Download - ALEVİLİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ
-
ALEVLK ARATIRMALARI DERGSALEVLK ARATIRMALARI DERGS ALEVLKARATIRMALARI DERGS
Journal of Alevism Studies
AAD
Yaz/Summer 2011 Say/Volume 1Uluslararas Hakemli Bilimsel Akademik Sreli Yayn
-
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
Journal Of Alevism Studies
-
II
-
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
Journal Of Alevism Studies
HAKEML DERGYaz/Summer 2011, Say/Volume 1
Uluslararas Sreli Yayn - 6 ayda bir yaymlanr - cretsizdir.
ISSN 2146-4421
Ankara, Haziran - 2011
-
IV
-
VAlevilik Aratrmalar Dergisine vermi olduklar katklardan dolay;
AKMAN KARAKLAH
ALAATTN ATE
AYEGL AKMAK
DEVRM BORA ZDORU
DURAN KARAAY
HAKAN KARABAY
HASAN ALTUN
LKER DOULU
SMET GELBAL
KEMAL DERMENC
MURAT ATE
MUSTAFA GLER
MUZAFFER BLGN
NDER YILMAZ
SADIK ATK
SATILMI DERMENC
SEYT AL AYDIN
SEYT ARDI
SLEYMAN EKNC
TEOMAN TRKOLU
TURAN DERMENC
TURGUT ATILGAN
YILMAZ KAYAASLANa
Teekkr ederiz.
-
VI
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS MTYAZ SAHBzgr Sava ZDORU
YAYIN KURULU BAKANIMehmet ELBOL
SORUMLU YAZI LER MDR VE EDTRCokun KKEL
EDTR YARDIMCISIMustafa DAIDIR
YAYIN KURULU YELERProf. Dr. Aynur KOAK Prof. Dr. Pakize AYTAProf. Temuin Faik ERTANDo. Dr. Medine SVRSeyhan KAYHAN KILI
GENEL KOORDNATRAykan Serkan KOER
LKE TEMSLCLERALMANYA Hasan Gazi TCABD Caroline HOOGENBOOM, Deniz MAZLUMBULGARSTAN Emel BALIKIYUNANSTAN Ahmet KARAHSEYN
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS YNETM MERKEZ ADRESALEVLK ARATIRMALARI DERGSAdres: 1201 Sokak No: 55 Ostim-ANKARA/TRKYETel: +90.312 267 35 51 Belge Geer: +90.312 267 35 59Elektronik Posta: [email protected]
BASKI Hermes Ofset Bask HizmetleriKazm Karabekir Cad. Murat ars No: 39/16 skitler-ANKARA/TRKYETel: +90.312 384 34 32 Belge Geer: +90.312 341 01 98Haziran - 2011 / 2.000 Adet
Gnderilen yazlar yayn ynergesi esaslarna gre deerlendirilir ve iade edilmez.
Yaz, sahibinin sorumluluundadr. Dergideki yazlar kaynak gsterilerek aktarlabilir.
-
VII
BLM-DANIMA VE HAKEM KURULUProf. Dr. Ali TORUN Dumlupnar niversitesi Prof. Dr. Aynur KOAK Kocaeli niversitesiProf. Dr. Mehmet AA Balkesir niversitesiProf. Dr. Mehmet Saffet SARIKAYA Isparta Sleyman Demirel niversitesiProf. Dr. Muhtar KUTLU Ankara niversitesiProf. Dr. Pakize AYTA Gazi niversitesiProf. Dr. Tayfun ATAY Ankara niversitesiProf. Dr. Temuin Faik ERTAN Ankara niversitesiProf. Dr. Yahya Mustafa KESKN Abant zzet Baysal niversitesiDo. Dr. Ali YAMAN Abant zzet Baysal niversitesiDo. Dr. Aye KAYAPINAR Abant zzet Baysal niversitesiDo. Dr. Esat HARMANCI Kocaeli niversitesiDo. Dr. Levent KAYAPINAR Abant zzet Baysal niversitesiDo. Dr. Medine SVR Eskiehir Osmangazi niversitesiDo. Dr. Mustafa EN Orta Dou Teknik niversitesiDo. Dr. Yusuf TEPEL Akdeniz niversitesiDo. Dr. Zekeriya KARADAVUT Akdeniz niversitesiYrd. Do. Dr. Adem KO Eskiehir Osmangazi niversitesiYrd. Do. Dr. Aykan ERDEMR Ortadou Teknik niversitesi Yrd. Do. Dr. Fatma Ahsen TURAN Gazi niversitesiYrd Do. Dr. Glgn UYAR Marmara niversitesiYrd. Do. Dr. Hasan TZEN Pamukkale niversitesiYrd Do Dr. Mustafa Kemal COKUN Ankara niversitesiYrd. Do. Dr. Zekeriya KAPTAN Cumhuriyet niversitesiDr. Doan KAYA Cumhuriyet niversitesi
ONUR KURULUAbbas NENAdem DAIDIRAhmet KARAHSEYNAli AKSUAli BYKAHNAli DNAli ERAli ERSZAli GVENAli hsan AKYOLAli ZDAMARAli Rza ALBAYRAK
Ali Rza KOYTAtilla ETNBaki Yaa ALTINOKBar KILIBekir MAZLUMCanan BAKAYADurdu ZPOLATDursun DRLErdal YILMAZErdoan OBANErgl SVRFidan ATMACA
-
VIII
Gltekin ERDOANHalil GEDKHasan Hseyin BATTALHasan Hseyin KSEHasan KOCAHasan Gazi TCHasan ZERHaydar ZERHseyin ALBAYRAKHseyin Gazi MAZLUMHseyin KOCAlyas AHNsmail ELBOLsmet ERDOANKemal TOZKOPARANKemal ZEYBEKMahmut DOLAMehmet Ali YALDIR
Mehmet GRBZMehmet PERNMersil BUDAKMine DAIDIRMuharrem DALKIMuharrem TEMZMustafa COKUNMustafa ALARNuriye YKSELOnur KAYASalih BOLATSelahattin AYDOANSeyfi OUZUur SMERmit GVENRVeli KESKNYolcu BLGNZeynel GL
DZG:
Serap BLG
KAPAK TASARIM:
Baak BAARAN
TRKE-DZELT:
Kadir Gkhan UUR
HALKLA LKLER VE ORGANZASYON:
Elif ELBOL, Eren Can YILDIRIM, Sercan YAAR, Sezgin ATE
NGLZCE EVR SORUMLUSU:
Selcen KKSTEL, Seyhan KAYHAN KILI
-
IX
BALARKEN ................................................................................................................................................. IX
TEEKKR .................................................................................................................................................... XI
BZDEN .......................................................................................................................................................... XI
EDTRDEN ..............................................................................................................................................XIII
MZDEK KNAT .................................................................................................................................. 1
Pakize AYTA
HACI BEKTA VELYETNAMESNDE BR KAHRAMAN ............................................................. 15
MODEL OLARAK SARU SALTUK
Aynur KOAK
TRKYEDEK BEKTA-ALEV KLTRNE DAR FARKLI BR EVRE: ............................ 25
BR RF RSALES ZERNE BAZI DEERLENDRMELER
Mehmet Saffet SARIKAYA
HAMZA BABA VE ESERLER ................................................................................................................. 39
M. Esat HARMANCI
YEMNNN FAZLET-NME ADLI ESERNDE GEEN ZEL ADLAR .................................... 49
Yusuf TEPEL
CNKLERDEN GN IIINA ................................................................................................................ 81
Doan KAYA
BR MONOMTOS RNE OLARAK DEMR BABA VLYETNAMES.................................. 99
Meri HARMANCI
NDEKLER
-
XEYHLER KASABASI VE KARAAA KYLERNN NAN .................................................... 107
MERKEZLER AISINDAN KARILATIRMASI
Erdal ADAY
SZL KLTR ORTAMINDA SARI SALTUK: TUNCEL- HOZAT RNE .................. 131
Birsel ALAR ABHA
ALEVLERDE VE SNNLERDE BENZER SEMBOLLER VE ....................................................... 149
SYLEMLER: K ANADOLU KYNDE RNEK OLAY ALIMASI
Seyhan Kayhan KILI
ANKIRI LNDEK ALEV KYLER HAKKINDA ....................................................................... 163
Cokun KKEL
AKKIRIK KYNDE TESPT EDLEN NAN UNSURLARININ .............................................. 205
SOSYOLOJK ANALZ
Mustafa DAIDIR
ANTALYA TEKKEKY, ABDAL MUSA TRBES ANMA TRENLER: .................................. 229
YERLEK HALK LE ZYARET TOPLULUK ZERNDEK ETKLER
Selma HANCI
YAZI TESLM KURALLARI .................................................................................................................... 251
-
XI
BALARKEN
13. yzylda Hac Bekta Velinin Anadoluya gelii ile Kk Asya olarak anlan bu topraklarda
insanlk ve aydnlanma adna yeni bir sre balad. Hnkr, Pir ve Sereme unvanlaryla anlan Hac Bekta
Veli, Horasanda Ahmed Yesevinin tarih-karizmatik temsilciliini yapt inan ve deerlerle yetimiti.
Ahmed Yesevi, temelini Ehl-i beyt ve On iki mam sevgisinde bulan bir tasavvufi bakn Trkistanda
asl temsilcisi olmutu. Ahmed Yesevinin gelitirdii reti dier taraftan, binlerce yllk kltrel un-
surlar da bnyesinde barndran bir zellie sahipti. Ahmed Yesevi dncesi, Trkmenlerin inansal-
dnsel ve kltrel kimlii olarak gelimiti. 13.yzylda Anadoluya gelen Horasan erenleri de Ahmed
Yesevi Derghnnbu dn-inan profi lini Anadolu corafyasnda temellendirmeye alt. Erenlere Pir,
Hnkr olarak nderlii Hac Bekta Veli yapm, Sulucakaraykte bu asil ve duru inanc tm insanl-
a aktaracak derviler yetitirmiti. Hac Bekta Velinin halifeleri, Pirden ald emaneti, Anadolunun,
Balkanlarn farkl blgelerine tad. Derviler ky, ocak ve tekke kurarak eren dncesini Avrasyann
temel dn-inan unsurlarndan biri hline getirdi. Yunus Emrenin Yaratlm ho grrz, Yaratandan
trilkesini temel alan erenler, sevgiyi ve hogry tm insanla tantt. Okunacak en byk kitap in-
sandr diyerek tm zamanlarn tesinde bir gerei insanla aktaran Hac Bekta Veli bize; insan olmay,
sevgiyi, birlii, beraberlii, paylamay ve eitlii retti. Telli Kuran olarak bilinen balama ile Hnkarn
klar bizi, bizim dilimizle irat etti. ah Hatayi, Pir Sultan Abdal, Kul Himmet ve Virani Abdal gibi zakir-
ler, Hac Bekta Veli dncesini szn ulaabilecei en st estetik llerle bugnlere aktard. Ardahan-
Damaldan Arnavutluka, Bulgaristan-Deliormandan Antalya-Elmal-Tekkekye, Karadenizde yerleik
Gven Abdal ocakllarndan Urfa-Ksasa, Egede yaayan epnilerden Tuncelideki inan-dede ocak-
larna, Tokattaki Hubyar Sultan, Keeci Baba ve Kul Himmet ocaklarndan Malatya-Arguvan yresine,
Yunanistan-Bat Trakyadan Isparta-Senirkent-Ulubeydeki Veli Baba Ocana, Afyonkarahisar-uhut-
Kayabelendeki Hamza eyh Dede Ocandan Amasya-Suluova, Merzifon ve Gmhacky yrelerine,
Bat Anadoludaki Tahtac Trkmenlerden Gaziantepde yerleik Sar smail, Koluak Hacm Sultan ve
Baba Kaygusuz ocaklarna, Sivas-Banazdaki Pir Sultan Ocandan orum-Sungurlu ve Alaca blgeleri-
ne kadar tm bu geni corafyada canlar, erenlerin cemini, demini ve muhabbetini yapt. Bu asalet yz-
yllar at ve bugnlere ulat.
te bizler Hac Bekta Veli dncesinin, erenler yolunun insanmz, tarihimiz ve geleceimiz
iin byk nem ve ncelik tadn dnerek bu dergi almasn asil yolumuza mtevazi bir hizmet
olarak sunmak istedik. Bu almann erenler katarna dahil olmas tek temennimiz. Bilimsel ve akademik
almalarla Ehl-i beytin, On iki mamlarn, Hac Bekta Velinin ve erenler inancnn insanla doru
ekilde tantlmas ana hedefi mizdir. Erenlerin himmetiyle baladmz bu hizmete katk sunan, destek
veren tm canlara teekkr ederken bu yaynn insanmza ve lkemize hayrl olmasn diliyorum.
zgr Sava ZDORU
-
XII
-
XIII
TEEKKR
Alevi ve Bektai toplumu tarih boyunca insan sevgisinden ve hogrden yana olurken dier taraf-
tan yaamlarnda, limden gidilmeyen yolun sonu karanlktr szn her daim kendilerine rehber yapt.
