![Page 1: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/1.jpg)
1
De solidariteit onder druk?
Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)
![Page 2: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/2.jpg)
2
Inleiding
1. Wat is solidariteit?
2. De solidariteit onder druk
3. Pensioenen
4. Gezondheidszorg
![Page 3: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/3.jpg)
3
1. Wat is solidariteit? Solidariteit 1. Verzekering
Mensen willen zich verzekeren tegen risico's: werkloosheid, inkomensverlies bij ziekte en ouderdom,
uitgaven gezondheidszorg.
De spontane (maar zeer imperfecte) verzekering binnen families en kleinere sociale verbanden geleidelijk geïnstitutionaliseerd, waarbij publieke en private instituties zich naast elkaar hebben ontwikkeld.
![Page 4: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/4.jpg)
4
Waarom publieke en verplichte verzekering? Waarom publieke verzekering?
collectieve risico's. selectieproblemen. bestrijding misbruiken kan soms beter door overheid gebeuren.
Economische kost? Ter vergelijking: tweede pijler-pensioenen, extralegale voordelen
en compenserende loonverschillen. Belangrijke elementen:
individuele perceptie van de band tussen bijdragen en uitkeringen;
collectieve onderhandelingen tussen vakbonden en werkgevers: een voordeel van het Bismarck-model?
![Page 5: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/5.jpg)
5
Solidariteit 2. Altruïsme Risicosolidariteit, bv. in werkloosheid en
ziekteverzekering.
"Fundamentele verzekering": in hoeverre kunnen mensen abstractie maken van hun
eigen situatie? tijdshorizon? bekommernis om kinderen en
kleinkinderen?
Inkomenssolidariteit?
![Page 6: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/6.jpg)
6
Solidariteit 3. Wederkerigheid
Een gevoel van verbondenheid speelde zeker een rol bij het ontstaan van de "maatschappijen van onderlinge bijstand". "Verenigde Krachten Om 't Noodlot te verzachten"
(Melsem) “Helpt U Zelven, Zo Helpt U God" (Aalter)
Wederkerigheid niet enkel in geldtermen: “voor wat, hoort wat”
![Page 7: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/7.jpg)
7
Solidariteit 4. Rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid In grotere anonieme verbanden wordt
"rechtvaardigheid" belangrijk. Mensen hebben hierover uitgesproken ideeën.
De "common sense" opvattingen worden door twee overwegingen gedomineerd: waarborg van een minimum voor iedereen (altruïsme); persoonlijke verantwoordelijkheid mag niet
verwaarloosd worden (wederkerigheid).
![Page 8: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/8.jpg)
8
Steun voor herverdeling en wederkerigheid
Steun voor herverdeling hangt in sterke mate af van de vraag of de burgers die herverdeling als "rechtvaardig" beschouwen.
Dit heeft ook gevolgen voor hun gedrag (vb. fiscale fraude).
![Page 9: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/9.jpg)
9
Voorbeeld: internationale vergelijking
Bron: Alesina, Angeletos, 2006
![Page 10: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/10.jpg)
10
2. De solidariteit onder druk Evolutie 1. Uitholling van het verzekeringsprincipe Voorspelbaarheid van de risico's is groter
geworden (laaggeschoolden, voorspelbare uitgaven in gezondheidszorg).
Vermindering van de wederkerigheid tussen bijdragen en uitkeringen.
![Page 11: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/11.jpg)
11
Evolutie 2. Toenemende versplintering van de samenleving
Grotere sociale afstand – gevolgen voor het niveau van solidariteit?
Interpersoonlijke en interregionale solidariteit.
![Page 12: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/12.jpg)
12
Evolutie 3. De aanvaarding van inkomensverschillen
Streven naar meer inkomensgelijkheid blijft nog steeds populair.
Maar duidelijke verschuiving in ideeën over verantwoordelijkheid en arbeidsinzet.
![Page 13: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/13.jpg)
13
1981 1990 1999
België 53.2 67.3 68.5
Denemarken 53.7 72.5 77.1
Frankrijk 58.0 74.0 73.9
Italië 45.4 74.0 74.0
Nederland 56.3 68.6 74.3
Zweden 54.3 57.5 71.6
UK 65.1 74.1 67.1
USA 77.8 82.5 89.2
VRAAG:
Bron: World Values Study
Imagine two secretaries, of the same age, doing practically the same job. One finds out that the other earns considerably more than she does. The better paid secretary, however, is quicker, more efficient and more reliable at her job. In your opinion, is it fair or not fair that one secretary is paid more than the other?
![Page 14: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/14.jpg)
14
1981 1990 1999
België 53.2 67.3 68.5
Denemarken 53.7 72.5 77.1
Frankrijk 58.0 74.0 73.9
Italië 45.4 74.0 74.0
Nederland 56.3 68.6 74.3
Zweden 54.3 57.5 71.6
UK 65.1 74.1 67.1
USA 77.8 82.5 89.2
VRAAG:
Bron: World Values Study
Imagine two secretaries, of the same age, doing practically the same job. One finds out that the other earns considerably more than she does. The better paid secretary, however, is quicker, more efficient and more reliable at her job. In your opinion, is it fair or not fair that one secretary is paid more than the other?
![Page 15: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/15.jpg)
15
3. Pensioenen
Is 4% BBP kostenstijging veel? ter vergelijking:
Belgische overheidsuitgaven: van 30.3% BBP (1960) naar 52.9 % BBP (1996)
evolutie defensie-uitgaven US:
+ 2.5% BBP op twee jaar (Koude Oorlog)
+ 1.5% BBP op zes jaar (1980's)
- 2.6% BBP op tien jaar (1990's)
Waar liggen de grenzen van de solidariteit?
