Bi ging X hi hcLi ni uX hi hc xut hin Chu u t th k th 19 do August Comte (1798-1857), nh x hi hc ngi Php sng lp ra vi mong mun xy dng mt mn khoa hc x hi, nghin cu cc vn x hi bng phng php nghin cu ca khoa hc t nhin. Trong qu trnh pht trin ca mnh x hi hc khng nh vi tr quan trong ca mt ngnh khoa hc c nhiu tim nng v c vai tr quan trng i vi i sng x hi. Nhng tri thc x hi hc gp phn khng nh i vi s pht trin kinh t x hi ca cc quc gia. Cc phng php lun nghin cu x hi hc c p dng trong nhiu ngnh khoa hc x hi. Vit nam, x hi hc l mt trong nhng mn hc c bn trong chng trnh o to ca nhm ngnh khoa hc x hi - nhn vn ti cc trng i hc, Cao ng. X hi hc c a vo ging dy ti trng i hc nng nghip t nm 1994 nhm trang b cho sinh vin cc chuyn ngnh nng nghip nhng kin thc c bn v x hi hc v tng cng kh nng vn dng nhng tri thc x hi hc trong cng tc v i sng. p ng yu cu hc tp v ging dy x hi hc, b mn X hi hc, khoa L lun chnh tr x hi ca trng t chc bin son tp bi ging "X hi hc i cng". Bi ging "X hi hc i cng" c kt cu thnh 9 chng: Chng I, VII, VIII (phn x hi hc th) do Ths Nguyn Th Din bin son Chng II, III, V do CN Nguyn Thu H bin son Chng IV,VIII (phn x hi hc nng thn v x hi hc gia nh) do CN Nguyn Lp Thu bin son Chng VI do CN Nguyn Minh Khu bin son Chng IX do Ths Ng Trung Thnh bin son Tp bi ging ny l ti liu hc tp, tham kho ca cn b ging dy, sinh vin chuyn v khng chuyn ngnh x hi hc cng nh ng o bn c quan tm n x hi hc. Mc d rt c gng trong khi bin son nhng tp bi ging ny cng khng trnh khi nhng thiu st, chng ti mong mun nhn c nhng ng gp kin t cc c gi hon thin hn cho nhng ln xut bn tip theo. Th gp xin gi v: - B mn x hi hc, tng 1 nh 4 tng, i hc nng nghip I - Email: bmxahoihoc@hua.edu.vn Chng ti xin chn thnh cm n! H ni, thng 5, 2009 Tp th tc gi Chng 1: I TNG V CHC NNG CA X HI HC 6 1.1. S HNH THNH V PHT TRIN CA X HI HC 6 1.1.1. Tin ra i ca mn x hi hc 6 1.1.2 Khi nim x hi hc 8 1.1.3. ng gp ca cc nh sng lp ra x hi hc. 9 1.1.4. Cc l thuyt x hi hc ch yu 23 1.1.5. S pht trin ca x hi hc Vit nam 25 1.2. I TNG NGHIN CU CA X HI HC 26 1.2.1. c im ca tri thc x hi hc 27

1.2.2. i tng nghin cu ca x hi hc 29 1.2.3. Mi lin h ca x hi hc vi cc mn khoa hc khc. 30 1.3. CHC NNG CA X HI HC 30 1.3.1. Chc nng nhn thc: 30 1.3.2. Chc nng thc tin. 31 1.3.3 Chc nng t tng. 31 Chng 2: C CU X HI 32 2.1. C CU X HI: 32 2.1.1. Khi nim c cu x hi: 32 2.1.2. Cc phn h c cu x hi c bn: 32 2.1.3. ngha ca vic nghin cu c cu x hi: 35 2.2. V TH X HI V VAI TR X HI: 36 2.2.1. V th x hi: 36 2.2.2. Vai tr x hi: 37 2.2.3. Quan h gia v th x hi v vai tr x hi: 39 2.3. BT BNH NG X HI: 39 2.3.1. Bnh ng x hi: 39 2.3.2. Bt bnh ng x hi: 40 2.4. PHN TNG X HI: 42 2.4.1. Khi nim: 42 2.4.2. Cc h thng phn tng x hi: 43 2.4.3. Mt s l thuyt v bt bnh ng x hi v phn tng x hi: 44 2.5. C NG X HI: 47 2.5.1. Khi nim: 47 2.5.2. Phn loi c ng x hi: 47 2.5.3. Nhng nhn t nh hng n c ng x hi: 48 Chng 3: HNH NG X HI V TNG TC X HI 52 3.1. HNH NG X HI 52 3.1.1. Khi nim hnh ng x hi: 52 3.1.2. Thnh phn ca hnh ng x hi: 53 3.1.3. Kt qu hnh ng v hu qu khng ch nh: 54 3.1.4. Phn loi hnh ng x hi: 55 3.2. TNG TC X HI 56 3.2.1. Khi nim tng tc x hi: 56 3.2.2. c im ca tng tc x hi: 57 3.2.3. Phn loi tng tc x hi: 57 3.2.4. Mt s l thuyt x hi hc v tng tc x hi: 57 3.3. QUAN H X HI: 59 3.3.1 Khi nim quan h x hi: 59 3.3.2 Ch th quan h x hi: 59 3.3.3 Phn loi quan h x hi: 60 Chng 4: T CHC X HI V THIT CH X HI 61 4.1. NHM X HI 61 4.1.1. Khi nim: 61 4.1.2. Nhng c trng c bn ca nhm: 61 4.1.3. Phn loi nhm: 62 4.2. CNG NG X HI: 63 4.2.1. Khi nim: 63 4.2.2. c trng ca cng ng x hi: 64 4.2.3. Phn loi cng ng x hi: 64

4.2.4. Phm vi nghin cu cng ng x hi ca x hi hc: 64 4.3. T CHC X HI: 65 4.3.1. Khi nim: 65 4.3.2. Phn loi: 66 4.3.3. Mt s dng ca t chc x hi: 67 4.4. THIT CH X HI: 69 4.4.1. Khi nim: 69 4.4.2. c im ca thit ch x hi: 69 4.4.3. Chc nng ca thit ch x hi: 70 4.4.4. Cc loi thit ch x hi c bn: 71 4.4.5. Mt s quan nim v thit ch x hi: 71 Chng 5: VN HO V LI SNG 73 5.1. KHI NIM VN HO: 73 5.2. LOI HNH VN HO: 74 5.2.1. Vn ho vt cht (vn ho vt th): 74 5.2.2. Vn ho tinh thn (vn ho phi vt th): 74 5.3. C CU VN HO: 75 5.3.1. Chn l: 75 5.3.2. Gi tr: 76 5.3.3. Mc tiu: 77 5.3.4. Chun mc: 77 5.3.5. Biu tng: 78 5.3.6. Ngn ng: 79 5.4. CHC NNG CA VN HO: 79 5.5. LI SNG V VIC XY DNG LI SNG C VN HO: 80 5.5.1. Khi nim li sng: 80 5.5.2. Phn loi li sng: 80 5.5.3. Nhng vn nghin cu ch yu v li sng: 81 5.5.4. Nhng phng thc hnh thnh li sng c vn ho: 81 Chng 6: X HI HO 84 6.1. KHI NIM: 84 6.2. CC GIAI ON CA QU TRNH X HI HO: 85 6.2.1. Phn on qu trnh x hi ha ca G.Mead ( Nh x hi hc ngi M) 85 6.2.2. Phn on qu trnh x hi ha ca G. Andreeva ( nh x hi hc ngi Nga) 86 6.3. MI TRNG X HI HO: 87 6.3.1. Mi trng gia nh: 87 6.3.2. Mi trng trng hc: 90 6.3.3. Cc nhm thnh vin: 90 6.3.4. Thng tin i chng: 91 Chng 7: BIN I X HI 93 7.1. KHI NIM BIN I X HI 93 7.1.1. Khi nim 93 7.1.2. c im ca bin i x hi 94 7.1.3. Bin i x hi v cc khi nim lin quan 95 7.2. CC QUAN IM V BIN I X HI 96 7. 2.1 Cch tip cn theo chu k 96 7.2.2. Quan im tin ha 96 7.2.3. Quan im xung t 97 7.2.4. Nhng quan im hin i v bin i x hi 98

7.3. NHNG NHN T V IU KIN CA S BIN I X HI 101 7.3.1. Nhng nhn t bn trong 101 7.3.2. Nhng nhn t bn ngoi ca s bin i 105 7.3.3. iu kin bin i x hi 106 Chng 8 : X HI HC CHUYN BIT 108 8.1. X HI HC NNG THN 108 8.1.1. Khi nim nng thn 109 8.1.2. c trng ca nng thn 109 8.1.3. Ni dung nghin cu ca x hi hc nng thn: 110 8.2. X HI HC TH 121 8.2.1. Khi nim th 122 8.2.2. c trng ca th 122 8.2.3. Cu trc ca th 123 8.2.4. S hnh thnh v pht trin ca th 123 8.2.5. Ni dung ch yu ca x hi hc th 125 8.2.6. Qu trnh th ha Vit nam 128 8.3. X HI HC GIA NH: 130 8.3.1. Khi nim gia nh: 130 8.3.2. Ni dung nghin cu ca x hi hc gia nh: 130 Chng 9: PHNG PHP NGHIN CU X HI HC 135 9.1. CC BC TIN HNH NGHIN CU X HI HC 135 9.1.1. Chun b 135 9.1.2. Thu thp thng tin c bit 138 9.1.3. X l v phn tch thng tin 139 9.2. MT S PHNG PHP TIN HNH NGHIN CU X HI HC 140 9.2.1. Phn tch ti liu 140 9.2.2. Quan st 141 9.2.3. Phng vn 143 9.2.4. Phng php trng cu k kin bng bng hi (Ankt) 145 9.2.5. Xy dng bng hi 146 9.3. CHN MU 148 9.3.1. Nghin cu trng hp (case study) 149 9.3.2. Nghin cu chn mu 149 Chng 1: I TNG V CHC NNG CA X HI HC Ni dung chnh ca chng ny l gii thiu lch s hnh thnh v pht trin ca x hi hc trong nhn mnh tin ra i ca x hi hc cng nh nhng ng gp ch yu ca cc nh sng lp x hi hc. Trn c s , chng ny cp mt cch khi qut cc l thuyt x hi hc chnh hin nay v s hnh thnh pht trin ca x hi hc Vit nam. Trng tm ca chng ny l trnh by cuc tranh lun v khi nim x hi hc, i tng nghin cu ca x hi hc cng nh tnh cht "nc i" ca cc tri thc x hi hc v mi lin h ca x hi hc vi cc khoa hc x hi khc. Cui cng, chng ny m t khi qut nhng chc nng c bn ca x hi hc vi t cch l mt mn khoa hc x hi. 1.1. S HNH THNH V PHT TRIN CA X HI HC 1.1.1. Tin ra i ca mn x hi hc Con ngi, ngay t khi mi xut hin trn tri t c khao kht tm hiu nhng hin tng, s kin x hi ang din ra trong i sng x hi v tm hiu v chnh bn thn con ngi. Kht vng tm hiu v i sng x hi ca loi ngi hnh thnh nn cc l gii x hi khc nhau, trong bui ban u c th l s khai mc mc hay

mang mu sc thn thoi. a s cc nh x hi hc cho rng mc d cho n nhng nm 30 ca th k 19, x hi hc mi c hnh thnh nh mt khoa hc c lp, cc t tng v x hi c t thi c i . Nhng trc th k 19, nghin cu x hi vi t cch l mt chnh th vn thuc a bn ring ca trit hc, khi b tch khi i sng thc t cha y nhng lp lun tru tng, khng p ng c nhu cu thc t. S kin nh du s ra i ca x hi hc nh mn khoa hc c lp l s xut hin ca thut ng "x hi hc" do August Comte, nh x hi hc ngi Php a ra vo nm 1838. Bi cnh x hi cho s xut hin ca x hi hc l cc bin ng to ln trong i sng kinh t, chnh tr v x hi chu u vo th k th 18 v 19. Thc tin x hi t ra nhng nhu cu mi i vi nhn thc x hi. Vic x hi hc xut hin chu u th k 19 c xem nh l mt tt yu lch s x hi, th hin nhu cu v s pht trin chn mui cc iu kin v nhng tin bin i ca nhn thc i sng x hi. a. Tin kinh t - x hi Vo th k 19, s pht trin ca ch ngha t bn v nn sn xut c kh Chu u to ra nhng bin i mnh m. Trc ht, trong lnh vc kinh t, cc cuc cch mng cng nghip nh du bc chuyn bin ca x hi Phng Ty t mt h thng x hi nng nghip truyn thng sang mt h thng x hi cng nghip hin i; kiu sn xut phong kin b sp trc sc mnh ca thng mi v cng ngh; lao ng th cng c thay th bng lao ng my mc; h thng t chc kinh t truyn thng c thay th bng cc t chc kinh t ca x hi hin i... Bin i kinh t ko theo nhng bin i v x hi: nng dn b ui ra khi rung t tr thnh ngi bn sc lao ng, di c hng lot vo trong cc thnh ph tm kim vic lm v b thu ht vo cc nh my, cng xng t bn; ca ci ngy cng c tp trung vo trong tay giai cp t sn; qu trnh th ho din ra ngy cng nhanh chng, s lng cc thnh ph tng ln, qui m ca cc thnh ph c m rng; vai tr ca cc t chc tn gio tr nn m nht; c cu ca gia nh, h thng cc gi tr vn ho truyn thng c s bin i; lut php ngy cng quan tm n vic iu tit cc quan h kinh t; cc thit ch x hi v t chc hnh chnh cng dn thay i theo hng th dn ho v cng dn ho... S xut hin v pht trin mnh m h thng kinh t t bn ch ngha ph v trt t x hi phong kin tn ti t trc . Bi cnh kinh t x hi lc by gi lm ny sinh nhu cu gii thch cc hin tng mi trong x hi, lp li trt t v n nh x hi, l c s x hi hc ra i, tch khi trit hc nghin cu x hi mt cch c th hn. b. Tin v khoa hc t nhin v khoa hc x hi Th k 18, 19 nhn loi chng kin s pht trin vt bc ca cc khoa hc t nhin. Chnh s pht trin mnh m ca khoa hc v c bit l phng php lun nghin cu khoa hc cng l nhn t quan trng cho s ra i ca x hi hc. Ln u tin trong lch s khoa hc nhn loi, th gii hin thc c xem nh l mt th thng nht c trt t, c qui lut v v vy c th hiu c, gii thch c bng cc khi nim, phm tr v phng php nghin cu khoa hc. Cc khoa hc t nhin (sinh hc, ho hc, vt l hc), c bit l ba pht kin v i: thuyt tin ho, thuyt t bo, nh lut bo ton v chuyn ho nng lng, l c s cho s ra i v pht trin ca nhiu ngnh khoa hc khc, trong c x hi hc. Trong thi k u pht trin ca x hi hc, nhiu qu trnh v qui lut ca t nhin c p dng trong nghin cu cc vn x hi. Ngui ta mong mun c mt mn x hi hc hin i theo sau cc thnh cng ca vt l hc v sinh hc. Bn cnh s pht trin ca khoa hc t nhin, cc khoa hc x hi cng c bc pht trin ng k nh kinh t chnh tr, php lut, s hc...Tuy nhin, trit hc x hi li

