Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
I Congreso Internacional de Filología HispánicaJóvenes Investigadores “Orientaciones metodológicas”
Universidad de Oviedo, 8 de mayo de 2006
El estudio del habla para las aplicacionestecnológicas
Joaquim Llisterri
Grup de Fonètica - Departament de FilologiaEspanyola
Universitat Autònoma de Barcelona
http://liceu.uab.es/~joaquim
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
El estudio del habla para las aplicacionestecnológicas
El desarrollo histórico de dos disciplinas
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
Reflexiones finales
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
El estudio del habla para las aplicacionestecnológicas
El desarrollo histórico de dos disciplinas
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
Reflexiones finales
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
El desarrollo histórico de dos disciplinas
La fonética experimental
Las tecnologías del habla
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
El desarrollo histórico de dos disciplinas
La fonética experimental
Las tecnologías del habla
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La fonética experimental
La herramienta: el quimógrafo
El método: el método experimental
La aplicación a la filología: Rousselot
El desarrollo del instrumental
La consolidación de una metodología detrabajo en fonética experimental
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La fonética experimental
La herramienta: el quimógrafo
El método: el método experimental
La aplicación a la filología: Rousselot
El desarrollo del instrumental
La consolidación de una metodología detrabajo en fonética experimental
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La herramientaEl método gráfico
•• 17341734: mecanismo diseñado por un metereólogofrancés para inscribir, en un cilindro giratoriorecubierto de papel y accionado por unmecanismo de relojería, las variaciones develocidad del viento recogidas por unanemómetro
•• 18751875: Marey consolida la utilización del métodográfico en fisiología
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La herramientaEl método gráfico
•• 18851885: Karl Ludwig utiliza el método gráficopara registrar los movimientos respiratorios
•• 18751875: Rosapelly estudia los movimientos de loslabios, de la lengua, las variaciones de presióndel aire en el tracto vocal, y las vibraciones dela laringe mediante el método gráfico
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La herramientaEl quimógrafo
Institut de Phonétique de Strasbourghttp://misha1.u-strasbg.fr/IPS/Sauvegardes/galerie.htm
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La herramientaEl quimógrafo
Marcel Hervieu, La machine à rectifierla prononciation- L’ABC de la languefrançaise,http://www.languefrancaise.net/dossiers/dossiers.php?id_dossier=37
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La fonética experimental
La herramienta: el quimógrafo
El método: el método experimental
La aplicación a la filología: Rousselot
El desarrollo del instrumental
La consolidación de una metodología detrabajo en fonética experimental
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La metodologíaClaude Bernard
18651865: Introduction à l'étude de la
médecine expérimentale
• Experimentación: proceso en el cualel investigador varía de formacontrolada y premeditada losfenómenos que observa
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La metodologíaClaude Bernard
• Las observaciones deben tener una explicación,que también se somete a nuevos experimentoshasta que se encuentra la causa del fenómeno
• Los experimentos no se realizan al azar, sinopartiendo de una hipótesis de modo que todo elproceso experimental esté guiado por unobjetivo
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La fonética experimental
La herramienta: el quimógrafo
El método: el método experimental
La aplicación a la filología: Rousselot
El desarrollo del instrumental
La consolidación de una metodología detrabajo en fonética experimental
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La aplicación a la filologíaL’Abbé Rousselot (1846-1924)
Phonetic Portrait Gallery - Olle Engstrandhttp://www.ling.su.se/staff/olle/Gubbar.html
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La aplicación a la filologíaLa obra de Rousselot
• El método gráfico permite superar
"l'imperfection de l'oreille pour préciser lesfaits que sont du domaine de laphilologie"
ROUSSELOT, P.J. (1892) Les modifications
phonétiques du langage étudiées dans le patois d'une
famille de Cellefrouin, Paris, H. Welter.
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La aplicación a la filologíaLa obra de Rousselot
•• 18971897: Fundación del primer laboratorio defonética experimental de la historia por el AbbéRousselot en el Collège de France
•• 19241924: ROUSSELOT, P.J. (1924) Principes de
phonétique expérimentale, Nouvelle éditionrevue et corrigée, Paris, H. Didier, 2 vols.
