![Page 1: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/1.jpg)
Blootstellingslimieten: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?wetenschap of gevoel?
Eric van RongenEric van Rongen
Gezondheidsraad, Den HaagGezondheidsraad, Den Haag
![Page 2: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/2.jpg)
Elektromagnetisch Elektromagnetisch spectrumspectrum
0 Hz0 Hz
100 nm100 nm 1 mm1 mm 1 m1 m
300 GHz300 GHz 300 MHz300 MHz 300 Hz300 Hz
1000 km1000 km
3 PHz3 PHz
radiofrequentiesradiofrequentiesoptische stralingoptische stralingioniserende stralingioniserende straling
frequentiefrequentie
golflengtegolflengte
extreem lage extreem lage frequentiesfrequenties
energieenergie inhoudinhoud
300 kHz300 kHz
![Page 3: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/3.jpg)
Betekenis effectenBetekenis effecten
• niet elk biologisch effect is schadelijk niet elk biologisch effect is schadelijk voor de gezondheid !voor de gezondheid !– voorbeeld: lichtstraling op netvlies leidt via voorbeeld: lichtstraling op netvlies leidt via
biologische effecten tot zienbiologische effecten tot zien
![Page 4: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/4.jpg)
BlootstellingslimietenBlootstellingslimieten
• Gezondheidsraad 1997, 2000Gezondheidsraad 1997, 2000• International Commission of Nonionizing International Commission of Nonionizing
Radiation Protection (ICNIRP) 1998Radiation Protection (ICNIRP) 1998• overgenomen door Europese overgenomen door Europese
Commissie en door NederlandCommissie en door Nederland
• gebaseerd op alle beschikbare gebaseerd op alle beschikbare wetenschappelijk informatiewetenschappelijk informatie
![Page 5: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/5.jpg)
Wetenschap als basisWetenschap als basis
• vaststellen gezondheidseffecten niet op vaststellen gezondheidseffecten niet op grond van case reports, maar aan de grond van case reports, maar aan de hand van gedegen wetenschappelijk hand van gedegen wetenschappelijk onderzoekonderzoek
• geen vermoedens, maar feitengeen vermoedens, maar feiten
![Page 6: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/6.jpg)
Oorzaak en gevolgOorzaak en gevolg
• onderzoek van goede kwaliteit:onderzoek van goede kwaliteit:– gepubliceerd in peer-reviewed tijdschriftgepubliceerd in peer-reviewed tijdschrift– reproduceerbaarreproduceerbaar
• significantiesignificantie (statistische zekerheid) (statistische zekerheid)• dosis-effect relatiedosis-effect relatie• biologisch mechanismebiologisch mechanisme
![Page 7: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/7.jpg)
OnderzoekOnderzoek
• al langer dan een halve eeuw onderzoekal langer dan een halve eeuw onderzoek– WO II: thermische effectenWO II: thermische effecten– begin jaren tachtig: elektriciteitslijnen en begin jaren tachtig: elektriciteitslijnen en
leukemieleukemie
• in jaren negentig diverse nationale en in jaren negentig diverse nationale en internationale onderzoeksprogramma’sinternationale onderzoeksprogramma’s
![Page 8: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/8.jpg)
ExtrapolatieExtrapolatie
• veel gegevens uit proefdieronderzoekveel gegevens uit proefdieronderzoek• bij extrapolatie van experimentele bij extrapolatie van experimentele
gegevens naar de mens onzekerhedengegevens naar de mens onzekerheden::– inconsistentieinconsistentie– omstandighedenomstandigheden– verschillen dier/mens verschillen dier/mens – kortdurend vs langdurigkortdurend vs langdurig– geen dosis-effect relatiesgeen dosis-effect relaties
• daarom:daarom: totoepassing veiligheidsfactorenepassing veiligheidsfactoren