c s lc hu tng i. Li t duy my mc, phin din, siu hnh, xa ri thc tin sinh ng ca cuc sng vn cn kh ph bin, lm cho cc nh khoa hc lng tng khi nhn nhn cc vn x hi. c mt ci nhn mi v x hi, nghin cu cc hin tng - qu trnh x hi mt cch khoa hc, x hi hc tch khi trit hc, tr thnh mt ngnh khoa hc c th, da trn nhng thnh tu ca khoa hc t nhin v khoa hc x hi. c. Tin v chnh tr (nh hng ca cc cuc cch mng t sn) Cc cuc cch mng t sn (c bit l cuc cch mang t sn Php) to ra s bin i ln, nh du s ra i ca mt ch x hi mi. Tc ng ca cc cuc cch mng ny mt mt to ra nhng kt qu tch cc trong s pht trin ca x hi, mt khc n cng li nhng hu qu tiu cc i vi x hi. Nhng chnh nhng tc ng tiu cc li l nhng nhn t thu ht s ch ca cc nh x hi hc, lm ny sinh nhu cu nghin cu s hn n, v trt t ca x hi lc by gi v c vng vn hi trt t cho x hi, tm kim nn tng trt t mi trong cc x hi b o ln. Cc nh x hi hc ra sc miu t, tm hiu cc qu trnh, hin tng x hi phn nh v gii thch y nhng bin ng chnh tr x hi din ra quanh h, ng thi ch ra con ng v bin php lp li trt t v duy tr s tin b x hi. Do cc cuc cch mng t sn l nhn t gn nht i vi vic pht sinh cc l thuyt x hi hc. 1.1.2 Khi nim x hi hc V thut ng: X hi hc (Sociology) c gc ghp t ch La tinh socius hay societas c ngha l x hi vi ch Hi lp ology hay logos c ngha l hc thuyt hay nghin cu. Nh vy x hi hc c hiu l hc thuyt v x hi hay nghin cu v x hi. V mt lch s: August Comte- ngi Php l ngi u tin a ra thut ng x hi hc vo nm 1838. ng ch trng p dng m hnh phng php lun ca khoa hc t nhin v ch ngha thc chng vo nghin cu cc qui lut ca s bin i x hi T khi xut hin n nay x hi hc tri qua nhiu giai on pht trin nhiu quc gia khc nhau v c nhiu nh ngha khc nhau v x hi hc. Cc nh ngha ny c th khi qut thnh ba xu hng nh sau: a. nh ngha x hi hc l khoa hc v h thng x hi V d nh ngha x hi hc ca V. brianp (Vin X hi hc Lin x): "X hi hc Mc - Lnin l khoa hc nghin cu nhng qu trnh v hin tng x hi xt theo quan im tc ng ln nhau mt cch c qui lut gia cc lnh vc hoc cc mt c bn ca x hi" . Xu hng ny b ph phn l ch tp trung vo ci x hi m qun mt con ngi, ch tp trung vo ci khi qut m qun ci c th, nhn mnh ci ton b b qua ci b phn... tng t nh ngi ta ch "thy rng m khng thy cy". b. nh ngha x hi hc l khoa hc nghin cu v hnh ng x hi V d nh ngha x hi hc ca J.H.Phicht (Loyola Univeristy-M): "X hi hc l cng cuc nghin cu mt cch khoa hc nhng con ngi trong mi tng quan vi nhng ngi khc" . Xu hng ny cng b ph phn l qu nhn mnh n con ngi m qun ci x hi, tp trung vo ci c th m qun ci khi qut, ch ch n ci b phn m b qua ci tng th... tng t nh ngi ta ch "thy cy m khng thy rng". c. Khuynh hng kt hp nh ngha x hi hc nh l khoa hc v h thng x hi v v hnh ng x hi V d nh ngha x hi hc ca V.A. Jap (Vin hn lm Khoa hc x hi Lin X): "X hi hc l khoa hc v s hnh thnh, pht trin v s vn hnh ca cc cng ng x hi, cc t chc v cc qu trnh x hi vi t cch l cc hnh thc tn ti ca chng, l khoa hc v cc quan h x hi vi tnh cch l cc c ch lin h v tc

ng qua li gia cc cng ng, gia cc c nhn v cc cng ng, l khoa hc v tnh qui lut ca cc hnh ng x hi v cc hnh vi ca chng" . Hay nh ngha ca Trn Th Kim Xuyn: "X hi hc l khoa hc v qui lut pht trin ca cc h thng x hi c tnh cht tng th (ton x hi) cng nh b phn. X hi hc nghin cu mi quan h qua li gia cc hin tng x hi khc nhau v nghin cu nhng qui lut ph bin trong hnh ng x hi ca con ngi" . y l xu hng nh ngha x hi hc c nhiu ngi tn ng. Tuy nhin n cng b ph phn l nh vy th x hi hc l mt mn khoa hc c i tng nghin cu khng r rng v qu rng. Trn thc t, c im khch th nghin cu ca x hi hc cha ng nhiu cp phm tr c tnh cht "nc i" : con ngi - x hi, vi m - v m, khi qut - c th, cht - lng...iu ny gy kh khn cho nhng ngi bt u tm hiu v nghin cu x hi hc nhng cng chnh n to nn s l th ca mn khoa hc ny. Trn c s phn tch cc nh ngha khc nhau v x hi hc, chng ta c th a ra nh ngha chung nht v x hi hc nh sau: x hi hc l khoa hc nghin cu qui lut ca s ny sinh, bin i v pht trin mi quan h gia con ngi v x hi. 1.1.3. ng gp ca cc nh sng lp ra x hi hc. a. August Comte (1798-1857) August Comte l nh l thuyt x hi, nh thc chng lun ngi Php. August Comte sinh nm 1798 trong mt gia nh Giat gio v theo xu hng qun ch, nhng ng tr thnh mt ngi c t tng t do v cch mng rt sm. Nm 1814, ng hc trng Bch khoa. Nm 1817 lm th k cho Saint Simon. Comte l ngi sng lp ra "ch ngha thc chng". Nm 1826, ng bt u ging gio trnh trit hc thc chng. Comte chu nh hng ca trit hc nh sng v chng kin cc bin ng chnh tr x hi, cc cuc cch mng cng nghip v xung t gia khoa hc v tn gio Php. Comte l ngi u tin a ra thut ng "x hi hc" vo nm 1838. Cng trnh c bn ca August Comte l "Trit hc thc chng" (1830 - 1842) v "H thng chnh tr hc thc chng" (1851 - 1854). ng gp ch yu ca Comte l v phng php lun x hi hc, quan nim v c cu ca x hi hc, v v bin i x hi V phng php lun x hi hc Trong bi cnh c nhiu bin i ln lao v chnh tr, kinh t x hi, August Comte cho rng x hi hc phi c nhim v gp phn t chc li x hi v lp li trt t x hi da vo cc qui lut t chc v bin i x hi do x hi hc nghin cu, pht hin c. Theo Comte, x hi hc phi hng ti vic tm ra cc qui lut khi qut phn nh mi quan h cn bn nht ca s vt, hin tng ca x hi bng phng php lun ca ch ngha thc chng ging nh cc khoa hc t nhin (vt l hc, sinh hc). V vy, Comte cn gi x hi hc l vt l hc x hi (Social Physics) Comte ra yu cu phi s dng phng php thc chng trong nghin cu x hi hc. Phng php thc chng bao gm vic thu thp v x l thng tin, kim tra gi thuyt, xy dng l thuyt, so snh v tng hp c liu. Phng php thc chng c Comte phn loi thnh cc nhm sau y: Quan st: gii thch cc hin tng x hi cn phi quan st cc s hin x hi, thu thp cc bng chng x hi. Mun vy, ngi quan st phi t gii phng t tng, thot khi s rng buc ca ch ngha gio iu. Comte khng ch ra cc bc, cc th tc hay qui trnh c th tin hnh quan st, nhng ng ra mt s qui tc cho n nay vn c gi tr v cn thit phi p dng trong nghin cu. V d qui tc quan st phi c mc ch, phi gn vi l lun, phi tun theo qui lut ca hin tng.

Thc nghim: Comte tha nhn rng kh c th v thm ch khng th tin hnh thc nghim trong phng th nghim i vi cc mt h thng x hi. Nhng hon ton c th tin hnh thc nghim t nhin vo bt k lc no, khi trong qu trnh xy ra hin tng x hi, nh x hi hc ch nh can thip, tc ng vo hin tng nghin cu. Nh vy, trong x hi hc, phng php thc nghim c hiu l to ra nhng iu kin nhn to, nhng tnh hung c th quan st c xem xt nh hng ca chng ti nhng hin tng, s kin x hi khc. Nghin cu cc trng hp "khng bnh thng" hiu cc s kin "bnh thng". So snh: Theo Comte, y l phng php rt quan trng i vi x hi hc. Cng nh so snh trong sinh vt hc, vic so snh x hi hin ti vi x hi trong qu kh hay so snh cc hnh thc, cc dng, cc loi x hi vi nhau pht hin ra s ging v khc nhau gia cc x hi . Trn c s cc thng tin thu c, c th khi qut cc c im chung, cc thuc tnh c bn ca x hi. Phn tch lch s: Lc u Comte coi phng php phn tch lch s l mt dng ca phng php so snh: so snh x hi hin ti vi x hi qu kh, nhng sau Comte ch ra tm quan trng c bit ca phng php ny. Phng php phn tch lch s c hiu l vic quan st t m, k lng s vn ng lch s ca cc x hi, cc s kin, cc hin tng x hi ch ra xu hng, tin trnh bin i x hi. Nh vy v phng php lun nghin cu, Comte cha ch ra y , chnh xc theo tiu chun khoa hc ngy nay v cc c im, th tc, cc qui tc c th ca cc phng php nghin cu x hi hc. Mc d vy, quan im phng php lun ca Comte l rt quan trng v c ngha t nn mng cho x hi hc trong bi cnh l lun v phng php khoa hc x hi u th k XIX. Comte m u cho mt thi k xy dng v pht trin mt khoa hc mi m l x hi hc. V c cu ca x hi hc Comte chu nh hng ca cc khoa hc t nhin nh vt l hc v sinh hc khng ch v phng php nghin cu v cn v quan nim c cu ca x hi hc. iu ny th hin rt r qua cch Comte phn chia v gi tn cc b phn cu thnh x hi hc. Theo Comte, x hi hc gm c 2 b phn chnh l Tnh hc x hi v ng hc x hi Tnh hc x hi (Social Statics): l b phn x hi hc nghin cu v trt t x hi, c cu x hi, cc thnh phn v cc mi lin h ca chng (Gia nh, nh nc...). u tin Comte nghin cu cc c nhn vi t cch l mt n v x hi c bn. Sau quan im x hi hc ca ng thay i. Theo ng, n v x hi c bn nht, s ng nht trong tt c cc n v x hi l gia nh. Khi nghin cu v gia nh, Comte ch yu nghin cu c cu gia nh, s phn cng lao ng nam n trong gia nh v quan h gia cc thnh vin trong gia nh. ng hc x hi (Social Dynamics): l lnh vc nghin cu cc qui lut bin i x hi trong qu trnh lch s x hi. Comte c bit quan tm n b phn x hi hc ny. Trn c s tm hiu s vn ng v bin i ca x hi, Comte a ra qui lut bin i v pht trin ca x hi. V qui lut pht trin ca x hi. Theo Comte, x hi lun lun vn ng v pht trin ch khng trng thi ng im. Nguyn nhn ca qu trnh vn ng v pht trin ca x hi, theo Comte, l do quan im, t tng, ch ca con ngi. y l quan im va th hin s tin b va c mt hn ch. Trn c s quan im ny, Comte a ra qui lut ba giai on v tri thc gii thch s pht trin ca cc h thng t tng v c cu x hi. Theo Comte, lch s loi ngi pht trin theo ba giai on: thn hc, siu hnh, v thc chng. Giai on thn hc (t khi loi ngi xut hin n trc th k 18) Giai on ny tri thc loi ngi cn nng cn. H t tng chnh ca loi ngi l cao nim tin

tng rng cc lc lng siu nhin l ci ngun ca mi s vt. Th gii x hi l do thng sng to ra. Con ngi hon ton ph thuc vo t nhin, v bt lc trc sc mnh ca n. Giai on siu hnh (Th k XIII -XIX): Nhn thc ca con ngi giai on ny pht trin hn trc. Tuy nhin trong khi gii thch cc hin tng t nhin v x hi, con ngi tin vo cc lc lng tru tng nh "t nhin", vic xem xt cc s vt hin tng vn da trn quan im siu hnh, my mc, v gio iu. Giai on thc chng (T th k XIX tr i): Giai on ca sc mnh khoa hc, tri thc khoa hc v tr tu ca con ngi sc mnh phn tch, ch ng t nhin v xy dng cc trt t x hi hp l. Con ngi da vo cc tri thc khoa hc gii thch th gii. Da vo qui lut ba giai on, Comte cho rng vic x hi hc ra i giai on cui ca qu trnh tin ha l mt tt yu lch s, v x hi hc l khoa hc ng trn tt c cc khoa hc khc. Comte gii thch iu ny l v rng gii v c n gin hn gii hu c nn t tng hiu bit v gii t nhin v c sm t ti giai on thc chng. C th l, t ti trnh thc chng trc tin l thin vn hc, sau n vt l hc, ri ha hc. Sau cc khoa hc ny l cc khoa hc v gii hu c nh sinh vt hc, sinh l hc. x hi hc ra i giai on cui ca qu trnh tin ha, giai on thc chng v l khoa hc phc tp nht, phi da trn nn tng ca cc khoa hc khc. V ra i mun nn x hi hc ngay lp tc phi l mt khoa hc thc chng v chim v tr cao nht trong h thng th bc cc khoa hc. Tm li, ng gp x hi hc ca Comte c th khi qut nh sau: Th nht: Comte l ngi u tin ch ra nhu cu v bn cht ca 1 khoa hc v cc qui lut t chc x hi m ng gi l x hi hc. Theo Comte, x hi hc c nhim v p ng c nhu cu nhn thc, nhu cu gii thch nhng bin i x hi, v gp phn vo vic lp li trt t n nh x hi. Th hai: Comte a ra bn cht ca x hi hc l s dng cc phng php khoa hc xy dng l thuyt v kim chng gi thuyt. Th ba: Mc d quan nim ca Comte v phng php lun, v c cu ca x hi hc v v qui lut ba giai on cn s lc, nhng Comte ch ra cc nhim v v vn c bn ca x hi hc. b. Karl Marx (1818-1883) Karl Marx, nh trit hc v kinh t hc c, sinh nm 1818 ti Trier, min Nam nc c v mt nm 1883 ti London. Karl Marx sinh ra trong mt gia nh Do Thi, cha lm lut s. u tin Marx theo ngh cha, hc lut i hc tng hp Bonn, sau hc trit hc i hc Tng hp Berlin. Sau khi tt nghip nm 1841, Karl Marx bt u vit bo v lm ch bt ca t Sng Gianh. Nm 1843 Marx ly Jenny Von Wesphaler v chuyn gia nh ti Paris. Ti ng kt bn vi Friedrich Engels, ang lm qun l trong mt nh my. C hai ngi tr thnh ngi bn chin u thn thit ca nhau, cng vit Tuyn ngn ca ng cng sn v cng hon thin hc thuyt Marx. H thng quan im ca Marx phn nh su sc nhng bin ng ca th k XIX vi cc cuc cch mng chnh tr, cng nghip ha v ch ngha t bn ang lm tan r ch phong kin v cc trt t x hi tn ti hng ngn nm trc . Cuc i ca Marx l qu trnh kt hp nhng hot ng nghin cu khoa hc v nhng hot ng cch mng thc tin. Vi t cch l nh khoa hc x hi, Mc phn tch s vn ng ca x hi v ch ngha t bn v ch ra qui lut pht trin ca lch s x hi loi ngi. Marx li nhng tc phm v i nh b "T bn", "Bn tho kinh t trit hc", "Gia nh thn thnh", "H t tng c"....