Aleviler ilmin kaps olan mam Aliye olan sevgi, sayg ve ballklarn; akl, mant ve bilimi yaam ve
dncelerine klavuz yaparak gsterdi. Yzyllar boyunca Alevi ve Bektai toplumu Anadoluda iyilik,
gzellik ve dorunun yannda yer ald. Trkmenlerin yaamnda gerekler ve dorularn yeri her dua-
nn geree h diyerek dillendirilmesinde tm netliiyle ortaya konulmaktayd. Ehl-i beyt bir ilim, irfan
deryasyd. On iki mamlarn inancn yannda, ilm anlamda da snrsz bir donanm vard. Hac Bekta
Veli zahir ve batn ilminin sultanyd. Alevilik ve Bektailik ise ledn ilmi olan ve Hzrn temsil ettii
ummandan nasiplenmiti.
te erenler yolu byle bir bilincin karldr. Hakikat Alevi ve Bektai meclislerinde muhabbetin
amacdr. Bilim, Trkmenlerin gemite ve bugn temel kaynadr. Alevi ve Bektai toplumu iin gele-
cek de byle alglanacak ve yaanacaktr.
Alevilerin ak, net ve samimi bu tutumlarna karn gnmzde kimi evreler, Alevi-Bektai toplu-
mu hakknda ve onlarn inan ve kimliklerine dnk ciddi bir bilgi kirlilii oluturmaktadr. Bu zihniyet,
szm ona yaplan bilimsel-akademik alma ve aratrmalarla asil yolumuza byk zarar ve hasar ver-
mektedir. Dier taraftan lkemizde konu ile ilgili nemli donanma sahip bilim insanlar bulunmaktadr.
Bu deerli aratrmaclara destek vermek, konu zerine yapacaklar yeni almalar tevik etmek, her
Alevi-Bektai cann zerine den nemli bir grevdir. Bizler Alevi ve Bektai toplumunun mensuplar
olarak bu sorumlulukla hareket edip bu deerli kardelerimizin hizmetlerinde her vakit yanlarnda olma-
lyz. Bu yolu suistimal edenlere kar yaplmas gereken doru tavrn bu olduu kanaatindeyim.
Byle bir srete Alevilik Aratrmalar Dergisinin nerini, son derece stratejik ve doru bir giriim
olarak grmekteyim. Alevi-Bektai edebine yakr slpta ve kmillikte yaayan, hizmet reten bu de-
erli ekibe daim baarlar diliyorum. ah- Merdan mam Ali, Hakikat bir nokta idi, cahiller onu oaltt. O
nokta, be harfi nin altndaki noktadr. O da benim sznn bu kardelerimize rehber olmasn temenni edi-
yorum. Alevilik Aratrmalar Dergisinin hazrlanmasnda emei geen canlara, bilim insanlarna, Alevi-
Bektai inan nderi olan dede ve babalara, yolumuzun gelecei genlere bu nokta k olsun, klavuz
olsun. Erlerin, velilerin ba Hnkr Hac Bekta Veli hizmetlerinizi kabul etsin.
Uur SMER
Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Vakf Bakan
-
XIV
-
XV
BZDEN
Biz Alevi ve Bektailer olarak yzyllardan beri Anadolu topraklarnda sevgiden, hogrden ve
eitlikten yana olduk. Bizim duruumuz insanlk deerlerinin varl adna ve temsili adna bir duru
oldu. Horasandan Anadoluya Trkmenler olarak kalktk, skn eyledik. Sulucakaraykte Pirimiz
Hnkrmz Hac Bekta Velinin derghna vardk. Kk Asya olarak anlan Anadoluda Seremenin
kurduu dergh, era ve rehber oldu bize. Derghn karakazan amz, sofradaki ekmeimiz ve lok-
mamz oldu. Pir buyurdu, tasn dklmesin, artsn eksilmesin. Ulu Hnkrn bu duas verdi Anadoluya
bitmeyen bereketi. Bu bir devrimdi. Bu devrimin bir yan da kadn erkek sorulmaz muhabbetin dilinde diye
haykran hitapt. Erenler deta sesleniyordu, Ortaan karanlnda bitmi tkenmi olan szm ona
insanla ve aydnlanmadan bahsedenlere... Bu devrim alyordu merkezine insan, Okunacak en byk
kitap insandr diyerek. Sadece geree teslimiyet vard erenler yolunda. Tm bu sr her kmilin duasnda
geree h eklinde gsteriyordu kendini. La feta illa Ali la seyfe illa Zlfi kar diyerek alyorduk ah gnl-
mze ve onun evlad, Kerbelnn ehidi mam Hseyni.
Erenler, bize kalan miras ite bu. Ehl-i beytten On iki mamlara, oradan erenlere ve Pire geti bu
emanet. Derviler ald bu emaneti, sat tm kinata insan adna. Kimi Gven Abdal oldu, kimi Sar Sal-
tk, kimi Garib Musa oldu, kimi Auan, kimi Kureyan oldu, kimi Baba Mansur, kimi de Hubyar... Sek-
sen bin, doksan bin, says sr olan erenler verdi bize bu gzellii. Bize okul oldu cemimiz. Ne bo geldik
ne bo gittik. Dolu geldik dolu gittik. Ak ettik cotuk, pervaz ettik, btn evrenin semah ettii gibi.
Atalarmzdan bize intikal eden bu gzellikleri tm insanlara ulatrmak yol ehlinin grevi. Bu vesile
ile bizler bir araya gelip bu dergi almasn balattk. Hibir iddiamz yok. Tek amacmz yola hizmet
etmek. Erenlere hizmet iin tm doru ve gzel dnen canlar bu birliktelie davet ediyoruz.
Mehmet ELBOL
Yayn Kurulu Bakan
-
XVI
-
XVII
EDTRDEN
Bu dnyann evvelini sorarsan
Allah bir Muhammed Alidir Ali
Sen bu yolun sahibini ararsan
Pirim Hac Bekta Velidir Veli
Pir Sultan Abdal
13. yzylda Hnkr, Sereme, Pir Hac Bekta Veli ile beraber uyanan era, Anadolunun drt bir
yann, Balkan corafyasn insanlk, sevgi, bar ve hogr adna aydnlatt. Sulucakaraykte dervile-
re Ehl-i beytten, mam Aliden ve mam Hseyinden gelen emanet aktarld. Hnkrn dervileri Pirin
telkiniyle gittikleri diyarlarda kurduklar ocak ve derghlarla Ehl-i beytin, On iki mamlarn inancn
insanlara aktard. Gven Abdal Karadenizde, Karadonlu Can Baba Sivas-Erzincan blgesinde, Sar Sal-
tk Balkanlarda, Seyyid Ceml Sultan ve Resul Baba Afyonkarahisar-Ktahya corafyasnda, Koluak
Hacm Sultan Uakta, Sar smail Denizlide; Hnkrdan aldklar inanc, muhabbeti ve lokmay canlarla
paylat. Dede ve babalarn duasnda seksen bin Anadolu Abdal, doksan bin Horasan Piri eklinde anlan
Ehl-i beyt talipleri, insanlara sadece inanc deil insan olarak var olmann anlamn da tantt. klar, za-
kirler erenler yolunun dbn, erknn Hak sznn blbl olarak nefes, deme, deyi ile verdi. a,
Telli Kuran olan balama elik etti. Telli Kuran ve gerein sz, n dilinde birleti. Muhabbet
kaps ald. Meydan grld. Erenlerin hizmeti tamam oldu.
Dervilerin kurduu inan-dede ocaklar bu katarn okullar oldu. Gven Abdal, Hubyar Sultan,
Keeci Baba, Baba Mansur, Hac Kurey, ryan Hzr, Sultan Gzkzl, Yalncak Sultan, Dede Kar-
gn, ah brahim Veli, Hdr Abdal, Garib Musa, Hasan Dede, Mehmet Dede, Kalender Veli, Seyyid Ali
Sultan(Kzldeli), Veli Baba ve daha niceleri Anadoluda Alevi inancnn yzyllar boyu temeli inan-
dede ocaklar oldu. Ocaklarda erenlerin srei yaad.
Alevilik ile ilgili bilimsel almalarda da ocaklar ncelikli nem tamaktadr. Biz, Alevilik Aratrma-
lar Dergisi olarak inan-dede ocaklar zerine bilimsel-akademik almalar nemseyen ve destekleyen
bir yaklam benimsiyoruz. Bu noktadan hareket ederek bu dergi almasn balattk. Birok deerli
canmz, bilim insanmz bu hizmette bir araya geldi. Hepsinin ok emekleri var. Maddi ve manevi olarak
bu hizmete, bu katara dhil olan tm erenlere teekkr ederiz. Yceler ycesi Pirimizin himmetiyle.
Cokun KKEL
-
XVIII
-
1MZDEK KNAT
THE UNIVERSE INSIDE US
Pakize AYTA1
Varln Birlii lkesince; evren tablosu-
nun her varl
Btnn bir parasdr ve her para
Btnn bilgisini tar.
ZET
Evrenin ve insann yaratl ile ilgili
devriyeler, Alevi ve Bektai dncesinin
en girift konusudur. Devran, ilim, nokta fel-
sefesi, varolu emberi kavramlar eliinde
ele aldmz yazmz, devriye metinleriyle
btnletirilmitir.
Anahtar Kelimeler: Devir, Devriye, Ev-
ren, nsan, Varolu emberi.
ABSTRACT
The devriyes that are about the creation
of the universe and human is the most comp-
lex issue of Alevi and Bektasi conception.
Our paper that has been discussed in terms
of devran, knowledge, nokta philosophy and
existence circle concepts has been integrated
with devriye texts.
1 Prof. Dr., Gazi niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm retim yesi.
Key Words: Devir, Devriye, Universe,
Human, Existence Circle.
Felsefi adan varlk dncesinin geir-
dii evreleri ve geliim safhalarn ele almak,
bir varlk zmlemesi yapmak, Bat dn-
ce tarihinin varoluu teoloji bal altnda
ciddiye ald bir konu olmutur. Makro
lemden, mikro leme kadar kusursuz ve
inceden inceye hesapl bir sistemin varl-
n, kaos iinde hkim olan dzeni aratrma
yoluna gitmilerdir. Doadaki mhendislik
ilgilerini ekmitir.
Kinat yoktan m var edildi, yoksa mev-
cut varlklara ekil mi verildi? Tanr evreni
serbest iradesiyle yokluktan varla geiren
yaratc g mdr? Bu yaratc g, bu z-
gr irade, bu sonsuz kuvvet herhangi bir
modele tbi midir? Evrenin doas nedir?
Onun iindeki yerimiz ne?
Bu sorular, yzyllarca insanolunu ce-
vap aramaya sevk etmitir. Newton, Einste-
in, Kuantum Fizii, Hologram Kuram vb.
bulgular dnyann gzn, zihnini, kalbini
yle bir sona doru tamtr. Evrendeki
her eyin birbiriyle bal ve birbirine z-
de olduu aktr. Btn var edilmilerin
ayn btnn paralar olduu, dolaysyla
hepsinin zlerinin birbirine e olduu, her
birimin btnn bilgisini iinde tad
-
2ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
ve ona uygun gelime salanrsa, btnn
tam grntsn yanstabilecei ileri s-
rlmtr. Btn evrenin birbirinin kar-
dei hatta insann kendisi olduu bilgisini
simgeleyen Evrendeki teklii ve birlii
gstermitir(Ayta, 2006:5).
Hologram kuram, hepimiz ayn btnn
paralaryz ve iimizde ayn z tayoruz, bil-
gisini bize vermektedir.
Bilginin sorumluluunu kabul ediyorsak
hepimiz birbirimize ve tm evrene kar so-
rumluyuz; nk biz btnn paralaryz.
Hologram dncesine gre, her ey
kendi doas iinde, onu amakszn hudut-
suz bir tekmle davetlidir. Dnya mimari-
si budur.
Bu konu, Trk dnce tarihinde de
Farabiden itibaren incelenmi ve nemli
tespitlere ulalmtr. Bir sonraki yazmzda
derinliine ele alnacaktr.
Alevi-Bektai retisine gre; Tanr,
evreni serbest iradesiyle yokluktan varla
geiren yaratc gtr. Big Bang Teorisi, Ale-
vi - Bektai inan ve felsefesinde, Tanrnn
bilinmek iin zuhur etmesi olarak yorumlan-
maktadr. Sdr, tecelli ve devriyelerde bu
problem ilenmektedir.
Deveran-Devir-Devriyye
Deveran, Arapa(d-v-r) kknden t-
retilmi bir mastar olup dnmek anlamn-
da kullanlr. Evrenin oluumu, insann
geirdii yetkinlik aamalarn gsteren bir
kavramdr. Devretmek, devir; dnp dola-
p balang noktasna gelmektir. lem-i
Gayptan lem-i uhuda inen varln koz-
mik bilince ulama abasdr.
Devriye konusunu anlamak iin ie
nokta felsefesinden balamak gerekir.
lim Bir Nokta di, Cahiller Onu
oalttlar
te billur kvamnda bir beyan, ite Hz.
Alinin damgasn tayan ilahi bir hikmet!
Hi mbalaasz, hakknda ciltler dolusu ki-
tap yazlacak bir cmledir bu. lim bir nokta
idi, cahiller onu oalttlar! Yaratln srr
bundan daha iyi ifade edilemez, bu tr cev-
her ancak ilim ehrinin kapsnn azndan
ortala salabilir!
