Kiko ta literatura?
•Literatura ta un forma artístiko pa skibi pensamentu i sintimentu.
2
Konseptonan literario
Lektura:
ta tur loke ku bo
por lesa.3
Konseptonan literario
Fikshon:
ta tekstonan
inventá.4
Konseptonan literario
“Sciencefiction”
(siensia fikshon):
ta un género kaminda ta
kombiná siensia i fantasia.5
Por parti tekstonan literario den
dos kampo:
•Literatura oral •Literatura skibí
6
Oratura Ouratura
ta kontá
direktamente
na e skuchadó.
ta skibí si…
pero ta
presentá e
teksto den
forma di un
resital òf
teatro.
Literatura
ta tur loke ku ta skibí,
imprimí i ku hende
por lesa.
Historia di literatura oral• Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di
West Indische Compagnie (1634), ku a kuminsá trese
katibu for di Kosta Oksidental di Afrika. E katibunan akí
a bini ku un rikesa na kuenta oral ku a haña nan mes
forma den e ambiente nobo. Nan a sigui ku nan tradishon
di konta kuenta. Tur dia tabatin kontamentu di kuenta.
Kontamentu di kuenta tabata hunga un ròl hopi
importante den bida di e katibunan (i despues tambe).
7
•Ku kontamentu di kuenta e katibunan
tabata:
• Rekordá Afrika;
• Pasa e konosementu akí pa nan yunan (responsabilidat);
• Siña nan yunan e arte di kontament’i kuenta i
• Yuda mantené e lasonan sosial bou di otro.
• Kontamentu di kuenta tabatin e funshon di dibertishon tambe.
8
Géneronan di literaturaProsa
(= épiko)
Poesia
(= líriko)
Drama
(=drama)
• Prosa ta kuenta kòrtiku.
• Poesia ta un ekspreshon
artístiko riba papel.
• Drama ta kombinashon di
palabra ku aktuashon. p.e.
obranan teatral (komedia),
etc.9
Nos outornan
10
Un outor: ta hende ku ta skibiobranan artístiko.
11
Luis Daal
Pierre
Lauffer
Frank
Martinus
Arion
Nydia
Ecury
Elis
Juliana
Philip
Rademaker
12
Ta un ekspreshon artístiko riba papel.
Tin un mensahe ku ta bai mas leu ku e
realidat di palabranan.
Ta kòrtiku.
Hopi biaha ta difísil pa komprondé.
Kiko mester tene kuenta
kuné ora ke analisá un
poema?
Poema ta konsistí di:
14
VersoStrofaTa alinianan den un poema.
(kada “blòk” den un poema)
Ta liñanan den un poema.
(kada “regel” den un
poema)
OutorTa esun ku ta skibi
literatura. (eskritor)
Kuarteto: poemanan di kua kada strofa ta konsistí di kuater verso.
15
Amor di infansiaBo ta kere ta posibel
ku nos dos por separá?
Si nos dos ta di otro
Loko loko enamorá
Ni sikiera ta nesesario
Pa uza palabra emoshoná
Pa bisa kon profundo
Nos sintimentunan ta.
16
Rima: ora dos òf mas verso ta kaba ku zonidonan paresido.
Un morkoi
Ku yama Moi,
A bai keiru den konvoi,
E konvoi a kai den roi,
Moi di oi,
Ta kik’e ko’i
Ku su kara tur na ploi
Personifikashon: ora e outor ta lagaopheto òf algu ku no ta un ser humano hasimanera hende.
17
Vruminga badjaga
a bisti braga,
den stail e di e ta.
El a lòs un strèp,
Kana rònt yen’i pèp,
Den stail e di e ta.
Vruminga badjaga
a bisti braga,
den stail e di e ta.
El a lòs un strèp,
Kana rònt yen’i pèp,
Den stail e di e ta.
18
Aliterashon: ora ku e mesun zonido ta ripití den un palabra òf den un grupo di palabra den un verso.
Dilant’i mi port’i kas a keda
un laman di papel kòrá.
Despues, silensio di santana
den un buraku blo bashí.
Dilant’i mi port’i kas a keda
un laman di papel kòrá.
Despues, silensio di santanaden un buraku blo bashí.
Kontraste: parti di teksto ku ta kontrali naotro.
19
Mi si por bati pechu broma
ku m’a gasta plaka brutu
pero m’a logra kore ku fuku
na mal òrdu fo’i mi kas.
Ata mi awor ta drumi soña
Ku pan bashí ku limonada
Te dia morkoi di luna pasa
Pa mi trek sòpi di su rabu.