Marx khng t xem mnh l nh x hi hc, nhng cng trnh ca ng qu rng ln c th bao hm phm vi x hi hc, nhng cng trnh ca Marx tng l mt vn ch yu trong vic nh hnh nhiu l thuyt x hi hc. Cc tc phm ca Marx cha ng h thng l lun x hi hc hon chnh cho php vn dng nghin cu bt k x hi no. Cng vi Herbert Spencer, Emile Durkheim v Max Weber, Kark Marx l ngi t nn mng pht trin x hi hc hin i Ch ngha duy vt lch s: l lun v phng php lun x hi hc Marx Ch ngha duy vt lch s c cc nh x hi hc mcxit coi l x hi hc i cng mcxit, trong th hin r l lun x hi hc v phng php lun x hi hc ca Marx. Ch ngha duy vt lch s i hi vic nghin cu x hi phi phn tch t gc hot ng vt cht ca con ngi, (t gc c s kinh t ca x hi). S kin lch s u tin v quan trng nht l hnh ng sn xut ra cc phng tin tha mn nhu cu vt cht tn ti ca con ngi. Sn xut ra ca ci vt cht l hot ng c bn nht ca x hi loi ngi. Php bin chng i hi phi xem xt s vt hin tng trong mi lin h v tc ng qua li, trong mu thun v vn ng, pht trin khng ngng ca lch s x hi. Khi nghin cu x hi, ch ngha duy vt lch s xem xt x hi vi t cch l c cu x hi (h thng x hi). X hi c xem l mt chnh th gm cc b phn c mi lin h qua li vi nhau (giai cp, thit ch, chun mc, gi tr, vn ho..) Trong c cu giai cp c Mc nhn mnh. Bin i x hi l thuc tnh vn c ca mi x hi v con ngi khng ngng lm ra lch s trong qu trnh hot ng, nhm tho mn cc nhu cu ngy cng tng ca mnh. S vn ng, bin i x hi tun theo cc qui lut m con ngi c th nhn thc c. V vy con ngi c th c kh nng vn dng cc qui lut nhn thc c ci to x hi cho ph hp li ch ca mnh. Vic vn dng ch ngha duy vt lch s vi t cch l c s l lun v phng php lun trong x hi hc i hi nghin cu x hi hc phi tp trung vo phn tch mi quan h gia con ngi v x hi. Quan nim v bn cht ca x hi v con ngi: Theo Mc, bn cht ca x hi v ca con ngi b qui nh bi hot ng sn xut ra ca ci vt cht. Do nghin cu x hi hc cn phn tch cc cch t chc mi quan h gia con ngi vi con ngi, gia con ngi v x hi trong vic sn xut ra cc phng tin sinh tn v pht trin. Marx cho rng bn cht ca con ngi l tng ha cc mi quan h x hi v rng con ngi khng ngng nng cao cc nhu cu mi. X hi hc cn vch ra nhng c ch, iu kin x hi cn tr hay thc y pht trin nhng nng lc phm cht ca con ngi trong qu trnh lao ng x hi. Theo Marx, sn xut ca x hi ph thuc vo phn cng lao ng. Phn cng lao ng da vo hnh thc s hu t nhn v t liu sn xut v do sinh ra c cu phn tng x hi. Nh vy, v mt thc tin cn phi xa b thay th ch s hu t nhn bng s hu ton x hi. V mt l lun, nghin cu x hi hc cn tp trung phn tch c cu x hi ch ra ai l ngi c li v ai l ngi b thit trong cch t chc x hi v c cu x hi hin c. Bt bnh ng x hi phi l mt ch nghin cu c bn ca X hi hc. mi x hi, thc x hi b qui nh bi tn ti x hi. L lun x hi hc cn tp trung nghin cu mi quan h gia c cu vt cht v c cu tinh thn x hi. Qui lut pht trin ca lch s x hi.

Theo Marx, lch s pht trin ca x hi loi ngi l lch s thay th k tip cc hnh thi kinh t x hi m thc cht l cc phng thc sn xut. Loi ngi v ang tri qua nm phng thc sn xut tng ng vi 5 hnh thi kinh t x hi v nm thi i: Cng sn nguyn thu, Chim hu n l, Phong kin, T bn ch ngha, v Cng sn ch ngha. Lch s thay th k tip cc phng thc sn xut tun theo qui lut quan h sn xut phi ph hp vi tnh cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut. S pht trin ny tun theo quy lut khch quan, khng ph thuc vo mun ch quan ca con ngi. Ch ngha duy vt lch s c tm quan trng to ln i vi x hi hc hin i, l c s l lun v phng php lun nghin cu x hi hc theo nhiu hng khc nhau: l lun ph phn, l lun v mu thun x hi, l lun v h thng th gii, nh nc, vn ho, t tng, c cu x hi, phn tng x hi, bin i x hi, s nh hng ca cc chnh sch x hi...X hi hc tin b khng nhng gii thch th gii m cn gp phn vo ci bin x hi xy dng x hi cng bng vn minh. c. Herbert Spencer (1820 - 1903) X hi nh l c th sng Herbert Spencer, nh trit hc, nh x hi hc ngi Anh, sinh Derby, Anh nm 1820 v mt nm 1903. Spencer hu nh khng theo hc trng lp chnh qui m ch yu hc tp nh dc s dy bo ca cha v ngi thn trong gia nh. Tuy vy Spencer c kin thc vng chc v ton hc, khoa hc t nhin v quan tm nghin cu khoa hc x hi. Spencer thc s ch ti x hi hc t nm 1873. Sinh thi cc nghin cu ca Spencer khng ch ni ting trong gii khoa hc hn lm m cn trong ng o bn c. Bi cnh chnh tr, kinh t x hi cng vi mi trng khoa hc Anh c nh hng nht nh n x hi hc Spencer. Spencer nhn thy mt s kha cnh tch cc ca ch ngha t bn nh tnh hiu qu, mi trng t do cnh tranh v t do bun bn. B nh hng ca nh sinh vt hc Charles Darwin (1809 - 1882), Spencer a ra quan im tin ha x hi. Spencer gii thch rng ch cc c nhn no, h thng x hi no c kh nng thch nghi nht vi mi trng xung quanh mi c th tn ti c trong cuc u tranh sinh tn. Spencer cng cho rng x hi hc phi hng ti tm ra cc qui lut v nguyn l chung, c bn gii thch hin thc x hi. Cc tc phm c bn ca Spencer l Tnh hc x hi (Social Statics), Nghin cu x hi hc (the Study of Sociology), Cc nguyn l ca x hi hc ( Principles of Sociology), X hi hc m t ( Descriptive Sociology). Quan nim v x hi hc ca Spencer Theo Spencer x hi c hiu nh l cc c th siu hu c. X hi hc l khoa hc v cc qui lut v cc nguyn l t chc ca x hi. Tng t nh mi hin tng t nhin, x hi vn ng v pht trin theo qui lut. X hi hc c nhim v pht hin ra qui lut, nguyn l ca cu trc ca x hi v ca qu trnh x hi. X hi hc khng nn sa vo phn tch nhng c th lch s ca x hi m nn tp trung vo vic tm kim nhng thuc tnh, c im chung, ph bin, ph qut, v nhng mi lin h nhn qu gia cc s vt hin tng x hi. Cng nh Comte, Spencer cho rng c th vn dng cc nguyn l v khi nim ca sinh vt hc v c cu v chc nng nghin cu c th x hi (nguyn l tin ho). Theo Spencer, cc x hi loi ngi pht trin tun theo qui lut tin ha t x hi c c cu nh, n gin, chuyn mn ha thp, khng n nh, d phn r n x hi c c cu ln hn, phc tp, chuyn mn ha cao, lin kt bn vng v n nh.

Ngoi nguyn l tin ha, Spencer a ra nhng nguyn l khc. V d Spencer cho rng qui m ca c th x hi nh hng t l thun i vi nhu cu v s phn ha dn n hnh thnh v pht trin cc qu trnh x hi. Do x hi hc c nhim v ch ra cc loi yu t hay cc bin s tc ng ti xu hng nhp v bn cht ca cc qu trnh . Theo Spencer tc nhn (bin) ca hin tng x hi bao gm: Tc nhn (bin) ch quan bn trong: Cc c im v tr tu, th lc, v cc trng thi xc cm. Tc nhn (bin) khch quan bn ngoi: Cc c im kh hu, t ai, sng ngi... Tc nhn (bin) t sinh bt ngun t cc iu kin bn trong v bn ngoi: Qui m v mt dn s, cc mi lin h gia cc x hi vi nhau. Spencer cho rng, tng t nh cc c th sng, x hi c hng lot cc nhu cu tn ti i hi phi xut hin cc c quan hot ng theo nguyn tc chuyn mn p ng cc nhu cu ca c th x hi. X hi ch c th pht trin lnh mnh khi cc c quan chc nng ca x hi tho mn cc nhu cu ca x hi. Thc cht y l t tng chc nng lun u tin trong x hi hc. So snh c th sng vi x hi, Spencer ch ra nhng c im ging v khc nhau rt quan trng gia chng. c im khc nhau l x hi gm cc b phn c kh nng thc v tch cc tc ng ln nhau mt cch gin tip thng qua ngn ng, k hiu. c im ging nhau l c c th sinh hc v c th x hi u c kh nng sinh tn v pht trin. C hai loi c th ny u tun theo nhng qui lut nh tng kch c c th lm tng tnh cht v trnh chuyn mn ha chc nng. ...Ging nh cc c th sng, vi t cch l c th siu hu c, x hi lin tc tri qua cc giai on tin ha, suy thoi, k tip nhau. Nhng khi nim v cc nguyn l x hi hc ca Spencer c ngha rt quan trng i vi x hi hc: l nn tng hnh thnh nn xu hng chc nng lun v cch tip cn h thng trong x hi hc. Tuy nhin Spencer b ph phn l qu cao phng php lun "quy ng" tc l coi x hi ging nh c th sng. Vn phng php nghin cu ca x hi hc. Spencer ch ra rng, khc vi cc khoa hc t nhin, x hi hc c hng lot cc vn kh khn v phng php lun. Cc kh khn bt ngun t c th ca i tng nghin cu. Cc hin tng x hi gn lin vi cc c nhn vi tt c nhng c im v ng c, nhu cu, tnh cm, tr tu v hnh ng phc tp, a dng. Kh khn khch quan lin quan ti vn s liu (kh o lng cc trng thi ch quan ca i tng nghin cu trong khi cc hin tng x hi khng ngng bin i). Do nghin cu x hi hc phi s dng nhiu loi s liu, phi thu thp s liu vo nhiu thi im, nhiu a im khc nhau. Spencer cho rng, nm vng cc tri thc v phng php nghin cu ca sinh vt hc v tm l hc l rt cn thit v quan trng i vi nghin cu x hi hc. Kh khn ch quan lin quan ti ngi nghin cu (tnh cm c nhn, v cc kh khn v mt tr tu nh trnh tri thc, k nng, tay ngh ca nh x hi hc) X hi hc v loi hnh x hi v thit ch x hi. Spencer cng s dng khi nim Tnh hc x hi v ng hc x hi ca Comte, nhng ng trin khai cc khi nim vi ngha gi tr hc. Theo Spencer, Tnh hc x hi nghin cu trng thi cn bng ca mt x hi hon ho, ng hc x hi nghin cu qu trnh tin ti s hon ho ca x hi. Theo ng, s tin ho x hi tt yu s a x hi tin ln t x hi thun nht, n gin n x hi a dng phc tp; t trng thi bt n nh khng hon ho n trng thi cn bng hon ho. Cn c vo cc c im ca qu trnh iu chnh, vn hnh v phn phi, tc l cc qu trnh tin ha, Spencer phn cc x hi thnh cc loi hnh sau:

X hi qun s: c ch t chc, iu chnh mang tnh tp trung, c on cao phc v cc mc tiu quc phng v chin tranh. Hot ng ca cc c cu x hi v cc c nhn b nh nc kim sot cht ch. Ch phn phi din ra theo chiu dc v mang tnh tp trung cao. X hi cng nghip: C ch t chc t tp trung v t c on phc v cc mc tiu x hi l sn xut hng ho v dch v. Mc kim sot ca nh nc v chnh quyn i vi cc c nhn v c cu x hi thp. Ch phn phi din ra hai chiu: chiu ngang gia cc t chc x hi vi nhau v gia cc c nhn vi nhau, chiu dc gia cc t chc v cc c nhn. V s tin ha ca cc loi hnh x hi, theo Spencer x hi tin ho t: X hi n gin (sn bn, hi lm) X hi hn hp bc 1 (x hi nng nghip) X hi hn hp bc 2 (x hi nng nghip c s phn cng lao ng) X hi hn hp bc 3 (x hi cng nghip). Tng ng vi mi loi x hi l tp hp cc c trng ca h thng iu chnh, h thng vn hnh (gm cc c cu kinh t, tn gio, gia nh, vn ha ngh thut, phong tc v lut php) v h thng phn phi. X hi hc v thit ch x hi Thit ch x hi l khun mu, kiu t chc x hi m bo p ng cc nhu cu, yu cu chc nng c bn ca h thng x hi, ng thi kim sot cc hot ng ca c nhn v cc nhm trong x hi. Spencer cho rng thit ch x hi no gip x hi thch nghi, tn ti v pht trin c th thit ch c duy tr v cng c, Trong s cc thit ch x hi, Spencer c bit ch n thit ch gia nh v dng h, thit ch chnh tr, thit ch tn gio v thit ch kinh t. Tm li, Spencer li nhiu tng quan trng c tip tc pht trin trong cc l thuyt x hi hc hin i nh cch tip cn c cu chc nng, mi lin h gia c im dn s hc v qui m v mt dn s, phn b dn c v cc qu trnh x hi nh cnh tranh v li sng thnh th, cch tip cn h thng, l thuyt t chc x hi, l thuyt phn tng x hi v cc nghin cu x hi hc v chnh tr, tn gio v thit ch x hi. d. Emile Durkheim (1858-1917) Emile Durkheim, nh x hi hc ngi Php, ngi t nn mng cho ch ngha chc nng v ch ngha c cu. ng sinh nm 1858 Epinal, nc Php trong mt gia nh Do Thi, mt nm 1917. Nm 1879, ng c nhn vo hc ti trng Ecole Normal Paris, ti ng hon thnh lun n tin s "Nghin cu v t chc ca cc x hi tin tin". Durkhiem bt u ging dy ti trng i hc Tng hp Bordeaux nm 29 tui v hon thnh cc cng trnh x hi hc s nh " Phn cng lao ng trong x hi", " Cc qui tc ca phng php x hi hc", "T st"... Nm 1902, Durkheim chuyn sang ging dy ti trng i hc tng hp Sorbone, ng vit mt trong nhng tc phm x hi hc c o v quan trng nht ca mnh " Nhng hnh thc s ng ca i sng tn gio". Vic Durkhiem a vo ging dy mn x hi hc trong nh trng i hc m u cho bc tin quan trng ca x hi hc vi t cch l mt khoa hc. Quan nim v x hi hc Durkheim nh ngha x hi hc l khoa hc nghin cu cc s kin x hi (social facts). X hi hc s dng phng php thc chng n nghin cu, gii thch nguyn nhn v chc nng ca cc s kin x hi. Nhim v hng u ca x hi hc l tm ra cc qui lut x hi t to ra trt t x hi trong x hi hin i. Durkheim ch trng x hi hc phi tr thnh khoa hc v cc qui lut t chc x

