Doris Lessing KEDLERE DAR

ngiliz yazar Doris Lessing 1919'da ran'da dodu. Be yanda ailesiyle birlikte Afrika'ya tanarak, Rodezya (u anki adyla Zirnbabwe) snrlan iinde bulunan bir iftlikte yaamaya balad. On drt yandayken okulu brakt ve srasyla hemirelik, telefon operatrl ve katibelik yapt. lkede rklk-kart bir sol partinin kurulmasnda rol ald. 1943'te sona eren ilk evliliinin ardndan Komnist Partisi'ne katld ve A lman siyasi eylemci Gottfried Lessing ile evlendi. 1949' da einden ve Rodezya'dan ayrlp oluyla birlikte Londra'ya yerleti.

Lessing ok sayda roman ve ksa hikiyesinde, daha ok 20. yzyln toplumsal ve siyasi kannaasna yakalanm bireylerin yaamlarn ele alr. Eserlerinin balca temalarnn feminizm, cinsler aras sava ve btnlk peinde koan bireyler olduu sylenebilir. Lessing'in ounlukla Afrika'nn gneyinde ya da ngiltere'de geen eserlerindeki solcu, bamszlna son derece dkn ve feminist kadn kahramanlar, tpk yazarlar gibi, iinde yaadklan toplumlarn kltrel kstlamalarna kar ba kaldnrlar. En ok okunan ve en ok evrilmi roman Altn Defter ( 1962; Mitos, l 992; Can, 1998) Kadn Hareketi'nin ketalanndan biri olarak grlmtr.

Lessing'in Trkeye evrilmi dier eserleri arasnda unlar saylabilir: Trk Sylyor Otlar (Can, 2004); Gene Ak (Can, 1997); Kanopus Arivleri (iviyazlan, 4 Cilt, 1999-2000), Mara ile Dann (Can, 2001); inde Yaamay Setiimiz Hapishaneler (itlembik, 2003); Beinci ocuk (Afa, 1990); Terrist (Afa, 1992); Siyah Mtufonna (Aynnt, 1991), Sevme Alkanl (Mitos, 1990), Cehenneme ni in Aklama (teki), Evlen"'!yen Adamn Hikiiyesi (letiim, 1990).

Metis Yaynlar pek Sokak 9, 34433 Beyolu, stanbul Tel: 212 2454696 Faks: 212 2454519

e-posta: info@metiskitap.com www.metiskitap.com

Metis Edebiyat KEDLERE DAR

Doris Lessing

ngilizce Basm: On Cats, Flamingo, 2002

Doris Lessing, 2004 Metis Yaynlar, 2004 lk Basm: Aralk 2004

Metis Edebiyat Yayn Ynetmeni: Mge Grsoy Skmen

Yayma Hazrlayan: Tuncay Birkan

Kapak Resmi: Shin Shara Kapak Tasarm: Emine Bora

Dizgi ve Bask ncesi Hazrlk: Metis Yaynclk Ltd. Bask ve Cilt: Yaylack Matbaaclk Ltd.

ISBN 975-342-494-9

DORIS LESSING

KEDLERE DAR

eviren: NCTGEN

METS YAYINLARI

indekiler

ZELLKLE KEDiLER 7

HAYATIA KALAN RUFUS 105

EL MAGNIHCO'NUN YALILI

zellikle Kediler

Blm Bir

Evimiz tepede olduundan, fundaln* stndeki hava akmlarnn desteiyle helezonlar izen ahinler, kartallar ve dier alc kular gz hizasnda, 'bazen daha da aada kalyorlard, Akken iki metreyi bulan kanatlara, ku dnerken yana yatan ve gnete pnl prl parlayan kahverengi siyah kanatlara yukardan bakardnz. Aada tarlalardaysanz, bir saban izinde hi kmldamadan yatabilirdiniz. Sabann ot ve yaprak tabakasn derinden yard bir iz tercih sebebiydi. Gneten kararm olsalar bile, topran kzl-kahvesinin yannda yine de soluk kalan bacaklarn stne toprak atlmal, hatta bacaklar topraa .. gmlmeliydi. Birka yz metre yukarda, bir fare, ku veya kstebek kmlts grebilmek iin tarlay gzleriyle tarayan on-on be tane ku dolanrd. Bir tanesini, diyelim tam tepenizdekini seer, belki bir an onunla gz gze gelip baktnz dnrdnz; kuun, souk bir merakla bakan insan gzlerine dikilmi yine souk bakl gzleri. Havada asl kocaman kanatlarn arasndaki mermiyi andran dar gvnin altnda, peneler hazr tutulurdu. Bazen yarm bazen de yirmi dakika iinde ku setii minik yaratn stne ta gibi der, soma ardnda kzl tozlardan bir anafor ve keskin, yakc bir kku hra-

Bush: zellikle Afrika ve Avustralya' da bulunan ok geni, insanlarn pek yaanadl!, fundalk, allk ve aalk yabani alanlar. Tllrkiye'de bu tr alanlar olmad iin Tilrkede de bu terimin tam karl bulunmuyor. Okurun "fundalk"ta olmayan "yabani ortam" havasn da gz nnde bulundurmasnda fayda var.(.n.)

9

KEDiLERE DAiR

kp, geni kanatlarn srekli rparak uzaklard. Gkyz eski halini alrd: Halkalar izen tek tk ku kmelerinin bulunduu, sessiz, geni ve mavi bir boluk. Ama tepede, hava akmlarnn iinde avn -tavuklanmzdan birini- gzne kestirmekte olan bir ahin, yanlamasna kolayca dal yapabilirdi. Hatta alabildiine alm kanatlarn knt yapm dallardan saknarak, fundaln arasndaki yollar boyunca yoku yukar uabilirdi. Ku havadan yere dmek yerine aalarn arasndaki hava koridorunda byle hz yapmakla, doasna kesinlikle ters bir davran gstermiyor muydu?

Tavuklanmz, kilometreler boyunca uzanan blgedeki ahinler, baykular ve yaban kedileri iin, daima yenilenen bir et kaynayd, en azndan dmanlar onlar yle gryorlard. Srekli gdaklayan, ten, eelenen, gndoumundan gnbatmna kadar tepenin plak zirvesinde alml alml gezinen bu hayvanlar siyah, kahverengi ve beyaz renkli parlak tyleriyle yamaclarn hedefiydi.

Afrika'daki iftliklerde, parafin ve benzin tenekelerinden kesilmi kare eklindeki parlak paralan, gnei yanstacak ekilde yerletirme lideti vard. Bunlarn kular korkutup uzaklatrd sylenirdi. Ama aatan gelen bir ahinin, yumurtalarnn stnde uykulu uykulu kulukaya yatm iman bir tavuu kaptn grmtm, hem de bir sr siyah ve beyaz insann, kedinin, kpein gzleri nnde. Bir seferinde de bahedeki sofrann etrafnda-ay ien on-on be kii, al glgesindeki bycek bir kedi yavrusunun, stne ullanan bir ahin tarafndan kapldna tank oldu. le vaktinin uzun ve scak sessizlii ortasnda duyulan ani bir ciyaklama veya t, uuan tyler, bir ahinin bir kmes hayvann kapt anlamna gelebilecei gibi, horozun bir tavuun stne kt anlamna da gelebilirdi. Geri tavuklar boldu Hem o kadar ok ahin vard ki, onlar vurmann anlam yoktu. Tepede bir an durup baktnzda, yarm kilometrelik bir mesafe iinde daireler izen bir ku grrdnz mutlaka. Kuun kk glgesi,

10

ZELLiKLE KEDiLER

elli veya yz metre aadaki tarlalarn, aalarn stnde oradan oraya dolard. Bir aacn altnda sessizce oturduumda, yerdeki kk yaratklarn ta ykseklerdeki byk kanatlarn tehlikeli glgesi ot ve yapraklarn stndeki aydnl bir an iin karartt veya kendi stlerine dt zaman donup kaldklarn veya bir yere sndklarn grrdm. Hibir zaman tek bir ku olmazd. ki, , drt ku birlikte daireler izerdi. Niye tam orada diye dnrdnz. E, tabii! Hepsi i bandayd, ayn hava akmnn iinde, ama farkl yksekliklerde. Biraz tede, bir grup daha. Dikkatle baklnca gkyznn siyah noktalarla dolu olduu grlrd; veya gne bir an stlerine vurduunda, pencereden szlen k oklarnn altndaki toz taneciklerine benzeyen parlak noktalarla. Kilometrelerce uzanan mavi havann iinde ka ahin vard? Yzlerce mi? stelik bunlarn her biri birka dakikalk bir uula kmes hayvanlarmza ulaabilecek durumdayd.

te bu yzden ahinlere ate edilmiyordu. fkeden gznZ dnmedii srece. O kedi yavrusu ahinin penelerinde miyavlayarak gkyznde kaybolduunda, annemin arkalarndan tfekle ' ate ettiini hatrlyorum. sabet ettiremedi tabii.

Gndz saatleri ahinlerinse, gn douu ve gn batm baykulannd. Gne batarken tavuklar kmeslerine kklanrlard, ama baykular akam olduunda aalardaki yerlerini alrlard; kmes sabahn ilk klaryla birlikte ald iin daha uykusu gelmemi bir bayku tavuk yakalayabilirdi.

Gn ahinler; alacakaranlk baykular; ama gece kediler. yani yaban kedileri iindi.

te burada tfek kullanmann bir anlam vard. Kular gkyznde binlerce mil boyunca hareket zgrlne sahipti. Oysa kedinin bir yuvas, bir ei ve yavrular olurdu - hi olmazsa bir yuvas olurdu. Bir kedi yaamak iin bizim tepeyi setiinde, onu vururduk. Kediler duvarlardaki ve tellerdeki en olmadk kk delikleri bulur, geceleri kmeslere girerlerdi. Yaban kedileri bizim evcil kedilerimizle iftleirlerdi. Bizim evcil, barl pisilerimizi

1 1

KEDiLERE DAiR

kandrp, onlara gre olmadna inandmz yaban alandaki tehlikeli yaama gtrrlerdi. Yaban kedileri, rahat yerinde hayvanlarmzn konumunu tartmal hale getirirdi.

Bir gn mutfakta alan siyah adam, tepenin ortalarnda bir yaban kedisi grdn syledi. Erkek kardeim evde yoktu; onun iin 22'lik tfei kapp kedinin peine ben dtm. Tam le vaktiydi: Yaban kedileri le vakti ortalkta dolamazlard. Kedi bir fidan dalna uzanm tslyor, yeil gzleri dik dik bakyordu. Yaban kedileri gzel yaratklar deillerdir. irkin, sarms kahverengi krkleri serttir. stelik kt kokarlar. Bu kedi son on iki saat iinde bir tavuk kapmt. Aacn alt beyaz tyler ve daha imdiden kokmaya balam etlerle kaplyd. Khlayan, hrlayan, pene atan ve bizden nefret eden yaban kedilerinden biz de nefret ediyorduk. Bu bir yaban kedisiydi. Onu vurdum. Daldan ayaklarmn dibine kayd, uuan beyaz tyler arasnda biraz kvrand ve hareketsiz kald. Hayvan lelerini pis kokulu uyuz kuyruklarndan tutup yakndaki kullanlmayan kuyuya atardm ounlukla. Fakat bu kedideki bir ey beni rahatsz etmiti. Ona bakmak iin eildim. Kafasnn biimi yaban kedisine benzemiyordu; krk sert olmasna sertti ama bir yaban kedisininki kadar da deil. Kabul etmek zorundaydm. Bu yaban kedisi deildi, bizim kedilerden biriydi. Bu irkin ly tandk, iki yl nce ortadan kaybolan Minnie'ydi - bir ahinin veya baykuun kaptn zannettiimiz o nefis kedi. Minnie ran krmas, yumuack, sokulgan bir hayvand. Tavuk hrsz oymu meer. Aatan pek uzak olmayan bir yerde yavru yaban kedileri bulduk; ama bunlar gerekten vahiydiler ve insanlara dman gzyle bakyorlard: Bunu kantlamak iin kollarmz ve bacaklarmz trmk ve srk iinde braktlar. Biz de onlar yok ettik. Daha dorusu annem onlarn ortadan kaldrlmasn salad; stnde ancak ok daha sonralar dndm bir ev yasasna gre, bu tr pis iler onun greviydi.

Dnyorum da, evde her zaman kediler vard. En yakn veteriner yz kilometre tede, Salisbury'deydi. Hatrladm katla-

12

ZELLiKLE KEDiLER

oyla kedilerin, hele dii kedilerin "doktora gtrlmesi" sz konusu deildi. Dii kedi demek kedi yavrusu demekti; sk aralklarla doan bir sr kedi yavrusu. Birisi bu istenmeyen yavrular ortadan kallnnak zorundayd. Mutfakta alan Afrikallar m acaba? Evde bulala y'ena szlerinin ne kadar da sk duyulduunu hatrlyorum. (ldr onu!) Evin ve iftliin yaral, hasta hayvanlar ve kular: Bulala yena!

Evde bir tfek bir de tabanca vard ve onlar annem kullanr-d.

Mesela ylanlarn icabna ou zaman o bakard. Etrafmzda hep ylanlar olmutu. Kulaa feci bir eymi gibi geliyor bu, galiba yleydi de; ama ylanlar birlikte yaadmz yaratklard. Yaamm bir eziyete dntren, koskocaman, eit eit ve saylamayacak kadar ok rmceklerden korktuum kadar korkmuyordum onlardan. Kobralar, siyah mambalar, ien engerekler ve gece engerekleri vard. Bir de boomslang denilen ok kt bir tr. Bu ylan bir dala, bir veranda direine, yerden yksek bir eye dolanma adetindeydi ve onu rahatsz edenin yzne tkrrd. ou zaman gz hizasnda bir yerlerde durur, tkrdn kr ederdi. Ama ylanlarla geirdiim yirmi yl boyunca yaanan tek kt olay, bir boomslang'in erkek kardeimin gzlerine tkrmesiydi. Yerli ilalan kullanan bir Afrikal, kardeimi kr olmaktan kurtarmt.