Bu yargnn en nemli yan, vahdet-i
vcuda(vcut birlii) yapt vurgudur. Ca-
hiller, yani tekin gerek, okun illzyon
olduunu anlamayanlar, onu paralara b-
lp kendi varlklarn abartma eiliminde-
dir, yaratl ormanna bakp her varla hay-
ran olur, ama varl varlk yapan gizli z
gremezler! Yaratl o denli eitli, o denli
albenilidir ki, hemen her zaman Yaradan
gzlerden gizler; ancak Hz. Ali apnda bir
ermi o okluun ardndaki gerei temaa
edebilir ve ilmin(Tanrnn) bir nokta ol-
duunu syleyebilir. Bu nokta o kadar en-
gindir ki, gelmi gemi tm yaratllar
kuatr! Bu cmleleri okuduumuzda, ko-
nuya ilgimiz artmt. Noktatl- Beyanlar
arama-aratrma arzusu byle dodu. Niya-
zi Msri;
-
32011 / Yl: 1 Say: 1
Ol noktada gizli nice bin derya
derken byk bir fi krin, derin bir felse-
fenin kapsn ayordu.
Kuran nokta ile balar, bu nokta her e-
yin iinde olduu tohum anlamnda olduu
gibi; mutlak varln bilinmesi iin, ortaya
karlan yokluk anlamndadr. Nokta tm
varln kendisi ve zetidir.
nsann kalbindeki nokta-i sveyda, bir
kara nokta, o da gnln esrardr. Evren bir
kum tanesinde sakldr. Hi phe yok ki,
noktadan konumak daireden sz etmekten
daha zor. Yaratl teorisine gre; glgenin
uzad noktann elif olduu bilgisini feh-
medersek, varln bir ufak ekirdee, bir
tohum tanesine gizlenmesindeki srr da -
zebiliriz. Tohumdan koca bir aacn kma-
s, aacn tohumdaki mevcudiyeti, binlerce
sayfalk bilginin kck bir tohum iinde
depolan, bunlar byk hikmetlerdir. Hil-
mi Dede Babann u drtl syledikleri-
mizi zetlemektedir:
Her eya bir harf olmu
Hem zarf hem mazruf olmu
Acep ilim sarf olmu
Bir nokta bin sz olmu
nsan Allahn kudretinin bir mucizesi,
yaratln neticesi ve hayret verici bir sanat
eseri olarak dnyaya gnderilmitir.
Bir ekirdee benzer. Nasl ki, o ekir-
dee kudretten manevi ve ehemmiyetli ci-
hazat ve kaderden ince ve kymetli program
verilmi. Ta ki toprak altnda alp o dar
lemden kp, geni olan hava lemine gi-
rip, kendine lyk bir keml ile menzile var-
sn diye(Sunar, 2007:230).
Noktadaki Bilgi - nsan ve Evren
nsan zahirden batna, suretten manya,
kabuktan ze yrmek, grnen yollar aa-
rak grnmeyen duraklara gemek, kendin-
de gizli olana ulamaya almakla grev-
lendirilmitir.
Aslnda kendinde olann tesinde hibir
ey yok, aradn tede deil, zndedir.
zne yol bul, ona ynel, zne nazar kl.
Evrenin, varln merkezine kendini koy;
aradn sende. Mutlaka ze ulama yolcu-
luu. Hakka, ana kaynaa yaplan kutsal
yolculuk; hem nokta felsefesinin hem de
devriyelerin konusudur.
Bu yolculukta ama nedir? Perdeyi ara-
lamak, yapayln ardna geip doruyu ve
gerei bulmak, kinatn mansn kavra-
maktr. nsan iindeki z itibariyle ilahi
bir varlktr. Istfa olunmu, seilmitir.
nsan zahiren(d) mikro cosmos,
batinen(i) makro cosmostur. z varl-
nn srrna eren insan, btn evreni kendi-
sinde seyreder. Zerre-okyanus mecaznda
da ayn durum sz konusudur. Zerre-damla
deryadandr ve deryann btn nitelikleri
onda gizlidir. Bu bilgi ancak gnlle kavra-
nabilir.
Mutasavvfl ara gre yeryzndeki b-
tn varlklar tek tek Cenab- Hakkn bir s-
fatna; insan ise eref-i mahlkat olduun-
dan dolay mutlak varln(yani Allahn)
-
4ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
btn sfatlarna, yani dorudan doruya
Zatna mazhardr; ancak Cenab- Hakkn
sfatlar insanda tecelli edinceye kadar basit-
ten mkemmele doru bir sra takip eder ve
kinattaki btn varlklardan geerek deta
szlp gelir. nsan, insan olarak bu leme
gelmeden nce ata belinde ve ana rahminde
bir para sudan(meni) ibarettir. Ana ve ba-
bann vcudundaki o su ise, onlarn yiyip
itikleri maddelerden meydana gelmitir.
u hlde insan meni hline gelmeden nce,
maddi bakmdan kinatta dank hlde
durmakta, her zerresi ayr bir varlkta bu-
lunmaktadr. te insan da bu yzden b-
tn kinatn hlasas, yani lemin(kinat)
z(zbde-i lem), kabul edilmitir. te bu
mutlak varln sfatlarnn btn kinattan
szlp en sonunda insanda tecelli etmesi
grne tasavvufta devr nazariyesi; mut-
lak varlktan insan ve insandan tekrar aslna
dne kadar sren bu devir hadisesini anla-
tan manzumelere de tekke edebiyatnda dev-
riye ad verilmektedir(Glpnarl, 1992:71).
Allah insan, kendi kudretini bilecek
seviyede yceltmitir. Hak ile insan ara-
snda kurulan bu bilgi ba bireyi kmil
insan(evrensel insan) mertebesine karr.
Vcudumuzun her zerresinde o kozmik
g, ilim ve irade ayn orijinal yapsyla bu-
lunmaktadr. Tmn bilgisi, her zerrede
z itibariyle mevcuttur; i, bu potansiyelin
farknda olmak ve bunu aa karmaktr.
Levh-i mahfuz disketine kaytl bilgiler insa-
nn DNAsnn btn hcrelerinde vardr.
Kuantum insan, cevher ile z ve iletiim
iinde olduundan gerek znedir. Ben bilinci-
ni yok etmi, Zat bilgiye ulama yolundadr.
Sdr ya da Seyr-i Slk teorisinde in-
sann byk evren olabilmesi iin, on sekiz
bin lemi gemesi gerekir. Bu on sekiz bin
lem udur:
On sekiz bin lemin kt ana kaynak,
ilahi nur srasyla:
Akl- kll
Ukl-i tisa
Nfs- tisa
Teb-y Erbaa(drt miz)
Ansr- Erbaa(toprak-hava-su-ate)
Mevlid-i Selse(madde-bitki-
hayvan)
nsan
nsan- kmil
Kavs-i Nzl
Devir nazariyesine gre maddi leme
intikal eden ilahi nur; madde leminden
balayarak tekml ede ede insana varr.
CANSIZLAR LEM NEBAT HAYVAN NSAN
nsan- kmil olabilmek iin de nefsin,
yedi mertebeden gemesi gerekir.
-
52011 / Yl: 1 Say: 1
indeki zn(okyanusun) bilincine var-
mak iin, yaamn dik yamalarna trman-
mak, varolu sorununu srtlanmak gerekir.
Kaplar gemek, perdeler amak gerekir.
Benlik zrhlarn paralamak gerekir.
Sorumluluktan kaan insann boyutu
beer boyutudur. Kendini sorgulayan in-
san beer boyutundan bir st dzeye ge-
mi; takntlarn, ihtiraslarn terk etmeye
balamtr(terk-i dnya). II. aama olan terk-i
ukb, manda derinlemektir; ancak, aslolan
terk-i terk makamdr ki burada insan- kmil
olma, bilgelik sz konusu olur.
Varolu emberi - nsan ve Evren:
Evrenin yaratlndaki Kn! emri,
Zatn sfat elbisesine brnerek grnmesi
demektir. Kaf, sfat; nun ise nuru tem-
sil eder. Kaf Da insan- kmildir. Allahn
nuru onun zerine dounca Ol! emri gel-
mitir.
nsann dnyaya gelii, tamamlanm
bir evrende yer al, bir daire hareketi olarak
dnlmtr. Devir nazariyesine gre,
man leminden madde lemine(evrene)
gelen ruhlar, tekrar ilk ve asli vatanlarna
geri dnerler. Madde lemine inen ruhlarn
izledii yola kavs-i nzul, ka kavs-i uruc
denir.
Tm evrende en temel hareketin dnme
hareketi olduunu sezgisel olarak hissede-
riz. Dnen semazenler, gezegenleri; eyh,
Gnei(sabit) temsil eder. Bu simetrinin
ezoterik anlam; aas yukarya, yukars
aaya benzer; yani yaratl tek bir pren-
sipten, tek bir kavramdan kaynaklanmtr.
Dier tm yaratklar o tek prensibin tekra-
r, yansmasdr. Bu bilgileri tablolatrrsak
yle bir ema ortaya kar:
-
6ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
Haktan halka, iten da inen kavse va-
hidiyet; halktan Hakka, dtan ie ykselen
kavse ahadiyet kavsi denir.
Bu tablo; kulun hakikate ynelmesi,
benliin terki, Hakta yok olu, kmil olduk-
tan sonra tekrar kullua dn tablosudur.
nisiyatik retilerin hedefi , insanda
tekml salamaktr. uurlanma ve aydn-
lanma adna eitli sylem ve riteller bizi
kozmik bilince tar. Kinat oluturan cev-
her zerinde kuantum felsefesi, yeni bulgu-
lar sunmaktadr. Kozmik irade, evrendeki
bilim, dnsel tabanmzn yeni kavram-
lar. Bu kavramlarla derinleerek, geri d-
np Alevi ve Bektai retisinin devriyeleri
zerinde younlamak bize ilgin bilgiler
salayacaktr.
Bu dorultuda ktmz yolda nce,
devriye metinlerini yaynlamay amalyo-
ruz.
Bir sredir devriyeler ve nokta felsefesini
aratrmaktayz. Elimizde otuzu akn cnk
ve yazma bulunmaktadr. Bu metinlerin ak-
tarm devam etmektedir. Yakn bir zaman-
da Trk Alevi-Bektai Devriyeleri bal
altnda kitap olarak neretmeyi planlamak-
tayz. Bu yazmzda 13 devriye rnei sunu-
yoruz.
Bekabillah KN
Tecell-i Zt- lhiye Kll-i Akl nsn- Kmil Terk- Terk
FEN BEK
Vahidiyet Kavsi Ahadiyet
Tenezzl Terakki
Kavs-i Nzl Kavs-i Urc
Mebde Med
Feriyye Ariyye Fark Cem
Fenafillah
Tevhid-i Efl (ilmel-yakn)
Tevhid-i Sfat (aynel Yakn)
Tevhid-i Zt (Hakkal-yakn)
Ceml-Cem (Dnyadan hibir eyi idrk etmemek. Kabe Kavseyn Ev Edna Btn-Zhir hep Hakk.)
Hz. Cem (Halk Zhir, Hakk btn. Hakk her eye ayna olmutur.)
VAHDETTEN KESRETE
Cem (Btnla zahiri birletirme makamdr. Hakk zhir, halk btn. Halk aynasndan Hakk zhir olmutur.)
KESRETTEN VAHDETE
HEREY ASLINA RCU EDER
Varlk dairesinin ini ksm uursuz idi. k irad ve uurludur (2. doum).
-
72011 / Yl: 1 Say: 1
Devriye rnekleri
rnek: 1Teh grmen siz beni dost yzin grp geldm
Bk devrn-rzigr dostla srp geldm
Ne var sylenen dilde varlk Hakkundur kulda
Varlgum hep ol ilde ben bunda garp geldm
Bezirgnam metam ok dest-grm stdum Hak
Ben ziynum assya anda denip geldm
Yir gk yaradld kla bnyd old
Topraga nazar kld aksurd durup geldm
Grdm yidi Tamusn sekiz Umak kamusn
Korkdan gnhum andan szrup geldm
dem olup Turmadn nefsm boynn burmadn
Yanldum bugday yidm umakdan srlp geldm
Nh oldum Tfn in ok dridm dnin
Dnme dnmeyeni suya gark idp geldm
Yalan degldr szm bak yzme a gzn
Dahrtlmedi izm u yoldan urup geldm
Eyyb oldum tenme cef kldum cnma
agurdum Sbhnuma kurtlar toyurup geldm
Zekery oldum kadum irdm agaca gedm
Kanum drt yana sadum depem deldrp geldm
Msyla Tra kdum bin bir kelime kldum
Bu halyk bilsnler anda bulnup geldm
s oldum kudretden bahne bir avratdan
nyet old Hakdan l dirgrp geldm
Cercs olup basldum Mansr oldum asldum
Hallc panbug gibi bunda atlup geldm
Muhammedi bir gice Hak okd Mirca
Ser-te-ser utan uca bile yz srp geldm
Yalunuz Sbhnd peygamberler cnd
Ynus hd pinhnd sret denrp geldm
(Tatc, 1990:202-203).
Ynus Emre rnek: 2Hak bizi yoktan var etti
kr yoktan vara geldim
Yedi kat arta asl
Kandildeki nura geldim
Eyyb ile ter erittim
Ll mercan gevher tuttum
Vuslat ile ta arttm
Be bu yolu sregeldim
Ynusla ummana daldm
Krk gn balk ile kaldm
Davudla demirci oldum
rse eki alageldim
Sahabelere uradm
Kudret lokmasn yedim
Er bir dedim Hak bir dedim
Bini sdm bire geldim
Ganimet ilen atldm
Ana rahmine yitildim
brahimle oda atldm
Glistanda nara geldim
Bir muazzam byk arda
Nistersen bulunur varda
Kapusu on iki yerde
stediim ara geldim
-
8ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
D altn ii gm
Suyu baldr eker yemi
Yer yer bedesten dirilmi
Dilediim yere geldim
Deniz bldm as ile
Ge utum s ile
Tr danda Ms ile
Mnctta dura geldim
Pir Sultan Abdal cokuna
Gel otur gnl kkne
On iki mamn akna
Ben bu seri veregeldim(Glpnarl, 1992:74-75).
