dolnoŚlĄskie centrum studiÓw regionalnych...

24
DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH Analiza porównawcza Dolnośląskiej Strategii Innowacji z Regionalnymi Strategiami Innowacji wybranych regionów UE Metodologia badań porównawczych ZESPÓL BADAWCZY: Prof. AE, dr hab. Stanislaw Korenik Dr Krzysztof Szolek Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wroclawiu WROCLAW, 2006 Projekt wspólfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Spolecznego oraz budżetu Państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.

Upload: vanmien

Post on 28-Feb-2019

214 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH

Analiza porównawcza Dolnośląskiej Strategii Innowacji

z Regionalnymi Strategiami Innowacji wybranych regionów UE

Metodologia badań porównawczych

ZESPÓŁ BADAWCZY:

Prof. AE, dr hab. Stanisław Korenik

Dr Krzysztof Szołek

Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we

Wrocławiu

WROCŁAW, 2006

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżetu Państwa

w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.

Page 2: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

Spis treści

Wstęp _________________________________________________________3

Bibliografia:____________________________________________________4

Identyfikacja pojęć kluczowych i uzasadnienie zastosowania przyjmowanych

metod badań porównawczych (Prof. AE, dr hab. Stanisław Korenik) _____6

Określenie kryteriów doboru badanych cech oraz parametrów ich oceny

(Dr Krzysztof Szołek) ___________________________________________19

Page 3: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

Wstęp

Każdy proces badawczy składa się z określonych elementów, które stanowią stabilny

układ działań niezależny od miejsca, czasu i dziedziny prowadzonych dociekań. Wśród tych

czynności znajduje się określenie specyficznych metod jakimi badany jest dany wycinek

rzeczywistości. Zestaw dyrektyw badawczych, które wynikają z przyjętych założeń

teoretycznych i praktycznych, a które należy wykonać opracowując pracę naukową

określany jest mianem metodologii.

Celem prezentowanego opracowania jest określenie metodologii możliwej do

zastosowania w zakresie analizy porównawczej Dolnośląskiej Strategii Innowacji z

Regionalnymi Strategiami Innowacji wybranego regionu UE. Dla osiągnięcia tak

postawionego zamierzenia prace badawcze zostały podzielone na dwa zadania cząstkowe

związane z identyfikacją pojęć kluczowych i uzasadnieniem zastosowania przyjmowanych

metod badawczych oraz określeniem kryteriów doboru badanych cech oraz parametrów ich

oceny. Zadania te należy realizować z uwzględnieniem stosowanych rozwiązań dotyczących

oceny efektywności wdrażania strategii.

Autorzy zastrzegają, iż w trakcie prowadzonych badań dotyczących określonych

strategii proponowane w niniejszym dokumencie metody mogą ulec nieznacznym

modyfikacjom, w zależności od wyłaniających się nowych potrzeb badawczych lub innych

niezależnych czynników. Jednocześnie autorzy oświadczają, że niniejsza ekspertyzę

przygotowali z wykorzystaniem swej najlepszej wiedzy i z należytą starannością.

Page 4: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

Bibliografia: [1] AJDUKIEWICZ K., Logika pragmatyczna, PWN, Warszawa, 1975.

[2] ANTOSZKIEWICZ J., Metody heurystyczne. Twórcze rozwiązywanie, Wyd. II,

PWE, Warszawa, 1990.

[3] APANOWICZ J., Metodologia nauk, Tonik Dom organizatora, Toruń, 2003.

[4] BLAUG M., Metodologia Ekonomii, PWN, Warszawa, 1995.

[5] European Innovation Scoreboard 2002, Technical Paper No 3 EU Regions,

European Commission, 2002.

[6] European Innovation Scoreboard 2004, Comparative analysis of innovation

Performance, Commission Staff Working Paper, Brussels 2004.

[7] Innovation in Europe Results for the EU, Iceland and Norway. Data 1998–2001.

Panorama of the European Union, Office for Official Publications of the European

Communities, Luxemburg 2004

[8] JANASZ. W, Innowacje w działalności przedsiębiorstw w integracji z Unią

Europejską, Wyd. Difin, Warszawa, 2005

[9] KMITA J., Szkice z teorii poznania naukowego, PWN, Warszawa, 1976.

[10] KOLMAN R., Poradnik dla doktorantów i habilitantów, TNOiK, Bydgoszcz, 1997.

[11] KORENIK S., Dysproporcje w rozwoju regionów Polski – wybrane aspekty, AE,

Wrocław, 2003.

[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania, logiki formalnej i

metodologii nauk, Ossolineum 1990.

[13] KUKLIŃSKI A., Problematyka Przestrzeni Europejskiej, Euroreg, Warszawa, 1997.

[14] MAJKUT J . , O teorii i praktyce badań naukowych, Wyd. WSOWRiA, Toruń,

1992.

[15] MARKOCKI Z., KUBIELSKI W., Wybrane zagadnienia metodologii badań

społecznych, Wyd. WSP, Słupsk, 1995.

[16] Methodology Report on European Innovation Scoreboard 2005, European

Commission. May 2005.

[17] NOWAK. S., Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa, 1985.

[18] PARTEKA T., Planowanie strategiczne w równoważeniu struktur regionalnych,

PWN, Warszawa, 2000.

[19] PIĘTER J., Z zagadnień prac naukowych, Ossolineum, 1974.

[20] PIĘTER J., Zarys metodologii pracy naukowej, PWN, Warszawa, 1975.

[21] PILCH T., Zasady badań pedagogicznych, Wyd. „Żak", Warszawa, 1995.

Page 5: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

[22] PYTKOWSKI W., Organizacja badań i ocena prac naukowych, PWN, Warszawa,

1985.

[23] RIS Methodological Guide, Stage 1, IRE Sekretariat, February 2006.

[24] Strategia Lizbońska. Droga do sukcesu zjednoczonej Europy,[ w:]

www2.ukie.gov.pl/sl

[25] ZIELENIEWSKI J., O organizacji badań naukowych, PWE, Warszawa, 1975.