Ama tehlike uyanlar eksik olmazd. Mutfakta ylan var; yahut verandada; ya da yemek odasnda; sanki her yerdeydiler. Bir defasnda yn ilesi sanp, bir gece engereini tutuyordum az kalsn. Ama nce onun benden korkup tslamas ikimizi birden kurtard: Ben katm; o uzaklap kurtuldu. Bir baka sefer kk gzleri kat dolu yaz masasnn iine ylan girdi. Ylan vurabilmek iin rktp yerinden kartmak, annemle hizmetilerin saatlerini ald. Bir baka sefer de bir mamba ylan, kiler barakasnda ki buday ambarnn altna girmiti. Annem otuz santimetreden onu vurabilmek iin yanlamasna yere uzanmak zounda kalmt.

1 3

KEDiLERE DAiR

Odun ynnn iindeki bir ylan telaa neden oldu; ylan iki ktn arasnda srnrken grdm dediim iin, ok sevdiimiz bir kedinin lmne sebep oldum. Meerse kedinin kuyruunu grmm. Annem kmldayan grimtrak eye ate etti; kedi ciyaklayarak dar urad. Tamamen umu yan taraf kpkrmz clk etti. lk atarak odun yongalarmn arasnda kendini yerden yere vuruyor, krlm narin kaburgalarnn arasndan kanayan kk kalbi grnyordu. Kedi, annem bir yandan hkrp bir yandan onu okarken ld. Bu arada kobrann birka metre tedeki yksek bir kte dolanm olduu anlald.

Bir keresinde de haykrlarla uyanlar birbirine kart; amber iei allaryla dikenlikler arasndaki talk patikada bir kedi, oradan oraya srayan ince ve koyu rek bir ylanla dvyordu.Ylan enli diken itin iine szlp orada durdu ve parlak gzleriyle kendisine yaklaamayan kediye bakmaya balad. Kedi btn leden sonra orada kald, ylann sakland itin etrafnda dolat, miyavlad, ylana hrlad ve tslad. Karanlk basnca ylan sinsice ve yaralanmakszn uzaklat.

Aniden akla geliveren anlar, ba sonu olmayan hikayeler. Tkren ylann tkryle gzleri imi, annemin yatanda boylu boyunca yatp acdan miyavlayan kediye ne olmutu? Ya da emilmemi st yznden karnn yerde sryerek alaya alaya eve gelen kediye ne olmutu? Ne olduunu anlamak iin alet barakasna gidip yavrularn yatt kutuya bakm, onlar bulamamtk; hizmetilerden biri kutunun etrafndaki izlere bakp, Nyoka, demiti. Ylan.

ocuklukta insanlar, hayvanlar ve olaylar belirir ve varlklar kabullenilir, sonra ortadan kaybolurlar; hibir aklama yaplmaz, hibir ey sorulmaz.

Ama imdi kedileri, hep kedileri, onlarla ilgili yzlerce olay, kedilerle birlikte geen saysz yllan hatrladmda, bu kedilerin ne ar bir i yk anlamna geldiini hayretle anlyorum. imdi Londra'da iki kedim var; iki kk hayvan iin insann bu kadar en-

14

ZELLiKLE KEDLER

dielenmesi, zahmet ekmesi ne kadar anlamsz diyorum sk sk. Btn bu ileri annem yapyordu herhalde. iftlik ileri er

keklerin, ev ileri kadnlarnd; ev ileri ehirde yaplanlardan ok daha ar olsa bile. nsann yapaca ileri mizac belirledii iin de bu iler onun greviydi. Annem zeki, insancl ve dirayetli biriydi. En nemlisi de her konuda pratikti. Dahas da var: Annem insanln, ilerin nasl yrdn bilen takmndand ve olaylarn gerektirdii gibi davranrd. Gayet sevimsiz bir rol.

Bu bakmdan babam da fena saylmazd; kyl ocuuydu. Ama bir ey yaplaca, harekete geilecei, kesin bir karar alnaca zaman babam olumsuz bir tavr taknr, gerekeni annem yapard. Babam ironik ve aslnda hayranlk dolu bir fke ile, "Demek yle! yle olsun bakalm!" derdi. Sonra yelkenleri suya indirir, "kontrol altnda tutulduu srece doaya itirazm yok," derdi.

Ancak doayla ayn kumatan dokunmu, hatta onu bir grev ve sorumluluk olarak kabullenmi olan annemin, duygusal felsefelerle kaybedecek zaman yoktu. Annem zntden lse bile akaya vurup "Sana gre hava ho deil mi?" derdi; ama babama ierlerdi de tabii, nk kedi yavrularn boan, ylan vuran, hasta tavuu ldren veya beyaz karncalarn yuvasnda kkrt yakan babam deil kendisiydi: Babam beyaz karncalan sever, onlar seyretmekten zevk alrd.

te bu yzden nasl olup da o korkun hafa sonu babam ve krk kadar kediyle babaa brakldm bir trl anlayabilmi deilim.

Aklama namna tek hatrladm, annem iin "Yufka yrekli oldu, kedi yavrusu bomaya dayanamyor," demeleriydi.

Bu laf tahammlszlkle, kzgnlkla, kestirip atlarak ve -ben sylediimde- acmasz, derin bir fkeyle syleniyordu. O zamanlar annemle atma halindeydim, sa kalmak iin yaplan, lmne bir sava; belki de bu yzden byle konuuyordum, bilmiyorum. Ama imdi onun cesaretinin hangi nedenle krldn mthi merak ediyorum. Yoksa bir kar k myd bu? indeki hangi

15

KEDiLERE DAiR

aclar kendilerini bylece davuruyordu? Kedi yavrularn suda bomay reddettii, ldrlmesi fena halde gerekli kedileri ldrmedii o yl, aslnda ne demek istiyordu? stelik sk sk verilen ak seik gzdalanndan, sonunda ne olacan pekala biliyor olmasna ramen, neden ikimizi ortada brakarak ekip gitmiti?

Annemin dzenleme, hakemlik, doann mantksz oalmalarn mantkla dengeleme grevlerini yerine getirnieyi bir yl ya da ona yakn bir sre boyunca reddetmesi sonucunda, ev, evin civarndaki barakalar, iftlik ve iftlik arazisini evreleyen fundalk kedi istilasna uramt. Her yatan kediler; evcil ve yabani kediler, ikisi arasndaki gei srecinde olan kediler; uyuz, gz akan, sakatlanm ve. topal kediler. Daha da beteri, be-alt tane hamile kedi vard.Yaam yerimizin birka hafta iinde yz kedinin sava alan haline gelmesi iten bile deildi.

Bir eyler yapmak lazmd. Babam sylyordu. Ben sylyordum. Hizmetiler sylyordu. Annem dudaklarn kst, hibir ey sylemedi ama ekip gitti. Gitmeden nce en sevdii pisiyle, btn kedilerin annesi olan yal tekirle vedalat. Onu usul usul okayp alad. Bunu hatrlyorum, nk bu gzyalarndaki aresizlii anlayamam, abes bulmutum.

Annem gider gitmez babam defalarca, "Bu iin yaplmas lazm deil mi?" dedi. Evet lazmd; babam ehirdeki veterinere telefon etti. Telefon etmek hi kolay i deildi.Telefon hatt yirmi iftiyle ortakt. Dedikodularn ve iftilikle ilgili havadislerin bitmesini beklemek; sonra santral arayp ehirleraras hat istemek gerekiyordu. Santral bo hat olduu zaman bizi aryordu. Bo hat bulmak bir-iki saat alabiliyordu. Bu tatsz iin bir an nce olup bitmesini isterken kedilere baka baka beklemek, durumu iyice dayanlmaz klyordu. Sonunda veterinerle konuabildik, yetikin kedileri ldrmenin en ehvenier eklinin onlara.kloroform koklatmak olduunu syledi. En yakn eczane otuz kilometre uzaklktaki Sinoia'dayd. Arabayla Sinoia'ya gittik, fakat haftasonu olduu iin eczane kapalyd. Sinoia'dan Salisbury'ye telefon edip,

1 6

ZELLiKLE KEDiLER

oradaki bir eczacdan ertesi gnk trenle bize byk bir ie kloroform yollamasn istedik. Eczac yollamaya alnn, dedi. O gece yldzlarn altnda evin nnde oturduk; yamur yamad srece her gece byle yapardk zaten. Mutsuz ve kzgndk, sululuk duyuyorduk. Vakit abuk gesin diye erkenden yattk. Ertesi gn cumartesiydi. Arabayla istasyona gittik ama trenden kloroform kmad. Pazar gn kedilerden biri alt yavru dourdu. Hepsi zrlyd: her birinde bir sakatlk vard. Babama gre kendi aralarnda iftletikleri iinmi. Bu doruysa, birka salkl hayvann kendi aralarnda iftleerek, bir yldan ksa bir zaman iinde hasta ve dkn bir sakatlar ordusuna dnebilmeleri hayret vericiydi. Hizmeti yeni yavrularn icabna bakt, biz de zntl bir gn daha geirmi olduk. Pazartesi istasyona gidip treni karladk ve kloroform iesiyle eve dndk. Annem akama dnecekti. Hava szdrmayan byk bir biskvi tenekesi bulduk, yal ve hasta bir kediyi kloroformlu bir tamponla birlikte kutunun iine koydk. Bu yntemi tavsiye etmem. Veteriner arabuk olur demiti; ama yle olmad.

Sonunda kediler toparlanp bir odaya kondu. Babam tfekten daha iyi i gr! dedii Birinci Dnya Sava'ndan kalma tabancasyla odadan ieri girdi. Tabanca sesi defalarca duyuldu, bir daha, bir daha. Henz yakalanmam kediler balarna gelecei sezmi, gzleri dnm bir ekilde lklar atarak onlar tutmaya alanlarn n sra fundalkta drt dnyorlard. Bir an geldi, babam benzi alm, fkeden dudaklar kslm ve gzleri yal odadan kt. Kustu. Kfrler savurup yeniden odaya girdi ve atlar tekrar balad. Nihayet dar kt. Hizmetiler ieri girdiler ve cesetleri gtrp kullanlmayan kuyuya attlar.

Baz kediler kamt - tanesi bu kanl eve bir daha asla geri dnmedi, tehlikeyi gze alp, yaban hayata dnmlerdi herhalde. Annem seyahatten eve dnp onu getiren komu gittiinde, artk sadece tek kedinin, yatann stnde uyuyan en sevdii kedinin kald evde, bir ey sylemeksizin sessizce dolat. Annem

17

KEDiLERE DAiR

bu kedi ldrlmesin dememiti, kedi yal ve dknd nk. Ama imdi onu anyordu; uzun uzun onunla oturdu, okad, konutu. Sonra dar verandaya geldi. Babam ve ben, iki cani, caniliimizi hissederek orada oturuyorduk Annem de oturdu. Babam sigara saryordu. Elleri hala titriyordu. Anneme bakt ve "bir daha asla byle bir ey olmamal," dedi.

Sannn bir daha da olmad.

Kedi soykrmna kzmtm, nk i bu hale gelmeden bir are bulunabilirdi; ama kederlendiimi hatrlamyorum. Birka yl nce, ben onbir yandayken len kedi iin duyduum byk ac, bana baklk kazandrmt. O zaman, daha bir gn nce ty gibi hafif olan yaratn souk ve inanlnaz arlktaki cesedinin stne yemin etmitim: Bir daha asla. Ama biliyordum, daha nce de byle yemin etmitim. Annemle babamn anlattna gre, yandayken Talran'da dadmla birlikte yry yaparken, alktan lmek zere olan bir kedi yavrusunu onun kar kmasna ramen sokaktan alp eve getirmiim. Bu benim kedim demiim ve onu eve almay reddettiklerinde kalmas iin direnmiim. Kirli olduu iin onu permanganatl suyla ykamlar; o gnden sonra da hep yatakta benimle yatm. Onu benden ayrmalarna izin vermemiim. Sonunda ayrlm olmalyz, nk ran'dan ayrldk ve kedi orada kald. Belki de lmt. Belki - ama ne bileyim ben? Her neyse, bir zamanlar kck bir kz urunda sava vererek ona gece gndz arkadalk eden bir kedi sahibi olmu ve daha sonra onu kaybetmi.

Belli bir yaa gelindikten sonra -bazlarmz iin bu ok gen yata olabilir- artk yeni insanlar, hayvanlar, dler, yzler ve olaylar yoktur: Farkl giysilerle, milliyetlerle ve renklerle maskelenmi bile olsalar, hepsi daha nce olup bitmi, grlmtr; artk her ey ayndr, tpksnn ayns, her ey bir yank ve tekrardr; stelik olup bitenlerin, lmekte olan sska, kk bir kedi iin gnler boyu dklen gzyalar, ihanete uramlk duygusu ve

18

ZELLiKLE KEDiLER

yalnzlk eklinde ortaya kan ve uzun zamandan beri hatrlanmayan inanlmaz bir acnn tekrar olmamas bile keder vermez insana.

O k hastaydm. Kendi byllk odamda badana yaplaca iin uygunsuz bir zamanda hasta olmutum. Evin ucundaki kk odada yatyordum. Neredeyse tepenin tam zirvesinde olan evimiz, hep aadaki msr tarlalarna kayacakm hissini uyandrrd. Gkyznn usuz bucaksz duru bir ak mavilik ald rzgarl temmuz souuna ramen, evin ucundaki bu avu ii kadar kk odann kaps daima akt, pencereler de hep ak dururdu. Gnlk gnelik gkyz; gnein aydnlatt tarlalar. Ama souk olurdu, ok souk. Mavimsi gri dii ran kedisi, mrlayarak yatama geldi ve oraya yerleip hastalm, yemeimi, yastm ve uykumu paylat. Sabahlan uyandmda yzm yan donmu araflara dnerdim; yatan krk battaniyenin dnda kalan ksm souktu; yan odadan gelen badana kokusu souk ve antiseptikti; kapnn dndaki tozlan bir yerden bir yere savuran rzgar souktu - ama kvrlm kolumun iinde hafife mrlayan bir scaklk olurdu, kedi, arkadam.

