseljavanja.

11. Sami Ugovor će sadržati odredbu da lokacija moguće nove kancelarije Uprave za nekretnine i njena izgradnja neće zahtijevati kupovinu zemljišta ili raseljavanje.

67

Aneks 11: Priprema projekta i nadzor

CRNA GORA: Projekat zemljišne administracije i upravljanja Planirano Realizovano PCN revizija septembar 2007 6. septembar 2007 Inicijalni PID za PIC 7. septembar 2007 Inicijalni ISDS za PIC 12. septembar 2007 Ocjena mart 2008 10-14. mart 2008. Pregovori april 2008 Odobrenje Odbora/RVP jun 2008 Planirani datum efektivnosti kredita decembar 2008 Planirani datum srednjoročne revizije jun 2011 Planirani datum završetka decembar 2013 Ključne institucije zadužene za pripremu Projekta: Ministarstvo za ekonomski razvoj, Uprava za nekretnine.

PROJEKTNI TIM

Službenici banke i konsultanti koji su radili na Projektu su: Ime Funkcija Jedinica Gavin Adlington Lider projektnog tima ECSSD Victoria Stanley Službenik za operacije ECSSD Irina Astrakhan Viši stručnjak za razvoj

privatnog sektora

Paula Lytle Viši stručnjak za društveni razvoj

ECSSD

Domonique Bichara Pravnik za nacionalne projekte LEGED Nikola Kerleta Analitičar nabavki ECSPS Alexandar Crnomarkovic Stručnjak za finansijski

menadžment ECSPS

Nikola Ille Viši stručnjak za ruralni razvoj ECSSD Angel D’Urso Konsultant za planiranje Tony Lamb Konsultant za registraciju i

pravna pitanja

Rumyana Tontchovska ICT konsultant Slaven Scepanovic Konsultant za planiranje i

pravna pitanja

Suha Satana Konsultant za ekonomska i finansijska pitanja

Sredstva Banke utrošena do sada na pripremu Projekta:

1. Resursi Banke: $251,415 2. Trust fondovi: 0 3. Ukupno: $251,415

Procijenjeni troškovi odobravanja i nadzora:

12. Preostali troškovi do odobravanja: $40,000

68

13. Procijenjeni godišnji troškovi nadzora: $100,000

Aneks 12: Dokumenti u Projektnom registru

CRNA GORA: Projekat zemljišne administracije i upravljanja 1. Srednjoročni program, 2008 do 2013, Uprava za nekretnine, Ministarstvo finansija.

2. Zakonska i institucionalna procjena. Lamb i Šćepanović.

3. Situaciona analiza za pitanja katastra i planiranja u Crnoj Gori. D’Urso.

4. Prostorni plan Republike Crne Gore. Vlada Crne Gore

5. Uklanjanje barijera za razvoj preduzetništva u Crnoj Gori. Vlada Crne Gore.

6. Unapređenje poslovnog okruženja. Poseban akcenat dat je turističkoj privredi. Nacrt. FIAS.

7. Aide Memoires sa detaljnim Aneksima: jul i oktobar 2007, januar i mart 2008.

8. Opis pomoći GTZ-a i UNDP-a vezano za Zemljišnu administraciju i upravljanje. D’Urso.

69

Aneks 13: Prikaz zajmova i kredita

CRNA GORA: Projekat zemljišne administracije i upravljanja

Originalni iznos u milionima USD

Razlika između očekivanih i realnih

isplata

Br. projekta

FG Svrha IBRD IDA SF GEF Cancel. Undisb. Orig. Frm. Rev’d

P106899 2008 ECSEE APL #3 – CRNA GORA 0.00 9.00 0.00 0.00 0.00 9.20 0.13 0.00

P093461 2007 ODRŽ. RAZVOJ TURIZMA 0.00 10.00 0.00 0.00 0.00 10.12 0.26 0.00

P084597 2005 OBRAZOVANJE (CRNA GORA) 0.00 5.00 0.00 0.00 0.00 0.88 -0.78 0.00

P079116 2004 ŽIVOTNA SREDINA 0.00 7.00 0.00 0.00 0.00 5.15 4.58 0.00

P082223 2004 ZDRAVSTVENI SISTEM (CRNA GORA) 0.00 7.00 0.00 0.00 0.00 3.89 2.67 -1.47

P087470 2004 PENZIONA ADMIN (CRNA GORA) 0.00 5.00 0.00 0.00 0.00 4.09 2.75 0.00

Ukupno: 0.00 43.00 0.00 0.00 0.00 33.33 9.61 - 1.47

CRNA GORA PRIKAZ

Neisplaćenog i isplaćenog Portfolija kod IFC-a u milionima USD

Committed Disbursed

IFC IFC

FY Approval Company Loan Equity Quasi Partic. Loan Equity Quasi Partic.

Total portfolio: 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

Approvals Pending Commitment

FY Approval Company Loan Equity Quasi Partic.

Total pending commitment: 0.00 0.00 0.00 0.00

70

Aneks 14: Kratak prikaz situacije u zemlji

CRNA GORA: Projekat zemljišne administracije i upravljanja

71

Aneks 15: Mape

CRNA GORA: Projekat zemljišne administracije i upravljanja

wb316418 C:\Documents and Settings\wb316418\Desktop\LAMP PAD Vanja.doc 6.3.2008 11:08:00

72