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La fonética experimental
La herramienta: el quimógrafo
El método: el método experimental
La aplicación a la filología: Rousselot
El desarrollo del instrumental
La consolidación de una metodología detrabajo en fonética experimental
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
El desarrollo del instrumental - El espectrógrafoSona-Graph 6061A, Kay Elemetrics
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
El desarrollo del instrumental - El espectrógrafoDSP Sona-Graph 5500, Kay Elemetrics
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
El desarrollo del instrumental - El espectrógrafoCSL 4500, Kay Elemetrics
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
El desarrollo del instrumentalProgramas de dominio público
Praathttp://www.praat.org
WaveSurferhttp://www.speech.kth.se/wavesurfer/
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
LaringógrafoLaryngograph http://www.laryngograph.com/
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
CineradiologíaC. Ericsdotter
http://www.ling.su.se/staff/ericsdotter/projects/big_mouth.htm
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Articulografía electromagnéticaAG500 Carstens Medizinelektronik
http://www.articulograph.de/
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Paladar artificialUCLA Phonetics Lab
http://www.linguistics.ucla.edu/faciliti/facilities/physiology/epg.html
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Electropalatografía en 3Dhttp://www.humnet.ucla.edu/humnet/linguistics/faciliti/
facilities/physiology/epg.html
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La fonética experimental
La herramienta: el quimógrafo
El método: el método experimental
La aplicación a la filología: Rousselot
El desarrollo del instrumental
La consolidación de una metodología detrabajo en fonética experimental
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La consolidación de una metodologíaEl método experimental en fonética
TeoríaHipótesis
Acotación delcampo de trabajoEstudio
experimental
Selección de los datosInformantes o sujetos
del experimentoCorpus de trabajo
Análisis articulatorio, acústico o perceptivo de los datosmediante técnicas instrumentales
Cuantificación de los datos y tratamiento estadístico
Análisis de los resultados y conclusiones del experimento
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La consolidación de una metodologíaCaracterización de los estudios experimentales
• Estudios descriptivos
• Estudios orientados a la obtención dedatos en relación con un modelo deproducción o de percepción
• Estudios orientados a ámbitos deaplicación de la fonética
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La consolidación de una metodologíaCaracterización de los estudios experimentales
• Acotación precisa del fenómeno
• Control de las variables
• Corpus diseñado ad-hoc
• Corpus leído o semi-espontáneo
• Número de hablantes relativamentereducido
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
El desarrollo histórico de dos disciplinas
La fonética experimental
Las tecnologías del habla
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Las tecnologías del habla
Desarrollo histórico de las tecnologías delhabla
Las etapas
Las líneas de investigación y losresultados alcanzados
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Las tecnologías del habla
Desarrollo histórico de las tecnologías delhabla
Las etapas
Las líneas de investigación y losresultados alcanzados
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Desarrollo histórico de las tecnologías del habla
• Surgidas en un principio del ámbito de laingeniería de telecomunicaciones
• Desarrolladas siguiendo la evolución dela informática
• Los principales grupos de investigaciónprovienen del campo de la ingeniería detelecomunicaciones o de la informática
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Las tecnologías del habla
Desarrollo histórico de las tecnologías delhabla
Las etapas
Las líneas de investigación y losresultados alcanzados
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
FANT, C.G. (2005) "Speech Technology and Research: Retrospect and Prospect", inEUROSPEECH 2005 - INTERSPEECH 2005. Proceedings of the 9th European Conference on
Speech Communication and Technology. 4-8 September, 2005. Lisbon, Portugal. http://di-130c.mit.edu/Pages/Papers/Fant_Interspeech2005.html
• 1925-1945 Época de la electrónica
• 1945-1965 La etapa de los pioneros
• 1965-1985 Conocimientos básicos ydesarrollo de tecnologías
• 1985-2005 Métodos estadísticos ygrandes bases de datos
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Las tecnologías del habla
Desarrollo histórico de las tecnologías delhabla
Las etapas
Las líneas de investigación y losresultados alcanzados
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
FANT, C.G. (2004) "Speech research in a historical perspective", in From Sound to Sense: 50+
Years of Discoveries in Speech Communication. Massachusetts Institute of Technology, Cambridge,MA., 11-13 June 2004.
http://www.rle.mit.edu/soundtosense/conference/pdfs/invitedspeakers/Fant%20PAPER.pdf
1950-1965
• Fonética acústica y rasgos distintivos
• Codificación y compresión del habla
• Inicios de la síntesis del habla
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Pattern PlaybackHaskins Laboratories
• Sistema analógico de reproducción deespectrogramas estilizados
http://www.haskins.yale.edu/Haskins/MISC/PP/pp.html
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
JAKOBSON, R.- FANT, C.G.- HALLE, M. (1952) Preliminaries to
Speech Analysis. The Distinctive Features and Their Correlates.Cambridge, Mass: The MIT Press.