Ykanma suyunu biriktirmek iin, darya banyoya bitiik bir tahta f konmutu. iftlikte musluklara su tayan borular falan yoktu: Tama su, kzlerin ektii arabalarla drt kilometre tedeki kuyudan getirilirdi. Kurak mevsim boyunca bahe sulamak iin kirli ykanma suyu kullanlrd. Kedi scak suyla doluyken fnn iine dt. Ciyaklad, iinde banyo suyunun yansra yapraklar ve amur olan kirli fdan buz gibi rzgarn altnda karld, permanganatl suyla ykand, kuruland ve snmas iin yatama kondu. Ancak aksryor, hrltyla soluyordu, sonra ateler iinde yanmaya balad. Zatrre olmutu. Evde ila namna ne varsa verdik ama henz antibiyotikler kefedilmedii iin ld. Bir hafta przl, titrek ve gittike halsizleen alak sesiyle mrlaya mrlaya kollarmda yatt, sonra sesi kesildi; elimi yalad; adn syleyip yaamas iin yalvardm zaman kocaman yeil gz-

1 9

KEDiLERE DAiR

!erini at; tekrar kapatt, ld. Suyunun tkenmeyeceini sandmz, ama yeralt sulan gnn birinde yataklarn deitirince yanldmz anladmz --Oerinlii otuz metreyi aan- susuzluktan atlam, talk ve ii abucak konserve kutulan, p ve lelerle yarya kadar dolmu kr kuyuya atld.

Artk yetmiti. Bir daha asla. Yllarca arkadalarn evlerindeki kedileri, dkkanlardaki kedileri, iftliklerdeki kedileri, sokaktaki kedileri, duvar stlerindeki kedileri, hatrladm kedileri, benim iin kedilerin has olan kediyle, baka hibir kedinin yerini tutamayaca, tatl, mavimsi gri, mrlayan yaratkla karlatrdm.

Aynca hayatmda lkslere, gereksiz eylere, sslere yer olmad yllarca. Durmadan yer deitirerek, odadan odaya tanarak yaanan bir hayatta kedilere yer yoktu. Kedinin benimseyebilecei bir insana olduu kadar bir yere de ihtiyac vardr.

Bylece ancak yirmi be yl sonra hayatmda bir kediye yer oldu.

20

Blm ki

Earls Court'ta byk, irkin bir apartman dairesinde oturuyorduk. Alacamz kedi, arka bahe ve duvarlarda yaplan ve arka pencereden yle bir baklnca aka grlen vahi g atmalarnda altta kalmayacak, talepldlr olmayan, bann aresine bakabilecek, basit yaradlta bir kedi olmalyd. Fare ve sanlar yakalamal, nne ne konursa yemeliydi. Cins yani tkrldm olmamalyd.

Tabii bu kurallarn Londra'yla ilgisi yoktu, Afrika'da geerliydiler. Mesela iftlikte stn sald kovalar gelince kedi taslarna lk st koyardk; kayrlan kedilere sofra artklar verilirdi; ama hibirine et verilmezdi - kendileri avlanrlard. Hastalandklarnda birka gnde iyilemezlerse icaplarna baklrd. stelik iftlikte tuvalet derdini dnmeksizin on-on be kediye bakabilirdiniz. G atmalar bir yastk, bir sandalye, glgelik bir kedeki kutu, bir aa veya glgelik bir yer iin yaanr, g dengeleri buralarda kurulurdu. Belirledikleri kendi blgelerini birbirlerinden, yaban kedilerinden ve iftlikteki kpeklerden korurlard. iftlik ak arazidir, bir veya iki kedinin bir evi veya daireyi benimsedii ve buray sadece misafirlere ve davetsiz misafirlere kar koruduklar ehre oranla ok daha fazla savaa sahne olur. Ayn mekandaki iki.kedinin blgeyi aralarnda nasl paylatklar ayr bir konudur. Ama onlara gre yabanclara kar savunma arka kapdan balar. Erkek kedisi bahede duvarlarn ve aalarn stnde onu ldrmek zere bekleyen bir dzine kedinin ablukas altnda olan Londra'daki bir arkadam, haftalarca evde kedi ku-

21

KEDiLERE DAiR

mu bulundurmak zorunda kalmt. Sonra sava rzgfu"lan yn deitirmi, arkadamn kedisi de kendi bahesine tekrar sahip kabilmiti.

Kedim cinsi belli olmayan, siyah beyaz, bycek bir dii yavruydu; temizlii ve uysall konusunda garanti verilmiti. Ho bir hayvand ama onu sevmedim; ona asla boyun emedim; uzun szn ksas kendimi koruyordum. Onu sinirli, an vesveseli ve yaygarac buluyordum; ama hakszlk ediyordum, ehir kedisi doal bir hayat yaamadndan, asla iftlik kedisi gibi bamsz olamaz. Kedinin insanlarn eve dnn beklemesi canm skyordu - tpk kpek gibi; ille de sizinle ayn odada olmak, ilgi grmek istiyordu - tpk kpek gibi; yavrularken insanlarn onun banda beklemesi gerekiyordu. Yeme alkanlklarna gelince, sava daha ilk haftasnda kazand. Bir kez bile az pimi dana cieri ve mezgit buulamadan baka bir ey yemedi. Bu damak zevkini nereden edinmiti? Eski sahibine sordum, bilmiyorum dedi tabii. nne yemek artklar ve konserve mama koydum, biz cier yiyinceye kadar oral olmad. lle de cier istiyordu. Cieri de tereyanda pimedike yemiyordu. Bir keresinde pes edinceye kadar onu a brakmaya karar verdim. "Dnyann baka blgelerinde insanlar alk ekerken bir kediyi byle beslemek gln bir ey, vs., vs." Be gn boyunca nne kedi mamas ve sofra artklarn koydum. Be gn mama tabana eletiren gzlerle bakt ve yryp gitti. Her akam bayat yemei kaldryor, yeni bir kutu ayor ve st tasn dolduruyordum. Taban etrafnda dolap ne verdiime bakyor, biraz st itikten sonra uzaklayordu. Zayflad. ok a olmalyd. Sonunda dayanamayan ben oldum.

O byk evin arkasnda, birinci kattan baheye inen tahta bir merdiven vard. Merdivenden yann dzine kadar arka baheyle, soka ve kulbeyi grebildii iin otada otururdu. lk geldiinde, etraftaki btn kediler yeni geleni incelemek iin kageldiler. Fazla yaklarlarsa ieri kaabilmek iin merdi venin en st basamanda oturdu. Bekleyen erkek kedilerin yar boyundayd. Hamile kal-

22

ZELLiKLE KEDLER

mak iin ok gen diye dndm; ama tam gelimeden hamile kald, stelik daha kendi yavruyken yavrulamak ona yaramad.

Bu da beni bir baka konuya getiriyor - kadim dostumuz doaya. O her eyi ok iyi bildii farzedilen doa. Doal ortamda dii kedi tam gelimeden hamile kalr m? Ylda drt be kez doum, her doumda alt yavru yapar m? Kukusuz doal ortamda tek avc fare ve ku yiyen kedi deildir; kedinin aa altna gizledii yavrular da, gkyznde dolaan ahinlerin besin kaynadr. Duyduu merakla snandan ilk kez kan kk bir kedi yavrusu, bir ahinin penelerinde kaybolacaktr. Kendisi ve yavrular iin avlanmakla uraan dii kedi, byk bir olaslkla yavrularndan sadece bir tanesini, en fazla iki tanesini koruyabilecektir. Be alt yavrusu olan evcil bir kedinin bir veya iki yavrusu alndnda, bunun pek farkna varmadn grrsnz: szlanr, onlar ksa bir sre arar ve sonra unutur. Ama iki yavrusu olan kedinin yavrularndan birini, alt haftalk olup analarndan ayrlma zaman gelmeden alrsanz, kedi lgncasna huzursuz olur, evi tepeden trnaa arar. ehir evinde, scack bir sepet iindeki alt yavruya, yanl yerde bulunan kartal ve ahin yemi olarak baklabilir belki de. Eer yleyse, doa ne kadar inat, ne kadar kat: Kediler yzyllardr insanlarn dostu olduklarna gre, doa kendini bu duruma uydurup; bir batnda alt yavru, ylda drt doum kuraln biraz olsun deitiremez miydi?

Bu kedi ilk doumunu byk ikayetlerle mjdeledi. Bir eyler olacann farkndayd; olay gerekletiinde birisinin yannda olnasn salamaya alyordu. iftlikte doum yapacak kediler karanlk ve cra bir yere giderler; bir ay sonra st taslarm gstermek istedikleri yavrular pelerinde, tekrar ortaya karlar. iftlikteki kedilerimize yavrulayacaklar bir yer hazrlamak zonnda kaldm hi hatrlamyorum. Siyah beyaz kediye sepetler, mutfak dolaplar, elbise dolaplarnn altlar gsterildi. Hibirini beenmie benzemiyordu, doumdan nceki iki gn evin iinde nereye gittiysek peimizden geldi, miyavlayp bacaklarmza srtnd.

23

KEDiLERE DAiR

Doum sanclan baladnda mutfakta yerdeydi, nk insanlar mutfaktayd. Mavi, souk muamba ve muambann stnde dikkat ekmek iin miyavlayan, huzursuzca mrlayan, yanndakiler onu brakp gitmesin diye etrafna baknan iman bir kedi. Bir sepet getirip kediyi iine koyduk ve biraz almak iin mutfaktan ktk. Bizi takip etti. Onunla kalmamz gerektii anlalmt. Saatlerce sanc ekti. En sonunda ilk yavru grnd, ama ters gelmiti. Birisi kediyi tuttu, dieri yavruyu kaygan arka bacaklarndan ekti. Yavru dar kt ama ba ieride skt. Kedi srd trmalad ve haykrd. Bir kaslma yavruyu dar att, yar delirmi kedi hemen dnp yavruyu ensesinden srd ve yavru ld. Dier drt yavru sa salim doduklarnda, ensesinden srlann en byk ve en gl yavru olduu anlald. Bu kedi alt kez yavrulad, her doumda be yavrusu oldu ve rloururken ok ac ektii iin her seferinde ilk doan yavrusunu ldrd. Bu huyu bir tarafa braklrsa iyi bir anneydi.

Yavrularn babas, kzma dneminde bahede birlikte dolat iri kym kara kediydi; dier zamanlarda erkek merdivenin en alt basamanda, kendisi en st basamanda oturur, karlkl kendi tylerini yalarlard. Erkein eve girmesini istemez, dar kovalard. Yavrular bahenin yolunu bulabilecek aa geldiklerinde, merdivende oturmaya baladlar; hepsi siyahl beyazl, bahede tetikte duran kara kediye korkuyla bakan bir, iki, , drt tane yavru. En sonunda anne kuyruunu dikip, erkei grmezlikten gelerek nden yrd. Yavrular onu takip ederek erkein nnden getiler. Bahede anne onlara tvalet terbiyesi verdi, erkek seyretti. Sonra anne ne dp basamak.lan kt; onlar da arkadan geldiler, bir, iki, , drt.

Az pimi cier ve mezgit buulamadan baka bir ey yemiyorlard; onlar alabilecek insanlara bunu syiemedirn.

Bu kedi ve btn yavrular iin fareler, ilgi ekici nesnelerdi sadece.

Evde, Londra'nn baka hibir yerinde grmediim bir dze-

24

ZELLiKLE KEDiLER

nek vard. Birisi mutfak duvarndaki bir dzine kadar tulay yerinden kartm, duvarn da bakan yzne metal bir zgara, ieriye bakan yzne de bir kap yerletirmiti; bu, pek shhi denemeyecek bir eit erzak dolabyd, ama modas gemi bir ihtiyaca, kiler ihtiyacna cevap veriyordu. Burada peynir ve ekmek yeterli serinlikte kurumadan saklanabiliyordu. Ama bu kk kilere fareler dadand. Duvarlarda yaayan farelerin insan korkular yok denecek kadar krelmiti. Mutfaa aniden girip bir fareyle karlatmda; fare gzleri parlayarak bana bakyor, gimemi bekliyordu. Eer kalp da ses karmazsam, yiyecek aramaya devam ediyordu. Eer barr veya stne bir ey atarsam, telaszca duvarn iine szlyordu.

nsanlardan ekinmeyen bu yaratklara kapan kurmaya elim varmyordu; ama karlarna bir kedi karmann, deyim yerindeyse adil olduuna karar verdim. Fakat kedi farelere aldrmyordu. Bir gn mutfaa girdiimde kediyi mutfak masasna uzanm, yerdeki iki fareyi seyrederken buldum.

Yavrularn doumuyla birlikte kedinin olduu varsaylan gerek igdleri harekete geerdi belki? ok gemeden dourdu, yavrular alt kata inecek kadar bydklerinde kediyi drt yavrusuyla birlikte akta hi yiyecek brakmadm mutfaa bir geceliine kapattm. Gn aarrken bir bardak su iin mutfaa girip atmda, kediyi yere uzanm emzirirken buldum, bir, iki, , drt yavru; yarm metre tede kediden deil ktan rahatsz olmu bir fare dikiliyordu. Fare kamad bile, benim gitmemi bekledi.

Kedi ya farelerin varlndan honuttu ya da onlara gz yumuyordu; kpeklerin dman olduunu bilmediinden, onu kovalayan alt kattaki biraz aknca kpein bacaklarnn arasna girip mrlayarak hayvan etkisiz hale getirip teslim ald. Kpek onun ve dourduu btn yavrularn dostu oldu. Ama bir keresinde korkuyu tatt, karanlktan ok korktu; hep sylendii gibi kediler karanla alk gece yaratklar olsalard, korkmamas gerekirdi.

Bir leden sonra Londra'ya gece kt. Mutfakta ayakta dur-

25

KEDiLERE DAiR

mu, bir konukla birlikte yemek st kahvesi iiyordum, hava karard ve kirlendi, sokak lambalan yand. Gpegndz aydnlktan gece karanlna gei en fazla on dakika ald. Korkmutuk. Zaman kavramn m yitirmitik? Mahut bomba en sonunda bir yerlerde patlam ve dnyay pis bir bulut mu kaplamt? Bu gzel adann drt bir yanna yaylm lm fabrikalarndan biri kaza sonucu zehirli gaz m salyordu? Ksacas bunlar bizim son dakikalarmz myd? Hibir ey bilmiyorduk, pencere yannda durup seyrettik. Hava nefes alnamayacak kadar ar ve kkrt yklyd; siyahms san bir karanlk; maden ocaklarnda patlamalar son

. rasnda olduu gibi genzimiz yanyordu. Olaanst bir sessizlik vard. Sessizce beklemek, kriz anla

rnda Londra'nn gsterdii ilk ve en rahatsz edici belirtidir. Btn bunlar olurken kedi tir tir titreyerek masann stnde

oturuyordu. Ara sra ses kan yordu - miyavlama deil, bir feryat, sorgulayan bir ikayet. Masadan alnp okandnda debelendi, yere atlad ve sonra kamayp merdivenlerden srne srne yukar kt, titreyerek yatan altna uzand. Dorusu tpk bir kpek gibiydi.

