การใชประโยชนขอมลสภาพ และปญหาดานทรพยากรน าในลมน า
โดย นายประสทธ พวทว
ผเชยวชาญเฉพาะดานบรหารจดการน า กรมทรพยากรน า
สภาพและปญหาดานทรพยากรน าในลมน า 1. ลกษณะพนทโครงการ
1.1 สภาพภมประเทศ - ทตงของลมนาอยภาคไหน, พนทลมนารวมก ตร.กม. - พกดทตงอยระหวาง 174...N ถง 219...N และ 400...E ถง 620...E - อาณาเขตตดตอ เหนอตดลมนาใด, ใตตด, ตะวนออกตด... - เทอกเขาสงทอดจากทศไหนไปไหน - ระดบพนทสงสดท...ม.รทก. - ลานาตนนาจากไหน ปลายถงไหน
รปท 1 สภาพภมประเทศของลมนาปง
1.2 สภาพลมนาและการแบงลมนาสาขา - ลมนาหลกประกอบดวยลมนาสาขากลม - ลมนาสาขามความยาวเทาไร มพนทลมนาเทาไร และอยในเขตอาเภอ, จงหวดอะไร - ใชเปนฐานขอมลในการวเคราะห และสงเคราะหดานตางๆ ไดแก อตนยมวทยา อทกวทยา อทกธรณวทยา ทรพยากรปาไม ทรพยากรดน และการใชประโยชนทดน
รปท 2 ขอบเขตลมนาสาขาในลมนาปง
1.3 ระบบคมนาคม - การคมนาคม ในพนทลมนาหลก มอะไรบาง - ทางรถยนต ทางหลวงจากกรงเทพมหานครถงลมนา ใชสายไหน - ทางรถไฟ สายไหน - ทางอากาศ ทาอากาศยานใกลเคยงอยไหน
1.4 ขอบเขตการปกครอง - รายละเอยด รายชอจงหวด อาเภอ และตาบล ทอยในพนทลมนาหลก - แตละอาเภออยในพนทลมนาก ตร.กม.
รปท 3 ระบบคมนาคมของลมนาปง
2. ทรพยากรนา 2.1 อตนยมวทยาและอทกวทยา - ขอมล สภาพภมอากาศ ปรมาณฝน ปรมาณนาทา ปรมาณนาหลาก และปรมาณตะกอน - เปนขอมลสาคญ ใชวเคราะหปรมาณนาตนทน ความตองการใชนา สมดลนา สภาพการเกดนาทวม และการวางแผนการบรหารจดการนาทเหมาะสมของโครงการ
2.1.1 สภาพภมอากาศ - ลมนาหลก อยภายใตอทธพลของลมมรสมอะไร เกดชวงเดอนไหน - ลมนาหลกอยภายใตอทธพลพายจรอะไร ดเปรสชน พายใตฝนพดจากทศทางไหน ชวงเดอนใด - ชวงพสยของคาเฉลยรายเดอน และรายป ของตวแปรภมอากาศตางๆ ไดแก อณหภม, ความชนสมพนธ, ความครมเมฆ, ความเรวลม และปรมาณการระเหย
รปท 4 ทศทางและชวงเวลาของการเกดลมมรสมและลมพายจรทพดเขาสประเทศไทยและลมนาปง
2.1.2 ปรมาณฝน - เสนชนนาฝนรายปเฉลยของลมนาหลก - ตาแหนงไหนฝนชกฝนเบาบาง - ใชวเคราะหปรมาณนาทา โดยใชแบบจาลองคณตศาสตรและการบรหารจดการนาทเหมาะสมของโครงการ
2.1.3 ปรมาณนาทา - ขอมลปรมาณนาทารายวนจากสถานวดนาทาใน ลมนาหลก - ความสมพนธระหวางปรมาณนาทารายปเฉลย และขนาดพนทรบนาฝนของลมนา
รปท 5 ทตงของสถานอตนยมวทยาและสถานวดนาฝนในลมนาปง
2.1.4 ปรมาณนาหลาก - ขอมลอตราการไหลสงสดรายป จากสถานวดนาทาในลมนาหลก - ความสมพนธระหวางอตราการไหลสงสดรายปเฉลยและพนทรบนาฝน
2.1.5 ปรมาณตะกอน - ขอมลปรมาณตะกอนแขวนลอยรายเดอนจากสถานวด - ความสมพนธระหวางปรมาณตะกอนแขวนลอยรายปเฉลยและพนทรบนาฝน - ใชประกอบการบรหารจดการพนทโครงการทเหมาะสม