Kontraste:
Na prinsipio e tabata
broma ku e tabatin sèn, na
final e ta keha ku e ta
bashí
20
Verso liber: ora ku versonan den un strofaNO ta rima.
Si ta skol nos tin ku bai
Laga nos ban skol!
Siña kon di trata hende
Siña respetá
Medio estilístiko: e manera di usa idiomapa logra sierto efekto.
Estilo indirekto
Ora e teksto ta laga bomira mas o ménos loke
un persona a bisa.
Estilo direkto
Ora bo por lesaeksaktamente loke un
persona a bisa.
21
22
Ta un kuenta kòrtiku.
Kiko mester tene kuenta kuné pa analisá un
prosa?
Mester:
• Por splika título di e fragmento;
• Rekonosé e outor;
• Determiná tema di e fragmento;
• Rekonosé género;
• Determiná forma di género;
23
• Sa ken ta na palabra;
• Sa na ki aña a skibi e buki;
• Determiná e tempu;
• Sa e temporada/durashon di akshon;.
• Sa e espasio.
Mas di literatura
24
Géneronan di literaturaProsa
(= épiko)
Poesia
(= líriko)
Drama
(=drama)
• Prosa ta kuenta kòrtiku.
• Poesia ta un ekspreshon
artístiko riba papel.
• Drama ta kombinashon di
palabra ku aktuashon. p.e.
obranan teatral (komedia),
etc.25
Fikshon i No Fikshon
Fikshon:
•Ta tekstonan di
fantasia
No fikshon:
•Ta tekstonan
verídiko / basá riba
realidat.
26
Ehèmpel di tipo di obra pa kada género
27
ProsaFikshon
- Leyenda
- Mito
No Fikshon
- Biografia
- Outobiografia
- Karta
PoesiaFikshon
- Leyenda
- Mito
- Fábula
No Fikshon
- Banderita
- Kantika
- Haiku
DramaFikshon
- Obranan di p.e
Blanka nieve i e
shete duendenan
No Fikshon
- Obra di p.e: Tula
Literatura oral i literatura skibí
ORAL
Tur obra ku a pasa di
boka pa boka, di
generashon pa
generashon.
SKIBI
Ta tur obra ku ta skibí,
imprimí ku hende por
lesa.
28
Por parti tekstonan literario den
dos kampo:
•Literatura oral •Literatura skibí
29
Oratura Ouratura
ta kontá
direktamente
na e skuchadó.
ta skibí si…
pero ta
presentá e
teksto den
forma di un
resital òf
teatro.
Literatura
ta tur loke ku ta skibí,
imprimí i ku hende
por lesa.
Un tiki mas di POEMA
• Struktura di poema
• Fábula
• Banderita
• Haiku
• Mito i leyenda
• Klasifikashon di outor 30
Poema ta konsistí di:(struktura di poema)
31
VersoStrofaTa alinianan den un poema.
(kada “blòk” den un poema)
Ta liñanan den un poema.
(kada “regel” den un
poema)
OutorTa esun ku ta skibi
literatura. (eskritor)
Fábula
Fábula
• Fábula ta un aspekto (ta forma
parti) di literatura.
• Ta un kuenta kòrtiku, kamindaanimal ta hunga ròl di hende. E fábula tin un moraleha; un lès di bida.
32
Banderita
• Ta papelitonan chikí di
diferente koló, kòrtá den
forma di un bandera, ku
ekspreshonnan skèrpi
ariba (puña), pegá na un
“toothpick”.
33
Haiku
Forma di poema ku ta
konsistí di tres liña di
5, 7 i 5 sílaba.
34
Suku di bida
ta kaba na kaminda,
salu ta keda
Komunikashon
e mihó vitamina
den un relashon.
Mito i leyendaMito• Ta un relato ku ta trata na
splika orígen di mundu òf di un sierto raza òf pueblo basá riba sierto diosnan. Tin sernan “straño” dor di un kombinashon di hende ibestia. Nan no tin elementonan real.
Leyenda
• Leyenda ta un relato ku ta
trata orígen di p.e
naturalesa, animal, etc.
Leyenda tin di haber ku
suseso i personahenan
real.
35
Klasifikashon di outor
36
= kompositor
= dramaturgo
= poeta
= eskritor
Outor di
poema
Outor di
kansion
Outor di drama
Lista di nos outornan
37
38
Prueba final:
- Teoria di literatura- Análisis di poema- Análisis di prosa