Roman Jakobson (1896-1982)Gunnar Fant (1919-)Morris Halle (1923-)
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
• Sistema de síntesispor reglasdesarrollado en laJoint Speech Research
Unit (JSRU) porHolmes, Mattingly &Shearme
[Klatt, 1987 (17)]
Holmes, Mattingly& Shearme (1964)
http://mambo.ucsc.edu/psl/smus/smus.html
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
FANT, C.G. (2004) "Speech research in a historical perspective", in From Sound to Sense: 50+
Years of Discoveries in Speech Communication. Massachusetts Institute of Technology, Cambridge,MA., 11-13 June 2004.
http://www.rle.mit.edu/soundtosense/conference/pdfs/invitedspeakers/Fant%20PAPER.pdf
1965-1980
• Tratamiento digital del habla
• Conversión de texto en habla
• Reconocimiento del habla
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
• Desarrollado a partir delos trabajos de Allen(1976, 1985) en el MIT,basado en el sintetizadorpor formantes de Klatt
[Klatt, 1987 (30)]
MITalkAllen, Hunnicut & Klatt (1979)
http://www.speech.kth.se/~sheri/http://www.ling.su.se/fon/phoneticians/Gubbar.html
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
FANT, C.G. (2004) "Speech research in a historical perspective", in From Sound to Sense: 50+
Years of Discoveries in Speech Communication. Massachusetts Institute of Technology, Cambridge,MA., 11-13 June 2004.
http://www.rle.mit.edu/soundtosense/conference/pdfs/invitedspeakers/Fant%20PAPER.pdf
1980-1995• Modelos de Markov y redes
neuronales• Conversión de texto en habla• Reconocimiento del habla• Modelos articulatorios
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
FANT, C.G. (2004) "Speech research in a historical perspective", in From Sound to Sense: 50+
Years of Discoveries in Speech Communication. Massachusetts Institute of Technology, Cambridge,MA., 11-13 June 2004.
http://www.rle.mit.edu/soundtosense/conference/pdfs/invitedspeakers/Fant%20PAPER.pdf
1995-2004
• Grandes bases de datos
• Traducción automática del habla
• Síntesis multimodal
• Modelos prosódicos
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Locutor virtual, Enginyeria La Sallehttp://www.salle.url.edu/eng/elsDCTS/tsenyal/catala/index.htm
Secció de Teoria delSenyal, Enginyeria LaSalle, Universitat RamonLlull
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Actor, Loquendohttp://actor.loquendo.com/
Es, m, f
EsCh, f
EsMx, f
EsAr, m
Cat, f
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
El estudio del habla para las aplicacionestecnológicas
El desarrollo histórico de dos disciplinas
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
Reflexiones finales
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
La “tensión” entre conocimientolingüístico y desarrollo de aplicaciones
Un ejemplo: el desarrollo de un móduloprosódico para un conversor de texto enhabla
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
La “tensión” entre conocimientolingüístico y desarrollo de aplicaciones
Un ejemplo: el desarrollo de un móduloprosódico para un conversor de texto enhabla
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
• En sus inicios las tecnologías delhabla pretendían incorporarconocimiento fonético …
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
• … sin embargo,
“in the last decades we have witnesseda decrease in the amount of phoneticknowldege used in ASR and TTS”
STRIK, H. (2005) "Is phonetic knowledge of any use for speech technology?",in BARRY, W.J.- van DOMMELEN, W.A. (Eds.) The Integration ofPhonetic Knowledge in Speech Technology. Dordrecht: Springer (Text,Speech and Language Technology, 25). pp. 168.http://lands.let.kun.nl/literature/strik.2005.1.pdf
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
• … sin embargo,“the linguistic approach soon lost terrain, in recognition
applications at least, to (nonlinguistically oriented)engineers who were less concerned with formallinguistic insights, treating the signal as a pattern justlike any other, and this with outstanding success”
BARRY, W.J.- van DOMMELEN, W.- KOREMAN, J. (2005) "Phonetic knowledge in speechtechnology - and phonetic knowledge from speech technology?", in BARRY, W.J.- van
DOMMELEN, W.A. (Eds.) The Integration of Phonetic Knowledge in Speech Technology.Dordrecht: Springer (Text, Speech and Language Technology, 25). p. 1.