Page 6: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

Analiza 40 strategii regionalnych wdrożonych w UE

Metodologia analizy wdrożonych regionalnych strategii innowacji

Identyfikacja pojęć kluczowych i uzasadnienie zastosowania przyjmowanych

metod badań porównawczych (Prof. AE, dr hab. Stanisław Korenik)

Page 7: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

Prezentowane przez autorów opracowanie dotyczy metodologii rozumianej jako zbiór

zasad dotyczących sposobów wykonywania jakiejś pracy lub trybu postępowania

prowadzącego do określonego celu, w tym przypadku analizy porównawczej Dolnośląskiej

Strategii Innowacji z strategią innowacji wybranego regionu. Metodologia jest jednocześnie

nauką o czynnościach poznawczych badań naukowych oraz wytworach poznawczych tych

czynności. Szczególnym zainteresowaniem metodologii są metody badawcze i ich wytwory w

postaci faktów, czyli uzyskanych informacji, czy też danych przedstawionych jako

jakościowe lub ilościowe zmienne i ich wskaźniki. W poznaniu naukowym możemy posługi-

wać się elementami i zasadami metodologii ogólnej jak też zaleceniami i wskazówkami

metodologii szczegółowej. W naszym przypadku uzasadnione jest skoncentrowanie na tej

ostatniej.

Metodologia szczegółowa uwzględniając klasyfikację nauki zajmuje się bowiem

metodami postępowania badawczego i ich rezultatami poznawczymi w obrębie dziedzin,

dyscyplin, a nawet specjalności naukowych. Odnosi się do przedmiotu lub obiektu badań

oraz metod badawczych charakterystycznych dla konkretnej dziedziny, dyscypliny i

specjalności naukowej. Metodologia szczegółowa bada zarówno metodologiczną odrębność

określonej dziedziny i dyscypliny naukowej, jak i przeprowadza analizę odpowiednich dla

nich czynności (metod) badawczych. Ustala także zasady i normy, którym te metody muszą

odpowiadać. Dąży do kodyfikacji norm realizujących zamierzone cele badawcze.

Wypracowuje pojęcia szczegółowe, do których można na przykład zaliczyć: pojęcie

obserwacji, eksperymentu, pomiaru, weryfikacji hipotez, ustalenia zmiennych i ich

wskaźników oraz innych elementów procedury badawczej w danej dziedzinie, dyscyplinie i

specjalności naukowej.

Kolejnym terminem wymagającym zdefiniowania jest samo pojęcie strategii. W

istocie sam wyraz “strategia” wywodzi się z terminologii wojskowej (z greckiego.: strategos -

dział sztuki wojennej obejmujący przygotowanie i prowadzenie wojny jako całości oraz jej

poszczególnych kampanii i bitew). W nauce ekonomii termin ten związany jest przede

wszystkim z przedsiębiorstwem i bywa rozumiany jako zespół skoordynowanych,

dostosowanych do sytuacji firmy oraz otoczenia, sposobów osiągnięcia celów tego

przedsiębiorstwa, a także jako określona koncepcja systemowego działania (plan działań),

polegająca na formułowaniu zbioru długookresowych celów przedsiębiorstwa i ich

modyfikacji w zależności od zmian zachodzących w jego otoczeniu, określaniu zasobów i

środków niezbędnych do realizacji tych celów oraz sposobów postępowania (reguł działania,

Page 8: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

dyrektyw, algorytmów) zapewniających optymalne ich rozmieszczenie i wykorzystanie w

celu elastycznego reagowania na wyzwania rynku i zapewnienia przedsiębiorstwu

korzystnych warunków egzystencji i rozwoju. Postrzegając strategię jako jeden z

instrumentów zarządzania rozwojem społeczno-gospodarczym, stanowiącą w ogólnym

rozumieniu określoną koncepcją systemowego działania, zaznacza się, że polega ona na:

– formułowaniu zbioru perspektywicznych celów rozwojowych i ich

modyfikacji w zależności od zmieniających się uwarunkowań zewnętrznych

i wewnętrznych,

– określeniu zasobów (ludzkich, rzeczowych, naturalnych, finansowych)

możliwych do wykorzystania w procesie osiągania celów,

– ustaleniu, na podstawie przyjętych celów i uwarunkowań zasobowych,

priorytetów oraz działań ogólnych i szczegółowych,

– określaniu sposobów postępowania (reguł działania, dyrektyw)

zapewniających osiągnięcie przyjętych perspektywicznych celów i

priorytetów rozwojowych oraz optymalne wykorzystanie i rozmieszczenie

przestrzenne zasobów dla zapewnienia danej strukturze terytorialnej

optymalnych warunków rozwoju.

Powyższe elementy powinny podlegać ocenie okresowej i międzyobiektowej.

Ponadto przyjmując, że strategia jest sama w sobie procesem formułowania i

wprowadzania w życie decyzji dotyczących przyszłości danej społeczności terytorialnej i tę

przyszłość kształtujących, trzeba zwrócić uwagę na dwa bardzo ważne aspekty również

podlegające analizie. Po pierwsze, strategię należy rozpatrywać w kategoriach otwartego,

dynamicznego procesu, a nie jednorazowego projektu. Rozwój nie może być wyłącznie

postrzegany w kategoriach efektów końcowych (pożądanego stanu w sensie statycznym).

Musi być również rozpatrywany jako proces tworzenia wciąż nowych uwarunkowań

rozwojowych (pożądanego efektu w sensie dynamicznym). Po drugie, strategia identyfikuje

system organizacji i funkcjonowania danej społeczności oceniając nie tylko zasadność

podejmowania danych decyzji, ale także miejsce ich podjęcia przez ośrodki decyzyjne w

systemie lokalnym, regionalnym, krajowym a nawet międzynarodowym.

Wartością każdej strategii jest jej trwałość i aktualność, lecz proces rozwoju spo-

łecznego i gospodarczego dokonuje się w zmiennym otoczeniu. Strategia powinna być na tyle

elastyczna, iż możliwa jest jej nieprzerwana realizacja, monitorowanie i wprowadzanie

korekt, wówczas efekty na pewno będą przez długi czas tworzyć korzystne warunki dla

rozwoju społecznego i gospodarczego. O wartości strategii decyduje również to kto bierze

Page 9: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

udział w jej tworzeniu i realizacji. Należy podkreślić, że im społeczność danego obszaru ma

większe umiejętności i kulturę organizacyjną, tym bardziej zarządzanie rozwojem idzie w kie-

runku współpracy i wspólnego podejmowania decyzji dotyczących przyszłości. Warto zatem

analizować również ten aspekt.

Następnym pojęciem kluczowym jest termin region. Wywodzi się on z łacińskiego

słowa regio, regionis, co w bezpośrednim tłumaczeniu oznacza: 1) ruch w określonym

kierunku, 2) przestrzeń, dokładniej zaś kierunek wyznaczający przestrzeń; inaczej: okolica,

kraina, dzielnica. Drugie znaczenie, odnoszące się do obszaru, stało się z biegiem czasu

bardziej popularne i spotkało się z powszechną akceptacją. Problemem badawczym w

zakresie interpretacji tego pojęcia jest relacja między regionem ekonomicznym a regionem

administracyjnym, stanowiącym najwyższą jednostkę podziału administracyjnego kraju (w

Polsce jest to województwo). Jest to ściśle wyznaczony obszar kraju, obejmujący kompleks

gospodarczy o określonym profilu lub specjalizacji, z wyodrębnionym centrum

administracyjno-gospodarczym, pełniącym funkcje ośrodka decydującego o rozwoju i

funkcjonowaniu danego regionu.