รปท 6 ทตงของสถานวดนาทาในลมนาปง
2.2 สภาพอทกธรณวทยาลมนา 2.2.1 สภาพอทกธรณวทยาลมนา - คณสมบตของการกกเกบนาบาดาลของหนชนดตางๆ - ลกษณะของชนนาบาดาล การเกบนาของหนแตละชนดจะมคณสมบตไมเหมอนกน - ลกษณะและคณสมบตของหนในลมนาหลก มอะไรบาง - ปรมาณการใหนาของชนหนประเภทตางๆ - พนทชนหนก ตร.กม. - ปรมาณนาบาดาล และคณภาพนาในแตละพนทลมนาสาขา - แนะนาการใชประโยชนนาบาดาล เพออปโภคบรโภค, เกษตรกรรม
รปท 7 คณภาพและปรมาณนาบาดาล
2.2.2 คณภาพนา (1) คณภาพนาแหลงนาผวดน - แมนาในลมนามความยาวเทาไร ตนนาเรม-สนสดปลายนาทไหน - คณภาพนาผวดนในลมนาหลก เกณฑด, พอใช, เสอมโทรม - สถานตรวจสอบคณภาพนา อยทไหนมกสถานในแตละลานา (2) การจดการนาเสยชมชน - ในลมนามระบบบาบดนาเสยชมชนอยกแหง ตงอยทไหน - ประสทธภาพในการบาบดนาเสยของระบบบาบดนาแตละแหง - ลกษณะของระบบบาบดนาเสย - สถานะภาพการทางานของระบบ (ปด-เปด)
3 ทรพยากรปาไม ชนคณภาพลมนา และพนทชมนา 3.1 ทรพยากรปาไม - พนทปาไมตามกฎหมายแยกเปน 4 ประเภท
1) พนทปาสงวนแหงชาต - ลมนาสาขาแตละลมมพนทเขตปาเพอการอนรกษ (Zone C) หรอเขต
ปาเพอเศรษฐกจ (Zone E) หรอปาทเหมาะสมตอการเกษตร (Zone A) แตละปามเนอทก ตร.กม.
2) อทยานแหงชาต - พนทลมนาสาขาแตละสาขาอยในเขตอทยานใด เปนพนทเทาไร 3) เขตรกษาพนธสตวปา - พนทลมนาสาขาแตละสาขาอยในเขตรกษาพนธสตวปาใด เปนพนท
เทาไร 4) เขตหามลาสตวปา - พนทลมนาสาขาแตละสาขาอยในเขตหามลาสตวปาใด เปนพนทเทาไร
รปท 8 แสดงพนทปาไมตามกฎหมายในพนทลมนาแมนาปง
รปท 9 แสดงการจาแนกเขตการใชประโยชนทดน ในพนทปาสงวนแหงชาต พนทลมนาปง
3.2 ชนคณภาพนา - ลมนาสาขาแตละสาขาอยในพนทชนคณภาพใด (1A, 1B, ช2, ช3,
ช4 และ ช5) คดเปนพนทเทาไร 3.3 พนทปาเสอมโทรมปจจบน
- แตละลมนาสาขา มพนทปาไมตามกฎหมายรวมทงหมดเทาไร เปนปาเสอมโทรมเทาไร เปนพนทปาชมชนเทาไร
3.4 พนทชมนา - ในลมนามพนทชมนาประเภทใด พนทเทาใด มกแหง - พนทชมนาทมความสาคญระหวางประเทศ - พนทชมนาระดบนานาชาต - พนทชมนาระดบชาต - พนทชมนาระดบทองถน
รปท 10 แสดงรายละเอยดชนคณภาพลมนาในลมนาปง
4 ทรพยากรดน การใชประโยชนทดนและการเกษตร 4.1 ทรพยากรดน
- ลกษณะและคณสมบตของกลมชดดนทพบในพนทลมนา - ลมนาประกอบดวยกลมชดดน กกลม อะไรบาง - แตละกลมชดดน ครอบคลมพนท กไรของลมนา
4.2 การใชประโยชนทดน - การแบงกลมการใชทดนในลมนา เปน 5 ประเภท ไดแก พนทอย
อาศย, พนทเกษตรกรรม, พนทปาไม, พนทแหลงนา, พนทเบดเตลด - พนทแตละประเภทมเนอทเทาไร - การใชประโยชนทดนและการเปลยนแปลงการใชทดนระหวาง
ป พ.ศ. 2552 กบ พ.ศ. 2559 เพอศกษาดานการเกษตรของแผนทเกษตรเพอการบรหารจดการเชงรก (Agri Map)