hi. Theo Durkheim, x hi hc tr thnh khoa hc phi xc nh i tng nghin cu ca x hi hc mt cch khoa hc. Cn coi x hi, c cu x hi, thit ch x hi, o c, truyn thng, phong tc, tp qun, thc tp th... nh l cc "s kin x hi", cc s vt, cc bng chng x hi c th quan st c. Cn p dng cc phng php nghin cu khoa hc nh quan st, so snh, thc nghim... nghin cu, pht hin ra cc qui lut ca cc s vt, s kin x hi. Gii thch trt t x hi: Durkhiem da vo l thuyt sinh hc gii thch trt t x hi. ng cho rng c trng ca sinh vt khng phi l ch cu to thnh phn ho l ca c th m l do c tnh hot ng sng ca cc c quan trong mt th thng nht. Tng t, cc c tnh ca x hi khng th c qui v cc c im tm sinh l ring ca c nhn m phi l hot ng ca cc th ch x hi trong quan h ph thuc an xen ca c th x hi thng nht. Durkheim cho rng vn ho v tn gio l ngun gc ca cc hot ng x hi, l qui lut ph bin duy tr trt t x hi v l ng lc ca s tin ho x hi (tri vi quan im Marxist). S hp tc gn b gia cc th ch x hi th hin trnh vn minh ca x hi . V s pht trin ca x hi S pht trin ca x hi c Durkheim gii thch theo thuyt tin ho sinh vt. X hi cn phi pht trin mt lot cc loi th ch mi nhm gii quyt thch hp nhng yu cu c th ca ton x hi. Cc th ch x hi cng ph thuc ln nhau v s tn ti ca chng v vic thc hin ng chc nng hay khng cng ging nh cc c quan trong c th sinh hc. Theo Durkheim, x hi pht trin t "tnh on kt my mc" (x hi nguyn thu) ln "tnh on kt hu c" (x hi cng nghip) trong 's ng cm i vi trt t o l c xy dng bng cc chun mc v gi tr c th ch ho" gi vai tr quyt nh. V phng php nghin cu Cng nh Comte, Durkheim cng da theo quan im thc chng, ton b nghin cu ca ng da trn lun im 's kin x hi' (social fact). Durkheim cao quan h nhn qu gia cc s kin x hi v coi trong cc chng c thng k thc nghim xc lp quan h gia cc s kin x hi . Durkheim ch ra mt s loi qui tc cn p dng trong nghin cu x hi hc: Th hai, nh nghin cu x hi hc phi phn bit c ci chun mc, ci "bnh thng" vi ci d bit, ci "khng bnh thng" v mc tiu su xa ca x hi hc l to dng v ch ra nhng g l mu mc, tt lnh cho cuc sng ca con ngi. Th ba, lin quan n vic phn loi cc x hi hiu tin trnh pht trin x hi. Theo Durkheim, cn phi phn loi x hi da vo bn cht v s lng cc thnh phn cu thnh nn x hi, cng nh cn c vo phng thc, c ch, hnh thc kt hp cc thnh phn . Th t, khi gii thch cc hin tng x hi cn phn bit nguyn nhn hiu qu, tc l nguyn nhn gy ra hin tng vi chc nng m hin tng thc hin. Th nm, qui tc chng minh x hi hc. Qui tc ny i hi phi so snh hai hay nhiu hn cc x hi xem liu mt s kin x hi cho trong mt x hi m khng hin din trong x hi khc c gy ra s khc bit no trong cc x hi khng. Durkheim cng ra qui tc chng minh "bin thin tng quan": Trong nghin cu x hi hc, nu hai s kin tng quan vi nhau v mt trong hai s kin c coi l nguyn nhn gy ra s kin kia, v trong khi cc s kin khc cng c th l nguyn nhn nhng khng th loi tr c mi tng quan gia hai s kin ny th cch gii thch nhn qu nh vy c th coi l " c chng minh".

Cc nguyn tc x hi hc nu trn c Durkheim vn dng trong tt c cc cng trnh nghin cu ca ng v phn cng lao ng, v tn gio, v hi nhp x hi... V vy ngy nay, cc nh x hi hc hin i tm thy x hi hc Durkheim nhng mu mc v nghin cu x hi hc thc nghim. e. Max Weber (1864 -1920) Max Weber l nh kinh t hc, nh s hc, nh x hi hc, sinh nm 1864 trong mt gia nh o Tin lnh Erfurt thuc min ng nam nc c. Weber tt nghip i hc v bo v thnh cng lun n tin s lut v ti lin quan n Lch s cc hng thng mi trong thi k trung c ti trng i hc tng hp Berlin. Nm 1892 ng ging dy mn lut ti trng i hc tng hp Berlin. Nm 1894, ng c b nhim lm gio s kinh t hc chnh tr ti trng a hc tng hp Freiburg, sau nm 1897 ng lm gio s kinh t hc ti trng i hc tng hp Heidelburg. Nm 1909, Weber m nhn nhim v ch bt nh xut bn X hi hc. Cc tc phm ch yu ca Weber bao gm Tnh khch quan trong khoa hc x hi v chnh sch cng cng (1903), o c Tinh lnh v tinh thn ca ch ngha t bn (1904), Kinh t v x hi (1909), X hi hc v tn gio (1912), Tn gio Trung Quc (1913) v Tn gio n (1916). V phng php lun x hi hc Max Weber cho rng x hi hc c s khc bit c bn vi cc khoa hc t nhin trc ht l i tng nghin cu : khoa hc t nhin c i tng nghin cu l cc s kin vt l ca gii t nhin, cn x hi hc v cc khoa hc x hi khc c i tng nghin cu l hot ng x hi ca con ngi. Th hai, tri thc khoa hc t nhin l hiu bit v gii t nhin, tc l th gii bn ngoi. Cc hin tng t nhin c th c gii thch bng cc qui lut khch quan, chnh xc. Trong khi , tri thc khoa hc x hi l hiu bit v x hi - th gii ch quan do con ngi to ra. V vy, cn hiu c bn cht ca hnh ng cm tnh ca con ngi trc khi gii thch cc hin tng x hi bn ngoi. Th ba, v phng php nghin cu, khoa hc t nhin tp trung vo vic quan st cc s kin ca gii t nhin v tng thut li kt qu quan st. Khoa hc x hi ngoi vic quan st phi i su l gii ng c, quan nim v thi cu cc c nhn, dc bit cn phi gii thch xem nhng chun mc vn ha, h gi tr v nhng hiu bit ca c nhn nh hng nh th no n hnh ng ca h. Weber cho rng, x hi hc cn tin ti hnh thnh nhng phng php kt hp nghin cu c ci chung v ci ring ca hin tng x hi. Trn c s ng xy dng mt phng php lun ni ting l loi hnh l tng (ideal type). Loi hnh l tng l mt phng php lun nghin cu c bit nhm lm ni bt nhng kha cnh, nhng c im v tnh cht nht nh thuc v bn cht ca hin thc lch s x hi. y, l tng c ngha l l lun, tng, khi nim khi qut tru tng. i vi Weber, loi hnh l tng l cng c khi nim khng phi miu t m l phn tch v nhn mnh nhng c trng chung, c bn, quan trng ca hin tng, s kin lch s x hi. Max Weber vn dng phng php loi hnh l tng nghin cu v xy dng l thuyt v s pht trin ch ngha t bn Phng Ty, hnh ng x hi, b my quan liu, quyn lc, s khng ch x hi. Quan nim ca Max Weber v x hi hc Theo Weber v x hi hc va c c im ca khoa hc x hi va c c im ca khoa hc t nhin. Trc ht, Weber cho rng, x hi hc l khoa hc c nhim v l gii ng c, ngha ca hnh ng x hi, c ngha l, x hi hc khng ging nh khoa hc t nhin v i tng nghin ca ca n l hnh ng x hi v phng php nghin cu l gii ngha. Tuy nhin, Weber cng cho rng, ging nh cc khoa hc khc, x hi hc tin ti cch gii thch nhn qu v ng li v h qu ca hot

ng x hi. Nh vy, Weber va khng nh x hi hc l khoa hc nh khoa hc t nhin va ch ra bn sc ca x hi hc vi t cch l khoa hc x hi. Trong khi nhn mnh ng thi c vic quan st bn ngoi v vic nm bt, l gii nhng hin tng bn trong ca hnh ng x hi, Weber phn loi hai loi l gii : Th nht, l gii trc tip th hin trong qu trnh nm bt ngha ca hnh ng qua quan st trc tip nhng c im, biu hin ca n. Th hai, l gii gin tip l gii thch ng c, ngha su xa ca hnh ng qua vic hnh dung ra tnh hung, bi cnh ca hnh ng. Weber cho rng x hi hc c nhim v tr li nhng cu hi v ng c, ngha ca hnh ng x hi v mc tiu ca x hi hc l a ra nhng khi nim chung, c tnh cht khi qut, tru tng v hin thc lch s x hi. L thuyt hnh ng x hi Mt trong nhng khi nim quan trng nht ca x hi hc Weber l hnh ng x hi. Hnh ng x hi vi t cch l i tng nghin cu ca x hi hc c Weber nh ngha l hnh vi m ch th gn ch n mt ngha ch quan no . Hnh ng, k c hnh ng th ng v khng hnh ng (ch i, khng lm g c) c gi l hnh ng x hi khi ngha ch quan ca n c tnh n hnh vi ca ngi khc trong qu kh, hin ti hay trong tng lai, ngha ch quan nh hng hnh ng. Nh vy khng phi hnh ng no cng c tnh x hi. Weber ch ra mt s v d. Th nht, hnh ng ch th nhm ti cc s vt m khng tnh n hnh vi ca ngi khc. Th hai, khng phi tng tc no ca con ngi cng l hnh ng x hi. Th ba, hnh ng ging nhau ca cc c nhn trong mt m ng. Th t, hnh ng thun ty bt chc hay lm theo ngi khc cng khng c coi l hnh ng x hi. Tuy nhin cng l hnh ng bt chc nhng nu v l mt v mu mc, nu khng theo s b ngi khc ch ci th hnh ng bt chc tr thnh hnh ng x hi. Nh vy l rt kh xc nh chnh xc r rng bin gii ca hnh ng x hi v hnh ng khng x hi . Tm li, hnh ng x hi c Weber nh ngha l hnh ng c ch th gn cho n mt ngha ch quan no , l hnh ng c tnh n hnh vi ca ngi khc, v v th c hng ti ngi khc, trong ng li trong qu trnh ca n. Weber phn tch s thay i vai tr v xu hng ca hnh ng x hi ch ra iu kin, tin trnh pht trin ca lch s x hi hin i Phng Ty. Cc nghin cu ca Weber cho thy ch trong x hi hin i Phng Ty ch ngha duy l mi pht trin trn ngp vo cc lnh vc ca i sng kinh t, lut php, chnh tr, vn ha, tn gio, x hi. iu gii thch phn no cu hi ti sao trc y ch ngha t bn hin i ra i, pht trin trong x hi phng ty m khng phi ni khc. L thuyt v ch ngha t bn v v phn tng x hi L mt nh x hi hc c kin thc kinh t su rng, Weber c bit quan tm ti mi tng tc gia hin tng kinh t v hin tng x hi, nht l s ra i v pht trin ca ch ngha t bn. Khc vi Marx coi kinh t l c s vt cht ca x hi. Weber tp trung nghin cu tc ng cu cc yu t x hi i vi c cu kinh t v qu trnh kinh t. Weber gii thch s ra i v pht trin ca ch ngha t bn hin i vi t cch l h thng kinh t trong nhng cng trnh ni ting ca ng nh o c Tin lnh v tinh thn ca ch ngha t bn (1904) v Kinh t x hi (1909). Weber gii quyt mt cch h thng vn mi quan h gia tn gio, kinh t v x hi m trc cha c ai nghin cu trit . ng bt u phn tch ch ngha t bn bng cch a ra cc bng chng lch s quan st c. ng nhn thy hot ng kinh t thng mi pht trin mnh m nhng c o Tin lnh. Phn ln cc ch doanh nghip, cc thng gia l nhng ngi theo o Tin lnh c xu hng duy l

ha. ng cho rng, nhng li gio hun ca o Tin lnh tr thnh mt h gi tr, chun mc o c mi trong lch s x hi phng Ty. Nhng chun mc ny chi phi hnh ng x hi ca con ngi Phng Ty. Bng vic phn bit hai khi nim ch ngha t bn truyn thng v ch ngha t bn hin i, Weber rt ra kt lun rng, chnh o c Tin lnh v tinh thn ca ch ngha t bn c mi tng quan cng hng, t l thun vi nhau v gp phn hnh thnh, pht trin x hi t bn ch ngha hin i phng Ty. Mc d quan nim ny ca Weber b ph phn l duy tm ch ngha nhng n cng mang li mt cch gii thch mi v mi quan h ca cc yu t vt cht v tinh thn, kinh t v phi kinh t. Khi nghin cu v cu trc x hi ca ch ngha t bn, Weber cho rng cu trc x hi v s phn tng x hi ni ring chu s tc ng ca hai nhm yu t c bn l cc yu t kinh t (vn, t liu sn xut, th trng...) v cc yu t phi kinh t (v th x hi, nng lc, c may, quyn lc...). ng c bit nhn mnh n k nng chim lnh th trng ca ngi lao ng nh l mt yu t c bn trong vic phn chia giai cp. Weber cho rng c hai hnh thc phn tng x hi v kinh t. Th nht, s phn tng x hi thnh cc giai cp khc nhau v s hu ti sn. Th hai, s phn tng x hi thnh cc giai cp khc nhau v mc thu nhp. Hai thp phn tng ny dan xen, tng tc v chuyn ha cho nhau. Nh vy, khi nghin cu phn tng x hi v ch ngha t bn hin i, Weber ni ti vai tr ca c hai yu t kinh t v phi kinh t trong qu trnh hnh thnh v bin i c cu x hi. Tm li, cng lao quan trng ca Weber i vi x hi hc hin i l vic a ra nhng quan nim v cch gii quyt c o i vi nhng vn l lun v phng php nghin cu x hi hc. Weber xy dng quan im l lun x hi hc c th ca mnh trn c s cc tng ca s hc, kinh t hc, trit hc, lut hc v nghin cu lch s so snh. Cc l thuyt, khi nim v phng php lun x hi hc Weber ang c tip tc tm hiu, vn dng v pht trin trong x hi hc hin i. 1.1.4. Cc l thuyt x hi hc ch yu a. Thuyt chc nng (function theory) Cc i biu ch yu ca thuyt chc nng hay chc nng - cu trc l August Comte (1798 - 1857), Herbert Spencer (1820 -1903), Emile Durkhiem (1858 -1917), Vilfredo Pareto (1938 - 1932) Athur Radcliffe - Brown (1881 - 1955) Talcott Parsons (1902 1979), Robert Merton (1910) Peter Blau (1918 -2002) Thuyt chc nng - cu trc nhn mnh tnh lin kt cht ch ca cc b phn cu thnh nn mt chnh th m mi b phn u c chc nng nht nh gp phn m bo s tn ti ca chnh th vi t cch l mt cu trc tng i n nh, bn vng. Ngun gc l thuyt ca thuyt chc nng l truyn thng khoa hc x hi Php coi trng s n nh, trt t ca h thng vi cc b phn c quan h chc nng hu c vi chnh th h thng v truyn thng khoa hc Anh vi thuyt tin ha, thuyt kinh t, thuyt v li, thuyt hu c pht trin mnh. Hai truyn thng ny lm ny sinh nhng tng khoa hc v x hi nh l mt sinh th hu c c bit vi h thng gm cc thnh phn c nhng chc nng nht nh to thnh cu trc n nh. b. Thuyt mu thun (conflict theory) Cc i biu chnh ca thuyt mu thun l K.Marx, F. Engels, Vilfredo Pareto (1848 -1923), Thorstein Velblen (1857 -1929) Georg Simmel (1858 -1918) Gaetano Mosca (1858 -1941), Robert Park (1864 -1944) Robert Michels (1876 -1936), Joseph Schumpeter (1883-1950), Max Horkheimer (1895 -1973), Herbert Marcuse (1898 -1979), Erick Fromm (1900 - 1980), Theodor Adorno (1903-1969), Lewis Coser