Wyznaczenie granic regiony ma zatem charakter subiektywny. Rozwiązaniem

idealnym byłaby zgodność wyznaczonych subiektywnie jednostek administracyjnych z

obiektywnymi regionami ekonomicznymi, lecz w praktyce taka zgodność występuje rzadko.

Częściej mówi się o tendencjach dostosowawczych, co sprawia, że region podstawowy

odpowiada często w przybliżeniu jednostce podziału administracyjnego kraju, co wynika z

kolei ze względnej trwałości układu administracyjnego, tworzącego spójny system

funkcjonowania organów władzy i administracji terenowej. Układ regionalny odgrywa

szczególną rolę w gospodarce narodowej. Układ ten ma określone komponenty, w których

skład wchodzi ludność, środowisko i zasoby gospodarcze. Zbiór tych współzależnych

komponentów warunkuje prowadzenie na obszarze danego regionu określonej działalności

społeczno-ekonomicznej. Przyczynia się on także do delimitacji regionów tworzących układ

regionalny. W wyniku procesów społeczno-gospodarczych komponenty te zmieniają się pod

względem nie tylko rozmieszczenia, ale i potencjału oraz znaczenia dla gospodarki całego

kraju.

Kolejne kluczowe pojęcia to innowacja, która oznacza wprowadzenie czegoś nowego,

rzecz nowo wprowadzoną, nowość, reformę. Etymologia tego słowa wywodzi się z późnej

łaciny, gdzie innovatio znaczyło „odnowienie”. W metajęzyku regionalistów pojęcie to łączy

się z prowadzeniem bądź wspieraniem przedsięwzięć, które albo w sposób nowatorski

zajmują się problematyką z zakresu polityki społeczno-gospodarczej, albo też rozpoczynają

Page 10: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

działalność do tej pory nie podejmowaną przez nikogo. Ponadto podkreśla się, że

innowacyjność społeczno-gospodarcza jest w swej istocie zjawiskiem kulturowym,

przejawia się we wzroście zasobów i jakości kapitału społecznego, któremu powinny

towarzyszyć nowatorskie rozwiązania rzeczowe, techniczne i organizacyjne. Celami

promowania innowacji w skali regionalnej i lokalnej jest:

- zainspirowanie instytucji do prowadzenia nowatorskich przedsięwzięć,

- dostarczenie wiedzy o nowych rozwiązaniach,

- wyrównywanie szans poszczególnych jednostek w dostępie do nowych

rozwiązań,

- integrowanie samorządów i instytucji w regionie w zakresie wdrażania

rozwiązań nowatorskich.

Wprowadzanie i wspieranie innowacyjnych przedsięwzięć przez podmioty publiczne

sprzyja nie tylko rozwiązywaniu w zupełnie nowy i nie schematyczny sposób problemów

społecznych i gospodarczych w regionie, ale też ściśle związane jest z budowaniem

systemów wsparcia różnych środowisk, do których decydenci (w tym samorząd

województwa, powiatów i gmin) kieruje swoje oddziaływania. Efektem takiej sekwencji

działań powinien być regionalny system innowacyjny — działający proinnowacyjnie układ

powiązań instytucji, organizacji, podmiotów gospodarczych wspierający innowatorów oraz

usprawniający procesy implementacji innowacyjnych rozwiązań, przede wszystkim

technologicznych i organizacyjnych, ale też dotyczących np. zachowań społecznych.

W kontekście powyższych uwag regionalna strategia innowacji (RSI) to konkretna

koncepcja systemowego działania, zawierająca w swojej strukturze długofalowe cele ustalone

w drodze wyboru demokratycznego oraz wykreowane programy do realizacji w określonym

czasie. Strategia opracowana w formie dokumentu stanowi podstawowe narzędzie sterowania

rozwojem województwa, godząc interesy polityki europejskiej i krajowej z regionalnymi

interesami samorządu województwa oraz interesami podmiotów gospodarczych i

społeczności regionu, z uwzględnieniem uwarunkowań przestrzennych.

Regionalna strategia innowacji ma na celu wspomaganie władz regionalnych we

wdrożeniu efektywnego systemu innowacyjnego w regionie, określenie kierunków polityki

innowacyjnej i sposoby optymalizacji regionalnej infrastruktury wspomagającej innowacje.

Analogicznie do strategii rozwoju powinna zdefiniować, w oparciu o analizę sytuacji w

regionie, konkretne zadania i programy wspomagające innowacyjność gospodarki i

społeczeństwa w regionie. Końcowym rezultatem powinno być wdrożenie konkretnych

programów i działań pilotażowych wynikających ze strategii, poprzez ustanowienie

Page 11: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

odpowiednich dokumentów formalnych, określających zasady organizacyjne i źródła ich

finansowania. RSI funkcjonują w ponad 100 regionach Europy i stanowią podstawę do

wykorzystania środków z Funduszów Strukturalnych i Spójności na działania innowacyjne.

Mogą one stać się źródłem informacji o stanie badań i ich praktycznych zastosowaniach w

naszej regionalnej gospodarce oraz o możliwościach czerpania pomocy materialnej z

Funduszy Strukturalnych na tego typu przedsięwzięcia, wspierające konkurencyjność naszego

województwa.

Główna część wyznaczonych w RSI zadań wynika wprost z zadań przekazywanych

organom samorządowym w drodze ustaw kompetencyjnych, pozostała część może mieć

charakter fakultatywny i wynikać wyłącznie z troski władz terytorialnych o rozwój

regionalny. Podstawowym zadaniem samorządu wojewódzkiego jest dbanie o rozwój gospo-

darczy i cywilizacyjny, a w szczególności: pobudzanie aktywności gospodarczej, podnoszenie

poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa, zachowanie wartości

środowiska kulturalnego i przyrodniczego. Tworząc koncepcje rozwoju społeczno-

gospodarczego należy wziąć pod uwagę fakt, że poprzez zarządzanie sprawami publicznymi

w segmencie lokalnym punkt ciężkości przenosi się bardziej na zarządzanie czynnikiem

majątkowym i ludzkim, podczas gdy w regionie na plan pierwszy wysuwa się raczej zarzą-

dzanie w sferze tworzenia i realizacji rozwiązań nakierowanych na wzrost konkurencyjności

regionu i jego wszechstronnego rozwoju.