Pir Sultan Abdal
rnek: 3Katre idim Ummanlara kartm
Ka bulandm ka duruldum kim bilir
Devre edip lemleri dolatm
Bir sanata ka sarldm kim bilir
Bulut olup adm bilirim
Boran ile yadm bilirim
Alt anadan doduumu bilirim
Ka ebeden ka soruldum kim bilir
Ka kez gani oldum ka kere fakir
Ka kez altn oldum ka kere bakir
Bilmem ki ka ktip ismimi okur
Ka defterde ka drldm kim bilir
Baz nebat oldum toprakta srdm
Bilmem ka atann slbnde durdum
Ka defa Cennet-i lya girdim
Cehenneme ka srldm kim bilir
Ka kez alet oldum elde bakldm
Semadan ka kere indim ekildim
Balck olup kerpi kerpi dkldm
Ka bozuldum ka kuruldum kim bilir
Dnyay dolatm hep karabatak
Grmedim bir karar bilmedim durak
stm ka rt bu kara toprak
Ka serildim ka dirildim kim bilir
Gufraniyim tarikatm bo deil
yi bil ki kara barm ta deil
Felek ile hi hatrm ho deil
Ka bartm ka darldm kim bilir
(nder, 1989:297-300).
Gufran
rnek: 4hum ge boyand gk ge boyanmadn
Yandum o em evkna pervne yanmadn
fte olup ol gze hayrn u zr idm
Nergis henz hb- demden uyanmadn
Hnn olup akard yaum rma mdm
C u hur ile sular akup bulanmadn
Dne dne tolanur idm kyn anun
arha girp felek dahi dokuz dolanmadn
Mihr ile raks iderdi tozum zerreve benm
Girbl ile bu hk-i vcdum elenmedin
Bki yanard te-i ak ile odlara
Tk- felekde meale-i mihr yanmadn
(Yldrm, 2000:211-212).
Bk
-
92011 / Yl: 1 Say: 1
rnek: 5Kurn yazlrken Ar- rahmnda
Sr kudret ktibi elinde idim
Kandil aslrken nr- meknda
Blbl idim gonca glnde idim
Krklar Ar stne kurdular cemi
Muhabbet Hak oldu srdler demi
Balktan yaratt Mevl demi
Ben ol zaman atam belinde idim
Ynus batn- hta dald zaman
Krk gn hem krk gece kald zaman
hm Zlfi kar ald zaman
Haybar Kalasnda kolunda idim
Yeksniyem buldum akn varsn
Mnkir mnfka vermen yarsn
Bir kua seksen bin ehrin darsn
Tayn verilirken yannda idim
(Glpnarl, 1992:77-78).
Yeksni
rnek: 6Gh denizlere derem mevc-urup tara taaram
Ndn eline derem kem bahya alnuram
Gh karm bu gklere dnerem arh ile bile
Gh ay ile bedr oluram gh gn ile dolanram
Gh Arafata karam lebbeyk urup ba aaram
Gh kurban yerine gelp ko olur boazlanuram
Gh hnkahta sfyem gh meyhnede fskam
Gh raksa girp dnerem gh saz alup alunuram
Gh onaram gh azaram bu halk iinde gezerem
Gh h olup ahbz olup ikr edp avlanuram
Gh deniz gh gl oluram gh sultan gh kul oluram
Gh bahar gh gl oluram elden ele ylinrem
Ne menzil vardr ne makam ne vcud vardr ne dem
Hktan gayr yok vesselm ya ben kande dolanuram
(Kprl, 1976:345).
Erefolu
rnek: 7Zt- ezelim sfata geldim
Nutk- ahadm cihana geldim
Mesken bana ar- lmekndr
Seyretmeye kinata geldim
Si v d y mfred-i kadmim
Krk gnde mrekkebta geldim
altnda msiv grndm
On drtle muhakkemta geldim
Grdm Hakk ar- stvda
On yedi kere salta geldim
Drt unsur ve mevlid ire
Bin cme giyib hayta geldim
Aryim ve mazhar- kelamm
Kerrt ile bu bista geldim
(Uman, 1982:201).
Ar
rnek: 8Sual eyler benim srrmdan
Cmlemizi var eyledi varndan
Yaratt Muhammed Al nrundan
Hakk ile Hakk olan ardan gelirim
-
10
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
Cebrail er alr eline
Seyretmeye gider dostun iline
Hayrnm akyan tuti diline
Rdvan kap at ardan gelirim
Teni sual etme ten kuru tendir
Cn ann iinde gevher-i kndr
Bu ilmin deryas bahr-i umandr
Srr kal eyleyen srdan gelirim
Mansr ile varub dra ekildim
Yusufla kul olub bile satldm
amda s ile ge ekildim
Musa ile dahi Trdan gelirim
(Noyan, 1998:130).
Kul Nesm
rnek: 9Makam- Vahdetten dtm yabana
Peymne yollarn getim de geldim
rifi m esrr amam ndna
rifl erin srrn setim de geldim
Ansr libsn giydirdi Ana
Melik mnendi dtm seyrna
Henz dem olup geldim cihna
Yedi kat gkleri atm da geldim
Muhabbet Cemidir erenler Cemi
Erenler Ceminde srerler demi
Krklarn Ceminde buldum demi
Hk-i pye yzm srdm de geldim
rif isen dinle ey kalbi selm
Cnn mride edegr teslm
Grh-u Nciye olunca nedm
Ceml-i hazreti grdm de geldim
Bosnavyim szm gitti zmden
k olan kmaz kmil sznden
Bu ilmi okudun btn yznden
Bin yllk namz kldm da geldim
(Noyan, 1998:134).
Bosnav
rnek: 10unlar ki grp yzn bu dara gelrler
Ol ahde vefa eyleyp ikrra gelrler
Anlar ki ezel gzleri saunda kalubdur
Bunda seni hi bilmeyb inkra gelrler
emn kadehin n iden abdl- ilh
Ol ak ile bu lem-i devvra gelrler
Zlfn teline anda kimin gnl dolad(ise!)
Mansr gibi meydna girb dra gelrler
ol dneleri gr, biter ecr olur ol
Seyr ile iinde yine esmra gelrler
Hibiri izinden kub har yola gitmez
Her birisi bir yol ile bzra gelrler
Yollar ne var ayr ise! Hep sana k!
Cmle seni ister, sana ddra gelrler.
Elbette bu b iinde kim girse Niyz
Hrn gezb evvel, sonu glzra gelrler
(Uman, 1993:555-556).
Niyz Msr
-
11
2011 / Yl: 1 Say: 1
rnek: 11Seyran ettim erenlerin demini
Kudret kandilini yanarken grdm
Burk olup itim b-u hayattan
Hazret Peygamberi kanarken grdm
Gnde bin kez Hakka kr ederken
Veysel erenler katarn yederken
Msa Hakkn didarna giderken
Hzr mkilini ararken grdm
Hall Kbe yapt insan gelmee
phesiz gnahlar kabul olmaa
smail uruna kurban klmaa
Bir melek bir koyun yederken grdm
Nerden dman gelir ise duyard
Dost uruna cn-u b koyard
Her gn Hamza ikre gezerdi
Alyi Dldle binerken grdm
Vefs yok imi unda fennn
Hisb yok imi mlke konann
Yavrusun aldrm garip anann
Parlay parlay yanarken grdm
Pr Sutnm eder unda gelmiler
Dizilmiler duasn almlar
Birbirinin eteini tutmular
Mkilin mrde tnarken grdm
(Noyan, 1998:129).
Pr Sultn Abdal
rnek: 12Atamz hazret-i demden evvel
Srr- Kibriyda pinhan idim ben
Hi b- engra nn eylemeden
Revn- emimden seyrn idim ben
Hazine-i km dildedir lezzet
Deil bir demden, Hakktan inayet
Arsa-i vcda yetmi millet
Hi ayak basmadan bir cn idim ben
simim bu lemde dmeden dile
Akn defterine yazldk hele
Atamz hazret-i demle bile
Vcd ikliminde cevln idim ben
Kf Nn la halk halk eyledi Hakk
Uryn Hlikin esrrna bak
Nazargh- Hud basmadan ayak
Bir mahf makamda mihmn idim ben
(Noyan, 1998:132-133).
Uryn
rnek: 13Canan elinden geliriz candan haber sor bize
Semaya seyran eyledik gnden haber sor bize
Gelecekten haber vermek ehl-i keramet ii
Bugn grdk yaadk dnden haber sor bize
Dnden gsterdi bugn rya ile her gece
lm-i ledn bilmeyeler manya der bilmece
Ak stne kara yazp okumadm bir hece
oktan fayekn olmuuz knden haber sor bize
Kn emriyle sevdiini kudretiyle var etti
leme em-i emadr bir kandile nur etti
Ol habib-i Kibriyay Ahmed-i Muhtar etti
Levh-i kalem esrardr nundan haber sor bize
-
12
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
Nundan nuru halk eyledi bezm-i elest mekndr
O lem ruhlar lemi bir uluca meydandr
O diyarda umman zerre burada zerre ummandr
Milyarlarca yl saniye ondan haber sor bize
O anda dtk Turaba orda ektik ok ile
ireyi lezzet olarak evvel uradk dile
demin ekli cismine girdik nebatat ile
Gidadan hayata dndk kandan haber sor bize
Kan ile girdik demin cisminde ekil aldk
ntikal edip Havvay nice hayrete saldk
Dokuz ay dokuz saat ki misafi r etti kaldk
Kalesi et suru kemin handan haber sor bize
Biz o handa yaar iken ne ah ne de vah vard
O diyarda lem mehul, baka bir sabah vard
Orada ne hayr ne sevap ne er ne gnah vard
Menzil uzak, mekn yakn, ynden haber sor bize
yle bir yne geldik ki lem iinde lem
Herkesin kalbi kitaptr iradesiyse kalem
On yl yaa, yz yl yaa bin yl yaa vesselam
Gelen gitti giden gelmez sondan haber sor bize
Bu son yle bir yolculuk muhit berzah sahas
lk o meknda duyulur melekl mevt nidas
Ya olur cennetten bir kk ya cehennem gayyas
Maher mizan srat nedir bundan haber sor bize
Bundan sonra nihayetsiz bir menzile varlr
Emri Bari kudretiyle cmle ruhlar dirilir
Burda yaptn kalba mutlak girilir
O benden o vcuttan tenden haber sor bize
O bedende o vcutta biz o tende sr idik
Ka bin kere srafi l sur fl ediin dinledik
Mansurun ak lisanyla Enel Hakk biz dedik
eriat tarikat nedir, dinden haber sor bize
Dinle verdik ruha cila nice srdk dem hayat
Ka kere padiah olduk ka bin kere kem zevat
Gnlm nusret zemininde yere erdi nihayet
Ya o nedir, ya bu nedir, senden haber sor bize
Senlik benliksiz klar halk iinde sufl idir
Vahdet-i vuslat olanlar Burak- refrefl idir
Melek gkte huri, glman bunlar cennet ehlidir
eytan ateten halk oldu, cinden haber sor bize
Gnl mlknde kyamet koptuunu kere
Seyreyledik can gzyle canan ile ekere
Tende ldk, kandan ldk, ruhta ldk ka kere
Ak burcunda ehit dtk andan haber sor bize
Hlden hle dolatm srr bahane idi
Bel mlknde yaarken hayat ahane idi
Feyman olarak geldim evvel adm ne idi
Hangi sfat nihayetim ondan haber sor bize
(zsoy, 2005:211-213).
Osman Feyman
KAYNAKLARALBAYRAK, Nurettin.(2010). Ansiklopedik
Halk Edebiyat Szl. stanbul.
AYTA, Stk.(2006). Evrenin Srlar. stanbul.
BUDAK, Ali.(2007). nsan Byk Evrendir. stanbul.
DEMREL, ener.(2003). 16. Yzyl Divan airlerinden Hayretnin Devriyye Benzeri Bir Gazelinin Aklamas. Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi. Say:13/1.
DLN, Cem.(1999). rneklerle Trk iiri Bilgisi. Ankara.
GLPINARLI, Abdulbaki.(1992). Alevi-Bektai Nefesleri. stanbul.
-
13
2011 / Yl: 1 Say: 1
GRAY, Cenk.(2010). Semadan Semaha Bir Sonsuz Devir. Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Dergisi. Say: 56. Ankara.
GZEL, Abdurrahman. Devriye. Trk Dili. Say: 445-450.
KPRL, Mehmet Fuat.(1976). Trk Edebiyatnda lk Mutasavvfl ar. Ankara.
KISAKREK, Necip Fazl.(2002). Bat Tefekkr ve slam. stanbul.
NOYAN, Bedri Dedebaba.(1998). Btn Ynleriyle Bektailik ve Alevilik l. Ankara.
NDER, Mehmet.(1989). Halk Ozan Gufran ve Bir Devriyesi. III. Uluslararas Trk Halk Edebiyat Semineri. Eskiehir.
ZSOY, Bekir Sami.(2005). Balangcndan Gnmze rnekleriyle Trk iiri. Ankara.