รปท 11 กลมชดดน รายลมนาสาขาในลมนาปง
4.3 การเกษตร - พนทลมนาเพาะปลกพชชนดใดมากทสด พชรองลงมาเปนพนท
เทาไรแตละชนด - ปฏทนการปลกพชในลมนาสาขาแตละสาขาทเปนปจจบน
4.4 ปญหาดนเคมและดนพร - ในแตละลมนาสาขามปญหาดนเคม/ดนพร หรอไม - พนทดนเคม/พร มเนอทเทาไร อยในเขตลมนาใด
4.5 แผนทเกษตรเพอการบรหารจดการเชงรก (Agri map) - พนททเหมาะสมปลกพชเศรษฐกจปจจบน ไดแก ขาว, ขาวโพด,
มน ในลมนาสาขาตางๆ - พนทมความเหมาะสมระดบใด (มาก, ปานกลาง, เหมาะสมนอย
และไมเหมาะสม)
5 ประชากร เศรษฐกจสงคม 5.1 ประชากร - อตราการเพมขนของประชากรในพนทลมนา - จานวนประชากรในลมนาสาขาแตละลม - ขนาดสมาชกในครวเรอน/ความหนาแนนของประชากรตอพนท
5.2 สภาพเศรษฐกจสงคม - คาผลตภณฑ มวลรวม จาแนกรายจงหวดในพนทลมนา - รายได – รายจาย และหนสนในครวเรอนของประชาชนในพนทลมนา - ความยากจนของครวเรอนในพนทลมนา/จานวนคนจน - จานวนและสดสวนของประชาชนจาแนกตามกลมวย และอตราการ
พงพาในพนทลมนาสาขา - จานวนโรงเรยน คร นกเรยน รายจงหวด ในพนทลมนาหลก - ผลการทดสอบการศกษาระดบชาตขนพนฐาน (O-NET) ชนประถม 6 - จานวนสถานพยาบาล และจานวนบคลากรทางการแพทย รายจงหวด
ในพนทลมนา
6 โครงการพฒนาแหลงนาในปจจบน 6.1 โครงการพฒนาแหลงนาขนาดใหญ - ความจตงแต 100 ลาน ลบ.ม. หรอ มพนทผวนาตงแต 15 ตร.กม.
ขนไป หรอมพนทโครงการมากกวา 80,000 ไร - ในลมนามกโครงการ ทตงโครงการ ความจเกบกก ประเภท หนวยงาน
รบผดชอบ/กอสรางเสรจปไหน 6.2 โครงการพฒนาแหลงนาขนาดกลาง - ความจนอยกวา 100 ลาน ลบ.ม. หรอมพนทผวนานอยกวา 15 ตร.กม.
หรอมพนทโครงการนอยกวา 80,000 ไร 6.3 โครงการพฒนาแหลงนาขนาดเลก - จานวนโครงการขนาดเลก/ทตงโครงการ (พกด) - แหลงเกบกกนาธรรมชาต พนทเกบกกมากวา 50 ไร
6.4 โครงการสบนาดวยไฟฟา - จานวนและทตงของสถานสบนา
รปท 12 โครงการพฒนาแหลงนาในพนทลมนาปง
7 ความตองการใชนา 7.1 ความตองการใชนาเพอการเกษตร - ปรมาณการใชนาของพชแตละชนด - ความตองการใชนาเพอการเกษตรในพนทลมนาหลก
7.2 ความตองการใชนาเพอการอปโภคบรโภคและทองเทยว - อตราการใชนาของประชากรตามลกษณะชมชน คอ เทศบาลเมอง,
ตาบล, นอกเขต - ความตองการใชนาในเขตพนทลมนาสาขาแตละสาขา - ความตองการใชนาเพอการทองเทยวในเขตพนทลมนาสาขา - ความตองการใชนาเพออปโภคบรโภคและทองเทยวในลมนาหลก
7.3 ความตองการใชนาเพอการอตสาหกรรม - อตราการใชนาของโรงงานอตสาหกรรมประเภทตางๆ (ลบ.ม./วน-
แรงมา) - ปรมาณความตองการใชนาเพออตสาหกรรมในลมนาหลกและลมนาสาขา
7.4 ความตองการใชนาเพอการผลตพลงงานไฟฟา - แหลงผลตพลงงานไฟฟา พลงงานนา ในลมนาหลกมกแหงอยทไหน - แตละแหงมกาลงการผลตไฟฟากเมกกะวตต