Yann saat sonra gkyzn kaplayan karanlk kalkt. ehirden ykselen ve normal olarak dalan kirli hava, birbirine ters hava akmlarnn yaratt yerinden hi kprdamayan duraan hava atsnn altnda hapsolmutu. Yeni bir rzgar duraan hava kitlesini yerinden oynatnca ehir yeniden nefes almaya balad.

Kedi btn leden sonra boyunca yatan altndan kmad. Nihayet tatl dille kandrldnda akamstnn duru nda pencere nnde oturup karanln basmasn izledi - gerek karanln. Sonra tarazlanm ve korkudan dikilmi tylerini yalad, biraz st iti, kendine geldi.

Evden tanmazdan hemen nce, hafta sonunu baka bir yerde geirmek zorunda kaldm, kediye bir arkadam bakt. Dnmde kala kemii krlm, veterinerdeydi. Evde yksek bir pencerenin stnde, kedinin kp gnelendii dz bir at vard.

26

ZELLKLE KEDiLER

Bilinmeyen bir nedenden tr kat ykseklikteki atdan, bodrumdaki avluya dmt. Bir eyden fena halde korkmu olmalyd. Her neyse, uyutulmas gerekti ben de Londra'da kedi beslemenin hata olduuna karar verdi,m.

Tandm evde kedi beslemek imkanszd. Buz gil)i ta bir merdiven boyunca st ste dizilmi alt kk dairedem oluan bir blok. Ne bir avlu, ne de bahe vard: En yakn toprak paras bir kilometre tede Regent Park'ndayd. Buras kedilere gre deil diye dnebilirdiniz; ama sarl siyahl bir dii, kedeki bakkaln vitrinini sslyordu; bakkal kedinin geceleri orada tek bana uyuduunu syledi; tatile giderken bann aresine bakmas iin kediyi sokaa brakyonnu. Ona sitem etmenin bir anlam yoktu nk soruyordu: Salkl ve mutlu grnmyor mu? Dorusu, yle grnyordu. stelik be yldr bu ekilde yayordu.

Grne baklrsa sahibi olmayan iri bir kara kedi, apartmann merdivenlerinde yaamaya balad. Birimizin onu sahiplenmesini istiyordu. Oturur, ieri girilir veya dar klrken birimizin kaps alsn diye bekler sonra rniyavlard, ama birok kez terslenmi gibi, ekinerek. Biraz st ier, yemek artklarn yerdi, bacaklara srtnr, kalmak iin izin isterdi. Ama srar etmeden, hatta aslnda mitsizce. Onu kimse almad. Her zaman olduu gibi tuvalet meselesi vard. Kimse elinde pis kokulu toprak kutusu, merdivenlerle p bidonu arasnda mekik doknak istemiyordu. stelik apartmann sahibi kedi istemiyordu. Hem belki de, diye kendimizi rahatlatmaya alyorduk, dkkanlardan birinin kedisiydi ve bize misafir geliyordu. Sonuta onu sadece besledik.

Gndzleri kaldrmda oturup trafii seyreder, dkkanlara girip kard: yal bir ehir kedisi; nazik kedi; iddias olmayan kedi.

Kede sebze meyva arabasnn durduu bir yer vard, sahipleri yal insand: biri iman biri zayf iki erkek karde ve iman kardein kendisi de iman kars. Ufak tefektiler, boylar bir elli kadard, dunnadan akalarlar, akalar hep hava stne olurdu. Kedi onlar ziyarete gittiinde arabalardan birinin altna

27

KEDiLERE DAiR

uzanr, sandvilerinden artanlar yerdi. Kk yuvarlack adamla evli, kpkrmz, adeta siyaha kaacak kadar krmz yanakl kk yuvarlack hanm, kediyi eve almak istediini ama kendi kedisi Tibby'nin bundan holanmayacandan ekindiini sylerdi. Hi evlenmemi ve onlarla birlikte yaayan kk sska karde aka yollu onu kendisine arkada olsun diye eve alabileceini ve Tibby' ye kar koruyacan sylerdi: Kans olmayan bir erkee kedi gerekirdi. Bence alacakt da; fakat scak arpmasndan aniden ld. Scaklk ne olursa olsun bu trl trl atklara, kazaklara, ceketlere, paltolara brnm olurlard. Zayf karde bir yn giysinin stne hep palto giyerdi. Scaklk 13 dereceyi getiinde de scak dalgas var diye yaknrd, scak ona fena halde dokunuyordu. Bu kadar ok giyirunezse bylesine scaklamayacan syledim. Ama belli ki hafif giyinmek ona ok yabancyd: Rahatsz oldu. Bir yl hava uzun sre iyi gitti, Londra'da sahici bir scak dalgas. Her gn hafif giyimli, dosta davranan insanlarla dolu neeli, scak bir caddeye iniyordum. Fakat ihtiyarcklar hala barts, atk ve kazaklaydlar. Yal hanmn yanaklar kzardka kzaryordu. Srekli scak konusunda akalar yapyorlard. Kedi onlarn ayaklarnn dibinde, dm eriklerin ve burumu kvrck yapraklarnn arasnda, arabann glgesine uzanm olurdu. Scak dalgasnn ikinci haftasnn sonuna doru bekar karde scak arpmasndan ld, kedinin bir ev bulma frsat da ortadan kalkt.

Birka hafta ans yaver gitti, birahaneye buyur edildi. Bu i, bizim binann zemin katnda oturan ve geceleri birahaneye giden fahie Lucy sayesinde oldu. Lucy onu beraberinde gtrr, tezgahn kesinde yksek bir tabureye otururdu, kedi de yanndaki taburede olurdu. Barda ok sevilen, canayakn bir hanmd Lucy; birlikte olmay setii herkes de iyi karlanrd. Sigara veya iki almaya girdiimde orada oturan Lucy ile kediyi grrdm. Lucy' nin dnyann drt bir yanndan, her yatan, birahanenin eski ve yeni mterisi ok sayda hayran, ona iki smarlar, barmen ve kansn kediye st ve patates cipsi versinler diye sktrrlard.

28

ZELLKLE KEDLER

Bara kedi getirmenin ilginlii abuk gemi olmal ki Lucy ok gemeden barda tekrar yalnz bana i tutmaya balad.

Souklar bastrp hava erken kararmaya baladnda, kedi ana kap kapanmadan nce merdivenlerin en stne kard hep. Bu plak, acmasz, souk basamaklarda bulduu, olabildiince scak bir kede uyurdu. ok souklarda iimizden biri kediyi bir geceliine ieri alrd; sabahlar bacaklarmza dolanarak bize teekkr ederdi. Sonra kedi yok oldu. Kapc kendini savunan bir edayla onu alp uyutulsun diye hayvanlar koruma derneine gtrdn syledi. Bir gece kap alsn diye saatlerce beklemeye dayanamam, sahanl kirletmi. Kapc buna katlanacak deilmi, yle syledi. Bizim topumuzun pisliini temizlemek yeterince ekilmezmi, bir de kedilerinkini temizleyemezmi.

29

Blm

Kediler diyarnda bir evde yaamaya baladm. Eski evler, duvarlarla ayrlm dar uzun baheler. Arka pencerelerimiz her iki yanda da inceli kalnl, eitli yksekliklerde on-on be duvara bakyor. Aalar, imenlik, bodur bitkiler ve allar. Farkl yksekliklerde atlan olan bir de kk tiyatro. Buras tam kedilere greydi. Duvarlarda, atlarda, bahelerde daima kediler bulunurdu, mahalledeki ocuklarn yetikinlerce akl erdirilmesi g, tahmini imkansz zel kurallara gre sren yaamlar gibi, bu kedilerin de karmak ve gizemli bir yaamlar vard.

Evde bir kedi olacan biliyordum. Hani ev ok byk olunca birilerinin gelip oraya yerleeceini bilir ya insan, baz evlerin de kedisi olur muhakkak. Yine de nasl bir yer olduunu anlamak iin etraf koklamaya gelen kedileri bir sre kovaladm.

O korkun 1962 k boyunca siyah beyaz yal bir erkek kedi baheyi ve arka verandann atsn ziyaret etti. atdaki cvk karlarn stnde oturur; topra donmu baheyi kolaan eder; arka kap ksa sreliine aldnda, orada ylece oturup ierinin scaklna bakard. Gzellikten zerre kadar nasibini almamt, bir gznn etrafnda beyaz bir leke, yrtk bir kulak, hep hafife aralk duran, salyal bir az. stelik sokak kedisi deildi. Caddede rahat bir evi vard, neden orada kalmadn kimse bilmiyordu.

O k, ngilizlerin ile ekmeye ne kadar gnll olduklar konusunda epeyce retici oldu.

Evlerin ou Londra Belediyesine aitti, souun ilk haftasnda borular donup patlad, insanlar susuz kald. Su ebekesi don-

30

ZELLKLE KEDiLER

mu vaziyette ylece kald. Yetkililer caddenin kesinde ana boruya bal bir musluk yaptlar ve kadnlar ayaklarnda ev terlikleri, otuz santim cvk karla dolu kaldrmlarda, tenekelerle ve damacanalarla su tadlar haftalarca. Terlikler scak tutsun diye giyiliyordu. Kaldrmn cvk kan ve buzu temizlenmiyordu. Kadnlar suyu sk sk kesilen musluktan su tadlar, bir haftadr evlerde scak su olmadn, suyu ocakta sttklarn anlattlar, bir hafta, iki hafta derken, , drt, be hafta. Tabii banyolarda da scak su yoktu. Kiralarn, scak ve souk su paralarn dedikleri halde neden ikayet etmedikleri sorulduunda, belediyenin donuk borulardan haberdar olduunu, ama bir ey yapmadn sylediler. Londra Belediyesi souk dalgasn mazeret gstermiti: nsanlar da bu tehise katldlar. Sesleri biraz skntl olmakla birlikte stlerine deni yapmann huzuru iindeydiler; hi de kanlmaz olmad halde Allah'n takdiri diye grd eziyetleri ekerken hep byle huzur iindedir bu millet zaten.

Yal bir adam, orta yal bir kadn ve kk bir ocuk bu k gnlerini kedeki dkkanda geiriyorlard. Dkkann ii soutucular yznden doann reva grd sfrn altndaki scaklktan bile daha souktu; dardaki buzlanm kar birikintilerine doru alan kap hi kapanmazd. eride stc yoktu. Yal adam zatlcenp oldu ve iki ay hastanede yatt. Sal srekli bozulduu iin ilkbaharda dkkan satmak zorunda kald. Beton zeminde oturan ocuk souk yznden durmadan alar, ince ynl elbisesi, ince hrkas ve ayanda ekek oraplaryla tezgahn arkasnda duran, elleri souktan imi ve kzarm, gzlerinin ve burnunun aknts dinmeyen, srekli bir eylerin kt olduundan yaknan annesinden dayak yerdi. Pazarda hamallk yapan bitiikteki yal adam, evinin kaps nndeki buzda kayp belini incitti, haftalarca isizlik sigortasndan ald parayla yaamak zorunda kald. Yal adamn oturduu ve ikisi ocuk dokuz on kiinin yaad evdeki yegane snma arac, tek ubuklu bir elektrik sobasyd. Evden kii hastanelik oldu, biri zatrre olmutu.

3 1

KEDiLERE DAiR

Azlan przl buz sarktlaryla smsk kapanm musluklarn patlatt borular olduu gibi kald; kaldrmlar kayma pisti gibiydi; yetkililer de hibir ey yapffiyorlard. Tabii orta snflarn yaad yerlerdeki kaldrmlar kar yaar yamaz temizleniyor ve yetkililer haklarn arayan, oplan mahkemeye venne tehdidi savuran kzgn vatandalarn isteklerini yerine getiriyorlard. Bizim blgemizde insanlar ilkbahar gelene kadar bu ileyi ekti.

Etraf on bin yl nce maaralarda yaayanlar kadar k artlarna teslim olmu insanlarla dolu olunca, gecelerini buzlu damda geirmeyi tercih eden yal erkek kedinin tuhaflklar nemini kaybetti.

O k iki arkadamza bir kedi yavrusu vermek istemiler. Bir arkadalarnn Siyam kedisi, sokak kedisinden yavru yapm. Melez yavrular bedavaym. Bahsettiim arkadalar, kar koca kk bir dairede yayorlar, stelik btn gn darda alyorlard; ama yavruyu grnce dayanamamlar. Yavru hafta sonunda gelmi, iki gn konserve stakoz orbas ve tavuk sufle ile beslemiler; hayvan ille de erkein, yani H.'nin enesinin altnda ya da hi olmazsa tenine deen bir noktada uyumak istedii iin, birbirine dkn iftin gecelerini berbat ediyormu. Kans S. telefonda tpk Colette'in hikayesindeki kadnn bana geldii gibi, bir kedinin kocasn elinden almakta olduunu syledi. Pazartesi yavruyu tek bana J:rakp ie gitmiler, geldiklerinde btn gn yalnz kald iin zgn ve alar bulmular. Onu size getireceiz dediler. Getirdiler de.

Yavru alt haftalkt. Siyam genleri yznn biimi, kulaklar, kuyruu ve bedeninin ince hatlarnda ortaya kyordu, byleyici, narin bir peri masal kedisiydi. Srt tekirdi: Yukardan ya da arkadan baknca, grili ak bejli gzel bir tekir yavruydu. Ama gs ve kam griye kaan san, yani Siyamlarda olduu gibi bfr bejdi, boynunda siyah yarm ubuklar vard. Yzne karakalem ekil:niti - gzlerin etrafnda siyah ince halkalar, yanaklarda ince siyah izgiler, etrafna siyah izgi ekilmi, bej rengi, ucu pembe,

32

ZELLiKLE KEDiLER

minik bir burun. nce n patilerini dz tutup otururken nden bakldnda, egzotik bir gzellii vard yaratn. Ona hayran be kiinin etrafn evirdii kck ey, sar halnn ortasna bizden hi korkmadan otrdu. Sonra her santimini inceleyerek btn evi azametle dolat, yatama srad, arafn kvrmna girdi, rahata yerleti.

S., H.'yi alp giderken: Bu i biraz daa devam etse kocasz kalacaktm diyordu.

Kocas ok mutsuz ayrld, sabahlar pembe bir dilin insann yzne yavaa dokunmasyla uyanmak kadar harika bir ey olamaz diyordu.