(1913-), Wright Mills (1916 -1962), Jurgen Habermas (1929-) Ralf Dahrendorf (1929-) Pierre Bourdieu (1930), Randall Collins (1941-)... T tng ch o ca thuyt mu thun l nhn mnh s mu thun, xung t v s bin i x hi, S cng thng x hi, s phn ha x hi cng vi s mu thun, cnh tranh, xung t, bin i x hi l nhng ch nghin cu c bn ca cc l thuyt mu thun trong x hi hc. Lun im gc ca thuyt mu thun cho rng, do c s khan him cc ngun lc (t ai, nguyn vt liu, tin ti, a v...) v do s phn cng lao ng v s bt bnh ng trong phn b ngun lc, quyn lc nn quan h gia cc c nhn, cc nhm x hi lun nm trong tnh trng mu thun, cnh tranh vi nhau v li ch. gii quyt mu thun x hi, nhiu tc gi thuyt mu thun ch trng ph phn v u tranh ch khng phi l tha hip. Trong qu trnh gii quyt mu thun x hi, h cc gi tr v cc chun mc vn ha c coi l v kh, phng tin u tranh li hi. V phng php lun, thuyt mu thun cho rng cn phi tp trung vo phn tch ng c v c im x hi ca cc bn tham gia mu thun v bn cht ca mi quan h mu thun c. Thuyt tng tc biu trng (symbolic interaction theory) Cc i biu chnh ca thuyt tng tc biu trng bao gm Charles Horton Cooley (1863 - 1929), George Herbert Mead (1863 -1931), Herbert Blumer (1900 - 1987), Erving Goffman (1922 - 1982). Thuyt tng tc biu trng cho rng x hi c to thnh t s tng tc ca v s cc c nhn, bt k hnh vi v c ch no ca con ngi u c v s cc ngha khc nhau, hnh vi v hot ng ca con ngi khng nhng ph thuc m cn thay i cng vi cc ngha biu trng. Do hiu c tng tc x hi gia cc c nhaanm gia con ngi vi x hi, cn phi nghin cu tng tc x hi, cn phi l gii c ngha ca cc biu hin ca mi tng tc . Ngun gc ca thuyt tng tc biu trng l cc quan nim x hi hc ca Max Weber, Georg Simel, Robert Park v mt s trng phi trit hc, sinh vt hc v cc l thuyt tm l hc thc, tm l hc hnh vi v tm l hc x hi. d. Thuyt la chn duy l (rational choice theory) Cc i biu chnh ca thuyt la chn duy l l George Hommans (1910 - 1989) v Peter Blau Thuyt la chn duy l c ngun gc l thuyt t cc t tng trit hc, kinh t hc v nhn hc th k XIII - XIX. Thuyt la chn duy l da vo tin d cho rng con ngi lun hnh ng mt cch c ch ch, c suy ngh la chn v s dng cc ngun lc mt cch duy l nhm t c kt qu ti a vi chi ph ti thiu. Thut ng "la chn" c dng nhn mnh vic phi cn nhc, tnh ton quyt nh s dng loi phng tin hay cch thc ti u trong s nhng iu kin hay cch thc hin c t c mc tiu trong diu kin khan him cc ngun lc. Cch hiu ny ban u mang nng ngha kinh t hc v nhn mnh yu t li ch vt cht. Nhng sau ny cc nh x hi hc m rng phm vi ca mc tiu bao gm cc yu t li ch x hi v tinh thn. Cc tc gi ca thuyt la chn duy l coi con ngi l ch th ra quyt nh mt cch hp l trong iu kin khan him ngun lc trn c s xem xt, nh gi li ch kinh t ca tng cch la chn. Thuyt la chn duy l i hi phi phn tch hnh ng la chn ca c nhn trong mi lin h vi c h thng x hi ca n, bao gm cc c nhn khc vi nhng nhu cu v s mong i ca h, cc kh nng la chn v cc sn phm u ra ca tng la chn cng cc c im khc. Do tc ng ca nhiu

yu t nh vy m cc hnh vi la chn duy l ca cc c nhn c th to ra nhng sn phm phi l khng mong i ca c nhm, tp th. Thuyt la chn duy l c hai bin th: Th nht l thuyt tr chi (Game theory): nhn mnh yu t mong i hp l v cc chin lc hp l gii quyt vn m cc bn tham gia phi phn tch, la chn v ra quyt nh hnh ng. V d ni ting ca thuyt tr chi l "Tnh th lng nan" hay "Song phm nhn". V d ny nh sau: Gi nh c hai ngi b nghi l cng tng phm mt ti v b hi cung tng ngi mt, c lp vi nhau. Nu c hai ngi ny u chi ti th c hai c tha bng. Nu mt ngi chi ti v mt ngi nhn ti th ngi chi ti b pht 10 nm t v ngi nhn ti b pht 2 nm t. Nu c hai cng nhn ti th mi ngi b pht 5 nm t. Theo thuyt tr chi, mi ngi ny hnh ng mt cch duy l l s nhn ti trnh b hu qu nng n nht, trnh b pht 10 nm t. Kt hp c hai cch hnh ng duy l ca tng ngi mt dn n kt cc chung l c hai cng nhn ti v mi ngi b pht 5 nm t. Thuyt tr chi cho thy, hnh ng duy l c nhn ch c th em li kt qu tt p cho cc bn tham gia khi cng nht tr nhng "lut chi", v d trao i thng tin, hp tc cng c li, tin cy ln nhau. Th hai l thuyt trao i(exchange theory): Thuyt trao i coi tng tc x hi nh l s trao i hng ha v dch v gia cc bn tham gia. Mi bn lun xem xt chi ph b ra v ngun li thu v ca tng mn hng, tng dch v trc khi em chng ra trao i vi nhau. 1.1.5. S pht trin ca x hi hc Vit nam So vi cc nc Chu u, X hi hc Vit Nam ra i mun hn. Theo Thanh L (2001), sau khi thng nht t nc mt nhim v c bit cp thit t ra cho lnh vc thng tin v khoa hc x hi c i hi ng ton quc ln th 4 nhn mnh "M rng v nng cao cht lng cc cng tc nghin cu trn cc lnh vc lut hc, x hi hc, s hc, kho c hc, dn tc hc, ngn ng hc, vn hc ngh thut..." . C th coi y l ln u tin, trong mt vn kin c tnh cht cng lnh ca ng cng sn Vit nam, vai tr ca x hi hc c xc nh. Nh vy, vo nhng nm 1970, x hi hc chnh thc tr thnh mt mn khoa hc c nghin cu v sau c ging dy trong cc trng i hc v vin nghin cu Vit nam. X hi hc Vit nam pht trin hai trung tm chnh l H ni v thnh ph H Ch Minh. H ni, nm 1977, Ban x hi hc c thnh lp do gio s V Khiu lm trng ban cng vi khong 10 cn b trong hu ht cha c o to trnh chuyn mn v x hi hc. Nm 1983, Vin x hi hc thuc y ban khoa hc x hi Vit nam c thnh lp . Vin X hi hc thc hin nhiu nghin cu trn c phng din l thuyt v thc nghim. Cc chng trnh nghin cu x hi hc c trin khai v kt qu nghin cu ca n tham gia tch cc vo cng cuc i mi t nc. Cng vi Vin x hi hc, tp ch X hi hc, din n nghin cu ca gii x hi hc Vit nam cng c thnh lp sau . Bn cnh cc vin nghin cu, cc trng i hc cng hnh thnh cc khoa, b mn x hi hc vi nhim v o to cn b ngnh x hi hc v nghin cu x hi hc. Khoa X hi hc trng i hc khoa hc x hi v nhn vn, i hc quc gia l mt trong nhng khoa o to ngnh X hi hc u tin v ln nht ca c nc c hnh thnh t b mn X hi hc, ti Trng H Tng Hp H Ni nm 1976. n nm 1991, Khoa X hi hc Tm l hc - Trng i hc Tng Hp c thnh lp v tuyn sinh kha u tin vo nm 1992. Cho n nm 1998: Khoa X hi hc Trng HKHXH&NV c thnh lp . T nhng nm 1990s tr li y mt s

trng i hc khc cng thnh lp khoa x hi hc nh i hc Cng on, Hc Vin bo ch tuyn truyn. thnh ph H Ch Minh, Khoa x hi hc, i hc khoa hc x hi nhn vn thnh ph H Ch Minh c chnh thc thnh lp vo nm 1998 t t chc tin thn l b mn x hi hc, khoa trit hc i hc tng hp thnh ph H ch Minh. T khi c hnh thnh v pht trin Vit nam, x hi hc xc nh c v tr v tm quan trng trong cc khoa hc x hi. S trng thnh v pht trin ca x hi hc nc ta ni ln bn nhng nghin cu chuyn su. Hin x hi hc ang c mt trong cc c s sn xut, cc vin nghin cu, cc trng i hc v mt s ngnh vn dng phng php x hi hc vo cng tc iu tra, kho st, nghin cu nhng vn x hi. C th ni x hi hc Vit nam tuy mi c ra i cch y hn ba thp k nhng n c mt v tr xng ng v quan trng trong khoa hc x hi. X hi hc v ang thm nhp vo tt c cc lnh vc ca i sng x hi, khng ch vi t cch l mt khoa hc l lun m cn c vi t cch l mt khoa hc ng dng. 1.2. I TNG NGHIN CU CA X HI HC Khch th ca x hi hc l hin thc x hi. Hin thc x hi cng l i tng ca cc khoa hc x hi khc nh trit hc, lch s, dn tc hc, tn gio, dn s...X hi hc khc vi cc khoa hc khc ch, x hi hc nghin cu v tnh chnh th ca cc quan h trong x hi, l khoa hc nghin cu v h thng x hi ni chung. ng thi x hi hc cng nghin cu nhng vn chuyn bit v c th qua cc khi nim gn vi nhn t c kim nghim. 1.2.1. c im ca tri thc x hi hc a. Tri thc x hi hc va mang tnh khi qut va c mt c th c trng c bn ny ca tri thc x hi hc th hin ch: trong khi nghin cu nhng s vt, hin tng, qu trnh x hi, x hi hc lun hng ti ci chnh th, ci ton b, ci h thng hiu bit, nhn thc mt mt cch khi qut cc c trng ca qu trnh, hin tng x hi. V d: Mt trong nhng nguyn tc quan trng ca iu tra x hi hc l nghin cu chn mu, tc l nghin cu mt b phn, mt phn ca mt tng th x hi rt ra nhng nhn nh, kt lun khoa hc khi qut chung cho c tng th x hi . Song im c o ca x hi hc cn l ch, trong khi nghin cu, kho st cc s vt hin tng, n cn s dng cc phng php c trng ca mnh thu thp nhng thng tin, ch bo, i lng c th, sng ng. Cc tri thc ca cc khoa hc khc u c c im "cp" ny nhng i vi x hi hc n tr thnh mt c trng c bn. Tri thc x hi hc l kt qu s khi qut ho, tru tng ho nhng g rt ra t hin tng sinh ng ca i sng x hi t nhn thc v gii quyt chnh cc vn c th, sng ng trong cuc sng ca con ngi. b. Tri thc x hi hc va c mt nh tnh va c mt nh lng c trng ny th hin ch tri thc x hi hc gip ta nhn thc c v mt s lng, c v mt tnh cht ca hin tng, s kin x hi. V d 1. Nghin cu x hi hc khng nhng gip ta pht hin thy trong x hi c s phn ho giu ngho m cn gip ta o lng, tnh ton c khong cch thu nhp, chi tiu gia nhm ngi giu v nhm ngi ngho. c trng "cp" ny ca tri thc x hi hc l kt qu ca vic s dng c phng php nghin cu nh lng v nghin cu nh tnh trong x hi hc. V d 2. iu tra x hi hc p dng phng php trng cu kin thu thp thng tin nh lng, ng thi s dng phng php phng vn su ghi li cu chuyn m t cuc i thc ca i tng nghin cu. Cc thng tin thu c c th

x l bng cch m ho v tnh ton cc s trung bnh, phn trm, h s tng quan, ng thi c dng phn loi v khc ho thnh nhng kiu, dng, loi quan h x hi hay li sng x hi. c. Tri thc x hi hc va c cp v m va c cp vi m c trng "cp" v m v vi m th hin tnh bin chng trong i tng nghin cu ca x hi hc. Nhm x hi c quy m ln n u cng do cc phn t vi m l cc c nhn vi mi lin h gia cc c nhn hp thnh. ng thi mi con ngi lun lun l u mi ca mng li quan h x hi an xen phc tp vi nhau vi t cch l "tiu v tr" trong mt i v tr l x hi, l mi tng ho cc quan h x hi. X hi hc nghin cu hnh ng x hi ca c nhn cng phi tnh n tc ng ca nhm, tnh n v th, vai tr ca c nhn trong cu trc nhm, tc l nghin cu hin tng, qu trnh x hi cp vi m cng phi xt n trong bi cnh x hi v m. Ngc li, khi nghin cu nhng vn v m, v d nh tm hiu mt x hi ang tin hnh cng nghip ho, hin i ho, nh x hi hc cng cn phi xt ti nhu cu, ng c, nng lc, trnh chuyn mn ca cc c nhn, cc nhm x hi. Chng hn, khi x hi hc i vo nghin cu cu trc nhm th nhng vn thuc v v th, vai tr ca ngi th lnh, lnh o, qun l cng nh ca tng thnh vin tr nn rt quan trng, khng th b qua. Kt qu l tri thc x hi hc c c trng kp l em li s hiu bit khoa hc v s vt hin tng x hi c cp v m v vi m. d. Tri thc x hi hc va c cp l thuyt va c cp thc nghim Tng ng vi s thng nht ca hai b phn x hi hc l thuyt v x hi hc thc nghim, tri thc ca x hi hc c hai cp l thuyt v cp thc nghim. Thc cht c trng "cp" nh vy bt ngun t yu cu nghim ngt ca khoa hc l cc tri thc l lun, l thuyt phi c tnh kim chng v phi c kim nghim qua cc bng chng khoa hc. Do vy bt k mt n v tri thc x hi hc no, t phm tr, khi nim n l thuyt u mang tnh tru tng, khi qut cao c th p dng gii thch, d bo s hnh thnh, bin i ca mt nhm s kin, hin tng va c tnh thc nghim c th kim tra, chng thc hoc bc b qua tng trng hp c th. Chnh nh c trng "cp" l thuyt - thc nghim m tri thc x hi hc c ngha l lun v thc tin to ln trong vic gii quyt cc nhim v thc tin. e. Tri thc X hi hc va c cp i cng va c cp chuyn bit Trn cp i cng, tri thc x hi hc bao gm mt h thng cc khi nim, phm tr chung, khi qut nht nh khi nim c cu x hi, phn tng x hi, bin i x hi, sai lch x hi, v th x hi, vai tr x hi, mng li x hi, thit ch x hi, nhm x hi, v.v. Cc kin thc i cng ny l c s trin khai nghin cu x hi hc cp chuyn bit. Tri thc cp chuyn bit l kt qu ca nhng nghin cu chuyn su, tp trung vo mt s hin tng, qu trnh trong lnh vc c th ca i sng phong ph, a dng. Nh tnh chuyn bit m tri thc x hi hc tr nn sinh ng v c ngha thit thc, qu gi i vi vic nhn thc v ch o hot ng x hi. f. Tri thc x hi hc va c cp c bn va c cp ng dng H thng cc tri thc x hi hc c bn bao gm cc phm tr, khi nim, l thuyt v nhng phng php tip cn nghin cu c bn c th p dng trong cc nghin cu trin khai v ng dng c th. Cp tri thc x hi hc c bn cng bao hm c nhng khi nim, phm tr, l thuyt mi, nhng phng php v k thut iu tra mi c tm kim, khm ph t nhng nghin cu trong thc tin. Cp tri thc x hi hc ng dng ch yu bao gm nhng tri thc thu thp c t nghin cu thc nghim v nht l nghin cu trin khai (R & D) a khoa hc