PAKALIN, Zeki.(1993). Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl. stanbul.
PALA, skender.(1995). Ansiklopedik Divan iiri Szl. Ankara.
ENER, H. brahim.(2003). Trk slam Edebiyat. stanbul.
TATCI, Mustafa.(1990). Ynus Emre Dvan Tenkitli Metin. Ankara.
UMAN, Abdullah.(1982). Rza Tevfi kin Tekke ve Halk Edebiyat ile lgili Makaleleri. Ankara.
UMAN, Abdullah.(1993). Devriyyeler zerine Rza Tevfi kin Yaymlanmam Bir Makalesi. Trklk Aratrma Dergisi. Say 7. stanbul.
ULUDA, Sleyman.(2005). Tasavvuf Terimleri Szl. stanbul.
YILDIRIM, Ali.(2000). Bakinin Devriyye Trnde Yazd Bir Gazeli. Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. C. 10, say 1. Elaz.
-
14
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
-
15
Aynur KOAK1
() Hnkr: Haydi seni Rum lkesine
saldk!2
ZET
Dnyann zerine kurulu olduu bir
dzen: kaos- kozmos, karmaadan dze-
ne gidiin ifadesidir. Bir ztlk yanstan bu
manzara ruhsal lemden d leme kadar
her yerde insanolunu kuatr. nsanolu bu
zorunlu yapnn karsnda kaostan kozmo-
sa doru seyreden bir kurtulu mcadelesi
sergiler. Ferd anlamda her birey, kolektif
anlamda da her toplum iin bir kahraman
olmadan dzene ulamak zordur, belki de
imknszdr. Joseph Campbell, kahraman,
kendini baz eyler iin feda edebilen birey
olarak nitelendirir ve snamalara tabi tutu-
lan kahraman iin unlarn sorulmas ge-
rektiini vurgular: O, gerekten bu greve
uygun mu, tehlikelerin zerinden gelebili-
yor mu? Cesaret, bilgi, kapasite ve hizmet
1 Prof. Dr., Kocaeli niversitesi, Fen-Edebiyat Fakl-tesi Trk Dili ve Edebiyat Blm.
2 Vilyetnameden.
etmek iin imkna sahip mi? Snamalar
bireyi bir st bilin dzeyine, yani dzene
ulatrr. O hlde Velyetnamedeki Sar Sal-
tuk da kaos- kozmos dzleminde snama-
l bir hareket plan olmal ve sonunda yeni
bir hayatn tlsmna ulaabilmelidir.
Anahtar Kelimeler: Hac Bekta Veli
Velyetnamesi, Sar Saltuk, Kahraman Mo-
deli, Kahraman Arketipi.
ABSTRACT
The order on which the world has been
founded chaos- cosmos is the expression
of movement from disorder to orderliness.
This outlook refl ecting confl ict covers human
beings everywhere from the inner world to
the extarnal world. In view of such an ine-
vitable formation, mankind gives struggle
for salvation leading from chaos to cosmos.
It is unlikely or perhaps impossible for a
society collectively or for each person indi-
vidually to get organized without a hero.
Joseph Campbell describes an archetype hero
as an individual sacrifying himself for cer-
tain things and emphasis that criteria based
questions such as Is he relly appropriate
HACI BEKTA VELYETNAMESNDE BR KAHRAMAN
MODEL OLARAK SARU SALTUK
SARI SALTUK FROM HACI BEKTAS VELAYETNAME AS A
SAMPLE HERO
-
16
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
for the task?, Can he overcome the dangers?
Does he have the potentiality in terms of
spirit, intelligence, ability and attendance?
should be asked for the probationary hero.
The tests promote an individual to the next
stage of awareness, which is`the order
.Thus, the hero inVelayetname , Sari Sal-
tuk must also have an action plan depended
upon trial on the platform of chaos-cosmos
and can achieve the charm of a new life in
the end. The previous order is attained due
to Sari saltuk in Velayetname. After his vari-
ous trials he does not only obtain the order
but he takes the next stage of task as a chief
backgammon player as well.
Key Words: The hagiography of Haci
Bektash Veli Velayetname, Sari saltuk,
model of hero, hero archetype.
Vilyetnme-i Hac Bekt- Veli adyla bi-
linen eser, Hac Bekta Velinin menkabevi
hayatn anlatr3. Glpnarlya gre, bu eser
edebiyatmzda din tesiri altnda meydana
getirilen dier velyetnamelerle benzerlik
3 Vilyetnme-i Hac Bekt- Veli adl eserde Hac Bek-ta Velinin olaanst hayat, kerametleri anlatl-maktadr. Bu eser, tahminen Uzun Firdevsi tarafndan Hac Bekta Velinin lmnden iki yzyldan fazla bir zaman sonra yazlmtr. Bu konuda Velyetname zerine alma yapan Abdulbaki Glpnarlnn dnceleri dikkate deerdir. Glpnarlya gre, Vilayet-name, Hac Bekta hakknda doru-yanl; fakat hemen hepsi olaanst olaylar ihtiva ettiinden, bu eser,
hi phe yok ki kendisinden bir hayli sonra ve menkbevi
hayat, kendisini grenlerden duyanlarn daha sonrakilere
eklentilerle bildirerek, onlar tarafndan eklentileri de nakle-
derek mayalanp yourulduktan, Bektai gelenei adamakl-
l meydana gelip de dal budak saldktan sonra yazlmtr.
bkz. (Glpnarl, 1990).
gstermektedir. Velyetnamede olaans-
t olaylar, ayr alarda ayr yerlerde yaa-
m erenlerin buluup grmeleri, tarih
gereklie uymasna imkn bulunmayan
eyler en ok rastlanan unsurlardr. Yazar,
btn bunlarn ocuka-safa bir dnce-
nin rn olduu grndedir (Glpnar-
l, 1990: VIII-IX); ancak bnyesinde olaa-
nstlklerle hayatn gereklerine aykrlk
barndran olaylarn bulunmas ve bunlarn
yzyllar boyunca insanlar tarafndan ger-
ek olarak kabul edilmesi, yalnz ocuka
bir safl kla aklanamaz. Bu tr eserlerde
kolektif bilin dna ait bilgiler ve ifrele-
rin gizlendiini sylemek gerekir. ifreleri
zmleyerek insanln bin yllardr sre-
gelen ifrelerini zmek mmkndr. Ola-
anstlkler tayan bu anlatlarda kar-
latmz imgeler, insanln saf ocuksu
inanlarnn tesinde, kolektif bilin dnn
yansmalar olarak deerlendirilmeli ve bu
tr anlatlarda bulunan olaanstlkler,
insanln byle imgelere ihtiya duymasna
balanmaldr.
Velyetnamede bata Ahmed Yesevi ol-
mak zere Yunus Emre, Ahi Evran, Gven
Abdal ve bunun gibi velilerle ilgili anlatlar
mevcuttur. Anlatlardaki bu kahramanlar
gerek birer kahraman olarak deerlendiri-
lebilir miyiz? Bunlar, kahramanlarn izledii
yolu izleyerek onlar gibi yolculuk etmiler
midir? Alperenlerden biri olan Sar Saltuk
da byle bir yolculua km mdr? Ka-
ostan kozmosa bir seyir takip etmi midir?
Yani Sar Saltuka da bir kahraman diyebilir
miyiz? Bu sorulara kahraman zerine ana-
-
17
2011 / Yl: 1 Say: 1
lizler yapan aratrmaclarn grlerinden
yararlanarak psikanalitik bir yaklamla
cevap aramaya allacaktr. Bilindii gibi
Sar Saltukla ilgili szl ve yazl kltr or-
tamlarnda pek ok anlat bulunmaktadr4;
ancak bu makalede yararlanlacak metin
sadece Velyetnamede yer alan Sar Saltuk
anlats olacaktr.
Genel tanm itibariyle kahraman, insan-
lk iin kendini feda edebilen kiidir. nand-
deerler ve sevdii insanlar iin her trl
fedakrl yapandr. Birbirinden farkl kah-
raman tipleri olmasna karn bunlarn ortak
yn, fedakrlklardr. Campbell, kahrama-
n, kendinden daha byk bir ama uruna
yaamn feda eden kii olarak tanmlar. Her
kahramanca macerann temel balangc
korkusuzluk ve baardr. Kahraman toplu-
mun ve evrenin engellerine taklr, pek ok
sknt, mihnet ve ile eker; ancak dinamik
ve azimli olan bu tip, yaptklarndan emin-
dir, kararldr. En zor annda bile brakp git-
meyi, ihanet etmeyi dnmez, mitsizlie
kaplmaz. Yaama her an yeniden balayabi-
lecek gl yapya sahiptir(Eliuz, 2000:141).
O, bir ama iin mcadele edendir. Campbell,
kahramanlar yerel kahramanlar ve evrensel
kahramanlar olarak ayrr. Kabile kahraman-
lar ya da yerel kahramanlar, eylemlerini tek
bir halk iin gerekletirir. Muhammed, sa
ve Buda gibi evrensel kahramanlar ise ok
uzaklardan bir mesaj tar. Bu din kahra-
4 Yazl kltr ortam iin bkz. (Yce, 1987), (Ebl-Hayr- Rm, 1987); (Ebl-Hayr- Rm, 1988); (Ebl-Hayr- Rm, 1990). Szl kltr ortam iin bkz. (alar, 2005).
manlar Tanrnn planyla deil, mucizesiy-
le geri gelmitir(Campbell, 2010b:185).
nsanolu, evrenin yaratl srlarn bil-
me/bildirme gayesiyle elde ettii bilgi ve de-
neyimleri kozmik mitlerde dile getirmitir.
Evrenin yaratm tasarmlarnda yokluk, be-
lirsizlik, karmaadan sonra evren ve evrene
ait dzenden bahsedilir. Milletlerin kozmik
mitleri birbirinden farkl olsa da ortak nokta-
lar kaos- kozmos ynl deime/ilerleme
ilkesidir. Bu nedenle herhangi bir karmaa,
belirsizlik, sava ve hastalk, kaos ortam
olarak yaratlr; ardndan evrenin daha nce
ulam olduu kozmosa doru bir seyir iz-
lenir. Anlatlarda da kahramann, karmaa-
nn ardndan sahneye kt grlr. Kiinin
kahraman olarak bir varlk gstermesinden
nce, kahramanlk yolu iin bir itici g ola-
rak karmaa yaanr. ok eitli olaylardan
kurgulanm olabilen bu karmaa hli, kah-
ramanlk serveni iin bir ardr. Kahra-
man, tpk evren gibi kaos ortamndan san-
cl bir mcadeleyle varla doru hareket
eder. Eer kaos/ karmaa/ serven ars
olmazsa kii, onu harekete geirecek bir etki
bulunmadndan ayn kalr.
Yeni bir kahraman, yeni bir hayat, yeni
bir dzen yaratmak veya deimek/
ilerlemek hedefi gden anlatlar, kaos-
kozmos ynl deime/ ilerleme ilkesi
balamnda hareket eder; nk bunlarn
hepsinin temelinde bir yaratm sz ko-
nusudur. Yaratm sz konusu olduunda
da Eliadenin vurgulad kozmolojik eylem
tekrarlanmak zorundadr. Aratrmac, Her
-
18
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
yaratl, her eyin ncesindeki kozmolojik eyle-
mi, Dnyann yaratln tekrarlar.(Eliade,
1994:32) diyerek yaratm, yenileme, de-
ime senaryolarnda bu ilkenin korun-
duunu ifade eder. Neumann, kahramann
doumunu ya da varln kavga, atma,
karmaayla balatr. Onun tanmlamasnda
kahraman, insanln arketipsel haberci-
si/ nderidir. Neumanna gre balangta
kahraman miti yalnzca kozmik sembollerle
temsil edilmi ve artk, insanlk ve kiisellik
dnemine girilmitir(Neumann, 1973:131).
Tm mitlerin konu ald ey, eitli e-
killerde bilin dnmleridir. Bilin, snav-
lar yoluyla ya da aydnlatc ilhamlar yoluy-
la dnm geirir(Campbell, 2010a:167).
Kahraman bilinlenme srecinde; birey-
selleme, zgnleme ve kendi iinde b-
tnleme aamalarn yaar. Kahraman yol
alrken, kendi bireysel mitini de oluturur.
Anlatlardaki kahramanlar da yaratmdan
kaynakl olarak kaos- kozmos ynl eyle-
mi tekrarlar. Campbelle gre kahramanlarn
bir ksm yolculua kmay kendi tercih
eder, bir ksm da zorunlu olarak kar yol-
culua. Kahraman belli bir tr macerada so-
rumluluk sahibi bir ekilde yola koyulur ve
eylemi kendi iradesiyle gerekletirir. Bir de
onun iine itildii maceralar vardr. Bu, kah-
ramann ne yaptnn farknda olmad ve
kendini birdenbire bambaka bir dnya-
da bulduu bir macera trdr(Campbell,
2010a:170). Yazar, dnyann farkl yerle-
rinde grlen bu eit kahramanlarn ortak
ynnn, yolculukta ayn dairesel dng-
y takip etmeleri olduuna vurgu yaparak
kahramann kanlmaz yolculuuna dikkat
eker(Campbell, 2010a).