Yavru merdivenden aaya indi, daha dorusu hoplad, her basamak boyunun iki katyd: nce n patilerini alt basamaa indirdi, sonra arkasn hop diye aaya ald; n patiler, sonra hop .

. Giri katn inceledi, kendisine sunulan konserve mamay geri evirdi, sonra miyavlayarak tuvalet kutusu istediini anlatt. Tahta talalarn istemedi, yrtlm gazeteleri, baka bir ey yoksa ne yapalm der gibi mklpesent bir tavrla kabul etti. Baka bir ey yoktu: Dardaki toprak tamamen buz tutmutu.

Konserve kedi mamas yemeyi reddetti. Yemeyecekti ite. Ben de onu stakoz orbas ve tavukla besleyecek deildim. Dana kymas stnde uzlamaya vardk.

Yiyecek konusunda bekar bir gurme kadar g beenir oldu hep. Yalandka da daha beter oluyor. Henz yavruyken bile duyduu rahatszl, keyfi ya da naletlikte direnme kararlln yedii, yann yamalak yedii veya yemedii eylerle anlatabiliyordu. Yeme alkanl etkili bir dil.

Belki de annesinden erken ayrlmtr diye dnyorum. Kedi uzmanlarna haddim olmayarak bir ey sylemek istiyorum, uzmanlar kedi yavrusunun alt haftalk olur olmaz annesinden ayrlabileceini sylyorlar, ama yanlyorlar bence. Bu kedi annesinden ayrldnda tam alt haftalkm. Yemek konusundaki mzmzlnn altnda, yeme sorunlar olan bir ocuun yemee kar

33

KEDLERE DAiR

duyduu nevrotik dmanlk ve phe yatyor. Yemek yemek zorunda olduunu kabul ediyor, yiyordu da; ancak asla yemek yemenin hazz iin yemedi, yemi olmak iin yedi. Aynca yeteri kadar anne scakl grmemi insanlarla ortak bir baka zellii daha var. Hala igdsel olarak katlanm bir gazetenin, kutunun veya sepetin iine giriyor - rten, sarmalayan her eyin. stelik, abucak kendisini hakarete uram hissediyor; surat asmaya fazlasyla hazr. Mthi de korkak.

Anneleriyle yedi sekiz hafta kalan kedi yavrular rahata yemek yiyorlar ve gvenliler. Ama o kadar ilgin deiller tabii.

Bu kedi yavruyken asla yatan dnda uyumad. Ben yataa girinceye kadar bekler sonra stmde dolap yer beenirdi. Yatan iyice iine girer, ayakucuma gider, omzuma yerleir ya da yastn altna sokulurdu. An hareket ettiimde, rahatszln belli ederek fkeyle yer deitirirdi.

Yata dzeltirken istifini bozmaz, yerinden kmazd; battaniye ile araf arasnda memnuniyetle, bazen saatlerce kalr, kck bir kabart gibi grnrd. Okadnzda kabart mrlar ve miyavlard. Ancak mecbur kalnca dar kard.

Kabart yatan iinde hareket eder, kenara gelince duraklard. Yere doru kayarken heyecanl bir mr sesi duyulduu da olurdu. Saygnl zedelendiinden alelacele yalanr, ate pskren sar gzler, glme gafletinde bulunanlara evrilirdi. Sonra her bir tyne kadar kendinin farknda, sahne ortasna ilerlerdi.

Mklpesent bir edayla, zor zahmet yemek yeme zaman . Tuvalet kutusu zaman, zarafetle yaplan bir i. Ak bej rengi krk dzeltme zaman. Bir de oyun zaman, asla srf oynamak iin deil, ancak seyredildii zaman.

Kendinin marurca farkndayd, gzellikten baka zellii olmayan bir kz gibi: Hep iindeki kameraya gre poz veren beden ve yz, maske gibi yapmack bir duru: Bakn ben buyum ite, saldrgan gsler, hep hayranlarn arayan, glmeyen, dmanca bakan gzler.

34

ZELLiKLE KEDiLER

Bu kedi insan olsayd, giysilerini ve sa biimini silah gibi tayan, ama bu rol oynamak ar geldiinde, her eyinin ho grld ocukluuna geri dnebileceinden emin adaki kzlarn yandayd - kendinden honut, pozlar vererek, prensesler gibi evde dolar, sonra yorulur, biraz hrn, katlanm bir gazetenin iine ya da bir yastn arkasna snrd, orada emniyette, etraf seyrederdi.

En ho numarasn daha ok nisafr varken yapard, kanepenin altnda srtst yatar, patilerini hzl hzl kanepeye geirerek .kendini kaydrrd, durup kk gzel kafasn yana evirir, san gzleri kslm alk beklerdi. "Aman gzel pisi! Tatl ey! Gzel kedi!" Numara tekrarlanrd.

Bazen de uygun bir yerde, sar halda veya mavi yastkta srtst yatar, patilerini sanki leopar soyundan gelen narin bir yaratkmasna leopar beneklerine benzeyen hafife siyah benekli ak bej gsyle karn iyice grnsn diye ie kvrr, kafasn arkaya atar, yava yava yuvarlanrd. "Seni gzel ey, aman ne gzelsin." ltifatlar kesilene kadar gsteri tekrarlanrd.

Ya da arka verandada otururdu ama sssz masann stnde deil, stnde toprak nergis ve smbl sakslar olan kk sehpann stnde. Beyaz ve mavi ieklerin arasnda, fark edilip de beenilinceye kadar poz verip otururdu. Sadece bizlerin beenmesi deil elbette; buzu hala tam zlmemi baheyi sinsi sinsi kolaan eden ve bize korkun k hatrlatan romatizmal yal erkek kedinin de ona hayran kalmas gerekiyordu. Erkek kedi, camn arkasna baktnda yetikinlie erimemi gzel bir kedi grd. Kedimiz de onu grd. Kafasn yukar dikip bir o yana bir bu yana bakt; bir smbl ieini srp kopard, sonra yere att; kaytszca krkn yalamaya balad; sonra arkasna kstaha bir bak frlatp yere atlad, evden ieri girip erkein gr alanndan kt. Birisinin omzunda veya kucanda merdivenlerden yukar karken pencereden darya bakp, bazen bize gece orackta donarak lm olmal dedirtecek kadar hareketsiz duran zavall yal hayva-

35

KEDLERE DAiR

na bakard. le gnei baheyi biraz olsun sttnda erkek kedi oturup yalanmaya balar, biz de rahatlardk. Kedimiz bazen pencerede oturur erkei seyrederdi, ama hayat onun iin haHi kollara, yataklara, yastklara ve insanlarn kuytularna sokulmak demekti.

Derken bahar geldi, arka kap ald, tuvalet kutusuna krler olsun gerek kalmad ve arka bahe kedimizin blgesi oldu. Alt aylkt, doaya gre tam yetikindi.

O zamanlar alabildiine gzel, alabildiine kusursuzdu; yllar nce ei ve benzerinin asla bulunamayacana yemin ettiim o kediden bile daha gzeldi. Aslnda o kedinin ei benzeri yoktu elbette; nk onun kiilii batan aaya kibarlk, incelik, sevecenlik ve zarafetten oluuyordu - peri masallarnn ve kocakarlarn dedii gibi, gen lmesi kanlmazd.

Kedimize, yani prensese gelince, ok gzeldi, hala da gzel ama saklamann filemi yok, bencil bir yaratk.

Kediler bahe duvarnn stne sralandlar. En bata arka bahelerin kral, kn grdmz kasvet verici yal kedi. Sonra grnnden onun olu olduu besbelli, komunun siyah beyaz yakkl kedisi. Kavgadan yara bere iinde kalm bir tekir. Yenileceinden emin olduu iin duvarn stnden hi kprdamayan grili beyazl kedi. Bir de bizimkinin aka hayranlk besledii, kaplana benzeyen gsterili gen erkek. Ne are, yal kral yenen kmamt. Bizim prenses kuyruunu dikip darya gezintiye ktnda hepsini aka grmezlikten gelip sadece gen kaplana bakt, kaplan ona doru atlad ancak k kedisinin duvarda yatt yerde yle bir kprdamas yetti, gen kedi selameti gerisin geri duvarn stne sramakta buldu. Bu i haftalarca srd.

Bu arada H. ile S. yitirdikleri kedilerini ziyarete geldiler. S. prensesin istediini seememesinin ok haksz ve korkun bir ey olduunu syledi; H. byle olmas gerektiini syledi: Prensese yal ve irkin bile olsa bir kral yarard. Mthi vakur dedi H., varl hissediliyor; hem uzun ka asilce katlanarak gen ve gzel kediyi hak etti.

36

ZELLiKLE KEDiLER

Artk irkin kediye Mefisto adn takmtk. (Duyduuma gre kendi evindeki ad Billy'ymi.) Bizim kediye birok isim koyduk ama hibiri tam oturmad. Meissa ve Franny; Marilyn ve Safo; Circe, Aye ve Suzette. Onunla sohbet edip sevgi szckleri sylerken sesli harfleri uzatlm sfatlar duyunca mrlar ve grlard - gzeliiim, tatlm.

ok scak bir hafta sonunda, berbat bir yazn hatrladm kadaryla scak geen tek hafta sonunda kzt.

H. ile S. pazar gn le yemeine geldiler, arka verandada oturup doann seimini izledik. Ne bizim istediimiz. Ne de kedimizinki.

Kavga iki gece srmt, bahede uluyan, haykran, avaz avaz kediler, korkun kavgalar. Bunlar olurken gri kedi yatamn ayak ucunda oturuyor, saa sola oynayan kulaklar dik, kuyruk ucunu hafife oynatarak olan biteni kuyruk diliyle yorumlayp karanla bakyordu.

O pazar ortalkta sadece Mefisto vard. Gri kedi kendinden gemi, bahede yuvarlanp duruyordu. Yanmza geldi, yerde yuvarlanp ayaklarmz srd. Bahenin ucundaki aala yer arasnda mekik dokudu. Yuvarlanp bard, ard, davet etti.

S., kedimize 8.k H.'ye bakarak "Grdm en rezil ehvet gsterisi," dedi.

"Vah zavallck," dedi H., "Mefisto'nun yerinde olsaydm, san. byle kt davranmazdm."

"Aman H." dedi S., "irensin, millete sylesem dnyada inanmazlar. Ama hep sylemiimdir, irensin."

H. kendinden gemi kediyi okayarak, "H, hep sylersin cidden," dedi.

An scak bir gnd, le yemeinde ok arap imitik, ak oyunu btn leden sonra srd.

Mefisto nihayet duvardan aaya, gri kedinin kvranp yuvarland tarafa atlad - ama eyvahlar olsun, yzne gzne bulatrd.

37

KEDiLERE DAiR

tenlikle ac eken H. "Aman tanrm," dedi, "Nasl byle bir ey yapar, gerekten affedilmez."

Kedimizin ektii ikenceye bakp kederlenen S., ikide birde yksek ve dramatik bir sesle seksin buna deip demeyecei konusundaki tereddtlerini dile getiriyordu. "u hale bakn," dedi, "Bizim gibi. Biz de byleyiz."

"Biz hi de byle deiliz," dedi H. "Mefisto byle. Vurmak lazm onu."

Ne duruyorsun, dedik hepimiz birden: Hi olmazsa bir yere kapat da, komudiki gen kaplan ansn deneyebilsin.

Ama yakkl kedi ortalkta yoktu. arap imeye devam ettik; gne parlyordu; prensesimiz

dans etti, yuvarland, aacn stnde mekik dokudu, nihayet iler yoluna girdi, kocam kral ona defalarca girdi.

"Bu i batan aa yanl," dedi H., "bir kere kral onun iin ok yal."

"Aman tanrm" dedi S., "Doru eve. nk seni hemen eve gtrmezsem yemin ederim bu kediyle kendin sevieceksin."

"Keke yapabilseydim," dedi H. "Ne muhteem hayvan, ne ho yaratk, nasl da prenses, kedi olup harcanm, buna dayanamyorum."

Ertesi gn k geri geldi; bale souk ve slakt; gri kedi eski mklpesent, kibirli halini ald. Hala hepsinden stn yal kral, usul usul yaan ngiliz yamurunun altnda bale duvarna uzanm, bekliyordu.

38

Blm Drt

Gri pisi hamileliini rahat geirdi. Bahede koturup duruyor, aaca bir kp bir iniyordu; haydi bir daha, bir daha; sf aaca sanlm vaziyette ban evirip, gzleri yar kapal, alklar kabul edecei an iin. Merdivenleri er drder iniyordu. Kanepenin altna girip kendini kaydryordu. Onu ilk kez gren herkesin byk olaslkla kendinden geeceini bildii iin -Aman ne gzel kedi!- misafirler geldiinde uygun pozunu alm, kapnn yannda olurdu her zaman.

Derken trabzanlardan bir kat aaya kaymak istedi fakat yapamad. Bir daha denedi, yapamyordu. Kk dmt, sanki bu ie hi kalkmam da uzun yoldan, dolambal merdivenlerden inmeyi tercih edermi gibi davrand.

d.

Aaca inip kmalan yavalad, sonra da hi kmaz oldu. Yavrular karnnda oynamaya balaynca ard, huzursuzlan-

Kediler doumdan yaklak iki hafta nce dolaplan, kyy keyi koklarlar ounlukla: neresi uygun neresi deil diye baknrlar. Bu kedi hi yle eyler yapmad. indeki ayakkablar karp yatak odasndaki dolaplardan birini gsterdim - korunakl, karanlk, rahat bir yer. ine girdi, tekrar dar kt. Baka yerler gsterildi. Beenmediinden deildi; neler olduunu anlamyor gibiydi.

Doumdan bir gn nce bir koltukta duran eski gazetelerin arasna girdi, ama hareketleri otomatikti, bir amaca ynelik: deil-

39

KEDiLERE DAiR

di. Bir salg bezi veya her neyse o devreye girmi, bir eyleri harekete geirmi; o da buna uymutu, ama yaptklannn yaamsal igdleriyle balants yoktu, yahut da bir daha yapmad iin bize yle geldi.

Doumun balad gn ne olduunun farkna varmakszn saat kadar sanc ekti . Mutfakta yerde otururken arm bir sesle miyavlad, ona yukanya, dolaba gitmesini syleyince dediimi yapt. Orada durmad. O saatten sonra evin iinde ne istediini bilmeden, etraf koklayarak, hzl hzl bir sr elverili yeri dolat, ama bir sre sonra vazgeip tekrar mutfaa geldi. ektii ac ya da heyecan azalnca ne yapacam unuttu, yeniden olaan hayatna dnmek istedi - pohpohlanan, taplan yavru kedi hayatna. Ne de olsa daha yavruydu.