7.5 ความตองการใชนาเพอการรกษาสมดลของระบบนเวศวทยาทายนา - คาปรมาณนาตาสด เพอรกษาระบบนเวศของลมนา
7.6 ความตองการใชนาพนทเศรษฐกจพเศษ - ปรมาณนาทตองใชในพนทเศรษฐกจพเศษทอยในลมนา - เขตเศรษฐกจพเศษตราด อาเภอคลองใหญ เชอม เกาะกง กมพชา - เขตเศรษฐกจพเศษตาก อาเภอแมสอด เชอม เมยวด เมยนมา - เขตเศรษฐกจพเศษมกดาหาร เชอมตอแขวงสะหวนเขต ลาว - เขตเศรษฐกจพเศษสระแกว อาเภออรญประเทศ เชอมจงหวดนนเตยเมยนเจย
กมพชา - เขตเศรษฐกจพเศษสงขลา อาเภอสะเดา เชอม รฐเคดาห มาเลเซย
7.7 สรปความตองการนาทงหมด - ปรมาณความตองการใชนา รวมทง 6 ประเภท ในพนทลมนาหลก
8 แผนงาน/โครงการดานการพฒนาแหลงนา - ผลการรวบรวมแผนงาน/โครงการพฒนาแหลงนา ทมศกยภาพจาก
หนวยงานกรมทรพยากรนา และกรมชลประทาน - ภาพรวมจานวนโครงการแตละประเภท ไดแก
1) กอสราง อาง สระ และโครงการแกมลง 2) กอสรางฝาย ประตระบาย สถานสบนา ปรบปรงซอมแซม 3) งานอนรกษฟนฟและบารงแหลงนาเดม 4) อนๆ
9 การศกษาดานองคกรและกฎหมาย 9.1 การบรหารจดการทรพยากรนาปจจบน - อานาจหนาทของคณะกรรมการทรพยากรนาแหงชาต (กนช.) - คณะกรรมการลมนามอานาจหนาทและองคประกอบอยางไร - หนวยงานทเกยวของกบการบรหารจดการทรพยากรนา ม 10
กระทรวง 1 หนวยงานอสระ และมากกวา 30 หนวยงาน - ราง พ.ร.บ. นา พ.ศ. อยระหวางการพจารณาของคณะกรรมาธการ
วสามญ 9.2 กฎหมายทเกยวของกบการบรหารจดการนา - พ.ร.บ. ทเกยวของกบการบรหารจดการนา มทงหมด 36 พ.ร.บ.
9.3 สถานภาพและปญหาการดาเนนงานในพนทลมนา - ปญหาดานโครงสรางองคกรการบรหารจดการทรพยากรนา - ปญหาดานการจดการระบบฐานขอมล - ปญหาดานกฎหมายทเกยวของกบทรพยากรนา
10 สภาพปญหาดานทรพยากรนา - บรเวณพนทประสบปญหาในดานตางๆ ไดแก นาทวม, นาแลง, นาเสย
และปญหาดานบรหารจดการ 10.1 ปญหานาทวม - แผนทนาทวมของพนทลมนา โดยแบงความถเปน 3 ระดบ
•ระดบท 1 คอ นาทวมทก 3 ป •ระดบท 2 คอ นาทวมทก 2 ป •ระดบท 3 คอ เกดนาทวมทกป
- พนทนาทวมในลมนาสาขาเกดก ตร.กม. อยในระดบใด
รปท 13 แสดงพนทนาทวมในลมนาปง
10.2 ปญหานาแลง - แผนทนาแลงของพนทลมนา โดยแบงความถเปน 3 ระดบ
•ระดบท 1 คอ แลงทก 3 ป •ระดบท 2 คอ แลงทก 2 ป •ระดบท 3 คอ แลงทกป
- พนทนาแลงในลมนาสาขามก ตร.กม. อยในระดบใด 10.3 ปญหาดานนาเสย - จานวนสถานตรวจวดคณภาพในลมนา มกสถาน/พกดทตง - ปญหาคณภาพนาในแตละลมนาสาขา มปญหาอยระดบใด เสอมโทรม
พอใช ด และสาเหตปญหา 10.4 ปญหาดานการบรหารจดการ - ขาดนาทจะบรหารจดการใหพอเพยงตอความตองการ - แกไขโดยเพมแหลงเกบกกนาในแตละลมนาสาขาทเกดปญหาและม
ศกยภาพพฒนาเพยงพอ
รปท 14 แสดงพนทภยแลงในลมนาปง