1. Procesi Tokë-formues dhe Faktorët e pedogjenezës.
2. Cilësit fizike të Tokës3. Uji dhe Ajri në Tokë4. Lënda organike e Tokës
Prof. Dr Bakir Klemendi Punoi: Florid Franca
Toka është shtresa e shkrifët e kores tokësore që ka si
cilësi pjellorinë.
Toka përbëhet nga 4 komponentë kryesorë:
Përkufizimi mbi tokën
Komponentët
Përbësitmineral
Lëndaorganike
Uji
Ajri
Janë fragmente të shkëmbinjëve tokëformues dhe ndahen në:
Zhavorr, Rërë, Lymë, Argjilë.
Përbërsit mineral
Janë Flora dhe Fauna, lëndët organike pjesërisht dhe
të patransformuara si dhe komponimet humusore.
Flora dhe fauna dekompozojnë lëndët organike dheprej tyre krijojnë komponimet humusore.
Përbërsit Organik
Uji është përbërës dinamik dhe vendoset në
mikroporet e tokës dhe zë 20-30% të vëllimit të saj. Në veprim me elementet Ca, N,K,P formonsolucionin tokësor.
Uji tokësor
Ajri është përbërës dinamik dhe vendoset në
makroporet e tokës dhe zë 20-30% të vëllimit të saj. Nqs sasia e ajrit në tokë rritet, sasia e ujit zvogëlohetdhe anasjelltas. Raport të njejtë kanë edhe 2 përbërësit e ajrit O2 me CO2
Ajri tokësor
Ata janë:
Klima
Organizmat e gjallë
Natyra e materialit tokë formues (materiali mëmë-bazë)
Relievi
Koha
Faktorët e Tokëformimit
Klima- Themi se energjia dhe reshjet ndikojnë fuqishëm
mbi transformimet fizike dhe kimike të materialeveprindërore-bazë.
Organizmat e gjallë-Përcaktojnë shpërndarjen e lëndësorganike, ndikojnë në dekompozim dhe në riciklim tëushqimit mineral të bimëve.
Natyra e materialit tokë formues(mëmë) - Janë materialeshkëmbore që dekompozohen në vend, ose depozitohennga graviteti, uji era apo akullnajat. Materiali më i bollshëm në koren e tokës është silici (SiO2).
Relievi- Ka ndikim të rëndësishem në rolin e erozionit të tokës dhe klimën e rajoneve tokësore.
Koha-Është komponent i cili bën që procesi i alterimit të veproj mbi materialin prindëror duke e shkatërruar dhe transformuar atë.
Apo Alterimi realizon
Shkatrrimin mekanik dhe fizik
Ndryshimet kimike
-Nga shkatërrimi fizik i shkëmbinjëve formohenprodukte të shkrifta pra sistemet dispersive.
-Nga ndryshimet kimike formohen mineralet me shkallë të lartë dispersiteti ku kryesorja është Argjila.
Mekanizmi i formimit tësistemeve dispersive
Alterimi fizik – coptëzon shkëmbinjët por nuk ndryshon
përbërjen kimike të tyre, dhe ky efekt bazohet në veprimin e:
Temperaturave
Lagështisë
Alterimi kimik – transformon mineraletpërmes reaksioneve kimike që ndodhinne material e që janë:
Tretja
Hidratimi
Hidroliza
Oksidimi
Horizonti i pare ( A ) – ose h. humusor, ka ngjyrë të
errët dhe është më i pasur me elemente ushqyese.
Horizonti i dytë ( B ) – ose iluvial, ka ngjyrë të lehtëdhe formohet si rezultat i shpërlarjes së shtresave tësipërme dhe grumbullimit të mineraleve.
Horizonti i tretë ( C ) – apo h. i formacionittokëformues. Është horizonti që preket nga procesete pedogjenezës.