Onu yukar karp dolapta kalmaya zorladm. Kalmak istemedi. Beklenen tepkiler yoktu dpedz. Aslna baklrsa hali garip ve dokunaklyd - glnt de, iimizden glmek geliyordu. Kaslmalar iddetlenince huysuzland. Miyavlad, yle itiraz eden, sinirli bir miyavlama. Bana gelenlere meydan verdiimiz iin bize de sinirlenmiti.

Bir kedinin ilk kez dourmasn izlemek ok ho oluyor, beyaz jelatin kesesinde kvranan o kck ey ortaya kar kmaz anne kedinin keseyi yalayarak kartmas, gbek kordonunu kesmesi, doumdan artakalanlar yemesi, btn bunlar ahsen ilk kez yapyor olmasna ramen bu kadar tertemiz, bu kadar ustaca, bu kadar kusursuzca yapmas. Hep bir duraklama an vardr. Yavru dan km, kedinin arka tarafnda yatyordur. Kedi tuzaa dp de kamak isteyenlerin tepkisiyle kendisine bal yeni nesneye bakar; bir daha bakar, ne olduunu bilmiyordur; derken uyanc mekanizma devreye girer, kedi isteneni yapar, annelie geer, mrlar, artk mutludur.

Bu kedinin doan yavruya bakp duraksama sresi, grm olduklarmn en uzunuydu. Bakt, dnp bana bakt, biraz kmldayp ona bal nesneden kurtulmay denedi - sonra iler yoluna

40

ZELLiKLE KEDLER

girdi. Yavruyu temizledi, kendisinden beklenen her eyi yapt, mrlad - daha sonra ayaa kalkp aa kata indi, verandada oturup baheyi seyretti. Neyse bu i de bitti diye dnyor gibiydi. Derken kam tekrardan kaslmaya balad, dnp bana bakt - rahat kamt, fkelenmiti. Mimikleri, beden dili aka "attk belaya! " diyordu. Ona emrettim: Yukar k! Yukan! kt, surat asarak. Kulaklarn arkaya yatnp, merdivenlerden yukar ar ar kt - adeta azarlanm veya gzden dm bir kpek gibi: Ama kpeklerdeki gurursuzluktan onda eser yoktu: Tam tersi bana da sinir olmutu, btn olup bitenlere de. Dourduu yavruyu tekrar grnce tand, mekanizma yine alt, yavruyu yalad. Toplam drt yavru dourdu, sonra uykuya dald, ho bir tabloydu, etrafnda meme emen drt irin yavrusu, kvnlm yatan enfes bir kedi. Yavrular ok gzeldi. lk yavru diiydi, gzlerinin tirafndaki karakalem izgilere, gsyle bacaklarndaki siyah yarm ubuklara, ak bej hafif benekli kamna kadar hk demi annesinin burnundan dmt. Derken grimsi mavi kedi: Sonralan baz klarn altnda koyu eflatun oluyordu. Sonra bydnde san gzl, tepeden trnaa zarif ve gl kusursuz bir kara kediye dnen kara yavru. Bir de babann yavrusu, tpk onun gibi gayet hantal, zarafet yoksunu siyah-beyaz bir yavru. lk yavruda Siyam soyunun ince izgileri vard.

Kedimiz uyandnda artk uyumu olan yavrulara bakt, silkindi ve alt kata yolland. Biraz st iti, i et yedi ve tepeden trnaa yaland. Yavrularn yanna dnmedi.

Yavrulan grmeye gelen S. ile H. anne kediyi merdivenlerin dibinde profilden poz vermi vaziyette buldular. Sonra kotu, aaca kt, aatan indi - defalarca. Derken eve koup en st kata kt ve bir kattan tekine trabzanlardan kayarak en aaya indi. Sonra da mrlayarak H.'nin bacaklar arasnda dolat.

Dehete den S., "Artk annelik yapman gerekiyor," dedi. "Neden yavrularnla beraber deilsin?"

Yavrulan unutmu grnyordu. Bilinmeyen bir nedenden

4 1

KEDiLERE DAR

tr tatsz bir i yapmak zorunda kalmt; ii yapmt, mesele bitmiti, ite o kadar. Gece ge vakitlere kadar evin iinde neeyle oynad, en sonunda yukar gitmesini emrettim. Gitmek istemedi. Tutup yavrularna gtrdm. Hi de sevecen olmayan bir ekilde yanlarna girdi. Yatp onlar emzirmeye niyeti yoktu. Zorla yatrdm. Arkam dner dnmez onlar terk etti. Yavrular emzirirken yannda kaldm.

Yatma hazrlklarna giritim. Yatak odasna geri dndmde yorgann altnda uykuya dalmt. Yavrularna geri gtrdm. Kulaklarn arkaya yatrp onlara bakt, eer yalvarp yakarmalara kulak vermeyen bir otorite sembol olarak yannda dikilip yavrular iaret etmeseydim, tekrar kp gidecekti. Madem srar ediyorsun der gibi bir tavrla yanlarna gidip, kt diye kt. Yavrular memelerine yapnca yeteri kadar etli olmasa da igd tekrar devreye girdi, biraz mrlad.

Gece boyunca dolaptan svp, her zamanki yerine, yatama geldi. Her seferinde geri gnderdim. Ben uyur uyumaz geri geliyor, yavrular damzldanyorlard.

Sabah olduunda bu yavrulardan sorumlu olduunu anlamt. Ama dilediince hareket edebilseydi, o yce Anaya, doaya ramen hepsini a brakrd.

Ertesi gn biz le yemei yerken azndaki yavruyu saa sola savurarak koa koa odadan ieri girdi. Yavruyu orta yere brakp, yukar tekileri almaya gitti. Drdn de birbirinin ard sra getirip mutfakta onlarla birlikte yere uzand. Herkesten uzakta tek bana kapal kalmamaya karar vermiti; yavnlarn savunmasz olduu bir ay boyunca her birimiz evin neresinde olursak olalm, gri kedinin azndaki yavruyu grlmedik ve dehet verici bir dikkatsizlikle sallayp arparak, btn yavrularyla birlikte odadan odaya koturduunu grrdk. Geceleri ne zaman uyansam, gri kediyi yanmda, yatan iinde sessizce yatarken bulurdum, fark etmememi umarak sessizliini bozmazd. Fark ettiimi anlaynca beni yumuatmak iin mrlamaya balar, yzm yalayp

42

ZELLiKLE KEDLER

burnumu hafife srrd. Hepsi boa giderdi. Ona geri gitmesini sylerdim, somurtarak giderdi.

Ksacas felaket bir anneydi. Genliine veriyorduk. Yavrular bir gnlkken onlarla sanki bir aylk ya da be haftalklarm gibi oynamaya kalkt. Tek istedii gnlszce verilen memeye ulamak olan gzleri almam bir damlack yavru bozmas, kocaman arka ayaklarn dayan yer; yumuak balayan oyunlarn sonunda snlrd. zc bir durumdu kukusuz; hepimiz ona kzdk; sonra da gldk; ite bu ktyd, nk dayanamayaca bir ey varsa o da kendisine glnmesiydi.

Grdkleri kt muameleye ramen bu ilk yavrular ok gzel eylerdi, bu evde doanlarn en iyileriydi, hepsinin kendine gre olaanst bir yan vard, yal Mefsto'nun kopyasnn bile.

Bir gn yukar ktmda Mefsto'yu yatak odasnda buldum. Yavrular seyrediyordu. Gri kedi ortalkta yoktu tabii ki. Bir metre kadar uzakta durmu, kafasn ne uzatmt, salyal az her zamanki gibi akt. Onlara zarar vermek niyetinde deildi, merak etmiti.

Yavrular ok albenili olduklarndan hemen yer buldular. Ama yine de anssz yavrulard. Bir buuk yl iinde hepsinin bana bir felaket geldi. Sahiplerinin ok sevdii anasnn kopyas yavru bir gn ortadan kayboldu ve asla bulunamad. Kara kedi de yle. Yavru Mefsto gc ve cesareti sayesinde bir malzeme deposunda yer bulmutu ama kedilere zg barsak iltihabndan ld. Grdm en ilgin yavrular douran eflatun kedi - bej renkli, pembe gzl kusursuz Siyam yavruyla klksz Londral, kk krpnt torbalan - yerinden oldu. Eski evine yakn bir sokakta yeni bir yuva bulmu diye duyduk.

Gri kedinin bir daha dourmamasna karar verdik. Annelik taraf hi yoktu. Yalnz artk ok geti. Tekrar hamile kalmt bile. Ama Mefsto'dan deil.

Bu blge kedi hrszlar ve simsarlar tarafndan kedi yata diye bilinirdi. Arabayla etrafta dolap, evinde emniyette olmayan

43

KEDiLERE DAiR

kedilerden beendiklerini topluyorlard sanrm. Bu i geceleri oluyordu; hrszlarn kedileri sahiplerini uyandrmasnlar diye hangi yntemlerle susturduklarn dnmek bile ok tatsz. Bu sokakta oturanlar etrafmz evreleyen hastanelerden pheleniyorlar. Hayvanlar stnde deneyler yapanlarn ii yine derlerdi; belki de haklydlar. Her neyse bir gece ilerinde Mefisto da olmak zere alt kedi birden kayboldu. Bylece gri kedi gs parlak beyaz, kaplan gibi gen erkek tekire, gnlnn istediine kavutu.

Douma yine ard ama duruma uyum salamas ok uzun srmedi. Lousalnda kalkp aaya iner, emredilmedike de yukar kmazd; ama bu ikinci batn yavrular yine de houna gitti sannn. Bu seferki yavrular aleladeydiler, gzelce tekirler ve tekir-beyaz karmlar, ama renklerinde veya izgilerinde bir zellik yoktu, onlara yuva bulmak daha zor oldu.

Sonbahar, byk akaaatan dklen kahvereni yapraklarla dolu yollar: Yapraklar derken kedi, drt yavrusuna avlanmay, ava usulca yaklap birden stne atlamay retti. Fare ve kularn yerine yapraklar konuyordu - yapraklar sonra eve getiriliyordu. Yavrulardan biri yapran byk bir dikkatle didik didik ederdi. Gri kedinin en garip huyunu almt: Gri kedi oturur, yarm saat gazeteyi dileriyle lime lime didiklerdi. Siyam kedilerinin zellii bu belki de kim bilir? ki Siyam kedisi olan bir arkadam var. Eve gl alnca kediler glleri azlaryla tutup vazodan karyorlar, yere koyuyorlar ve yapraklarn birer birer yoluyorlar, sanki ok ciddi bir i yaparmasna. Kim bilir, belki de yaprak, gazete, gl doada yuva yapma malzemeleridir.

Gri kedi yavrularna avlanmann inceliklerini retmekten holanyordu. Eer krsal alanda yaayacak olsalard iyi eitilmilerdi. Onlara temizlik de retti: Hibir yavrusu asla ortal kirletmedi. Ama kendisi yemek konusunda hfila mzmz olduundan, onlara yemek yemeyi retmekle uramad. Bu ii kendi kendilerine rendiler.

Bu yavrulardan biri dierlerinden ok daha uzun sre bizimle

44

ZELLiKLE KEDiLER

kald. K boyunca iki kedimiz oldu, gri kedi ve olu, gs babas gibi beyaz, renginin koyuluu gz okayan, kahverengiye alan bir sarnan.

Gri kedi tekrar yavruluuna dnd, ikisi btn gn oynuyor, birbirlerine sarlp uyuyorlard. Gen erkek annesinden ok daha iriydi; ama bizimki onu eziyor, houna gitmeyen bir ey yaptnda dvyordu. Saatlerce birlikte yatarlar, birbirlerinin yzn yalayp mrlarlard.

Olu mthi itahlyd, ne bulursa yiyordu. Onun yiyecek konusunda bizimkine rnek olmasn umuyorduk, ama olmad. Btn kedilerin yapt gibi nce ocuunun yiyip imesini beklerdi hep, kendisi oturur seyrederdi. Olu iini bitirdii zaman gidip kedi mamasn ve sofra artklarn koklar, sonra bana gelip bacam hafife srarak kendisinin temiz bir tabakta sunulmu kk bir porsiyon tavan, i et veya i balk yediini hatrlatrd.

Bunlarn - alaca, hakk - stne saldrgan bir ekilde kapanr, oluna dik dik bakar ve tela etmeden sadece yeteri kadar yerdi, bir lokma fazla deil. nne konanlarn hepsini nadiren bitirir; hemen her zaman birazn tabakta brakr - ehirlilere zg bu grg kuralna gri kedinin de uyduunu grnce, edepsizce bir saldrganlktan kaynaklanabileceinin ilk kez farkna vardm. "Bunu bitirmeyeceim - a deilim, ok fazla ey yapmsn, ziyan olmas senin suun." "ok yiyeceim var, bunu yemeye ihtiyacm yok." "ok kibar ve stn bir yaratm, yemek gibi basit eylerin ok stndeyim." Bu sonuncusu gri kedinin tavrdr.

Onun braktn gen erkek kedi yer, yediklerinin ona verilenlerden ok daha gzel olduunu anlamazd; sonra frlarlar, evin iinde ve bahede birbirlerini kovalarlard. Yahut yatamn ayak ucunda oturur pencereden bakarlar, ara sra birbirlerini yalayp mrlarlard.

O sralar gri kedinin en parlak dnemiydi, mutluluunun ve gzelliinin doruundayd. Yalnz deildi; arkada onu korkutmuyordu, nk bask kuran kendisiydi. stelik ok gzeldi- ger-

45

KEDiLERE DAiR

ekten ok ama ok gzel. Yatan stnde oturup camdan bakarlcenki hali en houydu.

Bej renkli, hafif ubuklu yan yana dz uzatlm n ayaklarn bitiminde gme alan patiler. Kenarlar beyazla erevelenmi olduu iin simli gibi duran kulaklar dikilip, ne arkaya oynard; dinleyerek, alglayarak. Her yeni algdan sonra yzn hafife dner, tetikte olurdu. Kuyruu, ucu sanki dier organlarnn alamad mesajlar alyormu gibi, bir baka boyutta oynard. Hava kadar hafif, pr dikkat oturur, tyleriyle, byklaryla, kulaklaryla, btn varlyla, bakar, iitir, hisseder, koklar, iine ekerdi - her eyiyle, hassas bir uyum iinde. Eer balk sudaki hareketin somutlam, ekillenmi haliyse, endamna baklrsa kedi de hissedilmeyen havann izgiye dklm ve biimlenmi hali.