http://www.coli.uni-saarland.de/~koreman/Publications/2005/Eurospeech2001.pdf
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
“phonetics does not provide ready-made quantitative models that canbe plugged directly into a system”
STRIK, H. (2005) "Is phonetic knowledge of any use for speech technology?",in BARRY, W.J.- van DOMMELEN, W.A. (Eds.) The Integration of
Phonetic Knowledge in Speech Technology. Dordrecht: Springer (Text,Speech and Language Technology, 25). pp. 177.
http://lands.let.kun.nl/literature/strik.2005.1.pdf
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
• Hacerse una idea de un fenómeno
• Obtener datos cuantitativos sobre el fenómeno
• Presentar los datos en un formato que permitaincorporarlos a una aplicación
BARRY, W.J.- van DOMMELEN, W.- KOREMAN, J. (2005) "Phonetic knowledge in speechtechnology - and phonetic knowledge from speech technology?", in BARRY, W.J.- van
DOMMELEN, W.A. (Eds.) The Integration of Phonetic Knowledge in Speech Technology.Dordrecht: Springer (Text, Speech and Language Technology, 25). p. 1.
http://www.coli.uni-saarland.de/~koreman/Publications/2005/Eurospeech2001.pdf
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
• La información fonética sobre undeterminado fenómeno
• no es lo suficientemente detallada
• no está cuantificada
• no se expresa con el formalismoadecuado para un entornocomputacional
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
• Datos de laboratorio
• Obtenidos mediante un diseñoexperimental en que se establece uncontrol de las variables
• A menudo, en condiciones muydistintas de aquellas en las que seemplean las tecnologías del habla
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
• Acceso a grandes corpus realistas“The greater access phonetically trained researchers have
to the databases and tools used in mainline techologyapplications, the more likely is that quantitativeanswers to phonetic questions can be presented in away which can be useful for speech technologyapplications”
BARRY, W.J.- van DOMMELEN, W.- KOREMAN, J. (2005) "Phonetic knowledge in speechtechnology - and phonetic knowledge from speech technology?", in BARRY, W.J.- van
DOMMELEN, W.A. (Eds.) The Integration of Phonetic Knowledge in Speech Technology.Dordrecht: Springer (Text, Speech and Language Technology, 25). p. 11.
http://www.coli.uni-saarland.de/~koreman/Publications/2005/Eurospeech2001.pdf
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
• Acceso a corpus
• ELDA (Evaluation and Language
resources Distribution Agency) y LDC(Linguistic Data Consortium)
• Proyectos con financiación pública
• Proyectos empresariales confinanciación privada
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
• Proyectos en colaboración entreespecialistas en fonética y equipos quedesarrollan tecnologías del habla
• Diseño de corpus considerado desde elpunto de vista fonético y desde lasnecesidades de la aplicación
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
• Las líneas de investigación“the phonetics community has not focused on
questions most relevant for speech technologywhile the speech technology community has notdeveloped algorithms and data structures thatare optimally receptive for the incorporation ofphonetic knowledge”
SANTEN, J.P.H. van (2005) "Phonetic knowledge in text-to-speech synthesis", inBARRY, W.J.- van DOMMELEN, W.A. (Eds.) The Integration of Phonetic
Knowledge in Speech Technology. Dordrecht: Springer (Text, Speech andLanguage Technology, 25). pp. 149.
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
La “tensión” entre conocimientolingüístico y desarrollo de aplicaciones
Un ejemplo: el desarrollo de un móduloprosódico para un conversor de texto enhabla
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
• Un ejemplo: diseño de un módulo prosódicopara el tratamiento de las interrogativas en elsistema de conversión de texto en habla Actor®
(Loquendo)
GARRIDO, J. M.- ORTÍN, I.- QUAZZA, S.- SALZA, P. L.- MANCINI, F.(2000) "Desarrollo de un módulo de asignación de parámetros prosódicos
para la versión en español del sistema de conversión texto-hablaACTOR®", Procesamiento del Lenguaje Natural 26: 183-190.
http://www.sepln.org/revistaSEPLN/revista/26/garrido-alminana.pdf
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Modelo entonativo del conversor de texto en habla Actor (Loquendo) en españolGARRIDO, J. M.- ORTÍN, I.- QUAZZA, S.- SALZA, P. L.- MANCINI, F. (2000) "Desarrollo de un módulo de
asignación de parámetros prosódicos para la versión en español del sistema de conversión texto-habla ACTOR®",Procesamiento del Lenguaje Natural 26: 183-190.