Bir mitik kahramann hayat birok yer-
de kopyalanr. Bir oban ya da bir veli kah-
raman olabilir. Bu durumun en iyi rneini,
Velyetnamede Hac Bektaa atfedilen ke-
rametlerin5, baka velilere ait olarak anlatl-
masnda buluruz. Bu durum Campbelle gre
kahramann sradan bir kii olmamasyla
balantldr: Sz konusu kahraman byk bir
egemen, byc-hekim, peygamber ya da enkar-
nasyon olduu zaman mucizelerin snrszca ge-
limesine izin verilir(Campbell, 2010a:363).
Velyetnamedeki kahramanlarda, zelde
de Saru Saltukta kozmik kurgu devam etse
de kahraman temsil eden kozmik sembol-
lerin yerini kiinin -dnemin toplumsal ya-
psnda nemli bir yeri olan veli- ald g-
rlr.
Velyetnamedeki Sar Saltuk anlatsna
gre Hac Bekta, bir gn Arafat dandaki
ilehaneden kp imdi Zemzem Pnar de-
nilen bir yere gelir ve bir obann koyun ot-
lattn grr. Burada Arafat Da, Zemzem
Pnar gibi adlarla anlan meknlar kutsiyet
kazanm yerlerdir. Da ycelik, su ise ya-
ratl, arnma ve yeniden dou imgeleriy-
5 Velyetname, Hac Bektan bir kahraman olarak oto-ritesini glendiren saysz kerametle doludur: Kahra-mann bir baryla yzlerce kii lebilir, eren denize postunu sererek stne oturur ve karya geer, sra-s gelince doan, gvercin, ahin donuna girer, icap edince yeniden insan ekline dnr, bir anda birok yerde grlebilir, atee girer yanmaz, suda kaynasa da lmez, kayay hamur gibi yourur, talar kerametine tanklk eder, hayvanlar keremiyle dile gelir, kayalar yrr, iradesi tabiat kanunlarnn zerindedir.
-
19
2011 / Yl: 1 Say: 1
le deerlendirildiinde kutsal meknlardr.
Mitolojilerde de yaratmn gerekletii bu
meknlar, merkezi temsil eder ve kutsal-
drlar. Bu meknda yal bilge adam olarak
karmza kan Hac Bektan bir obana
ynelmesi ve onu grevlendirmesi de bou
bouna deildir.
Hnkr, obann yanna gidip srt-
n svazlar ve adn sorar. obann cevab,
Adm Sar Saltuktur6, ne emrederseniz
hizmette olaym eklindedir. Hac Bekta,
bir kahraman semitir. Lider, baarlabi-
lecek olan grr ve onu baaran kii ola-
rak analiz edilebilir(Campbell, 2010b:167).
Burada obann hi tereddt etmeden hiz-
mete hazr olduunu ifade etmesi de Hac
Bektan seiminin doruluunu kantlar
niteliktedir. Campbell, kahramanlk kariye-
rinde sahip olunmas gerekenlerin sadakat,
lllk ve cesaret gibi erdemler olduunu
vurgular(Campbell, 2010b:167). Caryleye
gre cesur olmak, gnmzde bile geerli olan
ebedi bir grevdir. Yiitliin hl byk bir
deeri vardr. Bir insann balca grevi korku-
yu yenmektir(Caryle, 2004:51). oban Sar
Saltuk da cesaretle ve korkusuzca, hizmete
hazr olduunu beyan eder. Hnkr, Sar
Saltuka, Haydi seni Rum lkesine saldk di-
6 Sar Saltuk, Anadolu ve Rumelinin fethinde gazala-ra katlan, cengverlii ve velayeti ile efsane v bir ah-siyet hline gelen bir kahramandr. Gerek hayat ile menkbev hayat i ie gemitir. Sar Saltukun destan ahsiyeti ile ilgili bilgileri eitli menakpnamelerde
ve velayetnamelerde bulabilmek mmkndr; ancak onunla ilgili en nemli yazl kaynak, dorudan do-ruya Sar Saltukun hayatn konu alan Saltuk-nme adl eserdir. bkz. (Ebl-Hayr- Rm, 1987).
yerek onu grevlendirir. Onun bu sz Sar
Saltukun seilmi bir kahraman 7 olduunu
gsterir. Bylece Rum lkesine dzen ver-
mek zere Sar Saltuk gnderilir.
Eer baarlacak bir ey yoksa kahra-
manlk eylemi de olmaz. Burada seilen
kii, greve gerekten uygun mudur? O,
tehlikelerin stesinden gelebilir mi? Ge-
rekli cesarete, bilgiye ve kapasiteye sahip
mi? oban Sar Saltukun yolculuu bura-
da balar. Velyetnamede neden bir oban
kahramana ihtiya duyulmutur? oban
kimdir? Mitolojik ve din anlatmlarda saf-
l, masumiyeti, tinsel yazgy temsil eden
hayvanlar ve onlarn fedakr bakclar o-
banlara yer verilir8. Toplum kahraman za-
7 Anlatlarda Sar Saltuk, bir destan kahramannda bu-lunmas gereken btn zelliklere sa hip tir. Son derece gldr, korkusuzdur. Tek bana dman kalelerini fethetmektedir. Bu zellikler dnda Sar Saltukun olaanst gleri de olduu, Saltuk-nmede m-balaal bir ekilde anlatlmaktadr. ok uzaklarda aleyhinde sylenenleri iitebilmekte, oturduu yer-den bir kl darbesiyle bir baka diyardaki dmann ldrebilmekte, gz ap kapayncaya kadar bir diyar-dan bir baka diyara gidebilmek te dir. D man lar bir trl Saltuku ldrememektedir; ok atarlar batmaz, kl vurur lar kesmez, by yaparlar tesir etmez, suya atarlar boulmaz, atee atarlar yanmaz. Btn cinler ve melekler Sar Saltukun yardmcsdr. Hatta bu cinlerden birisi ile ahiret kardei bile olmutur. Btn bu zellikler gz nnde bulundurulduunda, Sar Saltukun alp-eren kiiliinin yan sra, baz menkbe-lerde bir masal kahraman kimliiyle karmza kt da grlmektedir.
8 Bat Asya mitolojisinde Dumuzi Tammuz obanla-rn ve srlerinin koruyucu tanrsdr. Vens yldz ve ak tanras olan nanna oban Dumuzi ile evle-nerek yazgsn deitirir (Eliade, 2007:85). Kuran- Kerimde ad geen peygamberlerden Hz. smail, s-
-
20
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
mann ihtiyalarna duyarldr. Pek ok tarz
ve dnce gibi kahraman tipi de zamanla
evrim geirir. Halk anlatlarnda oban tipi-
ne sklkla rastlanr. Mezarda doan ocuu
bulan obandr, dervie saf gnlle ibadeti
gsteren obandr. Kahraman olarak bir o-
bann seiminde, toplum yaamyla birlikte
iinde bulunulan etkileimler ve gemiten
gelen kltrel birikimlerin de etkisi olduu
sylenebilir(Koak, 2010).
Hac Bekta tarafndan Rum lkesine
gnderilmek istenmesi zerine bir oban
olan Sar Saltuk, koyunlar ne yapaym?
diye sorar. Bu durum, Rankn tanmlad,
hayatn maddi hedefl erini gerekletirme-
ye alan kahraman fi gr(Rank, 2001) ile
Campbell ve Jungun tanmladklar, hayatn
manevi hedefl erini gerekletirmeye al-
an kahraman rolleri(Jung, 2003; Campbell,
2010a) arasnda bir seim yapma zorunlu-
luunu ifade eder; ancak, Hac Bektan,
sahipleri gelene kadar koyunlarn orada
otlayabileceini sylemesi zerine Sar Sal-
tuk, manevi hedefe ynelir. Bu an, maddi
hedefl eri bir kenara brakan Sar Saltuk iin
aydnlanma andr. Akl hocalar ounluk-
la tanrsal bilgelik ve manevi bir kavrayla
konuurlar. Bu anlatmda Hac Bektan da
hak, Salih, Yakup, Musa ve Hz. Muhammed hayatla-rnn baz blmlerinde obanlk yapmlardr. Tasav-vuf literatrnde de obanlara rastlanmaktadr. Ali Fakih, Fatih Sultan Mehmetin oban-badr. Kendisi hem din ilminin byk stad bir lim hem de oban-dr. Fakih, hayvanlara obanlk yapamayann insanla-ra hi obanlk yapamayaca dncesiyle ve nefsini terbiye etmek amacyla obanlk yapmtr. Veysel Karaninin de obanlk yapt bilinmektedir.
Sar Saltuk iin yksek bilin olma zellii
dikkat ekicidir.
Kahramanda var olan stn nitelikleri,
yce deerleri ortaya kartacak olan akl
hocasnn varl, kahramann daha yksek
bir bilin durumuna eriebileceinin gs-
tergesidir. Akl hocas, kahramana eitli
bilgiler retir, kahraman ileride karlaa-
ca zorluklara kar uyarr ve kahramana
armaanlar verir. Bu armaanlar genellikle
anahtar, silah vb. maddi armaanlar olur-
ken kimi zaman da manevi deer tayan bir
t, ipucu olabilir(Tecimer, 2005:126-127).
Velyetnamede yal bilge arketipi ere-
vesinde deerlendirebilen Hac Bekta, ay-
dnlanma yolculuunu gerekletirecek Sar
Saltuka bir yay, yedi ok ve tahta bir kl ile
deniz stnde batmadan yzebilecek bir
seccade hediye eder.
Kahraman bir kuyuya, balinann midesi-
ne, bir zindana veya yeraltnda bir maaraya
debilir. Bu karanlk yerler, yeni enerjilerin
oluturulduu yerlerdir. Sar Saltukun yolu
bir kaleye der. Kale, bir ejderhann eline
gemitir ve kahramann yedi bal ejderha
ile mcadele etmesi gerekmektedir. Kah-
raman, bu kalede yeni enerjiyle dolacaktr.
Sar Saltukun kaleyi ele geirmek istedii
bu zaman, kaosun ortasdr. Kahramanlar
iin ejderha, yenilmez bir semboldr. Tm
kltrlerde kahramann yapt en nemli
eylemlerinden biri de fi ziksel eylemdir. Or-
talkta dolap canavarlar ldren, tipik bir
erken dnem kltr kahraman vardr. Bu,
insann dnyasn tehlikeli ve biimsiz bir el
-
21
2011 / Yl: 1 Say: 1
dememi ormann ierisinde ekillendirdi-
i, tarih ncesi bir dnemden gelen bir ma-
cera formudur(Campbell, 2010: 177).
Tipik kahraman anlatlarnda kahra-
man, yolunun bir noktasnda kmaza girer,
yardm bekler. Bu yardma ulamadan da
yolunu bulamaz. Sar Saltuk, Lazoullarn-
dan bir kfi r beyinin kalesinde ejderhayla9
savarken klcn kullanmay unuttuunda
ise bu durum oradan ok uzakta olan Hac
Bektaa malum olur ve Hac Bekta, Hzr
Sar Saltuka yardm etmesi iin gnderir. Bu
da bilin d alanda yol gsterici bilgeden
beklenen bir davran kalbdr. te yandan
bilinlenmeye doru atlan admda ejderha,
kahramann glgesini temsil eder ve onun,
benliini byl bir ekilde ele geiren te-
kilemi duygularn tesirinde olduunu
gsterir. Anlatda ejderi ldrmek iin kul-
lanlan kl tahtadr. Bunun da sembolik bir
anlam olabilir. Kahraman, akl hocas ve
rehberi Hac Bektan ve Hzrn yardmy-
la bilinaltna ait bu g tarafndan yok edil-
9 Campbelln ejderhaya ilikin ilgin yorumlar mev-cuttur: Bizim Batl ejderhalarmz hrs temsil edi-yor, ancak inli ejderha farkl. inli ejderha bataklkl topraklarn canlln temsil ediyor ve gbeine vu-rup Ha haha haa diye bararak geliyor. Bu sevimli ejderha, nemli ve byk bir hediye olan suyun bere-ketini getiriyor; ama bizim Batl hikyelerimizdeki ej-derha, her eyi toplayp kendine saklamaya alyor. Gizli maarasnda gizledii eyler oluyor, yn yn altnlar ve bazen de tutsak bir gen kz. kisini de ne yapacan bilmiyor; o yzden yalnzca onlar saklayp koruyor. Buna benzer insanlar vardr; byle insanlara antika deriz. Hibir hayat belirtisi, verdikleri hibir ey yoktur. Yalnzca size yaprlar, etrafnzda dola-nrlar ve sizden enerji almaya urarlar(Campbell, 2010b:195).
mekten kurtulur. Sar Saltukun onunla m-
cadelesi ve onu yenmesi kendisine bir g
kazandrr. Baka anlatlarda da Hzr bir
yol gsterici olarak grlr. Bu durum g-
nmz dnyasnda da Hzrn bir kurtarc,
yol gsterici olarak insanlarn bilinaltnda
yal bilge arketipinin yansmas olarak var-
lk bulduunu kantlar niteliktedir.
Sar Saltuk, ejderhay ldrdkten son-
ra ejderha savanda pek susadm diyerek
drt be yeri kazar ve kazd yerlerden, bir
deirmeni dndrecek kadar ar duru bir
su kar. Burada su, kahramann tekile-
mi, bilinalt elerden arndn sembo-
lize eder. Metaforik adan su, bilinaltdr
ve sudaki canl bilin kiiliini bastran ve
gsz braklmas, yenilmesi ve kontrol
edilmesi gereken bilinalt yaam ya da
enerjisidir(Campbell, 2010:190); nk su,
arketipsel nesneler arasnda arnmay sala-
yan bir edir. Su, psikolojik adan bilinal-
tnda sakl olan yaam gcn temsil eder.