Kluczowe problemy badawcze związane z oceną regionalnych strategii innowacji

dotyczą przede wszystkim:

- weryfikacji strategii i ich części składowych pod kątem ich zgodności z

ogólnie przyjętą metodą oraz identyfikacji podejść nowatorskich,

- określenia i porównania zakresu przestrzennego poszczególnych strategii w

kontekście pojęcia regionu ekonomicznego (funkcjonalnego) i

administracyjnego,

- podejścia do pojęcia innowacji i innowacyjności,

- zakresu, stopnia i efektów wdrożenia RIS.

Jak to już zostało podkreślone na wstępie w kontekście przedmiotu badań dotyczących

analizy określonych dokumentów z zakresu regionalistyki zasadne jest zastosowanie

metodologii szczegółowej, a w jej ramach metody opisowej, która zmierza do opisu

czynności poznawczych i ich wytworów.

W literaturze przedmiotu można spotkać różne naukowo uzasadnione etapy (kroki,

fazy) i zawarte w nich czynności rozwiązywania problemów badawczych. Etap pierwszy

Page 12: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

przy rozwiązywaniu dowolnego problemu badawczego, to etap koncepcji. Drugim etapem

jest etap realizacji badań i do niego należy zaliczyć przeprowadzenie badań wstępnych i

zasadniczych,uporządkowanie wyników badań i ich analiza, opracowanie materiałów

badawczych, uogólnienia, postawienie wniosków końcowych i pisemne ich przedstawienie.

Do najważniejszych czynności natomiast zalicza się sformułowanie i uzasadnienie

problemu badawczego, określenie tez (problemów szczegółowych) i/lub wysunięcie

hipotez, wyłonienie i zdefiniowanie zmiennych oraz ich wskaźników, dobór metod, technik i

narzędzi badawczych, opracowanie i przyjęcie procedury badawczej (badań).

Proces poznania myślowego opierając się na wynikach poznania zmysłowego,

zmierza do wyjaśnienia istoty zgromadzonych faktów i zjawisk, uchwycenia tego co jest w

nich ogólne, a co szczegółowe. Rezultaty poznawcze procesu poznania myślowego

zapewniają takie operacje myślowe jak m.in. analiza i synteza.

Analiza (gr. analysys = rozbiór) to proces myślowy polegający na rozłożeniu pewnej

całości na jej części składowe i rozpatrywanie, każdej z nich osobno. Badania analityczne w

naukach empirycznych mają na celu przede wszystkim wykrycie struktury i mechanizmu

działania. Rozróżniamy analizę czynnikową i wariancji. Analiza czynnikowa (ang. factor

analysis), to zabieg statystyczny pozwalający na sprowadzenie dużej ilości zmiennych do

znacznie mniejszej ilości (liczby) oraz na wyodrębnienie podstawowych zagregowanych

czynników wywołujących korelację miedzy zmiennymi. Wykrycie czynników wspólnych

pozwala na sformułowanie hipotez odnośnie istnienia i natury ogólnych wpływów

kształtujących istniejące zależności. Analiza wariancji jest zabiegiem statystycznym

pozwalającym na ilościowe określenie wpływu poszczególnych czynników wejściowych

oraz przypadku na zmienność czynnika wyjściowego, a ponadto pozwalająca na ocenę

istotności wpływu tych czynników na zmienność wielkości wyjściowej. Stosując analizę

przy rozwiązywaniu danego problemu naukowego należy dążyć do rozłożenia go na tyle

części (tez, struktur, zjawisk, faktów), na ile jest to możliwe, dopuszczalne i niezbędne, by

można było zgłębić (ustalić) istotę, związki przyczynowo - skutkowe i właściwości. Analizę

najczęściej prowadzi się pod jakimś wyróżniającym ją kątem, to znaczy rozkłada się tylko

jeden lub kilka aspektów badanych zdarzeń lub procesów, celowo pomijając inne. Aspekty

te wyizolowuje się wówczas z bardziej złożonej całości. To samo, chociaż nieco w innym

sensie następuje, gdy analiza wymaga większej i dokładniejszej wszechstronności.

Wyodrębniony element struktury, fakt czy szczegół zostaje w tym przypadku na czas jego

badania wyizolowany ze struktury lub zespołu. Wskazana jest analiza systemowa. Jej

Page 13: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

podstawę stanowi systemowe traktowanie i rozpatrywanie zjawisk i procesów jako systemu

lub organizacji.

Synteza (gr. synthesis = zestawienie) to łączenie wyodrębnionych czynników,

elementów, części, cech, relacji, danego problemu, procesu, struktury lub organizacji. Jest

to całościowe poznawcze potraktowanie danego zjawiska lub struktury w procesie

myślowego poznania i działalności ludzkiej. Jako proces myślowy synteza polega na

łączeniu w całość wyodrębnionych przez analizę czynników, parametrów, części,

elementów składowych badanej struktury lub organizacji. Synteza przy pomocy takich

operacji myślowych jak porównywanie, abstrahowanie i uogólnianie zmierza do wy-

krywania w połączonej, nowej całości istotnych właściwości i zależności (związków).

Powyższe przesądza, że synteza stanowi swoistą jedność z analizą, a proces analizy i

syntezy jest zamkniętą całością. W przypadku prowadzonych badań w zakresie oceny

poszczególnych RIS synteza znajdzie swe zasadnicze odzwierciedlenie w propozycjach

rekomendacji dla Dolnego Śląska.

W metodzie badawczej możliwe jest także zastosowanie operacji porównywania i

przeciwstawiania. Polega to na zestawianiu ze sobą cech, parametrów lub danych, celem

znalezienia ich wspólnych lub różniących właściwości. Przeciwstawianie to także

konfrontacja myśli, pojęć, faktów lub procesów. Zwykle porównujemy lub

przeciwstawiamy otrzymane ilościowe bądź jakościowe wyniki badań z określoną skalą

porównawczą.

Kolejna kategoria metodologiczna konieczna do uwzględnienia w procesie

badawczym to wyjaśnienia naukowe. Jest to zespół określonych czynności zmierzających

do poznania i objaśnienia wybranej (wskazanej) rzeczywistości. Prawdopodobieństwo

trafnego wyjaśnienia naukowego jest tym większe im więcej zdań ma postać praw

ogólnych, stosowania zasad statystycznych lub generalizacji historycznej oraz tym większe

im częściej między zdaniami-przesłankami i zdaniem wnioskiem zachodzi stosunek

wynikania logicznego, zależności genetycznej lub celowościowej. Najczęściej

stosowanymi wyjaśnieniami naukowymi są wyjaśnienia genetyczne, i funkcjonalne.