http://www.sepln.org/revistaSEPLN/revista/26/garrido-alminana.pdf
• En Actor®, las unidades de síntesis son fragmentoslargos de señal extraída del contexto prosódicoapropiado en el corpus de síntesis
• La F0 de la señal original se mantiene inalterada• Adecuado para “prosodia enunciativa neutra”
representada en la base de datos acústica• Necesidad de un módulo de cálculo de F0 para los
enunciados interrogativos
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Modelo entonativo del conversor de texto en habla Actor (Loquendo) en españolGARRIDO, J. M.- ORTÍN, I.- QUAZZA, S.- SALZA, P. L.- MANCINI, F. (2000) "Desarrollo de un módulo de
asignación de parámetros prosódicos para la versión en español del sistema de conversión texto-habla ACTOR®",Procesamiento del Lenguaje Natural 26: 183-190.
http://www.sepln.org/revistaSEPLN/revista/26/garrido-alminana.pdf
• Constitución de un corpus de oracionesinterrogativas
• Lectura por parte del mismo locutorutilizado en el corpus de síntesis
• Análisis en función de un modeloprosódico adecuado para la síntesis
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Modelo entonativo del conversor de texto en habla Actor (Loquendo) en españolGARRIDO, J. M.- ORTÍN, I.- QUAZZA, S.- SALZA, P. L.- MANCINI, F. (2000) "Desarrollo de un módulo de
asignación de parámetros prosódicos para la versión en español del sistema de conversión texto-habla ACTOR®",Procesamiento del Lenguaje Natural 26: 183-190.
http://www.sepln.org/revistaSEPLN/revista/26/garrido-alminana.pdf
• Estilización de la curva melódica
• Definición de cuatro niveles tonales
• P (pico)
• V (valle)
• M (medio)
• P+ (nivel por encima de un pico)
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Estilización de la curva melódicaGARRIDO, J. M.- ORTÍN, I.- QUAZZA, S.- SALZA, P. L.- MANCINI, F. (2000) "Desarrollo de un módulo de
asignación de parámetros prosódicos para la versión en español del sistema de conversión texto-habla ACTOR®",Procesamiento del Lenguaje Natural 26: 183-190.
http://www.sepln.org/revistaSEPLN/revista/26/garrido-alminana.pdf
Curva melódicadel enunciado‘¿Conoces elcontenido delartículo de laConstitución?’ enla que aparecenlos puntos deinflexiónconsideradosdurante elanálisis
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Asignación de niveles tonalesGARRIDO, J. M.- ORTÍN, I.- QUAZZA, S.- SALZA, P. L.- MANCINI, F. (2000) "Desarrollo de un módulo de
asignación de parámetros prosódicos para la versión en español del sistema de conversión texto-habla ACTOR®",Procesamiento del Lenguaje Natural 26: 183-190.
http://www.sepln.org/revistaSEPLN/revista/26/garrido-alminana.pdf
M
P+
V
P
Curva melódica delsegmento ‘Sabescuando pasan…’perteneciente alenunciado '¿Sabescuándo pasan arecoger los mueblesviejos este mes?' enla que aparecenrepresentados lospuntos M, P+, V y P
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
M
P+
V
P
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Modelo entonativo del conversor de texto en habla Actor (Loquendo) en españolGARRIDO, J. M.- ORTÍN, I.- QUAZZA, S.- SALZA, P. L.- MANCINI, F. (2000) "Desarrollo de un módulo de
asignación de parámetros prosódicos para la versión en español del sistema de conversión texto-habla ACTOR®",Procesamiento del Lenguaje Natural 26: 183-190.
http://www.sepln.org/revistaSEPLN/revista/26/garrido-alminana.pdf
• Estructura jerárquica de los patronesmelódicos• Patrones locales
• En el ámbito del grupo acentual• Patrones globales
• En el ámbito del grupo entonativo• En el ámbito de la oración
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Modelo entonativo del conversor de texto en habla Actor (Loquendo) en españolGARRIDO, J. M.- ORTÍN, I.- QUAZZA, S.- SALZA, P. L.- MANCINI, F. (2000) "Desarrollo de un módulo de
asignación de parámetros prosódicos para la versión en español del sistema de conversión texto-habla ACTOR®",Procesamiento del Lenguaje Natural 26: 183-190.