![Page 9: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/9.jpg)
VeiligheidsfactorenVeiligheidsfactoren
• beroepsbevolking: beroepsbevolking: factor factor
• algemene bevolking: algemene bevolking: factor 50factor 50
![Page 10: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/10.jpg)
Statische veldenStatische velden
• Statische elektrische veldenStatische elektrische velden– geen gezondheidseffecten, alleen hinder door geen gezondheidseffecten, alleen hinder door
ontladingenontladingen
• Statische magnetische veldenStatische magnetische velden– beweging door veld veroorzaakt elektrische beweging door veld veroorzaakt elektrische
stroompjesstroompjes– biologische en gezondheidseffecten mogelijkbiologische en gezondheidseffecten mogelijk– geen biologische effecten < 2 Tgeen biologische effecten < 2 T
![Page 11: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/11.jpg)
Laagfrequente Laagfrequente veldenvelden
• opwekking elektrische stroompjesopwekking elektrische stroompjes– beïnvloeding zenuwen en spierenbeïnvloeding zenuwen en spieren– ongecontroleerde bewegingenongecontroleerde bewegingen
• opwekken fosfenenopwekken fosfenen– lichtflitsenlichtflitsen
![Page 12: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/12.jpg)
Laagfrequente velden: Laagfrequente velden: limietenlimieten
• ICNIRP: stimulering zenuwen bij ICNIRP: stimulering zenuwen bij stroomdichtheid > 100 mA/mstroomdichtheid > 100 mA/m22
• limietlimiet– beroepsbevolking: beroepsbevolking: 10 mA/m10 mA/m22
– algemene bevolking: algemene bevolking: 2 mA/m 2 mA/m22
![Page 13: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/13.jpg)
Hoogfrequente veldenHoogfrequente velden
• alleen opwekking warmte aangetoondalleen opwekking warmte aangetoond
• experimenteel: wel biologische effecten, geen experimenteel: wel biologische effecten, geen gevolgen voor gezondheid gevolgen voor gezondheid
• geen relatie met aspecifieke klachtengeen relatie met aspecifieke klachten
![Page 14: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/14.jpg)
Hoogfrequente velden: Hoogfrequente velden: limietenlimieten
• uitgangspunt: opwarming lichaam < 1 °C, daarvoor:uitgangspunt: opwarming lichaam < 1 °C, daarvoor:energie-opname < 4 W/kgenergie-opname < 4 W/kg
• limietlimiet
– beroepsbevolking:beroepsbevolking: 0,4 W/kg0,4 W/kg
– algemene bevolking:algemene bevolking: 0,08 W/kg0,08 W/kg
![Page 15: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/15.jpg)
Andere effecten?Andere effecten?
• limieten gebaseerd op wetenschappelijk limieten gebaseerd op wetenschappelijk vastgestelde effectenvastgestelde effecten
• dit zijn korte-termijneffectendit zijn korte-termijneffecten• vraag: zijn lange-termijneffecten vraag: zijn lange-termijneffecten
mogelijk?mogelijk?– bijvoorbeeld effecten op kankerbijvoorbeeld effecten op kanker– hersenfunctieshersenfuncties
![Page 16: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/16.jpg)
Veel onderzoekVeel onderzoek
• lage frequenties: vooral naar kanker lage frequenties: vooral naar kanker (leukemie bij kinderen) – Pruppers(leukemie bij kinderen) – Pruppers
• hoge frequenties: kanker en effecten op hoge frequenties: kanker en effecten op hersenen - Zwambornhersenen - Zwamborn
![Page 17: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/17.jpg)
Effecten op hersenfunctiesEffecten op hersenfuncties
• waarnemen elektromagnetisch veldwaarnemen elektromagnetisch veld– onder gecontroleerde omstandigheden niet onder gecontroleerde omstandigheden niet
aangetoondaangetoond
• invloed op hersengolven tijdens slaapinvloed op hersengolven tijdens slaap– veldsterkte > 100 x hoger dan onder GSM-antennesveldsterkte > 100 x hoger dan onder GSM-antennes