Wyjaśnienie genetyczne (dotyczące genezy) polega na ustaleniu przemian, jakim

podlega przedmiot, proces, zjawisko, instytucja, organizacja, struktura, otoczenie w ciągu

jakiegoś czasu. Podstawą wyjaśnienia funkcjonalnego jest założenie, że zjawiska nie

wywołują się wzajemnie, lecz tylko wpływają wzajemnie na swoje zmiany. Występuje, więc

tutaj szczególna sytuacja sprzężeń wielokierunkowych. Przy wyjaśnianiu funkcjonalnym

pomija się przyczyny. Nie stawia się pytania „dlaczego?”, lub „co jest przyczyną takiego

Page 14: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

stanu?”, lecz formułuje się pytanie „jak A wpływa na B?”. Inny jest też wymiar czasowy

zachodzących zależności. Przedział czasowy między zdarzeniami jest niewielki, a zdarzenia

mogą również występować równocześnie. Pomimo rozpowszechniania się funkcjonalnego

podejścia do analizy współczesnych zjawisk społeczno-gospodarczych, gdzie obserwuje się

zainteresowanie głównie zdarzeniami bezpośrednio poprzedzającymi badane zjawisko, proces,

adekwatnym wyjaśnieniem przyczynowo-skutkowym staje się wyjaśnienie genetyczne,

sięgające nie tylko w przeszłość lub teraźniejszość ale również i w przyszłość.

Wyjaśnienia genetyczne i funkcjonalne nie wyczerpują różnych możliwości interpretacji

zależności między zdarzeniami lub zjawiskami. Z tego powodu w wielu naukach (na przykład

społecznych) stosuje się wyjaśnienia teleologiczne (celowościowe). Polega ono na

wskazywaniu celu, do którego dane zdarzenie lub proces prowadzi lub prowadzić powinien.

Pytaniem pomocniczym przy próbie interpretacji ideologicznej jest „po co?” („po co zaszło

A?”; „po co istnieje instytucja X lub Y?”). Szukamy zatem okoliczności przyszłych, którym

owe fakty lub zdarzenia służą, a ich powstawanie tłumaczone być może zamierzonym

wywołaniem przez istniejący lub przyszły cel.

Każde z wymienionych wyjaśnień zasadniczo jest oparte w jakimś stopniu o

określone prawidła wyjaśnienia (wnioskowania) logicznego. W logice funkcjonuje

schemat gwarantujący szczególną niezawodność wyjaśnienia (wniosków). Tym

schematem jest formalny schemat logicznego wnioskowania, pozwalający w pewnych

warunkach z powodzeniem stosować prawa logiczne, sylogizmy i schematy zdaniowe.

Zasadniczą rolę w badaniach naukowych spełniają przyjęte typy badań naukowych.

Spośród najczęściej wymienianych w realizacji zadania badawczego dotyczącego analizy

porównawczej najwłaściwsze są badania diagnostyczne, weryfikacyjne, kompleksowe i

heurystyczne.

Badania diagnostyczne mają na celu stwierdzenie prawdziwych faktów lub

zjawisk, ustalenie stanu faktycznego, rzeczywistych cech i zasad funkcjonowania. W

badaniach diagnostycznych formułuje się nowe hipotezy, ale przede wszystkim ustala się

stan faktyczny, wykrywa się rzeczywiste zależności między zjawiskami i procesami

pomimo, że punktem wyjścia w tych badaniach jest badanie istniejącej struktury (stanu

faktycznego). Badania weryfikacyjne mają na celu potwierdzenie lub zaprzeczenie danego

stanu w obrębie rozpatrywanych zjawisk i procesów. Zmierzają one przede wszystkim do

ustalenia zależności między zmiennymi niezależnymi, a zmiennymi zależnymi. Punktem

wyjścia badań weryfikacyjnych są albo znane bliżej skutki (bez znajomości przyczyn), albo

znane dokładnie przyczyny bez znajomości skutków.

Page 15: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

W przypadku analiz funkcjonujących RIS należy zastosować w fazie wstępnej

badania weryfikacyjne typu indukcyjnego (sprawozdawcze i częściowo projektujące) oraz

redukcyjnego. Badania weryfikacyjne typu indukcyjnego polegają na ustalaniu następstw dla

znanych przyczyn. Określa się w nich zmienne zależne, które są wynikiem znanych

zmiennych niezależnych. Badania weryfikacyjne typu redukcyjnego polegają na ustaleniu, w

jakim stopniu znane zmienne zależne wpływają na nieznane zmienne niezależne (znane są

skutki, należy ustalić przyczyny).

O badaniach kompleksowych mówimy wówczas gdy rozpatrujemy i rejestrujemy

różne formy działalności. Przedmiot ich badań nie stanowi zwykle spójności.. Badania

kompleksowe zespołowe są zawsze zdeterminowane wieloma czynnikami i z tego też

powodu badania kompleksowe powinny mieć charakter empiryczny, należy stosować

rygorystyczną, pewną i sprawdzoną procedurę badawczą, muszą być starannie sprawdzane

i dokumentowane wszystkie informacje, występuje bezwzględna konieczność koordynowania

działań na każdym etapie badań, musi istnieć świadomość odpowiedzialności nie tylko w

zakresie analizy i syntezy badań ale także co do dyscypliny czasowej, metodycznej i

merytorycznej.

Szczególne miejsce aktualnie w nauce i działalności społeczno-gospodarczej zajmują

badania heurystyczne. Słowo heurystyka wywodzi się od greckiego „heurisko” – znajduję, i do-

tyczy umiejętności wykrywania nowych faktów i związków między nimi zachodzących. Są

to niekonwencjonalne twórcze sposoby rozwiązywania problemów. Za ich pomocą można

dochodzić do nowych rozwiązań i nowych prawd naukowych. Czynności rozwiązywania

problemów metodami heurystycznymi sprowadzają się do identyfikacji problemu (zadania),

wyboru koncepcji poszukiwań, zbierania informacji, poszukiwania idei (metody)

rozwiązania wyłonionego problemu (postawionego zadania), opracowania wariantów

rozwiązania oraz wdrożenia wybranego wariantu rozwiązania do praktyki

Badania heurystyczne mogą się opierać w dużej mierze na metodzie delfickiej

(eksperckiej). Uwaga ta związana jest z kluczową fazą postępowania badawczego, a

mianowicie wyborem określonej metody badawczej. Metoda badawcza to sposób

postępowania (poznania naukowego). Ponieważ wszelkie poznanie naukowe odbywa się w

określonych formach, muszą one być poprawne i skuteczne, a więc celowo dobrane i

zaplanowane oraz świadomie zastosowane, uwzględniając treści badań, które powinny brać

pod uwagę skuteczność i możliwości zastosowania danej metody (sposobu postępowania), a

także ustalenie czy są adekwatne do koncepcji rozwiązania problemu badawczego, cele

zakładanych badań, zasób posiadanych środków. Metoda musi spełniać wymogi jasności