Ah kedi; derdim, daha dorusu tapnrdm: Gzeeeel kedi! Nefis kedi! Zarif kedi! pek kedi! Tyl bayku gibi yumuack kedi, kelebek patili kedi, ssl kedi, inanlmaz kedi! Kedi, kedi, kedi, kedi.

nce beni grmezlikten gelirdi; sonra ipeksi bir gururla ban evirir, her iltifatta gzlerini ksard, her biri iin ayn. Bitirdiimde mahsustan ve kibirle esner, toz pembe azn, kvrlm dilini gsterirdi.

Ya da oturur, ne yaptnn tamamen bilincinde, gzleriyle beni bylerdi. Gzlerine bakardm, etraf koyu renk kalemle incecik erevelenmi, sonra bej renkli ikinci bir ereve izilmi badem gzler. Gzlerinin altnda koyu renk birer fra darbesi. Yeil, yemyeil gzler; a.ma glgede koyu, dumanl altn rengi - koyu renk gzl kedi. Ik altndaysa duru, yemyeil bir zmrt. Saydam tabakann altndaki gzyuvarlannn derinindeyse k saan damarl kelebek kanatlan. Mcevher gibi kanatlar - kanadn z.

Yaprak bcei -ilk bakta- yapraktan ayrt edilmez. Ama yakndan bakn: Yapran taklidi, yapraktan daha yapraktr - damarl, amam bir yaprak, sanki bir kuyumcunun, biraz mizah duygusu olan bir kuyumcunun elinden km gibi, nk alay etme

46

ZELLiKLE KEDiLER

snnna yaklam bir taklittir bcek. Bakn der yaprak bcei, yani sahte-yaprak: Benim kadar zarif yaprak olmu mu hi? Baksanza, yapran kusurlarn taklit ederken bile kusursuzum. Yapma olan yani beni grdkten sonra bir daha gerek yapraklara dnp bakar msnz?

Gri kedinin gzlerinde yeim kelebeklerinin kanatlarndaki yeil prlt vard; adeta bir sanat "Kedi kadar ho ve zarif ne olabilir? Baka ne kediden daha doal bir hava yaratdr? Hangi hava yaratnn kediyle ilgisi vardr?" diye sorup da kendi sorusunu "Kelebeklerin, kelebeklerin elbette! " diye cevaplam gibi. Bu dnce orada, kedi gzlerinin derinliklerindedir, hafif bir glmsemeyle, ima edilir sadece; kirpiklerin, ince ve kahverengi ikinci gz kapaklannn, kedi koketliine has nazlanrnalann ardnda gizlidir.

Gri kedi, kusursuz, ahane, bir kralie; leopan ve ylan artran gri kedi; kelebek ve baykuu andran; elik peneleriyle ldren minyatr aslan, srlarla, gizemle, yaknlklarla dolu gri kedi, bir buuk yandaki, diiliinin en gzel andaki gri kedi, nc kez yavrulad, bu sefer kraln hkm srd dnemde duvardan inmeye korkan grili beyazl kediden. Drt yavrusu oldu, doum srasnda olu yan banda oturup seyretti, sanc aralarnda onu yalad, yavrulan da yalad. Onlarla birlikte yatmaya alt ama yapt ocukluk iin kulaklarna vuruldu.

47

Blm Be

Yine bahar geldi, bahe kaps ald, gri kedi, drt yavrusu ve yetikin olu bahenin tadn kardlar. A ma gri kedi olu ile birlikte olmay yavrularna tercih ediyordu; S.'yi bir kere daha gerekten artt, nk doum biter bitmez kalkt, yavrular terk edip olunun kollarna atld, mrlayarak tekrar tekrar birlikte yuvarlandlar.

Olu bu yavrulara babalk yapt: Yavrular anneleri kadar o da bytt.

Bu arada evin saltanat sren tek kraliesi gri kedinin urayaca felaket ilk emarelerini, gelecein ilk belirtilerinde hep olduu gibi belli belirsiz ve st kapal da olsa, gstermeye balamt bile.

Yukarda, insanlar aleminde rktc frtnalar, duygular ve dramlar vard; yaz geldiinde sarn, gzel, zntl bir kz bize geldi, daha yavru denebilecek ho, zarif bir kara kedisi vard ve bu yabanc kendi evinde kalamad iin, tabii geici olarak, bodrumda kalyordu.

Krmz tasmal ve kayl kk kara kedi, gzel kz iin hayatnn bu dneminde sadece bir ss eyas ve klfetten ibaretti. Kara kediyi yukardaki kralieden uzak tutmaya dikkat ettik: Karlamalarna meydan vermedik.

Derken gri kedinin ileri aniden ters gitmeye balad. Olunu alacak olan kii en sonunda ald ve Kensington'a gtrd. Drt yavru yeni evlerine gittiler. Biz de artk yeter dedik, bundan sonra yavrulamamalyd.

48

ZELLKLE KEOlLER

O zamanlar bir dii kediyi ksrlatrmann ne anlama geldiini bilmiyordum. Tandklarm dii olsun erkek olsun kedilerini "ameliyat" ettirmilerdi. Hayvanlar koruma derneine soruldu, kesinlikle tavsiye ettiler. Anlalr nedenlerle: Her hafta yzlerce istenmeyen kediyi imha etmek zorunda kalyorlard - her biri de gn gelip de byynceye kadar birileri iin "aman ne gzel yavru"ydu. Yalnz hayvanlar koruma derneindeki hanmlarn sesinde ayn ke bakkaldaki kadnn sesindeki tonlama vard, ne zaman yavrulara ev bulmak iin o tarafa gitsem sorard: "O ii hfilii halletmediniz mi?" "Zavallc btn bunlara katlanmak zorunda brakyorsunuz, insafszlk bu bence." "Ama yavrulamak doal bir ey," diye srar ederdim, ki bu da yalann daniskasyd, nk gri kedinin annelik igdleri, bizim ona dayattklarnzdan ibaretti.

O civarda oturan hanmlarla olan ilikilerimi ounlukla kediler zerinden kurmutum - kayp yahut bize urayan kediler, yavrular grmeye gelecek ocuklar veya onlara verilecek yavrular. Aralarnda kedinin yavrulamasna izin vermenin insafszlk olduunu sylemeyen yoktu - fkeyle, isteriyle, ya da en azndan annemin en nihayet ileden kp "Size gre hava ho! " dedii zamanki terslik ve kinle.

Kedeki manav dkkann altran yal bekar -imdi sper marketlerin karsnda tutunamayarak kapand, hem adam iin ancak ailecek yrtlebilecek bir i olduunu, kendisininse ailesi olmadn sylyordu-, meyva sebze arabalarnn sahibi yal kadn gibi mora kaan krmz, neredeyse siyah yanakl yal, iman adamcaz, kadnlar iin yle diyordu: "Durmadan ocuk yapyorlar ama bakmyorlar yle deil mi?" ocuksuzdu, herkesin ocuunu herkesten iyi bildiini sanyordu.

Ama kocam bir annesi vard, sekseninin stnde, tamamen yatalak, btn hizmetlerini bakalarnn - olunun- grmesi gereken bir anne. oluk ocuk sahibi erkek kardeiyle kz kardei, ocuklarla uramann onlara yettiine, yal anneye bakmann bekar kardee dtne karar vermilerdi.

4 9

KEDiLERE DAiR

Kk dkkannda algam, sve algam, patates, soan, havu, lahana -byle semtlerde hep olduu gibi dier sebzelerin sadece dondurulmular satlyordu- raflarnn arkasnda durur, ocuklarn, anneleri hakknda pek de nazik olmayan szler syleyerek, sokakta koup oynamalarn seyrederdi.

O da gri kedinin "ameliyat" edilmesine taraftard. Dnyada bir sr insan var, bir sr de hayvan, yiyecek kt, bugnlerde kimse alveri etmiyor, bu iin sonu nereye varacak?

Kedinin rahim ve yumurtalklarnn alnmasnn zorunlu olup olmadn sormak iin -hi olmazsa seks yapabilsin diye sadece tplerini balayamazlar myd?- veterinere telefon ettim. Hepsi de en iyisinin tmn birden almak olduunda srar etti. Bir tanesi "hepsini birden" dedi; bir kadn arkadama jinekolog tarafndan sylenenin ayns. Jinekolog "seni hepsinden kurtaracam" demi.

ok ilgin. Portekizli olan H. ile S., Portekiz'de burjuva hanmlarn ay

toplantlarnda kadn hastalklarndan ve geirdikleri ameliyatlardan konutuklarn anlattlar. Bu organlar iin kullandklar deyim, kmes hayvanlarnn sakatat iin kullanlan deyimin aynsym: "Benim sakatatn, senin sakatatn, bizim sakatatmz."

Gerekten ok ilgin. Gri kediyi kedi sepetine koyup veterinere gtrdm. Daha n

ce hi kapal kalmamt, ikayet etti - vakar ve kendine gveni sarslmt . Onu braktm, akamst almaya gittim.

Kedi sepetindeydi, sersemlemi, pelte gibiydi, midesi bulanyor, eter kokuyordu. Byk bir ksm tra edilmi yan tarafnda, beyazms gri derisi grnyordu. Deri boyunca barsakla dzgn dikilmi, be santim byklnde derin bir knnz yara vard. Dehet iindeki kocaman kararm gzlerle bana bakt. hanete uramt ve bunun farkndayd. Dostu onu satmt, onu besleyen, koruyan, yatanda uyuduu kii. Ona korkun bir ey yaplmt. Gzlerine bakmaya dayanamadm. Taksiyle eve gtrdm,

50

ZELLiKLE KEDiLER

yol boyunca inledi - umutsuz, aresiz korkmu bir ses. Evde veterineri ve aclan hatrlatan sepete deil, baka bir sepete koydum. stn rttm, sepeti radyatr yanna koydum ve yanna oturdum. Bunu, ok hasta yahut tehlikede olduu iin yapmadm. Fena halde okta olduu iin yaptm. Hibir yaratn byle bir tecrbeyi "atlatacam" samryorum.

ki gn boyunca hi kprdamadan orada kald. Sonra g bela kedi kutusuna gitti. Biraz st iti ve yatmak iin srnerek geri geldi.

Hafta sonunda tra edilmi irkin yaral yerde tyler kmaya balad. Yaknda dikilerinin alnmas iin onu yine veterinere gtnnek zorundaydm. Bu ilk yolculuktan daha beterdi, artk sepetin, hareket eden arabann strap ve dehet anlamna geldiini biliyordu nk.

Sepetin iinde cyaklayp debelendi. Benim karma kan btn ofrler gibi anlayl ve yardmsever biri olan taksi ofr, arabasn bir sre durdurup onu yattrmaya almam bekledi, sonra ii bir an nce bitirmenin daha iyi olacana karar verdik. Dikiler alnrken bekledim. Zorla tekrar sepete konurken debelendi, ayn taksiyle eve getirdim. Korkudan altn slatt ve bard.

Kedisever taksi ofr doktorlarn nasl olup da kediler iin doum kontrol arac bulamadklarn sordu. Srf kendi rahatmz iin onlarn doal hallerini ellerinden almamzn doru olmadn syledi.

Kapdan ieri girip sepeti anca, artk rahat hareket eden gri kedi evden kat, bahe duvarnn stne srayp aacn altna gitti, gzleri dehet iinde ve falta gibi akt. Gece kamn doyurmak iin geldi. Sonra uyudu, ama yatamda deil, kanepenin stnde Gnlerce kendini okatmad.

Ameliyat tarihinden sonraki bir ay iinde ekli deiti. nceliini, zarafetini yava yava deil, birden kaybetti; her yeri sertleti. Gzleri hafif gevedi ve knt; yz ablaklat. Birdenbire, gzel de olsa, iman bir kedi oluverdi.

5 1

KEDiLERE DAiR

}'luyunun deimesine gelince, hayatn ona ayn anda vurduu tokatlardan dolay olabilirdi, herhalde de yleydi - arkadandan, gen erkek kediden olmas, yavrularndan ayrlmas ve kara kedinin kagelmesi.

Lakin deiti. zgveni sarslmt. Evin acmasz hakimi olan gzel kedi uup gitmiti. Tartma gtrmeyen ekicilii, i burkucu kafa ve gz numaralan - hepsi bitmiti. Eski numaralarn yapyordu elbette -hayranlk uyandrmak iin oradan oraya yuvarlanyor, kanepenin altnda kendini kaydryordu- ancak bu numaralar uzun bir sre deneme amacyla yapld. Bunlarn hoa gideceinden emin deildi. Uzun bir sre hibir eyden emin olmad. te bu yzden srarc oldu. Kiiliine irret bir ton eklendi. Haklan konusunda hrnd. Nispetiydi. Suyuna gitmek gerekiyordu. Eski hayranlarna, duvarn stndeki erkek kedilere k .r aksiydi. Ksacas kz kurusu bir kediye dnt. Bu hayvanlara yaptmz korkun bir ey. Yine de yapmak zorundayz sanrm. Kk kara kedi bir sr zc nedenden dolay evsiz kald ve bize geldi. Erkek kedi olsayd .:;eim daha kolayd. ki dii dman gibi kar karya getiler, oturup saatlerce birbirlerini gzlediler.

Yanndaki tyler daha tam kmam, yatamda uyumay reddeden, dil dklmeden yemek yemeyen, mutsuz ve gvensiz gri kedi bir konuda kesinlikle kararlyd: Kara kedi onun yerini almayacakt.

Kara kedi kendi hesabna burada yaayacan anlamt, kovalanmaya niyeti yoktu. Kavga etmedi: Gri kedi daha iri ve glyd. Bir koltuun kesine oturup arkasn duvara verdi ve gzlerini bir an bile gri kediden ayrmad.

Dman uyuyunca kara kedi yemek yedi ve su iti. Sonra k tasmas ve kayyla gezdii dnemden zaten tand baheyi kefe kt, dikkatle inceledi. En sonunda evin her katna iyice bakt. Yatamn onun iin biilmi kaftan olduuna karar verdi. Tam bu srada gri kedi khlayarak frlad ve kara kediyi kovalayp yatamdaki yerini ald. Kara kedi de kanepeye yerleti.