Bu son mcadeleyle artk kaos ortamnn
karmaas zlm, kozmosun dzenine
ulalmtr. Sar Saltk, Hac Bektan iare-
tiyle yola km, nne kan zorluklar a-
maya alm, onu gelecee hazrlayan, er-
ginleyen bir dizi snav baaryla vermitir.
Bu snavlar sayesinde slamiyeti yaym,
insanlar zorluklardan kurtarm ve bun-
lar sayesinde olgunlam, bilinlenmitir.
Kahraman; eitli snavlara tabi tutulmu,
bilin d alann karanlk glerine kar
sava vermi, sonunda da hem fi ziksel hem
de ruhsal yolculuunda baarya ulaaca
srlar elde etmitir.
-
22
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
Kahraman, maceralar yaayarak bilgi
ve erdem sahibi olur. Sar Saltuk girdii zor-
lu mcadelede eitli snavlardan geerek
bireyleme srecini tamamlar ve tekkeye
dner. Kendisine icazetname10 verilir. Hac
Bekta Veli, szne inanlr kiidir. Bektai-
likte, inanlan, gvenilen kiiye mrit olunur
sz mevcuttur. Sar Saltuk da Hnkrn bir
iaretiyle yola koyulmu, icazetname alacak
seviyeye ulamtr. Bilindii gibi kiinin
mrit olabilmesi iin, onun inanlrln
gsteren bir diplomas, icazetnamesi olmas
gerekir(Temren, 1995:58). Sar Saltuka ica-
zetname verilmesi onun bu mevkiye ulat-
nn, yani aydnlandnn gstergesidir.
Sar Saltuka era11 ve sofra da verilir.
era aydnlanmann sembol olarak kulla-
nlr. Bektailer, dervi de era gibidir. Hiz-
metini grrken (aydnlanrken), kendisi erir.
(kendinden verir, fedakrdr) derler(Temren,
1995:214). Jung, kahraman babo dolaan
bir gne olarak deerlendirir. Ona gre
kahraman ylece orada duran, ama varly-
10 cazetname, ruhsatname karldr. rnek ola-rak; babalk icazetnamesi, babalk ruhsatdr. Bu grevi lykyla yerine getirebileceine ilikin yetki belgesidir(Temren, 1995: 218).
11 Belks Temrenin, Bektailiin Eitsel ve Kltrel Boyutu adl eserinde era konusundaki tespitleri y-ledir: Bugnn Bektaileri de, Horasan erandan zerre (ule) alarak Meydan Evinin eralarn uyan-drmak suretiyle Kutsal Trende (Meydanda) aydn-lanmay sembolize etmektedirler ki, bu bize Ahmet Yeseviyi ve ardalarn hatrlatmaktadr. Bu ardalar arasnda Avar Baba, Pir Dede, Akyazl, Kademli Sul-tan, Geyikli Baba, Abdal Musa (.) Hac Bekta Veliyi Anadoluya gnderen Lokman Pirende ve Dobrucaya gnderilen Sar Saltuk bulunmaktadr(Temren, 1995:59).
la hayat baheden bir gnetir(Jung, 2003:5).
Sar Saltuk da erala n yayabilme vas-
fn elde etmitir. Sofra da eitim krss,
muhabbet sofras, irfan pazardr(Temren,
1995:213). Bunlar, onun yolculuunu ta-
mamladktan sonra elde ettikleridir ve ger-
ek bir kahraman olarak tescil edildiinin
maddi gstergeleridir.
Kahramann biyografi sinde son eylem,
lm ya da ayrlktr. Yaamn tm anlam
kusursuzca bu aamada rneklenir. lm
aamasnda kahraman iin ilk koul ise me-
zarla bartr. Yaamnda ikili perspektifi
temsil eden kahraman, lmnden sonra da
kaynatrc bir imgedir(Campbell, 2010:388-
389). Sar Saltuk anlatmasnda da karmza
kan son keramet, kahramann lm any-
la ilgilidir. Buna gre, Sar Saltuk lrken
bana muhip olanlarnz bir tabut yaptrsn,
koyup gitsin; birbirinizle ekimeyin, ben he-
pinizin tabutunda bulunurum(Glpnarl,
1990:47) diye vasiyet eder ve gerekten de
her bir beyin tabutunda grnr. Bu anlat
kahramann lm fi kriyle de bark oldu-
unu gsterir. Burada tabutun anne rahmini
sembolize ettii dnlrse lm, aslnda
yok olu deildir. lm, ikinci bir doum-
dur. Grld gibi kahraman, lmnden
sonra da insanlk iin kaynatrc bir imge
olmaya devam etmitir.
Sonu olarak bu anlat da kozmolojik
eylemin yaratma ilkesinden kaynakl olarak
bir kahraman yaratmtr. Sar Saltuk bir al-
peren, bir kahraman olarak bugn bile ha-
fzalarda yaamaktadr. Sar Saltukun Ana-
-
23
2011 / Yl: 1 Say: 1
dolu ve Balkanlardaki mezar ve makamlar-
nn byk bir blm varln korumakta-
dr. Sar Saltukun menkbelerinin hl anla-
tlyor olmas ve kutsal bir Trk kahraman
olarak bilinmesi, onun bir kahraman olarak
yolculuunu baaryla tamamladnn ak
bir gstergesidir.
Bireyler her eyden nce kendilerini
koruma isteklerini bir yana braktklarnda,
kahramanca bir bilin dnmn yaaya-
bilirler. Sar Saltuk yeni bir dzen kurmak
zere yolculua kmtr. Aslnda onun
toplumsal hayatta salamaya alt dzen
ve verdii bireysel mcadeleler, dier btn
kahramanlarn verdii mcadelelere benzer.
Her birey de znde kendi kendinin kahra-
mandr ve her insan yaad deneyimlerle
ruhunu dzene sokmaya alr. Bu anlam-
da ister eren, ister tarih kahraman, isterse
de zorba kahraman olsun; dairevi olgunluk
emas tm insanlarda kopyalanr.
KAYNAKLARCAMPBELL, Joseph.(1991). The Power of The
Myth. New York.
CAMPBELL, Joseph.(1993). The Hero With a Thousand Faces. London.
CAMPBELL, Joseph.(2010a): Kahramann Sonsuz Yolculuu. ev. Sabri Grses. stanbul.
CAMPBELL, Joseph; Moyers, Bill.(2010b). Mitolojinin Gc. ev. Zeynep Yaman. stanbul.
CARYLE, Thomas.(2004). Kahramanlar. ev. Behzat Tan. stanbul.
ALAR, Birsel.(2005). Szl Kltr Ortamnda Sar Saltuk Anlatlar zerine Bir nceleme. Kocaeli niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Baslmam Mezuniyet Tezi. Kocaeli.
EBL-HAYR-I RM.(1987). Saltuk-nme I (1987). Haz. Dr. kr Halk Akaln. Ankara.
EBL-HAYR-I RM.(1988). Saltuk-nme II (1988). Haz. Dr. kr Halk Akaln. stanbul.
EBL-HAYR-I RM.(1990). Saltuk-nme III (1990). Haz. Do. Dr. kr Halk Akaln. Istanbul.
ELADE, Mircea.(1994). Ebedi Dn Mitosu. ev. mit Altu. Ankara.
ELADE, Mircea.(2007). Dinsel nanlar ve Dnceler Tarihi. ev. Ali Berktay. stanbul.
ELUZ, lk.(2000). Dede Korkut Hikyelerinde Tipler. Uluslararas Dede Korkut Bilgi leni Bildirileri. Ankara.
GLPINARLI, Abdulbaki.(1990). Vilyet-nme Menkb- Hac Bekt- Vel. stanbul.
JUNG, C. Gustav.(2003). Aspect of the Masculine. Edited With an Introduction by John Beebe. Translated by R.F.C. Hull. London and New York.
JUNG, C. Gustav.(1991). Psychology of the Unconscious. New Jersey.
JUNG, C. Gustav.(1968). The Archetypes and the Collective Unconscious. Trans. R.F.C. Hull. New Jersey.
JUNG, C. Gustav.(1970). Four Archetypes; Mother, Rebirth, Spirit, Trickster, Princeton. New Jersey.
JUNG, C. Gustav.(2005). Drt Arketip. ev. Zehra Aksu Ylmazer. stanbul.
-
24
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
KOAK, Aynur.(2010). Bir Kahraman Modeli Olarak Karauk oban. Dede Korkut ve Gemiten Gelecee Trk Destanlar Uluslararas Sempozyumu, Yaynlanmam Bildiri. 25-28 Ekim 2010. Yakn Dou niversitesi, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti.
NEUMANN, Erich.(1973). The Origins and History of Consciousness. New York.
RANK, Otto.(2001). Doum Travmas. ev: Sabri Ycesoy. stanbul.
TECMER, mer.(2005): Sinema: Modern Mitoloji. stanbul.
TEMREN, Belks.(1995). Bektailiin Eitsel ve Kltrel Boyutu. Ankara.
YCE, Keml.(1987): Saltuk-nmede Tarih, Din ve Efsanev Unsurlar. Ankara.
-
25
1 Mehmet Saffet SARIKAYA2
ZET
Makalede BB Atatrk Kitapl Bel.Yz-
00543 numarada kaytl Tarikat- Rifiyye
adl, muhtemelen 19. yzyla ait eserin ie-
rii deerlendirilecektir. zellikle yazma
eserdeki On iki mam ve On drt Masum ka-
bulnn Anadoludaki Bektai geleneine
uygun olarak dillendirilmesi Anadoludaki
Rifai gelenek asndan nemlidir. Bu du-
rum Anadolu tasavvuf geleneinde Ehl-i
beyt sevgisi eksenli baz inan motifl erinin
farkl tarikat evrelerinde ortak kullanldk-
larn gstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Rifiyye, Bektaiy-
ye, On iki mam, On drt Masum.
1 Bu alma TBTAK 110K317 proje erevesinde hazrlanmtr.
2 Prof. Dr., Sleyman Demirel niversitesi, lahiyat Fakltesi, slam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dal, Is-parta.
ABSTRACT
In this article, the content of the manusc-
ript, which is called Tarikat-i Rifaiyye
and registered with the registration number
Bel. Yz-00543 in IBB Ataturk Library ,and
which probably remains from the 19 th. cen-
tury will be assessed. Specially the expressi-
on of the work Twelve Imam and Fourteen
Innocent in the manuscript according to the
Bektashi tradition in Anatolia, is important
for Rifai tradition in Anatolia. This aspect
shows the common use of some belief pat-
terns about love of ahl-i bayt in different ta-
riqas in Anatolian tradition of misticism.
Key words: Rifaiyya, Bektashi, Twelve
Imam, Fourteen Innocent.
GR
zerine deerlendirme yapacamz
eser, stanbul Bykehir Belediyesi Ata-
trk Kitapl Bel. Yz-00543 numarada ka-
ytl, 53 varaklk, her sayfada 10 satrl gzel
ve harekeli, nesih yazldr. Herhangi bir ta-
TRKYEDEK BEKTA-ALEV KLTRNE DAR
FARKLI BR EVRE: BR RF RSALES ZERNE
BAZI DEERLENDRMELER1
A DIFFERENT ENVIRONMENT ABOUT BEKTASHI AND
ALEVI CULTURE IN TURKEY: EVALUATIONS ABOUT A
RISALA OF RIFAI
-
26
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
rih, mellif ve mstensih kayd bulunmayan
eser, ktphane kaydnda Tarikat- Rifiyye
diye adlandrlmtr. Eserin kapak sayfa-
snda rika olarak Tarikat- Rifiyyeye Girme
dap bal yer almaktadr. mlsndan
hareketle eserin 19. yzyla ait olduu sy-
lenebilir. erii itibaryla bir Ftvvetname
nshas olarak kabul edilebilir.
Eserde dikkatimizi eken husus, tarih bo-
yunca Snn gelenek iinde yer alan ve Sn-
nilii teslim edilen Rifai tarikat geleneinde
Alevi unsurlarn yer almas ve bu unsurlarn
tevell-teberra inanc erevesinde iman un-
suru olarak kabul edilmesi gereidir. Tari-
katn kurucusu olarak kabul edilen Seyyid
Ahmed er-Rifainin Ehl-i beyte mensubiyeti
veya tarikatn Alevi silsilesi dikkate alnarak
bir deerlendirme yaplabilir; ancak benzer
nispetlere sahip Kadirilik, Halvetilik gibi ta-
rikatlarn bulunuu, bu nispetlerin farkllk
unsuru olmadna iaret etmektedir. Bu-
nunla birlikte risaledeki On iki mam ve On
drt Masum kabulnn Anadoludaki Bek-
tai geleneine uygun olarak dillendirilmesi
Rifai gelenein Anadoludaki durumunu ve
etkileim evrelerini gstermesi bakmndan
nemlidir. Bir baka ifadeyle Anadolu ta-
savvuf geleneinde Ehl-i beyt sevgisi eksen-
li olarak baz inan motifl erinin farkl tarikat
evrelerinde mterek olarak kullanldklar
anlalmaktadr.
Deerlendirmelerimize risalenin geni
bir zetiyle balamay uygun buluyoruz.
Metinde aynen aldmz yerleri italik ve
trnak iinde, metnin imlsna uygun olarak
naklettik. Dier ksmlarda ise, zet niteli-
inde olduu iin, gnmz imlsn kul-
landk. Baz yerlerde parantez iinde verilen
gerekli aklamalar, bize aittir.