http://www.sepln.org/revistaSEPLN/revista/26/garrido-alminana.pdf
• Segmentación prosódica en• Grupo acentual
• Sílaba tónica + sílabas átonas• Grupo tónico
• Palabra tónica + átonas que la preceden• Marcado con etiquetas categoriales para la
asignación de pausas• Grupo entonativo
• Suele coincidir con el grupo fónico o con límitessintácticos
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Patrones localesGARRIDO, J. M.- ORTÍN, I.- QUAZZA, S.- SALZA, P. L.- MANCINI, F. (2000) "Desarrollo de un módulo de
asignación de parámetros prosódicos para la versión en español del sistema de conversión texto-habla ACTOR®",Procesamiento del Lenguaje Natural 26: 183-190.
http://www.sepln.org/revistaSEPLN/revista/26/garrido-alminana.pdf
1 2 3 4
Curva melódica delenunciado‘¿Conoces elcontenido delartículo de laConstitución?’ en elque aparecenestilizados el patróninicial (1), dosintermedios (2,3) yel patrón final (4)
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
1 2 3 4
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Patrones globalesGARRIDO, J. M.- ORTÍN, I.- QUAZZA, S.- SALZA, P. L.- MANCINI, F. (2000) "Desarrollo de un módulo de
asignación de parámetros prosódicos para la versión en español del sistema de conversión texto-habla ACTOR®",Procesamiento del Lenguaje Natural 26: 183-190.
http://www.sepln.org/revistaSEPLN/revista/26/garrido-alminana.pdf
Curva melódica delenunciado ‘El acto de lafirma transcurrió tal ycomo habían pactadoambas delegaciones lavíspera’, pronunciadapor un locutormasculino. Las líneasrectas representan las‘líneas de referencia’correspondientes a lospuntos P (superior) y V(inferior) de la curvamelódica
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Grupos entonativosGARRIDO, J. M.- ORTÍN, I.- QUAZZA, S.- SALZA, P. L.- MANCINI, F. (2000) "Desarrollo de un módulo de
asignación de parámetros prosódicos para la versión en español del sistema de conversión texto-habla ACTOR®",Procesamiento del Lenguaje Natural 26: 183-190.
http://www.sepln.org/revistaSEPLN/revista/26/garrido-alminana.pdf
Curva melódicacorrespondiente alenunciado ‘El acto de lafirma transcurrió tal ycomo habían pactadoambas delegaciones lavíspera’ pronunciadopor un locutorfemenino. Sobre cadagrupo entonativo se handibujado las líneas dereferenciacorrespondientes
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Evaluación del modeloGARRIDO, J. M.- ORTÍN, I.- QUAZZA, S.- SALZA, P. L.- MANCINI, F. (2000) "Desarrollo de un módulo de
asignación de parámetros prosódicos para la versión en español del sistema de conversión texto-habla ACTOR®",Procesamiento del Lenguaje Natural 26: 183-190.
http://www.sepln.org/revistaSEPLN/revista/26/garrido-alminana.pdf
• 24 pares formados por estímulo natural -estímulo sintetizado
• 10 jueces expertos y 20 no expertos
• Evaluación del grado de semejanza entrela curva melódica natural y la sintetizadaen una escala del 1 al 4
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Evaluación del modeloGARRIDO, J. M.- ORTÍN, I.- QUAZZA, S.- SALZA, P. L.- MANCINI, F. (2000) "Desarrollo de un módulo de
asignación de parámetros prosódicos para la versión en español del sistema de conversión texto-habla ACTOR®",Procesamiento del Lenguaje Natural 26: 183-190.
http://www.sepln.org/revistaSEPLN/revista/26/garrido-alminana.pdf
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
El estudio del habla para las aplicacionestecnológicas
El desarrollo histórico de dos disciplinas
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
Reflexiones finales
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Reflexiones finales
• El método de trabajo propio de lafonética experimental permite obtenerresultados útiles para el desarrollo de lastecnologías del habla
• Corpus adecuado a la aplicación
• Modelo adecuado para unaimplementación
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
Reflexiones finales
• Orientación hacia las posibilidades deaplicación
• Flexibilidad en lo que respecta a modelosy teorías
• Mínimo conocimiento del “entornotecnológico”
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
El estudio del habla para las aplicacionestecnológicas
El desarrollo histórico de dos disciplinas
La incorporación de conocimientosfonéticos a las tecnologías del habla
Reflexiones finales
Joaquim LlisterriGrup de Fonètica, Departament de Filologia Espanyola
El estudio del habla para las aplicacionestecnológicas
http://liceu.uab.es/~joaquim/speech_technology/Oviedo_06/Fonetica_TecnolHabl
a_Oviedo_06.pdf