vo cuc sng, gii quyt nhng vn c th ny sinh trong hot ng thc tin ca con ngi. c trng cp "c bn v ng dng" ca tri thc x hi hc cho thy mi l thuyt, phm tr, khi nim khng nhng l sn phm ca nghin cu c bn m cn l c s khoa hc cho hnh ng thc tin ci to, qun l v kim sot cc qu trnh, hnh vi, hot ng x hi. X hi hc vi nhng c trng "cp" nu trn ang thu ht s quan tm rng ri ca cc nh nghin cu v cc nh thc tin, cc nh lnh o qun l v cc nh hoch nh chnh sch. Nh vy x hi hc ngy cng pht trin xng ng chim v tr trung tm lin - ngnh ca cc khoa hc x hi v nhn vn gp phn c lc v c hiu qu vo gii quyt nhng nhim v m s nghip i mi t nc t ra. 1.2.2. i tng nghin cu ca x hi hc Do tnh cht "nc i" ca cc tri thc x hi hc m cc quan nim v i tng nghin cu ca x hi hc khng ch khc nhau, thm ch cn tri ngc nhau. i tng nghin cu ca x hi hc c s thay i qua cc thi k. Thi k trc nm 1960, c hai cch tip cn khc nhau: Th nht, x hi hc Chu u chu nh hng mnh m ca trit hc thc chng v thuyt tin ho, nn i tng nghin cu l tnh chnh th ca t chc x hi, tnh h thng ca n trong mi quan h chi phi cc nhn. Tc l nghin cu cu trc x hi hay x hi hc vi m. Th hai, x hi hc M chu nh hng ca thuyt hnh vi v ch ngha thc dng. i tng nghin cu l cc hnh vi c nhn, cc c ch hnh thnh hnh vi c nhn, s tng tc lin c nhn, s hnh thnh ng c, cc tc nhn hnh ng ca nhm. Tc l nghin cu hnh ng x hi hay x hi hc vi m. Giai on hin nay cng c hai cch tip cn v i tng nghin cu ca x hi hc: Mt l, tip cn i tng x hi hc t hai pha: hnh vi x hi ca con ngi v h thng x hi (cu trc x hi), do c s xm nhp ln nhau ca x hi hc Chu u v x hi hc M. Hai l, tip cn theo phng php phn tch kinh t chnh tr ca Mc, ly cc c s kinh t v cc cng ng x hi lm khi nim then cht, ht nhn trin khai ra cc phm vi khc. Cch tip cn ny rt thnh hnh cc nc ng u v Lin x trc y. Tm li, i tng nghin cu ca x hi hc l tt c cc qu trnh v hin tng x hi, v mc biu hin, nguyn nhn, ng lc v cc xu hng pht trin ca chng. 1.2.3. Mi lin h ca x hi hc vi cc mn khoa hc khc. a. X hi hc vi trit hc Trit hc nghin cu cc qui lut chung nht v t nhin, x hi v t duy. Trong x hi, trit hc nhin cu cc qui lut chung v s hnh thnh v pht trin ca x hi. Trit hc l c s l lun v phng php lun cho cc khoa hc x hi trong c x hi hc. X hi hc khc vi trit hc ch, v mt ni dung: trit hc nghin cu nhng qui lut chung ca x hi cn X hi hc nghin cu c nhng vn x hi chung v nhng vn x hi c th. V mt phng php nghin cu, sc mnh ca trit hc l t duy tru tng v tnh khi qut cn X hi hc s dng cc phng php thc nghim nghin cu cc hin tng x hi, ng thi s dng t duy tru tng v coi cc quan im ca trit hc nh l nhng nguyn tc phng php lun. b. X hi hc v tm l hc. Tm l hc l khoa hc v hnh vi ca cc c nhn, v cc qu trnh hnh thnh tm l (tnh cm, biu tng, c m), nghin cu v cch thc hnh thnh k nng k xo,

v v hot ng tm l ca con ngi. X hi hc cng nghin cu con ngi nhng l nhng con ngui x hi, tc l thi ca con ngui trc cc vn , hin tng x hi hay nh hng ca cc hin tng x hi n hnh vi ca con ngi. V mt lch s, Emile Durkheim l ngi c cng tch x hi hc ra khi tm l hc. c. X hi hc v kinh t hc X hi hc v kinh t hc c quan h cht ch v mang tnh truyn thng. Kinh t hc l khoa hc v qu trnh sn xut x hi ca con ngui (sn xut, qun l, phn phi v lu thng sn phm), nghin cu cc vn nh vic lm, tht nghip, lm pht... V phng php nghin cu, hai mn khoa hc ny c nhiu nt tng ng, nhng kinh t hc ch tp trung nghin cu trong lnh vc kinh t cn x hi hc nghin cu c cc lnh vc khc ca x hi. d. X hi hc v nhn chng hc i tng ca hai ngnh ny ging nhau nhiu im, nhng nhn chng hc thng nghin cu cc x hi trong qu kh, v cc dn tc pht trin chm, cn x hi hc thng nh hng vo cc x hi hin i v cc x hi pht trin. 1.3. CHC NNG CA X HI HC 1.3.1. Chc nng nhn thc: Chc nng nhn thc ca x hi hc th hin trn ba im c bn sau y : Th nht, x hi hc cung cp tri thc khoa hc v bn cht ca hin thc x hi v con ngi. Th hai, x hi hc pht hin cc qui lut, tnh qui lut v c ch ny sinh vn ng v pht trin ca cc qu trnh, hin tng x hi, ca mi tc ng qua li gia con ngi v x hi. Th ba, x hi hc xy dng v pht trin h thng cc phm tr, khi nim, l thuyt v phng php lun nghin cu x hi. 1.3.2. Chc nng thc tin. Chc nng thc tin ca x hi hc c mi quan h bin chng vi chc nng nhn thc v l mt trong nhng mc tiu cao c ca x hi hc th hin s n lc ci thin x hi v cuc sng ca con ngi. Chc nng thc tin ca x hi hc th hin trc ht s vn dng cc qui lut x hi hc trong hot ng thc tin. Trn c s , x hi hc gp phn gii quyt ng n kp thi nhng vn ny sinh trong x hi. Nghin cu x hi hc hng ti d bo nhng vn s xy ra v xut cc kin ngh, gii php kim sot cc hin tng, qu trnh x hi tin ti ci to c thc trng x hi. Trong qu trnh thc hin chc nng thc tin, cc khi nim, cc l thuyt v cc phng php nghin cu ca x hi hc cng c c st, kim chng t sa i, pht trin. 1.3.3 Chc nng t tng. Ngoi chc nng nhn thc v chc nng thc tin chung cho mi khoa hc, cng nh cc khoa hc x hi khc, x hi hc c chc nng t tng. Chc nng ny th hin ch, x hi hc gp phn trang b th gii quan khoa hc cho ngi hc, cc tri thc x hi hc mang tnh giai cp, hng ti phc vu cho li ch v s nghip ca ng o qun chng nhn dn. ng thi, x hi hc cng gp phn hnh thnh v pht trin phng php t duy khoa hc v kh nng suy xt ph phn. Cu hi n tp 1. Phn tch tin ra i ca x hi hc. Ti sao ni x hi hc ra i vo u th k XIX l mt tt yu lch s? 2. Phn tch nhng ng gp ch yu ca August Comte i vi vic hnh thnh v pht trin x hi hc.

3. Ti sao ch ngha duy vt lch s ca Karl Marx l c s l lun v phng php lun x hi hc? Trnh by nhng quan im c bn ca Marx v bn cht ca x hi v bn cht ca con ngi. 4. So snh nhng im ging nhau v khc nhau trong quan nim ca August Comte v Karl Marx v qui lut bin i ca x hi. 5. Phn tch nhng nguyn l x hi hc ca Hertbert Spencer. Spencer c nh hng nh th no i vi s pht trin ca x hi hc. 6. Phn tch nhng ng gp ca Emile Durkheim i vi x hi hc. Quan nim v phng php nghin cu x hi hc ca Durkheim c ngha nh th no i vi x hi hc hin i? Chng 2: C CU X HI Chng v c cu x hi cung cp cho sinh vin mt ci nhn tng th v x hi vi nhng thnh t quan trng ca n nh v th x hi v vai tr x hi v nhng mi lin h gia cc thnh t x hi nh bt bnh ng x hi, phn tng x hi v c ng x hi. T , sinh vin s c kh nng nh gi nhng vn ang tn ti trong x hi v bc u a ra nhng cch c th gii quyt vn . 2.1. C CU X HI: 2.1.1. Khi nim c cu x hi: X hi l mt t chc phc tp, th hin mi lin h ca cc c nhn, cc nhm v cc t chc x hi. Ngi ta dng khi nim c cu x hi ch cch thc t chc ca mt x hi trong mt giai on nht nh ca lch s. C nhiu cch tip cn khc nhau v c cu x hi nhng tu chung li th u cho rng: C cu x hi l kt cu v hnh thc t chc bn trong ca mt h thng x hi, l mi lin h vng chc ca cc thnh t x hi trong h thng x hi. Ni mt cch c th th c cu x hi (h thng x hi) bao gm hai yu t: Mt l: cc thnh phn x hi to thnh c cu x hi (giai cp, dn tc, cc nhm, thit ch, v tr, vai tr...). Hai l: mi lin h, chi phi ln nhau ca cc thnh t x hi (quan h x hi). C cu x hi phn nh nhng c trng bn cht ca x hi, cho bit phng thc phn cng, hp tc v t chc hot ng ca mt x hi trn c s mt trnh phn cng lao ng, trnh pht trin ca lc lng sn xut v cc quan h x hi ny sinh trn c s h thng cc quan h sn xut x hi. Trong cc x hi khc nhau c cc thnh t x hi khc nhau. Cch thc hp tc, lin h ca cc thnh t x hi cng theo nhng phng thc nht nh tho mn nhu cu ca cc c nhn, cng nh ca tp th. Do , mi x hi c mt cu trc ring. 2.1.2. Cc phn h c cu x hi c bn: X hi c tnh cht a c cu. Mi c cu c xem nh mt b phn ca c cu x hi ni chung. Trong , ngi ta thng nghin cu mt s phn h ca c cu x hi: a. C cu giai cp: Trong cc x hi c giai cp th c cu giai cp ng vai tr quyt nh. Nhng cch hiu v giai cp l khc nhau. Trong lch s x hi hc, Marx l ngi u tin xc nh khi nim giai cp mt cch cht ch. Theo ng: " Giai cp l nhng tp on to ln gm nhng ngi khc nhau v a v ca h trong mt h thng sn xut x hi nht nh trong lch s, khc nhau v quan h ca h (thng thng th nhng quan h ny c Php lut quy nh v tha nhn) i vi nhng t liu sn xut; v vai tr ca h trong t chc lao ng x hi v nh vy l khc nhau v cch hng th ca ci x hi t hoc nhiu m h c hng. Giai cp l nhng tp on ngi , m tp on ny th c th chim ot lao ng ca tp on khc, do ch cc tp on c a v khc nhau trong mt ch kinh t x hi nht nh" (V.I.Lenin: Ton tp, t.39, tr.17-18).

Khc vi Marx, Weber khng s dng thut ng giai cp vi ngha l nhm cc c nhn pht trin thc giai cp v t chc nhau li v mc ch giai cp chung. Theo Weber, giai cp l nhm ngi c c may sng ging nhau, c xc nh bi v tr kinh t trong x hi, nhng sn phm m h s hu v nhng c hi i vi thu nhp ca h. Ni theo x hi hc hin i, l tt c nhng g thuc v ti sn, ca ci. Tuy nhin, theo Weber, bn cnh vn v ca ci, cn phi k n cc yu t uy tn (a v) v quyn lc (ng phi) i vi s phn tng x hi v bin i x hi. Bn cnh khi nim giai cp ca Marx v Weber, cn c mt s khi nim khc v giai cp do cc nh x hi hc a ra. Nh theo cc tc gi cun Nhp mn x hi hoc (Bilton v nhng ngi khc, 1993) th thut ng giai cp dng ch "mt nhm x hi m cc thnh vin c v tr tng ng nhau trong mt c cu bt bnh ng khch quan v vt cht do mt h thng nhng quan h kinh t c trng cho mt phng thc sn xut c th to ra". Hay nh Stark, 1995: "Giai cp l nhm ngi chia s mt v tr ging nhau trong h thng phn tng x hi". C th ni, x hi phn ho thnh cc giai cp khc nhau, nhng cch hiu v cc giai cp li khng ging nhau. Nhn chung, ngi ta thng hiu giai cp l mt nhm x hi c v tr kinh t, chnh tr v x hi ging nhau nhng khng c quy nh chnh thc, khng c th ch ho m do s nhn din theo nhng chun mc x hi nht nh nh giu-ngho, ch-th, b tr-thng tr... C cu giai cp l h thng cc giai cp, tng lp, tp on x hi v cc mi lin h gia chng. Theo cc nh x hi hc, c cu giai cp c coi l ht nhn ca c cu x hi v s bin i ca n to nn s bin i ca c cu x hi. Ch t hu v t liu sn xut c coi trng khi xem xt c cu giai cp ca x hi. Tuy nhin, s phn chia c cu giai cp tu thuc vo mi mt ch x hi khc nhau, tu thuc vo trnh pht trin ca lc lng sn xut v trnh phn cng lao ng x hi. X hi hc nghin cu c cu giai cp, nhn mnh n vic nghin cu nhng tp on ngi to thnh cc giai cp c bn, chim v tr quyt nh n s pht trin v bin i ca x hi. Trong , quan h giai cp, mu thun giai cp, u tranh giai cp c coi l ng lc ca s vn ng v bin i x hi. b. C cu hc vn - ngh nghip: Nghin cu c cu hc vn - ngh nghip gip ta hiu c trnh hc vn ca dn c, s phn cng lao ng v hp tc lao ng trong x hi mi thi im c th. Trnh hc vn ca x hi phn nh trnh pht trin vn ho kinh t v mc tin b x hi ca mt t nc, ng thi, trnh hc vn cn quyt nh tc pht trin ca mi quc gia. S chnh lch v trnh hc vn gia cc tng lp dn c, gia nam v n, gia khu vc thnh th v nng thn phn nh r nt thc trng pht trin kinh t - x hi ca t nc, to nn s khc bit gia cc loi lao ng (lao ng chn tay v lao ng tr c)...V vy, cn c nhng bin php gii quyt, lm gim s chnh lch, to iu kin cho s pht trin. Ngh nghip trong x hi l h qu ca s phn cng lao ng x hi. c trng ca phn cng lao ng x hi l s phn cng lao ng theo ngnh ngh. Trong khun kh ca n li xut hin nhng ngnh ngh mi. C cu ngh nghip c hnh dung l h thng gm cc nhm ngi, cc tng lp khc nhau v ngnh ngh. C cu ngh nghip ph thuc vo s pht trin ca lc lng sn xut v trnh hc vn ca ngi lao ng. Ngoi ra, cn ph thuc vo cc yu t khc nh gii tnh, truyn thng ngnh ngh ca cng ng dn c...X hi hc nghin cu c cu lao ng ngh nghip nhm tm hiu xu hng bin i ca c cu lao ng ngh nghip, cng nh hu qu x hi ca s phn cng lao ng theo ngh. Hin nay, tiu ch hc vn, ngh nghip ngy cng ng vai tr quan trng trong s pht trin ca x hi v trong qu trnh phn ho x hi. Nhng Vit Nam: s phn