Risalenin zeti
Tarikat- Rifaiyyeye Girme dab
Eser mukaddimeden sonra, talip ol-
mak isteyen kimseye dab- tarikat-
Muhammediyyeyi bilmek farz- ayn oldu-
unu beyan ile balar(1b) ve tarikat fukara-
snn muhibb-i tark; nim-tark; ehl-i tark
diye ksm(2a) olduunu ifadeyle bunla-
rn daplarn aklamaya giriir.
Muhibb-i tark iin eyh tarafndan nce
bir nakb veya can rehber olarak grevlen-
dirilir. Rehber, muhibbi intisap iin hazr-
lar.(2b-4a). eyhin oluru alndktan sonra
merasime getirilen muhibbe, rehber nce:
Erkn- tarikat drttr: eriatta edeb, tari-
katta edeb, hakikatta edeb ve marifette edeb
Eline diline beline sadk ve mstakim ol. Yani
elini her eye sunma ve belini muhafaza eyle
ve dilini her kelma uzatma. Zira teslimiyet
gassal elinde meyyit gibidir Hizmet ehli ol.
Zira Hz. Resul, Seyyidl-kavmi hdimhm
buyurmutur.(5a-7a) gibi tlerin yer al-
d uzunca bir nasihat verir.
Nasihat fasln takiben, kap eiinde
bekleyen talibin tevazu ve sabra iareten
eie basmamas hatrlatlr. Bu edep, Hz.
Sleyman (a.s.)dan kalmtr. O, Beytil-
Makdisi yaptrrken kavminin gururunu
krmak iin mabedin kapsn alak yaptra-
-
27
2011 / Yl: 1 Say: 1
rak insanlarn ne doru eilip ieri girme-
lerini salar; bu ise, Allah Telnn houna
gider(7ab). Mridin de bu minval zere ta-
rikata girerken her arzusunu kalbinden -
karp kap darsnda brakarak Hak kaps
olan Ehlullah kapsna, Hakka layk tevazu
ile girmesi gerekir, bu kapdan yokluk ile gi-
ren var olur(9b-10a).
eyhin huzuruna kacak muhib, niyz
duruuyla durur(10ab), sonra sol dizini yere
koyup sa dizini dikerek selmlamadan
sonra geri geri ekilip mnasip bir yerde
niyz duruuyla drda durur(11a).
Sonra muhibbin oturmas gerekirse, na-
sl oturaca ve fukaraya ate, su ve kahve
verirken nasl hizmet etmesi gerektii tafsi-
latyla anlatlr(11b-12b). Trenden sonra a-
lan sofra Muhammed Ali sofrasdr(13b).
Yemee tuz ile balanr, tuz ile sona erdi-
rilir. Bu dap Hz. Muhammed-Hz. Ali yo-
luyla teselslen gelmitir. Yemekten sonra
Glbeng-i Muhammed Ali okunur(14b).
Tarikata girmek isteyen muhibde bu-
lunmamas gereken sfatlar; hamr imek,
zina etmek, livata, gammazlk, mnafklk,
tekebbrlk, merhametsizlik, haset, buz
ve dmanlk beslemek, sznde durma-
mak, hyanet, cimrilik, gybet, hrszlk,
haramzdelik(15b-16a) olarak sralanr.
Tarikata girmek isteyen muhibde bu-
lunmas gereken vasfl ar ise;
Salihler, sofi ler, azizler ve derviler-1.
le muhabbet eylemek,
Yaramaz ilerden ictinab eylemek,2.
eyhine ve fukarasna hizmet et-3.
mek,
Allah iin hizmet etmek,4.
Hizmetinde kehil/tembel olmamak,5.
Her kiiye meskenet tevazu, hilm, 6.
gzel ahlak hsl edip kendinden
kimseyi incitmemek,
Gler yzl olmak,7.
Dervileri ve garipleri Allah iin 8.
sevmek,
Dervilerin ve gariplerin gnllerini 9.
almak, isteklerini yerine getirmek,
Gnlnde Allah zikrini nak edip 10.
enbiy ve evliyy her zaman hazr
bilmek,
Daim temiz olarak gezmek(16b-17a) 11.
eklinde sralanr.
Bundan sonra nim-tarkle ilgili dap ve
onun huzura kmas anlatlr. Muhiblie
benzer ekilde rehberden hazrlk yaplmas
istenir(17a).
Rehber onu tenhaya ekip unu telkin
eder: Ya ahi, eyhinin sfat- zahiriyyesini kis-
ve addedip ol kisveye suret-i dimiyyede gizlen-
melidir. Bu szn mahiyeti, telkin olarak,
eyhe balanmann gereklilii dorultusun-
da genie aklanr(17b-18a).
Sonra fukara birka gn bu telkin zere
baz eyleri mahede eder ve mahedele-
-
28
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
rini rehberle paylar. Rehber bu anlatlan-
lar sr olarak kabul edip kimseye sylemez.
Mellif, burada yaanan manevi hllerle il-
gili uzun izahlar yapar(18b-19b). Bu hlleri
yaayanlara sabi/ocuk, yiit, er ve eyh
denildiini belirtip bunlarn aklamasn
yapar(19b-20a). Daha sonra dem-Havva,
baba-ana ilikisi ve ocuun yetimesinden
hareketle salikin eyhinin baba, rehberinin
ana mesabesinde olduunu, Cennet anala-
rn ayaklar altndadr hadisinden bunlarn
murat edildiini aklar(21ab).
Derviliin yeniden dou anlamna
geldii eserde yle belirtilir: Bu lame do-
u tr;
Cenb- Hak kendi nurundan nr- 1.
Muhammediyyeyi yaratp o nur
mcmelen deme tecelli olundukta
demde hayat bulup teselslen peder-
lerimize gemesidir.
Pederlerimizin telezzz-i nefsaniyele-2.
rini icra edip bizleri lem-i ervhdan
lem-i berzha getirmeleridir.
Ehlullah, verset-i Muhammediyyeden 3.
bulunduklar iin bizleri berzhdan
alp lem-i ervha getirmeleridir(22b-
23a).
Bundan sonra nim-tarkn evliy kar-
snda uymas gereken dap aklanr. u
yorumlar dikkat ekicidir: Niyz duruu
() elife, ba emesi () dala, dizini bkp durmas () mime, dolaysyla deme iarettir ki; huzur- erenlere sfat- hayva-
niyetten mnsalih olub srr- deme nail
oldum demektir. demin) elifi Allaha,
() dal Cebraile, () mimi Muhammede
iarettir(23b-24a). Elif gibi drda durmak
bin hakka iarettir ki huzr- Hakta do-
rular makam olup ben dahi zm Hakka
dorultup geldim demektir. Bu erkn Hz.
Hseyinden kalmtr(25a). Buna gre;
Hz. Peygamber su ister. Hasan ve Hse-
yin birlikte koarlar. Hseyin suyu getirir;
ancak acele ettii iin ayan bir nesneye
vurmu ve yaralamtr. Hz. Peygamberin
huzurunda bu durumun belli olmamas
iin sa ayann baparman, yarala-
nan sol ayann baparma zerine ko-
yar. Selmn, Peygambere hizmet byledir
diye Hz. Hseyinin snnetini kendine farz
eder(25a26a).
ki ellerini sa ve sola koymann sebebi,
msivdan teberr ve Ehl-i beyte tevelldr.
Teberr: Hanedan- l-i Rasln sevmedii
ahlak sen dahi sevmeyb onlara ziyadesiyle bi-
gayri hak zinet-i dnya in buz ve eda edenle-
re buz etmek yani onlarn efl-i kabhalarndan
yz evirdim ve o kavm zerine teberr oldum,
demektir(26b). Tevell: Hanedan- l-i
Rasln yoluna giden ehlullahn erknlar u-
runa bil-iftihar can ve ban feda edb huzur-
larna yz srmekde mstakim olmak yani Ehl-i
beyti Rasln muhabbetlerinin ateiyle her dem
esrr- aliyyelerine mahrem olmakla tevell
oldum, demektir. Hanedan- Ehl-i beyti
Rasulllah sevmek ve bilmek her bir m-
min muvahhid zerine farz- ayndr(27ab).
u ayet ve hadisler buna delalet eder.
-
29
2011 / Yl: 1 Say: 1
Hadis: efaat li-mmet men ehabbe ehle
beytin3(27b).
Hadis: Mesel muhabbeti ehl-i beytin ke-
meseli sefi neti Nuhin, men rakibe fi ha neca ev
men tehallefe anh arakaha4(27b).
Ayet: Kul eselkm aleyhi ecran illel-
meveddeti fi l-kurba5(27b-28a).
Hadis: Zeyyin lisnekm bi-zikri Ali b.
Ebi Talib6(28a).
Konuya, Zira Ehl-i beyti Rasul esas- din-
dir. Esas- dini bilmeyen kimse nasl o dindenim
diye dava edebilir(28a), diye devam eden
eserde Ehl-i beyt yle aklanr ve srala-
nr:
Ehl-i beyt: Rasulullahn pak sulbnden,
neslinden kz Fatma Hz. Aliyle evlendirmesin-
den zuhur eden On iki mam ve On drt Masum
zuhur ettiler.(28b).
On ki mam:
mam Ali el-Murtaza 1.
Hasan el-Hulk er-Rza 2.
Hseyin ah- ehid-i Kerbel3.
Ali Zeynel bidin 4.
3 Mans: Benim efaatim mmetimden Ehl-i beyti sevenler iindir.
4 Mans: Ehl-i beyti sevmek hususu Nuhun gemisi gibidir. Kim ona binerse kurtulur, kim ondan yz e-virirse helak olur.
5 Mans: De ki: Ben bunun zerine sizden akrabalk sevgisinden baka bir cret istemiyorum(ura, 23).
6 Mans: Dillerinizi Ali b. Eb Talibin zikriyle g-zelletirin.
Muhammed Bkr 5.
Cafer es-Sdk 6.
Msa Kzm7.
Ali Rza 8.
Muhammed et-Tak el-Cevad9.
Ali en-Nak el-Hdi 10.
Hasan el-Asker 11.
Muhammed Mehd Sahib ez-Zaman 12.
ve Kutb ed-Devran(28b-29a).
On Drt Masum:
Muhammed el-Ekber b. Aliyel-1.
Murtaza
Abdullah b. Hasan el-Hulk er-Rza2.
Abdullah b. Hseyin ehid-i Det-i 3.
Kerbel
Hasan b. Zeynel-bidin4.
Kasm b. Zeynel-bidin5.
Abdullah b. Cafer es-Sdk6.
Beyyaz b. Cafer es-Sdk 7.
Aliyyl-Eftar b. Muhammed el-8.
Bkr
Cafer b. Muhammed el-Bkr9.
Salih b. Musa el-Kzm10.
Tayyar b. Musa el-Kzm11.
Cafer b. Muhammed et-Tak12.
-
30
ALEVLK ARATIRMALARI DERGS
Cafer b. Hasan el-Asker 13.
Kasm b. Muhammed 14.
Mehd(29b30a).
Ehl-i beyti Rasulillaha muhabbet ve
ehid iden melnlar bilb lanet ve buz-
fi llah olunmak gerekdir.
Emir el-Mminin mam Ali el-1.
Murtaza: Peygamberin doumu-
nun 30. Yl 12 Receb Cuma gn
Kbede domu, Hicr 17 Ramazan
40da (7.2.661) Pazar gn, 62 yan-
da iken Kufede Gulam- Mlcem
tarafndan ehit edilmitir. Kabri
bir rivayete gre Necefte, bir riva-
yete gre Medinede Peygamberin
yannda Ravza-i Mutaharradadr.
Hilafeti 5 senedir(31a).
Hasan el-Hulk er-Rza: Hicr 15 2.
Ramazan 3te Sal gn Medine-i
Mnevverede domu, 40 yanda
iken (douma gre 46 olmal) 5 Re-
biulevvel 50 (2 Nisan 670) Perem-
be gn Medine-i Mnevverede
kars melun Cade el-Kind tara-
fndan zehirlenerek ehit edilmi-
tir. mamet ve hilafeti 9 sene 5 ay 18
gndr(31a-b).
Hseyin ah- ehid-i Kerbel: Hicr 3.
5 aban 4te Sal gn Medine-i
Mnevverede domu, 56 yanda
iken 10 Muharrem 61 (10.10.680)
Cuma gn Kerbelda Yezid Pelid
b. Muaviyenin emirleri dorultu-
sunda melun imir tarafndan ehit
edilmitir. Kerbelda medfundur.
mamet ve hilafeti 10 sene 10 ay 5
gndr(31b-32a).
Ali Zeynelbidin: Hicr abann 4.
banda, 38de, Perembe gn
Medine-i Mnevverede domu, 56
yanda 12 Muharrem 94 (18.10.712)
Cumartesi gn, Medine-i
Mnevverede melun Abdulmelik
b. Mervan tarafndan ehit edilmi-
tir. Medinede Bakyede medfun-
dur. mamet ve hilafeti 32 sene 2
gndr(32b).
Muhammed Bkr: Hicr 3, Sa-5.
fer 60da, Cuma gn Medine-i
Mnevverede domu, 57 yanda
7 Zilhicce 117 (28.12.735) Pazartesi
gn Medine-i Mnevverede me-
lun Hiam b. Abdulmelik tarafndan
ehit edilmitir. Bakye -i erifte
medfundur. mamet ve hilafeti, 20