52

ZELLKLE KEDiLER

Kara kedinin kiilii gri kedininkinden tamamen farkl. O tutarl, kararl, alakgnll bir hayvanck. Gri kedinin hallerini grnceye kadar koketlik nedir bilmiyordu: Poz yapmyor, oynamyor, yuvarlanmyor, ocka koutunnuyor veya gsteri yapmyordu.

Evin birinci kedisi olmadn biliyordu; lider gri kediydi. Ancak ikinci kedi olarak onun da haklar vard ve haklarna sahip kt. ki kedi hibir zaman dvmedi, yani fiziksel anlamda. Gzlerle yaplan byk dellolar oldu. Mutfan iki kesine karlkl otururlard; birbirlerine dikili yeil gzler ve san gzler. Kara kedi gri kediye gre haddini amann snrnda bir ey yaparsa, gri kedi hafife hrlar, kaslarn tehditkar bir ekilde belli belirsiz oynatrd. Kara kedi geri ekilirdi. Gri kedi yatamda uyurdu; kara kedi bunu yapmamalyd. Masann stnde gri kedi otururdu; kara kedi oturamazd. Misafirler geldiinde kapya ilk kan gri kediydi. Gri kedi taze hazrlanm yemeini, ayr ve yeni ykanm bir tabakta, mutfan temiz bir kesinde verilmedike yemezdi. Kara kedi iin her zamanki yemek kesi yeterliydi.

Kara kedi btn bunlara boyun edi, evdeki insanlara iyi kt sevgi gsterdi, bacaklarmza srtnd, mrlad, konutu (o da Siyam krmas); yalnz btn bunlar bir gz gri kedinin stnde yapt .

Bu davranlar d grnne uygun deildi. Gri kedinin grnyle davranlar birbirine uyar: Grn kiiliini belirlemitir.

Ama kara kedinin d grn aldatcdr. Mesela boyu bosu. Kk, narin bir kedidir. Hamileyken yavrularn iine sabildiine inanmak gtr. Ama yerden bir kaldrn: Sk ve ardr; gl, srm gibi bir hayvan. Hi de alakgnll ve .evcil grnmez; bu kadar iyi bir anne olaca da douruncaya kadar anlalmad.

Gz okaycdr. Mezar stlerindeki kedileri andran kavisli asil bir profili vardr. Patilerini yan yana getirip, arka ayaklan stnde oturup bakarken veya gzleri yar kapal otururken, sakin,

5 3

KEDLERE DAlR

bulunduu yerin tesinde, kendi iinde uzak bir yere ekilmi gibidir. Byle anlarda kasvetlidir, korku uyandrr. stelik karadr, hem de kapkara. Siyah parlak byklar, siyah kirpikler, bir tane bile beyaz ty yoktur. Eer gri kedinin tasarmcs inceliin, sevgiyle yaplm ayrntlarn ustasysa, kara kedininki de yle demi olmal: imdi bir kara kedi yaratacam, kara kedilerin hasn, ller diyarndan, Yeralt Dnyas'ndan bir kedi.

ki rakibin ncelik sralarn belirlemeleri aa yukar iki haftay buldu. Birbirlerine hi dokunmadlar, birlikte oynamadlar, birbirlerini yalamadlar: Biri tekinin hep farknda, birbirlerini dmanca gzledikleri bir denge yarattlar. Gri kedinin yetikin ocuuyla nasl oynadn, birbirlerini nasl yaladklarn, nasl dip dibe yaadklarn dnnce zc bir durumdu. kisi zamanla birbirlerini sevmeyi renebilirler belki de diye dndk.

Ne var ki kara kedi hastaland ve zavall gri kedi kyasya savaarak elde ettii konumunu tmden kaybetti.

Kara kedinin souk aldn sandm. Barsaklarn bozmutu: Sk sk baheye gidiyordu. Defalarca kustu.

O zaman doktora gtrseymiim, bu kadar hastalanmayacakm. Barsaklar iltihaplanmt; ne kadar kt bir ey olduunu, hastal ok az kedinin atlatabildiini bilmiyordum, hele daha tam yetikin deilseler. Hastalnn ikinci gecesinde uyandmda, onu bir kede otururken grdm - nce ksryor diye dndm. Halbuki kusmaya alyordu - iinde kusacak bir ey kalmam olsa bile. eneleri ve az beyaz bir kpkle kaplyd, silmekle kolay kolay gitmeyen yapkan bir kpk. Kpkleri ykayarak temizledim. Tekrar keye gidip, nne bakarak bzlp oturdu. Oturma biimi rktcyd: Hareketsiz, sabrl, stelik uyumuyordu da. Bekliyordu.

Sabah yakndaki hayvan hastanesine gtrdm, erken davranmadm iin pimanlktan iim iimi yiyordu. ok hastaym; syleyi ekillerinden hayatndan umut kestiklerini anladm. ok su kaybetmiti, ra gibi yanyordu. Ateini drmek iin ine

54

ZELLiKLE KEDiLER

yaptlar ve -mmknse-sv almasn salk verdiler. Hibir ey imiyor dedim. Hastalklar belli bir aamaya geldiinde imezlermi, bu aamann da bir belirtisi varm: Kediler lmeye karar verirlenni. Ateli olduklar iin srnerek serin bir yere giderler, oturup lmeyi beklerlenni.

Kara kediyi eve gtrdmde perian bir ekilde ama kararl admlarla baheye gitti. Sonbaharn bayd, hava souktu. Kendini bahe duvarnn souuna vererek oturdu, altnda souk duvar, bir gece nceki sabrla bekleme duruunu ald.

Onu ieri gtrp bir battaniyenin stnde radyatrn uzana koydum. Tekrar baheye kt: Ayn duru, ayn lmcl, sabrl duru.

Tekrar ieriye alp kapattm. Kapya doru srnd ve bumu kapya dnk oturup lmeyi beklemeye balad.

Su, su glikoz karm, et suyu iinneye altm. Geri evirmek istedii iin deildi: Btn bunlar amt; yiyecek artk ardnda brakt bir eydi. Geri gelmek istemiyordu; geri gelmeyecekti.

Ertesi gn hastanedekiler atei hiila ok yksek dediler. Dmemiti. stelik mutlaka bir eyler imesi lazmd.

Onu eve getirdim, ne yapacam dnmeye baladm. Onun hayatta kalmasn salamak btn gnm alacakt. Yapacak iim vard. Evdekiler alt taraf bir kedi diyorlard.

Ama alt taraf bir kedi deildi. Bir sr nedenden dolay, ki bunlarn hepsi insan nedenleriydi ve kediyle alakalan yoktu, lmesine izin verilmemeliydi.

Glikoz, kan ve suyla tiksindirici ama faydal bir karm hazrladm ve kara kediyle mcadele ettim.

Azn ap imek istemiyordu. Salkl sk bedeninden eser kalmam ateler iindeki ty gibi hafif yaratk kucamda oturuyor, daha dorusu kucama ylyor, dilerini kaa smsk kapatyordu. Bu dknln gcyd: Hayr, hayr, hayr.

Kpek dilerine bastrp, dilerini zorla atm. Sv boazna

5 5

KEDiLERE DAiR

gitti ama yutmuyordu. enesini yukar kaldrdm, sv aznn kenarlarndan dar dkld. Yine de bir ksm boazndan gitmi olmalyd, nk nc, drdnc, beinci kaktan sonra hafife yutkundu.

are buydu. Her yann saatte bir. Zavall yarat kesinden alyor, boazndan aa zorla sv aktyordum. Uzun dilerine ok bastrdm iin enesine zarar vermekten korkuyordum. enesi ok acyor olmalyd.

O gece yatama alp saat ba uyandrdm. Aslnda uyumuyordu. Atein verdii scaklk btn bedenine dalgalar halinde yaylrken gzleri yar ak oturuyor, can vermenin strabn yayordu.

Ertesi gn atei hal dmemiti. Ama daha ertesi gn dt; klinikte glikoz ineleri yapmaya baladiar. Her ine sertlemi derisinde yumuak, byk bir ilik brakt. Aldrmad; hibir eye aldrmyordu.

Artk atei dt iin ok yordu. Eski bir havluya sarp radyatrn yanna koydum. Ben ve kara kedi yarm saatte bir savatk. Daha dorusu kara kedinin lme istei ile benim onu yaatma isteim.

Geceleri havluya sarl, ileri derecedeki gszln verdii i burkucu titremeyle yatakta yanmda oturdu. " Nereye koyarsam orada kalyordu; kmldayacak gc yoktu. Yine de sv almak iin azn amyordu Amak istemiyordu. Kalan btn gcn hayr demekte kullanyordu.

On gn geti. Onu her gn kedi hastanesine gtrdm. Buras gen veterinerlerin eitildii bir eitim hastanesiydi. Civarda oturanlar her gn saat dokuzla on iki arasnda kedilerini ve kpeklerini buraya getirirlerdi. Byk ve eyasz beklemede odasndaki sra sra banklarda, huzursuzlanan, szlanan ve havlayan hasta hayvanlarmzla oturur beklerdik. Bu hayvanlarn hastalklar sayesinde trl trl dostluklar kurulmutu.

Ayrca bir sr kk hzn verici olay kald aklmda. Mese-

56

ZELLiKLE KEDiLER

la orta yal, bitkin grnen, yzn evreleyen salar ak sarya boyal bir kadn vard. yi beslenmesi ve grd ilgi sayesinde prl prl parlayan son derece gzel, iri bir kpei vard. Kpek pek derdi varm gibi grnmyordu, canlyd, havlyor ve kendisiyle gurur duyuyordu. Ancak kadn ince bir takmla, hep ayn takmla oturuyordu, hi palto giymiyordu. Hava biraz souktu, ama ok deil, bizler ince elbiseler veya kazaklarlaydk. Ama o titremesini kontrol edemiyordu; kollarnda bacaklarnda et namna bir ey yoktu. Gerektii kadar beslenmedii, parasn ve zamann kpee harcad akt. Bu kadar byk bir kpek beslemek ok pahal iti. Bizimkiler gibi mark olmasa bile bir kedinin haftalk maliyeti sanrm en az on ilindi. Bu kadnn hayat kpeiydi, hayat onun stnden yayordu. Sanrm herkes bunun farkndayd. Bu civardaki insanlarn ou fakirdir: Darda kuyruk olup kaplarn almasn beklerken, orackta bakml kpeiyle titreyen kadna baklar, soukta sra beklemeden ieri girmesi iin onu tevik etmeleri, durumunu anladklarn ve ona acdklarn gsteri yordu.

Bir de tam ters uta bir olay - yani grne baklrsa. On iki yalarnda iman bir olan, iman bir buldok -ama alabildiine iman, st kat kat ya bal- getirmiti. Doktorlar kpei muayene masasna yatrp baktlar, sonra olana anlattlar, kpekler gnde bir defa belirli bir miktar yemek yemeliydi: An beslenmesinin dnda kpein bir eyi yoktu. Ona pasta, ekmek ve eker vermemek gerekiyordu ve ... iman ocuk dnte annesine sylemek iin anlatlanlar kendi kendine tekrarlayp duruyordu, anneme anlatrm dedi; ama annesi aslnda neden kpein nefes nefese olduunu, daha iki yanda olduu halde neden baka kpekler gibi koup, oynayarak havlamadn merak ediyordu. Doktorlar ite, dediler sabrla, bir kpei fazla beslemek, az beslemek kadar kolaydr. Eer kpei fazla beslersen byle olur ...

Doktorlar olaanst sabrllar; stelik ok da kibarlar. Bir de ok dnceli. Hayvanlara sahiplerini zecek eyler yaplmas ge-

57

KEDiLERE DAiR

rektiinde, kapal kaplar ardnda yaplyor. Zavall kara kedi ineleri iin ieri gtrlr, deri altna verilen svdan sert ve kirli tyleri topak topak olmu vaziyette geri getirilinceye kadar yirmi dakika, yarm saat geerdi.

Gnlerce yalanmad, temizlenmedi. Kprdayamyordu. yilemiyordu. Madem benim btn abalarm, madem kliniin btn tecrbe ve ustal bir ie yaramyordu, belki de istedii olmal, lmesine izin verilmeliydi. Gnlerce ylece radyatrn altnda oturdu. Krk daha imdiden l bir kedininkini andryordu, iine toz ve hav birikmiti; gzleri yap yapt; aznn etrafndaki tyler ona iirmeye altm glikoz yznden kaskat kesilmiti.

Yatakta hasta yatarken hissedilenleri dndm, rahatsz edici irenme duygusu, kendinden nefret etmeye balamak, en sonunda bu nefretin hastaln kendisiymi gibi grnmeye balamas. nsann salar kirlenir; kendi nefesinde, kendi teninde hastaln eki kokusunu duyar. nsan bir hastalk kabuunun, bir hastalk atmosferinin iine hapsedilmi gibidir. Derken hemire kagelir, insann yzn ykayp, salarn fralar, eki kokulu araflan ortadan kaldrr.

Hayr kediler insan deil elbette; insanlar da kedi deil; ne fark eder, yine de kara kedi gibi titiz bir hayvancn ne kadar kirli ve pis kokulu olduunu bilip de rahatsz olmayacana inanamyordum.

Ne var ki kediyi ykayamazsnz. nce ince bir havluyu scak suya batrp iyice sktm, yapkanlk, toz ve hav gitsin diye her tarafn havluyla hafife ovdum. Bu epeyce vakit ald. Kmldamadan durdu, can byk bir olaslkla acd, nk yedii bir sr ineden her taraf delik deikti. Tyleri, kulaklar ve gzleri temizlenince onu stlm bir havluyla kuruladm.

Ve sonra da -fark yaratan buydu sanrm- ellerimi scak suda sttm ve onu tepeden trnaa ovdum, yava yava. Souk bedenini ovarak canlandrmak istiyordum. Yarm saat kadar bir sre devam ettim.

58

ZELLiKLE KEDiLER

Bitince temiz, scak bir havluya sardm. te o zaman yavaa ve tutuk bir ekilde ayaa kalkt, mutfaa yrd. Tekrar yere kt abucak, hareket etme gds kaybolmutu. Olsun, hareket etmiti, kendiliinden.

Ertesi gn doktorlara kediyi ovmann iyi gelme olasl var m diye sordum. Pek olas deil dediler, ine