– niet reproduceerbaarniet reproduceerbaar
– geen invloed op uitgerust zijn en gezondheidgeen invloed op uitgerust zijn en gezondheid
![Page 18: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/18.jpg)
Zaktelefoons en Zaktelefoons en hersentumorenhersentumoren
• proefdier onderzoek:proefdier onderzoek:– geen invloed GSM-velden op groei of geen invloed GSM-velden op groei of
ontwikkeling hersentumorenontwikkeling hersentumoren
• bevolkingsonderzoekbevolkingsonderzoek– recente onderzoeken recente onderzoeken in in ZweZweden,den, VS en VS en
Denemarken: Denemarken: geen relatie tussen gebruik geen relatie tussen gebruik mobiele telefoon en voorkomen hersentumorenmobiele telefoon en voorkomen hersentumoren
![Page 19: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/19.jpg)
RTV zenders en kankerRTV zenders en kanker
• onderzoeken Australië, Engeland: meer onderzoeken Australië, Engeland: meer leukemie rond radio/tv zenders ?leukemie rond radio/tv zenders ?– aanvankelijk lijkt positief verband aanwezigaanvankelijk lijkt positief verband aanwezig– nader onderzoek: geen verbandnader onderzoek: geen verband
![Page 20: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/20.jpg)
RF velden: lange termijnRF velden: lange termijn
• langdurige langdurige blootstelling blootstelling aan aan lage lage veldsterktes:veldsterktes:– geen relatie met kanker aangetoondgeen relatie met kanker aangetoond– geen relatie met andere geen relatie met andere ziektes of ziektes of klachtenklachten
• nooit 100% uit te sluitennooit 100% uit te sluiten• meer onderzoekmeer onderzoek
![Page 21: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/21.jpg)
Voorzorg?Voorzorg?
• moeten op grond van de kennis over moeten op grond van de kennis over niet wetenschappelijk bewezen effecten niet wetenschappelijk bewezen effecten of niet-gezondheidsschadelijke of niet-gezondheidsschadelijke biologische effecten biologische effecten voorzorgsmaatregelen genomen voorzorgsmaatregelen genomen worden?worden?
![Page 22: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/22.jpg)
Mogelijkheden voorzorgMogelijkheden voorzorg
• nemen van voorzorgsmaatregelen of nemen van voorzorgsmaatregelen of toepassen voorzorgsbeginsel wordt toepassen voorzorgsbeginsel wordt doorgaans gelijkgesteld met verlagen doorgaans gelijkgesteld met verlagen van blootstellingslimietenvan blootstellingslimieten
• maar: onder de vlag van voorzorg zijn maar: onder de vlag van voorzorg zijn vele maatregelen mogelijkvele maatregelen mogelijk
![Page 23: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/23.jpg)
VoorzorgsmaatregelenVoorzorgsmaatregelen
• volgen wetenschappelijke volgen wetenschappelijke ontwikkelingen (“vinger aan de pols”)ontwikkelingen (“vinger aan de pols”)
• geven voorlichtinggeven voorlichting• uitvoeren nader onderzoekuitvoeren nader onderzoek• laagdrempelige (vrijwillige) maatregelenlaagdrempelige (vrijwillige) maatregelen
– bv vergroten afstand tot bron in nieuwe bv vergroten afstand tot bron in nieuwe situatiessituaties
• verlagen blootstellingslimietenverlagen blootstellingslimieten
![Page 24: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/24.jpg)
Wetenschap of gevoel?Wetenschap of gevoel?
• vaststellen blootstellingslimieten:vaststellen blootstellingslimieten:wetenschapwetenschap
• nemen (voorzorgs)maatregelen: nemen (voorzorgs)maatregelen: wetenschap EN gevoelwetenschap EN gevoel
![Page 25: Blootstellingslimieten: wetenschap of gevoel?](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062314/568135db550346895d9d4e0e/html5/thumbnails/25.jpg)