Horizontet
Sipas teksturës grimcat e tokës i ndajmë në:
Fraksioni i ashpër që përfshinë grimcat > 2mm
Fraksioni i imët që përfshinë grimcat < 2mm
Cilësitë fizike të tokës
Klasifikimindërkombëtar
Argjila Lymi Rëra Zhavorr
E imët
E ashpër
0.002 mm 0.02 0.2 2.0 mm
Mardhëniet tokë-bimë karakterizohen me
depërtimin e sistemit rrënjor të bimëve në tokë.
Këto mardhvnie kanë edhe ndikimin e vet në:
1. Ujin e shfrytzueshëm
2. Plasticitetin, kohezionin, bymimin, fuqinë absorbuese, etj.
3. Këmbimin Katonik – Numrin i kationeve(pozitive) qëmund të mbajë një mostër dheu.
Tekstura në mardhënie me bimët
Llojet strukturore të tokave
Këto llojet të tokave luajnë rol në:
1. Porozitetin e tokave
2. Cilësinë ujore
3. Ritmin e difuzionit të ajrit.
Uji zë vend në hapsirat midis grimcave të tokës, të
cilat së bashku me ujin krijojnë bashkveprime që lidhen me kohezionin, adezionin, kapilaritetin, etj.
Ujin tokësor e ndajmë në 3 forma :
1. Uji Higroskopik
2. Uji kapilar
3. Uji gravitacional
Mardhëniet Tokë-Ujë
Mardhëniet Tokë-Ujë Rriten
Grimcat e dheut me forma te dheut me lagështi
*Disa pjesë të ujit kapilar janë të lidhura me grimcat e dheut kështu që nuk lëvizin.
Lagështia
Uji higroskopik – toka mbi këtë ujë ushtron efekt
përmes forcave të energjsë së lirë molekulare.
Uji Kapliar – quhet ai ujë që mbahet nga forcatmatricore apo forcave të kohezionit edhe adezionit.
Uji Gravitacional – quhet uji që është jashtë veprimittë forcave matricore, dhe që lëviz në drejtimin eforcës gravitacionale.
Potenciali i ujit tokësor shpreh E.p specifike të ujit
tokësor në lidhje me E.p ne gjendjen referuese ku ujiështë i pastër.
Faktorët që ndryshojnë E.p të ujit janë:
1. Absorbimi i ujit në grimcat e tokës
2. Tretja e substancave të tretshme në ujin tokësor
3. Niveli i ujit tokësor në f. gravitacionale
4. Aplikimi i presioneve
Koncepti energjetik I ujittokësor
Komponentet e Potencialit të ujit tokësorë janë:
P. Matricor
P. Osmotik
P. I Presionit
P. Gravitacional
Kapacitet i plotë ujor – Paraqet vëllimin maksimal të ujit që
mund të mbajë një tokë, kur të gjitha poret janë të zëna me ujë.
Kapacitet fushor ujor – sasia e ujit që mban toka pas largimit
të tepricës përmes kullimit vertikal teposhtë.
Pika e vyshkjes – Vëllimi I ujit tokësor që nuk tërhiqet ngabimët pra pjesa e ujit kapilar e pashfrytzueshme që është e dëmshme për bimën.
Pika Kyqe
Është përbërës me rëndësi që zë vend në sip. të tokës
dhe ka rol të rëndësishëm për frymmarrje.
Treguesit më të rëndësishëm të ajrit janë:
1) Kapaciteti ajror I tokës
2) Përbërja gazore e tokës
3) Këmbimi i gazeve
a) Fluksi – Lëvizja e masave ajrore si tërësi
b) Difuzioni – lëvizja e qdo gazi në mënyrë individuale
Ajri
Përbëhet nga :
1. Substancat humike – janë komp. Organike tëpaklasifikuara
2. Substancat jo-humike – janë materialet që vendosennë kategoritë e njohura të k.organike si yndyrnat, aminoacidet, sheqernat, etj.
Lënda organike e Tokës
Janë organizmat e gjallë dhe produktet e tyre.
Ndër më kryesoret janë:
i. Karbohidratet
ii. Lignina
iii. Komponimet e Azotura (proteinat, aminoacidet,etj)
iv. Komponimet e tjera(yndyra, dylli, rrëshira, etj)
Komponimet Organike