Page 16: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

(musi ją cechować powszechna zrozumiałość), jednoznaczności (powinna wykluczać

dowolność stosowania różnych sposobów i zasad), celowości (musi być

podporządkowana określonemu celowi), skuteczności (powinna zapewniać osiąganie

zamierzonego celu), ekonomiczności (powinna pozwalać osiągnąć zamierzony rezultat przy

najmniejszych kosztach, zużyciu sil i środków oraz czasu).

Do rekomendowanych w tych okolicznościach metod badawczych służących analizom

RIS zaliczyć należy:

− metodę badania dokumentów,

− metody analogowe,

− metody heurystyczne.

Metoda badania dokumentów w swojej zasadniczej istocie polega zatem na

gromadzeniu, selekcji, opisie i naukowej interpretacji zawartych w nich interesujących nas

faktów. Jest to analiza polegająca na wyodrębnieniu, a następnie rozłożeniu i interpretacji

elementów składowych konkretnego zjawiska lub procesu rzeczywistego działania. Badanie

dokumentów należy rozpocząć od ścisłego określenia celu badań, przyjęcia hipotezy i

koncepcji rozwiązania podjętego problemu, zastosowania procedury badawczej, która

powinna przewidywać gromadzenie dokumentów, wstępną selekcję, ustalenie

autentyczności zebranych materiałów, sprawdzenie ich wiarygodności oraz analizę i

opracowanie wniosków.

O wartości poznawczej metody badania dokumentów świadczą możliwości jej

szerokiego zastosowania. Dokumentacja pozwala ustalić wiadomości, umiejętności,

doświadczenie i nawyki, a zatem kompetencje badanych podmiotów. Niewątpliwą zaletą

metody badania dokumentacji jest możliwość przeprowadzenia analizy porównawczej

określonych wyników, danych, faktów, zjawisk i procesów. Należy jednak zaznaczyć, że

wartość dokumentów jako źródeł informacji bywa zmienna i wysoce zawodna. W

sytuacjach wątpliwych, a szczególnie przy badaniu zjawisk i procesów społecznych, metodę

badania dokumentów należy uzupełniać innymi metodami lub technikami badawczymi, np.

metodami analogowymi lub heurystycznymi.

Metody analogowe służą do przewidywania zachowania określonej zmiennej na

podstawie danych o zmiennych podobnych, co do których istnieją zbyt słabe podstawy, by

przypuszczać, że są ściśle przyczynowo powiązane ze zmienną określaną. Metody analogowe

odchodzą od ekstrapolacji prawidłowości charakteryzujących przeszłość danej zmiennej na

rzecz założenia wspólnych dróg rozwojowych niektórych innych zmiennych. Należy bowiem

mieć świadomość faktu, że prawidłowości w dziedzinie zjawisk społecznych i gospodarczych

Page 17: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

są stosunkowo mało stabilne. Często teoria nie dostarcza też pełnego przyczynowego

wyjaśnienia zjawiska, a badania empiryczne wskazują na zmienność zbioru przyczyn i

sposobów ich oddziaływania.

W tym przypadku szczególnie wartościowa może być metoda analogii przestrzennych,

polegająca na przewidywaniu zajścia określonego zdarzenia na podstawie wystąpienia

zdarzenia na innych terytoriach. Stosowne jest również wykorzystanie metody analogii

przestrzenno-czasowych. W stosunkowo ubogich społeczeństwach o silnych tendencjach

imitacyjnych, związanych z naśladowaniem modelu konsumpcji występującym w

społeczeństwach zamożnych, zawodzą niekiedy modele popytu oparte na ekonomicznych

zmiennych objaśniających, którymi są zazwyczaj dochody i ceny. Należy wówczas śledzić

trendy charakterystyczne dla społeczności zamożniejszych – wtedy właśnie użyteczniejsze są

metody analogowe. Polega ona na przenoszeniu z jednych obiektów do innych prawidłowości

zmian zjawisk w czasie. W przypadku badania dotyczącego zmiennych ilościowych

najważniejszym problemem metodologicznym prognozowania analogowego jest określenie

kryteriów podobieństwa.

Istotą metod heurystycznych jest dochodzenie do nowych rozwiązań poprzez

wykrywanie nowych faktów i związków między nimi zachodzących w realnie istniejącej

rzeczywistości. Każda z metod heurystycznych służy do osiągnięcia określonych wyników i

jest modyfikowana do problemu lub etapu (kroku, fazy) rozwiązania. Polegają one na

wykorzystaniu opinii przede wszystkim ekspertów, opartej na ich intuicji i doświadczeniu.

Metody te są szczególnie polecane na etapie prognozowania czy formułowania

rekomendacji (w naszym przypadku dla Dolnego Śląska). Połączenie w prognozowaniu

heurystycznym świadomego wymyślania przyszłości oraz nieświadomego porządkowania i

kojarzenia informacji dotyczących interesującego nas fragmentu rzeczywistości ma na celu

pokazanie możliwego obrazu przyszłości, niekoniecznie będącego ekstrapolacją

dotychczasowych prawidłowości. Takie postępowanie jest uzasadnione zwłaszcza wówczas

gdy trudno jest zidentyfikować to, jakie prawidłowości dotychczas zachodziły lub gdy

obiektywnie nigdy nie występowały. Ekspert buduje w tym przypadku model myślowy

prognozowanego wycinka rzeczywistości, starając się w nim uwzględnić fakty zarówno już

znane, jak i przeczuwane, ilościowe i jakościowe. Dokonuje eksperymentów na modelu,

usiłując odgadnąć czynniki, które mogą wpłynąć na zmianę prognozowanego zjawiska. W

procesie prognozowania może występować kilkudziesięciu, ale także kilku ekspertów. Ich

opinie są analizowane przez organizatora badań lub eksperta-koordynatora, którzy w celu

Page 18: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

uzyskania prognozy stosują zazwyczaj regułę największego prawdopodobieństwa lub jej

zmodyfikowane wersje.