b, s dng lao ng k thut, lao ng chuyn mn ang trong tnh trng mt cn i v rt lng ph, s ngi lm vic tri ngnh ngh kh ng, tim nng lao ng khng c pht huy v ngy cng hao ht v hnh v hu hnh...V vy, vn t ra l cn hoch nh mt chnh sch x hi ng n ph hp vi tng ngnh, tng ngh, tng vng lnh th khc nhau xo b tnh trng bt hp l trong c cu ngh nghip. c. C cu dn s (nhn khu): Nghin cu c cu dn s nhm tm hiu qu trnh ti sn xut dn c (sinh sn, t vong...), mt dn s v c cu dn c, s bin ng ca dn c (di dn), tui, t l gii tnh v cu trc th h...Thng qua , d bo c quy m bin i v nhng c trng xu hng x hi ca dn s, s tng tc ca c cu dn s n nhng vn lin quan trc tip n s lng v cht lng cuc sng con ngi. V d: S phn phi ngun lao ng cho nn kinh t, k hoch xy dng nh , cc vn v pht trin th v nng thn, bo v phc li x hi... S vn ng ca c cu dn s ph thuc vo hot ng sn xut, tnh cht ca cc quan h x hi, cc chun mc vn ho, cc nh hng gi tr tm l ca con ngi...S pht trin dn s khng hp l s dn n vic h thp nng sut lao ng, lm cn kit cc ngun ti nguyn, dn ti i ngho... d. C cu lnh th: C cu lnh th c nhn din theo tng vng lnh th, vi a bn c tr, bn sc ring v truyn thng v di sn vn ho. Thng thng, c cu lnh th c phn thnh hai khu vc c bn: thnh th v nng thn. Bn cnh , cn c th phn chia theo tiu ch vng min, trong , mi vng min ny u bao cha c nng thn v th. C cu lnh th Vit Nam bao gm: - Trung du v min ni Bc B. - ng bng sng Hng. - Bc Trung b. - Duyn hi min Trung. - Ty Nguyn. - ng Nam B. - ng bng sng Cu Long. Nghin cu c cu lnh th nhm mc ch lm r s khc bit gia cc vng, min lnh th v trnh pht trin sn xut, kinh t, vn ho x hi, v li sng, mc sng...Trn c s , c th ra nhng gii php ph hp vi c im ca tng vng, min, nhm pht huy li th, to thnh ng lc trong qu trnh vn ng, bin i v pht trin x hi. e. C cu dn tc: C cu dn tc hnh thnh ch yu trn s khc bit cc du hiu dn tc nh ngn ng, trang phc, phong tc tp qun, tn ngng, nh ...C cu dn tc bao gm c cu quc gia dn tc v thnh phn dn tc. X hi hc nghin cu phm vi lnh th, i sng kinh t, ngn ng, i sng vn ho, tm l ca cc dn tc, mi quan h gia cc thnh phn dn tc trong mt quc gia dn tc, quan h gia cc quc gia dn tc vi cc thnh phn dn tc. Mt x hi gm nhiu dn tc cng tn ti v hot ng theo mt h thng thit ch x hi nht nh. Nhng do s pht trin khng ng u v kinh t x hi, vn ho t tng gia cc dn tc to nn s bt bnh ng v mu thun gia cc dn tc. Mu thun dn tc thng b cc th lc i lp trong v ngoi nc li dng, kch ng v li ko cc dn tc chng i chnh ph v ly khai lm ri lon x hi. V vy, Vit Nam lun coi trng vn dn tc v lun coi y l mt vn c tnh chin lc trong qu trnh pht trin x hi.

2.1.3. ngha ca vic nghin cu c cu x hi: X hi hc quan tm nghin cu c cu x hi v n c mt ngha quan trng. C th: - "Nghin cu c cu x hi gip ta nhn thc c cc c trng ca mt x hi trong tng giai on pht trin lch s, qua , phn bit, so snh s khc nhau ca x hi ny vi x hi khc. - Gip ta hiu c cc thnh phn c cu x hi, vai tr - chc nng ca mi thnh phn trong c cu m bo tnh h thng ca c cu v nghin cu ng lc pht trin x hi. - Thy c quan h tng tc gia cc thnh phn ca c cu x hi, hiu r bn cht ca cc quan h di dng cc quy lut x hi, t gii thch c hnh vi ca cc c nhn, cc nhm v ton b x hi trong nhng thi gian v khng gian c th. - Gip ta c ci nhn tng qut v x hi, t c th hoch nh chin lc, xy dng m hnh c cu x hi ti u m bo s vn hnh hiu qu, thc hin tt cc vai tr x hi theo chiu hng tin b. - Nghin cu c cu x hi gip ta c c s khoa hc vch ra mt chnh sch x hi ng n, nhm pht huy nhng nhn t tch cc, iu chnh v khc phc nhng hin tng lch chun, nhng biu hin tiu cc trong hot ng x hi".[Nguyn Th Phn, Gio trnh X hi hc 2002:38] 2.2. V TH X HI V VAI TR X HI: 2.2.1. V th x hi: a. Khi nim: Trong x hi hc, khi nim v th th hin nhiu ngha. 1. Theo Linton, v th c ni dung l a v v c hiu l v tr tng i ca mt c nhn trong bi cnh x hi gii hn nht nh, t c nhng hy vng nht nh v vai tr. 2. Thut ng "ng cp" ca Max Weber trong ting c khi dch sang ting Anh cng c ngha l "v th", dng ch ton b quyn li v ngha v m mt c nhn thc hin. 3. Trong X hi hc phn tng, v th ca mt c nhn c th c xc nh l mt a v cao hay thp trong mt h thng c sp xp theo th bc. ngha chung nht, ngi ta quan nim: V th x hi l mt v tr trong cu trc x hi. Mi v th quyt nh ch ng ca mt c nhn hay mt nhm x hi v phng php ng x ca c nhn, nhm x hi i vi x hi xung quanh. Nh vy, v th x hi l a v, th bc ca ch th x hi, c hnh thnh trong c cu t chc x hi, tu thuc vo s thm nh v nh gi ca x hi i vi v th . Mi v th ca c nhn c xc lp qua cc tiu chun mang tnh ph bin trong x hi nh: dng di xut thn, ca ci ti sn, chc v, ngh nghip, trnh gio dc, gii tnh, kh nng, quyn lc v quyn uy....Nhng tiu chun ny biu l thi v mc tn trng hay khinh r ca x hi i vi v th ca cc c nhn. V d: cng nhn, nng dn, trng phng, gim c, ngi giu, ngi ngho, gio vin, bc s, k s...l nhng v th x hi. V c bn, v th x hi l mt hin tng nhn thc, trong , cc c nhn hoc nhm c so snh vi nhng ngi khc v nhm khc v s khc nhau da trn mt s c im hoc phm cht c cho l c ngha trong x hi. T c s sp xp a v cho cc c nhn. Mt khc, s xp t v th cn bt ngun t nhng quan im ca nhng ngi khc, nhng quan im ny c da trn mt h thng gi tr ca cng ng.

V mt tm l x hi, ngi ta thng tin tng, tn nhim ngi c v th x hi cao v h c nh hng ln. Do , xu th chung l ai cng mun vn ln ci thin v th x hi ca mnh. V th x hi phn nh quyn lc, li ch v trch nhim ca c nhn khi nm gi v th tng ng. ng thi, c nhn s khng nh v th ca mnh thng qua mi quan h vi nhng ngi khc. Tc l v th ca c nhn ny ch c ngha x hi y trong quan h vi cc v th x hi khc c lin quan. V d, v th ca ngi gio vin ch c ngha x hi y trong quan h vi v th x hi ca hc sinh - sinh vin. b. Phn loi: V th thng c phn thnh hai nhm: - V th t nhin (c sn, c gn cho): l nhng v th m cc c nhn khng cn phi c gng, n lc t c m c nhn c x hi gn cho. Nhng v th ny thng gn vi nhng thin chc, nhng c im c bn m c nhn khng th t kim sot c. V d: V th gii tnh, v th ngun gc xut thn, v th ng cp, v th la tui, v th chng tc, v th th bc trong gia nh v dng h.... - V th x hi (t c): l nhng v th ph thuc vo nhng c im m trong mt chng mc nht nh, c nhn c th t kim sot c. V th x hi ph thuc vo n lc phn u v s c gng vn ln ca bn thn. V d: V th ngh nghip, v th trnh hc vn (hc hm, hc v), v th chc v x hi, v th ph thuc vo mc cng hin cho x hi.... Trong i sng, mi c nhn c nhiu v th khc nhau, to thnh mt tp hp cc v th. Mi v th c mt s ph hp vi bi cnh x hi. Tuy nhin, trong cc v th , bao gi cng c mt v th ch cht, gi vai tr ch o, chi phi cc v th khc v trong qu trnh tng tc, c nhn thng hnh ng cn c theo v th ch o ca mnh. Nghin cu thc nghim c hai cch tm ra v th. Th nht, l tin khch quan - khi xc lp v th, n ch bi cc chun mc x hi quyt nh ti vic nh gi nh thu nhp, ngh nghip, trnh hc vn...Th hai l tin ch quan - quan tm ti quan nim ca c nhn v nh gi, ngha l t nh gi v nh gi ca ngi ngoi, cc thang o uy tn...[Siegfried Lamnek]. Nh vy, x hi hc nghin cu v th nhm xem xt, trong qu trnh vn ng ca mi mt c nhn, h c s thng tin hay gim st v th v c nhn chu s chi phi ca cc v th nh th no. C nhn th hin v th ca mnh thng qua vai tr x hi. Tc l, chng ta chim gi cc v th x hi khc nhau, nhng chng ta s phi th hin v th vi nhng quyn hn v trch nhim km theo thng qua vai tr x hi. 2.2.2. Vai tr x hi: a. Khi nim: Thut ng vai tr (role) c cc nh x hi hc vay mn t ngh thut sn khu (kch hc) miu t cc vai tr x hi c nh hng nh th no trong i sng x hi. Ging nh cc ngh s trn sn khu, tt c chng ta u ng cc vai tr trong cuc sng hng ngy. Gn vi mi vai tr l mt kch bn, n gip chng ta ng c nh th no vi nhng ngi khc v h s tng tc tr li vi chng ta ra sao? V mt khi nim x hi hc: Vai tr x hi l mt tp hp nhng chun mc, hnh vi, ngha v v quyn li gn vi mt v th nht nh. Vai tr x hi c xc nh trn c s cc v th x hi tng ng. thc hin nhng quyn v ngha v ca tng v th, c nhn phi thc hin nhng hnh ng nht nh. Nhng hnh ng chnh l m hnh hnh vi c x hi mong i i vi ngi chim gi mt v th. Tc l, vai tr x hi c coi l mt m hnh hnh

vi c xc lp mt cch khch quan, cn c vo i hi ca x hi i vi tng v th nht nh, thc hin nhng quyn v ngha v tng ng vi cc v th . Nhng i hi, mong i ca x hi dnh cho vai tr ca c nhn c xc nh cn c vo chun mc x hi. c nhn thc hin tt vai tr ca mnh, cc i hi, chun mc do x hi t ra phi r rng. ng thi, c nhn lun phi hc hi v cc vai tr thng qua qu trnh x hi ho, tc l hc hi v nhng yu cu, i hi m h cn phi thc hin khi h tip nhn mt v th x hi nht nh.. b. Thc hin vai tr: Thc hin vai tr l nhng hnh vi thc t ca mt c nhn ang chim gi mt v th x hi. Tc l, khi tip nhn mt v th x hi no , c nhn phi thc hin nhng yu cu, i hi ca x hi (th hin vai tr), nhng khng phi bao gi nhng iu m c nhn hiu v vai tr v s mong i ca x hi i vi cc vai tr cng ph hp vi nhau. Hn na, c nhn nhiu khi khng thc hin tt c nhng hiu bit ca h v cc i hi vi nhng vai tr trn thc t. V vy, tng hp tt c cc vai tr m c nhn thc hin s to nn nhn cch x hi ca anh ta. Nh vy, bao gi cng c chch nht nh gia vic thc hin vai tr vi s k vng ca x hi dnh cho vai tr (vai tr mong i v vai tr thc s). Ngha l, trong i sng hin thc, thng tn ti mt khong cch gia ci m con ngi s lm v ci m h thc s lm. S chnh lch ln chng t c nhn khng p ng c i hi ca x hi v khi khng thc hin ng vai tr x hi ca mnh th thng b ln n v khng lm trn bn phn. Mc d c nhn thc hin vai tr theo s i hi ca x hi nhng c nhn s khng thc hin c nu khng c s hp tc ca nhm x hi m h tham gia vo. V d, s khng c gio vin nu khng c sinh vin, s khng c ngi bn hng nu khng c khch hng, s khng c ngi v nu khng c ngi chng...V trong qu trnh tng tc thc hin vai tr, quyn ca c nhn ny ng thi li l ngha v v vai tr ca i tc. Mt c nhn c nhiu v th th c nhiu vai tr khc nhau. V vy, khi thc hin vai tr, c nhn khng c nhm ln trong vic thc hin vai tr ph hp vi v th x hi ca mnh tng thi im. Tuy nhin, khi thc hin vai tr trn thc t, c nhn c th gp mt s trng hp sau: - Xung t vai tr: xy ra khi c nhn cng lc chim gi hai hay nhiu v th. V c nhn tham gia nhiu nhm x hi khc nhau, h phi p ng nhng mong i ca cc nhm x hi m nhiu khi, nhng trng i xung t vi nhau v li ch. - Cng thng vai tr: khi c nhn thy nhng trng i ca mt vai tr khng thch hp vi mnh. V vy, h t ra kh khn trong vic thc hin vai tr , c bit, c nhn lun trong trng thi cng thng, phi n lc cao thc hin vai tr khi vai tr c nhiu ngi c lin quan mong i, k vng, i hi qu nhiu. 2.2.3. Quan h gia v th x hi v vai tr x hi: Khi nim v th v vai tr khng tch ri nhau trong thc t. S phn bit hai khi nim ny ch trong nhn thc khoa hc. Nh Ralph Linton (1936) ni, chng ta chim gi cc v th, nhng chng ta ng cc vai tr. Trong , v th l ch ng ca c nhn trong x hi. Cn vai tr l khi nim dng ch ton b quyn hn v ngha v gn lin vi mi v th. Khng th c vai tr m khng c v th v ngc li. "Vai tr l ng lc a v th vo cuc sng" (Linton). V vy, c nhn mun khng nh v th th phi thng qua vai tr x hi tng ng. 2.3. BT BNH NG X HI:

Trong cc x hi, vn bnh ng x hi v bt bnh ng x hi lun c t ra khng ch bi cc nh khoa hc m c i vi cc chnh ph cng nh ng o qun chng nhn dn. Di gc x hi hc, vn ny c xem xt nh sau: 2.3.1. Bnh ng x hi: Bnh ng x hi l s ngang bng nhau gia ngi vi ngi v mt hay nhiu phng din, xt di gc x hi. Ni mt cch khc, bnh ng x hi l s tha nhn v s thit lp cc iu kin, cc c hi v cc quyn li ngang nhau cho s tn ti v pht trin ca cc c nhn, cc nhm x hi. Nh vy, bnh ng ch s phn chia u cc li ch x hi. C c hi x hi nh nhau th hng th nh nhau, to c hi nh nhau m ng gp khc nhau th ngi cao hn hng th nhiu hn. Vi ngha nh vy, trong quan h thuc gii v sinh, hu sinh, khng phi l con ngi hoc trong quan h gia con ngi vi con ngi khng phi trn bnh din x hi (nh so snh v sc kho, tr tu....) th ngi ta khng dng thut ng bnh ng m dng thut ng cn bng hay ngang bng nhau. * Bnh ng gia ngi vi ngi c biu hin di hai kha cnh: - V mt t nhin: Bnh ng l thuc tnh t nhin ca con ngi, vi t cch l con ngi. Tc l, gia con ngi vi con ngi, mc d c nhng nng lc th cht v tinh thn khng hon ton ging nhau, nhng u l con ngi c s ngang bng nhau, u l bc cao ca s pht trin sinh gii. Bnh ng trn bnh din t nhin c th hin qua l lun v c hin thc ho trong cc Hin php ca nhiu cng ng quc gia. - V mt x hi: Bnh ng bao hm s ngang bng nhau gia ngi vi ngi v mt hay nhiu phng din: kinh t, chnh tr, vn ho, giai cp, dn tc.... Trn phng din quan h gia ngi vi ngi, bnh ng l s i x vi ngi khc nh i x vi chnh bn thn mnh v khi c s ngang bng nhau v mi phng din trong x hi th lc , loi ngi t n trnh bnh ng hon ton. l s bnh ng l tng, m c ca con ngi. Tuy nhin, t ch coi bnh ng nh l mt gi tr t nhin n ch thc hin c s bnh ng y trong cuc sng hin thc phi tri qua qu trnh u tranh x hi lu di v bao trm ln nhiu lnh vc ca i sng x hi. Tc l, trong hu ht cc x hi, chng ta vn lun chng kin nhng hin tng bt bnh ng v vai tr m mi ngi m nhim, v gii, quyn lc, kinh t, thu nhp hay uy th x hi... chnh l s bt bnh ng. 2.3.2. Bt bnh ng x hi: a. Khi nim: Tt c cc x hi t trc ti nay u c c trng bi s khc bit x hi. l mt qu trnh m trong , con ngi to nn khong cch do cch ng x khc nhau bi cc v th, vai tr v nhng c im khc ca h. Qu trnh ca s khc bit chun b cho bt bnh ng x hi, l mt iu kin m con ngi c c hi khng ngang bng nhau v s dng ca ci, quyn lc v uy tn. X hi hc quan nim: Bt bnh ng x hi l s khng ngang bng nhau v cc c hi hoc li ch i vi cc c nhn khc nhau trong mt nhm hoc nhiu nhm trong x hi. mt s nc, c th thy, nhng phc li x hi v chm sc sc kho, an ninh, gio dc, vic lm v nh hng chnh tr c phn b khng u mt cch h thng. Bt bnh ng khng phi l s kin x hi ngu nhin, tm thi gia cc c nhn trong x hi m n c tnh n nh, vng bn qua nhiu thi i x hi. X hi c bt bnh ng khi mt s nhm x hi kim sot v khai thc cc nhm x hi khc. Qua

nhng x hi khc nhau tn ti nhng h thng bt bnh ng khc nhau. Nhng thnh vin ca mi nhm x hi s c nhng c im chung v lun coi v tr bt bnh ng ca h s c truyn li cho con ci h. b. C s to nn bt bnh ng x hi: Bt bnh ng c hnh thnh trong i sng x hi, nht l trong lnh vc sn xut vt cht. N gn lin vi s phn cng lao ng x hi. Nn sn xut x hi cng pht trin, s phn cng lao ng cng a dng phc tp, bt bnh ng x hi cng tr nn gay gt. Nguyn nhn dn n bt bnh ng x hi l s a dng v khc nhau gia cc x hi v nn vn ho, gn lin vi nhng c im ca giai cp x hi, gii tnh, chng tc, tn gio, lnh th...Tuy nhin, theo cc nh X hi hc, d cho nhng nguyn nhn dn n bt bnh ng x hi c a dng v khc nhau th ngi ta vn c th quy chng v 3 nhm c s ch yu: + Nhng c hi trong cuc sng: l nhng thun li vt cht c th ci thin cht lng cuc sng nh ca ci, ti sn, thu nhp, cng vic, li ch chm sc sc kho hay m bo an ninh x hi. Trong x hi, mt nhm ngi c th c nhng c hi, trong khi cc nhm khc li khng, mc d cc thnh vin trong nhm c nhn thc c iu hay khng. y l c s khch quan ca bt bnh ng. + Do s khc nhau v a v x hi: bt bnh ng v a v x hi do thnh vin ca cc nhm x hi to nn v tha nhn chng. N c th l bt c ci g m mt nhm x hi cho l u vit v c cc nhm x hi khc tha nhn. Tuy nhin, a v x hi ch c th c gi vng bi nhng nhm nm gi a v v cc nhm x hi khc t gic tha nhn s u vit . + Do s khc nhau v nh hng chnh tr: Bt bnh ng do nh hng chnh tr l kh nng ca mt nhm x hi thng tr nhng nhm khc hay c nh hng mnh m trong vic ra quyt nh v thu c li t cc quyt nh . Bt bnh ng trong nh hng chnh tr c th c nhn nhn nh l c c t nhng u th v vt cht hoc a v x hi cao. Trn thc t, bn thn chc v chnh tr c th to ra c s t c a v v nhng c hi trong cuc sng, c bit i vi cc c nhn c chc v chnh tr cao.. Tm li, cu trc bt bnh ng c th da trn mt trong ba loi u th . Gc r ca bt bnh ng c th nm trong mi quan h kinh t, a v x hi, hay trong cc mi quan h thng tr v chnh tr ca cc giai cp trong x hi. c. Mt s dng bt bnh ng x hi ch yu: - Bt bnh ng gii: l dng ph bin nht. N da trn s nh gi ca x hi v vai tr ca hai gii, trong , nam gii thng c cao v c quyn uy hn n gii. Chnh v vy, trong mi cng vic, c hi ca ph n bao gi cng km hn nam gii. N gii c xu hng b phn b vo nhng cng vic c lng thp, uy tn thp. Theo mt s nghin cu, ph n ch kim c 63% thu nhp so vi nam gii. S lng lao ng ni tr khng l vn tip tc thc hin bi ph n, ngay c khi hai v chng cng lao ng..... X hi c bt bnh ng gii xut pht t quan nim: ch c nam gii mi l tr ct gia nh, nam kim tin, n lm ni tr nn ph thuc vo nam gii. Do , ph n b hn ch nhiu trong quyn la chn cng vic, c nhng cng vic dng nh ch dnh cho nam gii. V d, ph n rt t khi c bnh ng vi nam gii v quyn lc: cc nh lnh o chnh tr lun l nam gii, th lnh cc dng h lun l nam gii...Trong gia nh, a s cc b v lun phi i mt vi nn bo hnh, n ng c quyn chi phi v mnh, ph n t c quyn i vi i sng hn nhn v tnh dc, ngi v lun phi th hin s tn knh i vi chng...

- Bt bnh ng kinh t: Theo Marx, bt bnh ng kinh t tn ti do s chim hu t nhn v t liu sn xut. Trong khi , Max Weber cho rng, kh nng chim lnh th trng l nhn t gy ra bt bnh ng. - Bt bnh ng theo tui: cc lp tui khc nhau c cc c hi khc nhau trong cuc sng. S bt bnh ng theo tui th hin r nt nht trong nhng nm u ca tui thanh nin. - Bt bnh ng chng tc: Tn ti do quan nim c nhng chng tc u vit hn, t m c s phn bit chng tc gia cc chng tc khc nhau. Thm ch trong cng mt x hi, cc chng tc cng khng c c hi ging nhau. Ngoi ra, cn c nhng bt bnh ng khc nh v ni c tr, dn tc....Nhng dng bt bnh ng ny th hin trong cc khu vc ca i sng x hi nh: iu kin lm vic, sc kho, nh , gio dc, cng l.....V d nh bt bnh ng gio dc cc nc pht trin: c hi v gio dc cho tr em ca cc giai cp khc nhau l khc nhau. Cc tr em giai cp cng nhn t c c may vo cc trng cht lng cao so vi con em giai cp trung lu v lp trn; c hi v gio dc cho tr em nam cao hn tr em n; c s khc nhau v c hi gio dc cho tr em cc dn tc khc nhau; s phn phi v a v, ngh nghip v tin thng ca ngi lao ng khng c quyt nh bi kt qu gio dc, cng mt thnh qu gio dc nh nhau (cng trnh , bng cp) th con trai thu nhp cao hn con gi.... 2.4. PHN TNG X HI: 2.4.1. Khi nim: Trong i sng x hi, hu ht cc kha cnh ca con ngi u trc tip hay gin tip lin quan n v tr ca h. Do bn cht ca n, phn tng x hit ra nhng vn ht sc nghim tc v s phn ho giu ngho, gia nhng ngi c a v cao, c nhiu li th vi nhng ngi c a v thp v nhiu bt li trong s thng tin. N cng lm ny sinh nhng cuc u tranh ginh quyn lc v li ch trong lch s. V vy, cn phi nghin cu v phn tng x hi. Trc khi tm hiu khi nim phn tng x hi, ta cn lm r khi nim tng x hi: - Tng x hi l l tp hp cc c nhn c cng hon cnh x hi, c xp xp theo trt t thang bc nht nh trong h thng x hi. Tc l, tng x hi bao gm mt tp hp ngi ging nhau v a v (v th), bao gm a v kinh t (ca ci, ti sn, thu nhp), a v x hi (uy tn), a v chnh tr (quyn lc). T m h c c nhng c hi thng tin, s phong thng v nhng th bc nht nh trong x hi. - Phn tng x hi l trng thi phn chia x hi ra thnh cc tng x hi khc nhau v a v kinh t, a v chnh tr, uy tn x hi, cng nh mt s khc bit v trnh hc vn, ngh nghip, ni c tr, phong cch sinh hot, cch ng x trong giao tip v th hiu.... Cng c th hiu phn tng x hi l s xp hng mt cch n nh cc v tr trong x hi, xt t gc quyn lc, uy tn hoc cc c quyn c li khng ngang nhau. Tuy nhin, cng cn phi bit rng, khi x hi hc s dng thut ng phn tng x hi ni ti trng thi phn chia x hi thnh cc tng lp l nhn mnh ti yu t "tnh", nhng x hi lun bin i v trong x hi, gia cc tng lp x hi khng c s phn bit rch ri m lun chuyn ho cho nhau t tng x hi ny sang tng x hi khc hoc trong ni b mt tng, to nn yu t "ng" ca phn tng x hi do tnh c ng x hi. V vy, phn tng x hi va c yu t "tnh" va c yu t "ng". S phn tng thng c m t di dng cc thp phn tng vi nhng hnh dng khc nhau, tu thuc vo c trng ca mi loi x hi. C 5 kiu thng gp:

1. Thp hnh nn: phn nh mc bt bnh ng cao ca cc x hi. , nhm ngi giu, c quyn lc (nh thp) chim t l rt thp, trong khi a s ngho kh (y thp) li chim t l cao. 2. Thp hnh nn ct: tng lp giu c tng ln nhng tng lp ngho vn chim a s. 3. Thp hnh thoi (qu trm): c hai nhm giu v ngho chim t l nh, nhm trung lu chim a s nm phn thn thp. Tuy nhin, khong cch gia hai nhm nh v y thp cn kh xa. Vit Nam thuc loi thp ny. 4. Thp hnh tr: t l cc nhm giu c, trung lu v ngho tng i ng u. Tu vo chiu cao ca thp ni v mc bnh ng x hi. 5. Thp hnh a bay, thp dt: c th c hai trng thi: bnh qun ngho kh hoc x hi l tng, thnh vng ton dn vi tuyt i b phn cc thnh vin trong x hi c mc sng trung lu v kh gi. Phn tng x hi l mt hin tng khch quan, ph bin v kh c th trnh khi. N l kt qu ca phn cng lao ng x hi v s bt bnh ng mang tnh c cu ca hu ht mi ch x hi. Tuy nhin, mi ch x hi khc nhau, trong nhng nn vn ho khc nhau, trong nhng thi k lch s khc nhau, phn tng li c nt c th ring. Hin nay, khi nghin cu v hin tng phn tng, ngi ta thng nhc n tnh hai mt ca hin tng ny. l phn tng x hi hp thc v phn tng x hi khng hp thc. Phn tng x hi hp thc l s phn tng da trn s khc bit mt cch t nhin v nng lc (th cht, tr tu), v iu kin, c may cng nh s phn cng lao ng cn c vo nng lc ca cc c nhn v cc nhm x hi. S phn tng ny thc cht l s vn hnh x hi theo nguyn tc "lm theo nng lc, hng theo lao ng". Chnh v vy y l s phn tng tch cc, cn thit i vi ton th x hi. N to ng lc thc y x hi i ln, to nn chun mc cho s nh gi x hi v s t nh gi ca cc c nhn theo ng v th, vai tr ca mnh.V vy, y l mt x hi trt t, n nh v pht trin. Phn tng x hi khng hp thc l s phn tng khng da trn s khc bit t nhin ca cc c nhn, cng khng da trn s khc nhau v ti c v s cng hin ca mi ngi cho x hi m da trn nhng hnh vi bt chnh c quyn lc....V vy, phn tng x hi khng hp thc to nn s bt cng x hi, km hm s pht trin x hi. N l nguyn nhn tch t mm mng ca s bt bnh v xung t x hi, to nn nhng mu thun x hi, thm ch, c th to nn nhng i khng x hi lm ri lon v ph v trt t x hi. Do , cn kim sot, ngn chn, y li s nh hng ca phn tng x hi khng hp thc. 2.4.2. Cc h thng phn tng x hi: Phn tng x hi l mt hin tng gn lin vi bt bnh ng x hi nn n cng xut hin rt sm trong lch s v th hin a dng trong cc x hi khc nhau, cc nn vn ho khc nhau v cc giai on lch s khc nhau. Da vo tnh c ng x hi v kiu x hi, cc nh x hi hc chia thnh hai h thng phn tng x hi in hnh: a. H thng phn tng trong x hi ng cp (h thng phn tng ng): Trong h thng ny, ranh gii gia cc tng x hi ht sc r rt v c duy tr mt cch nghim ngt. a v ca mi ngi c quy nh ngay lc mi sinh ra bi ngun gc, dng di ca cha m mnh. ng thi, h thng ny duy tr vic ni giao v cm cc thnh vin thuc cc ng cp khc nhau xy dng hn nhn vi nhau. Nh vy, nhng thnh vin trong cng ng cp u c chung mt a v c gn cho sn, ch khng phi a v t c. Do , tnh c ng x hi thp. X hi in

hnh cho h thng ng l x hi n thi phong kin, chia cc c nhn trong x hi thnh 4 ng cp: tng l, qu tc, bnh dn v n l. b. H thng phn tng trong x hi c giai cp (h thng phn tng m): Trong h thng m, ranh gii gia cc tng x hi khng qu cng nhc v cch bit nh trong x hi ng cp m mm do hn. a v ca c nhn thng ph thuc vo ngh nghip v thu nhp ca h. ng thi, php lut chnh thc hu b s cm k hn nhn gia cc tng x hi. Trong h thng ny, tnh c ng x hi cao, c nhn thng chim gi nhng a v t c (x hi cng pht trin th a v t c cng ni tri, a v gn cho s m dn). C nhn thay i a v ca mnh ph thuc vo n lc ca bn thn h. 2.4.3. Mt s l thuyt v bt bnh ng x hi v phn tng x hi: a. L thuyt chc nng: Phn tng x hi l s sp xp cc c nhn vo mt h thng x hi trn c s s phn chia nhng ngch bc v nhng tiu chun chung v gi tr a v; l kt qu trc tip ca phn cng lao ng x hi v s phn ho ca cc nhm x hi khc nhau. N gn lin vi nhng bin php m nh , s bt bnh ng c lu truyn t th h ny sang th h khc, t hnh thnh nn nhng tng lp khc nhau trong x hi. Thuyt ny khng nh, phn tng x hi v bt bnh ng x hi l nhng nt thng trc tt yu v khng th trnh khi trong x hi loi ngi. Hin tng ny tn ti trong qu kh v s tip tc tn ti nh mt nt ni bt trong x hi hin ti v tng lai. Nhng nh x hi hc theo thuyt chc nng cho rng, phn tng x hi v bt bnh ng x hi tn ti v n thc hin mt chc nng cn thit v tch cc trong x hi. S bt bnh ng l mt di sn m nh vo , x hi m bo nhng a v quan trng nht phi do nhng ngi c ti nng nht m nhim mt cch c thc. Trn c s , dn ti s khc nhau v mt uy tn, thu nhp, kh nng thng tin ca cc c nhn trong x hi v x hi phi thit ch ho mt s yu t ca bt bnh ng. Tc l, trong mt x hi, c nhng a v khc nhau thc hin nhng chc nng nht nh. Mc quan trng ca cc a v l khc nhau tu thuc vo chc nng ca n. C nhng a v c bit quan trng, i hi phi