![Page 16: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/16.jpg)
16
Solidariteit?
Twee onaanvaardbare uitgangspunten:
verworven rechten
gelijke bijdragevoeten voor alle generaties ("generational accounting")
![Page 17: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/17.jpg)
17
A. intergenerationele rechtvaardigheid en de eerste pijler moeten de pensioenen welvaartsvast worden
gemaakt of integendeel verminderd? zijn de jongere en toekomstige generaties de
klos?2000 2050
Belasting op arbeid als % brutoloon 45 75
![Page 18: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/18.jpg)
18
A. intergenerationele rechtvaardigheid en de eerste pijler moeten de pensioenen welvaartsvast worden
gemaakt of integendeel verminderd? zijn de jongere en toekomstige generaties de
klos?2000 2050
Belasting op arbeid als % brutoloon 45 75
Evolutie brutoloon (groeivoet: 1.8%) 100 244
![Page 19: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/19.jpg)
19
A. intergenerationele rechtvaardigheid en de eerste pijler moeten de pensioenen welvaartsvast worden
gemaakt of integendeel verminderd? zijn de jongere en toekomstige generaties de
klos?2000 2050
Belasting op arbeid als % brutoloon 45 75
Evolutie brutoloon (groeivoet: 1.8%) 100 244
Evolutie nettoloon 55 61
![Page 20: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/20.jpg)
20
Risicodeling tussen generaties wenselijk en mogelijk
repartitie: mogelijkheid van risicodeling bij onverwachte schokken(vergelijk: repartitie in traditionele families versus
repartitie door overheid) hoe ver zal efficiënte verzekering moeten gaan?
DUIDELIJKE AFSPRAKEN NODIG. Musgrave voorstel:
constante verhouding tussen netto-inkomen gepensioneerden en netto-inkomen actieve bevolking
![Page 21: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/21.jpg)
21
B. intragenerationele rechtvaardigheid en het evenwicht tussen de verschillende pijlers EERSTE PIJLER:
minimumpensioen mag niet in het gedrang komen band tussen bijdragen en uitkeringen mag niet verder
worden afgezwakt, als we de zwakkere groepen in de samenleving voldoende hoog pensioen willen geven
TWEEDE PIJLER: kapitalisering door de hervorming van 2003 "gesolidariseerd"
Verschil tussen een eerste pijler van het Bismarck-type en een gesolidariseerde tweede pijler niet zo groot
![Page 22: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/22.jpg)
22
C. de eindeloopbaanproblematiek
verlenging van de actieve loopbaan evident noodzakelijk! Bekijk situatie over het hele leven.
solidariteit tussen mensen met verschillende jobs, inkomens en levensverwachting idee van een "normale" loopbaan, uitgedrukt in een
aantal gewerkte jaren studieperiode NIET meegerekend bredere discussie over verwachte levensduur en
arbeidsomstandigheden bonus-malussysteem om flexibele keuze mogelijk te
maken
![Page 23: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/23.jpg)
23
4. Gezondheidszorg
Stijging van de uitgaven zal zeker verder gaan!
"Als we steeds ouder en steeds rijker worden, wat is dan het belangrijkste: een derde wagen, nog een bijkomend televisietoestel, duurdere kleren – of een extra levensjaar?"
(Hall and Jones, Quarterly Journal of Economics, 2007)
![Page 24: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/24.jpg)
24
"Optimaal" pad van uitgaven gezondheidszorg
0,35
![Page 25: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/25.jpg)
25
Transparantie bevorderen om de BTB te "activeren"?
1. BENADRUK HET VERZEKERINGSELEMENT onzekerheid geldt voor iedereen
2. MAAK DE SOLIDARITEIT DOORZICHTIG, FOCUS OP TRADE-OFFS
![Page 26: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/26.jpg)
26
Een voorbeeld:
Interpretatie 1: solidariteit ex post
Interpretatie 2: ex ante verzekering
Bron: CM
![Page 27: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/27.jpg)
27
Is transparantie psychologisch haalbaar? Is transparantie psychologisch haalbaar?
routine trade-offs tragic trade-offs taboo trade-offs
Verschillende psychologische mechanismen om expliciete taboo trade-offs te vermijden: rookgordijnen en "geheime" commissies; technische verpakking van moeilijke keuzes; retoriek: omvorming taboo trade-offs in één van de
andere vormen.
![Page 28: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/28.jpg)
28
Voorbeeld: de Belgische groeinorm
Voordeel: vormt een referentiepunt voor het beleid en stimuleert tot nastreven van efficiëntie
MAAR: vervallen tot cijferfetisjisme discussie absoluut niet ingekaderd in een bredere
maatschappelijke visie - moeilijke keuzen in verband met trade-off niet geëxpliciteerd ("routine trade-off"?)
suggestie dat norm kan gehaald worden door "verhoging efficiëntie“
Aanhangers van een lage groeinorm zouden moeten verplicht worden om te expliciteren welke verstrekkingen/innovaties ze wensen door te schuiven naar de aanvullende verzekering.
![Page 29: 1 De solidariteit onder druk? Erik Schokkaert (CORE, Université catholique de Louvain en Centrum voor Economische Studiën, KULeuven)](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5fcd/html5/thumbnails/29.jpg)
29
Conclusie: strategische keuzes rond solidariteit Verzekeringscomponent niet verder afbouwen. Transparantie en “duidelijke afspraken”. Evenwicht tussen solidariteit en
verantwoordelijkheid in het systeem: expliciete discussie over rechtvaardigheid. voorbeeld: verstandige financiële prikkels in
gezondheidszorg, bonus-malus en eindeloopbaan.
Versterking van het middenveld.