Wśród licznych metod heurystycznych do sformułowania syntezy niniejszych badań

autorzy proponują częściowo zmodyfikowaną metodę delficką. Ma ona zapewnić

zwielokrotnienie efektów prognozowania przez rozdzielenie fazy tworzenia projekcji

przyszłych zdarzeń od fazy ich oceniania oraz przez wprowadzenie zbiorowego szukania

pomysłów przez ekspertów. Zwykle do rozwiązania określonego problemu organizuje się

(powołuje) zespoły zadaniowe. Są to zespoły twórcze i zespół oceniający. Zespoły twórcze

poszukują (generują) pomysły. Każdy członek takiego zespołu może zgłaszać dowolną ilość

pomysłów, które po akceptacji przez zespół stają się jego własnością. Zespół oceniający z

kolei analizuje i ocenia zgłaszane pomysły przez poszczególne zespoły twórcze. Dokonuje

syntezy zebranych pomysłów i wypracowuje najbardziej trafny sposób rozwiązania po-

stawionego problemu. Metoda delficka wchodzi w skład metod złożonych, co należy

traktować jako jej atut.

Poprawne i skuteczne rozwiązania oraz przedstawienie w formie pracy naukowej

problemów zależy od przestrzegania określonych zasad, a w tym przede wszystkim

rzetelności, ścisłości, kolejności i konsekwencji stosowania adekwatnych do problemu

metod badawczych. Jeżeli zalecane procedury zostaną poprawnie zastosowane to w

rezultacie będzie można osiągnąć zakładany cel pracy, nadając jej tym samym wysoką

rangę naukowa i użyteczność społeczną.

Analiza porównawcza Dolnośląskiej Strategii Innowacji z Regionalnymi Strategiami

Innowacji wybranych regionów UE zostanie przeprowadzona w sposób następujący:

1. Utworzony zostanie 5 osobowy zespół badawczy.

2. Dla każdej osoby z zespołu zostanie przydzielone konkretne zadanie badawcze w

ramach analizy regionalnych strategii innowacji.

3. Wyznaczono następujące zadania:

- analiza porównawcza części diagnostycznej,

- analiza porównawcza misji, wizji, celów,

- analiza porównawcza systemów monitoringu i ewaluacji,

- analiza porównawcza części aplikacyjnej,

- rekomendacje dla Dolnego Śląska.

Każda z osób będzie rozwiązywała to samo zadanie dla każdej z strategii innowacji w

ten sam sposób, co umożliwi schemat działania opracowany już w trakcie badań.

Page 19: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

Analiza 40 strategii regionalnych wdrożonych w UE

Metodologia analizy wdrożonych regionalnych strategii innowacji

Określenie kryteriów doboru badanych cech oraz parametrów ich oceny

(Dr Krzysztof Szołek)

Page 20: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

Właściwie określona diagnoza stanów rzeczy czy znamiennych faktów wyjaśnia ich

genezę, prawidłowości i fazy rozwoju, znaczenie części składowych dla większych całości

rzeczowych, osobowych i społecznych, w których występują oraz przewidują ich dalszy

rozwój. W procedurze diagnostycznej dąży się do odpowiedzi na pytania:

− jaki jest stan rzeczy?

− dlaczego stan rzeczy jest właśnie taki?

− jak będzie przebiegał rozwój i jego końcowe rezultaty?

− co zrobić aby stan rzeczy był zgodny z naszymi oczekiwaniami?

Diagnoza w naukach społeczno-ekonomicznych zapewnia głównie realizację funkcji

pierwszej i stanowi punkt wyjścia dla innych badań.

Dokonując ustalenia kryteriów doboru badanych cech przedmiotu analiz należy mieć

na względzie przede wszystkim jego strukturę wewnętrzną oraz ewentualny „wzorzec” takiej

struktury. W ekspertyzach dotyczących SRI należy dobrać cechy charakterystyczne przede

wszystkim dla strategii formułowanych w ramach przekrojów terytorialnych. Analizę

poszczególnych strategii należy zatem skoncentrować na badaniach i ocenie wymienionych w

pierwszej części opracowania elementów kluczowych, które powinny występować w każdym

rodzaju strategii, w tym w strategiach innowacji. Proponujemy przeprowadzenie badań w

pięciu etapach.

Etap I. Analiza porównawcza części diagnostycznej.

Etap II. Analiza porównawcza misji, wizji, celów.

Etap III. Analiza porównawcza systemów monitoringu i ewaluacji.

Etap IV. Analiza porównawcza części aplikacyjnej.

Etap V. Sformułowania rekomendacji dla Dolnego Śląska.

W Etapie I. należy rozpocząć od wstępnej oceny porównywanych strategii pod kątem

określonych cech wspólnych wyróżnionych wg kryterium przedmiotowego lub

podmiotowego. W ramach pierwszego kryterium można dokonać doboru badanych

wskaźników i dziedzin, które poddane zostały diagnozie. Mogą one dotyczyć np. określonej

struktury gospodarczej, rozkładu przestrzennego PKB per capita w regionie, dziedzin

schyłkowych lub rozwojowych, ośrodków posiadających określoną kombinację cech

społeczno-gospodarczych. Oprócz porównania badanych w diagnozach RIS dziedzin i

Page 21: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

zagadnień warto dokonać zestawienia elementów analizy SWOT obydwu regionów, a

następnie szczegółowo opisać podobieństwa i różnice.

W Etapie II. analiza obydwu strategii oznacza poddanie badaniom porównawczym:

- sformułowanych w nich wizji, misji oraz zasadniczych i podrzędnych celów (KROK II.1.),

- ewentualnej alokacji zasobów potrzebnych do ich osiągnięcia (KROK II.2.),

- nakreślonych priorytetów oraz działań ogólnych i szczegółowych (KROK II.3.),

Na tym etapie zostanie wykorzystany jako narzędzie arkusz obserwacji. Posłuży on

do zarejestrowania w toku badań naukowych różnych faktów i informacji w postaci danych

liczbowych oraz stwierdzeń opisowych dotyczących KROKÓW od II.1 do II5. KROK II.6

zostanie przeprowadzony z wykorzystaniem metody opisu wybranych kazusów.

Tabela. ARKUSZ OBSERWACJI ETAPU II

Drzewo celów Lp. Region Wizja/Misja

Cel generalny Cele szczegółowe

Obszary działań

(priorytety)

Działania/ Zadania

1. Dolny Śląsk

2. ...

Zakres badań wynikać będzie z procedury budowy strategii, który obejmuje w

pierwszym rzędzie następujące działania: wizję i/lub misję, identyfikację celów

strategicznych regionu (od celu podstawowego, poprzez rozłożenie go na cele cząstkowe),

wykreowanie wariantów strategicznych w postaci priorytetów oraz wybór wariantu

optymalnego z punktu widzenia potrzeb społecznych oraz możliwości realizacyjnych,

określenie warunków wdrożenia wariantu w postaci działań czy zadań.

Etap III. – analiza porównawcza systemów monitoringu i ewaluacji – jest o tyle istotny,

iż jak wykazuje praktyka, w fazie realizacji strategii różnego typu, systemy te okazują się

często „najsłabszymi ogniwami”. Sprawność tego systemu wpływa natomiast bezpośrednio

na efektywność strategii w długiej perspektywie czasowej. W szczególny sposób dotyczy to

strategii innowacyjności, posiadających ze swej istoty cechę ustawicznej zmienności i

dynamicznego dostosowania się do zmieniających się warunków zewnętrznych.

Page 22: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

Narzędziem wykorzystywanym w tej analizie może być również tabela, ale wydaje się, że

w większości przypadków równie czytelna i nośna poznawczo będzie metoda opisowa.

Etap IV. - analiza porównawcza części aplikacyjnej – zostanie zrealizowany w

pierwszym kroku przy użyciu procedury korelacyjnej. Zmierza ona do wyznaczenia współza-

leżności i współzmienności zjawisk. Badania za pomocą procedury korelacyjnej pozwalają

na ustalenie tych czynników, które w wysokim i bardzo wysokim stopniu różnicują czynni-

ki określane jako zmienne. Stosowana jest w przypadku gdy bada się zależność zmiennej

zależnej (czynnik będący zmianą) od jednej zmiennej niezależnej (czynnik różnicujący)

oraz w przypadku badania zależności zmiennej zależnej od kilku zmiennych niezależnych

(wielu czynników różnicujących). Badania mogą być prowadzone zarówno na zmiennych

ilościowych, jak i jakościowych.

Będzie zatem obejmować przeprowadzenie ww. obliczeń oraz (w kroku drugim)

krytyczna analizę uzyskanych wyników oraz wnioskowanie z wykorzystaniem opisu. Na tym

etapie dokonana zostanie ocena parametryczna, może też zostać wykorzystany jako narzędzie

arkusz obserwacji zawierający wskaźniki OUTPUT (wszystkie zaproponowane w tabeli lub

wybrane).

Tabela. ARKUSZ OBSERWACJI ETAPU IV

Wskaźnik Dolny Śląsk ...................

2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004

4.1 Employment in high-tech services (% of total workforce)

4.2 Exports of high technology products as a share of total exports

4.3 Sales of new-to-market products (% of total turnover)

4.4 Sales of new-to-firm not new-to-market products (% of total turnover)

OU

TPU

T –

App

lica

tion

4.5 Employment in medium-high and high-tech manufacturing (% of total workforce)

5.1 EPO patents per million population

5.2 USPTO patents per million population

5.3 Triadic patent families per million population

5.4 New community trademarks per million population

OU

TPU

T -

Int

elle

ctua

l pr

oper

ty

5.5 New community designs per million population

Page 23: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

Etap V. - sformułowania rekomendacji dla Dolnego Śląska – będzie również

podzielony na określone fazy, analogiczne do faz budowy strategii, jednak przeprowadzanej

w świetle uzyskanych na poprzednich etapach wyników badań.

W fazie pierwszej, obejmującej tzw. diagnozę prospektywną, ujmującą przeszłe i

przewidywane, wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania rozwoju regionu, poszukuje się

odpowiedzi na pytanie: „w jakim punkcie na ścieżce rozwoju znajduje się region i jaka będzie

prawdopodobna droga jego rozwoju?”. Celem fazy diagnostycznej jest przedstawienie

dynamicznego bilansu korzystnych i niekorzystnych cech regionu oraz - na tym tle -

identyfikacja jego “przewag konkurencyjnych” i barier rozwoju. Ponadto poszukuje się

odpowiedzi na pytanie: „gdzie region powinien się znaleźć w określonym momencie,

wyznaczonym horyzontem strategii (np. za 10 czy 20 lat)?” Zostaje w ten sposób zarysowany

stan docelowy. Dysponowanie wizją pozwala na dokonanie ocen cech regionu i

oddziaływania jego otoczenia na możliwości osiągnięcia stanu pożądanego. Oceny te

pozwalają na określenie mocnych i słabych stron województwa oraz na określenie jego szans

i zagrożeń rozwoju.

W kolejnej fazie, stanowiącej zasadniczą część strategii, określającą sposoby

wykorzystania atutów i osłabienia negatywnego wpływu barier rozwoju, odpowiada się na

pytanie: „w jaki sposób osiągnąć pożądany stan?”. Formułuje ona cele rozwoju w ich

wzajemnym uporządkowaniu hierarchicznym oraz identyfikuje środki osiągania tych celów.

W kolejnych następuje uściślenie celów cząstkowych i przypisanie im określonych

działań (zadań). Efektem końcowym strategii jest opracowanie zbioru konkretnych

programów operacyjnych, opisujących praktyczne działania, które będą podjęte przez

właściwe instytucje i organizacje. Programy wiążą cele, sposoby ich osiągania (w tym w

miarę możliwości koszty), instytucje odpowiedzialne za ich realizację i źródła finansowania.

Powinny także zawierać zestawy mierników, umożliwiających precyzyjne śledzenie procesu

osiągania poszczególnych celów.

Wyszczególnione etapy, a w nich elementy procesu badań naukowych nie są

oddzielone od siebie sztywnymi, niezmiennymi granicami. Przejścia pomiędzy nimi są na

ogół dość płynne, jednak ściśle ze sobą powiązane. Z tego też powodu nie można ich

dowolnie przestawiać lub zmieniać. Wynikają one bowiem z kolejnych, następujących po

sobie czynności i są zbieżne (zbliżone), przynajmniej w zarysie, do podstawowych procesów

ludzkiego myślenia podczas rozwiązywania jakichkolwiek nowych problemów. Dlatego też

Page 24: DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH …innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/118_1Metodologia_badan_DSI_RIS.pdf[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania,

muszą uwzględniać ustaloną logicznie i sprawdzoną w praktyce procedurę postępowania

badawczego, gdyż tryb działania musi być zawsze ścisły, racjonalny i zorganizowany.

Rekomendacje dla Dolnego Śląska będą więc w istocie weryfikacją

dotychczasowych ustaleń zawartych w kluczowych sformułowaniach regionalnych

dokumentów strategicznych.